Մերի Մակարյան

«Շանթ» հեռուստաալիքի հաղորդավար

Ես հեռուստացույց չեմ նայում, եթե նայում եմ, ապա միայն կաբելայինով որոշ ֆիլմեր կամ Դիսքավըրից ինչ-որ բան: Հայկական հեռուստալիքների վրա ընդհանրապես վաղուց խաչ եմ քաշել` նայելու բան չկա:

Ընկերներիցս մեկը, որն արտույտ է, խորհուրդ տվեց նայել «Առավոտը Շանթում» ծրագիրը: Ասաց, որ վարողներից մեկը` շատ սիրուն մի աղջիկ է: Ուրբաթ առավոտ միացրեցի, երեք կին էին, ու մի տղամարդ: Վիոլետ Գրիգորյանն էր, Անուշ Առաքելյանն ու Մերի Մակարյանը: Սկզբում մի քիչ նյարդայնացա, ինձ ոչինչ ուշագրավ չթվաց, մտածեցի, որ երևի չարժեր արթնանալ այն նայելու համար: Հետո, ուշադրությունս գրավեց աղջկա անմիջականությունը, հետուստախցիկի առջև համարձակ ու անկաշկանդ շփվելու կարողությունը, որը թերևս մեր հայ հեռոստահաղորդավարների մոտ կամ բացակայում է, կամ ցինիկության է հասնում իր չափից դուրս ցուցադրական լինելով: Դիմեցի Մերիին հարցազրույցի համար ու մենք հանդիպեցինք: Էկրանից գրիմի պատճառով, կարծես, ավելի մեծ էր երևում, կյանքում անհամեմատ դեռատի էր ու հաճելի:

— Մերի ջան, ո՞նց ես էդքան ջահել, 24 տարեկանում կարողացել հասնել ուղիղ եթեր վարելու վարպետության այն էլառավոտյան հաղորդման հաղորդավարի դիրքի, նամանավանդ, ժողովրդական ալիքի, ինչպիսին «Շանթ»-ն է:

— Ես երբեք ոչ մի բանի համար չեմ պայքարել, հատուկ ոչինչ չեմ արել։ Ամեն ինչ կարծես թափվել է իմ գլխին։ Ավարտել եմ Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարանի վոկալ բաժինը, հետո, քանի որ այդ տարիներին բոլորը համատարած երգում էին, որոշեցի ընդունվել համալսարանի բանասիրականը: Բայց միշտ երազել եմ երգել: Մի ժամանակ աշխատում էի «Պարադիզ» ստուդիայում, գովազդ էի կարդում, ֆիլմեր կրկնօրինակում, հետո հրավիրեցին հայկական երկրորդ հեռուստաալիք` վարելու «Օդից փող» խաղը: Այդ խաղն ինձ համար շատ լավ պրակտիկա էր, որովհետև ես մի ամբողջ ժամ պիտի հեռուստադիտողին կարողանայի պահել էկրանի առջև ու ստիպել գուշակել բառը և sms հաղորդագրություններ ուղարկել: Ու թե ամբողջ ժամանակ ես ի՞նչ պիտի խոսեի,ինչ՞ից, եթե ասելիքը կրկնվում էր. ո՞նց պիտի մարդկանց էդքան ժամանակ պահեի էկրանների առաջ, ոչ ոք ինձ չէր ասում: Դա տաժանակիր աշխատանք էր:

— Վա՜յ, խեղճ աղջիկ:

— Չէ, այն ինձ սովորեցրեց անկաշկանդ խոսել ու ելք գտնել խցիկի առջև ցանկացած իրավիճակներում:

— Իսկ ինչպե՞ս հայտնվեցիր «Շանթ»-ում, էս հաղորդման մեջ, քեզ դո՞ւր է գալիս հաղորդման ֆորմատը, դու բավականաչափ ազա՞տ ես էստեղ:

— Ես «Շանթ»-ի սերիալներն էի կրկնօրինակում, կարդում տարբեր հեղինակավոր մրցանակաբաշխություններ, թարգանաբար ներկայացնում էի դիսքավերի ծրագիրը, ինձ գիտեին, ու առավոտյան հաղորդման պրոդյուսերն հրավիրեց կաստինգի: Հոկտեմբերից էլ վարում եմ այս հաղորդումը: Եթեր մտա առաջին անգամ Ավետ Բարսեղյանի հետ, որին ես անչափ շնորհակալ եմ եթերում կողմնորոշվելու մեջ ինձ օգնելու համար: Ինձ համար նա մեր համար թիվ մեկ հաղորդավարն ու շոու-մենն է: Հաղորդման ֆորմատը շատ լավն է, ամեն ինչ սրտովս է։ «Շանթ» հեռուստաալիքը ընտանեկան, ամեն ինչ չափի մեջ հեռուստաալիք է, որտեղ դու և ազատ ես, և պատասխանատու քո յուրաքանչյուր ասածի համար: Կան ալիքներ, որտեղ ոնց ուզում խոսում են, դա ինձ դուր չի գալիս: Կարծում եմ, ժամանակի ընթացքում ձեռք կբերեմ ավելի մեծ վստահություն, հետևաբար` ազատություն: Պատանեկության տարիներին հաղորդավարներն ինձ համար լեգենդ էին, հեղինակություն, բայց հիմա ամեն մարդ կարող է մտնել հեռուստատեսություն,ու իրեն թույլ տալ գռեհկաբանել։ Հեռուստատեսության վարկանիշը հենց այդպես է ընկնում:

— Դու կյանքում ավելի երիտասարդ ու գեղեցիկ ես, քան էկրանին: Ինձ թվում է, ձեր գրիմը ճիշտ չեն անում:

— Դե, տեսախցիկն ընդհանրապես մեծացնում է մարդու տարիքը, իսկ գրիմը…Ի՞նչ ասեմ:

— Երբ դու հաղորդման ես գնում, նախապես սցենար ունենու՞մ ես:

— Այո, իհարկե, նախ մենք ինքներս ենք նախապատրաստում հաղորդման նյութերը, թարգմանում ենք, հետո խմբագիրը հաստատում է սցենարն ու մենք պարապում ենք:

— Ես բու եմ, և իմ աշխատանքի բնույթն ինձ թույլ է տալիս այդպիսին լինել: Բայց կար ժամանակ, երբ ես առավոտյան շուտ էի արթնանում, միացնում էի հեռուստացույցը ֆոնի նման, ու ինձ շատ հաճելի էր տեսնել այնտեղ գեղեցիկ դեմքեր, լսել գեղեցիկ ձայն, հետաքրքիր նյութեր: Հիմա, մեր հեռուստատեսության մեջ դա շատ հազվադեպ է: Եթե չկա հետաքրքիր ինֆորմացիա, ապա գոնե ակնկալում ես գեղեցիկ դեմք տեսնել, որը համարյա թե չես գտնում: Դու հաճելի բացառություն ես, գտածո ես եթերի համար: Ի՞նչ դեր է խաղացել քո կյանքում քո բնատուր հմայքն ու գեղեցկությունը: Ավելի շատ օգնե՞լ է, թե՞ խանգարել քեզ:

— Ավելի շատ օգնել է, չնայած եղել են դեպքեր, երբ խանգարել է: Երբ գեղեցիկ ես լինում, կողքդ շատ մարդիկ են հավաքվում, հաճախ չես կարողանում կողմնորոշվել ճիշտ ընտրություն անել, քեզ թվում է, թե դու կարող ես ընտրել ում ուզես, և հենց այդ ժամանակ կարող ես սխալվել:

— Ասում են, հեռուստատեսություն մտնելու համար շատ դեպքերում երիտասարդները ստիպված են լինում անցնել պրոդյուսերների, հեռուստաալիքիների ղեկավարների անկողնու միջով: Քեզ նմանատիպ առաջարկներ արվե՞լ են, ինչպես՞ է քեզ հաջողվել խուսափել դրանից:

— Անուններ չեմ տա, բայց եղել են: Սովորաբար խուսափել եմ ցինիզմին ցինիզմով պատասխանելուց: Եվ ես այնքանով եմ երջանիկ, որ կարողացել եմ այդ ամենը շրջանցելով հասնել այս ամենին:

— Ինչպիսի՞ն է եղել քո առաջին հաղորդումը, չէի՞ր վախենում: Ո՞վքեր են քո հաղոդավար ընկերները:

— Առաջին անգամ Ավետ Բարսեղյանի հետ եմ եթեր մտել, մտածում էինք, ձայնագրենք նոր, բայց շատ բնական ու անկաշկանդ մուտք եղավ, ու այդպես էլ գնաց: Վարել եմ Ավետի հետ, Արամ mp3-ի ու Հայկ Պետրոսյանի: Մենք երեք զույգ ենք` տղա-աղջիկ, ու եթեր ենք դուրս գալիս հերթով: Ուրբաթ օրերին էլ երեք տարբեր ոճի և մտածելակերպի կանանցով, հրավիրում ենք մի հայտնի տղամարդու և զրուցում նրա հետ հիմնականում կին-տղամարդ հարաբերությունների շուրջ:

— Վիոլետի, Անուշի հետ լա՞վ ես, ընդհանուր լեզու գտե՞լ եք, յոլա գնո՞ւմ եք:

— Հա, իհարկե, նրանք ավելի փորձառու են և օգնում են ինձ: Իմ հարցերը մի քիչ այսպես ասած, «վարդագույն ակնոցներով» հարցեր են, Վիոլետինն ավելի պրովոկացիոն: Ինձ հաճախ հարցնում են` Վիոլետի հետ «լավ չե՞ք», բայց դա այդպես չի, ուղղակի, ես երևի թե անմիջական, շատ հաճախ գովազդի ընթացքում կայացած զրույցը, սահուն տեղափոխում եմ եթեր, բայց դե Վիոլետն էլ լավ հումորի զգացում ունի, և մենք ուղղակի մի լավ ծիծաղում ենք:

— Ունե՞ս ինչ որ հետաքրքիր իդեաներ, ուզո՞ւմ ես ինչ-որ հեղինակային նախագիծ ունենալ:

— Ունեմ, բայց դեռ վաղ է, երբ ժամանակը գա, ինքը իմաց կտա:

— Քեզ ճանաչո՞ւմ են փողոցում, լինո՞ւմ են ինչ-որ տհաճ դեպքեր:

— Ինձ միշտ էլ նայել են, հիմա, երբ նայում են, չեմ կարողանում հասկանալ, ճանաչե՞լ են` նայում են, թե` ուղղակի նայում են: Տհաճ դեպքեր կարծես չեն եղել, հուսով եմ, չեն էլ լինի:

— Երգին, երաժշտությանն ընդմի՞շտ ես հրաժեշտ տվել:

— Չէ, ես երաժշտություն եմ դասավանդում դժվար իրավիճակներում հայտնված երեխաների հատուկ գիշերօթիկ դպրոցում, և ինձ համար դա շատ եմ կարևորում, ես նրանց օգնում եմ, և դա ինձ է պետք, ուզում եմ ինչ-որ լավ բան անել մարդկանց համար: Երեխաներն ինձ շատ սիրում են, ես էլ նրանց։ Ճիշտ է, դժվար է, բայց ես սիրում եմ իմ աշխատանքը: Դա ինձ համար զուտ աշխատանք չի, ես ուզում եմ մարդկանց կյանքում ինչ-որ բան փոխել դեպի լավը։

— Նրանք գիտե՞ն, որ դու հաղորդավար ես:

— Այո, գիտեն, և հպարտանում են, որ իրենց ուսուցչուհին հեռուստատեսային դեմք է: Ես միջոցառումներ եմ կազմակերպում այնտեղ, զանազան բարեգործական համերգներ: Միևնույն ժամանակ ես անհասանելի չեմ, նրանք կարող են ինձ գրկել, համբուրել, ու դրանից իրենց լավ են զգում: Ընկերներս շատ օգնում են հագուստով, նվերներով, գալիս են ինձ հետ երեխաներին այցելելության: Այնտեղ կան երեխաներ, որոնց ծնողները կամ բանտում են, կամ զրկված են ծնողական իրավունքներից: Նրանք սիրո ու հոգատարության պակաս ունեն, որը ես փորձում եմ լրացնել: Ես շատ անմիջական եմ շփման մեջ, կարող եմ խաղալ, վազել նրանց հետ, երբեմն միջանցքում ինձ շփոթում են աշակերտների հետ:

— Փաստորեն, Մերի Մակարյանը նաև ուսուցչուհի է:

— Այո, և կաշխատեմ ինչքան հնարավոր է երկար լինել ուսուցչուհի, դա ինձ դուր է գալիս:

