Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի երեկվա հարցազրույցից հետո ոմանք կարծիք հայտնեցին, որ դա կարող է լինել նրա վերադարձի քաղաքական հայտը: ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանն անգամ չբացառեց, որ Քոչարյանը քաղաքական ակտիվություն ցուցաբերի 2013 թ.-ի նախագահական ընտրություններին:

Քոչարյանը գուցե իսկապես տենչում է Բաղրամյան 26 վերադառնալու մասին ու գուցե նաև դրանով է պայմանավորված պարբերական դարձած նրա հրապարակային ակտիվությունը:

Երկրորդ նախագահի հնարավոր վերադարձի օգտին է խոսում նաև այն հանգամանքը, որ Սերժ Սարգսյանը չի բարեփոխել ժառանգություն ստացած համակարգը, որում գերիշխում են հակադրության ոգին, Քոչարյանի կադրերը: Պատահական չէ, որ հաճախ իշխանության միջանցքներում խոսում են «թույլ» Սարգսյանից` հիշելով «ուժեղ» Քոչարյանի «երանելի» ժամանակները:

Բայց այսքանը բավարար չէ, որպեսզի իրականություն դառնան Քոչարյանի ամբիցիաները:

Գրեթե վստահ եմ, որ նա իշխանություն, անգամ` քաղաքականություն վերադառնալու շանսեր չունի:

Այս վստահությունն ամրապնդվում է հատկապես այս օրերին, երբ իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսության ծիլեր են երևում: Մրցակցային միջավայրում Քոչարյանն անելիք չունի, որովհետև նա անտագոնիզմի խորհրդանիշ է: Նրա անունն ասոցացվում է Հոկտեմբերի 27-ի, Մարտի 1-ի ոճրագործությունների հետ:

Պակաս կարևոր չէ նաև հասարակական կարծիքը: Երկրորդ նախագահը, թերևս, հասարակության կողմից ամենամերժված գործիչն է: Պատահական չէ, որ նույնիսկ այսօրվա ընդդիմությունը քննադատության հիմնական թիրախ դարձնում է ոչ թե Սերժ Սարգսյանին, այլ` հենց Ռոբերտ Քոչարյանին: Այդպիսին է հասարակական պահանջարկը:

Եվ վերջապես կա մի կարևոր հանգամանք, որը կաշկանդում է Քոչարյանին:

Նրա ու իր շրջապատի քաղաքական, բիզնես անվտանգությունը քիչ թե շատ երաշավորված կարող է լինել հենց այս իշխանության օրոք, նրան անվտանգության, անձեռնմխելիության երաշխիքներ կարող է տալ միայն գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանը:

Քոչարյանը սա շատ լավ հասկանում է, հասկանում է նաև, որ իր ամբիցիաների առաջին թիրախը, կամա թե ակամա, դառնալու է հենց գործող նախագահը: Իսկ ո՞րն է երաշխիքը, որ գործողների հեռացման ֆոնին` հենց ինքն է վերադառնալու իշխանության, այն էլ այն պարագայում, երբ մեր քաղաքական համակարգի որոշիչ կենտրոններից մեկը` հրապարակը, նրա անունը լսել չի ուզում, կամ էլ` միանգամայն այլ կարգավիճակում է պատկերացնում նախկին նախագահին:

Ամբողջ աշխարհում հիմա ընթանում է բռնապետներին, ավտորիտարներին մերժելու շարժում: Ավտորիտար հակումներ ունեցող և դրանք չթաքցնող Քոչարյանը դա շատ լավ հասկանում է, և հույս կա, որ այս անգամ իրատես կլինի ու կհամակերպվի «երիտասարդ թոշակառուի» կարգավիճակին: Մանավանդ որ` այդ կարգավիճակն ամենաանվտանգն է նրա համար:

«Օրինաց երկիր» կուսակցությունը, պարզվում է, ուզում է ոչ միայն «օրենքի երկիր» կառուցել, այլև պատրաստ է ամեն ինչ անել, որ այդ երկրում տարածքային զարգացումը համաչափ ընթանա:

Կուսակցության պատգամավոր Հովհաննես Մարգարյանն այսօր Ազգային ժողովի հայտարարությունների ժամին կոչ արեց կառավարությանը` ի վերջո կատարել ՀՀ նախագահի նախընտրական ծրագրում ներառված` հանրապետության տարածքային համաչափ զարգացման ծրագրային դրույթը և ապակենտրոնացնել գործադիրի որոշ կառույցներ` դրանք մայրաքաղաքից տեղափոխելով մարզեր:

Մարգարյանը, մասնավորապես, մատնանշեց Դիլիջանը` որպես ֆինանսական գերատեսչության կենտրոնատեղի, իսկ Գյումրին` մշակույթի նախարարության նստավայր:

Գյումրեցի Մարգարյանը հատկապես կենտրոնացավ Գյումրու վրա` մի շարք փաստարկներ բերելով հօգուտ մշակույթի նախարարության տեղափոխման: Մարգարյանը թվարկեց հայ մշակույթի այն բոլոր մեծերին, որոնք ծնունդ են առել Գյումրիում:

Այն, որ Հայաստանում տարածքային համաչափ զարգացման մասին խոսել անհնար է, փաստ է. Հայաստանում շնչողը մայրաքաղաքն է, մարզերը` ծայրահեղ վատ վիճակում են և գործադիրի որոշ կառույցների տեղաբաշխումը, հնարավոր է, որ դրական արդյունք տա: Հովհաննես Մարգարյանի եռանդն ու մարզերը` հատկապես իր ծննդավայրը զարգացնելու ձգտումը գնահատելով հանդերձ, անհնար է չտեսնելու տալ այն իրողությունը, որ կուսակցության պատգամավորը խոսում է նախարարությունների մասին, որոնք դուրս են ՕԵԿ վերահսկողությունից և, չգիտես ինչու, անտեսում է ՕԵԿ քվոտայով կառավարվող կառույցները:

Ստացվում է, որ ՕԵԿ-ի հետ կապ չունեցող նախարարությունները` իրենց բոլոր աշխատողներով պետք է «աքսորվեն», իսկ ՕԵԿ-ական նախարարների ղեկավարած նախարարությունները` գյուղատնտեսությունն ու Արտակարգ իրավիճակներինը, մնան մայրաքաղաքում: Եվ դա այն դեպքում, երբ հիշյալ նախարարությունների տեղափոխման հարցում ավելի քան հիմնավոր փաստարկներ կարելի է գտնել:

Արտակարգ իրավիճակների նախարարությունը կառավարության յուրաքանչյուր նիստում հավելյալ գումարներ է ստանում պետական բյուջեից, քանի որ Արմեն Երիցյանը որոշել է իրեն տրված նախարարության համար մի ամբողջ «քաղաք» կառուցել` նախարարության տեսքով, երբ շատ ավելի տեղին կլիներ արտակարգ իրավիճակների պայմաններում աշխատելու ստիպված նախարարությանը ի սկզբանե տեղակայել «արտակարգ» պայմաններում, ասենք` Աշոցքի լեռներում կամ Սիսիանում, որտեղ նախարարության աշխատակիցները հնարավորություն կունենան «բնական պայմաններում»  մարզվելու:

