«Իմ կարծիքով, Ռուսաստանի գործնական քայլերը կլինեն տնտեսական պատժամիջոցները, իսկ դրանք շատ բազմազան են, բազմաթիվ ու շատ ազդեցիկ»,-Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը՝ արձագանքելով Անթալիայում ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի հայտարարություններին։

Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը մասնավորապես նշել էր. «Այդ հայտարարությունները, որոնք ամեն օր հնչում են Հայաստանի ղեկավարության շուրթերից, ստիպում են մեզ մտածել, թե ինչ է կատարվում իրականում և ինչպես դա հաշվի առնել մեր գործնական քայլերում»։

Քաղաքագետի խոսքով, եթե Ռուսաստանը տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառի Հայաստանի նկատմամբ, ապա կարճ ժամանակ անց Հայաստանում փողոցները կլցվեն մարդկանցով, սոցիալական բողոքներով։

«Ինձ չի թվում, որ Հայաստանի գործող իշխանությունները կարողանան այդ ալիքին դիմանալ։ Այսինքն դա կհանգեցնի իշխանության փոփոխությանը»,-նշեց նա։

Հարցին, թե մասնավորապես ի՞նչ պատժամիջոցների մասին է խոսքը, քաղաքագետը նկատեց՝ և արտագնա աշխատանքը կբարդացնեն, և այնտեղ Հայաստանի քաղաքացիների վիճակը կբարդանա, առավել ազդեցիկ պատժամիջոցները կարող են լինել էներգետիկ ոլորտում, ինչն էլ կհանգեցնի թանկացումների, կսահմանափակվի կամ կարգելվի գյուղատնտեսական ապրանքների արտահանումը։

«Էներգակիրների գների բարձրացումը կարող է հանգեցնել գների  սարսափելի աճի։ Եթե այդ քայլերն անի Ռուսաստանը, ապա ես կարծում եմ, շատ կարճ ժամանակում իշխանափոխություն տեղի կունենա։ Բայց մինչ այս գործող իշխանությանը Ռուսաստանն պահել, քանի որ իր համար հարմար իշխանություն էր ստեղծված աշխարհքաղաքական դասավորության պայմաններում։ Կարծում եմ, որ իրենք (Ռուսաստանը՝ խմբ.) ասել են, որ ինչ-որ կարմիր գծեր կան, որոնք գործող իշխանությունը հատում է»,-ասաց նա։

Ս․թ․ փետրվարի 28-ին՝ ժամը 05։15-ի սահմաններում, Սյունիքի մարզի Տեղ համայնքի հատվածում ՀՀ ՊՆ զինծառայողների կողմից հայտնաբերված ադրբեջանական զինված ուժերի զինծառայող Ռուսլան Էլդանիս-Օղլու Փենախովը, որը հատել էր Հայաստան-Ադրբեջան պետական սահմանը, վերադարձել է Բաքու: Այս մասին հայտնում են ադրբեջանական լրատվամիջոցները:

Նախօրեին ՀՀ ԱԱԾ-ն հայտնել էր, որ դեպքի կապակցությամբ ՀՀ քննչական կոմիտեում ՀՀ Քրեական օրենսգրքի համապատասխան հոդվածներով նախաձեռնվել էր քրեական վարույթ։ Քննությամբ պարզվել էր, որ ՀՀ պետական սահմանը հատած Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողը ՀՀ ԶՈւ դիրքերի մոտակայքում հայտնվել է ադրբեջանական դիրքում զինծառայողների միջև տեղի ունեցած միջադեպից հետո փախուստի դիմելու և մոլորվելու հետևանքով:

«Որպես բարի կամքի դրսևորում և ի կատարումն Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանական Հանրապետության միջև բարձրագույն մակարդակում ձեռք բերված պայմանավորվածության, որ երկու կողմերի մոլորված և հակառակ կողմում հայտնված զինծառայողները սեղմ ժամկետներում պետք է վերադարձվեն, Հայաստանի Հանրապետությունը որոշում է կայացրել Ռուսլան Էլդանիս-Օղլու Փենախովին հանձնել ադրբեջանական կողմին», — ասված էր հայտարարության մեջ։   

Տեսանյութը կարող եք դիտել այստեղ:

Հայաստանը դեռևս ՀԱՊԿ-ից դուրս չի եկել, այս մասին լրագրողների հետ զրույցում հայտարարեց ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Էդվարդ Ասրյանը։

«Իսկ թե ինչի կհանգեցնի ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը՝ այդ հարցը գաղտնիք է»,- նշեց նա։

Հիշեցնենք՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Ազգային ժողովում հայտարարել էր, որ «ՀԱՊԿ-ի հետ հարաբերությունները դե ֆակտո սառեցրել ենք, և եթե այս գործընթացը շարունակվի, դե յուրե էլ պետք է սառեցնենք»։

«ՀԱՊԿ-ը, ի հեճուկս սեփական պարտավորությունների, որ պետք է ապահովեր ՀՀ անվտանգության նկատմամբ համարժեք դիրքորոշում և պատասխան, անում է ուղիղ հակառակը»,- ասել էր վարչապետը։

ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանն էլ լրագրողների հետ զրույցում ասել էր, որ «ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու որոշում կայացված չէ, բայց որևիցե մեկը չի բացառում»։

Արաբագետ Արմեն Պետրոսյանը գրում է․

«Անթալիայի դվանագիտական ֆորումի շրջանակում կայացած մամուլի ասուլիսի ընթացքում ՌԴ ԱԳ նախարար Ս.Լավրովի հայտարարությունն առ այն, թե Մոսկվան ակնկալում է Երևանից հստակեցում տարբեր ինտեգրացիոն կառույցներում, ներառյալ ՀԱՊԿ-ում փոխադարձության սկզբունքով պայմանավորվածությունների կատարման հարցում, որոշակիորեն ուրվագծում է Ռուսաստանի մարտավարական քայլերի շրջանակը Հայաստանի հետ խնդրահարույց հարաբերություններում։

Կարելի է ենթադրել, որ հասկանալի պատճառներով արդեն ՌԴ-ում նախագահի ընտրություններից հետո՝ պայմանականորեն ապրիլին, Մոսկվան կձևակերպի Երևանին ուղղված ավելի հստակ հարցադրում՝ «կամ մնում եք Ռուսաստանի հետ բոլոր ինտեգրացիոն ձևաչափերում, կամ լքում բոլորը»՝ համապատասխան հետևանքներով։

Ասել է թե, այլևս անընդունելի է ընտրողաբար մոտեցումը Ռուսաստանի և նրա հեղինակած ինտեգրացիոն ձևաչափերի նկատմամբ։

Կարելի է նաև ենթադրել, որ այս հարցում Ռուսաստանին քաղաքական և քարոզչական լայն աջակցություն է ցուցաբերելու Բելառուսը։ Իսկ առաջիկա ամիսը ծառայելու է թեժ բանավեճերի, քաղաքական և քարոզչական նոր գործողությունների համար»։

Հնարավո՞ր է՝ Ադրբեջանը «Զանգեզուրի միջանցք» բացելու պատրվակով հարձակվի Հայաստանի վրա։

 168.am-ի հետ զրույցում ՀՀ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի նախկին պետ, նախկին գլխավոր ռազմական տեսուչ, գեներալ-գնդապետ Մովսես Հակոբյանը, պատասխանելով այս հարցին, ասել է.

«Ադրբեջանի հարձակումն անխուսափելի է։ Կարդացեք 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը, այն Ադրբեջանը կյանքի է կոչելու»։

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետի համաձայն՝ պետք է տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերն ապաշրջափակվեն: Ըստ հայտարարության՝ Հայաստանի Հանրապետությունը երաշխավորում է տրանսպորտային կապերի անվտանգությունն Ադրբեջանի Հանրապետության արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև` երկու ուղղություններով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և ապրանքների անխոչընդոտ տեղաշարժը կազմակերպելու համար: Տրանսպորտային հաղորդակցության հսկողությունն իրականացնում են ՌԴ ԱԴԾ Սահմանապահ ծառայության մարմինները: Կողմերի համաձայնությամբ կապահովվի նոր տրանսպորտային հաղորդակցություն, որը կկապի Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը և Ադրբեջանի արևմտյան շրջանները:

Մովսես Հակոբյանի գնահատմամբ՝ Ադրբեջանին որևէ բան չի կարող հետ պահել, անգամ «խաղաղության պայմանագիր» կոչվածը։

«Ադրբեջանը երբեք մեզ հետ խաղաղության պայմանագիր չի կնքելու»,- շեշտել է Մովսես Հակոբյանը։

Հարցին՝ Ադրբեջանի հարձակման դեպքում ո՞ր երկիրը կարող է աջակցել Հայաստանին, հատկապես, եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ Հայաստանի իշխանությունները հայտարարում են ՀԱՊԿ-ի հետ հարաբերությունները սառեցնելու և ՀՀ-ում ռուս սահմանապահների դուրսբերման մասին, Մովսես Հակոբյանը պատասխանել է՝ չգիտի, թե ով կաջակցի Հայաստանին, այդ հարցի պատասխանը չունի։

Մեկ հոգին իր շքախմբի մի քանի անդամներով ճակատագրական որոշումներ է կայացնում ողջ պետության ու ժողովրդի համար և անունից։ Այս մասին գրել է Վահե Հովհաննիսյանը․

«Թեև դա կոչվում է պաշտոնական Երևանի տեսակետ, սակայն նրա լեգիտիմ հիմքերը խոցելի են մեկ պարզ պատճառով. թիմը եկել է իշխանության այլ ծրագրով, և իրականացնում է լրիվ հակառակը։

Հայաստանի հանդեպ հարևանների և խոշոր տերությունների վերջնական որոշումներին քիչ ժամանակ է մնացել (թուրքերը հիմա համբերատար սպասում են այդ որոշմանը), և հիմնական ճշտվելիք հարցը հետևյալն է. արդյո՞ք կատարվողը իշխող խմբակի կարծիքն է, թե՞ ողջ հայ ժողովրդի, նրա ինստիտուտների և վերնախավերի։

Հետևաբար այս կարևոր ջրբաժանի պահին բոլոր ոչ իշխանական համակարգերի՝ ընդդիմադիր խմբակցություններ, գոյություն ունեցող կուսակցություններ, հասարակական-փորձագիտական կազմակերպություններ, հանրային միավորներ, իհարկե՝ եկեղեցին,  և այլն, պարտավոր են ձևակերպել ինստուտուցիոնալ այլընտրանքային տեսակետ մի շարք կարևորագույն հարցերի շուրջ։ Անհատական կարծիքը և գնահատականները բավարար չեն, իրավիճակը պահաջնում է ինստիտուցիոնալ դիմադրություն և հստակություն։ Մենք իրավունք չունենք կրկնելու Արցախի շրջափակման 9 ամիսների մեղմ ասած անողնաշար և առանց անելիքի իմացության պահվածքը։ Ավելի ուշ դրա գնահատականները կտրվեն, թե ո´վ իրեն ինչպես պահեց։ Բայց հիմա դրա ժամանակը չէ, հիմա ուղղակի ճիշտ աշխատելու ժամանակն է։

Տեխնիկապես ինչպե՞ս դա կարվի, էական չէ՝ առանձին հայտարարություններ, թե ի սկզբանե միասնական փաստաթուղթ։ Կարևորը փաստաթղթի կամ փաստաթղթերի որակն է՝ գրագետ, ռացիոնալ, պետական մտածողության գերիշխմամբ, առանց գավառական հայրենասիրության տարրերի։

Ոչնիկոլական հանրությունը պետք է հստակ դիրքավորվի մի քանի կարևորագույն հարցերի շուրջ.

1.     Հայ-ռուսական հարաբերություններ

2.     ՀԱՊԿ շրջանակներում աշխատանք

3.     Արևմուտքի հետ ճիշտ օրակարգային հարաբերություններ

4.     Ադրբեջանի հետ ավելի լուրջ և երկարաժամկետ խաղաղության պայմանագրի կնքման վերաբերյալ հաստատակամություն

5.     Տարածաշրջանում կայուն, արդար խաղաղության և համագործակցության շուրջ հստակ պատրաստակամություն

Սա նվազագույնն է, որ մենք պետք է անենք՝ իրավիճակը փրկելու համար։ Սա ստեղծելու է կամ սկիզբ է դնելու նոր ներհասարակական տրամադրությունների և պրոցեսների։ Սա ճիշտ պահն է՝ արձանագրելու, որ Հայաստանը միայն ՄԵԿ հոգին չէ, և սա ճիշտ պահն է՝ ներհանրային հաշտության գնալու։ Թուրքական ռումբերը չեն նայելու մեր քաղաքական, անհատական կամ գեոպոլիտիկ նախասիրություններին։ Մեր խնդիրն է՝ այդ ռումբերը թույլ չտալ։

Եթե այս հանգուցային պահին մենք ոչինչ չանենք, ապա ինչի՞ համար են ուրեմն այդ բոլոր ինստիտուտները, էլ ո՞ր իրավիճակի, ո՞ր պահի համար»։

Խաղաղության պայմանագիր եթե կնքվի, ու մենք թույլ լինենք, Ադրբեջանը կարող է անտեսել պայմանագիրը և հարձակվել։ Խաղաղության պայմանագիր ունենալու համար համահավասար ուժ է պետք ունենալ դիմացինի հետ։ Եթե ուժ չունենաս՝ պայմանագիրը չես կարող պահպանել։ «Փաստինֆոյի» եթերում ասել է քարտեզագետ Ռուբեն Գալչյանը։

Բանախոսի խոսքերով, Ադրբեջանի նախագահը հայտարարել է, որ Հայաստանը պետք է վերադարձնի ինչ որ 4 գյուղեր։ Եթե մենք 4 գյուղ ենք գրավել, ապա Ադրբեջանը 2021թ․ մայիսից հետո Հայաստանի ինքնիշխան տարածքից գրավել է բարձունքներ, և դա գրավվել է 2020թ․ նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթից հետո՝ հակառակ այդ փաստաթղթի, և դրա մասին չի խոսվում։

Անդրադառնալով քարտեզներին, բանախոսը նշեց, որ Ալիևը հայտարարում է, թե չեն ընդունում 1991թ․ կամ 1995թ․ քարտեզը, այդ դեպքում մենք էլ կարող ենք ասել, որ ցանկանում ենք 1925-1926թթ․ քարտեզն ընդունել, որով Խորհրդային Միության տարածքից Հայաստանին բաժին էր հասնում 31 հազ․ քառ․ կմ։ Կարող ենք 1925-1926թթ․ քարտեզով նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ։

Քարտեզագետի դիտարկմամբ, 1918թ․ Նախիջևանը գտնում էր Հայաստանի գերիշխանության տակ, իսկ անկլավ էլ գոյություն չուներ, դրանք ստեղծվեցին 1936-1939թթ․։ Ալիևը ասում է, թե իրենք Խորհրդային Ադրբեջանը չեն ճանաչում, բայց Խորհրդային Միությունը Խորհրդային Ադրբեջանին տվել է Հայաստանի տարածքներից շուրջ 1․200 քառ․ կմ։ 1918-1920թթ․ պաշտոնական քարտեզ գոյություն չի ունեցել, սակայն, պատմության տեսանկյունից, Նախիջևանը Ադրբեջանի վերահսկողության տակ չի եղել։ Այս թվականներին ամենամոտ քարտեզը 1925-1926թթ․ Խորհրդային Միության քարտեզն է, որով Հայաստանը 31 հազ․ քռ․ կմ էր։

«Ադրբեջանը ցանկություն չունի օգտագործելու խորհրդային քարտեզները, քանի որ դրանցով պետք է վերադարձնի 2021թ․ մայիսից հետո գրաված բարձունքները։ Անգամ անկլավները պատմականորեն չեն եղել Ադրբեջանի մաս և երրորդ փաստաթուղթ էլ գոյություն չունի, որով դրանք տրված լինեն Ադրբեջանին։ Հայաստանին պաշտպանելու համար պետք է վերադառնանք 1991թ․ քարտեզին և այնտեղից սկսենք սահմանագծումն ու սահմանազատումը»,- ասել է Ռ․ Գալչյանը։

Հայքի մշակույթի օմբուդսմեն, ադրբեջանագետ Հովիկ Ավանեսովն ահազանգում է, որ Ադրբեջանը շարունակում պետական մակարդակով ոչնչացնել և յուրացնել ոչ միայն բռնազավթված Արցախի մշակութային ժառանգությունը այլ նաև պետական և մասնավոր կառույցների շենքերը։

«Ադրբեջանական սոցցանցային հարթակներում հրապարակված հերթական տեսանյութից երևում է, որ ադրբեջանցի վանդալները ձևափոխում են Արցախ բանկի գլխամասային գրասենյակի շենքը և թալանում են Արցախի Ազգային ժողովի շենքը», — գրել է նա ֆեյսբուքյան էջում:

Լուսանկարները տրամադրել է Մխիթար Կարապետյանը։

Freedom House հեղինակավոր իրավապաշտպան կազմակերպությունը հրապարակել է զեկույց՝ նշելով, որ ազատությունը Եվրասիայում ապշեցուցիչ անկում է ապրել 2023 թվականին՝ հիմնականում պայմանավորված ադրբեջանական ռեժիմի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի գրավմամբ և նրա էթնիկ հայ բնակչության արտաքսմամբ։

Նոր զեկույցում նշված է, որ գլոբալ ազատությունը 18-րդ տարին անընդմեջ նվազում  է , այդ թվում՝ 2023 թվականին, քանի որ քաղաքական իրավունքներն ու քաղաքացիական ազատությունները վատթարացել են 52 երկրներում, որոնք ներկայացնում են աշխարհի բնակչության մեկ հինգերորդը։

Նվազումները եղել են և՛ համատարած, և՛ լուրջ՝ խաթարելով 21 այլ երկրներում նկատված բարելավումները:

Հիմնական տարածաշրջանային բացահայտումները ներառում են հետևյալը.

Ընդհանուր առմամբ, տարածաշրջանում ազատությունը նվազել է, քանի որ 5 երկիր գրանցել է միավորների անկում, իսկ 0 երկիր՝ բարելավում:

Լեռնային Ղարաբաղը կրել է զեկույցի ամենախոշոր միավորային անկումը (−40 միավոր)՝ կապված ադրբեջանական ռեժիմի կողմից տարածքի ռազմական գրավման հետ։

Տարածաշրջանում ամենաբարձր միավորներն ունեն Մոլդովան (61), Վրաստանը (58), Հայաստանը (54):

Տարածաշրջանում ամենացածր վարկանիշ ունեցող երկրներն են Ադրբեջանը (7), Տաջիկստանը (5), Թուրքմենստանը (2):

Տարածաշրջանի մարդկանց զրոյական տոկոսն ապրում է ազատ երկրներում, 16 տոկոսը՝ մասամբ ազատ երկրներում, իսկ 84 տոկոսը՝ ոչ ազատ երկրներում:

Հարցին՝ ի՞նչ տեղի ունեցավ, որ իշխանությունը պաշտոնավարման 6-րդ տարում «գլխի ընկավ», որ, օրինակ, ռուս սահմանապահները խնդրահարույց են «Զվարթնոցում»՝ ՔՊ-ական պատգամավորը պատասխանեց. «Բազմաթիվ իրողություններ ի հայտ եկան վեց տարիների ընթացքում, ոչ թե վեց տարի հետո, այլ՝ տարիների ընթացքում, հետևաբար, յուրաքանաչյուր իրողություն իր հետևից պետք է բերի որոշակի դատողություններ, որոշումներ և գործողություններ, այս համատեքստում պետք է դիտարկենք յուրաքանչյուր գործողություն։

Հիմա նույն տրամաբանությամբ, ցավոք, ուշ գլխի ընկանք, որր ՀԱՊԿ անվտանգային կառույցը չի աշխատում։ Սա նշանակում է, որ պահին խնդիր է առաջանում, պետք է գնալ ու խնդիրը լուծել, չթողնել այդ խնդիրը մեզ հետ մնա տասնամյակներ, ինչպես եղել է»։

Հարցին՝ Ներքին Հանդում, այլ մարզերում տեղակայաված ռուս սահմանապահների հարցը նույնպե՞ս քննարկման ենթակա է, նա ասաց. «Ցանկացած հարց, որը կապ ունի ՀՀ սահմանների պաշտպանության, սուվերենության, ինքիշխանության, անվտանգության հետ, միշտ մեր քաղաքական թիմի օրակարգում է։ Այդ քննարկումները չեն էլ դադարել։ Մշտապես, վերջին տարիներին մենք լարվածություն և խնդիրներ ունենք ՀՀ սահմանային հատվածներում, դրա հետ առչություն ունեցող ցանկացած հարց մշտապես քննարկման առարկա է»։