— Մոտ ժամանակներս ամուսնանալ պատրաստվո՞ւմ ես ։

— Ինչ վերաբերում է ամուսնանալուն, ապա այստեղ էլ ես այն կարծիքին եմ, որ էլի պիտի ինքը գա, պիտի էլի թափվի գլխիս երբ ժամանակը գա: Երեխաներ, իհարկե կունենամ: Ինձ համար կյանքում առաջին տեղն ընտանիքին է պատկանում, ես ընտանիքում եմ ինձ տեսնում կայացած:

— Բայց դու գեղեցիկ աղջիկ ես, նաև խելացի, ու այդքան ջահել, արդեն հաջողություններ ունես: Մի՞թե դու պատրաստ ես խաչ դնել քո կարիերայի վրա հանուն ընտանիքի: Դու չես կարող լինել միայն կին ու մայր, իմ կարծիքով դա քեզ չի բավարարի, և չի կարելի այսպիսի գեղեցկությունը փակել տանը:

— Կաշխատեմ համատեղել:

-Գո՞հ ես «Շանթ» հեռուստաընկերությունից, այն բավականաչափ դեմոկրա՞տ է քեզ համար:

— Ամեն ինչ նորմալ է: «Շանթ»-ն ունի իր ուրույն, անկրկնելի կոլորիտը, քաղաքակիրթ մոտեցում է ցուցաբերում իր կադրերին, գիտի նրանց գինն ու գնահատում է ըստ արժանվույն:

— Ես կուզեի քո տեղը լինել բոլոր ասպեկտներով: Ուզում եմ հասկանալ, ո՞նց է լինել գեղեցիկ, քեզ լա՞վ ես զգում։

— Դե, նորմալ է: Միայն երբ ինձ համեմատում են Քիմ Քարդաշյանի հետ, համ դուր է գալիս, համ ինչ-որ տեղ` չէ: Դուր է գալիս նրա ոճը, գեղեցիկ աղջիկ է, բայց չեմ սիրում այդ նույնացումը, քանի որ նա հայտնի է ոչ թե իր գեղեցկությամբ, այլ նրանով, որ իր գեղեցկությունը սարքել է ապրանք:

— Իսկ եթե «Շանթ» հեռուստաընկերությունը Քիմ Քարդաշյանին հրավիրի քո հաղորդման հյուր, ի՞նչ կանես: Կասե՞ս, որ իրեն նմանությունը քեզ տհաճ է:

— Կփորձեմ ապացուցել, որ հնարավոր է հասնել շատ բաների, առանց մարմինն ապրանք դարձնելու:

— Կուզե՞ս շատ փող ունենալ:

— Այո, դա ազատություն է տալիս: Ես կուզեմ ունենալ այնքան փող, որ կարողանամ արժանապատիվ ապրել իմ երկրում, որը շատ սիրում եմ:

— Եվ վերջին հարցը: Ո՞րն է քո կյանքի կրեդոն, ամենամեծ սկզբունքը, որով դու առաջնորդվում ես:

— Կյանքն ինձ ամեն օր զարմացնում է, չեմ դադարում զարմանալ: Շատ երջանիկ եմ, որ մինչև այսօր հանդիպել եմ միայն լավ մարդկանց: Երևի թե, կրկնվեմ, բայց կարևորն ինձ համար լավ ընտանիք ունենալն է: Ոչինչ չպահանջել կյանքից, այլ ապրել` ձգտելով օգնել մարդկանց, այդ ժամանակ երևի ամեն լավ բան ինքը կգա ու կթափվի գլխիդ: Ու մեկ էլ մենակ չլինել, մենակ մարդը ոչ ոքի պետք չէ:

Լուսինե Վայաչյան

Առաջին անգամ Թուրքիայում եղել եմ 7-8 տարի առաջ: Վերջերս կրկին Ստամբուլում էի: Առաջին անգամ իսկական թուրք տեսա Երևան — Ստամբուլ ավտոբուսի կանգառներից մեկում ու իմ չտեսությունից զարմացած ուղեկիցներիս, անընդհատ հարցնում էի` դրանք իսկակա՞ն թուրք են, թե՞ ադրբեջանցի: Հայկական ջարդերի մասին հնարավոր գրականությունը կարդացած ու սելջուկին հիվանդագին ընկալող իմ մտահորիզոնում ,ինչքան էլ ժամանակակից թուրքին այլ կերպ ներկայացնեն, բերում հարմարեցնում եմ իմ իմացած ու տարիների հետ թրծված թուրքի կերպարին:

Ադրբեջանցիներ ես տեսել էի մանկուց` մեր հարևանությամբ գտնվող տներից մեկում,որտեղ մի ողջ գերդաստան էր ապրում, 88 –ից հետո հեռացան: Կարմիր ներկած մազերով կանայք էին ու չար հայացքով նիհար ու դժգոհ դեմքով տղամարդիկ: Առաջին հայացքից իմ հարևաններն ու տեսածս թուրքերը նման չէին իրար.Առաջինները, ճիշտ է ,շփվում էին հարևանների հետ, բայց միշտ զգոն էին ու անվստահ։ Իսկ հանդիպածս թուրքերը սովորական մարդիկ էին` աննշան արտաքինով, հասարակ սպասարկողներ, պատրաստակամ ու անտարբեր, որոնց կարելի է հանդիպել ցանկացած մեծ ճանապարհի մերձակա օբյեկտներում:

Դեռ Երևանում ` ճանապարհելուց առաջ,ինձ զգուշացրել էին, որ թուրք տղամարդիկ հայ կանաց հետ ծանոթությունը սկսում են մի գավաթ թեյի առաջարկից: Ես նախատրամադրված էի, երբ հասանք Ստամբուլ ու հասարակական զուգարանի առջև նստած թուրքը ինձ առաջարկեց մի գավաթ թեյ, ես պարզապես փախա այդտեղից` առանց օգտվելու նրա հսկողությանը հանձնված հաստատության ծառայությունից: Հետո երկար հիշում ու ծիծաղում էի առաջին օրվա իմ վախի վրա:

10-15 օրվա ընթացքում ինչքանո՞վ հասցրեցի պարզել` չգիտեմ, բայց թուրք առևտրականը, ծառայողը, սովորական մարդ էր, որ, ճիշտ է, փորձում էր խոսք գցել փողոցով քայլող օտարերկրացի կնոջը, բայց ոչ ավելին: Մնացածը կնոջ կամքին էր թողնված: Իմ հայրենակից կանայք հաճախ են դրսևորում այդ կամքը: Երբ երկրորդ այցիս ժամանակ հայուհին իր կրած թուրքի ազգանունը հպարտությամբ արտասանեց… (ես ոչ ռոմանտիկ եմ, ոչ էլ չափազանց զգայուն, բայց եղեռն ապրած պապիս արյունը ամեն անգամ իրենն ասում է)այդ կնոջ նկատմամբ ատելություն զգացի:

Ստամբուլում հանդիպեցի բնիկ պոլսահայերի: Նրանք ապրում են բարեկեցիկ կյանքով, կան մեծահարուստներ , պաշտոնյաներ, սեփական բիզնես ունեցող արհեստավորներ, բոլորն էլ կապված են միմյանց հետ: Պոլսահայ համայնքը բավականին մեծ է ու կազմակերպված, բայց ինչպես հայ եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևորականն ասաց` ապրում են ինչպես վառոդի տակառի վրա: Նրանցից շատերը թուրքական ազգանուն են կրում ու ասում են ,թե պարտավորված են, այլապես` բարդություններ կծագեն: Պոլսի հնաբնակները միջոցառումներ են կազմակերպում Հինալե կոչվող կղզու իրենց շքեղ ամառանոցներում, ամուսնանում են միայն իրենց շրջանի մարդկանց հետ, զբաղեցնում են բարձր պաշտոններ, բայց չափազանց զգույշ են:

«Աղջիկս, մենք երբեք չենք մոռանում, որ Թուրքիայում ենք ապրում»,- ասում էին նրանք։ Ու հնարավոր էլ չէ մոռանալ, թուրքերը պատրաստ են հիշեցնելու ցանկացած պահի, հարմար առիթով, եթե հանկարծ համարձակվես «կոշտուկները» տրորել: Պատրիարքարանում առավել զգույշ են, մուտքի մոտ ոստիկանության մեքենա էր կանգնած, ասացին, որ Դինքի սպանությունից ի վեր միշտ հսկողություն կա: Պատրիարքարանի պահակակետում թուրք պաշտոնյա էր նստած,երկար բանակցություններից հետո, միայն համաձայնվեց կանչել որևէ պատասխանատուի, կասկածող ու քննախույզ հայացքներով մարդիկ էին շրջում պատրիարքարանում: Նույնը եկեղեցուն կից վարժարանում, որի տեսուչը խիստ պաշտոնական ու սառը և հազիվ էր պատասխանում մեր հարցերին, իսկ հատուկենտ երևացող երեխաները վախվորած ծիկրակում էին պատի անկյունից։ Ինչ որ ճնշվածություն կար, որ այլ գաղթօջախի հայի մոտ չես հանդիպի ու ակամայից սկսում ես հասկանալ պոլսահայերի զգոնության անհրաժեշտությունը:

Պոլսի հնաբնակները չեն ընդունում Հայաստանից գնացած հայերին ու համարյա չեն շփվում նրանց հետ: Սևագործ ու իրենց կարծիքով ոչ պատվաբեր աշխատանքով զբաղված իրենց հայրենակիցներին, պոլսեցիները լավագույն դեպքում հանդիպում են եկեղեցում, բայց «երես չեն տալիս»: Ինձ հետաքրքիր էր նաև նրանց կյանքը ու խնդրեցի ինձ տանել այդ բնակատեղին: Հանրակացարան հիշեցնող մի մեծ սենյակում 7-8 մահճակալ էր դրված արաբների / նրանց թուրքերը համարում են ցածրակարգ աշխատուժ/ հետ, մի քանի հայ տղամարդիկ էին ապրում: Նրանց կիսամաշ հագուստից ու տանջահար տեսքից կարելի էր կռահել, որ ծանր աշխատանք են անում ու լավ չեն սնվում: Պատմեցին, որ մի քանի տարի է այստեղ են, աշխատում են ու գոյատևում: Բանակից փախած երիտասարդներ կային, ընտանիքը կորցրած մարդիկ: Կային նաև` ընտանիքով գաղթածներ: Ստամբուլում անլեգալ ապրող հայ երեխաները հաճախում էին դպրոց հասկացության հետ որևէ աղերս չունեցող շինության մեջ գործող մի ինչ որ խմբակի, որտեղ որևէ կարգի փաստաթղթի մասին խոսք լինել չի կարող: Բացատրեցին, որ դա էլ արվում , որ երեխաները կարդալ- գրելը չմոռանան:

Թուրքիան հսկայական ու հարուստ երկիր է, նրա քաղաքացին կարող է իրեն թույլ տալ շատ ավելին, քան մեզանում, բայց յուրաքանչյուրն իր գործն այնպիսի ջանասիրությամբ է անում, որ ապշում ես: Մենք հաճախ ճաշում էինք մի ռեստորանում, որի տերը անձամբ էր մոտենում հաճախորդներին ու հարցնում յուրաքանչյուրի կարծիքը: Հնարավո՞ր է պատկերացնել, որ մեր բարձրակարգ ռեստորանի տերը շրջի սրահում ու հարցնի թե իր հաճախորդը գո՞հ է սպասարկումից, կամ ի՞նչը նրան չի բավարարում: Չնայած դրան թուրքերն օտարամոլ չեն, ու ցանկացած պարագայում առաջինը սպասարկում են նախ իրենց հայրենակցին: Թուրքիայի դրոշի ու Աթաթուրքի պաշտանմունքը զարմանալի որակներ են կրում: Հավատքը` իրական ու կենդանի, զգում ես ամենուր: Օտարին նրանք միայն որպես բիզնեսի աղբյուր են ընկալում, ու պատրաստ են ծառայելու, սակայն դժվարությամբ են հաշտվում, երբ խոսքը վերաբերվում է ազգայինին.

«Արարատ» անունը կրող ռեստորանը գտնվում է Ստամբուլի բանուկ մասում ու դրսում գտնվող հատվածը միշտ մարդաշատ է: Գայթակղիչ էր նեոնային շքեղ լույսերով գրված «Արարատը»: Ինձ այնտեղ տանող անձին երախտապարտ, փորձեցի ճշտել, թե ո՞վ է ռեստորանի տերը: Պարզվեց, որ «Արարատը» Նախկին հայ տիրոջից գնել է ոմն ադրբեջանցի, նրանից էլ ներկայիս թուրք տերը, ու քանի որ անունը հայտնի է ու շատ հաճախորդներ է բերում, որոշել են չփոխել: Անձեռոցիկների վրա լեռան մեկ գագաթն էր պատկերված: Ես կանչեցի մենեջերին ու հարցրեցի թե ինչո՞ւ է պատկերված Արարատի մեկ գագաթը, թուրք մենեջերը բացատրեց, որ Արարատը լեռան անուն է, որը գտնվում է Թուրքիայում: Ես էլ նրան ասացի, որ ես լավ գիտեմ` դա հայերին է եղել ու մեկի փոխարեն երկու գագաթ ունի: Նա լսեց, լսեց ու կասկածանքով սկսեց նայել ինձ: Մինչ այդ նա, որ ավագ կարգադրիչն էր, և մյուսները, որ ընդգծված ուշադիր էին, ու հոգատարությամբ պտտվում էին սեղանի շուրջը, սկսեցին հեռվից անբարյացկամ հայացքներ ուղղել մեր կողմը: Իսկ երբ ես լուսանկարում է«Արարատը» -ի վահանակը, նրանց խեթ հայացքները առավել սևեռուն էին դարձել:

Ռ.Ա.

Հ.Գ. նյութը պատրաստ էր ,երբ պատմեցին, որ «Արարատ» ռեստորանը այրել են ու դա այլևս չի գործում։

ՀՀ-ում ամենախիստ կառույցներից մեկն, ինչպես հայտնի է, Ճանապարհային ոստիկանությունն է: Ճանապարհային հարյուրավոր ոստիկաններն ամեն օր առանց դադարի ահաբեկում են ՀՀ քաղաքացիներին` առանց այլևայլության պատժելով նրանց անգամ ամենաաննշան զանցանքների համար: ՀՀ ոստիկանապետ, ոստիկանության գեներալ-լեյտենանտ Ալիկ Սարգսյանը, խոսելով այս կառույցում իրականացված բարեփոխումների մասին, պատեհ — անպատեհ շեշտում է այն, որ ճանապարհային ոստիկանների համար ՀՀ բոլոր քաղաքացիները հավասար են օրենքի առաջ և խախտում անելու դեպքում անկախ զբաղեցրած պաշտոնից անկասկած պատժվելու են:

Կարելի է չկասկածել, որ ոստիկանապետը իսկապես սրտանց ցանկանում է, որ իր ղեկավարած կառույցում լինի հենց այնպես, ինչպես նկարագրում է իր ելույթներում, այլ հարց է, թե ոստիկանապետի ելույթները որքանո՞վ են տեղ հասնում, որքանո՞վ են մեր ճանապարհային ոստիկաններն առաջնորդվում իրենց գլխավոր ղեկավարի` ՀՀ ոստիկանապետի հրահանգներով և, առհասարակ ,բանի տեղ դնում են ստորադասները ոստիկանապետին: Այս լուսանկարը հենց դրա վկայությունն է, որին նայելով կարելի է միանգամից պատկերացում կազմել, թե ինչպես են կատարվում ոստիկանապետի հրահանգները և, ընդհանրապես, ՀՀ-ում ում խախտում անու՞մ են ոչ սովորական մահկանացուները ու ինչ է հետևում դրան: Եթե միջին հնարավորության տեր վարորդին կարող են պատժել սխալ կայանելու համար և հանել մեքենայի համարները, կամ էլ իջեցնել տուգանային հրապարակ,արտոնյալ խավին `համակարգի աշխատակիցներին, դա չի սպառնում. Ոստիկանությանը պատկանող հիշյալ ավտոմեքենան, ակնհայտորեն խախտելով երթևեկության կանոնները, տևական ժամանակ կայանել էր ռադիոտան մոտ, լուսացույցից դիմացի հատվածում, մինչդեռ այդ տարածքում շրջող և պարեկային ծառայություն իրականացնող ոստիկաններից և ոչ մեկի մտքով չանցավ` հիշյալ կարգազանց ոստիկանին գոնե զգուշացնել:

Հայաստանում օտարալեզու դպրոցների բացումը նշանակելու է հայոց լեզվի գործառույթների պասիվացում: Լրագրողների հետ հունիսի 17-ի զրույցում այս մասին հայտարարեց ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը:

Ըստ նրա, եթե հիմնական հետազոտական, վերլուծական, վարչական, իրավական միտքը պետք է զարգանա մի միջավայրում, որի լեզվի կրողը այլ լեզվամտածողություն ունի, ապա հայերեն լեզուն այլեւս չպիտի կիրառվի այդպիսի ոլորտների համար: Այսինքն, ըստ նրա, հայերենը պետք է ծառայի որպես կենցաղային խոսակցական լեզու եւ կառաջանա հայոց լեզվի ստորակարգում:

Գրականագետ Վարդան Դեւրիկյանի խոսքերով, ով խիստ բացասական է վերաբերվում խնդրին, կրթության պատասխանատուները ցույց տվեցին, որ ՙկամ իրենք բավարար կամք չունեն, որպեսզի օտար լեզուն բարձր մակարդակով անցնեն բոլոր դպրոցներում, կամ էլ մեր կյանքում եղած սոցիալական խտրականությունն, արհամարհանքը փոխադրեցին դպրոց՚: Ըստ նրա, օտարալեզու դպրոցների ստեղծումը անթույլատրելի է եւ ամենամեծ խայտառակությունն է Հայաստանի անկախացման 20-ամյակի նախաշեմին:

ՀՀ Առողջապահության նախարարության պաշտոնական վիճակագրությամբ հղիությունների 45%-ը ավարïվում են աբորտով: Իսկ կանանց 37%-ը իրենց կյանքի ընթացքում ունեցել են առնվազն մեկ աբորտ: Այս կանանց շրջանում 65%-ն ունեցել է 2 կամ ավելի աբորտ.

Չնայած վերջին տարիներին աբորտների թիվը զգալիորեն նվազել է, մեր երկիրը տարածաշրջանում Վրաստանից հետ է և առաջ Ադրբեջանից, սակայն խնդիրը մնում է հրատապ։

Ըստ ԱՆ պաշտոնական վիճակագրության կյանքի ընթացքում ունեցած աբորտների տոկոսն ըստ կրթական մակարդակի ամենաբարձրը միջնակարգ և միջին մասնագիտական կրթությամբ կանանց մոտ է, նրանք միասին կազմում են 84%, հիմնական ընդհանուր և բարձրագույն կրթությամբ կանայք յուրաքանչյուրը կազմում են 27%: ՀիմնակաÝ ընդհանուր կրթությամբ կանանց թիվը քիչ է, քանի որ հղիությունները մեծ մասամբ ավարտվում են ծննդաբերությամբ:

Աբորտի գինը ոչ միայն դրամական արժեք ունի, այն ունի ավելի խորը հոգեբանական արժեք, չնայած աբորտից հետո ավելի շուտ կինը թեթևություն է զգում, քան ծանրություն, քանի որ ամեն ինչ արդեն հետևում է լինում:

Վճարովի , ինչպես և որոշ սոցիալական խմբերի համար անվճար աբորտը անպայման կատարվում է միմիայն հիվանդանոցային պայմաններում, ամբուլատոր պայմաններում աբորտ կատարել չի թույլատրվում։

Ցավազրկմամբ աբորտները հիմնականում կնոջ թե հոգեբանական, թե ֆիզիկական դաշտի վրա ավելի քիչ են ազդում, քան առանց ցավազրկման արվածները: Չնայած ցանկացած աբորտ վնասակար է առողջությանը, ժամանակակից վիրաբուժական միջոցները վնասը հասցրել են մինիմալի, ու որակյալ մասնագետի կողմից իրականացված աբորտը համարյա բացասական հետևանքներ չի թողնում:

ՀՀ օրենքը չի թույլատրում աբորտներ 12 շաբաթականից ավելի հղիության ժամկետում, եթե չկան հատուկ բժշկա-սոցիոլոգիական ցուցումներ: Իսկ այդ ցուցումները հետևյալն են.

1.Եթե կնոջ կյանքին վտանգ է սպառնում:
2.Եթե կնոջ ամուսինը մահացել է հղիության ընթացքում:
3.Եթե կինը դատապարտված ազատազրկման է կամ գտնվում է ազատազրկման մեջ:
4.Եթե կնոջ ամուսինը դատապարտված է ազատազրկման կամ գտնվում է ազատզրկման մեջ:
5.Ծայրահեղ աղքատությունը, որը ֆիքսված է սոցիալական մարմինների կողմից:
6.Մյուս բոլոր դեպքերում 12 շաբաթականից ավելի պտղի հեռացումը քրեորեն պատժելի արարք է.

Օրենքի 5-րդ դրույթն ասում է .«Հղիության արհեստական ընդհատումից առաջ և հետո առողջապահական հաստատությունը կնոջը տրամադրում է անվճար բժշկասոցիոլոգիական խորհրդատվություն անցանկալի հղիությունից պաշտպանվելու միջոցների ընտրության վերաբերյալ: Սակայն անվճար խորհրդատվություն կանայք համարյա չեն ստանում, եթե չունեն վստահելի գինեկոլոգ։

Չնայած հակաբեղմնավորիչների ցանկը բավականին մեծ է` սկսած պահպանակներից (կանացի և տղամարդու), ներարգանդային պարույրներից, հորմոնալ հակաբեղմնավորիչ հաբերից, սպերմիցիդ (սերմնահեղուկը սպանող հատկություն) մեթոդներից մինչև արհեստական ամլացում: Ցավոք, կանայք այդքան էլ տեղեկացված չեն դրանց մասին և օրինակ, հորմոնալ հակաբեղմնավորիչների նկատմամբ անվստահություն ունեն, ներարգանդային պարույրները ոչ բոլորին են անվնաս, ամլացումը անդառնալի է: Մեր կանանց մեծամասնությունը` 47%, ոչ մի հակաբեղմնավորման մեթոդ չի օգտագործում, 28%-ը գերադասում է ընդհատված սեռական հարաբերություն, 6%-ը` այլ ավանդական մեթոդներ, 8%-ը` պահպանակ, 9%-ը` ներարգանդային պարույրներ, 2%-ը` այլ ժամանակից մեթոդներ:

Ժամանակակից հակաբեղմնավորիչներ օգտագործում են, հիմնականում քաղաքաբնակ կանայք, և կանայք, որոնց կրթական մակարդակն ավելի բարձր է:

Շատ հաճախ ամուսինները հրաժարվում են հակաբեղմնավորիչներ օգտագործել, պատճառ բերելով մենթալ ու ազգային ավանդական և կրոնական արգելքներ: Երբեմն կանայք ինքնագլուխ իրականացնում են դեղորայքային աբորտ, հետևելով հարևանների կամ ընկերուհիների խորհրդին` տնային պայմաններում: Դեղորայքային աբորտը ընդունված մեթոդ է որոշ երկրներում, չնայած համաշխարհային վիճակագրության համաձայն դրա էֆֆեկտիվությունն ընդամենը 2% է կազմում և շատ երկրներում չի թույլատրվում, այն թույլատրվում է Հայաստանում: Դրանք ստամոքսի խոցի բուժման համար նախատեսված հորմոնալ, ցիտոցիդային պրեպարատներ են(սայտոտեկ, օքսիտոցին, միզոպրոստալ), որոնց մեծ քանակությամբ ընդունումը (մինչև 63 օր հղիության ժամկետում) առաջացնում են արգանդի հարթ մկանների կծկումներ և դրա հետևանքով արհեստական վիժում: Սակայն այս մեթոդը կարող է իրականացվել միայն բժշկի հսկողության տակ, քանի որ հաճախ այն չի բերում պտղի լիովին վիժմանը, կնոջ օրգանիզմում մնում են կտորներ, որոնք կարող են լինել առանց որևէ նշանների, բայց ժամանակի ընթացքում թունավորել կնոջ օրգանիզմը:

Առաջին աբորտից հետո ու ամեն հետևյալ անգամները երդում էի ուտում, որ էլ չեմ անի, բայց անում էի: Կանայք, որ աբորտ են անում, երևի հատուկ դժոխքի փայ են դառնում: Ավետարանն ասում է, որ էդպիսի դեպքերում մեղքը երկուսինն է, ու երկուսն էլ պատասխանատու են Աստծու առաջ:

Ես զանգահարեցի քաղաքի 7 խոշոր հիվանդանոցներ և ծանոթացա գնային համակարգին, աբորտի իրականացման կարգին և թույլատրելի ժամկետներին: Գները տատանվում են 12500-20000 դրամի միջեւ`առանց ցավազրկման աբորտների դեպքում, ցավազրկմամբ` 28000-35000 դրամ: Այդ 7 հիվանդանոցներից 4-ում ինձ պատասխանեցին մոտավորապես այսպես.

«Օրենքով չի թույլատրվում, դա ավելի թանկ կլինի, եկեք, կանենք»: Թանկի կոնկրետ գինը չսակարկվեց, պետք է գնայի տեղում ասեին: Երկու հիվանդանոցում ասացին, որ կարող են անել, եթե տվյալ բժիշկը համաձայնվի: Եւ միայն «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի հեռախոսավարուհին ասաց, թե. «Չենք անում, իրավունք չունենք, միայն հատուկ ցուցումների դեպքում ենք անում»:

Աննա. Ն. 35 տարեկան, առաջին հղիությունը 17 տարեկանում է ունեցել, որն ավարտվել է ծննդաբերությամբ: Ամուսնացած է. ունի 4 երեխա: Մինչ այսօր նրա ամուսինը հրաժարվում էր պահպանակներ օգտագործելուց և այդ կինը իր վերարտադրողական կյանքի ընթացքում (18 տարի) ունեցել է 20-ից ավելի աբորտ, ճշգրիտ թիվը չի հիշում: Աբորտներն ըստ իր ցանկության և ֆինանսական հնարավորությունների կատարվել են առանց ցավազրկման: Առաջին 10 աբորտը կատարել է Հանրապետական հիվանդանոցի վերարտադրողական կենտրոնում նույն բժշկի մոտ: Հաջորդ 10 աբորտները նույն կենտրոնի մի այլ բժշկի մոտ: Բժիշկների անունները հրաժարվում է հրապարակել: Ոչ մի անգամ նրա հետ խորհրդատվություն չեն անցկացրել հակաբեղմնավորիչների մասին և նախքան աբորտը ոչ մի հետազոտություն չի անցել: Հղիությունը մեծ մասամբ ընդհատվել է մինչև 12 շաբաթական հղիության ժամկետում: Առանց ցավազրկման աբորտներից դժգոհություն չի արտահայտում, քանի որ արդեն սովորական են դարձել իր համար: Աբորտներից հետո ոչ մի տհաճ հետևանքներ կամ բարդություններ չի ունեցել: Վերջին աբորտը ինքնուրույն է իրականացրել ընդունելով «Սայտոտեկ» պրեպարատը: Առաջին օրը ջերմություն է ունեցել, և քանի որ կասկածներ էին մնացել, թե վիժումը կայացել է, անցել է ուլտրաձայնային հետազոտություն, որի ժամանակ պարզվել է, որ պտուղն ամբողջովին չի դուրս եկել կնոջ օրգանիզմից: Նա չի հավատացել և 15 օր անց կրկին անցել է այդ հետազոտությունը, որի պատասխանը նույնն էր. Արգանդում պտղի կտորներ են մնացել: Նրան խորհուրդ են տվել մաքրել արգանդի խոռոչը օրգանիզմի թունավորումը կանխելու համար, որից նա հրաժարվում է մինչ այսօր, պատճառաբանելով լավ ինքնազգացողությամբ: Իմ այն հարցին, թե արդյոք ամուսինը մինչ այսօր հրաժարվում է պաշտպանվելուց, ասաց, որ հիմա համաձայն է:

Նարինե Պ. 22 տարեկան: Ամուսնացած չէ, այդ իսկ պատճառով դիմել է անլեգալ աբորտի, որտեղ բուժքույրը նրան առաջարկել է ինչ-որ դեղ, որը արգանդի կծկումներ է առաջացրել և վիժում: Մի քանի օր անց մի մեծ մսագունդ դուրս է մղվել նրա օրգանիզմից և սկսվել է արյունահոսություն: Նրան անմիջապես հոսպիտալացրել են, որտեղ պարզվել է, որ պտղի կեսը մնացել է կնոջ արգանդում և սկսել թունավորել օրգանիզմը: Բուժքրոջ անունը հրաժարվում է հրապարակել:

Ավանդապաշտությունը, տգիտությունը և անիրազեկությունը աբորտների հիմնական պատճառներն են: Դեռահասության շրջանում դրա պատճառը սեռական դաստիարակության և անցանկալի հղիությունից պաշտպանվելու մասին տեղեկությունների բացակայությունն է: Հաճախ կանայք առանց ամուսիններին տեղյակ պահելու են գնում աբորտի, որոշ դեպքերում ամուսիններն իրենք են դրդում դրան: Ինչ պատճառներով էլ կինը դիմի աբորտի, միևնույն է, այն մնում է մեր բնակչության մեջ ամենատարածված հակաբեղմնավորիչը: Եթե կինը որոշում է կայացնում աբորտ անել, ապա նա պիտի դիմի միայն որակյալ մասնագետի և աբորտը պիտի իրականացվի օրենքով սահմանված կարգով և միայն առողջապահական հաստատություններում: Նախքան գինեկոլոգիական բազկաթոռ բարձրանալը կինը, ով դիմել է առողջապահական հաստատություն աբորտ իրականացնելու համար, պետք է պահանջի անցկացնել բժկական և ախտաբանական հետազոտություններ: Այլապես կարող են լինել բազմաթիվ բարդություններ` ընդհուպ մինչև անպտղություն և մահ:

Հորմոնալ և այլ ժամանակակից հակաբեղմնավորիչներ օգտագործելուց առաջ նույնպես պետք է անցկացնել որոշակի հետազոտություններ, քանի որ որոշ կանանց համար որոշ հակաբեղմնավորիչներ կարող են բարդություններ առաջացնել:

ՀԳ. Ստացվում է, որ մեր ծննդատներում ամեն օր հանցագործություն է տեղի ունենում. Մարդ են սպանում ու օրենք խախտում, իսկ մենք աչք ենք փակում։

Լուսինե Վայաչյան

Երիտասարդ հայ ֆիզիկոս Ռուզան Սոխոյանը, երբ ծրագիր էր ներկայացրել միջազգային մի դրամաշնորհի համար, ժյուրիի անդամները միանգամից զգացել էին, որ գործ ունեն լուրջ հայտ ներկայացնող գիտնականի հետ և թեև ֆինանսավորող կողմն այլևս չուներ հնարավորություն դրամաշնորհ տալու, անդամներից երկուսը, որ նաև ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակակիրներ էին, խնդրել էին Ռուզանին այլ ծրագրերի եւս մասնակցել, պատրաստակամություն հայտնելով երաշխավորել հայ գիտնականին:

Հունիսի 7-ին Աշտարակում գտնվող ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտում Ռուզան Սոխոյանը ատենախոսություն պաշտպանեց «Գերսառն ատոմական գազերում մոլեկուլների ձևավորումը քվազիռեզոնանսային դաշտերով» թեմայով, որը լուրջ նորույթ էր «ֆիզիկա» գիտության մեջ: Ռուզանի այս պաշտպանությունն առաջինն էր հայ-ֆրանսիական համագործակցության ծրագրի շրջանակում։ Ատենախոսության ղեկավարները երկու երկրներից էին. Հայկական կողմը ֆիզ-մաթ. գիտությունների դոկտոր, ԳԱԱ թղթակից անդամ Արթուր Իշխանյանն էր, ֆրանսիականը` Բուրգունդիայի համալսարանի պրոռեկտոր` Հանս Ժոսլան և պրոֆեսոր Կլոդ Լերոյ: Ռուզանին միանգամից շնորհվեց ֆիզիկական գիտությունների թեկնածուի և ֆրանսիական PHP Doctorate-ի ամենաբարձր աստիճանը, այսպես կոչված կառավարական PHP Doctorate-ը, որն արդեն 10 տարի Ֆրանսիայում ոչ մեկի չի շնորհվել: Ռուզանը, կարելի է ասել, գիտությամբ է զբաղվում երեք լեզվով, ճիշտ է, պաշտպանությունը հայերեն էր, սակայն նա ազատ խոսում է նաև ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն: Ռուզանն այսօր արդեն աշխատանքի երեք առաջարկ ունի ` աշխարհի առաջատար գիտական կենտրոններից և երկընտրանքի առջև է: Հայաստանում նրան սպասում է 27 500 դրամ աշխատավարձն ու գիտնականի անտեսված ճակատագիրը: Ո՞րն է երիտասարդ գիտնականի ընտրությունը, ի՞նչ է մտածում նա Հայաստանում գիտության վիճակի, ընդհանրապես երիտասարդ գիտնականների մասին: Հարցի մասին փորձեցինք զրուցել մեկ ժամ առաջ պաշտպանած գիտնականի հետ:

-Ճիշտ եք ասում,նման աշխատավարձով, մարդ չի կարող գոյատեւել, և հիմա ես ստիպված եմ ապրել իմ ընտանիքի հաշվին։ Դուրս է գալիս, որ ինձ համար գիտությամբ զբաղվելը շռայլություն է: Արտասահմանյան իմ այցելությունների ընթացքում, ինձ նորմալ աշխատավարձ էին տալիս,որով կարողանում էի, թե´ ինձ պահել, թե´ընտանիքիս օգնել:

-Ինչքա՞ն էին վճարում:

-Նայած ծրագիր. Ֆինլանդիայում ամսական 1200 եվրո վճարում էին, ընդ որում, ինձ տվել էին տուն քաղաքի կենտրոնում, որի վարձը ևս իրենք էին վճարում: Շատ լավ պայմաններ էին ստեղծել, որի շնորհիվ մարդը պարզապես իր աշխատանքն է անում, ու հաճույք ստանում դրանից: Իսկ այստեղ չեմ պատկերացնում` երիտասարդ գիտնականը, եթե ընտանիք կազմի և արդեն երեխա ունենա… պարզ չի՞` կթողնի գիտությունը, կասի` ավելի կարևոր է իմ երեխայի ապահովությունը, քան իմ ինչ-որ բարձունքների հասնելը: Հենց այդ պատճառով ինձ հետ սովորած շատ տղաներ, որ տաղանդավոր էին, հիմա հանուն բարձր աշխատավարձի աշխատում են որպես ծրագրավորող ու իրենք այսօր անում են, ասենք, «ռուտին» գործ, նորարարություն չեն անում:

Ինչպե՞ս եմ պատկերացնում իմ ապագան. Նախ էդպիսի բան կա, երբ մարդը ինչ-որ տեղ ասպիրանտուրայում պաշտպանում է, գնում է մեկ այլ տեղ լաբորատորիայում աշխատելու, որպեսզի մտքի լճացում տեղի չունենա: Դրա համար ես ենթադրում եմ, որ ինչ-որ գիտական նախագծով կդիմեմ որեւէ համալսարան, կգնամ` մեկ-երկու տարի այնտեղ կաշխատեմ: Ես շատ կուզենայի, որ համագործակցություն լիներ, ես ունենայի իմ բազան նաև այստեղ, հիմնականում այստեղ աշխատեյի ու գնայի-գայի: Բայց նույն այդ համագործակցական ծրագրերը ունեն որոշակի պայմաններ, որ դրվում են պայմանագրի հիմքում։ Այդ պայմանները նաև մեր կառավարության համար է։ Այնպիսի տպավորություն է, թե մեր կառավությունն ամեն ինչ անում է, որ համագործակցությունը խափանվի: Անգամ դրամաշնորհային ծրագրերում մի չնչին բան, որ իրենք պիտի անեն, չեն անում: Այդպես պիտի հայ-ֆրանսիական լաբորատորիա ստեղծվեր, բայց անցյալ տարի հայկական կողմը մեկ տարվա համար 25 հոգու համար տվեց ընդամենը 10 հազար դոլար: Իսկ էս տարի ընդհանրապես 0 դրամ են տվել: Էն ինչ որ ես ստացել եմ, կարծեմ 100 դոլարի կարգի գումար էր:

-Իմացա եղբայրդ էլ է դրսում, այո՞:

-Այո, նա Գերմանիայում է: Դեռ չի պաշտպանել, նա էլ է ֆիզիկոս: Շատ մարդիկ չէին էլ ցանկանա գնալ, բայց ստիպած են: Ես էլ եմ ստիպված գնալու:

ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Ռուզանը շուտով ամուսնանալու է օտարերկրացու հետ և, ըստ ամենայնի, կմեկնի: Ինչպես տեսնում ենք, հայ գիտնականներին` հատկապես երիտասարդներին, նախանձել պետք չէ, ինչքան էլ վարչապետը վարդագույն ներկայացնի նրանց ապագան:

Ամերիկացի գիտնականները ուրախացրել են սուրճի երկրպագուներին: Նրանք պարզել են, որ առույգացնող ըմպելիքի կանոնավոր օգտագործումը իջեցնում է սրտի ռիթմի խախտման հնարավոր վտանգը:
Հայտնի է, որ կոֆեինի չափից ավելի օգտագործումը հաճախակի է առիթմիա, առաջացնում: Թեմային վերաբերվող ուսումնասիրություններից մեկը կատարվել է Դանիայում: Այն ցույց է տվել, որ ըմպած սուրճի քանակը չի հանգեցնում նախասրտերի ռիթմի խախտմանը` այսպես կոչված թարթուն առիթմիային:
Կայզերի հետազոտական ինստիտուտի աշխատակիցները երկար ժամանակ հետևել են 18 — 90 տարեկան մոտ 130 հազար տղամարդկանց և կանաց. Նրանց 27%-ը ընդհանրապես սուրճ չի օգտագործել, 14%-ը ըմպել է օրական մոտ մեկ գավաթ սուրճ, 42%-ը` 1- 3, իսկ 17%-ը` չորս գավաթից ոչ պակաս:
Ուսումնասիրությունների ընթացքում մասնակիցներից 3 317-ը հոսպիտալացվել են սրտանոթային հիվանդություններով: Սակայն ամփոփելով ստացված բոլոր տվյալները գիտնականները եկել են եզրակացության, որ սուրճ չօգտագործողների համեմատ օրական 1 — 3 գավաթ սուճ ըմպող անձիք մոտ 7%-ով, իսկ 4 գավաթից ոչ պակաս օգտագործողները, մոտ 18%-ով քիչ են հիվանդանում սրտի առիթմիայով:

Հեինակ` Իրինա Լիսիչկինա

2008թ. հուլիսի 1-ից Հայաստանում «Մանկաբարձագինեկոլոգիական օգնություն» բյուջետային ծրագրով ներդրվեց ծննդօգնության պետական հավաստագրի համակարգը, որով հղի կինն իրավունք ստացավ ազատորեն դիմել ցանկացած բուժհաստատություն` ծննդաբերելու համար: Սա մի կողմից կարելի է բավական դրական երևույթ համարել. մարդիկ ընտրության հնարավորություն ստացան, ծննդատները` մրցակցության. եթե բուժհաստատությունը լավն է, ավելի շատ դիմողներ է ունենում, այնպես որ հավաստագիրը կարծես թե պարտադրում է բուժանձնակազմին հնարավորինս լավ աշխատել: Սակայն մյուս կողմից, մարզային բազմաթիվ բժիկներ սկսեցին բողոքել, թե իրենք պոտենցիալ ծնունդներից զրկվում են, քանի որ ծննդկանները նախընտրում են մայրաքաղաքի անհամեմատ հարմարավետ բուժհաստատությունները: Փաստորեն, ստացվում է, որ հավաստագրերի ներդրմամբ մարզային ծննդատները հայտնվեցին բավական ծանր վիճակում: Առողջապահության նախարարության տվյալներով հանրապետությունում 01.01-31.05.2010թ. գրացվել է 8030 ծնունդ, որից 5876-ը` երևանցիներ են, 2105-ը` մարզերի բնակիչներ: Մայրաքաղաքի ծննդատներն ամենաշատը գրավել է Արմավիրցիներին, որտեղից Երևանի ծննդատներ են դիմել 665 մայրեր, Արարատից դիմողները` 355-ն են, Կոտայքից`348-ը, Արագածոտնից` 244-ը: Այսինքն` ավելի քան խոցելի վիճակում են հայտնվում մայրաքաղաքին մոտ գտնվող մարզային հիվանադանոցները: Ի՞նչ է այս մասին մտածում նախարարությունը, արդյո՞ք մարզային բժիշկների` պարապուրդի մատնվելու հեռանկարը մտահոգում է նրանց: Այս հարցի շուրջ զրուցեցինք ՀՀ ԱՆ “Մոր և մանկան առողջության պահպանման” բաժնի պետ Կարինե Սարիբեկյանի հետ:

— Մենք կշեռքի նժարին դնում ենք երկու բան` մարդու ազատ ընտրության իրավունքը. այն, որ գյուղի բնակիչը գուցե ամբողջ կյանքում երազել է Երևանում ծննդաբերել, նույն աղքատ մասսան, որ հնարավորություն չի ունեցել, բայց հիմա հավաստագրով անվճար ծննդաբերում է Երևանում և խնդիրներ չունի: Եվ նժարի մյուս ծայրին այն է, որ սա կարող է առաջացնել ֆինանսական դիսբալանս, երբ մարզային ծնունդները հաշվարկված են նախորդ տարվա չափով և բյուջեն հաշվարկված է այդ գներով, Երևանը մեկ այլ քանակով և այլ գնով, երբ որ տեղաշարժը է առաջանում, բնականաբար, բյուջեի խնդիր է առաջ գալիս: Դրա համար էլ նախարարությունն ուզում է հոսքերը կանոնակարգել: Բայց կա նաև երրորդ խնդիրը, որ մենք անընդհատ ասում ենք` մարզում ծնունդը պահելու համար, չպետք է պարզապես ասել մի´ գնացեք, այլ հարկավոր է ստեղծել պայմաններ, որոնք ավելի գրավիչ կլինեն, մատուցել որակյալ ծառայություններ և այդ դեպքում ոչ մի կին չի ցանկանա, թողնել և գալ Երևանում ծննդաբերել: Եվ մենք ասում ենք` մարզե´ր, Ձեր պայմանները լավացրե´ք, որպեսզի պահեք ձեր ծնունդները:

-Բայց ինչպե՞ս: Ի նկատի ունեք ինքնուրույնաբար, սեփական ուժերո՞վ:

-Ինքնուրույնաբարը ո՞րն ա, իրենք ունեն հիմնադիր, ունեն մարզպետարան, իրենց բյուջեն, ես չեմ ասում գնան սպորնսոր գտնեն, իրենք շատ հաճախ այլ ծառայությունների համար ռեսուրսներ գտնում են, նույն էս ծրագրի շրջանակներում, թող օպտիմալ աշխատեն, որովհետև աշխատավարձը միայն ծնունդների թվով չի պայմանավորվում, կարևոր է նաև բուժանձնակազմի թիվը. եթե ծնունդները քիչ են, աշխատակազմը` մեծ, բնականաբար, այդ բոնուսները բաշխվում են և ցածր աշխատավարձ են ստանում: Շատ քչերն են բարձր ստանում, ովքեր իսկապես լավ բժիշկ են և ում մոտ իսկապես ծնունդները շատ են:

-Այսինքն, մարզերում կան ծննդատներ, որտեղ ուռճացված անձնակա՞զմ է պահվում:

-Մարզերում այդքան անձնակազմի խնդիրը չէ, կան, իհարկե, նման դեպքեր էլ, բայց մարզերի խնդիրը ավելի շատ վատ պայմաններն են: Հենց այս կոնտեքստում ենք ասում` լավացրեք ձեր պայմանները, ծնունդները թող մնան ձեզ մոտ: Եվ կա հարցի մեկ այլ կողմ, որ մենք փորձում ենք կանոնանկարգել, այն, որ եթե կինը բարձր ռիսկի է, չպիտի ծննդաբերի մարզում, պետք է բերվի Երևան: Օրինակ, հենց երեկ, Երևանին մոտ մի մարզկենտրոնում անհաս երեխա էր, միայն նրա համար, որ դա անհաս երեխա է և դա իրենց փող է բերելու, ընդունել են, բայց երեխան ծնվել է և հիմա երեխային Երևան տեղափոխելու խնդիր է առաջացել` չկան պայմաններ, չկա տեղ, տրանսպորտի հետ կապված խնդիրները ներառյալ. բարձր ռիսկի երեխան պետք է տեղափոխվի մոր փորիկի մեջ, ոչ թե ծննդաբերությունն ընդունեն ու ասեն` դե, երեխային եկեք տարեք: Դրա համար մենք ասում ենք` մարզերում պետք է ծննդաբերեն նորմալ, հղիության ընթացքում չբարդացած, ոչ բարձր ռիսկի հղիությունները: Ա´յ, այսպիսի դեպքեր են լինում, երբ կինը պետք է ծննդաբերի Երևանում, բայց որպեսզի հանկարծ իրենց մոտ ծնունդները չպակասեն, շատ հաճախ ուղղակի արհեստականորեն իրենց մոտ են ընդունում ծնունդը:

Խնդիրը այդքան պարզ և միանշանակ չէ: Մենք հիմա միայն մի մարզում` Արմավիրում ունենք պրոբլեմ, որն էլ երևի շուտով չունենանք, քանի որ հիվանդանոցը վերանորոգվում է, կմնա միայն Էջմիածնի խնդիրը, իսկ դա քաղաքին այնքան մոտ է, որ…

-Հեռավոր մարզերում վիճակը ավելի բարվո՞ք է:

— Հեռավոր մարզերից հոսքեր գրեթե չունենք, ոչ մի հղի Մեղրիից չի գա ծննդաբերելու: Ղափանում վերանորոգում է, Գորիսում նույնպես, Իջևանը վերանորոգվեց: Մարզերը անգամ կարելի է ասել ավելի լավ վիճակում են, քան Երևանի այն ծննդատները, որտեղ ծնունդները քիչ են. մարզերը նախ կոմպակտ են, բուժանձնակազմը մեծ չի, բժիշկ-գինեկոլոգները աշխատում են և´ ծննդատանը, և´ կանանց կոնսուլտացիայում և փող ստանում են երկու աղբյուրից և, ասեմ, միջին աշխատավարձը մարզերում շատ ավելի բարձր է, քան Երևանում, էլ չեմ ասում առանձին բժիշկներ, որ կարող են շատ բարձր աշխատել, դրանք պահանջված բժիշկներն են, որոնց անձնապես շատ են դիմում: Աշխատավարձը ձևավորվում է` բազային աշխատավարձ, պլյուս յուրաքանչյուր ծննդաբերության դիմաց որոշակի գումար:

Ես ապրում եմ մեր քաղաքի Բանջարանոց կոչվող թաղամասում: Լավ տեղ է` բավականին բարձր, օդը` համեմատաբար մաքուր, մեքենաներն էդքան էլ շատ չեն երթեւեկում, մի քիչ փոշին է շատ` շուրջ բոլորը շինարարություն է` ինչն էսօր մեր քաղաքի լուրջ պրոբլոմներից է: Մի բան է վատ էս թաղամասում, շատ քիչ տրանսպորտ կա, միայն 72 համարի ավտոբուս, եւ 121 երթուղային, որը կարծես վերջերս հանվել է, դրանք էլ գործում են մինչւ ժամը 9-ը: Եթե քաղաքի կենտրոնում ես, կամ պիտի գնաս Կոմիտաս կամ Մոնումենտ ու ոտքով տուն հասնես ` քայլելով մութ փողոցներով, կամ տաքսի նստես: Մի օր հաշվեցի, որ մեր տուն մտնող փողի համարյա կեսը տալիս ենք տաքսիներին: Լավ, պրոբլեմ չկա, հաշվենք քաղաքի կենտրոնում տուն ենք վարձել: Բայց գոնե տաքսի սերվիսները նորմալ լինեն, որ գոնե ամեն նստել-իջնելուց չերազես ապրել մի այլ քաղաքում, ուր երթեւեկում են սիրուն ավտոբուսներով, տրամվայներով ու մետրոներով, իսկ տաքսուց օգտվում հազվադեպ: Երեւի ոչ ոք չի հարցնի ինչո՞ւ:

Որավեհետեւ բոլորս էլ գիտենք մեր քաղաքի տաքսիների խայտառակ վիճակը: Ես հիմա դեռ չեմ թվարկի այն խաբող տաքսիներին,, որոնցից օգտվում եմ մշտապես, եւ նրանց, ում ծառայություններից պատահաբար եմ օգտվել: Դա կարող է օրինաչափություն լինել մի սերվիսի համար, եւ պատահականություն մյուսի: Դրա մասին թող մտածեն սերվիսի տերերը, ես պատասխան կտամ իմ ասած յուրաքանչյուր բառի համար, եթե սա չշտկվի:

Սկսեմ նրանից, որ համատարած է համարյա բոլոր տաքսիների համար: Դա օրենքի սահմանում հաճախորդին խաբելն է: Ինչո՞վ: Մինիմալով: Կան տաքսիներ` մինիմալը 500, կան` 600 դրամ: Երկուսի կիլոմետրն էլ 100 դրամ: Ուրեմն ասեմ խաբեության սխեմաները:
Նստում ես տաքսի, մինիմալից անցնում է կամ 3,1 կամ 4,1 կիլոմետրից: Մինչեւ մինիմալը դեռ դուք խաբված չեք, չնայած, եթե նշված է մինիմալը 500 կամ 600 դրամ, եւ դրա հետ մեկտեղ` կիլոմետրը 100 դրամ, իսկ ձեր անցածը 5 կիլոմետր է, ապա արդեն հաշվեք խաբված եք, քանի որ նշված է, որ նստելավարձ չկա: Լավ, դա էդքան էլ մեծ բան չի, մի 100 կամ 200 դրամ: Հետո գնում ես 6` վճարում ես 700, 7` 800, 8,1-ից արդեն, դա լավագույն դեպքում, իսկ եթե մինիմալը 3,1-ն է, ապա 7,1-ից գալիս հասնում է 1000 դրամի: Ինչ-որ նոր թվաբանություն է չէ՞: Այսինքն, մեր տնից 3 մասի ծննդատուն հասնելու համար, որ 10 կիլոմետր է, ես վճարում եմ 1200 կամ 1300 դրամ: Դուրս է գալիս, որ էն տաքսին, որի մինիմալը 600 դրամ է, վերցնում է նստելավարձ 300 դրամ: Իմ հարցին, թե ինչո՞ւ է էդպես, վարորդները պատասխանում են, որ օֆիսն է պատասխանատու: Հեռախոսավարուհին ասում է, որ կիլոմետրի համար 100 դրամ հաշվվում է մինիմալն անցնելուց հետո, սակայն դրա մասին ոչ մի տեղ հիշեցում չկա: Սա խաբեության մի տարբերակն է, այսպես խաբում են բոլոր իմ նստած տաքսիները, բացառությամբ մեկի:

Խաբեության մի այլ ձեւը հաշվիչի արագացումն է: Հաշվիչն ուղղակի մինիմալն անցնելուց հետո սկսում է կիլոմետրի` դպրոցից մեր իմացած 1000 մետրը դարձնել 800, կամ 900 լավագույն դեպքում:

Մյուս խայտառակությունը երեւանյան տաքսիների վարորդներն են: Մի կողմից` ցանկացած վարորդական վկայական ունեցող կարող է տաքսիստ աշխատել, նույնիսկ եթե նա քաղաքը չգիտի, եւ դուք ստիպված եք լինում նրան անընդհատ ուղղություն ցույց տալ, հազարից մի տաքսի կարող է ձեզ տեղ հասցնել միայն հասցեով` փողոց, տան համար: Դե, կամ շրջաններից են, ծանոթ չեն Երեւանին, կամ երկար տարիներ Ռուսաստան են ապրել մոռացել են: Ինձ դա չի հետաքրքրում, ինձ հետաքրքրում է, թե էդ վարորդին աշխատանքի ընդունելուց առաջ ինչի՞ նրանից չեն պահանջում քաղաքի քարտեզին ծանոթ լինել: Եւ հաճախ` մանավանդ շոգ օրերին նստելով մեքենայի սալոն կոչվածում, , դուք դատապարտված եք “քյարթու” քրտնքահոտի մեջ անցկացնել ձեր երթեւեկությունը: Ինձ անձամբ պատահել է, որ ես վարորդից ալկոհոլի հոտ եմ առել: Դեռ ողջ ընթացքում էլ ստիպված ես լինում լսել ռադիոկապի բարձրախոսում հնչող վարորդներ-դիսպեչերներ շատ հաճախ ոչ քաղաքակիրթ ու ոչ կոռռեկտ երկխոսություններն ու վեճերը:

Ո՞վ է վերահսկում էդ ամենը, ո՞վ է դրա համար պատասխանատու: Վարո՞րդը, թե՞ սերվիսը:

Պատվերն ընդունողներն էլ չեն կարողանում երբեք գոնե մոտավոր — ճշգրիտ` այն է 5 րոպե էս կողմ էն կողմ ասել, թե մեքենան երբ կլինի: Աղջիկս այդ պատճառով մի անգամ ուշացել է քննությունից, լավ է, արտասահմանցի դասախոսը նույնպես ծանոթ էր մեր տաքսիներին, թե չէ մի տարի կկորցնեինք ուսման մեջ:

Հայտարարում են ակցիաներ` յուրաքանչյուր 11-րդ պատվերն անվճար է, բայց ինչ-որ խաղարկություններ են անցկացնում եւ չգիտես ինչու զրոյացնում են համակարգչի տվյալները հենց էն պահին, երբ պիտի դու լինես 11-րդը:

Երբեմն տաքսին ինչ իմանաս միգուցե դիտավորյալ կանգնում է երկու շենք մեր շենքից հեռու, եւ երբ իջնում եմ ու հազիվ գտնում, վարորդը սպասելու համար նստելավարձ է պահաջում: Էլ ո՞րն ասեմ, էլ ո՞րը: Էն, որ ինչ-որ կասկածելի տաքսիներ են քաղաքով պտտվում, տաքսու նշանները վրան խփած, առանց տաքսի սերվիսի անունների կամ ինչ ուզում գրում են, մենակ թե մի բան գրած լինի, ու հետո, երբ նստում ու տեղ ես հասնում 600 դրամի փոխարեն քեզնից պահաջում են 1000 դրամ…

Էն, որ ստիպված լսում ես վարորդների “ռաբիսը”, թե՞ էն, որ ամեն անգամ բարեհաջող տեղ հասնելուց փառք ես տալիս Աստծուն, որ 24 ժամ մեքենա վարած ու հոգնածությունից նվաղող վարորդը քեզ էլ, իրեն էլ վթարի չտվեց…

Չգիտեմ: Ո՞ւր է նայում տրանսպորտի նախարարությունը, ինչո՞ւ մեր քաղաքում չկա գոնե մի 10 տաքսի սերվիս, բայց վերահսկվող, ինչո՞ւ ենք մենք հանդուրժում էս ամենն ու լռելով շարունակում օգտվել անորակ սերվիսից:

Պարզ բան է: Չկա առաջաչկ առանց պահանջարկի: Իսկ պահանջարկ արհեստականորեն ստեղծվում է քաղաքային տրանսպորտի չափազանց վատ սպասարկումից, ու եթե նույնիսկ եկամուտդ թույլ չի տալիս տաքսով երթեւեկել, մեկ է, ավելի լավ է տաքսի նստել, քան շնչել իրար գլխի 20-25 հոգի մեքենա խցկած ուղեւորների համախառն քրտինքը…

Լուսինե Վայաչյան

Արծվի Բախչինյանի հետ զրուցել եմ երկու տարի առաջ ու եթե զրույցին այսօրվա ամսաթիվը դնեմ` դարձյալ հարմար կգա. Դա նշանակում է որ մեր երկրում երկու տարվա ընթացքում ոչինչ չի փոխվել…

Արծվի Բախչինյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, հայագետ, կինոգետ, պարագետ, երգում է “Հովեր՚ երգչախմբում”, գրում է` չափածո և արձակ, թարգմանություններ է անում: Ունի սիրելի կին և երեք երեխա: Նաև իմ ընկերն է: Ես նրա անվանն առաջին անգամ հանդիպել եմ ՙԲնագիր՚ հանդեսում, որտեղ ՙշորտիկի՚ մասին բանաստեղծություն էր գրել: և նա ինձ դիմավորեց շորտիկով:

-Արի շորտիկ հագնելը հերոսություն չդարձնենք:

— Ի՞նչ տարբերություն, դա շորտիկ հագնել է, թե քիթ ծակել, թե մի այլ ըմբոստություն:

— Տասնհինգ տարի առաջ դա հերոսություն էր: Աղջիկները, երբ շորտիկ էին հագնում, նրանց ետևից ինչ ասես չէին ասում, ուր մնաց տղաներին: Մեր էս քյարթու միջավայրում դա ազատության մղում էր:

— Ես քոմմենթ էի գրել քեզ, որ ես էլ լաքաներով մալյարի կոմբինիզոն եմ հագել էդ տարիներին: Կարդացի ու մտածեցի, որ լավ կլիներ, որ ես էդ մարդուն ճանաչեի, որ կուզեի քեզ նման ընկեր ունենալ: Իսկ ես քե մասին միայն գիտեի, որ դու շորտիկի մասին բանաստեղծություն ես գրել, ավելի շուտ ոչ թե շորտիկի, այլ նրա կատարած դերի մասին: Հիմա էլ էդպես լավ չգիտեմ, թե դու ով ես, ինչ ես անում: Գիտեմ միայն, որ եթե Երևանի մտավորականության հիսուն տոկոսը քեզ ճանաչում և տեղ է տալիս արվեստի բնագավառում, ապա դու հետաքրքիր կլինես իմ ընթերցողին ևս: Պատմի’ր քո մասին:

— Ես 20 տարեկանից սկսած հասկացել եմ, որ կյանքն ահավոր արագ է գնում: Եվ քանի որ հետաքրքրասեր մարդ եմ, ուզում եմ շատ բան իմանալ, հասկացել եմ, որ պետք է ապրել ակտիվ կյանքով: Նույնիսկ Հայաստանի նման երկրում, որտեղ ամեն ինչ շատ դանդաղ է, արևելք է ի վերջո, լղոզված, կիսաուշաթափ վիճակ է ու դեռ չենք կարող դուրս գալ, ինչքան էլ ասեն, թե. օ~, կաֆ‎եներ են բացվում, Հյուսիսային պողոտա է բացվում, տնտեսական աճ ենք տալիս: Չէ’, դա իրականում չի նկատվում, որովհետև մարդկանց մտածողության մեջ մեծ փոփոխություններ տեղի չեն ունենում: Բայց գտնում եմ, որ ցանկության դեպքում դու կարող ես ակտիվորեն քեզ դրսևորել տարբեր ասպարեզներում, եթե դրա էներգիան ունես: Եվ բարեբախտաբար օրն ունի 24 ժամ: Չեմ սիրում, երբ բոլորը զարմանում են, թե ո՞նց ես էդքան հասցնում: Ցանկության դեպքում ամեն ինչ էլ կարելի է հասցնել: Թող մարդիկ չասեն, թե ժամանակ չկա, միջոցներ չկան… Ցանկություն է պետք: Ես դա շատ շուտ հասկացա: Եթե դու քո նպատակներին ակտիվորեն հետևում ես, ապա դու ինչ-որ բանի կհասնես:

— Իսկ ինքա՞ն ես քնում էդ 24 ժամից:

— Համենայն դեպս քիչ: Ես էլ Մայա Պլեսեցկայայի պես անքնություն ունեմ:

-Ես էլ ունեմ անքնություն, բայց էդ անքնությունը նրանից չէ, որ ես չեմ կարողանում քնել կամ չեմ ուզում, ուղղակի դժվար եմ քնում ու դժվար արթնանում:

— Քունը կարևոր է, բայց պետք է քիչ լինի: Մարդու հանգիստը կախված է ոչ թե քնի տևողությունից, այլ խորությունից: Երկու ժամ խորը քունը բավական է: Ես քնում եմ 6-7 ժամ:

— Քնի հարցը շատ կարևոր է, ես ՙբու՚ եմ և նայում եմ պատուհանից ու մինչև 4-5-ը լուսավորված շատ պատուհաններ եմ տեսնում, քաղաքը ուշ է քնում:

-Շաբաթվա մեջ առաջ ես մի օր չէի քնում, դիսկոտեկ էի գնում պարելու: Հիմա ի թիվս շատ հին շենքերի իմ սիրած դիսկոտեկն էլ են քանդել և ինչ-որ էլիտար կառույց սկսել, դրանով վնասելով անձամբ ինձ: Հին, 20-րդ դարի շենք էր: Դա ամենամեծ ցավերից մեկն է, որ ես վերջին տարիներին ապրել եմ: Համարելով ինձ իսկական երևանցի, որն իր քաղաքի պատմությունը գիտի, ես շատ ափսոսում եմ, որ մեր հին մայրաքաղաքը պատմական դեմքից զրկվում է:

-Համաձայն եմ, չնայած վիզուալ էդքան էլ վատ չի: Ուղղակի Հյուսիսային պողոտայով քայլելիս ես ինձ զգում եմ ոչ թե Երևանում, այլ մի այլ տեղ, ասենք Ֆրանկ‎ֆուրտում:

-Հյուսիսային պողոտան բացարձակ անճաշակություն է: Կանաչ գոտիներ չկան, օձերն ու կարիճներն են բազմանում: Անապատանում է Երևանը… Ես մտահոգ եմ էս քաղաքի, երկրի, մշակույթի, ժողովրդի, լեզվի պահպանման հարցերով: Ինչպես ասում էր Նալբանդյանը. ՙԱզգիս վիճակը ծանրացավ սրտիս՚: Ես ուրախ մարդ եմ, բայց էդ ազգային մտահոգությունը միշտ ներկա է, և էդ առումով վերջերս էլ ավելի հոռետես եմ դարձել, տեսնելով վերջին զարգացումները: Եթե նկատել ես, մեր տանը սկզբունքորեն հեռուստացույց չկա: Ուզում եմ ընտանիքս, երեխաներս հեռու մնան էդ վնասակար արկղից:

-Դե ինքն ինֆ‎որմացիոն պրոբելները լրացնող մի բան է: Ես հեռուստացույց եմ նայում ,երբ դեպրեսիայի մեջ եմ, կամ երբ պարապ եմ մնում:

-Ես հակառակը` նայելուց հետո եմ դեպրեսիայի մեջ ընկնում:

-Երջանիկ մարդ ես ուրեմն: Առավոտից երեկո զբաղված մարդը, դա երջանիկ մարդ է, երբ մարդ ժամանակ չունի մտածելու իր օրը կազմակերպելու մասին, պարապ չի, որ մտածի, թե ինչով լցնի պարապությունը:

-Ասեմ` իմ օրը ոնց է: Առավոտը սկսվում է կնոջս հետ մի արարողությունից լուծվող սուրճի շուրջ, որը կոչում ենք “хорошо дома”, որի ժամանակ մենք քննարկում ենք, թե ինչ պետք է արվի, քննարկում ենք ազգի վիճակը, մեր ընկերների վիճակը: Դա միակ ժամանակն է, երբ մենք մենակ ենք, երեխաները դեռ քնած են և ոչինչ չի խանգարում: Հետո անպայման էլ. փոստս եմ ստուգում: Ստանում եմ շատ նամակներ, ամբողջ աշխարհով սփռված շատ ընկերներ ունեմ, որոնց հետ թե’ գործնական, թե’ մտերմական կապի մեջ եմ: Ես գտնում եմ, որ ընկերությունը կյանքի ամենակարևոր կողմերից է, որը պետք է փայփայել, ջրել, խնամել, որովհետև, եթե դա չես անում, ընկերությունը կարող է կորչել: Կյանքում ամենամեծ արժեքն ընկերությունն է, սերն է:

-Սերը հետո՞ ընկերությունը, թե՞ հակառակը:

-Ընկերությունն ավելի կարևոր է: Ես ու կինս 16 տարի է միասին ենք ու մեր հարաբերությունները շարունակվում են մնալ ջերմ, որովհետև նախ և առաջ մենք ընկերներ ենք, համախոհներ: Դա շատ կարևոր է:

Հա, օրվա մասին: Փոստս եմ ստուգում և հետևում եմ ինտերնետային մամուլին, որ իմանամ` ինչ կա-չկա: Կրթությամբ բանասեր եմ և ինչպես ասում է Կոնֆ‎ուցիուսը` ՙՍիրահարվեք ձեր աշխատանքին և դուք կյանքում ոչ մի օր աշխատած չեք լինի՚: Ես շատ եմ սիրում իմ բանասիրական հետազոտություններ կատարելս: Ոչինչ, որ դա ‎ֆինանսապես անշնորհակալ գործ է, ոչինչ, որ էսօր` արժեքների անկման պայմաններում թվում է, թե ավելորդ գործ ես անում:

-Պահանջարկն այդքան մեծ չի համենայն դեպս:

-Չկա, էն էլ հայագիտություն: Բայց ես գտնում եմ, որ մշակույթով և գիտությամբ զբաղվելը միշտ էլ պահանջարկ չի ունեցել և փշոտ ճանապարհ է: Բայց եթե դու ունես այդ կոչումը, պետք է հավատարիմ մնաս: Երբեմն հոգնում եմ, մտածում եմ` լավ կլիներ մի արհեստով զբաղվեի, բայց հետո ասում եմ. էն աշխարհը, որի մեջ ես մտել եմ ինձ դուր է գալիս, ես անում եմ նախ և առաջ հոգեկան բավարարվածության համար, տեսնում եմ, որ ասպարեզում ինչ-որ բնագավառներ բաց են մնացել: Իսկ էն, որ դա չի օգնում ընտանիք պահել… Հայագիտությունը երբեք էլ լավ չի վարձատրվել: Չհամեմատեմ ինձ Աճառյանի հետ, բայց նա, որ իր բոյից ավելի գիրք ու բառարան էր գրում, չէր մտածում ո’չ փառքի, ո’չ էլ ‎ֆինանսական հաջողության մասին:

-Բայց ընտանիք է պետք պահել: Մեր օրերում 3 երեխա մեծացնելը հերոսություն է: Ես զարմանում եմ:

-Էդքան էլ չէ, Լուսինե ջան: Շատ երիտասարդ ընկերներ ունեմ, որոնք ունեն 3 և ավելի երեխա:

-Իսկ դու քեզ երիտասարդ չե՞ս համարում: Քանի՞ տարեկան ես:

-38. Դե, երբեմն կրտսեր բարեկամներս շեշտում են տարիքս, բայց ես այդքան էլ նշանակություն չեմ տալիս դրան: Դիմացինի տարիքը որպես թերություն շեշտելը մեր հայկական տհաճ սովորություններից է:

-Գիտես, ինձ թվում է որոշ տարիքից սկսած դադարում ես տարբերություն նկատել տարբեր տարիքի մարդկանց հետ շփվելիս: Ընդհանրապես Բնության մեջ տարիքային որևէ ցենզ պետք է գոյություն չունենա: Ես ունեմ ընկերներ և´ 60, տարեկան և´ 15:

— Ես էլ ունեմ: Ի վերջո դու այնքան տարեկան ես, ինչքան քեզ զգում ես:

— Ընտանիքս էլ պահում եմ` երբեմն թարգմանություններ եմ անում, եթե գրքերս վաճառվեին դա էլ ինչ-որ եկամուտ կբերեր, բայց գիրք չեն առնում: Յոլա եմ գնում էլի: Յոթը տարի երգչախումբը դարձել է ինձ համար ամենօրյա աշխատանք:

— Պրո‎ֆեսիոնալիզմը ո՞րն է: Աշխատանքի, ժամանակի հետ է գալիս դա: Ի վերջո մեր օրերում ակադեմիական մասնագիտական կրթության անհրաժեշտությունը նվազել է, ճարտարագետները գրում են, իսկ բանասերները բիզնես են անում:

— Ինչով զբաղվում ես, դա էլ դառնում է մասնագիտություն:

— Արի մի քիչ խոսենք վերջին զարգացումներից:

— Բայց ոչ քաղաքականության:

— Ոչ,ոչ, ուղղակի քաղաքացիական և զուտ մարդկային տեսանկյունից:

— Չմտնելով քաղաքական նեղ խոսակցությունների մեջ, կարող եմ ասել, որ ես մտահոգված եմ: Մեր ժողովուրդը կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առաջ: Ես տեսնում եմ, որ շատ բաներ վտանգված են, շատ բաների կորստի ճանապարհին ենք: Ես հոռետես եմ, ինձ թվում է մենք շատ բաներ անդառնալի կկորցնենք: Ես կոչ չեմ անում պասիվության, ընդհակառակը, ամեն մեկս մեր գործը մաքսիմում ձևով պետք է անենք, որպեսզի կարողանանք պահել մեզ պակասող ազգային ոգին: Շատ ծանր եմ տանում այն ամենը, ինչ կատարվում է մեր երկրում, էս արտագաղթը, լեզվի հետընթացը, մշակույթի որոշ տեսակներ գտնվում են անհետացման եզրին: Ես ինձ իսկական հայ եմ համարում, ոչ նացիոնալիստ, այլ իսկական հայրենասեր հայ ու չեմ կարող էս ազգի ամեն մի վատ դրսևորմանն անտարբեր նայել:

— Մարտի մեկի իրադարձությունները, դրան հաջորդող ձերբակալությունները… Ի՞նչ ես դու դա համարում, ի՞նչ ես կարծում, դա հասունացե՞լ էր:

-Բայց դա քաղաքականություն է, որոշել էինք դրանից չխոսալ:

— Չէ դա քաղաքականություն չի, տրամաբանություն է: Ժողովրդի դժգոհությունը մեծացել է ու հասել ըմբոստության: Ինչպես կարող էր էդպիսի բան լինել, եթե բոլորը կարգին ապրեին էս երկրում:

— Դա ապրելու հարցը չէր:Մարդիկ անարդարության դեմ ելան: Մինչդեռ մեր լրատվամիջոցները ամեն ինչ շուռ տվեցին, անձնականացրին, և ցավոք մարդկանց մի զգալի մաս էլ հավատում է: Բայց ստի ոտքերը կարճ են: Մեր ժողովուրդը, որ էսքան անարդարություն է տեսել ամբողջ աշխարհից ու իր իսկ ներսից, նման վերաբերմունքի արժանի չէր: Բնական է, որ պետք է լիներ նման պայթյուն:

— Իսկ էդ անձի ով լինելը, ով տարավ, աճեցրեց, հասցրեց ըմբոստության էդ աստիճանին, համարում ես որ կորևո՞ր է, թե՞ դա կարող էր լինել մեզնից յուրաքանչյուրը, ով կունենար քաղաքական անցյալ:

— Ամեն մարդ չէր կարող լինել, բայց ժողովուրդը մի անգամ էլ ցույց տվեց, որ ինքը դեռ ամբողջովին չի ցամաքել, և էդ ոգին դեռ կա նրա մեջ: Մարդիկ իսկապես չեն ուզում էս անարդարությունը, էս բեսպրեդելը, որ մեր երկրում կա` շարունակվի: Դրա դեմ էր ոտքի ելել: և հավատալ, որ 9 օր շարունակ ոչինչ չեղավ, և 10-րդ օրը հանկարծ սկսվեցին անկարգություններ, հանկարծ բոլորը դարձան վանդալներ… Ո՞ւմ են հիմարացնում: Կեղծիքը, որ մեր մեջ էսքան շատ է… Լավ, արի չխոսանք:

— Չէ, արի խոսանք մեր հայկական մենթալ կեղծիքից, որն այստեղ տուն ունի և իրեն բավականաչափ լավ է զգում:

— Առհասարակ արևելյան մտածողության մեջ` առօրյա հարաբերություններում սուտը համարվում է պարտադիր բան: Էսօր եւրոպական զարգացած ժողովուրդների մոտ ի՞նչ է սուտ խոսելը: Մեր արևելյան մտածողությունը, որի մեջ կեղծիքը պինդ տեղ ուներ, միացավ նաև սովետական, երբ տասնամյակներ շարունակ մեծ-մեծ ստեր ներկայացրին էս ժողովրդին: Արդյունքում ստացվեց, որ մեր ժողովուրդը ունի աղճատված, աղավաղված մտածողություն, սուտն էլ դրա մի մասն է կազմում: Մեկ-մեկ ցավով մտածում եմ, որ մեր գենը շատ է փչացել, դրա համար լավ բաներ քիչ են ստեղծվում: Ինձ համար իսկական հայը էն շիտակ, արդար, կողքինին օգնող, նախանձի ոչ մի կաթիլ չունեցող մարդն է: Բայց էնքան քիչ են արդեն նման մարդիկ… Ես երբեմն ինձ էնքան մենակ եմ զգում Հայաստանում, էնքան եմ ափսոսում էստեղից գնացած բոլոր լավ մարդկանց համար: Ես շատ եմ ճամփորդում ու միշտ հանդիպել եմ դրսում էն թափթփուկներին, որոնք ծուռումուռ ճանապարհներով հաստատվել են լավ երկրներում ու հիմա շարունակում են էնտեղ զբաղվել խաբեությամբ ու գողությամբ: Ասում եմ, ինչ լավ է, որ Հայաստանն էս աղբից ազատվել է: Բայց նաև հանդիպել եմ հիանալի մարդկանց, որոնք պարզապես տեղ չեն գտել էս երկրում, չեն դիմացել անարդարություններին: Իսկ մեզ էսօր առավել, քան երբևէ պետք է մեր ազգային քանակն ու որակը պահպանել հենց էս հողի վրա: Ստամբուլից նոր եմ վերադարձել, որտեղ միայն քաղաքում բնակվում է 16 միլիոն մարդ, և այդ ահռելի երկրի կողքին ծվարել է մեր փոքրիկ երկիրը, որտեղ մարդիկ իրար չեն սիրում, որտեղ պետությունը չի կատարում իր պաշտպանիչ դերը: Հակառակը, թանկացումներով ու ձերբակալություններով պարբերաբար տեռոր է անում: Մտածում ես, լավ, էս քո մի փոքր ազգը գլոբալիզացիայի պայմաններում ոտնատակ կտրվի կգնա: Մենք էդքան հեռահար քաղաքական մտածողություն ունեցող պետական այրեր չունենք:

-Այսինքն, շատ հնարավոր է, որ լավագույն տարբերակը լինի խաղաղ տարրալուծո՞ւմը, եթե այսպես շարունակվի:

Տա Աստված նման բան չլինի, որովհետև էսքան հազարամյակներ դիմացել ենք, որ հիմա, էս համեմատաբար կայուն ու խաղաղ աշխարհում վերանա՞նք: Բայց եթե էս վերաբերմունքը շարունակվի սեփական լեզվի, մշակույթի, կրթության հանդեպ, շատ հնարավոր է, որ մենք իսկապես ականատեսն ենք լինում մեր վերջի սկզբին: Դրա համար էս տագնապը պետք է մեզ երբեք չլքի, եթե մենք ուզում ենք որպես ազգ հարատևել: Մտածում եմ. պատմական հողեր, ցեղասպանության ճանաչում… Արդեն մի էտապի ենք հասել, որ մեր եղածը պիտի փորձենք պահպանել: 20 տարի առաջ Ղարաբաղյան հարցերով տառապած, ապրած, շնչած մարդն եմ եղել, բայց անցյալ տարի այցելելով Ղարաբաղ, սրտիս մեջ ցավ զգացի, որ գործ ունենք մի կիսադատարկ երկրի հետ, որտեղից մարդիկ նախընտրում են գալ էստեղ, որտեղ իրենց ավելի պաշտպանված են զգում: Իսկ Հայաստանից էլ ձգտում են գնալ դուրս…Դա մեր այսօրվա հայկական մենթալիտետի տխուր կողմերից է: Խանութներից երշիկը եթե մի քիչ պակասի` վերջ, ուրեմն թողնենք — գնանք:

-Ի՞սկ եթե լավ գրքերն են պակասում, կամ լավ ֆիլմերը, բեմադրությունները, լավ երգերը…

Գրախանութներ են փակվում, մշակույթի նմուշներ են ոչնչանում… Էդ ամեն ինչը մենք տեսնում ենք, դրա համար մեր սերունդներն էսօր ազգային դիմագծից զուրկ են: Հանգուցյալ երգչուհի Էլվինա Մակարյանն իր վերջին հարցազրույցում մի տխուր բան էր ասել, թե` ինձ թվում է, սա հատուկ ծրագրված քաղաքականություն է, որպեսզի Հայաստանը ներկայացվի որպես սեփական դեմք ու մշակույթ չունեցող մի երկիր:

-Ո՞ւմ կողմից մշակված:

-Ինչ-որ մութ ուժերի: Ես էլ հաճախ էդ տպավորությունն ունեմ: Բայց դա վերին ատյաններում ոչ մեկի պետքն էլ չի…

— Դու արվեստագետ ես: Ի՞նչ ես մտածում, արվեստը կարող է ինչ-որ դեր խաղալ էս իրավիճակը բարելավելու, շտկելու մեջ: Թե՞ ոչ մեկի վեջը չի արվեստը: Հասարակ շինականին, օրինակ, ի՞նչ են տալիս քո հայագիտական ուսումնասիրությունները:

— Ինքնաճանաչում է տալիս: Մենք մեզ գիտենք շատ վատ տեսանկյունից: Մենք մեր մասին անընդհատ խոսում ենք արհամարհանքով, երևի կարծելով, որ էդպես ավելի լավն ենք դառնում: Իրականում, գտնում եմ, որ հայ ժողովուրդը իր դրական ու ժխտական կողմերն ունեցող մի ազգ է, ինչպես աշխարհի բոլոր ժողովուրդները: Պարզապես մենք մեր լավ կողմերը կամ չափազանցնում ենք, կամ, մերն ուրիշ է` էդ հիմար կարգախոսն ենք պարզում, որ սնապարծությունից բացի ոչինչ չի տալիս: Իսկ ես իմ հետազոտություններով ցույց եմ տալիս մեր ազգի այլ դիմագծեր, համաշխարհային քաղաքակարթության մեջ նրա ներդրած լուման, տարբեր երկրների պատմության մեջ նրա մասնակցության չափը, որն իմ կարծիքով շատ հետքրքիր է էսօրվա հային, լինի դա շինական, թե ակադեմիկոս:: Ինչ վերաբերում է արվեստին: Մենք միշտ եղել ենք մշակույթային ժողովուրդ:Մեր սխալներից մեկն էն է, որ մենք կարծում ենք, թե մենք քաղաքական դաշտում մեծ բաների կարող ենք հասնել:

— Արտաքին քաղաքական դաշտը նկատի ունե՞ս:

— Թե ներքին, թե արտաքին: Ժաղովուրդներ կան, որոնք պետք է շեշտը դնեն իրենց քաղաքականության վրա կան ժողովուրդներ էլ, որոնք մշակույթային են: Եղբայր, դու զոռով քեզ մի դարձրու քաղաքագետ, դու միևնույնն է, չունես էդ մտածողությունը, էդ փորձը: Հզոր պետություն չունեցող ժողովուրդը պետք է իր հաղթաթուղթը դարձնի էն կողմը, որով ուժեղ է: Մերը մշակույթն է, միայն մշակույթային դաշտում մենք կարող ենք հաղթել, եթե դրան պատշաճ ուշադրություն դարձնենք: Բայց մեզ մոտ հակառակն է: Հիմա մեզ մոտ ռաբիսի, ցածր, էժանագին արվեստի ծաղկման ժամանակներ են: Մի լավ մեջբերում անեմ: Չին փիլիսոփա Ուեյ Յանն ասում է. ՙԱզգի համար տնտեսական աղբյուրների պակասը դեռ աղքատություն չի : Իսկական աղքատությունն այն է, երբ ազգը չի կարողանում օգտագործել իր մարդկային ռեսուրսները: Հիմա մենք աղքատ ազգ ենք ոչ այն պատճառով, որ մեր հանքեր, ստրատեգիական կարևորության օբյեկտները, կոմունիկացիաները և այլն վաճառեցինք օտարներին, այլ այն պատճառով, որ չենք կարողանում օգտագործել մեր ազգի ռեսուրսները: Մենք ունենք ուղեղներ, ինտելեկտուալներ, հզոր մտավոր պոտենցիալ: Ճիշտ է քիչ ենք, բայց չենք կարողանում, կամ ցանկություն չկա բոլորին ըստ իրենց կարողությունների օգտագործել , որ էս մի փոքր հողը, փոքր ժողովուրդը կարողանա արժանապատիվ ձևով ապրել: Էսօր մենք, ցավոք սրտի այդպես չենք ապրում:

-Դե, նախագահն էլ է նույնն ասում, ասում է, որ պետք է օգտագործենք մեր մարդկային ռեսուրսները, որ մեր ուժն էնտեղ է: Դու մտածում ես, որ էդ մարդը ինչո՞ւ է նույն բանն ասում, ու չի կատարում, չի կիրառում:

— Ես խիստ կասկածում կկիրառի, թե՞ չէ: Միայն էն, որ թանկացման տենդենց է նկատվում, որ մարդ պիտի միայն օրվա հացի հետևից վազի, բավական է չհավատալու համար:

— Դա լավ մշակված քաղաքականություն է. ինձ թվում է, հատուկ է արվում, որ մարդ բացի հանապազօրյա հաց հայթայթելուց ուրիշ ոչ մի բանի մասին չկարողանա մտածել, ոգի, բան չմնա: Հիմա ո՞վ է գիրք առնում:

— Ոչ մեկին էլ պետք չեն ազգային արժեքներն այսօր: Բայց պիտի լինեն, որպեսզի վաղը Հայրենիքը պաշտպանող լինի: Իսկ դրա մեջ մեծ դեր ունի արվեստը: Բերեմ մի օրինակ: Հայաստանն այսօր կարող էր ունենալ աշխարհի առաջնակարգ բալետային խմբերից մեկը: 30-ից ավելի բալետի առաջնակարգ հայ արտիստներ Եվրոպայի բեմերն են զարդարում: Ինչո՞ւ նրանց չհամախմբել, ինչպես արեց Սահակաշվիլին: Կամ չբերել մեր աշխարհով մեկ սփռված, համաշխարհային համբավ ունեցող գիտնականներին, չապահովել լավ վարձատրվող աշխատանքով, որ իրենց գյուտերն անեն ի օգուտ մեր երկրի: Բեր, և ստեղծիր հզոր ինտելեկտուալ բանակ: Ունենք ատոմակայան, որը մշտական սարսափի մեջ է պահում մեր սեյսմիկ ակտիվ գոտու վրա ապրող ժողովրդին: Էն դեպքում, երբ ծով արև ունենք, և ամբողջ աշխարհը սնվում է արևային էներգիայից, մեզ մոտ փոխանակ դարձնեն ստրատեգիական նշանակություն ունեցող գործոն, մեր փոքր երկիրը շարունակում են վտանգի ենթարկել: Իսկ ո՞նց ենք վերաբերվում մեր բնությանը: Անտառներ ենք փչացնում, Սևանի վիճակն է օր-օրի վատանում: Ինքներս մեր տունը քանդում ենք: Ոչ միայն մեր մարդկային ռեսուրսները, մեր բնական ռեսուրսներն էլ չենք կարողանում ճիշտ օգտագործել: Միայն մտածում ենք էսօրվա մասին:

-Բայց, մենք հո մազոխիստ չե՞նք: Գուցե՞ կոլեկտիվ ինքնագիտակցության պակասն է պատճառը:

— Մազոխիստ չենք, այլ ով ունի իշխանություն մտածում է այդ պահին իր գրպանը լցնելու մասին, դրա համար էլ լճացում է, հեռահար նպատակներ չեն լինում, լինում են միայն մեզ ներկայացվող տնտեսական աճի ցուցանիշներ: Թոշակներ են բարձրացնում` հաջորդ օրը մթերքն են թանկացնում: Սա մի մեծ ծաղր է մեր ժողովրդի հասցեին: Ու երբ ըմբոստանում ես` լրիվ ուրիշ գնահատական ու մեկնաբանություն են տալիս: Էդ առումով, իսկապես տխուր է մեր վիճակը: Բայց մարդ պետք է ուրախ ապրի, արի լավատեսական նոտայով ավարտենք մեր զրույցը:

— Բայց դու հոռետես ես:

Հոռետես եմ, բայց ես ուրախ հոռետես եմ:

— Էդ ո՞նց` ուրախ հոռետես: Թե՞ դա յուրօրինակ խորամանկություն է, որ միշտ վատին ես սպասում, ու եթե վատ է լինում` չես տխրում, լավ է լինում` ուրախանում ես:

— Էդուարդ Սաիդ, արաբական ծագումով ամերիկյան գրող է, հանրահայտ «Օրիենտալիզմ» գրքի հեղինակն ասում է. «Պետք է մտքով լինել հոռետես, իսկ գործով` լավատես»: Ես էդպես եմ ապրում: Աշխատում եմ իմ առօրյան ուրախ ապրել: Բայց զգոնությունը միշտ պետք է ակտիվ լինի մեր ազգի ապագայի վերաբերյալ: Եկեք մեզնից դուրս մեղավորներ շատ չփնտրենք: Մեր հարևանը, որ մեզ վատություն է արել, ինքն իր ազգի հանդեպ ճիշտ է վարվել: Իսկ մենք մեր ազգի հանդեպ ճի՞շտ ենք վարվել: Մեր պատմությանը եթե նայենք, մենք մեզ ավելի շատ ենք վնասել, քան մեզ զավթողներն ու ճնշողները: «Հայը մի ձեռքով կառուցում է, մյուսով քանդում», Դերենիկ Դեմիրճյանն է ասել: Եկեք այդ քանդող ձեռքը սարքենք կառուցող:

— Իսկ ի՞նչ կարող ենք անել ես ու դու դրա համար:

— Պետք է նախանձը վերացնել: Պետք է ուրախանանք երկրի յուրաքանչյուր հաջողության համար, ինչպես անձնականի: Ամեն ինչի հիմքը պետք է լինի սերը: Եթե մենք սիրենք էս երկիրը, էս ազգը, մեր հայրենակիցներին, էդ սերը մեզ կփրկի:

— Ո՞րն է Արծվի Բախչինյանի ամենամեծ դարդն ու ամենամեծ ուրախությունն էսօրվա օրով:

— Ամենամեծ դարդս ազգիս ճակատագիրն է: Ամենամեծ ուրախությունս էս կյանքն է` իր բոլոր ձևերով, ինչով ես ապրում եմ` իմ ընտանիքով, իմ աշխատանքով, հետքրքրություններով, ընկերներով… Կյանքը ինքին ուրախություն է:

18.04.2008թ. Երևան

Լուսինե Վայաչյան