Նույնը կարելի է կազմակերպել նաև գյուղատնտեսության նախարարության պարագայում: Սրա դեպքում գործը կարելի է կազմակերպել շատ ավելի հեշտ` կառույցը տեղակայելով Հայաստանի ամենահետամնաց գյուղում, ամենաանպաշտպան բնակլիմայական պայմաններում և յուրահատուկ քննություն կազմակերպել Սերգո Կարապետյանի համար. եթե նրա մեթոդներն ու աղոթքները կարողանան նախարարության նոր նստավայրում ինչ-որ բան փոխել, ուրեմն կարելի է ասել, որ «Օրինաց երկիր» կուսակցությունն իսկապես արժանավոր կադր է գործուղել այստեղ: Եվ գուցե այդ դեպքում կուսակցության անդամը իրավունք կունենա նախարարությունները տեղաբաշխել իր հայեցողությամբ:

Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը սակավախոս է, մանավանդ` պաշտոնավարումից հետո նա գրեթե միշտ խուսափում է հարցազրույցներից կամ հայտարարություններից:

Չնչին բացառություններ են լինում, երբ Քոչարյանն իր ազդեցությունը կորցնելու վտանգ է զգում: Նման դեպքերում նա միշտ գերադասում է գործ ունենալ լրատվական կոնկրետ գործակալության հետ: Հենց այդ լրատվամիջոցից էլ մենք ծանոթանում ենք երկրորդ նախագահի կարծիքներին` հնարավորություն չունենալով նրան ուղղել մեզ հուզող հարցերը:

Այսօր կրկին Ռոբերտ Քոչարյանը նույն ոճով հարցազրույց է տվել. իհարկե, խոստովանենք` այս անգամ նա իր ընդդիմախոսներին անվայելուչ բառերով չի «պատվել», նրանց չի համեմատել իր որսասիրության թիրախ հանդիսացող կենդանիների հետ: Սա արդեն առաջընթաց է:

Բայց բովանդակային առումով` երկրորդ նախագահի շեշտադրումները չեն փոխվել: Նրա քննադատության թիրախը մնում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմը, ընդ որում` այս անգամ երկրորդ նախագահը հնչեցրել է անգամ քրեական մեղադրանք: «Դա ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք էր, որ սպանում էին անցանկալի  ընդդիմադիրներին: …Ի դեպ, եթե ընդդիմության առաջնորդը տանը նստելու փոխարեն փորձեր սանձել հենց իր կողմից գրգռած ամբոխին, ապա, վստահ եմ, հնարավոր կլիներ խուսափել զոհերից»,-ասում է Քոչարյանը: Միայն մի բան է անհասկանալի. եթե ՀՀՇ պաշտոնավարման տարիներին եղել են անցանկալի ընդդիմադիրներին վերացնելու դեպքեր, ինչու՞ ժամանակին Քոչարյանը դրանց չի անդրադարձել, երբ հանրապետության ամենազոր ղեկավար էր, ուներ անսահմանափակ ազդեցություն իրավապահ մարմինների վրա: Կա երեք վարկած. կամ նա հումանիստ է եղել, կամ` իր նշած հանցագործությունների մեղսակից, կամ էլ` հիմա զրպարտում է:

Ռոբերտ Քոչարյանը տողատակով «հարվածներ» է հասցնում նաև գործող նախագահին: «Ակնհայտ է, որ վերջին տարիներին մարդկանց կյանքի մակարդակը զգալի անկում է ապրել, ու անկախ այդ անկման օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ գործոններից, մարդիկ այսօր հակված են համեմատություններ անել: Եվ որքան շատ են հասարակ մարդիկ համեմատում, այնքան ավելի ջանասիրաբար են փորձում վարկաբեկել ինձ վարձու ընդդիմախոսները: Ցավոք, այդպիսին է այսօրվա ներքին գործընթացների տրամաբանությունը, որը շատ փոքր կախում ունի իմ ակտիվության աստիճանից: Վստահ եմ, ժողովուրդն այնքան միամիտ չէ, որ չհասկանա այս ամենը»,- ասում է նա` փորձելով շեշտել իր պաշտոնավարման որակական առավելությունն այսօրվա նկատմամբ:

Հարցազրույցի բուն իմաստն այն է, որ Քոչարյանը փորձում է իր վրայից գցել Մարտի 1-ի պատասխանատվությունը` դա դնելով Տեր-Պետրոսյանի վրա: Օրինակ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մասին ասում է. «Պարտված թեկնածուն հայտարարեց, որ հենց ինքն է ընտրված նախագահը և պատրաստվում է գրավել նախագահական պալատը»: Առաջին նախագահի նույնիսկ մոլի հակառակորդները կարող են վկայել, որ նա պալատներ գրավելու կոչեր չի արել, հակառակը` սանձել է իր այն թիմակիցներին, ովքեր ավելի վճռական գործողությունների ակնարկներ են արել:

Նույն անհամոզիչ փաստարկներով երկրորդ նախագահը փորձել է պաշտպանվել: «Կարող եմ միանշանակ ասել, որ մարտական զենքերով մարդկանց վրա կրակելու հրաման ոչ ոք չի տվել: Համենայն դեպս, ինձ դրա վերաբերյալ որևէ փաստ հայտնի չէ»,- ասել է նա, կամա թե ակամա մոռացության տալով այն փաստը, որ Փաստահավաք խումբ հրավիրված գրեթե բոլոր բարձրաստիճան սպաները պնդել են, որ իրենք ընդամենը հրաման կատարող են: Բարձրաստիճան սպաները հրաման կարող էին ստանալ մեկ կենտրոնից, ու բոլորս գիտենք, թե որն է այդ կենտրոնը:

Այս հարցի պատասխանն էլ Քոչարյանը, կարծես թե, յուրովի ունի. «Ակներև է, որ բացառությամբ ներքին զորքերի կապիտանի, մահվան բոլոր դեպքերն արձանագրվել են հանրահավաքից զգալի տարածության վրա, ճիշտ այնտեղ, որտեղ մեքենաներ էին վառում և խանութներ էին թալանում: Այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները: Ես չգիտեմ, թե վերջին երեք տարում հետաքննությունն ինչքանով է առաջ շարժվել, բայց ենթադրում եմ, որ հենց այդ հանգամանքն է, որ լրջորեն դժվարացնում է քննչական մարմինների աշխատանքը, առավել ևս, որ քաղաքի այդ մասում դիտարկման խցիկներ գրեթե չեն եղել` իրադարձությունների պատկերի հետագա վերականգման համար: Բոլոր 8 քաղաքացիական անձինք հասարակ մարդիկ էին, որոնք որևէ կերպ չէին դրսևորել իրենց քաղաքականության մեջ: Նրանցից չորսը զոհվել են հրազենային վնասվածքներից: Ո՞ւմ կարող էր պետք լինել միտումնավոր կրակ բացել նրանց վրա: Դա կամ հանգամանքների ողբերգական համադրություն էր, կամ էլ ոմանց գիտակցված գործողություն` իշխանություններին վարկաբեկելու նպատակով:
Այն հանգամանքը, որ ընդդիմության քիչ թե շատ ակնառու ներկայացուցիչներից և ոչ մեկը որևէ կերպ ֆիզիկապես չի տուժել, խոսում է այն մասին, որ ընդդիմադիր շարժման «գլխատմանն» ուղղված որևէ միտումնավոր գործողություն նույնպես չի եղել»,-ասում է նա: Մի խոսքով, նա ակնարկում է, որ ընդդիմությանը ոչնչացնելու ծրագիր չի ունեցել, բայց չի էլ համարձակվում պնդել, որ 10 մարդ զոհվել է ընդդիմության մեղքով, որովհետև «այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները»:

Այդ դեպքում` հասկանալի չէ, թե ինչո՞ւ են կալանավորվել ընդդիմության տասնյակ գործիչներ: Եթե հետևենք Քոչարյանի մտքի տրամաբանությանը, ապա դա եղել է ոչ թե քննությամբ պայմանավորված անհրաժեշտություն, այլ` քաղաքական որոշման հետևանք:  Նա խոստովանում է, որ քննությանը կոնկրետ ընդդիմությանը պատժելու հրահանգ է տրվել` ասելով. ««Մարտի 1-ի» գործով հետաքննությունը վարվում է ոչ թե արտակարգ դրության ռեժիմ մտցնելու իրավական հիմքերի, այլ մարդկային զոհերի հանգեցրած զանգվածային անկարգությունների փաստերի մասով»:

Հայտնի է, որ Քոչարյանի պաշտոնավարման մի տևական շրջան Հայաստանն, ըստ էության, զրկված էր ընդդիմությունից: Արդ, Քոչարյանի այսօրվա հարցազրույցի վերջին հատվածը վերաբերում է ոչ այնքան այսօրվան կամ ապագային, այլ` նման է սեփական կառավարմանը տրված ինքնախոստովանական ճառի: «…Եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի իմիտացիայի չափանիշներին (համապատասխան պարգևատրման դիմաց), ապա դա, թերևս, ընտրողների թիկունքում կատարվող գործարք է: Դա, ի դեպ, ուղիղ ճանապարհ է դեպի լճացում և կոռուպցիայի աճ, քանի որ ընդդիմությունն անմիջապես դադարում է կատարել իր հիմնական առաքելությունը, դրդել իշխանություններին ավելի լավ աշխատել և զսպել ախորժակը: Այդ գործարքի գինը ժողովուրդն է վճարելու` իր առանց այդ էլ սակավ միջոցներից»,- ասում է նա` առավել, քան որևէ մեկը, ճշգրտորեն բնորոշելով իր կառավարման հետևանքը: Ինչպես ասում են` մեկնաբանություններն ավելորդ են:

Առավոտյան երևան եկած հարցազրույցին, որտեղ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը որոշ բաներ է պարզաբանել, օրվա ընթացքում պատգամավորներից որևէ մեկը չցանկանկացավ արձագանքել: Որպես կանոն, նախկին նախագահների հայտարարություններն անարձագանք չեն մնում, սակայն դրանց արձագանքման համար պատասխանի մշակման ու համապատասխան հրահանգավորում ստանալու  համար ժամանակ է պահանջվում:

Ռոբերտ Քոչարյանին «բան ասող» սակայն գտնվեց և պարզվեց, որ «բան ասողը» հանրապետական ճամբարից չէ: Անկախ պատգամավոր Վիկտոր Դալլաքյանը սեփական հաշիվներն ուներ Քոչարյանի հետ: Դալլաքյանին «բան էր ասել» Քոչարյանի գրասենյակի ղեկավար Վիկտոր Սողոմոնյանը. Դալլաքյանը սլաքը դարձյալ ուղղեց Քոչարյանի վրա` թարմացնելով իր բոլոր նախկին հայտարարությունները.

«Հրահանգավորելով մարտի 1-ը Քոչարյանը փորձեց կատարել իր մինիմում ծրագիրը` ունենալ խոցելի իրավահաջորդ: Ստեղծված կացության մեջ Սերժ Սարգսյանը միակ գործիչն էր, որին բացարձակապես ձեռնտու չէր մարտի 1-ը, որովհետև արյան պատասխանատվությունն ի վերջո ընկնելու էր իր վրա»:

«Կազմակերպելով մարտի 1-ը` Քոչարյանին թվում էր, թե հասել է իր նպատակին` խոցելի իրավահաջորդ ունենալու և ստվերային կառավարողի դերում մնալու երազանքին: Սակայն, Քոչարյանի հաշվարկում հաշվի չէր առնվել, որ Սերժ Սարգսյանը դիմակայող գործիչ է և Քոչարյանի ակնակալած թույլ իրավահաջորդը չէ»:

«Եթե չլիներ մարտի 1-ը, ի դեմս Սերժ Սարգսյան—Լևոն Տեր—Պետրոսյանի միանգամայն հնարավոր «ուժեղ իշխանություն—ուժեղ ընդդիմություն» բանաձևի` սկիզբ կդրվեր Հայաստանում իրական բարեփոխումներին»:

«Մարտի 1-ի «ճարտարապետը», հոգևոր և ֆիզիական հայրը Ռոբերտ Քոչարյանն է. նա է պատասխանատավություն կրում մարտի 1-2-ի ողբերգական իրադարձությունների համար»:

«Քոչարյանի քաղաքական վերակենդանացման ջատագովներին հիշեցնեմ, որ նրա իշխանության օրոք են տեղի ունեցել 1999-ի հոկտեմբերի 27-ը, հենց Քոչարյանի հրամանով են իրականացվել 2004-ի ապրիլի 12-ի և 2008-ի մարտի 1-ի հանցագործությունները»:

Վիկտոր Սողոմոնյանը Դալլաքյանի հենց այս մտքերին էր պատասխան տվել. «Պնդել, թե «մարտի 1»-ը ձեռնտու էր միայն պաշտոնից հեռացող նախագահին, կարող է միայն մեկը, ում մտածելու համար տրված օրգանում ոչ մի գրամ համապատասխան նյութ չկա: Թերևս իջեցված պատվերի պայմաններն այնքան շքեղ են եղել, որ Դալլաքյանը համաձայնել է նման անհեթեթություն դուրս տալ»:

Դալլաքյանը այս անգամ միայն հիշեցնելով և իր նախորդ ասածները կրկնելով չբավարարվեց: Հայտարարությունը պատգամավորն ավարտեց բազմանալու կոչով.

«Այսպիսով, 2008-2011-ի իմ ելույթներում բազմիցս նշել եմ, որ մարտի 1-ի կնքահայրը Քոչարյանն է, որը իմ տված քաղաքական այդ գնահատականը փորձել է ընկալել միայն այսօր` 3 տարի հետո: Գիրք կարդալ չսիրողի համար դա ռեկորդային ցուցանիշ է: Մխիթարվենք այդքանով: Ընդհանրապես սակավամտության և սկլերոզի հանրագումարի մասին է թերևս ասել Մարկեսը. «Բազմացե´ք կովեր, կյանքը կարճ է»:

Կգնահատվի՞ արդյոք սակավամտության և սկլերոզի մասին մարկեսյան ակնարկը երկրորդ նախագահի կողմից ըստ արժանվույն և արդյո՞ք իրավաբանական կրթություն ունեցող Դալլաքյանն էլ կհամալրի Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից դատարանում պատասխանատվության կանչվողների ցուցակը, կերևա առաջիկայում: Ի դեպ, պատգամավորի հավաստիացմամբ, իր հայտարարությունն ուղղակի պատահականորեն է զուգադիպել Քոչարյանի հարցազրույցի հետ:

Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը հարցազրույց է տվել «Մեդիամաքս»-ին, որտեղ անդրադարձել է 2008 թվականի մարտի 1-ի դեպքերին, նաեւ իշխանություն-ընդդիմության երկխոսությանը: Ստորեւ ներկայացնում ենք հարցազրույցը:

Նախորդ ամիս ՀՀ նախագահը իրավապահ մարմիններին հանձնարարեց ակտիվացնել «մարտի 1-ի» գործի հետաքննությունը: Մի շարք ընդդիմադիր գործիչներ, ինչպես նաեւ վերլուծաբաններ եւ լրագրողներ անմիջապես սկսեցին պնդել, թե այդ հանձնարարականի «սլաքները» թեքված են Ձեր դեմ: Ավելին. կարծիքներ հնչեցին, թե այս գործընթացը կչեզոքացնի «Քոչարյանի գործոնը» եւ կզրկի Ձեզ ապագայում ակտիվ քաղաքականությամբ զբաղվելու հնարավորությունից: Տեղի՞ն են արդյոք այս գնահատականները եւ սպասելի՞ են արդյոք այդպիսի զարգացումներ: Եվ ինչպե՞ս եք վերաբերվում նախագահի այդ հանձնարարականին:

Այո, նաեւ բազմաթիվ մտքեր արտահայտվեցին առ այն, թե ո՞ւմ էին ձեռնտու «մարտի 1-ի» ողբերգական իրադարձությունները:

Պատասխանը շատ պարզ է. նրանց, ովքեր այսօր անընդհատ շահարկում են այդ իրադարձությունները, բայց հաստատ ոչ իշխանություններին` թե ներկայիս, թե նախորդ: Չէ՞ որ «մարտի 1-ի» իրադարձությունների ընդհանուր պատկերը բավականին պարզ է: Դրանք ծավալվել են ամբողջ երկրի աչքի առաջ: Թե’ ընդդիմության գործողությունները, թե’ իշխանության արձագանքը:

Դրանց էությունը հետեւյալն է. պարտված թեկնածուն հայտարարեց, որ հենց ինքն է ընտրված նախագահը եւ պատրաստվում է գրավել նախագահական պալատը: Ոչ ավել եւ ոչ պակաս: Իրավիճակը կտրուկ լարվեց այն ժամանակ, երբ այդ նպատակին հասնելու համար ընդդիմությունը գնաց հակաօրինական քայլերի: Ուղղակի հիշեցնում եմ, որ Երեւանում արտակարգ դրություն մտցվեց այն ժամանակ, երբ արդեն տասնյակ մեքենաներ էին այրվել կամ թալանվել, երբ ամբոխը ջարդուփշուր էր անում շուրջբոլորը եւ երբ հայտնվեցին առաջին զոհերն ու վիրավորները ոստիկանների ու քաղաքացիների շրջանում: Երբ ակնհայտ էր, որ իրավիճակը բացարձակապես չի վերահսկվում եւ սպառնում է թե Սահմանադրական կարգին, թե քաղաքացիների անվտանգությանն ու ունեցվածքին: Հերքել այս ակնհայտ իրողությունն ուղղակի անհնար է: Արտակարգ իրավիճակը Երեւանում մտցվել է ՀՀ Սահմանադրության համաձայն եւ ճիշտ, ըստ նախատեսված ընթացակարգի` այն է` ԱԺ նախագահի եւ վարչապետի հետ համաձայնեցնելուց հետո եւ, այնուհետ, հաստատվելով խորհրդարանում: Կարծում եմ, որ այդ միջոցին պետք էր ավելի վաղ դիմել, գուցեեւ հնարավոր լիներ խուսափել զոհերից:

Նախագահն անձամբ չի ղեկավարում փողոցներում կարգուկանոնի վերականգնման գործընթացը, չի կանոնակարգում հատուկ միջոցների օգտագործումը: Դա անում են համապատասխան գործադիր մարմինները` գործող օրենքների շրջանակներում: Ամբողջ աշխարհում է այդպես:

«Մարտի 1-ի» գործով հետաքննությունը վարվում է ոչ թե արտակարգ դրության ռեժիմի մտցնելու իրավական հիմքերի, այլ մարդկային զոհերի հանգեցրած զանգվածային անկարգությունների փաստերի մասով: Եվ խնդիրն այն է, որ հետաքննությանը չի հաջողվում բացահայտել մարդկանց մահվան բոլոր հանգամանքները’ կոնկրետ անձերին պատասխանատվության կանչելու կամ ինքնապաշտպանության շարժառիթներով նրանց արդարացնելու համար: Այս հանգամանքն, իհարկե, խոցելի է դարձնում իշխանությունների դիրքերը ինչպես հանրության, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների աչքերում: Ենթադրում եմ, դրանով են բացատրվում նախագահի նշված հանձնարարականները: Հետաքննության կոնկրետ արդյունքները կկասեցնեին թեմայի բազմապիսի շահարկումները, ինչում ես խիստ շահագրգռված եմ:

Կարող եմ միանշանակ ասել, որ մարտական զենքերով մարդկանց վրա կրակելու հրաման ոչ ոք չի տվել: Համենայն դեպս, ինձ դրա վերաբերյալ որեւէ փաստ հայտնի չէ: Ակներեւ է, որ բացառությամբ ներքին զորքերի կապիտանի, մահվան բոլոր դեպքերն արձանագրվել են հանրահավաքից զգալի տարածության վրա, ճիշտ այնտեղ, որտեղ մեքենաներ էին վառում եւ խանութներ էին թալանում: Այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները: Ես չգիտեմ, թե վերջին երեք տարում հետաքննությունն ինչքանով է առաջ շարժվել, բայց ենթադրում եմ, որ հենց այդ հանգամանքն է, որ լրջորեն դժվարացնում է քննչական մարմինների աշխատանքը, առավել եւս, որ քաղաքի այդ մասում դիտարկման խցիկներ գրեթե չեն եղել` իրադարձությունների պատկերի հետագա վերականգման համար: Բոլոր 8 քաղաքացիական անձիք հասարակ մարդիկ էին, որոնք որեւէ կերպ չէին դրսեւորել իրենց քաղաքականության մեջ: Նրանցից չորսը զոհվել են հրազենային վնասվածքներից: Ո՞ւմ կարող էր պետք լինել միտումնավոր կրակ բացել նրանց վրա: Դա կամ հանգամանքների ողբերգական համադրություն էր, կամ էլ ոմանց գիտակցված գործողություն’ իշխանություններին վարկաբեկելու նպատակով:

Այն հանգամանքը, որ ընդդիմության քիչ թե շատ ակնառու ներկայացուցիչներից եւ ոչ մեկը որեւէ կերպ ֆիզիկապես չի տուժել, խոսում է այն մասին, որ ընդդիմադիր շարժման «գլխատմանն» ուղղված որեւէ միտումնավոր գործողություն նույնպես չի եղել: Դա ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք էր, որ սպանում էին անցանկալի  ընդդիմադիրներին: Ի դեպ, եթե ընդդիմության առաջնորդը տանը նստելու փոխարեն փորձեր սանձել հենց իր կողմից գրգռած ամբոխին, ապա, վստահ եմ, հնարավոր կլիներ խուսափել զոհերից:

Այնպես որ, «սլաքները» թեքելու տեղ չկա, ինչքան էլ որ չլարվեն նրանք, ում հանգիստ չի տալիս իմ «քաղաքական գործոնը»:

Այսօր հետեւյալ իրավիճակի ականատեսն ենք. Դուք որեւէ քաղաքական ակտիվություն չեք ցուցաբերում, սակայն Ձեր անունն ամեն օր շրջանառվում է տարբեր վերլուծական հոդվածներում եւ կանխատեսումներում: Ավելին, հայկական մամուլի հրապարակումների եւ տարբեր քաղաքական գործիչների /մասնավորապես, ՀԱԿ—ից/ ելույթների ընդհանուր համատեքստը թույլ է տալիս ենթադրել, որ երկրում դիտվող քաղաքական գործընթացի առանձնահատկությունները այս կամ այն չափով պայմանավորված են այդ նույն «Քոչարյանի գործոնով»: Ինչո՞վ, ըստ Ձեզ, կարելի է բացատրել այս երեւույթը:

Թերեւս, այն բանով, որ իմ նախագահության շրջանը խիստ առանձնանում է  մարդկանց կյանքի որակի դրական փոփոխություններով: Ըստ ամենայնի, որոշ  քաղաքական գործիչներ այդ հանգամանքի պատճառով կորցրել են քունը: Այստեղից էլ ծնվում են այն տարիների ձեռքբերումների նվաստացման եւ այդ ձեռքբերումները վերացական, մեզանից կախում չունեցող համաշխարհային գործընթացներին վերագրելու սին փորձերը: Ակնհայտ է, որ վերջին տարիներին մարդկանց կյանքի մակարդակը զգալի անկում է ապրել, ու անկախ այդ անկման օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ գործոններից, մարդիկ այսօր հակված են համեմատություններ անել: Եվ որքան շատ են հասարակ մարդիկ համեմատում, այնքան ավելի ջանասիրաբար են փորձում վարկաբեկել ինձ վարձու ընդդիմախոսները: Ցավոք, այդպիսին է այսօրվա ներքին գործընթացների տրամաբանությունը, որը շատ փոքր կախում ունի իմ ակտիվության աստիճանից: Վստահ եմ, ժողովուրդն այնքան միամիտ չէ, որ չհասկանա այս ամենը:

Ինչպե՞ս եք գնահատում իշխանության եւ ընդդիմության մեջ նշմարվող երկխոսությունը: Ինչպիսի՞ն է ընթացիկ քաղաքական գործընթացի Ձեր գնահատականը:

Գնահատականը պայմանավորված է երկխոսության առարկայով: Եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի քաղաքակիրթ կանոնների հաստատմանը եւ տանում է դրա ծայրահեղացման բացառմանը, ապա, իհարկե, դրական եմ գնահատում: Կայունությունը տնտեսության աճի անհրաժեշտ նախապայման է, իսկ այսօր Հայաստանը դրա կարիքն ամենից շատ ունի:

Դա նաեւ կօգնի արդար ընտրությունների անցկացմանը: Եթե ընտրություններն անցնում են «լինել կամ չլինել» կարգախոսի ներքո, ապա կեղծարարության շարժառիթներն անասելի ուժեղանում են:

Իսկ եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի իմիտացիայի չափանիշներին /համապատասխան պարգեւատրման դիմաց/, ապա դա, թերեւս, ընտրողների թիկունքում կատարվող գործարք է: Դա, ի դեպ, ուղիղ ճանապարհ է դեպի լճացում եւ կոռուպցիայի աճ, քանի որ ընդդիմությունն անմիջապես դադարում է կատարել իր հիմնական առաքելությունը. դրդել իշխանություններին ավելի լավ աշխատել եւ զսպել ախորժակը: Այդ գործարքի գինը ժողովուրդն է վճարելու` իր առանց այդ էլ սակավ միջոցներից:

Ինչ է այժմ կոնկրետ կատարվում իշխանության եւ ընդդիմության միջեւ`ես չգիտեմ: Այդ գործընթացին, փառք Աստծո, չեմ մասնակցում: Ես ընդամենը նկարագրեցի հնարավոր տարբերակներն ու հնարավոր հետեւանքները: Մեր իրականության մեջ երկու տարբերակն էլ հնարավոր են: Թե դրանցից որը կիրագործվի` ցույց կտա ժամանակը:

Տարիներ առաջ մի սեմինարի ժամանակ մասնակիցներից մեկը հետաքրքիր հարց հնչեցրեց: Նա հարցնում էր, թե ո՞վ է հաղթել համաշխարհային պատերազմում: Շատերին այս հարցը տարօրինակ թվաց, շատերը տարակուսեցին: Սակայն հարց տվող փորձագետը խոսում էր հետպատերազմյան շրջանի իրողությունների մասին և, կարծես թե, հիմնավորում էր, որ պատերազմի էֆեկտը ոմանց համար արժեզրկվել է, պարտվողները դասեր են քաղել, ճիշտ հետևություններ արել:

Վերջին տարիներին ես էլ նույն հարցն եմ տալիս ինձ, հատկապես` Հաղթանակի տարեդարձի օրերին:

Ո՞վ հաղթեց երկրորդ համաշխարհային պատերազմում:

Զուտ ռազմական տեսանկյունից` հարցի պատասխանը հստակ է, հասու՝ անգամ դպրոցականին: Հաղթել է սովետական բանակը:

Բայց արդյո՞ք այդ հաղթանակը բովանդակություն ստացավ սովետական մարդու համար, ով այդքան զոհողությունների գնաց, կորցրեց որդուն, եղբորը, ամուսնուն: Իհարկե` ոչ: Սովետական ժողովուրդը, աշխարհի այլ ժողովուրդների հետ, կանխեց նացիզմի հաղթանակը, տոտալիտար այդ գաղափարախոսության համաշխարհային տիրապետության վտանգը, բայց հայտնվեց նրան չզիջող, ոչ պակաս մարդակուլ բոլշևիկյան տոտալիտարիզմի ճիրաններում:

Սովետական մարդու համար հաղթանակը շուտով արժեզրկվեց, որովհետև չբերեց ազատություն, բարեկեցություն: Հաղթանակն առաջին հերթին ճանապարհ է դեպի ազատություն, Հաղթանակի նպատակը մարդն է, նրա իրավունքները:

Կոմունիստական էլիտան սեփականաշնորհեց հաղթանակը` հպատակի կարգավիճակում պահելով միլիոնավոր մարդկանց: Մայիսի 9-ը շատ շուտով սովետական ղեկավարության համար կորցրեց հաղթանակի նշանակությունը` դառնալով միլիտարիզմը խորհրդանշող օր: Նույն պատկերացումներն ունի նաև Ռուսաստանի այսօրվա ղեկավարությունը, որի համար ռազմական շքերթը, իր ռազմական պոտենցիալի ցուցադրական մատուցումը դարձել են գերխնդիր:

Պատերազմից միանգամայն այլ հետևություններ արեց Գերմանիայի նոր ղեկավարությունը, որը, արևմտյան դաշնակիցների օժանդակությամբ, դրեց դեմոկրատական, քաղաքացուն արժեվորող պետության հիմքերը, քաղաքակրթական անհանդուրժողականություն ձևավորեց տոտալիտար որևէ գաղափարախոսության նկատմամբ:

Պատերազմում հաղթած ԽՍՀՄ-ը զարգացրեց տոտալիտարիզմը` մարդու, նրա ազատության հաշվին, ի վերջո` գերտերությունից վերածվելով չգոյության, պատմության: Պատերազմում պարտված Գերմանիան դասեր, հետևություններ արեց` կառուցելով քաղաքացուն արժեվորող, քաղաքակիրթ աշխարհին ինտեգրվող, ապագային ձգտող երկիր:

Հաղթանակն իմաստալից է, եթե ինստիտուցիոնալիզացվում է, դառնում է ազատության խորհրդանիշ: Հակառակ պարագայում` հաղթանակը դառնում է իշխող վերնախավի քարոզչական տրյուկ, սեփական իշխանությունն ամրապնդելու, մարկանց հպատակեցնելու միջոց:

Պարտությունը բարդույթավորում է պետություններին, ժողովուրդներին, եթե նրանք անհրաժեշտ հետևություններ չեն անում: Գերմանիան, նրա հետպատերազմյան ղեկավարությունն արեց այդ հետևությունները:

Նույնը վերաբերում է Շուշիի ազատագրմանը: Այդ իրադարձությունը կդառնա հաղթանակ, եթե ծառայի հայաստանցու, արցախցու ազատությանը, բարեկեցիկ կյանքին:

Արցախյան պատերազմում հաղթել է դեմոկրատական Հայաստանը: Այսօր մենք չունենք այդպիսի Հայաստան, ուրեմն` մսխում ենք մեր հաղթանակը: Պետք չէ շարունակ հույս տալ մեզ, թե Ադրբեջանն էլ դեմոկրատական չէ: Եթե մենք կորցնում ենք ժողովրդավարության, ազատության մեր ռեսուրսը, առաջին պլան է գալիս հարևանների նավթը` դառնալով կարգավորման գործընթացի գործոն:

Ղարաբաղյան պատերազմի ամենամեծ ձեռքբերումները պետք է լինեն ազատ Հայաստանը, ազատ քաղաքացին: Սա է մայիսի 9-ի ամենամեծ խորհուրդը, նաև գրավականը, որ տասնամյակներ անց մեզ չհարցնեն, թե ո՞վ է հաղթել արցախյան պատերազմում:

«ՀՀ գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանը, ԱԱԾ ղեկավար Գորիկ Հակոբյանը, Վճռաբեկ դատարանի նախագահ Արման Մկրտումյանը, ՀՔԾ ղեկավար Անդրանիկ Միրզոյանը և  այլք պետք է հեռացվեն աշխատանքից, քանի որ հենց նրանք են զբաղվել մարտի 1-ի գործի օբյեկտիվ քննության ընթացքը շեղելով և իրական մեղավորներին կոծկելով»,-այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանը:

Նրա կարծիքով՝ ապրիլի  28-ին ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի կողմից դատաիրավական համակարգի ներկայացուցիչների մասնակցությամբ խորհրդակցություն հրավիրելը  վիրավորանք է հայ հասարակության նկատմամբ: «Ուղղակի  ծիծաղելի է, թե այս մարդկանց հետ ինչ պես պետք է իրականացվեն բարեփոխումներ, քանի որ այդ մարդիկ խորհրդանշում են երկրումտեղի ունեցած  անարդարություններն ու անօրինականությունները»,- ասաց Փոստանջյանը` հավելելով, որ եթե Սերժ Սարգսյանն իսկապես անկեղծ է դատաիրավական բարեփոխումներ իրականացնելու, մարտի 1-ը բացահայտելու հարցում, ապա պետք է սկսի իրենից` հայտարարելով,  որ պատրաստ է հարցաքննվել նույնիսկ մեղադրական հարցերի շուրջ:

Իսկ  մարտի 1-ը, ըստ Փոստանջյանի,սկսվել է ոչ թե արտակարգ դրություն հայտարարելուց  հետո,  այլ մարտի 1-ի վաղառավոտյան,  որտեղ գտնվում էին մարդիկ,  որոնց Սերժ Սարգսյանը համարում էր իր   քույրերն ու եղբայրները: Ուստի,  նա մարտի 1- ի առավոտյան օպերացիայի ժամանակ,  որպես վարչապետ,  պետք է գնար տեսներ,  թե ինչպես են իր քույրերն ու եղբայրները, պարզեր՝արդյո՞ք հրապարակում իրականացվող գործողություններն օրինական էին:

Փոստանջյանի  կարծիքով` իրավապահհամակարգի առողջացումը պայմանավորված չէ անձերի փոփոխությամբ, եթե նրանք շարունակելու են ցուցում  ստանալ մեկ կենտրոնից:  Ուստի,  ըստ  Փոստանջյանի,  ՀՀ ղեկավարը պետք է կամովին հրաժարվի դատարանի վրա ազդելու «լիազորությունից», սահմանափակի իր իրավասությունները: «Դա կարող է տեղի ունենալ օրենսդրական  և Սահմանադրական փոփոխությունների  միջոցով»,-ասաց  ԱԺ  «Ժառանգություն»  խմբակցության պատգամավորը:

Շուշան Գալստյան

Հունիսին լրանում է ՀՀ-ում ԱՄՆ արտակարգ և լիազոր դեսպան Մարի Յովանովիչի եռամյա պաշտոնավարումը: Այսօր պաշտոնապես հաստատվեց տեղեկությունը, որ տիկին Յովանովիչը չի շարունակի հայաստանյան պաշտոնավարումը և Պետդեպարտամենտում կզբաղվի Հյուսիսային և Կենտրոնական Եվրոպայի հարցերով:

ԱՄՆ դեսպանը կարևոր մարդ է հյուրընկալ երկրներում, մանավանդ` Հայաստանի կարգի պետություններում, որոնցում ավանդաբար արտաքին գործոնները նշանակալի դեր են խաղում:

Տիկին Յովանովիչին, անշուշտ, պետք է դասել ամենաակտիվ դեսպանների շարքին: Նա հաճախ էր հանդես գալիս լսարանների առջև, հարցազրույցներ տալիս, ներկայացնում իր դիրքորոշումները հայաստանցիներին հուզող խնդիրների վերաբերյալ:

Նրա հրապարակային ելույթներում կարմիր թելի պես անցնում է քաղաքացիական հասարակության արժեվորման թեզը: Հաճախ դեսպանի հայտարարությունները միանշանակ արձագանքի չեն արժանացել Հայաստանի իշխանության էլիտայի ներկայացուցիչների կողմից, թեև տիկին Յովանովիչը, կարծես թե, հնչեցնում էր աքսիոմատիկ ճշմարտություններ:

Տեսանելի էր, որ ԱՄՆ այս դեսպանի համար Հայաստանի ժողովրդավարացման գործընթացը կարևոր է: Պատահական չէ, որ կառավարման որակի պրոբլեմների պատճառով` Հայաստանում կասեցվեց «Հազարամյակի մարտահրավերներ» կորպորացիայի գործունեությունը:

Ի դեպ, տիկին Յովանովիչը հեռանում է շատ կարևոր մի ժամանակ, երբ մամուլում քննարկվում է մի վարկած, ըստ որի՝ նա է նպաստել իշխանություն — ՀԱԿ երկխոսության կայացմանը: Երեկ այս կարծիքը հնչեցրեց նաև «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամ Աշոտ Մանուչարյանը: Կարելի՞ է համարել, որ Հայաստանի ներքաղաքական լարվածության թուլացումը Յովանովիչի կարևոր առաջնահերթություններից մեկն է, ու նա Հայաստանից հեռանում է` առաքելությունը կատարածի վաստակով: Այս հարցի պատասխանը կտա ժամանակը: Գուցե նաև դա էր պատճառը, որ Վաշինգտոնը ևս երեք տարով չերկարաձգեց իր դեսպանի պաշտոնավարումը:

Մարի Յովանովիչի պաշտոնավարման տարիներին կարևոր փուլ մտան նաև հայ-ամերիկյան հարաբերությունները. Հայաստան ժամանեց ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը:

ԱՄՆ դեսպանի նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծանում է նաև այն պատճառով, որ այդ երկիրն ակտիվ դերակատարություն ունի ԼՂ կարգավորման և հայ-թուրքական հարաբերությունների գործընթացում: Երկու խնդիրներն էլ առաջնահերթություն են Վաշինգտոնի արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից: Պատահական չէ, որ այս թեմաներին էր նվիրված գործող դեսպանի հարցազրույցների մի զգալի մասը:

Ինչևէ, շուտով Հայաստան է գալու ԱՄՆ նոր դեսպանը, իսկ դա նշանակում է այդ երկրի քաղաքականության որոշակի սրբագրումներ: Ինչպիսի՞ն կլինեն դրանք` դարձյալ ցույց կտա ժամանակը:

«ՀԱԿ-ը հնարավորություն չունի տանելու արտահերթ ընտրության, նա պարզապես զբաղված է խաբեությամբ, որպեսզի ասի, թե բանակցելու է, հետո արտահերթ ընտրությունների խնդիրն է լուծելու։ Բայց հիմա ինքը մեկ խնդիր է լուծում՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին մոտ կանգնած այն մարդկանց, ովքեր գիտեն այդ խաղի էությունը, կդարձնեն պատգամավոր, մարդկանց բանտից բաց կթողնեն, զոհվածներին կասեն՝ «ձեզ կոմպենսացիա ենք տալու, դրա համար ենք գնում խորհրդարան», որոշակի մարդկանց էլ կկալանավորեն՝ ասելով՝ «ձեզ սպանողներին բացահայտել ենք», և այդ խաղը կհամարվի ավարտված: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ուրիշ առաքելություն չունի»,- այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց  ՀՌԱԿ ատենապետ  Էդվարդ Անտինյանը` ավելացնելով, որ Սերժ Սարգսյանի համար ՀԱԿ-ի նման ընդդիմությունը նվեր է, իսկ  նախագահը նման ընդդիմություն չէր կարող գտնել անգամ «կողմնացույցով և դեբիլափնտրիչով»:

Իսկ ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Մկրտիչ Մինասյանը նշեց, որ արմատական ընդդիմության կեցվածքը փոխվել է, ինչը ողջունելի է:
«Երկրում տեղի են ունենում գործընթացներ, որոնք աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներից անկախ չեն կարող լինել, և այդ համատեքստում նախագահի քայլերը՝ ուղղված քաղաքական հանդուրժողականությանը, կայունության ամրապնդմանը, տնտեսական-սոցիալական խնդիրների լուծմանը, ողջունելի են: Եվ եթե այս քայլերը կարող են նպաստել քաղաքական կառուցողականությանն ու երկխոսությանը, դա լավ է»,- ասաց Մինասյանը:

Ըստ նրա՝ այսօր արմատական ՀԱԿ-ը կամ գոնե այդ դաշինքում եղած որոշ գործիչներ կառուցողական մտածողություն են ձեռք բերել և հրաժարվել են «քանդել, ավերել» հասկացություններից, բայց ՀԱԿ-ում կան նաև որոշ գործիչներ, որ «հին երգն են երգում», ինչը իրենց համար անընդունելի է:

Մկրտիչ Մինասյանը համոզված է, որ ՀԱԿ-ի արտահերթ ընտրությունների պահանջը «քաղաքական տեխնոլոգիա է»:

Անտինյանն էլ պնդեց, որ Հայաստանում արտահերթ ընտրություն չի լինի, և եթե լինի, ապա՝ ֆորսմաժորային տարբերակով, այսինքն՝ արտաքին ազդակների պարագայում, իսկ ահա որևէ ներքին խնդիր չի հանգեցնելու արտահերթ ընտրությունների:

Շուշան Գալստյան

Ինչպես տեղեկացնում է «The Associated Press»-ը, Թուրքիան սկսել է հին հայկական տաճարի և եկեղեցու պահպանության նախագիծ, որը դիտարկվում է որպես հարևանի հետ հաշտեցմանն ուղղված գործողություն:  Հայերն ու թուրքերը արդեն երկար տասնամյակներ ներքաշված են ծանր վեճերի մեջ` նախորդ տարիների ընթացքում Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած հայերի զանգվածային սպանությունների պատճառով: Հարաբերությունները կարգավորելու բոլոր ջանքերը հանդիպում են խոչընդոտների` Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև գոյություն ունեցող Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի պատճառով. Ադրբեջանը Թուրքիայի մերձագույն մուսուլմանական դաշնակիցն է:

Թուրքիան, սակայն, հայտարարում է , որ քայլ է կատարել Հայաստանի հետ կապերի բարելավման նպատակով և արդեն վերականգնել է Վանա լճի ժայռոտ կղզում տեղակայված Աղթամարի եկեղեցին` Արևելյան Թուրքայում: Թուրքիան նաև թույլ է տվել տարեկան մեկ անգամ հոգևոր ծես կատարել եկեղեցում` որպես քայլ ուղղված Հայաստանին և Թուրքիայի հայ էթնիկ փոքրամասնությանը:

Մշակույթի նախարար Էրթուգյուլ Գյունայը երեքշաբթի հայտարարել է, որ նախագիծը սկսել է Հուշարձանների համաշխարհային հիմնադրամի հետ գործընկերությամբ և ուղղված է տաճարի և Անիի Փրկչի եկեղեցու մնացորդների պահպանությանը` Թուրքիայի արևելքում գտնվող Կարս քաղաքից 40 կմ հեռավորության վրա:

Համաձայն Նյու Յորքում տեղակայված WMF-ի Անին հանդիսանում է աշխարհի 10-րդ դարի ամենանշանավոր ու մեծ քաղաքներից մեկը, որը հայտնի եղել իր հարյուրավոր կրոնական, պալատական, ամրաշինական և այլ կառույցներով: Այսօր այն լքված է, իսկ քաղաքի նշանավոր շինությունների մնացորդները գտնվում են խոցելի վիճակում:

Հնավայրը, գտնվելով սեյսմիկ գոտում, 1996թ. գրանցվել է Համաշխարհային վտանգված հուշաձանների ցուցակում:

ՙԱնին, որը ունի համաշխարհային նշանակություն, այսօր մասնավորապես ենթարկված է բարդ մարտահրավերների՚, — ասել է նախարար Գյունեյը: ՙՄենք հուսով ենք, որ նոր կյանք տալով երբեմնի հոյակերտ կառույցների մնացորդներին` ինչպիսին են Անիի Մայր տաճարն ու եկեղեցին, կկարողանանք նոր տնտեսական հնարավորություններ ապահովել այս շրջանում՚:  Թուրքական կառավարությունը վերջերս ավարտել է հենց հայ-թուրքական սահմանին գտնվող Տիգրան Հոնենցի եկեղեցու և Մանուչեի մզկիթի վերականգնումը, որը եկեղեցուց մզկիթի էր վերածվել սելջուկ թուրքերի կողմից` Անիի գրավումից հետո:

Անին երկար ժամանակ համարվում էր ռազմական տարածք, որն աստիճանաբար ապառազմականացվեց Խորհրդային Միության փլուզումից հետո: Այսօր այն գրավում է զբոսաշրջիկների` աշխարհի բոլոր կողմերից:

ՙՊահպանությանն ուղղված նոր աշխատանքները 1-ին հերթին նպատակ ունեն ամրակայել Անիի Մայր տաճարն ու Փրկչի եկեղեցին` ստորգետնյա ցնցումներից՚,- ասել է WMF-ի նախագահ Բոննի Բուրնհեմը:

ՙՄայր տաճարը, որը կառուցվել է Հայաստանի Բագրատունիների թագավորության գլխավոր ճարտարապետ Տրդատի կողմից, ով նաև, ինչպես ենթադրում են, վերակառուցել է Ստամբուլի հսկա Այա Սոֆիայի տաճարի գմբեթը 10-րդ դարավերջին տեղի ունեցած երկրաշարժից հետո, համարվում է հայկական միջնադարյան ճարտարապետության գլուխգործոց՚, — հայտնում են  WMF-ից: Երկրաշարժերն ամբողջովին ավերել են տաճարի կենտրոնական գմբեթը, ինչպես նաև հյուսիս-արևմտյան անկյունը:

Բոննի Բուրնհեմն իր հայտարարության մեջ ասել է, որ տաճարն ու եկեղեցին տուժել են նաև երկրաշարժերից, ինչպես նաև 1930թ. տեղի ունեցած կայծակի հզոր հարվածից փլուզվել է կառույցի հարավ-արևելյան մասը:

Անձևաջրերն ու ձնհալը սրբել են տաճարի փլուզված գմբեթն ու վնասված եկեղեցին` մաքրելով աստվաշածնչյան թեմաներով որմնանկարները`հին հայկական մշակույթի նշանավոր հուշարձանները: Պողպատե ստրուկտուրան ներկայումս պաշտպան է հանդիսանում` ճաքերով պատերը փլուզումից փրկելու համար:

Սակայն որոմնանկարների որոշ պատկերներ դեռևս պահպանվում են, որոնք գունազրկվում են. դրանցից մի քանիսը պատկերում են աստվածաշնչյան թեմաներ, մյուսները` առյուծներ, թռչուններ և այլ կենդանիներ, որոնք հավատցյալներին հիշեցնում են այն մասին, որ եկեղեցին դա դրախտի մի մաս է:

Բոննի Բուրնհեմն ասում է նաև, որ երկար ժամանակ միջազգային մտահոգություն կար Անիի առանձնահատուկ ավերակների և դրանց խիստ վատ պահպանության պայմանների վերաբերյալ. մենք հույս ունենք, որ այս աշխատանքները նոր ժամանակաշրջան կբացեն այս կարևոր հնավայրի կյանքում:

Ըստ Հիմնադրամի, Անին իր ոսկե դարն է ապրել 10 դ. 2-րդ կեսին, երբ դարձավ Բագրատունյաց թագավորության քաղաքական ու առևտրային կենտրոնը: Բրագավաճման շրջանում Անիի բնակչությունն անցնում էր 100 հազարից: 11-րդ դարի կեսերից Անին սկսեց անկում ապրել` ներքին երկպառակությունների, երկրաշարժերի և տարբեր խմբերի կողմից զավթումների պատճառով, ներառյալ նաև թուրք սելջուկներին:

Մշակույթի նախարարը չասեց այն մասին, թե արդյոք վերանորոգումից հետո Թուրքիան թույլ կտա աղոթել եկեղեցում: Չորեքշաբթի օրը Թուրքիայի մշակույթի նախարարությունը չի հրապարակել նաև նախագծի արժեքը, որին WMF-ից բացի աջակցել է նաև ԱՄՆ դեսպանների մշակութային հիմնադրամը:

ՙԱնադոլու կուլտուր՚ հասարակական կազմակերպության տնօրեն ՕսմանԿավալան, որն համակարգում է WMF-ի հետ գործընկերությունը, տեղեկացնում է, որ միայն ներկայումս տարվող նախապատրաստական աշխատանքների արժեքը մոտավորապես կկազմի 1 մլն ԱՄՆ դոլար կամ 672 հազ. եվրո: Նա նաև ասում է, որ վերականգնումը հավանաբար կսկսվի ոչ շուտ 2012-ից և կտևի 4 տարի:

ՙԱյս նախագիծը կարևոր է նրանով, որ կպահպանի համախարհային մշակութային ժառանգությունը՚, — չորեքշաբթի օրը ասել է Կավալան. բայց լինելով սահմանամերձ, այն կարող է կամուրջ հանդիսանալ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները բարելավելու համար:  Հայերը հայտարարում են, որ 1-ին աշխարհամարտի տարիներին մոտ 1,5 մլն հայեր են սպանվել Օսմանյան թուրքերի կողմերից, որը նրանք անվանում են 20-րդ դարի 1-ին եղեռնը: Թուրքիան վիճարկում է սա` ասելով, որ զոհերի քանակը ուռճացված է, որ այդ զոհերը հետևանք են քաղաքացիական պատերազմի և ներքին հուզումների, քանի որ Օսմանյան կայսրությունը կործանման եզրին էր: