Այսօր աշխարհի թիվ մեկ մարտահրավերը շարունակում է մնալ համավարակը։ Ինչպես մյուս երկրներում, այնպես էլ Հայաստանում ակտիվ պայքար է մղվում կորոնավիրուսի տարածման դեմ։ Ոստիկանությունը հորդորում է հասարակական փակ տարածքներում կրել դիմակ։

«Ցավով ենք արձանագրում, որ մեր երկրում վերջին շրջանում շեշտակի ավելանում է վարակվողների թիվը։ Հայաստանում օրական վարակվում է 1000-ից 2000 մարդ, իսկ մահացությունը հասնում է շուրջ չորս տասնյակի։

Համավարակով հիվանդանալուց խուսափելու լավագույն միջոցներից է հակահամաճարակային անվտանգության կանոնները պահպանելը։

Հարգելի՛ քաղաքացիներ, հասարակական փակ տարածքներում կրեք դիմակ։

Հարգելի՛ վարորդներ և ուղևորներ, ուղևորափոխադրումներ իրականացնելիս երթևեկեք միայն պաշտպանիչ դիմակով։

Ոստիկանության արտաքին ծառայությունն այս ուղղությամբ մշտապես իրականացնում է հատուկ միջոցառումներ և այսուհետ նույնպես հետևողական է լինելու։ Կարգը խախտողների նկատմամբ կազմվելու են վարչական իրավախախտման վերաբերյալ արձանագրություններ։

Դիմակ կրելը ինքնանպատակ չէ։ Հավատացե՛ք, պահպանելով հակահամաճարակային անվտանգության կանոնները՝ կյանքեր են փրկվում։
Կրեք դիմակ, եթե անգամ պատվաստված եք, պահպանեք սոցիալական հեռավորություն, հաճախակի ախտահանեք ձեռքերը։

Կարևոր է նաև նշել դիմակը ճիշտ կրելու մասին։ Դիմակը պետք է կրել այնպես, որ այն ամբողջությամբ փակի քիթն ու բերանը։ Ոչ պատշաճ կրելը հավասար է ընդհանրապես չկրելուն։

Եթե բոլորս պահպանենք հակահամաճարակային անվտանգության կանոնները, վստահ եղեք, հիվանդությունը կնահանջի։

Միասնական պայքարենք չարիքի դեմ։ Թույլ չտանք, որ համավարակը մեզնից խլի մեր սիրելի մարդկանց։
Առողջություն բոլորիս»։

Արդեն մոտ մեկ շաբաթ է Արցախի փրկարարները Ադրբեջանի կողմից օկուպացված տարածքներում որոնողական աշխատանքներ չեն իրականացնում։ Ադրբեջանական կողմը խնդիրներ է առաջացնում։ Այս մասին Yerkirmedia.am-ի հետ զրույցում հայտնեց Արցախի ՆԳՆ ԱԻՊԾ մամուլի խոսնակ Հունան Թադևոսյանը։

«Որոնողական աշխատանքները մեկ շաբաթ դադարեցված են եղել, բայց մենք ամեն օր պատրաստ ենք եղել, որ գնանք, սակայն իրենց կողմը չի թույլատրել։ Ադրբեջանական կողմն իր վարքագիծը որեւէ կերպ չի պարզաբանել, չի նշել, թե ինչո՞ւ չեն թույլատրում շարունակել աշխատանքները»,-հայտնեց խոսնակը։

Նա նշել է, որ բացառված չէ դա պայմանավորված լինի օկուպացված տարածքներում վերջերս կատարվող պաշտոնական այցերի և շինարարությունների հետ։

«Եղանակային պայմանները թույլ են տալիս շարունակել որոնողական աշխատանքները։ Պայմանավորվածություն ենք ձեռք բերել վաղը գնալու համար, երևի հարավային ուղղությամբ, տարածքը դեռ չի որոշվել»,- ասաց Թադևոսյանը։

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը շրջաբերական գրություն է ուղարկել ՀՀ բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթական ծրագրեր իրականացնող կազմակերպություններին:

ԿԳՄՍՆ-ից հայտնում են, որ հիմք ընդունելով COVID-19 համավարակի տարածմամբ ՀՀ-ում ստեղծված համաճարակային իրավիճակը և վերջին օրերի ընթացքում հիվանդության կտրուկ աճի միտումը՝ համաճարակային իրավիճակը վերահսկելու ու հիվանդության տարածումը զսպելու նպատակով առաջարկվել է 2021 թվականի հոկտեմբերի 26-ից մինչև նոյեմբերի 15-ը բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում ուսումնական գործընթացի կազմակերպումն իրականացնել առցանց ուսուցմամբ: Ուսուցումն անհրաժեշտ է կազմակերպել տեղեկատվական և հաղորդակցման ժամանակակից տեխնոլոգիաների և գործիքակազմերի կիրառմամբ` ըստ բուհի մասնագիտական ուղղվածության և ուսուցանվող մասնագիտությունների առանձնահատկությունների:

ԿԳՄՍ նախարարությունը շրջաբերական գրություն է ուղարկել նաև նախնական մասնագիտական (արհեստագործական) և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների տնօրեններին: Հիմք ընդունելով ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից համաճարակային կորոնավիրուսային (COVID-19) հիվանդությամբ պայմանավորված հետազոտությունների արդյունքները և առաջարկությունը` նշված հաստատություններին հանձնարարվել է ուսումնական գործընթացը 2021 թվականի հոկտեմբերի 26-ից երկու շաբաթով կազմակերպել հեռավար:

Հանրապետությունում կորոնավիրուսային վարակի կանխարգելման նպատակով իրականացվող միջոցառումների շրջանակում նախատեսվում է նաև հանրակրթական հիմնական ընդհանուր, մասնագիտացված և հատուկ պետական ծրագրեր իրականացնող ուսումնական հաստատությունների 2021-2022 և 2022-2023 ուսումնական տարիների օրինակելի ուսումնական պլաններով նախատեսված աշնանային արձակուրդները 1-12-րդ դասարանցիների համար երկարաձգել ևս մեկ շաբաթով՝ մինչև 2021 թվականի նոյեմբերի 7-ը ներառյալ:

ԿԳՄՍ նախարարությունը հանրակրթական ուսումնական հաստատություններին հորդորում է զերծ մնալ արձակուրդի ընթացքում աշխատակիցներին դպրոց կանչելուց և աշխատանքները հնարավորինս կազմակերպել հեռավար ձևաչափով:

Կիպրահայ Հակոբ Մանուկյանը սոցցանցի իր էջում հրապարակել է տեսանյութ այն մասին, թե ինչպես են Կիպրոսում դիմավորում ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի պատվիրակությանը։ Այս մասին հայտնում է Yerkir.am-ը:

«Դավաճա’ններ», «Հայասպա’ններ», «Չե’նք ուզում ձեզ տեսնել այստեղ» և այլ կոչեր են հնչել այն պահին, երբ Ալեն Սիմոնյանն իջել է մեքենայից։ 

Կիպրահայերը նաև Փաշինյանի ռեժիմը դատապարտող պաստառներ են պարզել։

Մանրամասները՝ տեսանյութում:

Հոկտեմբերի 22-ին ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանն ընդունել է Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի (ԿԽՄԿ) փոխնախագահ Ժիլ Կարբոնյեի գլխավորած պատվիրակությանը, հայտնում են ԱԳՆ-ից։

Կարևորելով ԿԽՄԿ իրականացրած աշխատանքները՝ Արարատ Միրզոյանն ընդգծել է կազմակերպության առանձնահատկությունը՝ որպես չեզոք, անկողմնակալ կառույցի, որը 1992 թվականից գործունեություն է ծավալում թե՛ Հայաստանում, թե՛ Արցախում: ՀՀ ԱԳ նախարարը շեշտել է հայկական կողմի պատրաստակամությունը՝ շարունակելու աջակցությունը ՀՀ-ում և Արցախում ԿԽՄԿ-ի առաքելության իրականացմանը՝ երեք տասնամյակ ի վեր գոյություն ունեցող աշխատակարգի համաձայն:

Հանդիպման ընթացքում կարևորվել է ԿԽՄԿ՝ որպես Արցախում այս պահին ներկա միակ միջազգային կառույցի գործունեության անհրաժեշտությունը՝ ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով տուժած բնակչությանն օժանդակություն ցուցաբերելու համատեքստում:

Նախարար Միրզոյանը շեշտել է, որ  շարունակում է առաջնային խնդիր մնալ ռազմագերիների ու քաղաքացիական պատանդների շուտափույթ վերադարձի հարցը։ Խախտելով Ժնևի կոնվենցիայի և 2020թ․ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության պահանջները՝ Ադրբեջանը շարունակում է արհեստական խոչընդոտներ ստեղծել գերիների վերադարձի հարցում։

Արարատ Միրզոյանը նշել է նաև, որ չնայած հայկական կողմի ներկայացրած ապացույցներին՝ Ադրբեջանը թաքցնում է գերիների իրական թիվն ու պահման վայրերը, ինչը լուրջ հիմքեր է ստեղծում ենթադրելու, որ առկա է բռնի անհետացումների իրավիճակ։

ԿԽՄԿ պատվիրակությունն իր պատրաստակամությունն է հայտնել շարունակելու իր օժանդակությունը ՀՀ իշխանություններին՝ հետպատերազմյան իրավիճակում ստեղծված հումանիտար խնդիրները հաղթահարելու նպատակով:

Շուռնուխի գյուղապետ Հակոբ Արշակյանը «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում տեղեկացրեց, որ պատերազմից հետո երկու մասի կիսված Շուռնուխում իրավիճակը նույնն է՝ ամեն օր ստիպված են լինում տեսնել ադրբեջանական դրոշները ու թշնամուն՝ տեղակայված իրենց գյուղում։

«Վիճակը նույնն է, թուրքերը իրենց տեղը վեր ընկած են, այնպես չէ, որ ագրեսիվ շարժումներ են անում՝ իրենց տեղը լռված են»։

Արշակյանն ասում է, որ ադրբեջանական կողմը շարունակում է ամրաշինական աշխատանքներ իրականացնել, ամրապնդվել։ Գյուղում տեղյակ են, որ թշնամու կողմից կուտակումներ էլ կան, սակայն իրենք դա չեն տեսնում։

«Իրենք աշխատանքները կատարում են։ Անզեն աչքով էլ նայում ես ու հասկանում, որ շինարարություն են անում, ամրապնդում են իրենց տեղը։ Կուտակումներ կան։ Իրենք ընդհանուր կուտակվում են ձորում, որը անտեսանելի է մեր կողմից»։

Արշակյանը երթևեկել է Գորիս-Կապան ճանապարհով, որի մի հատվածում ադրբեջանական կողմը անցակետ է տեղադրել։ Ժամը մեկ կուտակվում են մեքենաները ու նրանց ուղեկցում են ռուս խաղաղապահները։ Ասում է՝ այդ հատվածով անցնելիս միայն զզվանք է ապրում։

«Ցանկացած մարդ զզվանք է ապրում դրանց ագրեսիվ պահվածքից։ Ինչքան էլ սովորական քաղաքացի է անցնում, իրեն պետք է լարված զգա, որովհետև անխուսափելի է չտեսնել դրանց կանգնած դիրքը, ձևը։։ Ճանապարհի մեջտեղը կանգնում են, պետք է գաս, շրջանցես, որ իրենց չխփես ու անցնես։ Մոտավոր մեկ ժամը մեկ ռուս խաղաղապահների միջնորդությամբ, շարասյունն ուղեկցում է բնակիչներին։ Հավաքվում է մոտ 20-30 մեքենա, էդ հատվածը ռուսը պետք է անցկացնի»։

Արշակյանը նաև հաստատեց տեղեկությունը, որ Գորիս-Կապան ճանապարհի աջ և ձախ հատվածներում ադրբեջանցիները ևս ակտիվ շինարարություն են անում։ Ըստ ամենայնի՝ շուտով կհաստատվի տեղեկությունը, որ բենզալցակայան են կառուցում։

«Տեսանելի է բոլոր անցորդների համար։ Անցակետը կա, կալոնկայի նման շինարարությունը կատարում են։ Կարողա վերջում կալոնկա չլինի, անունը դնեն ուրիշ բան, բայց, այո, դա կալոնկա է»։

Տաթև-Աղվանի հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհի հիմնանորոգումն ընթացքի մեջ է։ 2021 թ վերջին, ըստ խոստումների, կունենանք Մ-2-ի Գորիս-Կապան հատվածը շրջանցող Տաթև-Աղվանի հանրապետական նշանակության ճանապարհ: Սակայն, Արշակյանը մտավախություն ունի, որ գործող մայրուղին կարող է չշահագործվել ու խնդիրներ առաջացնել։

«Եթե մայրուղին չօգտագործվի, Քարահունջ-Գորիսը մնում են աջ հատվածում։ Եթե նույն ճանապարհով պետք է գա, Շուռնուխով իջնի, Որոտանով բարձրանա Խոտ գյուղով գնա, ես մտածում եմ, որ Գորիսը ու Քարահուջը մնում են աջ թևի վրա ու կամաց-կամաց բիզիմդիր կլինի, ես ինչ իմանամ»։

Արշակյանը չի բացառում նաև, որ ճանապարհի այլ հատվածներում ևս ադրբեջանցիները կարող են անցակետ տեղադրել, հատկապես այն պարագայում, երբ ամիսներ առաջ մայրուղին մի քանի օրով փակել էին երեք տարբեր կետերից։ Կարծում է՝ նպատակն է մայրուղու վրա վերահսկողություն վերցնել։

«Դա իրենց սկզբունքն է, ամեն ինչ երևում է։ Մարդ ինչքան էլ հիմար լինի, պետք է հասկանա, թե իրենք ինչ են ուզում անեն։ Ճանապարհը իրենցով են անում։ Մանավանդ Քարահունջ-Որոտան հատվածը։ Չասեմ, որ Շուռնուխի ամբողջ տարածքի մայրուղին իրենց վրա են վերցնում, GPS-ով իրենցն է դառնում»։

Գյուղացիները հիմա առօրյա կյանքով են զբաղված։ Գյուղից հեռացողներ չկան, բայց խնդիրը, ըստ Արշակյանի, նրանում է, որ գյուղացին կամաց-կամաց համակերպվում է այդ մտքի հետ ու ամեն ինչ արվում է փուլ առ փուլ, որպեսզի խնդիրը կրիտիկական կետին միանգամից չհասնի։

Հոկտեմբերի 4-ին հայտնի դարձավ, որ Սյունիքի մարզի Շուռնուխ գյուղում 11 ձի անցել է հակառակորդի վերահսկողության տակ գտնվող տարածք, սակայն մինչև օրս դրանք այդպես էլ հետ չեն վերադարձվել, իսկ տուժածին փոխհատուցում չի տրվել։

«Ադրբեջանցիները երբեք չեն հաստատում, միշտ ասում են՝ չկա, կգտնենք, կվերադարձնենք, իսկ կովերն էլ, ձիերն էլ, անցնում են իրենց վերահսկողության տակ։ Ամեն դեպքում տեղեկացված են՝ և՛ ԱԱԾ-ն, և՛ սահմանապահ զորքերը գիտեն։ Ներկայացված է մարզպետարան, գերատեսչական խմբի ղեկավարին, կարծում եմ փոխհատուցում կկատարվի»,- ասաց Արշակյանը։

Երբ հարցմանն ի պատասխան տեղեկանում ես, որ ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի գիտաշխատողները գործուղվում են Իտալիա և դասախոսություններով հանդես են գալիս Բոլոնիայի համալսարանի Պատմության և Մշակույթների դեպարտամենտում, այնուհետ՝ Ֆրանսիայի Մենպելիեի Պոլ Վալերի և Փարիզի Սորբոն համալսարաններում, պարզ է դառնում, որ այս ինստիտուտում միջազգային համագործակցությունը դասվում է առաջնային կարևորության հարցերի շարքում:

Ինստիտուտի համագործակցությունը եվրոպական բուհերի հետ սերտ է: Հունաստանից համագործակցում են 2 բուհերի հետ, Իտալիայից՝ Բոլոնիայի, Ֆրանսիայից՝ Մոնպելյեի Պոլ Վալերի 3, Լեհաստանից՝ Վարշավայի պետական համալսարանների հետ:

Համագործակցությունը միայն Եվրոպայով չի սահմանափակվում: Ռուսաստան, Վրաստան, Չինաստան և Մերձավոր Արևելք կապը ևս պահպանվում է աշխատանքային օրակարգում: Այլ հարց է, որ այս հարաբերությունների խորացման համար ֆինանսավորումը չի բավարարում:

Ֆինանսավորման խնդիրը: Պ.գ.թ. Գոռ Մարգարյան. «Ֆինանսական միջոցների սղությունը հաճախ թույլ չի տալիս՝ ինչպես ինստիտուտի գիտաշխատողներին գործուղելու՝ սերտացնելու գիտական կապերը, այնպես էլ հնարավորություն չի լինում հրավիրելու արտասահմանյան գործընկերներին և որպես հրավիրող կողմ հոգալու նրանց կեցության, ճանապարհորդության և այլ ծախսերը։ Մեր գիտաշխատողների այցելությունները հիմնականում տեղի են ունենում կամ հրավիրող կողմի՝ ծախսերը հոգալու դեպքում, կամ՝ անձնական միջոցներով»:

Համատեղ գիտական ծրագրեր: Ինստիտուտի մի շարք գիտաշխատողներ ընդգրկված են ՀՀ գիտության կոմիտեի ֆինանսավորմամբ իրականացվող, արտասահմանյան մասնագետների ներգրավմամբ գիտական ծրագրերում: Համատեղ աշխատանքը Ճապոնիա, ՌԴ, Գերմանիա, ԱՄՆ ուղղություններով է: Իրականացվում է Հայագիտական և հասարակական գիտությունների 3-ամյա մրցույթի և հայ-ռուսական համատեղ թեմատիկ մրցույթի շրջանակներում:

Գիտական կենտրոնների և ինստիտուտների հետ համագործակցությունը կայանում է նաև համատեղ գիտական հրապարակումների միջոցով: Նշյալ միտքը ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Գոռ Մարգարյանը գիտական արդյունքի միջազգայնացման նախապայման է համարում: Իսկ միջազգային պարբերականներում գիտական հրապարակումների թիվը բարձրացնելու անհրաժեշտությանը զուգահեռ. «Պետք է հայաստանյան պարբերականներում և՛ որպես հեղինակների, և՛ որպես խմբագրական խորհրդի անդամների ներգրավել միջազգային գործընկերներին։ Գիտական հրապարակումներ իրականացնել արտասահմանյան գործընկերների հետ»։

Մտքերը տարբեր են. սկսվում են հայաստանյան պարբերականները միջազգային գիտատեղեկատվական հեղինակավոր շտեմարաններում ընդգրկվելուց (Scopus, ամրագրել DOI և այլն): Եվ ավարտվում են՝ հայագիտական և արևելագիտական հայալեզու արժեքավոր գիտական հրապարակումները թարգմանաբար միջազգային պարբերականներում հրատարակմամբ:

Հրապարակումներ: 2020թ․-ի ընթացքում ինստիտուտի գիտաշխատողները տպագրել են 65 հոդված։ Թեմաները նվիրված են նորագույն շրջանի պատմությանն ու միջազգային հարաբերություններին, աղբյուրագիտությանը, Հայաստանի և հարակից երկրների պատմության հիմնախնդիրներին: Հրատարակման լեզուներն են հայերենը, անգլերենը, ֆրանսերենը, ռուսերենը և լեհերենը։ Գոռ Մարգարյան. «Հայաստանյան գիտական ամսագրերում տպագրվել է 53, միջազգային ամսագրերում՝ 12 հոդված»։

2011-2021թթ․ հայաստանյան և միջազգային հանդեսներում հրատարակությունների տոկոսային հարաբերակցության մեջ միջազգային ամսագրերոււմ հրատարակված հոդվածների թիվը տատանվում է 20-30 %-ի միջակայքում։

Աշխատանք ՀՀ բուհերի հետ: Ինստիտուտի 48 գիտաշխատողներից 22-ը դասավանդում են բուհերում՝ ՀՀ ԳԱԱ ԳԿՄԿ, ԵՊՀ, ՀՊՄՀ, Հայաստանի ամերիկյան համալսարան, Հայ-ռուսական համալսարան, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան, Գլաձոր համալսարան, Հայաստանի եվրոպական համալսարան։ Նշված բուհերի գիտական անձնակազմի ներկայացուցիչները ներգրավված են ինստիտուտին կից գործող մասնագիտական խորհուրդներում։

Համագործակից բուհերի ասպիրանտների և հայցորդների ղեկավարներն են պատմական գիտությունների դոկտորներ Արամ Քոսյանը և Երվանդ Գրեկյանը, գիտությունների թեկնածու՝ Գոհար Իսկանդարյանը:

Երիտասարդ կադրերի ներգրավման հարցը: 64 աշխատակիցներից 8-ի տարիքը 35-ից փոքր է, իսկ 24-ինը՝ 45-ից։ Մինչև 35 տարեկան 7 աշխատակիցներից 5-ը գիտաշխատողներ են, 2-ը՝ լաբորանտներ։

Գոռ Մարգարյան. «Ինստիտուտն ունի 5 ասպիրանտ և 6 հայցորդ։ Երիտասարդների հետաքրքրվածությունը 10 բալանոց սանդղակով կարելի է գնահատել 8 բալով։ Թե՛ երիտասարդ գիտաշխատողները, թե՛ մագիստրոսներն ու ասպիրանտներն ակտիվորեն ներգրավված են ինստիտուտի գիտական աշխատանքներում, ինչի լավագույն վկայությունը երիտասարդական գիտաժողովներին նրանց ակտիվ մասնակցությունն է»։

Երիտասարդներին ինստիտուտի գիտական կյանքում որպես կադրեր պահպանելու մեծագույն բարդություններից են ցածր աշխատավարձերը և հետագա գործունեության հեռանկարի անորոշությունը։ Զգալի թիվ են կազմում նրանք, ովքեր ասպիրանտուրան ավարտելուց և հաջողությամբ պաշտպանելուց հետո լքում են գիտական ասպարեզն ու ծավալում այլ գործունեություն: Խնդիրը վերացական չէ. «Վերջերս ինստիտուտի երիտասարդ գիտաշխատողներից մեկը, ով թեկնածուական ատենախոսությունը պաշտպանել էր Հորդանանում՝ արևելյան աղբյուրագիտության թեմատիկայով, ուներ արաբերեն, անգլերեն և ռուսերեն լեզուներին գերազանց իմացություն, ստիպված լքել է ինստիտուտը: Անհամեմատ ավելի բարձր վարձատրվող աշխատանքի է անցնել արտերկրում»:

Հերմինե Օհանյան

Արցախյան երրորդ պատերազմում ԱԹՍ-ների կիրառումը թշնամու կողմից անդառնալի կորուստներ պատճառեց մեզ։ Կորուստներ, անանց ցավ, որ վերապրում ենք բոլորս։ Անօդաչուները խլեցին մի պայծառ ու համարձակ սերնդի կյանք: Ու ծանր հարված հասցրին մեր երազանքին՝ ապահով Հայաստանի մասին… Արդ, ապագա սերունդների համար անվտանգ պետություն ստեղծելու համար այսօր առաջնային է առավել զարգացած զինատեսակների ստեղծումը:

Աշխատում ե՞ն արդյոք ԱԹՍ-ների մշակման ուղղությամբ մեր գիտնականները:

ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի 2020թ. հաշվետվությունից. «Մշակվել և փորձարկվել է անօդաչու թռչող սարքի նկարահանման արդյունքներով տախտակամածի թրթռոցների սպեկտրալ վերլուծության ծրագրային համակարգ» (ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտ, ղեկավար՝ տ.գ.դ. Դ. Ասատրյան):

Ի՞նչ է սա նշանակում։ Բոլորս գիտենք, որ անօդաչու թռչող սարքերը ներկայում բազմապիսի կիրառություններ ունեն շատ ու շատ ոլորտներում. բացի մահաբեր զենք լինելուց, դրանց միջոցով կատարվում են նկարահանումներ, դիտարկումներ, փորձարկումներ, չափումներ, հետազոտություններ: Այս նպատակներով ստեղծվում են անօդաչուների շատ տարբեր տեսակներ։ Հայաստանում գիտնականներն ու ճարտարագետներն աշխատում են այս բոլոր ուղղություններով։

ՀՀ ԳԱԱ ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտում գործող՝ տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Դավիթ Ասատրյանի ղեկավարած գիտական խմբի հիմնական հետազոտական ուղղությունն է՝ թվային պատկերների մշակման նոր և արդյունավետ մոտեցումների, մեթոդների, տեխնոլոգիաների ու ծրագրային միջոցների ստեղծումը: Թվարկվածը կարող է կիրառություն գտնել գիտության ու տեխնիկայի տարբեր բնագավառներում: Եվ կարող է կիրառվել ռազմարդյունաբերությունում։

Գիտական խումբը կազմված է երկու մասից: Առաջինում կա միայն մեկ աշխատակից՝ տ.գ.թ. Գրիգոր Սաժումյանը: Իսկ երկրորդը երևակայական ենթախումբ է, որտեղ ներառված են միայն երիտասարդ գիտաշխատողներ՝ Դավիթ Ասատրյանի նախկին ասպիրանտներ Քուրքչիյան Վարդանը, Հովսեփյան Սամվելը, Պետրոսյան Ալեքսանդրը և Հակոբյան Գուրգենը: Ներկայում Գ. Սաժումյանը և Վ. Քուրքչիյանը մասնակցում են Գիտության կոմիտեի կողմից հաստատված՝ երկակի նշանակության դրամաշնորհային ծրագրին, որը կոչվում է «Անօդաչու թռչող սարքի ավտոմատ տեղորոշման և վերալիցքավորման բանական համալիր»:

Արդյունքները: Անօդաչու թռչող սարքերի (ԱԹՍ) միջոցով և հարակից այլ եղանակներով նկարահանման արդյունքների արդյունավետ մշակման բանական մեթոդների ստեղծման և կիրառման ուղղությամբ ստացվել են մի շարք արդյունքներ, որոնք հրատարակվել են տարբեր հոդվածներում, այդ թվում՝ Web of Science և Scopus միջազգային գիտա-տեղեկատվական շտեմարաններում հաշվառվող ամսագրերում:

Մշակված համակարգի հիմնական կիրառական նշանակությունն այն է, որ հնարավորություն է տալիս ԱԹՍ-ի տախտակամածի թրթռոցները գնահատելու վերջինիս թռիչքի ընթացքում, այդպիսով հետազոտելու և հայտնաբերելու ապարատի անսարքության աղբյուրները, առանց ԱԹՍ-ում տեղադրելու այդ խնդրի լուծման համար նախատեսված բարդ սարքավորումներ: Այլ կերպ ասած՝ ծրագրի միջոցով փորձում են գտնել և լուծել այն խնդիրը, որն ստացել են նկարահանման արդյունքում: «Մշակված համակարգը կարող է օգտագործվել նաև երկրաշարժերի պարամետրերը գնահատելու նպատակով»,- նշում է Դավիթ Ասատրյանը,- «Օրինակ, թռիչքի ժամանակ կարող է ֆիքսել երկրի կեղևի թրթռոցները, օդի տատանումները և վերացնել այն ծրագրի միջոցով: Ներկայում կատարվում են թրթռոցների տվյալների սպեկտրալ վերլուծության արագագործ ալգորիթմների մշակման և փորձարկման աշխատանքներ»:

Որպես վերջաբան՝ Դավիթ Ասատրյանը նշեց. «2020թ.-ը շատ մեծ հետք թողեց մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման վրա, որն էլ իր հերթին ազդում է նաև գիտական ոլորտի վրա: Որպեսզի կարողանանք հաղթահարել հետևանքներն ու շարունակենք զարգացնել մեր երկիրը, անհրաժեշտ է, որ մեր գիտական հանրությունը, մասնավորապես երիտասարդները, աշխատեն, աշխատեն ու աշխատեն»:

.. Գիտության ու տեխնոլոգիաների գերակայության դարաշրջան է։ Պետք է քայլել դարին համընթաց։ «Թե ուզում ես երգդ լսեն՝ ժամանակիդ շո՛ւնչը դարձիր։- Կապվի՛ր նյարդով յուրաքանչյուր Քո օրերին ու քո դարին»,- ասել է պոետը։ Դարի ձայնը լսել՝ այսօր նշանակում է զարգանալ՝ որպես գիտատեխնոլոգիական ազգ։

Նարինե Փիլոյան

2020թ. տավուշյան հայտնի իրադարձություններից հետո՝ առնվազն օգոստոսի կեսերից, արդեն ակնհայտ էր, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը ռազմական գործողություններ են ծրագրում, դրա մասին հայաստանյան, ռուսաստանյան ու ադրբեջանական մամուլը, թելեգրամյան ալիքներն էին խոսում, ակնհայտ էր, որ մոբիլիզացիոն խոշոր գործընթաց կա: Նման կարծիք «Ճշմարտություն սերունդների համար» նախաձեռնության կազմակերպած քննարկման ժամանակ հայտնեց ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը՝ անդրադառնալով Արցախյան 44-օրյա պատերազմին պետական համակարգի պատրաստ չլինելուն, պատերազմի ընթացքում թույլ տրված սխալներին ու մեծ կորուստների պատճառներին:

«Նույնիսկ բավական փակ ադրբեջանական մամուլից պարզ էր դառնում, որ մեքենաներ, բեռնատարներ էին հավաքագրվում, պահեստազորի հավաքներ էին կազմակերպվում: Գոնե նվազագույն գիտելիքներ ունեցող եւ վերլուծելու հնարավորություններ ունեցողները պետք է նվազագույնը կանխատեսեին եւ գոնե իրենք իրեն ապահովագրելու համար անհրաժեշտ աշխատանքներ ձեռնարկեին՝ կարիք կար մոբիլիզացնել ռեսուրսները, եւ ոչ միայն ԶՈՒ մասին է խոսքը: Մենք դա բավական ուշ սկսեցինք. եթե անգամ պատերազմի վերսկսումը հավանական էր 20-30%-ով, ապա օգոստոսի երկրորդ կեսին, սեպտեմբերին պետական համակարգը պետք է այդ ուղղությամբ աշխատեր: Պետական կառավարման համակարգում առկա են սցենարային զարգացման պլաններ, որի միջոցով երկիրը խաղաղ փուլից անցնում է պատերազմականի:

Պատերազմի սկսվելուց առաջ, երբ կար տեղեկատվություն ու անգամ իշխանությունն էր դա կանխատեսում արդեն, զինված ուժերը չէին բերվել պատրաստության անհրաժեշտ աստիճանի, հատկապես՝ ՊԲ-ում, որը հարվածի առաջնային օղակն էր: Պետք է դա իրականացվեր զորամասերի համալրման, եւ ոչ թե ջոկատների կազմավորման եւ ռազմաճակատ ուղարկելու ճանապարհով, պետք է անհրաժեշտ գնահատվեր տարբեր փուլերում առկա իրավիճակն ու դա ներկայացվեր քաղաքական որոշումներ կայացնողներին, որպեսզի պատերազմը ժամանակին կանգնեցնելու հնարավորություն լիներ»,- նշեց Աբրահամյանը:

Պատգամավորի դիտարկմամբ՝ պատերազմն ավելի վաղ դադարեցնելու հնարավորության մասին մասին խոսել է այն պետության ղեկավարը, որ մեծ միջնորդական դեր է ունեցել այդ փուլում:

«Ռուսաստանի նախագահն ասել է, որ հոկտեմբերի 19-ին ՀՀ իշխանություններին ինքը նման առաջարկ է արել, բայց, ի զարմանս իրեն, ՀՀ իշխանությունները չեն ընդունել այն: Պատկերացրեք՝ եթե կարողանայինք այդ պահին պատերազմը կանգնեցնել, իմ հաշվարկներով՝ նվազագույնը 2000-2500 զոհ ավելի քիչ կունենայինք, համամասնորեն նաեւ՝ նույնքան վիրավորներ, հաշմանդամություն ստացած մարդիկ, ինչպես նաեւ՝ կորսված տարածքներ: Ադրբեջանը ոչ միայն Հադրություն ու Շուշին բռնազավթեց, այլ նաեւ գյուղեր Մարտակերտի շրջանից՝ Թալիշը, Մատաղիս, նաեւ՝ Ասկերանի եւ Մարտունու շրջաններից: Եթե ժամանակին քաղաքական ճիշտ որոշում կայացվեր, մենք այս կետին չէինք հասնի»,- նկատեց պատգամավորը:

Մենք ունենք ապացույցներ շուրջ 180 անձի վերաբերյալ, որոնք ողջ վիճակում եղել են Ադրբեջանի իշխանությունների իրավազորության ներքո: Ադրբեջանը կա՛մ բոլորին պետք է վերադարձնի ողջ, կա՛մ՝ մեռած. Yerkir.am-ի հետ զրույցում այս մասին հայտարարեց ՄԻԵԴ-ում հայ ռազմագերիների ներկայացուցիչ, արդարադատության նախկին նախարար, իրավապաշտպան Արտակ Զեյնալյանը՝ խոսելով Ադրբեջանում պահվող հայ ռազմագերիների մասին: 

Բաքվում պահվող հայ գերիների, զինվորականների եւ քաղաքացիական անձանց նկատմամբ խոշտանգումների եւ դաժանությունների մասին պարբերաբար հայտարարություններով է հանդես գալիս ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը: Զեյնալյանից  հետաքրքրվեցինք՝ այս մասով ի՞նչ նոր բան կարող է հայտնել. «Նոր ինֆորմացիա չկա, ամբողջը նույնն է: Գերիներից 45 հոգի են ճանաչված, 5-ը երեկ վերադարձել են, մնացել են 40-ը»:

Ի դեպ, երեկ ուշ երեկոյան, երբ Բաքվից Երեւան վերադարձան 5 հայ ռազմագերիներ, «Էրեբունի» օդանավակայանում նրանց դիմավորեցին Հայաստանում ՌԴ դեսպան Սերգեյ Կոպիրկինը, Արցախում ռուս խաղաղապահների նախկին հրամանատար Ռուստամ Մուրադովը եւ ՌԴ խաղաղապահ ուժերի ներկայիս հրամանատար Գենադի Անաշկինը։ ՀՀ կառավարությունից գեթ մեկ ներկայացուցիչ օդանավակայան չէր գնացել: Ավելին, եթե նախկինում վարչապետի ու փոխվարչապետի մակարդակով իրար հերթ չտալով հայտնում էին գերիների վերադարձի մասին, այս անգամ պաշտոնական Երեւանը Բաքվից վերադարձող ռազմագերիների վերաբերյալ որեւէ հայտարարություն չի տարածել: Ըստ ամենայնի՝ հայկական կողմը տեղեկացված չի եղել գերիների վերադարձի մասին:

Զեյնալյանից հետաքրքրվեցինք նաև, թե ովքե՞ր եւ ի՞նչ գործընթացներ են նպաստել գերիների՝ հայրենիք վերադառնալոու հարցում, վերջինս՝ նշեց, որ տղաների վերադարձը եղել է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների միջազգային դատարանում տեղի ունեցող դատական գործընթացների արդյունքում:  

Նշենք, որ պաշտոնական Բաքուն Հաագայում՝ ՄԱԿ-ի դատարանում, պահանջել է հրատապ միջոց կիրառել Հայաստանի դեմ՝ պարտավորեցնելով Բաքվին տրամադրել 44-օրյա պատերազմի հետեւանքով Արցախի օկուպացված տարածքների ականապատման քարտեզները։ Պահանջին ի պատասխան՝ հայկական կողմը հիշեցրել է քարտեզները վերադարձնելու պատրաստակամության մասին:

Ականապատ քարտեզները վերադարձնելու մասին Ալիեւին խոստումներ է տվել անձամբ Նիկոլ Փաշինյանը՝  հոկտեմբերի 15-ին ԱՊՀ մասնակից պետությունների ղեկավարների խորհրդի առցանց նիստի ժամանակ՝ հայտարարելով, որ Հայաստանը պատրաստ է Ադրբեջանին փոխանցել ականապատ տարածքների քարտեզները։ Մինչդեռ, Փաշինյանը պետք է վերադարձներ Ադրբեջանում պահվող բոլոր գերիներին՝ առանց նախապայամանների, քանի որ իր ձեռքով ստորագրված նոյեմբերի 9-ի եռակողմ կապիտուլացիոն հայտարարության մեջ առանձին կետ կա ռազմագերիների ու ձերբակալված անձանց փոխանակման մասին։ Ալիեւին խոստանալով Արցախի տարածքների ականապատման քարտեզները՝ Փաշինյանը կա՛մ ի ցույց է դնում սեփական անկարողությունն ու անզորությունը, կա՛մ, որն առավել հավանական է, թշնամու հետ մութ և գաղտնի պայմանավորվածությունների շրջանակներում շարունակում է Հայստանի և հայ ժողովրդի դեմ իրականացվող դավադիր քայլերը:

Մենք, այնուամենայնիվ, կարո՞ղ ենք վստահել Ադրբեջանի իշխանության խոստումներին՝ այն պարագայում, երբ անգամ մինչ օրս նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության կետերը չեն իրագործվել՝ հարցին ի պատասխան՝ Արտակ Զեյնալյանն ասաց. «Չգիտեմ…»: