Ընդդեմ իրավական կամայականության» ՀԿ գործադիր տնօրեն, ՀՀ մարդու իրավունքների առաջին պաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցի ընթացքում հանգամանորեն խոսել է արցախյան պատերազմում գերեվարված և անհետ կորած զինծառայողներին առնչվող խնդիրների մասին։

Հայաստանի նախկին օմբուդսման Լարիսա Ալավերդյանի դիտարկմամբ` գերիների ու անհետ կորածների հարցը երկար ժամանակ, եթե ոչ տարիներ, մնալու է արդիական, ինչը ցույց է տալիս դեռ առաջին արցախյան պատերազմի դառը փորձը, որովհետև երեսուն տարի անց ունենք 227 անձ, որոնց ճակատագիրը դեռ պարզ չէ։ Ըստ նրա` պատերազմում գերեվարված կամ անհետ կորած անձանց պարզապես պետք է ճանաչել հավասարեցված սոցիալական պաշտպանվածության առումով։

«Այսօր միայն ծնողների բողոքներով տեսնում ենք, որ դաժան ճակատագրի արժանացած մարդիկ մեծ թիվ են կազմում։ Կպահանջվի երկար ժամանակ, մինչև անհետ կորածների ցուցակը այս կամ այն աստիճան ճշգրտությամբ կամ հավաստիությամբ կկազմվի»,– նշեց «Ընդդեմ իրավական կամայականության» ՀԿ գործադիր տնօրենը։

Լարիսա Ալավերդյանի կարծիքով` ներկա պահին նշված խնդրում ընդգրկվածությունը բավականին մեծ է, իրենք ստացվող տեղեկատվությունը փոխանցում են Կարմիր Խաչի ներկայացուցիչներին և խաղաղապահ առաքելություն իրականացնողներին։

Ըստ նրա` ամբողջ աշխատանքը չի կարելի դնել միայն ՊՆ–ի ուսերին, որովհետև տեղեկատվության հավաքագրումը, մշակումը, որոնողական աշխատանքներ իրականացնելու առումով մասնագիտացված կառույցների հետ կապերի հաստատումն այնքան տարողունակ գործընթաց է, որով միայն ՊՆ–ն ի զորու չէ արդյունավետորեն զբաղվել։ Ըստ այդմ` գերեվարվածների, անհետ կորածների ընտանիքները պետք է շարունակ լինեն պետության ամբողջական հոգածության ներքո։

ՀՀ մարդու իրավունքների առաջին պաշտպանի համոզմամբ` հրադադարի հայտարարության յուրաքանչյուր կետը, այդ թվում գերիներին ու անհետ կորածներին առնչվող կետը, պետք է առանձին իրավական փաստաթղթերով լրացուցիչ ամրագրվի, մասնավորապես, պետք է հստակեցվի խնդիրների լուծման ժամանակացույցը, ինչպես որ կոնկրետ ժամկետ է տրված Լեռնային Ղարաբաղին հարող տարածքները հանձնելու համար։

Հայաստանի եւ Ֆրանսիայի միջեւ անքակտելի կապն այսօր դրսեւորվում է Սենատում միասնությամբ, եւ այն պետք է շարունակական բնույթ ունենա:

Այս մասին այսօր Ֆրանսիայի Սենատում Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման հարցով քննարկումների ժամանակ հայտարարել է Սենատի միջազգային եւ պաշտպանության հարցերի հանձնաժողովի ղեկավար Քրիստիան Կամբոնը: «Ի՞նչ ենք արել մենք հայերին պաշտպանելու համար: Հայերի համար սուրբ տարածքներում հակամարտությունը կանխելու համար մենք ոչինչ չենք արել: Ի պատասխան սահմանափակվել ենք զսպվածության կոչերով: Թուրքիան Ադրբեջանի միջոցով առաջ տարավ իր շահերը, ինչպես դա անում է Մերձավոր Արեւելքում եւ Լիբիայում: Մենք գիտեինք, որ Թուրքիան կանգ չի առնի: Սակայն ի՞նչ ենք արել մենք: Մենք պետք է տեսնեինք այդ ֆոնին Ռուսաստանի ուժը: Այդ ամեն ցույց տվեց, որ Եվրոպան իրական ուժ չէ, նա թույլ տվեց փոխել սահմանները, որոնք պետք է փոխվեին բանակցությունների ճանապարհով: Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ընդամենը երկրորդ Աստանա է, որտեղ արտացոլված են առանց միջազգային իրավունքը հաշվի առնելու Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի շահերը»,-ասել է նա:

«Ֆրանսիան պետք է առավել ակտիվ ներգրավվի այդ գործընթացներում եւ փորձի դուրս բերել իսլամիստական ուժերին այդ տարածաշրջանից եւ թույլ չտա այնտեղ հիմնվել: Ռազմական հանցագործությունները պետք է հետաքննվեն: Անհրաժեշտ է մեծացնել Հայաստանին տրամադրվող մարդասիրական օգնությունը, ակտիվացնել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այդ հակամարտությունը կարգավորելու համար: Պետք է ոչ միայն արտահայտել դիրքորոշումը, այլ նաեւ գործել եւ պատժամիջոցներ սահմանել Թուրքիայի դեմ»,-հավելել է Կամբոնը: 

Ֆրանսիայի Սենատը 305 կողմ, 1 դեմ ձայնով ընդունեց Արցախի անկախության մասին բանաձևի նախագիծը։ 

Սենատի նախագահի հայտարարությունը ֆրանսիացի սենատորներն ընդունեցին հոտնկայս ծափահարություններով։ Սենատորներն անկեղծ ու անթաքույց ոգևորությամբ ընդունեցին իրենց որոշումը։

Բանաձևով օրենսդիրը Ֆրանսիայի կառավարությանը կոչ է անում ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը և այդ ճանաչումը բանակցությունների գործիք դարձնել կայուն խաղաղության հաստատման համար։

Բանաձևում սենատորները նաև խնդրում են Ֆրանսիայի կառավարությանը զանգվածային մարդասիրական օգնություն ցուցաբերել Ղարաբաղի բնակչությանը, պահանջում են հումանիտար միջանցքներ բացել և Ղարաբաղում կատարված ռազմական հանցագործությունների միջազգային հետաքննություն սկսել:

Բանաձևն ինքնին իրավական ուժ չունի, այն խորհրդատվական բնույթի փաստաթուղթ է։ Արցախի ճանաչման վերջին խոսքը կասի արդեն Ֆրանսիայի կառավարությունը։

Բանաձևը Սենատի քննարկմանն էր ներկայացվել նոյեմբերի 18-ին Սենատի տարբեր խմբակցությունների անդամ հինգ սենատորների՝ Բրունո Ռեթայլոնի (հանրապետականների ղեկավար), Պատրիկ Կանների, Էրվե Մարսելի («Ցենտրիստների միություն» խմբի ղեկավար), ինչպես նաև Էլիան Ասասիի և Գիոմ Գոթարի կողմից:

Հիշեցնենք՝ հոկտեմբերի կեսին Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչելու մասին նախագիծ էր ներկայացվել նաև խորհրդարան, այսինքն՝ Ֆրանսիայի խորհրդարանի ստորին պալատ:

Երկու օրինագծերն էլ առաջարկում են ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը՝ սեպտեմբերի 27-ին ռազմական ագրեսիա սկսած Ադրբեջանի կողմից պատերազմի սպառնալիքից ԼՂ բնակչությանը պաշտպանելու համար:

Ֆրանսիայի Հանրապետության Սենատն այսօր քննարկեց ու ընդունեց «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ճանաչման անհրաժեշտության մասին» բանաձևը։ Սենատում պատգամավորների ելույթներից հետո վերջնական խոսքով հանդես եկավ
Ֆրանսիայի Հանրապետության Եվրոպայի և արտաքին գործերի նախարարության պետքարտուղար Ժան-Բատիստ Լըմուանը։

«Լուրջ, բռնի ռազմական գործողությունների վեց շաբաթը լուրջ ողբերգություն է մարդասիրական, քաղաքական առումով։ Այս ճգնաժամը մեզ լրջորեն հուզում է, հազարավոր զոհվածներ, քսանամյա երիտասարդներ, որոնց կյանքը խեղվել է, Ղարաբաղից արտաքսված հազարավոր բնակիչներ։ Համերաշխության լուրջ ալիք բարձրացավ տեղական իշխանությունների, ասոցիացիաների օգնությամբ։ Մեր երկիրը, որը մի ժամանակ կարողացել է ընդունել բազում հայերի, որոնք վերապրել են ցեղասպանությունը, պետք է հավատարիմ մնա այդ պատմական բարեկամությանը և այդ խոստմանը ու աջակից կլինի այս առանձնահատուկ դժվար իրավիճակում»,-ասաց Ժան-Բատիստ Լըմուանը, հավելելով, որ Ֆրանսիան նաև Ադրբեջանի ժողովուրդների բարեկամն է։

Խոսելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության մասին, նշեց, որ Ֆրանսիան ակտիվորեն ներգրավվել է բոլոր մակարդակներում՝ բանակցելու հակամարտությանը խաղաղ լուծման համար։ Նշվեց, որ եղել են պահեր, որ հնարավոր է եղել հանգել լուծման, դժբախտաբար, չի ստացվել։

«Դժբախտաբար տեսանք, որ սա վերք էր, որ պատրաստ էր կրկին բացվելու։ Պատերազմը ավարտվեց հրադադարով։ Իրավիճակը խորապես փոխվել է։ Եթե հրադադարի այս համաձայնությունը (նոյեմբերի 9-ի՝ ՀՀ-ի ՌԴ-ի ու Ադրբեջանի պայմանավորվածությամբ․-խմբ) մերը չի եղել, ամեն դեպքում հնարավորություն է տվել ռազմական գործողությունները դադարեցնել։ Սակայն լուրջ հարցեր է դնում, որոնք պետք է լուծվեն»,-ասաց Լըմուանը։

Պետքարտուղարը նշեց, որ բանաձևի առաջարկն արտահայտում է լեգիտիմ հույս, սակայն գործադիր իշխանության պատասխանատվությունն է՝ մշակել ու իրականացնել քաղաքականություն, որը հնարավորություն կտա վերջապես խաղաղություն հաստատել Հարավային Կովկասում։

Լըմունաը նշեց, որ այսօր նպատակն է, որ քաղաքացիական բնակչությունը վերադառնա, խաղաղ ապրի։ Նշվեց, որ սեպտեմբերի 27-ին պատերազմական գործողությունների մեկնարկից ի վեր Ֆրանսիայի նախագահն առաջինն է եղել, որ խոսել ու նշել է, որ հարյուրավոր վարձկաններ են Թուրքիայից ուղարկվել Ղարաբաղ։

«Չնայած մեր պահանջներին՝ հստակեցնել այդ հարցը, Թուրքիան շարունակում է ապակայունացնող դեր խաղալ մեր անմիջական հարևանությամբ»,-ասաց Լըմուանը։

Նշվեց, որ Մակրոնը հեռախոսազրույցներ է ունեցել Հայաստանի, Ադրբեջանի, Ռուսաստանի ղեկավարների հետ, ինչպես նաև ԱԳ նախարար Լը Դրիանը՝ իր գործընկերների։

«Նոյեմբերի 9-ի համաձայնությունը հրադադարի համաձայնություն է։ Ռուսաստանը, բնականաբար, զարմանալի չէ, որ շատ կարճ ժամանակահատվածում զինվորականների կոնտինգենտ ուղարկեց, սակայն այս համաձայնությունը չի լուծում հակամարտությունը, շատ հարցեր են մնում առանց պատասխանի ու հատկապես այն, որը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակին։ Հրադադարի հիմքի վրա պետք է կարողանալ տևական խաղաղություն հաստատել։

Այս մեծապես փոփոխված համատեքստում Ֆրանսիան երեք ուղղությամբ է գործում՝ առաջինը քաղաքացիական բնակչությանը վերաբերող հրատապությունն է, հումանիտար աջակցությունը։

Հաջորդը մշակութային ու պատմական ժառանգության պահպանումն է Լեռնային Ղարաբաղում։ Ֆրանսիան նախագահի ձայնով կոչ արեց ժառանգության հրադադար իրականացնել։ Դրա համար մեզ պետք է բոլորի համագործակցությունը։

Երրորդ ուղղությունը քաղաքական կարգավորումն է՝ սահմանների անվտանգություն, օտար զինյալների մեկնում։ Եվ այստեղ է, որ Մինսկի խումբը պետք է ամբողջապես ներգրավվի։ Այս հարցերը չպետք է քննարկվեն միայն Թուրքիայի ու Ռուսաստանի միջև։ Հնարավոր չէ այդ երկխոսությունը լինի միայն նրանց միջև։ Ֆրանսիան նպատակ ունի բոլոր կողմերի հետ խոսել, ինչպես միշտ է արել։ Սա շատ կարևոր է, եթե ցանկանում ենք տևական լուծում գտնել։ Սա պայմանն է ոչ միայն լեգիտիմության, այլ նաև արդյունավետության»,-ասաց ԱԳ ներկայացուցիչը։

Լըմուանը ընդգծեց, որ Թուրքիան հստակորեն աջակցել է ռազմականորեն Ադրբեջանին՝ ներառյալ Սիրիայից բերված վարձկաններով։ Ասաց, որ Եվրոպական խորհրդի հաջորդ գագաթնաժողովին քննարկվելու է այս հարցը։ Ֆրանսիան նաև «Գորշ գայլերի» կազմալուծման վրա աշխատանք կատարեց։

«Ինչ վերաբերում է միջազգային քրեական դատարանին, քանի որ մենք բոլորս ենք ցնցվել որոշ դեպքերից, բնականաբար, այստեղ կա կոմպետենցիայի, իրավասության հարց, քանի որ, դժբախտաբար, ոչ Հայաստանը, ոչ Ադրբեջանը Հռոմի պայմանագրի անդամ չեն։ Գուցե ՄԱԿ-ի ԱԽ  որևէ որոշմամբ մի լուծում գտնվի, սակայն այնտեղ այս հարցում տարաձայնություններ կան»,-ասաց Լըմուանը։

Խոսելով Ֆրանսիայի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման մասին՝ Լըմուանն ասաց, որ այս հարցին պետք է պատասխանել ճշմարտության, պատասխանատվության և արդյունավետության ոգով։

«Պետք է հաշվի առնել բոլոր հետևանքները։ Լեռնային Ղարաբաղը իր անկախությունը հայտարարել է 1991թ․-ին։ Ոչ մի պետություն չի ճանաչել նրա անկախությունը, նույնիսկ Հայաստանը։ Եվ մեր կառավարության պատասխանատվությունն է հարց տալ ինքն իրեն՝ արդյո՞ք այս ժեշտը օգտակար ու արդյունավետ կլինի տեղում, արդյո՞ք դրական հետևանքներ կունենա հենց Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար։ Մենք պետք է հիշենք, որ արդյունավետությունն է կարևորը։ Ֆրանսիայի պատասխանատվությունը Մինսկի խմբի կազմում այն է, որ Ֆրանսիան չի կարող կշիռ ունենալ այս հարցում, եթե նրա քայլերը չընդունվեն երկու կողմից։ Եթե այսօր մենք ճանաչենք ԼՂ-ն, մենք կկորցնենք մեր հնարավորությունը՝ ազդեցություն ունենալ կողմերից մեկի վրա։ Մինչդեռ մենք պարտավոր ենք շարունակել ներգրավված լինել այս հարցում։

Ֆրանսիայի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչումը օգուտ չի տա ոչ մեկին՝ ոչ Հայաստանին, ոչ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին, ոչ Ֆրանսիային, ոչ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահներին, ոչ մեկին։ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծումը չի կարող գտնվել միակողմանի որևէ ժեստի միջոցով, այլ բոլոր կողմերի բանակցությունների։ Այսօր, առավել քան երբևէ, կողմերն ունեն համանախագահների աջակցության կարիքը՝ այս բանակցությունները շարունակելու համար»,-ասաց Ֆրանսիայի Եվրոպայի և արտաքին գործերի նախարարության պետքարտուղար Ժան-Բատիստ Լըմուանը։

Պետնաքարտուղարը նշեց, որ ԵՄ 27 անդամ երկրները վերջերս հայտարարություն են ընդունել, որն աջակցում է հումանիտար օգնությունը, աջակցությունը Մինսկի խմբի համանախագահներին, բանակցությունների վերսկսմանը։

Թուրքիայի խորհրդարանի հայ պատգամավոր Կարո Փայլանը արգործնախարարության 2021-ի բյուջեի քննարկման ժամանակ քննադատել է Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը արցախյան հակամարտության հարցում: Փայլանը նշել է՝ ինքը մի երազանք ունի, որ մի օր Թուրքիան ինչպես Ադրբեջանին է անվանում եղբայրական պետություն, նույն կերպ էլ Հայաստանին անվանի: Ըստ Փայլանի՝ այս պատերազմի միակ հաղթողը Ռուսաստանն է։ Այս մասին գրում է ermenihaber-ը։

Նախարար Չավուշօղլուն ամփոփիչ ելույթում պատասխանել է Փայլանին՝ ասելով. «Պրն Փայլա՛ն, մինչև այսօր երբևէ ասե՞լ եք Հայաստանը թող դուրս գա Ադրբեջանի օկուպացված հողերից: Նույնիսկ Ձեր հետ հեռախոսային խոսակցություն ունեցանք և Դուք հարցրեցիք, թե այս հարցը ինչպես է լուծվելու:

Ես էլ ձեզ հարցրեցի՝ կարո՞ղ եք Հայաստանին ասել, որ դուրս գա այնտեղից: Դուք վստահ չէիք, որ կարող եք: Պարոն Փայլան, ոչ մի անգամ հրապարակային չեք ասել, որ դրանք Ադրբեջանի հողերն են, ու թող Հայաստանը դուրս գա այնտեղից: ԼՂ-ի կարգավիճակի հարցով բանակցություններն էլ շարունակվելու են, Ադրբեջանն էլ է ասել, որ պատրաստ է հարցը քննարկել»:

Թուրք նախարարը նշել է, որ Թուրքիան ՌԴ-ի հետ առանձին համաձայնագիր է ստորագրել հրադադարի մոնիթորինգի կենտրոն հիմնելու համար և դրա շրջանակներում կունենա իրեն վերապահվելիք մի շարք լիազորություններ: 

Ամարասն այն տարածքում է, որտեղ ռուսական խաղաղապահ զորքերը վերահսկողություն են իրականացվում, այս մասին Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց ՀՀ մշակույթի նախկին փոխնախարար Տիգրան Գալստյանը` անդրադառնալով հարցին, թե արդյոք Ամարասն անցել է Ադրբեջանի կազմ:

«Այսինքն՝ մենք կարող ենք այցելել ինչպես Դադիվանք, այնպես էլ Ամարաս: Դա կարևոր ձեռքբերում է, որովհետև իմ կարծիքով Ամարասը Արցախի տարածքում ամենակարևոր մշակութային ժառանգություններից է և բավականին մեծ գումար է ծախսվել վերականգնման համար, պահպանման համար»,-ասաց նա և նշեց, որ ինչպես Գանձասարը, Տիգրանակերտը այնպես էլ Ամարասը կարևորագույն հուշարձան է:

Տիգրան Գալստյանը նկատեց, որ Ամարասը պահպանվել է մշակութային ժառանգության համար մտահոգ հայ մտավորականների բարձրացրած հարցի շնորհիվ: Բացի այդ նա նշեց, որ Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի ղեկավարությունը դիմել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ` պահպանելու քրիստոնեական արժեքները, իսկ հայկական կողմի ներկայացրած նամակը շատ հեղհեղուկ ձևակերպված է եղել:

«Հադրութի շրջանում կարևոր հուշարձաններ ևս կան, որոնք ևս անհրաժեշտություն կա պահպանելու: Կարող է Ադրբեջանի համար դրանք այդքան էլ նշանակություն չունենան և հայկական կողմին զիջեն, կամ փոխանակվի այլ տարածքների հետ»,-ասաց նա:  

Տգիրան Գալստյանը ներկայացրեց Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած կարևոր հուշարձաններ

Հադրութի շրջան

1. Գտչավանք, 9-13-րդ, 18-րդ դդ.

2. Մոխրենիսի «Օխտը դռնի» եկեղեցի, 6-7-րդ դդ.

3. Տող գյուղ. Դիզակի Մելիք Եգանյանների մելիքական տան համալիր, 18-րդ դ., Մելիքական ընդունարան և մուտքի 1737թ. ընդարձակ արձանագիր

Ասկերանի շրջան

1. Ավետարանոց գյուղի Ս. Կուսանաց վանք, 17-18-րդ դդ.,Մելիքական գերեզմանոց,  Վարանդայի Մելիք Շահնազարյանների մելիքական տուն, 18-րդ դ.

Մարտակերտի շրջան

1. Թալիշ գյուղի մոտ՝  Հոռեկավանք, 4-7-րդ, 13-րդ դդ.,

   Գյուլիստանի Մելիք Բեգլարյանների մելիքական տուն, 18-րդ դ.

2. Մատաղիս գյուղի մոտ՝ Ջրվշտիկ կամ Եղիշե առաքյալի վանք, 4-7-րդ, 13-18-րդ դդ. 

Անհետ կորածների մասին տեղեկատվության հավաքագրման եւ մշակման գործընթացը բարդ է եւ դելիկատ: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում ասաց ՀՀ առաջին օմբուդսմեն, իրավապաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը՝ մեկնաբանելով Արցախում մարտական գործողությունների հետեւանքով անհետ կորածների որոնման հետ կապված իրավիճակը:

Ավելի վաղ հաղորդվել է, որ անհետ կորածների հարազատներն ամեն օր բողոքի ակցիաներ են անցկացնում՝ պահանջելով տեղեկություն տրամադրել այն մասին, թե ինչ քայլեր են ձեռնարկում երկրի իշխանությունները: Նախօրեին նրանց ընդունել է վարչապետը:

«Հիանալի հասկանում եմ ծնողներին: Մենք այդ հարցով աշխատում ենք 30 տարի: Պետք է ասել, որ տեղեկությունը հրապարակելիս պետք է հաշվի առնել դրա գաղտնիությունը: Սակայն նույնիսկ բողոքի ակցիայի մասնակիցների թվից երեւում է, որ անհետ կորածները շատ են: Իմանալով աշխատանքի բնույթը՝ կարող եմ ասել, որ առաջիկա 2-3 շաբաթվա ընթացքում տեղեկատվության հավաքագրման աշխատանքը նման արդյունքներ չի տա, որոնց մասին հնարավոր կլինի հայտնել հասարակությանը: Ավելին, ադրբեջանական կողմը խոչընդոտում է, ինչպես կարողանում է:

Այլ հարց է դիմել ՄԻԵԴ ՝ գերեվարման հաստատված դեպքերի հետ կապված: Արտակ Զեյնալյանը մասնավոր անձ է: Ինչո՞ւ է տեղեկությունը հայտնում նա, այլ ոչ թե պետությունը: Հանկարծ, չգիտես ինչու, փորձել են խնդիրը բարդել օմբուդսմենի վրա: Դա անգրագիտություն է կամ չարամտություն: Օմբուդսմենն ընդհանրապես որեւէ գործադիր գործառույթ չունի:

Իշխանությունները պատասխանատվությունը գցում են այս կամ այն անձանց կամ ինստիտուտների վրա, որոնք դրանով չպետք է զբաղվեն: Իսկ գործադիր մարմինները, որոնք պետք է զբաղվեն այդ հարցով, իշխանություններից հստակ հրահանգներ չեն ստանում: Իշխանությունները չեն հասկանում իրենց առջեւ դրված խնդիրներն ու չեն կատարում իրենց պարտականությունները: Նրանք չեն կատարում նույնիսկ կառավարական գործառույթները: Պետությունը ձեռքերը լվացել է: Վարչապետը կարո՞ղ է ավելին ասել, քան մասնագիտացված եւ որոշակի գործողություններ կատարող իշխանությունների մարմինները»,-հարց է ուղղել Լարիսա Ալավերդյանը:

Առաջին օմբուդսմենը շատ դրական է գնահատել տեղեկատվության հավաքագրման եւ մշակման խմբի աշխատանքը, ինչպես նաեւ գնդապետ Վ. Ոսկանյանի ղեկավարությամբ անհետ կործաների որոնման աշխատանքների հարցերով Ռուսաստանի խաղաղապահ առաքելության եւ ԿԽՄԿ-ի հետ կապերը: «Երկրորդ հերթին, ստացվում է, որ իշխանությունները խնդիրը բարդում են միայն ՊՆ-ի վրա: Միեւնույն ժամանակ, այդ բազմաբնույթ աշխատանքով պետք է զբաղվեն գրեթե բոլոր նախարարությունները: Նման աշխատանք է կատարել հանձնաժողովը»,-նշեց Լարիսա Ալավերդյանը:

Առաջին օմբուդսմենը կարծում է, որ երկրորդ հանձնաժողովի ստեղծման մասին լուրն ընդհանրապես «սառը ցնցուղ» էր հասարակական կազմակերպությունների համար, որոնք կառավարության որոշմամբ ներառված էին արդեն գործող հանձնաժողովի կազմում: «Եվ հանկարծ մենք լսում ենք եւս մեկ հանձնաժողովի ստեղծման մասին՝ առանց առաջին հանձնաժողովի լուծարման: Ես հատուկ զանգել եմ եւ պարզել, որ լուծարման մասին հրաման չի եղել: Փոխվել է պաշտպանության նախարարը, եւ ի՞նչ: Աջ ձեռքը չգիտի, թե ինչ է անում ձախը: Միեւնույն ժամանակ, գոյություն ունեցող հանձնաժողովը կազմված է գրեթե բոլոր նախարարությունների նախարարների տեղակալներից կամ առաջին տեղակալներից, ինչպես նաեւ կազմակերպություններից, որոնք տասնյակ տարիներ զբաղվում են անհետ կորածների հարցերով, մեր կազմակերպությունն ակտիվ մասնակցել է 90-ական թվականներին որոնման աշխատանքներին: Նոր միջգերատեսչական հանձնաժողովի ստեղծման մասին հայտարարությունը բացարձակ պոպուլիստական քայլ է կամ անտեղյակության արդյունք, իսկ միգուցե՝ արհամարհանք գործող ինստիտուտների եւ հենց վարչապետի հրամանի նկատմամբ»,-եզրափակեց ՀՀ առաջին օմբուդսմենը:  

Ադրբեջանի գյխավոր դատախազությունը հայտարարել է, թե բա հայկական կողմի զինծառայողների դիերի անարգանքի եւ գերեվարված անձանց նկատմամբ խոշտանգումների ու անմարդկային վերաբերմունքի մասին ադրբեջանական զինված ուժերին վերագրվող տեսանյութերի մեծ մասը կեղծ է: Այս մասին Facebook-ի իր էջում գրել է ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը:

Նա, մասնավորապես, նշել է. «Ու դեռ մի հատ էլ հայտարարվել է, թե քրեական վարույթներ են սկսել ու մեղավոր անձինք կենթարկվեն պատասխանատվության:

Իսկ Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը հայտարարում է, որ խոշտանգումների եւ անմարդկային վերաբերմունքի վերաբերյալ տեսանյութերի մեծագույն մասն իրականություն է: Դրանք ապացույցի տեսքով հայաստանյան ու արցախյան կողմերն ամրագրել են. ներկայացրել ու շարունակում են ներկայացնել միջազգային մարմիններին՝ ըստ իրավասության:

Իսկ հիմա մեղավորների պատասխանատվության հարցով՝

Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը հայտարարում է նաեւ, որ այդ դաժանությունները, խոշտանգումներն ու անմարդկային վերաբերմունքը պատերազմական հանցագործություններ են:

Դրանք կատարել են Ադրբեջանի ոչ թե առանձին վերցված զինվորներ՝ իրարից անկախ, այլ այդ ամենը Արցախում ահաբեկչական մեթոդներով էթնիկ զտումների ու ցեղասպանության ադրբեջանական կազմակերպված քաղաքականության անբաժան մաս է, Ադրբեջանում տարիներով կուտակված ու պետական աջակցությամբ համակարգված հայատյացության արդյունք է:

Ավելին, այդ դաժանությունները տարածվել են հայ հասարակությանը հոգեկան տառապանքներ պատճառելու, լարվածություն առաջացնելու դիտավորությամբ ու դրանով սեփական հասարակությունում գովեստների ու թվացյալ «հերոսության» արժանանալու համար։

Այնպես, որ պատասխանատվությունը առանձին զինվորների վրա գցելով չէ, այդ խոշտանգումների ու անմարդկային վերաբերմունքի ուղիղ պատասխանատուն Ադրբեջանի իշխանություններն են»:

2020 թ. նոյեմբերի 17-ին Ռուսաստանի  նախագահ  Վլադիմիր Պուտինը լրագրողներին տված իր պատասխաններում մի քանի կարևոր մեկնաբանություններ արեց Արցախյան պատերազմի վերջին զինադադարի վերաբերյալ, որը նա միջնորդեց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։

Ռուսաստանի ղեկավարն իր հարցազրույցն սկսեց Արցախյան հակամարտության պատմությունը ներկայացնելով. «Ամեն ինչ արդեն սկսվել էր հեռավոր 1988 թվականին, երբ ազգամիջյան բախումներ տեղի ունեցան Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում: Հայ խաղաղ բնակիչները զոհ դարձան այս իրադարձություններին, իսկ ավելի ուշ դրանք տարածվեցին Լեռնային Ղարաբաղում:

Եվ քանի որ Խորհրդային Միության ղեկավարները պատշաճ կերպով չարձագանքեցին այս իրադարձություններին… թույլ տվեք նորից ասել․ սրանք զգայուն հարցեր են, ես չեմ ուզում որևէ մեկի կողմից լինել կամ որոշել, թե ով էր ճիշտ կամ սխալ։ Այժմ դա ընդհանրապես հնարավոր չէ որոշել, բայց պետք էր կարգուկանոն հաստատել, պաշտպանել խաղաղ բնակիչներին, իսկ դա չարվեց։

Այդ ժամանակ հայերն իրենք զենք վերցրեցին, ու սկսվեց այս երկարաձգված հակամարտությունը, որը տևեց տարիներ։ Ի վերջո, դա հանգեցրեց Ղարաբաղի կողմից իր անկախության, ինքնիշխանության և ինքնուրույնության հռչակմանը 1991 թվականին: 1994 թ․ ստորագրվեց Բիշքեկյան արձանագրությունը և Բիշքեկի այս հուշագիրն այն ժամանակ կանգնեցրեց ռազմական գործողությունները։ Ի՞նչ տեղի ունեցավ արդյունքում։ Ինպես ասացի, Ղարաբաղը հռչակեց իր անկախությունը և հարակից յոթ այլ շրջանները հայտնվեցին հայերի, այսինքն՝ Հայաստանի վերահսկողության տակ»:

Ի պատասխան լրագրողի այն մեկնաբանությանը, որ «ոչ ոք չի ճանաչել Ղարաբաղի կարգավիճակը», Պուտինը նշեց․ «Դա ճիշտ է. ոչ ոք դա չճանաչեց այն ժամանակ և հետո: Ի դեպ, Հայաստանն ինքը ևս չճանաչեց դա․․․ Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղը որպես անկախ պետություն ճանաչելուն կամ չճանաչելուն, կարող են լինել տարբեր մոտեցումներ, սակայն դա, անկասկած, էական գործոն էր, այդ թվում՝ վերջերս ավարտված (հուսով եմ) արյունալի հակամարտության դեպքում: Ղարաբաղի, այդ թվում՝ հենց Հայաստանի կողմից չճանաչելու փաստը խոր հետք է թողել իրադարձությունների զարգացման և դրա ընկալման ձևի վրա:

Անկեղծ ասած, Վրաստանի նախկին ղեկավարության, անշուշտ, հանցավոր գործողություններից հետո, նկատի ունեմ Հարավային Օսեթիայում մեր խաղաղապահների դեմ հարձակումները, Ռուսաստանը ճանաչել է Հարավային Օսեթիայի եւ Աբխազիայի անկախությունը: Մենք արդարացիորեն ճանաչեցինք Ղրիմում ապրող ժողովրդի կամարտահայտությունը և նրանց ձգտումը վերամիավորվել Ռուսաստանի հետ, մենք ընդառաջ գնացինք մարդկանց, մենք բացահայտ կերպով ենք դա արել։

Ինչ-որ մեկին կարող է դուր գալ, ոմանց կարող է դուր չգալ, բայց մենք դա արել ենք մարդկանց շահերից ելնելով, որոնք ապրում են այնտեղ, և ամբողջ Ռուսաստանի շահերից ելնելով, և մենք ձգտում ենք ուղիղ խոսել այդ մասին: Ղարաբաղի նկատմամբ դա չի արվել, և դա էապես, իհարկե, ազդել է այնտեղ տեղի ունեցած իրադարձությունների վրա»։ Հարցազրույցում ավելի ուշ Պուտինը հավելեց. «Հայաստանը չէր ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը: Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից դա նշանակում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղը և հարակից շրջանները հանդիսանում էին Ադրբեջանի Հանրապետության անքակտելի մասը»:

Սա կարևոր հայտարարություն էր Պուտինի կողմից։ Հայաստանը դժկամ էր ճանաչելու  Արցախի անկախությունը՝ մտահոգվելով միջազգային հանրության  հակադարձության պատճառով: Վախ կար, որ նման քայլը կարող էր խանգարել խաղաղ բանակցություններին և, հնարավոր է, հանգեցներ պատերազմի կամ առնվազն մերժման և պատժամիջոցների կիրառման ՄԱԿ-ի կողմից Հայաստանի դեմ:

Հայաստանի ղեկավարները, մինչև Պուտինի վերը նշված մեկնաբանությունները, գաղափար չունեին, որ Արցախի անկախությունը չճանաչելը Ռուսաստանի ղեկավարի կողմից դիտվում էր որպես սխալ՝ բացասաբար ազդելով Ռուսաստանի աջակցության վրա: Անցած տասնամյակների ընթացքում Մինսկի խմբի միջնորդների, այդ թվում`Ռուսաստանի հետ բանակցությունների ընթացքում հետաքրքիր է, արդյոք Հայաստանի ղեկավարներից որևէ մեկը երբևէ հարցրել է Պուտինին կամ նրա նախորդներին արձագանքել Հայաստանի կողմից Արցախի հնարավոր ճանաչմանը:

Եթե Հայաստանի ղեկավարները չեն բարձրացրել այս հարցը, դա շատ մեծ սխալ էր: Եթե Հայաստանը իմանար, որ Ռուսաստանը կողջունի իր կողմից Արցախի ճանաչումը, հետագա իրադարձությունները, ներառյալ վերջին պատերազմը, բոլորովին այլ կլինեին: Որոշ հայեր ենթադրում էին, որ եթե Արցախը միավորված լիներ Հայաստանի հետ, ապա դա կստիպեր Ռուսաստանին պաշտպանել Արցախն արտաքին հարձակումներից, հիմնված Ռուսաստանի և Հայաստանի փոխադարձ պաշտպանության պայմանագրի վրա: Ինչպես նախօրոք առաջարկել էի, միգուցե այս ուշացած փուլում Հայաստանը վերջապես կլսի Պուտինի խորհուրդը և կճանաչի Արցախի անկախությունը կամ կմիավորի այն Հայաստանի հետ`Ադրբեջանի հետ բանակցություններում սակարկություն անելու համար:

Ի պատասխան Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ մեկ այլ հարցի՝ Պուտինը հայտարարեց. «Այո, այդ խնդիրը կա, քանի որ Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը չի լուծվել: Մենք պայմանավորվել ենք պահպանել ներկա կարգավիճակը: Թե ինչ կլինի հետո, ի վերջո կորոշեն ապագա ղեկավարներն ու այս գործընթացի ապագա մասնակիցները: Կարծում եմ, եթե նորմալ կյանքի համար ստեղծվեն պատշաճ պայմաններ և վերականգնվեն հարաբերությունները Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, մարդկանց առօրյա կյանքում, հատկապես հակամարտության գոտում գտնվող մարդկանց միջև, դա միջավայր կստեղծի Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու համար»: Այս պատասխանը հույսի մի նշույլ է, որ ժամանակի ընթացքում Արցախը կկարողանա հասնել իր նպատակին՝ անկախ կարգավիճակ ստանալուն: Հետաքրքիր է, որ Պուտինն այս որոշումը թողեց «ապագա ղեկավարներին և այս գործընթացի ապագա մասնակիցներին»:

Մեկ այլ հարց վերաբերում էր Արցախին հարակից տարածքներին և Շուշիի կարգավիճակին՝ մինչև Ադրբեջանի կողմից դրա գրավումը: Նախագահ Պուտինը բացատրեց, որ Արցախը շրջապատող տարածքներն Ադրբեջանին վերադարձնելու մասին Ռուսաստանն առաջին անգամ առաջարկել է 2013 թվականին և ստացել է Ֆրանսիայի ու ԱՄՆ-ի աջակցությունը: Նա ասաց, որ դա կպահպաներ Արցախի ներկա կարգավիճակը «որպես չճանաչված պետություն», իսկ նրա վերջնական կարգավիճակը պետք է լուծվեր ապագայում: Պուտինը հայտարարեց, որ պատերազմ չէր լինի, եթե Հայաստանը համաձայնվեր երկու կողմերի փախստականներին վերադառնալ իրենց նախկին տները:

Շուշի քաղաքի վերաբերյալ Պուտինը հաստատեց, որ դրա փոխանցումը Ադրբեջանին երբեք չի բարձրացվել: Պուտինը հիշեց, որ պատերազմի ավարտից 20 օր առաջ, երբ Ադրբեջանը նվաճել էր Արցախի միայն «աննշան մասը», նա կարողացել էր համոզել Ալիևին դադարեցնել ռազմական գործողությունները՝ պայմանով, որ ադրբեջանցի փախստականները կկարողանան վերադառնալ Շուշի` հայկական հսկողության տակ, ռուս խաղաղապահների ներկայությամբ: Սակայն, Փաշինյան Պուտինին ասաց, որ այս պայմանն անընդունելի է Հայաստանի համար, և շարունակել է մարտերը՝ հանգեցնելով Շուշիի կորստին: Պուտինը հավելեց, որ Փաշինյանի կողմից «դավաճանություն» չի եղել:

Նախագահ Պուտինը նաև մի քանի կարևոր զիջողական արտահայտություններ արեց Թուրքիայի վերաբերյալ: Ռուսաստանի առաջնորդը խոստովանեց, որ «Ադրբեջանը անկախ ինքնիշխան պետություն է և ունի բոլոր իրավունքները դաշնակիցներ ընտրելու, ինչպես հարմար է գտնում։ Ո՞վ կարող է մերժել այս իրավունքը: Սա առաջին: Եվ երկրորդ, ինչպես արդեն ասել եմ, ոչ ոք, նույնիսկ Հայաստանը, չի ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը:

Ի՞նչ է սա նշանակում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից: Դա նշանակում է, որ Ադրբեջանը ձգտում էր վերականգնել իր տարածքները, որոնք Ադրբեջանը և ողջ միջազգային հանրությունը համարում են որպես ադրբեջանական տարածքներ: Եվ այս առումով նա իրավունք ուներ ընտրելու ցանկացած դաշնակցի, որն իրեն որոշակի օգնություն կցուցաբերեր այդ հարցում: Կարող եք Թուրքիայի գործողությունները գնահատել ինչպես ուզում եք, բայց դժվար է նրան մեղադրել միջազգային իրավունքի խախտման մեջ»։

Հատկանշական է, որ Պուտինը չնշեց Թուրքիայի կողմից միջազգային իրավունքի խախտումների մասին՝ Հյուսիսային Սիրիայից ահաբեկիչներ հավաքագրելու և նրանց Ադրբեջան տեղափոխելու մասին՝ Արցախի դեմ կռվելու համար: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի բազմաթիվ շահերը Թուրքիայի հետ համագործակցության հարցում, զարմանալի չէ, որ նա անտեսեց Թուրքիայի հանցագործությունները:

Նախագահ Պուտինն անսպասելիորեն նշեց այն պատճառը, թե ինչու թուրք խաղաղապահները չեն կարող միանալ ռուսներին Արցախում: Նա հայտարարեց, որ դա պայմանավորված է «անցյալի դառը ժառանգությամբ, ողբերգական և արյունալի իրադարձություններով, որոնք տեղի են ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ ցեղասպանությամբ: Սա գործոն է, որը կարող է ճանաչվել կամ մերժվել. ոմանք դա հասկանում են, իսկ ոմանք՝ ոչ: Ռուսաստանի համար դա խնդիր չէ. մենք դա վաղուց ենք ճանաչել: Բայց ինչո՞ւ հայկական կողմին սադրել շփման գծում թուրք զինվորականների ներկայությամբ։ Կարծում եմ, որ նախագահ Էրդողանը լիովին տեղյակ է այդ մասին»։

Վերջապես, Նախագահ Պուտինը արդարացրեց ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին վարչապետ Փաշինյանի համաձայնությունը: Նա ավելացրեց, որ ստորագրված համաձայնագրի ցանկացած մերժում Հայաստանի համար «ինքնասպանություն» կլինի․․․ «Դա հսկայական սխալ կլինի»:

Պուտինը նաև խոստովանեց, որ չնայած ինքը լավ հարաբերություններ ուներ Հայաստանի նախկին ղեկավարների հետ, սակայն Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո Ռուսաստանի հարաբերությունները Հայաստանի հետ չեն փոխվել: Այս հայտարարությունը կարելի է բացատրել այն փաստով, որ քանի որ Հայաստանում ընդդիմությունը քննադատում է Փաշինյանի կողմից զինադադարի համաձայնագրի ստորագրումը, Պուտինը չի ցանկանում քննադատել նրան, քանի որ նրա հակառակորդները, եթե գան իշխանության, մերժելու են համաձայնագիրը, որ հնարավոր է հանգեցնի պատերազմի վերսկսման Ադրբեջանի հետ:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Երեկ հայտնվեցի ինձ համար անսովոր իրավիճակում՝ համացանցային տիրույթում ակամա արժանանալով հանրային չվաստակած ուշադրության՝ կապված ինձ ԱԱԾ հրավիրած լինելու տեղեկատվության հրապարակումների հետ: Այս մասին պարզաբանում է տարածել Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանը:

Պարզաբանման մեջ նաեւ ասվում է. «Նկատի առնելով, որ այս ընթացքում ստացել եմ բազմաթիվ հեռախոսազանգեր, որոնց մի մասին չեմ կարողացել արձագանքել, նպատակահարմար եմ տեսնում ընդհանրացված ներկայացնել հետեւյալը:

Նախ խորին շնորհակալությունս եմ հայտնում բոլորին, ովքեր իրենց զորակցությունն են փոխանցել ինձ եւ տեղեկացնել, որ որեւէ անհանգստության պատճառ չկա: Ես գտնվում եմ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում եւ շարունակում եմ իմ ծառայությունը:

Հրապարակված տեղեկատվության հետ առնչված ցանկանում եմ հայտնել, որ օրեր առաջ ոչ իմ նախաձեռնությամբ եւ ոչ իմ առաջարկած վայրում հանդիպում ունեցել եմ ԱԱԾ բարձրաստիճան ներկայացուցիչների հետ: Հավելյալ մանրամասների չեմ ցանկանա անդրադառնալ: Անհրաժեշտության դեպքում ԱԱԾ ներկայացուցիչներն իրենք կարող են այդ մասին խոսել:

ԱԱԾ մամուլի կենտրոնին խորհուրդ կտայի իրողությունը հերքելուց առաջ խորհրդակցել ԱԱԾ ղեկավար կազմի հետ:

Ինչ վերաբերում է իմ դիրքորոշումներին ու համոզումներին, առնչված վարչապետի հրաժարականի հետ, դրանք մնում են նույնը:

Շարունակելու եմ ծառայել իմ Եկեղեցուն ու իմ ժողովրդին՝ ապավինելով Աստծու օրհնությանն ու զորակցությանը:

Թող Տերը օրհնի մեր երկիրը եւ մեր ժողովրդին»: