Շուշանիկ Ասմարյանը աշխարհագրական գիտությունների թեկնածու է: 1999թ-ին ավարտել է ԵՊՀ Աշխարհագրական ֆակուլտետի գեոմորֆոլոգիայի և քարտեզագրության ամբիոնը, իսկ այնուհետև 2003թ.-ին` Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Միջազգային գիտակրթական կենտրոնի ասպիրանտուրան: Թեկնածուական ատենախոսությունը պաշտպանել է 2008թ.-ին` «Երևան քաղաքի տարածքի էկոլոգագեոմորֆոլոգիական գնահատում» թեմայով: 2000թ.-ին անցել է ստաժավորում` Ռուսաստանի Դաշնության Գիտությունների ակադեմիայի Աշխարհագրության ինստիտուտում:

1998թ.-ից աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնում (Էկոկենտրոն). ղեկավարում է «Աշխարհագարական տեղեկատվական համակարգեր և հեռազննման տեխնոլոգիաներ» բաժանմունքը: ՀՀ ԳԱԱ Միջազգային գիտակրթական կենտրոնի «Բնապահպանության և բնօգտագործման» ամբիոնում դասավանդում է «Լանդշաֆտային պլանավորում» և «Տարածական տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ և կառավարում» առարկան: Ամուսնացած է, ունի երկու զավակ:

…Պատերազմող նորանկախ Հայաստանի թիվ 11 միջնակարգ դպրոցում գործում էր փոքրիկ գիտակների ակումբ, որտեղ դասերից հետո վառարանի շուրջ հավաքվում էին «ինչուների քաղցով» տարված դպրոցական ընկերներ և երկխոսություն ծավալում. «Բուռն երկխոսության պատասխաններն այնուհետ ձեռագրում էինք դպրոցական «Կամերտոն» թերթ—հանդեսում, որի «տպաքանակը» խիստ սահմանափակ էր, իսկ թերթի յուրաքանչյուր համարը` անգին :)»:

Շուշանիկը փոքրուց սիրում էր «ինչու»-ներ և մեծացել է պատասխանները գտնելու պահանջով, որը սկզբում ծնողները, իսկ այնուհետև գրքերը և հեռուսատեսությունը սկսեցին մասամբ բավարարել։ Իսկ ստացվող պատասխանների նորովի մեկնաբանության նոր պահանջը նրան բերեց գիտության աշխարհ: Սիրում է բուն հետազոտության գործընթացը, իրեն գիտնական չի համարում. «Պարզապես` հետազոտող»:

Սիրում է երաժշտություն` նվագում է, շատ է ընթերցում. նախապատվությունը տալիս է գեղարվեստական, պատմական, գիտահանրամատչելի գրականությանը, թատերասեր է` դպրոցական տարիքից: Սիրում է ճանապարհորդել և, բարեբախտաբար, մասնագիտությունը և աշխատանքը ընձեռում են այդ հնարավորությունը: Ունի սիրած շատ ասույթներ. «Չթվարկեմ, այլ ասեմ, թե ինչ են դրանք ինձ ներշնչում. վստահել սեփական ուժերին, լինել հավասարակշռված և համառ, սովորել սպասել, ակնկալել առավելագույնը, չվհատվել անհաջողությունից և նորից փորձել, ի վերջո դառնալ սեփական կյանքի պատճառ, այլ ոչ` հետևանք»:

Կյանքի ամենաշրջադարձային պահերն է համարում առաջին հերթին` իր բալիկների ծնունդները. «Դրանից հետո սկսեցի նորովի արժևորել ժամանակը և գնահատել յուրաքանչյուր ձեռքբերում, հատկապես` մասնագիտական»:

—Շուշանիկ, ի՞նչ գիտական խնդիրների վրա եք աշխատել անցյալում և աշխատում ներկա պահին, ի՞նչ տպագրություններ, ինչպիսի՞ հաջողություններ ընդհանրապես։

-Իմ և ողջ խմբի գիտական հետազոտությունները ներառում են լանդշաֆտների անթրոպոգեն փոփոխությունների էկոլոգիական խնդիրները և վերջիններիս որակական և քանակական գնահատման մեթոդիկայի մշակումը` ժամանակակից աշխարհագրական տեղեկատվական և հեռազննման տեխնոլոգիաների կիրառմամբ:

Տիեզերական բազմասպեկտրալ և հիպերսպեկտրալ նկարների վերծանմամբ փորձում ենք հիմնել բնատարածքային համալիրների անթրոպոգեն փոփոխությունների հեռազննման մոնիթորինգային համակարգ, ստեղծել տարածական տեղեկատվական ենթակառուցվածքներ և միջազգայնորեն ստանդարտավորված տարածական տեղեկատվական շտեմարաններ, որոնք հնարավորություն կտան հեշտությամբ ինտեգրվել համաեվրոպական երկրատեղեկատվական ենթակառուցվածքներին:

Հետազոտությունների արդյունքները բազմիցս զեկուցվել են բազմաթիվ հանրապետական և միջազգային գիտաժողովներում և սեմինարներում. մասնավորապես` «Շրջակա միջավայր և ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաներ — EnviroINFO» ամենամյա միջազգային գիտաժողով` 2002 Վիեննա, Ավստրիա; ԱՏՀ և Հեռազննման տեխնոլոգիաների ամենամյա միջազգային գիտաժողով` 2010 Թբիլիսի, Վրաստան; Քարտեզագրական և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների համաեվրոպական կոնգրես` 2009, Մյունխեն, Գերմանիա; Համաշխարհային աշխարհագրական կոնգրես` 2012, Քյոլն, Գերմանիա և այլն: Արդյունքում ստացվել են բազմաթիվ համագործակցության առաջարկներ, որոնց շրջանակներում ձևավորվել, մշակվել և կյանքի են կոչվել մի շարք միջազգային գիտական նախագծեր:

Բաժնի միջազգային համագործակցությունն ընդգրկում է բազմաթիվ երկրներ` Վրաստան, Ռուսաստան, Ուկրաինա, ԱՄՆ, Շվեյցարիա, Իռլանդիա, Գերմանիա, Բելգիա, Իսպանիա, Ռումինիա և այլն: Իսկ վերջին համաեվրոպական գիտական նախագծերի մասնավորապես FP7 EnviroGRIDs նախագծին ասոցացված անդամակցության շնորհիվ (www.envirogrids.net) հնարավորություն ընձեռվեց կապ հաստատել ավելի քան 30 եվրոպական գիտական կենտրոնների և համալսարանների հետ: Արդյունքում Շվեյցարիայում` Ժնևի Համալսարանի Շրջակա միջավայրի հետազոտությունների ինստիտուտի,  Իռլանդիայում` Դուբլինի Համալսարանի և ԱՄՆ Արևմտյան Վիջինիայի համալսարանի հետ արդեն մշակվել և արդեն հաջողությամբ իրականացվում են FP7 EcoArm2ERA (www.ecoarm2era.eu) և SNSF/SCOPES (2009-2012) “ARPEGEO” (www. arpegeo.sci.am) նախագծերը:

—Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։

-Մեր խմբի հաջողության գրավականը համարում եմ նրանում առկա թիմային մտածելակերպը: Իսկ կազմակերպության սահմաններում այն հաջողությամբ ընդգրկում է ստորաբաժանումները, ինչն ըստ իս կարևոր է` որպես որջ կազմակերպության հետագա ստրատեգիական զարգացման ուժեղ դիրքորոշում:

Գաղտնիք չէ, որ այսօր նոր գիտական ձեռքբերումներն ակնկալվում են տարբեր ուղղությունների համադրման և միջդիսցիպլինար հետազոտությունների իրականացման արդյունքում: Դրա վառ օրինակ են հանդիսանում այսօր մեր Կենտրոնում գործող գիտական ստորաբաժանումների միջև համագործակցության արդյունք հանդիսացող գիտական նախագծերը և պայմանագրային աշխատանքները: Արդյունքում մշակվում են նորագույն մեթոդներ և տեխնոլոգիական մոտեցումներ, որոնք էլ հաջողությամբ կիրառվում են` որոշում կայացնող կազմակերպությունների կողմից առաջադրված խնդիրների լուծման ժամանակ:

Հաջողությամբ համագործակցում ենք ՀՀ ԳԱԱ Ինֆորմատիկայի և Ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտի Բարձր հաշվողական տեխնոլոգիաների լաբորատորիայի հետ իրականացնում ենք հայ-շվեյցարական համատեղ մշակված «ARPEGEO» միջազգային գիտական նախագիծը:

Ցավոք, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով այս մոդելը միշտ չէ, որ հաջողությամբ է գործում այլ գիտական կազմակերպություններում:

—Ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել, որքանո՞վ են դրանք կարևոր։

-Մասնակցել եմ բազմաթիվ դրամաշնորհային ծրագրերի և տնտեսական պայմանագրային աշխատանքների: Այժմ ղեկավարում եմ երկու գիտական նախագիծ, իսկ երրորդում հանդես եմ գալիս որպես հայաստանյան գիտական խմբերից մեկի ղեկավար`

ՀՀ ԳԿՆ Գիտության պետական կոմիտեի «Երիտասարդ գիտաշխատողների աջակցության ծրագիր – 2010» ծրագրի շրջանակներում` «Քաջարան քաղաքի ծանր մետաղներով աղտոտման հեռազննման մեթոդների մշակում» նախագիծ (2011-2013)` նախագծի ղեկավար

Եվրամիության 7-րդ շրջանակային ծրագրով ֆինանսավորվող FP7 EcoArm2ERA (www.ecoarm2era.eu) նախագիծ (2011-2014)` նախագծի կոորդինատոր-ղեկավար

Շվեյցարիայի Գիտության ազգային հիմնադրամի կողմից ֆինանսավորվող “ARPEGEO” (www. arpegeo.sci.am) նախագիծ (2011-2013)` նախագծի հայաստանյան խմբի ղեկավար:

Ստացված դրամաշնորհների շնորհիվ հնարավոր եղավ տեխնիկապես վերազինել «ԱՏՀ և հեռազննման տեխնոլոգիաների» բաժինը, արտերկրից ժամանած մասնագետների հետ համատեղ իրականացնել չափումներ և արդյունքների համատեղ մշակում: Հաջողությամբ իրականացվում է կադրերի վերապատրաստում արտերկրում:

-Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և որքա՞ն մասն է կազմում Ձեր անձնական ներդրումը։

-Տպագրված աշխատանքներում համահեղինակների թիվը կարող է խիստ տատանվել (2-7), իսկ անձնական ներդրման աստիճանը կախված է առաջադրված խնդրի բնույթից և ծավալից:

—Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները՝ հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորե՞լը, արժեհամակարգի խեղո՞ւմը անկախության տարիներին, համապատասխան պետական օղակների վատ աշխատա՞նքը, թե՞ այլ։

-Նշված բոլոր գործոնների գումարային ազդեցությունն է. գիտելիքի և գիտության առևտրայնացման և շուկայական հարաբերությունների հաստատման տարերային բնույթը ստեղծեց կատարյալ քաոս: Գիտության խորհրդային դպրոցը պատրաստ չէր այդ փոփոխություններին. սերնդափոխությունը էապես դանդաղեց, եթե չասենք, որ մի շարք ուղղություններում անգամ կանգ առավ: Սոցիալական ճգնաժամը էապես նոսրացրեց երիտասարդ գիտնականների շարքերը` նպաստելով գիտնականների արտագաղթին:

Եթե անգամ գիտելիքը դիտարկվում է` որպես շուկայական «ապրանք», ապա որակական աճի համար անհրաժեշտ է առողջ մրցակցություն, որը բացակայում է անգամ հանրապետության տնտեսական դաշտում: Երիտասարդ սերունդը, որն արագ փոխվում է միջին սերնդի, ինքնուս է, իսկ կրթության մեկնած երիտասարդները հիմնականում չեն վերադառնում: Մնացածն արդեն` դոմինոյի օրենքով…

Առաջին հերթին պետք է պետական հովանավորչություն, որն առայժմ միայն «բարի ցանկություն» է:

Աշխարհով սփռված հայ գիտական մտքի կամրջելու ճանապարհով, միջազգային համագործակցության շնորհիվ դժվարությամբ, բայց դեռ հասանելի ենք դարձնում գիտության համար նախատեսված և աշխարհում առկա ֆինանսական միջոցները` վերազինելու համար գիտական լաբորատորիաները, ներդնելու նորագույն տեխնոլոգիաներ, որպեսզի ստացվի միջազգային ստանդարտներին համապատասխան գիտական «ապրանք»: Բայց այստեղ ի հայտ են գալիս նոր, գիտության աշխարհի ներկայացուցչին խորթ դժվարություններ կապված տարբեր գերատեսչություններին բնորոշ բյուրոկրատական քաշքշուկների և վազվզոցի հետ, որի արդյունքում, ներողություն, գիտությամբ զբաղվելու ժամանակ չի մնում։ 🙂

Կոպիտ է հնչում, բայց ավաղ շուկան է թելադրում: Եվ այդպես մինչև ե՞րբ….

—Ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին, որոնք վերջին երկու տարվա ընթացքում սկսեցին իրականացվել պետական կառույցների և մասնավոր հիմնադրամների կողմից։

-Մրցանակներն անխոս կարևոր են, բայց, էապես փոփոխել իրավիճակը, չեն կարող: Ավելին, դրամաշնորհային ծրագրերին դիմելու, հաջողության դեպքում այդ աշխատանքները կոորդինացնելու համար արդեն բավականաչափ ժամանակ է պահանջվում, որից տուժում է հատկապես դրամաշնորհային ծրագրի ղեկավարի գիտական մասնաբաժինը ծրագրում: Այստեղ նորից հաջողության գրավականը կազմակերպված թիմային աշխատանքն է` աշխատանքի հստակ բաժանմամբ և ճիշտ կոորդինացիայով: Բայց նորից հարց. այդպես մինչև ե՞րբ… սա հարցի լուծում չէ…

-Սովորաբար մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս` որպես հիմք ընդունվում է կամ տպագրությունների քանակը կամ հղումների թիվը։ Ընդհանրապես, ի՞նչ կարծիքի եք, ի՞նչ չափանիշներով արժե անցկացնել մրցույթները հաջորդ տարիներին։

-Հաշվի առնելով գիտության խիստ «ինքնատիպ» վիճակը Հայաստանում, պետք է մշակել համալիր գործակից, որը պետք է արտացոլի գիտաշխատողի համալիր ներդրումը. այստեղ տպագրությունների քանակին զուգընթաց չափազանց կարևոր է գիտական արդյունքի նյութականացման աստիճանը, որն արտացոլվում է ներպետական և միջազգային  տնտեսական պայմանագրերի քանակով, սա արդեն որակի գնահատման չափանիշ է և, ըստ իս, ստացված գիտական արդյունքների պիտանելիության գնահատման առավելագույն աստիճան:

—Իսկ եթե  մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակի՞ցը՝ ըստ բնագավառների, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ—ի վրա։ Տեխնիկապես, ինչպե՞ս կարելի է դա իրականացնել։

-Կրկնում եմ` մրցանակաբաշխություններում պետք է մշակել գիտական աշխատանքների արդյունավետության գործակից, որը տպագրությունների քանակին զուգահեռ ներառի նաև գիտական արդյունքների` տնտեսության մեջ ներդրման և շահագռգիռ կազմակերպություններին տարբեր ծառայությունների տեսքով մատուցման աստիճանը: Այսօր դեռ առավելությունը տրվում է տպագրությունների քանակին:

—Փորձարարները բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա սովորաբար շահում են տեսաբանները։

-Խնդիրն ավելի սուր է գիտության հիմնարար և կիրառական ուղղությունների միջև: Կիրառական ուղղության զարգացման ֆինանսավորման խնդիրն այսօր մասամբ լուծում են տարատեսակ ներպետական և միջազգային մրցույթները, սակայն գիտության հիմնարար ուղղությունը լուրջ պետական աջակցության կարիք ունի:

-Ո՞րն է այսօր երիտասարդ գիտնականի առջև ծառացած հիմնական խնդիրը։

-Սոցիալական անկայունությունը: Դրամաշնորհային ծրագրերը մշտական չեն…

—Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։

-Առկա խնդիրների բարձրաձայնմանը սոցցանցերում վերաբերվում եմ դրական: Միայն ամբիոններից չէ, որ պետք է դրանք բարձրաձայնվեն, բայց էական փոփոխությունների դժվար հանգեցնեն: Գիտությամբ զբաղվելն այսօր «թանկ հաճույք» է:

—Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ` մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

-Այո, աշխուժացում  անշուշտ կա, ինչպես օրինակ ՀՀ ԳԿՆ ԳՊԿ կողմից միջազգային համագործակցության խթանման գործընթացը, դրա վկայությունն են տարբեր երկրների հետ համագործակցության համաձայնագրերը, որոնց շրջանակներում հայտարարված երկկողմ և եռակողմ գրանտային ծրագրերն ու մրցույթները հնարավորություն են ստեղծում «սայլը, թեև դանդաղ, բայց առաջ տանել»:

Կարծես թե սկսում է ձևավորվել պետական կառույցներին կից փորձագիտական ինստիտուտը, որտեղ ներգրավվում են գիտության տարբեր ուղղություններով մասնագետներ: Էկոկենտրոնն արդեն ներգրավված է այդ գործընթացում, ունի հաջողված փորձ ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարության, Երևանի քաղաքապետարանի և այլ պետական և ոչ պետական կառույցների հետ: Ուստի ցանկալի է ամրացնել, շարունակելի և օրինակելի դարձնել այն մյուս կառույցների համար` գիտականորեն հիմնավորված որոշումների կայացման լուրջ ակնկալիքով:

—Շատ է խոսվում այն մասին, որ կոռուպցիան ամենամեծ չարիքներից մեկն է մեզանում։ Որքա՞ն է դա տարածված գիտական աշխարհում։

-Բարեբախտաբար, ես չեմ առնչվել նման երևույթների, թեև չեմ բացառում դրանց գոյությունը մեզանում: Ես ինձ համարում եմ Հայաստանում պատերազմի ծանր տարիներին հիմնադրված եզակի գիտափորձարարական դպրոցի սան և բացառիկ ավանդույթների կրող, որը պարտավոր եմ փոխանցել մյուս սերունդներին:

—Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և արտասահմանում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

-2000 թ.-ին ստաժավորվել եմ ՌԴ Գիտությունների Ակադեմիայի Աշխարհագրության Ինստիտուտում: Արտասահմանում աշխատանքային այլ փորձ չունեմ: Միջազգային համագործակցության շրջանակներում մասնագետների հետ փորձի փոխանակումը ցույց է տալիս նրանց աշխատանքի կազմակերպման գործում հստակությունը, օպերատիվությունը և աշխատանքի ճիշտ կոորդինացիան:

—Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։

-Իգական սեռի ներկայացուցիչների մասնակցությունը մեծապես խրախուսվում է միջազգային ծրագրերում: Ավելին, Եվրամիության շրջանակային ծրագրերում մատնանշվում է իգական սեռի ներկայացուցիչների ցանկալի գերակայությունը աշխատանքային խմբի կազմում, առավել ևս` կոնսորցիումի ղեկավար կազմում:

Հայաստանում կնոջ համար գիտական կարիերա անելու ճանապարհները փակ չեն, պարզապես պետք է աճպարարի հմտությամբ համատեղել ընտանեկան և մասնագիտական առօրյան։ 🙂

—Ինչպե՞ս եք վերաբերում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc)  համակարգին: Արդյո՞ք մասնագիտական աճի հեռանկարների տեսակետից պետք չէ ներդրնել այդ համակարգը Հայաստանում։

-Ըստ իս, Հայաստանում դեռևս լուրջ բարելավման կարիք ունեն մագիստրոսական և թեկնածուական կարգավիճակի համակարգերը, շատ բան պետք է հստակեցվի կրեդիտների ստացման հարցերում: Ներողություն, բայց Բուլոնյան կրթական համակարգը դեռ «մարսված չէ»:

—Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստա՞ն, թե՞ արտասահման…

-Ես սկզբունքորեն երկարաժամկետ ծրագրեր չեմ կազմում: Ես պարզապես ուզում եմ շարունակել այն գործը, որն այսօր հաջողությամբ իրականացնում եմ` ի նպաստ Հայաստանում գիտական դպրոցի պահպանման և զարգացման:

—Ի՞նչ մաղթեք երիտասարդ գիտական հանրությանն այս տարի։

-Հավատ եմ մաղթում և համառ աշխատանք: Հաջողությունը դժվարամատչելի է, բայց ո՛չ անիրական:

Մանե Հակոբյան

Արտակ Մաղալյանը պատմական գիտությունների թեկնածու է, 2007 թ. պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ «Արցախի մելիքությունները և մելիքական տները XVII–XIX դդ.» թեմայով: Աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտում որպես գիտաշխատող: Վերջին հինգ տարիների ընթացքում նաև ինստիտուտի Երիտասարդ գիտաշխատողների խորհրդի նախագահն է:

Արտակի հետ օրերս ունեցանք ևս մեկ զրույց՝ իր այժմյան աշխատանքային գործունեության, կատարած աշխատանքների ու հետագա ծրագրերի մասին՝ http://hetq.am/arm/news/23744/ : Այսօր կխոսենք այլ բնույթի խնդիրներից:

-Արտակ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում վերջին երկու տարիներին իրականացվող տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին: Արդյոք դրանք ի զորո՞ւ են՝ բավականչափ լրջորեն փոխելու իրավիճակը։

-Այդ մրցանակաբաշխություններին ու տարատեսակ մրցանակներին վերաբերում եմ դրական: Իսկ, որպես պատմաբան, եթե գնահատելու լինեմ այդ մրցանակաբաշխությունները, ապա դրանք, իմ կարծիքով, ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ երիտասարդ գիտաշխատողների կատարած աշխատանքը և ոլորտի խնդիրները բարձրաձայնելու լրացուցիչ մի միջոց: Դրանց շնորհիվ նաև ակնհայտ դարձավ, որ երիտասարդ գիտաշխատողների կատարած զգալի աշխատանքը հակառակ համեմատական է նրանց ստացած ցածր աշխատավարձին: Անհուսալի միամտություն կլինի կարծել, թե տարատեսակ մրցանակաբաշխություններով կարելի է իրավիճակ փոխել: Պարզից էլ պարզ է, որ բոլոր երիտասարդ գիտաշխատողներին անգամ ամենամեծ ցանկության դեպքում մրցանակ չես տա, իսկ խրախուսանքի արժանի են բոլորը: Կարծում եմ, որ արժանապատիվ աշխատավարձերի պարագայում այս մրցանակաբաշխությունների մի զգալի մասի կարիքն ինքնըստինքյան չի զգացվի:

-Իսկ Ձեր կարծիքով ո՞ր չափանիշն է ավելի լավ արտացոլում Հայկյան մրցանակի «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» անվանակարգը՝  միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը:

-Այժմ զանազան «ֆակտորների» և «ինդեքսների» մասին…

Մրցանակաբաշխություններ կազմակերպելիս նախ և առաջ պետք է հստակորեն սահմանազատել բնագիտական և հասարակագիտական գիտությունները, մասնավորապես` հայագիտությունը, քանի որ դրանց չափորոշիչները չեն կարող նույնը լինել: Պետք է հստակորեն գիտակցել, որ կան հայոց պատմության և աղբյուրագիտության, հայոց լեզվի և բարբառագիտության, հայ գրականության և գրականագիտության, հայկական պարբերական մամուլի և գրատպության, վիմագրագիտության և ժողովրդագրության հետ կապված բազմաթիվ թեմաներ, որոնք, հարյուրավոր տարիներ էլ անցնեն, չեն հետաքրքրելու արտասահմանյան որևէ հեղինակավոր գիտական հանդեսի, բացառությամբ Սփյուռքի հայագիտական հանդեսները: Մենք ենք լինելու այդ թեմաների հիմնական հասցեատերը և սպառողը: Եվ դա բնական է, չէ՞ որ աշխարհը չի պտտվում մեր շուրջը: Մենք ևս ամեն օր չէ, որ մեզ մտատանջում ենք պատմության հոլովույթում այլ ժողովուրդների ունեցած տեղի և դերի կամ պատմա-մշակութային ժառանգության հետ կապված հարցերով… Սակայն, հենց նմանատիպ հայագիտական թեմաներով զբաղվող երիտասարդ գիտաշխատողներն են հայագիտության իրական նվիրյալները, հայագիտության վաղվա օրը կերտողները: Առաջին հերթին հենց նրանք են արժանի խրախուսման:

Սույն հարցին կարելի է մոտենալ նաև հակառակ կողմից: Այնուամենայնիվ, իսկ ի՞նչ կպատահի, եթե հասարակագիտական աշխատանքները ևս «գնահատվեն» բնագիտության համար սահմանված կամ «ընդհանուր» չափորոշիչներով: Կարծում եմ, նման սիրողական մոտեցման դեպքում շատ և շատ հայագետներ պարզապես կդադարեն կանխորոշված ելքով այդ մրցանակաբաշխություններին մասնակցելուց: Արդյունքում՝ հասարակագետների համար «նախատեսված» մրցանակները դանդաղորեն սահելու են հայագիտության հետ կապ ու առնչություն չունեցող, վերազգային, ազգին և պետությանը գրեթե ոչինչ չտվող, ինչ-որ տեղ նաև պատահական թեմաների կողմը: Արդյոք դա՞ է մեզ պետք…

Իհարկե, նմանատիպ թեմաներով զբաղվող գիտաշխատողները ևս արժանի են խրախուսանքի, սակայն ո՛չ հայոց պատմության, լեզվի և գրականության հաշվին…

Բոլոր հնարավոր մրցանակաբաշխությունների կազմակերպիչներին կոչ կանեի՝ ձեռնպահ մնալ վերջնականապես չճշգրտված չափորոշիչներով հասարակագիտական գիտությունների մրցանակաբաշխություններ կազմակերպելու հարցում:

— Փորձարարները երբեմն բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա սովորաբար շահում են տեսաբանները։ Ի՞նչ կասեք, ի՞նչ պետք է անել։

-Պետք է նկատել, որ անգամ Ձեր հարցաշարում հաշվի չեն առնված բնագիտական և հասարակագիտական գիտությունների միջև եղած էական տարբերությունները, և Ձեր հարցերի մի մասը, որոնք ես հարկադրված եմ շրջանցել, ուղղված են բացառապես բնագետներին: Անցողակի նկատեմ, որ ըստ էության նույն հարցի մի փոքր այլ տարբերակն է, որի վերաբերյալ բացորոշ արտահայտվեցի վերևում:

—Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները: Տեսնո՞ւմ եք դրանց լուծման ճանապարհներ։

-Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրներն են չափազանց ցածր, զուտ խորհրդանշական աշխատավարձերը և չգնահատված, անտեսված լինելը, կամ այլ կերպ ասած` գիտնականների «ռոբինզոնացումը»:

Պատմաբաններիս մոտ մի արտահայտություն է տարածված. այս կամ այն գործն արեցինք «վասն Հայրենյաց», այսինքն` աշխատեցինք ոչինչ չստանալով, – ինչպես կասեին Գառնիի արքունի բաղնիքի անվարձահատույց մնացած շինարարները: Սակայն, անգամ «վասն Հայրենյաց» կատարված աշխատանքի հեղինակը լիովին արժանի է վարձատրության… «վասն Հայրենյաց»։

— Հրաշալի՛ է ասված: Լավ, իսկ Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները: Ինչո՞ւ է այդպես ստացվել: Ի՞նչ անել՝ վիճակը շտկելու համար։

-Այս հարցը լիովին կարող է մի առանձին հարցազրույցի նյութ լինել: Այսպես ստացվել է հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորելու, ինչպես նաև գիտնականների տեղի ու դերի չգիտակցված, հետևողական նսեմացման պատճառով: Կարծում եմ, որ վիճակը շտկելու համար պետությունը պետք է իր մեջ ուժ գտնի դեմքով իրապես շրջվելու դեպի գիտությունը: Մասնավոր նախաձեռնություններն այս դեպքում բավարար չեն:

—Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը տարբեր հարթակներում։ Արդյո՞ք գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։ Նա չի՞ դադարում գիտնական լինել այն պահից, երբ սկսում է մտածել իր գործով վաստակելու մասին։

-Ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը վերաբերում եմ չափազանց դրական: Այդ առումով հատկապես նշելի է «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» ֆեյսբուքյան նախաձեռնության գործունեությունը: Ընդհանրապես, իսկական գիտնականը պետք է լինի նաև լավ քաղաքացի, և հարկ եղած դեպքում անվարան բարձրաձայնի հասարակությանը հուզող խնդիրների մասին:

Ինչ վերաբերում է հարցի երկրորդ մասին, ապա ես կարծում եմ, որ գիտնականը պետք է վաստակի հենց իր գործով, և վաստակի արժանապատիվ, այլ ոչ թե ստանա զուտ խորհրդանշական աշխատավարձ: Գիտնականն այն դեպքում կդադարի գիտնական լինելուց, երբ իր գործը թողած մտածի այլ ճանապարհով իր առօրյա ապրուստը հոգալու մասին:

—Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

-Եթե անկեղծ լինեմ, ապա վերջին տարիներին մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում դրական միտումներն, իրոք, նկատելի են: Սակայն, միաժամանակ, հարկ եմ համարում նշել, որ այդ քայլերն իրենց ծավալներով չափազանց սահմանափակ և անբավարար են:

-Որքա՞ն է տարածված կոռուպցիան գիտական աշխարհում։ Արդյո՞ք Դուք անձնապես ևս տուժել եք դրանից։ Շահագործո՞ւմ են արդյոք երիտասարդ գիտնականների աշխատանքները լաբորատորիաների վարիչներն ու տիտղոսակիր կամ պաշտոնատար այլ անձինք՝ գրվելով համահեղինակ։

-Ես ինքս երբեք չեմ բախվել կոռուպցիոն երևույթների հետ, թեև չեմ կարող բացառել նաև նմանատիպ երևույթների տարածվածությունը գիտական աշխարհում: Լինելով սկզբունքային անձնավորություն` ես երբեք թույլ չեմ տա, որ որևէ մեկը գրվի համահեղինակ իմ կատարած աշխատանքներում, ինչպես նաև ինձ թույլ չեմ տա գրվել համահեղինակ այլոց կատարած աշխատանքներում: Առհասարակ, այլ գիտնականների կատարած աշխատանքի յուրացումը բնորոշ է թույլ, իրենց բնագավառներում չկայացած միջակություններին: Բարեբախտաբար, ես աշխատել և աշխատում եմ մեր հանրապետության լավագույն պատմաբանների հետ, որոնցից շատ բան եմ սովորում: Ամեն մեկս զբաղվում ենք մեր գործով և ոչ մեկս մյուսի կատարած աշխատանքը մեզ վերագրելու խնդիր չունենք:

Սակայն, միաժամանակ հարկ եմ համարում նկատել, որ չափազանց շատ են սիրողական մակարդակի առանձին «հեղինակների» կողմից մեր աշխատանքներից կատարված գրագողության դեպքերը: Ցավոք, որևէ աշխատանք չի տարվում այս արատավոր երևույթի դեմ պայքարելու և առաջն առնելու համար:

—Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա։

-Կարծում եմ, որ ոչ, թեև ինձ հայտնի բոլոր նշանավոր պատմաբանները հիմնականում տղամարդիկ են:

—Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր ապագան, մասնագիտական հետագա աճը, թե՞ արտասահմանում։

-Իմ ապագա գիտական գործունեությունը պատկերացնում եմ միայն և միայն Հայաստանում, որովհետը գտնում եմ, որ հայոց պատմության մասնագետը նախ և առաջ պետք է գնահատված լինի իր Հայրենիքում:

Մանե Հակոբյան

 ԲՀԿ մամլո խոսնակ, պատգամավոր Տիգրան Ուրիխանյանը ֆեյսբուքի իր էջում գրել է.

«Անկեղծ զարմանքով եմ վերաբերվում այսօր մամուլում շրջանառվող ասեկոսեներին, իբր էթիկայի հանձնաժողովի կազմից ԱԺ պատգամավոր, ԲՀԿ քաղաքական խորհրդի անդամ պարոն Վ. Բաբայանին հետ կանչելու ԲՀԿ որոշման վերաբերյալ:
Չեմ հասկանում նաև ինչ է նշանակում «ԲՀԿ-ն որոշել է»: Ի՞նչ նկատի ունեն հնարողները՝ ղեկավարի՞ն, որն այս պահին Հայաստանում չի գտնվում, քաղաքական խորհրդի՞ն, թե՞ խորհրդարանական խմբակցությանը:
Թեպետև լրագրողներից մեկի հարցին պատասխանելիս արդեն իսկ հերքել էի այդ խոսակցությունները, այնուամենայնիվ, հարկադրված եմ պաշտոնապես հայտարարել, որ որևէ քննարկում տվյալ հարցի շուրջ տեղի չի ունեցել, և Վահան Բաբայանի հարցը ԱԺ էթիկայի հանձնաժողովի կազմում քննարկման ենթակա չէ»:

Քայքայիչ պաշտամունքից տուժածների վերականգնման եւ օգնության կենտրոնի տնօրեն Ալեքսանդր Ամարյանը «Ժամանակ» թերթի հետ զրույցում տեղեկացրել է, որ վերջերս Հայաստան են ներթափանցել նոր աղանդներ, որոնք պատկանում են խարիզմատիկ եկեղեցիների թվին։  «Մեկը «Աստծո հարսնացուներ» է անվանվում, մյուսը՝ «Կենդանի հավատք»։

Երկուսն էլ ժամանակին մի մարմնի կողմից են ֆինանսավորվել, սակայն 2004-ին հավատքը դուրս է եկել և այժմ սկսել է մենակ գործել։  «Աստծո հարսնացուներ» աղանդը Կիեւում գտնվող համանուն աղանդավորական կառույցի մասնաճյուղն է, որը ղեկավարվում է Աֆրիկայում ապրող մի կնոջ կողմից։ Մանագետների մեկնաբանությամբ՝ աղանդավորական կառույցները ֆինանսավորվում են արտասահմանից, հիմնականում՝ ԱՄՆ-ից:

Ժամանակ

Անկախ նրանից, թե ինչպես է ավարտվելու այս հերթական հետընտրական լարվածությունը, մի բան կարող եմ վստահաբար ասել` ես բոլոր դեպքերում շարունակելու եմ աշխատել որպես լրագրող: Կանխազգալով մեր արմատական ընթերցողների ցասումը` կարող եմ ավելացնել նաև` վերջին 5 տարում մեր բնագավառում աշխատելը շատ ավելի հեշտ է դարձել, քան անցյալում: Վստահ եմ, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանն էլ, եթե նախագահ դառնա, մեզ չի կաշկանդի: Այդ առումով ես միայն մի մարդուց եմ վտանգ զգում` գիտեք, թե ումից:
Եվ չնայած խոսքի ազատության հետ կապված որոշ խնդիրներ լուծվել են, մեկը դեռ կա, և հենց դրա մասին էլ ուզում եմ գրել: Կրիմինալ, կիսակրիմինալ, մայլի խուժան, գողականներ, թաղային հեղինակություններ` Հայաստանում մի խավ կա, որը կրում է տարբեր անուններ, բայց որի էությունը նույնն է: Այդ մարդկանց լուսանկարելը, տեսանկարելը այնքան էլ հեշտ չէ` նրանք նստած են իրենց տներում, իրենց թանկանոց ջիպերի ղեկին, ինչպես նաև իրենց նախընտրած քյաբաբնոցներում` «մի կտոր հաց ուտելու» նպատակով: Գուցե վերջին դեպքում, ասենք, սպիտակցի Հայկոյի երգերի ներքո այդ կերպարները որոշեն տեսագրել իրենց պարը, բայց այդ տեսագրությունը հանրության սեփականությունը չի դառնա:
Միակ պահը, երբ այդ «զանգվածը» դուրս է գալիս, այսպես ասած, հասարակական ասպարեզ, ընտրություններն են` նրանք հանձնաժողովների նախագահներ են, քարտուղարներ, անդամներ, լիազորված անձինք, «ժողովուրդ բերողներ» են, ընտրակաշառք բաժանողներ, շտաբի անդամներ և այլն: Հինգ տարին մեկ-երկու անգամ նրանք պետք է ծառայեն իշխանություններին, որից հետո կարող են քաշվել իրենց բները ու վայելել իրենց քյաբաբը: Եվ քանի որ մեր ընտրությունները պետք է որ թափանցիկ գործընթաց լինեն [եվրոպացիների պահանջն է], այդ օրը նրանց հնարավոր է նկարահանել: Հնարավո՞ր է: Պարզվում է, այդ հնարավորությունը զուտ տեսական է, որովհետև տեսախցիկը նրանց վրա ազդում է ճիշտ այնպես, ինչպես ցուլի վրա` կարմիր շորը: Թվում է, թե ինչ կա. եթե դու ազնվորեն ու բարեխղճորեն կատարում ես բո պարտականությունները կամ շարքային ընտրող ես, ինչո՞ւ ես կատաղում ու սկսում բղավել` «չփորձվես ինձ նկարել, թե չէ` հեսա էս կամերան գլխովդ կտամ»: Բայց ոչ` դու բարկանում ես, որովհետեւ մեղավոր ես: Այստեղից էլ լրատվամիջոցներին խոչընդոտելու բազմաթիվ դեպքեր, որտեղ ոստիկանները, բնականաբար, գողականների կողմից են: Դատախազությունն էլ, իհարկե, քննելով այդ գործերը` ոչ մի հանցադեպ «չի հայտնաբերում»:
Առաջարկում եմ «Ֆեյսբուքում» բացել «Մի նկարի, թե չէ` գլուխդ կջարդեմ» խումբ, որտեղ կզետեղվեն քյաբաբից ուռած բոլոր դեմքերը, որպեսզի մենք ամեն օր ունենանք այդ կերպարները դիտելու հաճույքը:

Առավոտ

Ինեսա Ավագյանը հեռակա ասպիրանտ է Երևանի պետական համալսարանի Կենսաբանության ֆակուլտետում, բույսերի և սնկերի ամբիոնում: Ատենախոսության թեմայի անվանումն է` «Բնափայտ քայքայող սնկերի հակաբորբոքային նյութերի ուսումնասիրությունը»: Այժմ աշխատում է՝ որպես սննդագետ, Գիտության պետական կոմիտեի դրամաշնորհի շրջանակներում, ԵՊՀ Քիմիայի ֆակուլտետում՝ որպես ավագ լաբորանտ և միաժամանակ աշխատում է արտասահմանյան լաբորատորիայում, զբաղվում է դեղերի, դեղապատրաստուկների ուսումնասիրութամբ և ստուգմամբ:

–Ինեսա, կպատմե՞ք թե ինչպե՞ս եղավ, որ որոշեցիք գիտնական դառնալ, ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ։

–Մեծ սիրով կպատմեմ, թե ինչու որոշեցի դառնալ գիտնական: Ասեմ, որ երազում էի դառնալ հագուստի դիզայներ: Այնքան էի տարված իմ երազանքով, որ հաճախում էի նկարչության խմբակներ, գեղեցիկ ու դեկորատիվ արվեստների քոլեջ, միշտ դպրոցում կամ այլուր տարբեր ցուցահանդեսների էի մասնակցում: Սակայն, դա ինձ համար դարձավ նախասիրություն, երբ ես 6-7–րդ դասարաններում սկսեցի ուսումնասիրել կենսաբանությունը: Ասեմ, որ մեր տանը կարծես սերնդե–սերունդ փոխանցվում է «կենսաբանի» տիտղոսը. մայրս կենսաֆիզիկոս է, գիտությունների թեկնածու, մայրիկիս մայրը` կենսաբան, ահա և ես՝  նորից կենսաբան։ Գիտնականների ընտանիքում մեծանալ, մանկուց լսել ԴՆԹ մեթիլացում, բույսեր, սնկեր, իհարկե կհետաքրքրեր, հետևաբար դիզայներից վերափոխվեցի կենսաբանի…

-Ի՞նչ նախասիրություններ ունեք, ինչո՞վ եք հետաքրքրվում, ի՞նչ նախասիրած ասույթներ ունեք և ինչո՞ւ հատկապես դրանք։

–Նախասիրություններս շատ են, շատ սիրում եմ սպորտով զբաղվել, առաջին հերթին՝ լողով, սիրում եմ սպորտային պարեր: Իսկ իմ սիրելի ասույթն է՝ «Не бойся смерти, а бойся непрожитой жизни!»։  Ու իսկապե՛ս, կյանքում պետք է անվերջ արարել։ Ապրել՝ որպես քրիստոնյա, ապրել մաքուր խղճով: Պետք չէ վախենալ, քանի որ ոչ ոք չգիտի՝ վաղն ինչ է իրեն սպասվում, հետևաբար, կյանքի ամեն մի օրը պետք է աշխատել, արարել, վայելել:

-Ո՞րոնք եք համարում Ձեր կյանքի, նաև մասնագիտական կարիերայի ամենաշրջադարձային պահերը։

–Շրջադարձային պահերը սկսվել են հենց դպրոցից, առաջինը` երբ ես իսկապես որոշում կայացրի՝ ստանձնել կենսաբանի «տիտղոս»-ը, դպրոցից հետո ընդունվեցի Քվանտ վարժարան` կենսաբանության հոսք, իսկ անյուհետև՝ ԵՊՀ-ի կենսաբանության ֆակուլտետ:

–Կոնկրետ ի՞նչ գիտական խնդիրների վրա եք աշխատել անցյալում և աշխատում ներկա պահին, ի՞նչ տպագրություններ ունեք, ինչպիսի՞ հաջողություններ ընդհանրապես։ Ի՞նչ միջազգային գիտաժողովներում ու այլ գիտական ֆորումներում եք ներկայացրել Ձեր աշխատանքները։

–Հիմնականում ուսումնասիրել եմ սնկերը, լինեն դրանք՝ ուտելի, թե բժշկության մեջ կիրառելի: Ստացել եմ բավականին հետաքրքիր տվյալներ՝ հակակոնցերոգենեզի հետ կապված, որոշ սնկերի ֆերմենտային համակարգի կրկնապատկում՝ գերբարձր հաճախություններով մշակելիս անջատվել են ֆերմենտներ` ուտելի սնկերից, որոնք կիրառելի են հյութերի արտադրության մեջ, կատարվել են փորձեր մոդիֆիկացված ցեոլիտների հետ և այլն: Այս բոլոր աշխատանքները կատարվել են տարբեր բուհերի հետ համագործակցելով: Ներկայացրել եմ այդ աշխատանքներից որոշները միջազգային գիտաժողովների՝ “Colloids and Nanomedicine 2012” July 15-17, Amsterdam, Netherlands; 2011 FEBS Workshop “Cell Biology &Pharmacology of Mendelian Disorders”,Vico Equense, Italy; 2010 FEBS Workshop ”Inflammatory Diseases and Immune Response:..”, Vienna, Austria; 13-th International conference-school for young scientists in Puschino (Russia) “Biology- science of 21 century” և այլ:

–Ի՞նչ կասեք միջազգային գիտական համագործակցությունների մասին։

–Գիտե՞ք,  մի ցավալի փաստ գայություն ունի. արտերկրի գիտական խմբերը լավատեղյակ են Հայաստանի Հանրապետության գիտութան մակարդակի մասին, լավատեղյակ են, որ ՀՀ–ն զարգացող երկիր է, ու թե երբ կհասնի զարգացման բավարար մակարդակի, անհայտ է, միայն հայտնի է այն, որ հայ գիտնականը, ունենալով հետաքրքիր մտքեր, միգուցե և չկարողանա իրագործել դրանք` լաբորատորիայում նյութերի բացակայության կամ սարքերի անսարքության պատճառով: Իսկ երբ հայտնվում ես եվրոպական մի լաաաաաաաաավ բուհի լաբորատորիայում, գիտակցում ես, որ Հայաստանում գիտությունը 30 տարի հետ է մնացել շատ երկրներից: Ու այս հանգամանքը հաշվի առնելով, հավատացեք, որ արտսահմանցին իր դրամաշնորհը իզուր չի ծախսի հայ գիտնականի վրա՝ իմանալով, որ այստեղ «կացինով» են փորձերն արվում: Կոպիտ է հնչում, բայց ավաղ, դա փաստ է, ու շատ ցավալի փաստ: Իսկ այն դրամաշնորհները, որոնք մենք ստանում ենք արտասհամանից, շատ չնչին են, որպեսզի կարողանանք, եվրոպական չափանիշներին համապատասխան, փորձեր կատարել :

-Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։

–Ներքին համագործակցություն կա, ու ես միշտ ձգտում եմ համագործակցել ԵՊԲՀ–ի, Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի, ՆՕՔԻ–ի հետ։ Երախտապարտ եմ այն բոլոր գիտնականներին, ում հետ համագործակցել եմ ու դեռ կհամագործակցեմ:

–Ի՞նչ գիտական դրամաշնրհներ եք ստացել, որքանո՞վ են դրանք կարևոր։

–Արժանացել եմ մի շարք փոքրիկ դրամաշնորհների FEBS-ից, Fundação Calouste Gulbenkian Serviço das Comunidades Arménias հիմնադրամից:  Դրանք այնքանով են կարևոր, որ ես կարողացա արտասահմանում պատվով ներկայացնել ԵՊՀ–ն: Այժմ արժանացել եմ ՊԳԿ-ի և նաև ANSEF–ի դրամաշնորհներին, որոնց շնորհիվ ես կկարողնամ իրականացնել բավական շատ և լուրջ փորձեր:

–Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և ո՞րքան մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

–Միջինում 3 հոգի են, ու քանի որ դա իմ աշխատանքն է, որին ես նվիրված եմ, հետևաբար ներդրման մեծ մասն իմն է:

–Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները։

–Պատճառը, իմ կարծիքով, արժեհամակարգի խեղումն է՝ անկախության տարիներին: Դա «մութ ու ցուրտ տարիների» արդյունքն է, իսկ ինչ վերաբերում է հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորելուն, դա ես չեմ ընդունում: Կա նաև այսպիսի մի բան` մարդը (լինի գիտնական, թե այլ մասնագետ) ընտրում է այն, ինչով կարող է ընտանիք պահել, իսկ հայաստանյան գիտնականն այսօր չի կարողանում ապահովել այդ մինիմալ պահանջը, գիտությունը մեր երկրում ավելի շատ նախասիրություն է… ցավալի փաստ:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին,

–Լավ, շատ լավ եմ վերաբերվում… 🙂

–Ձեր կարծիքով, ո՞ր չափանիշն է ավելի լավ արտացոլում «Հայկյան» մրցանակի «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» անվանակարգը.  միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը։

–Երկու չափանիշն էլ կիրառելի են, քանի որ երկու չափանշներով էլ հաստատվող արդյունքը վկայում է գիտական նվաճման մասին:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն բանին, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառնեի, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ-ի վրա։

–Դրական եմ վերաբերվում, քանի որ, զարմանալի փաստ է, բայց հայ բնագետները միշտ էլ տպագրվում են բարձր ազդեցության գործակից ունեցող ամսագրերում:

–Փորձարարները երբեմն բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է։ Ի՞նչ կասեք, ի՞նչ պետք է անել, որ պայմաններն ավելի ընդունելի դառնան։

–Դե, իհարկե կբողոքեն՝ ճղճիմ նյութերով փորձեր կատարող մեր բնագետները… առաջարկում եմ` ձեռք բերել ընկերներ արտերկրներում ու իրենց հետ համագործակցել։ 🙂

–Մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս միշտ դժվարություն է առաջանում կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները գնահատելիս։

–Չեմ կարծում, որ դժվարություններ են առաջանում…

–Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները։

–Սա շատ ընդհանուր հարց է: Բնագետի համար դա կարող է լինել հին մեթոդի կիրառումը, այսինքն, նա օգտագործում է այն միջոցները, որոնք իր ձեռքի տակ կան… իսկ թե ինչ կա, մենք՝ բոլորս քաջ տեղյակ ենք։

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։

–Բարձրաձայնել, գոռալ, գոչել իմ կարծիքով հարկ չկա այն երկրում, ուր ինչքան ուզում ես բարձրաձայնի, միևնույն է, եթե չկան ֆինանսներ, ուզում ես ֆեյսբուքով, ուզում ես հանրայինի ուղիղ եթերում գրիր` վազող տողով, միևնույն է՝  մանանա երկնքից չի ընկնի:

–Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

–Այո, խրախուսում կա…

–Որքա՞ն է կոռուպցիան տարածված գիտական աշխարհում։ Արդյո՞ք Դուք անձնապես, կամ Ձեզ ծանոթ այլ երիտասարդ գիտնականներ ևս տուժել եք դրանից։ Կա՞ շահագործում։

–Օհ, …. 🙂

–Աշխատե՞լ եք արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք՝ Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

–Արտասահմանում չեմ աշխատել, մասնակից եմ եղել թրեյնինգների, ու դրանք տևել են 10-15 օր: Իմ նկատած հիմնական տարբերությունը ժամանակակից տեխնիկայով զինված լաբորատորիաների բացակայությունն է Հայստանում:

–Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։

–Հավատացնում եմ, որ, այո՛, կա… առավելությունը տրվում է տղամարդուն: Չէ՞ որ մենք ունենք տղամարդ գիտնականներ, որոնք ընտանիք են պահում գիտությունից եկող «ԵԿԱՄՈՒՏՈՎ», և ես կողմ եմ, որ առավելությունը տրվի տղամարդկանց: Ավելի շատ դրամաշնորհներով հենց նրանց խրախուսեն:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc)  համակարգին. Արդյո՞ք մասնագիտական աճի հեռանկարների տեսակետից պետք չէ  արագորեն ներդրնել այդ համակարգը Հայաստանում։

–Կողմ եմ, իհարկե։ Եթե դա քայլ է դեպի եվրոպական գիտական տարածքի հետ ինտեգրում, ապա, լավ կլինի։

–Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում անձամբ Ձեր ապագան, մասնագիտական հետագա աճը, թե՞ արտասահմանում։

–Դժվարանում եմ պատասխանել… դրսում իսկապես հեռանկար կա, բայց երբ մենակ ես օտարության մեջ ու չկա հայ մարդու ջերմությունը, հարազատությունը, դժվար է…

–Ի՞նչ կմաղթեք երիտասարդ գիտնականներին ու ընդհանրապես գիտական հանրությանն այս տարի։

–Ապրեք, ստեղծեք, հայտնագործություններ արեք` ուշադրություն չդարձնելով դժվարություններին: Նորանոր հաջողություններ բոլորին։

Մանե Հակոբյան

Մեկնարկել է «Ժառանգություն» կուսակցության ղեկավար Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հրավիրած հանրահավաքը. Ազատության հրապարակն արդեն իսկ բազմամարդ է:

Նշենք, որ այս հանրահավաքի ժամանակ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը պետք է ներկայացնի մանրամասներ՝ իր և Սերժ Սարգսյանի հանդիպումից:

ՀՀ նախագահի նախկին թեկնածու Անդրիաս Ղուկասյանը ևս ներկա է հանրահավաքին:

Նրա խոսքով, եկել է՝ լսելու Րաֆֆի Հովհաննիսյանին։

—

Ազատության հրապարակում է նաև ՀՅԴ-ն:

Ելույթ է ունեցել  նաև ՀՀ Նախագահի թեկնածու Անդրիաս Ղուկասյանը, որն իր խոսքում նշել է, թե պետք է իշխող կուսակցությունը հասկանա, որ չի ընդունվելու իր որոշումները և հայտարարվելու է քաղաքացիական անհնազանդություն.

«Այսօր մենք այստեղ ենք, որովհետև մենք համաձայն չենք այս ընտրությունների հետ: Դուք արեցիք այն, ինչ որ մարդիկ չկարողացան անել տարիներ: Բայց դեռ սա հաղթանակ չէ, սա առաջին քայլ է, բայց դեռ հաղթանակ չէ: Մենք իրավունք չունենք ետ կանգնելու այս ճանապարհից, այս միասնությունը, որ ձեռք բերվեց, մենք պարտավոր ենք պահպանել թեկուզ կյանքի գնով: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ իրավունք ունի իրեն ազատել ապօրինի իշխանությունից, և այս անգամ մենք անելու ենք դա»,-ընդգծել է Անդրիաս Ղուկասյանը:

Մարտի 5-ին տեղի կունենա ԱԳՆ շենքի աճուրդը: Այս մասին հայտնում են Պետական գույքի կառավարման վարչությունից։

Աճուրդի մեկնարկային գինը՝ 51270840 ԱՄՆ-ի դոլարին համարժեք ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից հրապարակված արժութային շուկաներում ձևավորված միջին փոխարժեքով ՀՀ դրամ։

Հիշեցնենք,  որ ավելի վաղ վարչության նախագահ Արման Սահակյանը հայտնել էր, որ գործարար Էդուարդո Էռնեկյանն ու «Տանգո» ընկերությունը ցանկանում են ձեռք բերել շենքը, սակայն, հաշվի առնելով հանրության տեսակետը, որոշվել է շենքն աճուրդի հանել: Եթե սահմանված 51մլն 270 հազար 840 ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամից ավելի գնով գնել ցանկացող լինի, ապա շենքը կվաճառվի այդ ցանկացողին:

1996-ից սկսած` նախագահական ընտրությունների արդյունքները Հայաստանում կեղծվել են: Այս վերջինը` նույնպես: Պաշտոնապես երկրորդ տեղը զբաղեցրած բոլոր թեկնածուները [բացի 1998-ին Կարեն Դեմիրճյանից] հայտարարել են, որ ընտրություններով հաղթել են հենց իրենք` հավաքելով 60, 70 կամ 80 տոկոս` չնայած այդ պնդումները ստուգելու ոչ մի հնարավորություն չկա, որովհետև այն քվեաթերթիկները, որոնք հայտնվել են քվեատուփերում ընտրակաշառքների և կրկնակի քվեարկությունների արդյունքում, չեն արտացոլում իրական պատկերը: 1996-ի ընտրություններից հետո ընդդիմության կողմնակիցները վանկարկում էին` «Վազգեն, նախագահ», 2003-ին` «Դեմիրճյան», 2008-ին` «Լևոն, նախագահ», հիմա` «Րաֆֆի, նախագահ»: Առաջին երեք դեպքերում պաշտոնապես երկրորդ տեղը զբաղեցրած թեկնածուների` Վազգեն Մանուկյանի, Ստեփան Դեմիրճյանի, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցները կազմակերպել էին բազմամարդ հանրահավաքներ, սակայն իրենց վերջնական նպատակին չէին հասել` իշխանափոխություն տեղի չէր ունեցել:
Այժմ չորրորդ փորձն իրականացնում է Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, որն ընտրել է իր ոճը և իր մարտավարությունը: Նրանք, ովքեր նախորդ անգամները փորձել են ու հաջողության չեն հասել, կարող են, իհարկե, գնահատականներ և խորհուրդներ տալ, բայց չեն կարող, ինձ թվում է, ծաղրել և նսեմացնել այն մեթոդները, որոնք ընտրել է այս քաղաքական գործիչը: Եթե, ենթադրենբ, Ազգային ժողովի ցանկապատը և խորհրդարանի ղեկավարների գլուխները ջարդելը չի հանգեցրել ժողովրդավարության և օրինականության հաստատմանը, ապա Վազգեն Մանուկյանը կամ Արշակ Սադոյանը, ըստ երևույթին, չպիտի Րաֆֆի Հովհաննիսյանին խորհուրդ տան նույնպես ինչ-որ բան ջարղել:
Այո, ընդդիմության ներկայիս առաջնորդը բոլորովին այլ մշակույթի կրող է, նա հարգանքով է խոսում գործող նախագահի մասին, նա ներողություն է խնդրում ոստիկանից, որի հետ վեճի էր բռնվել, նա հանդիպում է նախագահի հետ և հարցնում է վերջինիս կնոջ որպիսությունը: Անձամբ ինձ այդ` Հայաստանի համար ոչ ստանդարտ ոճը դուր է գալիս, այն ինձ թվում է ավելի պետականամետ և քաղաքակիրթ: Եթե չի ապացուցվել, որ ջարդել-փշրելը, հայհոյելը, պիտակավորելը, ամեն թփի տակ «դավաճաններ» և «ծախվածներ» ման գալը ավելի արդյունավետ է «սահմանադրական կարգը հաստատելու» տեսանկյունից, ուրեմն նախագահի ընդդիմադիր թեկնածուից դա պահանջելը այնքան էլ տրամաբանական չէ:
Իհարկե, տարբերվում է նաև գործող նախագահի վարքը: Նա չի տառապում Ֆրեյդիստական բարդույթներով, որոնք կստիպեին իրեն ամեն մի առիթով ցուցադրել սեփական ուժը, նա չունի այնպիսի պաշտպանության նախարար, որը որոշում է պետության և ընտրությունների ճակատագիրը: Թե ինչպես է հանգուցալուծվելու հետընտրական այս լարվածությունը` ես չգիտեմ, ու դա, ճիշտն ասած, ինձ համար ամենակարևոր հարցը չէ: Շատ ավելի էական է, որ այս պահին շանս կա, որ այդ հանգուցալուծումը կլինի առանց բռնությունների, ռեպրեսիաների և հասարակության երկփեղկվածության:

Առավոտ

Մարինե Սամսոնյանը ֆիզիկոս է, գիտությունների թեկնածու: Բակալավրային կրթություն ստացել է Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետում (տեսական ֆիզիկայի ամբիոն), ապա մեկնել է Հռոմ ու տեղի Տոր Վերգատա համալսարանում շարունակել ուսումն ասպիրանտուրայում: 2011 թվականին Հռոմում ստացել է գիտությունների թեկնածուի աստիճան։ «Սեր դեպի ֆիզիկան իմ մեջ սերմանեց պարոն Գեղամը, ում մոտ ես նախապատրաստվում էի ընդունելության քննություններին»,- պատմում է Մարինեն: Սիրում է ասույթներ, սիրելի ասույթներ շատ ունի, բայց Կոկո Շանելի հետևյալ ասույթն ամենահաճելին է` «Մի վախեցիր փոփոխություններից և օտար կարծիքներից: Եղիր հիասքանչ, թեկուզև՝ սխալ՝ շրջապատի համար և ինքնավստահ—երջանիկ` քեզ համար»։ Ներկա պահին գտնվում է Իտալիայում, խնամում է իր 9 ամսական փոքրիկին: Փոքրիկի ծնունդն էլ հենց կյանքում շրջադարձային պահերից մեկն է համարում, իսկ, օրինակ, մասնագիտական կարիերայի տեսակետից` այն, որ կարողացել է շահել Մարի Կյուրի թոշակ՝ ասպիրանտուրայում սովորելու համար և մեկնել Հռոմ։ Ի դեպ, Մարինեն սիրում է նաև ճամփորդել (բայց ոչ միայնակ), տեսնել նոր մարդկանց, նոր երկրներ, նոր բարքեր ու սովորություններ, ճանաչել նոր մտահորիզոններ:

Աշխատել է ոչ խոտորումային տրամաչափային և լարերի տեսությունների խնդիրների վրա ու այդ տեսություններն իրար կապող հոլոգրաֆիկ առնչության վրա: Ատենախոսության վերնագիրն է՝ «Ոչ խոտորումային երևույթները տրամաչափային և լարերի տեսություններում, նրանց հոլոգրաֆիկ կապը»: Վերջերս հետազոտում էր սև խոռոչների տեսական խնդիրները՝ նույն լարերի տեսության շրջանակներում: Աշխատանքները մեկ կամ երկու համահեղինակներով են.

—Տեսական ֆիզիկայում, եթե անունդ հոդվածում նշված է, արդեն իսկ նշանակում է, որ ներդրումդ էական է: Իսկ հեղինակների անունները սովորաբար գրվում են՝ ըստ այբբենական կարգի:

Համագործակցել է Գերմանիայի Բոնի համալսարանի, Հռոմի համալսարանի, Ֆրասկատիի ազգային լաբորատորիայի և Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտի գիտնականների հետ: Նշում է, որ Հայաստանում գործող գիտնականը չի կարող արտասահմանում գտնվող իր գործընկերոջը գիտական այցով Հայաստան հրավիրել, քանի որ ֆինանսներ չկան: Արտասահմանում այս խնդիրը չկա, այդ իսկ պատճառով տարբեր երկրներում գործող խմբերի միջև համագործակցությունն ավելի ակտիվ է։

—Հայաստանում իհարկե կա ներքին համագործակցություն, սակայն, իմ կարծիքով, տարբեր խմբեր այնքան էլ ակտիվ չեն շփվում միմյանց հետ, իսկ նույն խմբի, նույն խնդրի վրա աշխատող գիտնականների գիտական շփումները շատ են: Իհարկե, եթե մի գիտնականի փորձն ու գիտելիքներն են անհրաժեշտ լինում, շփումն անխուսափելիորեն լինում է:

Տպագրությունները՝ գտել ու շարունակում են գտնել իրենց արձագանքն ու կիրառությունը գիտական հանրության կողմից: Աշխատանքները ներկայացրել է Ամստերդամում, Երևանում տեղի ունեցած գիտաժողովներում, սեմինարների ձևով` Բոնի համալսարանում, Հռոմի Տոր Վերգատա համալսարանում, Ֆրասկատիի գիտական լաբորատորիայում:

Ընդգրկված է եղել Երևան-Բոն համագործակցության ֆոն Հումբոլտ ծրագրում` որպես երիտասարդ մասնակից, ստացել է Մարի Կյուրի կրթաթոշակ, իտալական ասպիրանտուրայի կրթաթոշակ, «Գ. Ծառուկյան» հիմնադրամի խրախուսավճար՝ ազդեցության գործակից ունեցող ամսագրերում տպագրությունների համար:

—Տարատեսակ մրցանակներին շատ լավ եմ վերաբերվում, սակայն դրանք խնդիր չեն լուծում: Մրցանակ ստացած գիտնականը շատ կարճ ժամանակ անց նորից հայտնվում է նույն վիճակի մեջ: Իրավիճակը լրջորեն փոխելու համար պետք է գիտնականի (ոչ միայն երիտասարդ գիտնականի) աշխատավարձը բարձրացնել այնքան, որ հնարավոր լինի ապրել ու ընտանիք պահել Հայաստանում:

Երիտասարդական գիտական մրցանակաբաշխություններում կիրառվող տարբեր չափանիշների վերաբերյալ (ինդեքսավորվող տպագրությունների քանակ, ամսագրերի ազդեցության գործակից,  հոդվածների հղումների քանակ, հ-ինդեքս և այլն) ասում է, որ բոլորն էլ կարևոր են, ու ամեն տարի տարբեր չափանիշներ կիրառելը հնարավորություն է տալիս, որ հաղթողները տարբեր լինեն:

—Կարծում եմ` մրցանակաբաշխություն կազմակերպողներն իրենց գործից շատ լավ են հասկանում. դա թողնենք նրանց: Բայց համամիտ եմ փորձարարների հետ, որ կա՛մ պետք է փորձարարների ու տեսաբանների համար մրցույթներն առանձին անցկացվեն, կա՛մ, ինչն իհարկե շատ ավելի գերադասելի ու ուրախացնող կլիներ, պետք է փորձարարներին զինել անհրաժեշտ նյութերով ու տեխնիկաներով: Այո՛, կարծում եմ, որ հ—ինդեքսն օգտակար կլինի տեսաբանների համար, իսկ փորձարարների մոտ կարելի է նայել հեղինակների հերթականությանը: Սա՝ ֆիզիկայում: Գիտության մյուս բնագավառների վերաբերյալ չեմ կարող ասել:

Մարինեի կարծիքով, Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման հիմնական պատճառը արժեհամակարգի խեղումն է վատ տարիներին: Իսկ թերֆինանսավորման պատճառով էլ հասարակության մոտ ձևավորվել է վատ կարծիք թե՛ գիտության, թե՛ գիտնականի մասին: Իրավիճակն ու հասարակության կարծիքը կարող է փոխել միայն ղեկավարությունը:

Գիտության զարգացման մեջ դրական միտումներ տեսնում է: Բայց դրանք հիմնականում մրցանակների տեսքով են: Իր կարծիքով, դա շատ քիչ է: Պետք է աշխատավարձերի կտրուկ բարձրացում, մանավանդ հիմա, երբ կյանքը Հայաստանում խիստ թանկացել է:

—Հայաստանում գիտնականի (ոչ միայն երիտասարդ) հիմնական խնդիրը թերֆինանսավորումն է, աշխատավարձի գրեթե բացակայությունը: Այդ հարցը լուծելուց հետո միայն կարելի է խոսել տարբեր սարքավորումների, նյութերի բացակայության մասին:

Կարծում է, որ ցանկացած մարդ, այդ թվում և գիտնականը, իրավունք ունի պաշտպանել իր շահերը: Ու, հետևաբար, ճիշտ է տարբեր հարթակներում բարձրաձայնել այսօր գոյություն ունեցող կենսական խնդիրները: Գիտնականը պետք է վաստակի միայն ի՛ր գործով: Այսօր Հայաստանում դա անհնար է: Այդ պատճառով էլ շատերն ուրիշ ուղիներ են փնտրում՝ ապրել կարողանալու համար:

Գիտության ոլորտում տարբեր արատավոր երևույթների տարածվածության մասին.

—Այո՛, գիտական աշխարհում ևս գենդերային խնդիր կա: Ես դրան բախվել եմ և՛ Հայաստանում, և՛ արտասահմանում: «Ֆիզիկոս կին» արտահայտությունը շատերի մոտ թերահավատություն է առաջացնում: Բայց ա՛յ կոռուպցիայի չեմ հանդիպել ո՛չ Հայաստանում, ո՛չ էլ արտասահմանում, իմ աշխատանքն էլ երբեք չի շահագործվել։

Քանի որ Մարինեն, ինչպես արդեն ասվել է, ասպիրանտուրան ավարտել է Հռոմի Տոր Վերգատա համալսարանում, ու այդ ընթացքում ապրել է Հռոմում, եղել է տարբեր երկրներում, մասնակցել տարբեր գիտաժողովների, համագործակցությունների, խնդրեցի համեմատել երիտասարդ գիտնականների գործունեության պամանները Հայաստանում և արտասահմանում:

—Արտասահմանում ուսանողներն ու երիտասարդ գիտնականներն ունեն ամեն ինչ` իրենց աշխատանքը կատարելու համար, իսկ Հայաստանում նրանք գրեթե ոչինչ չունեն: Արտասահմանում շատ են լինում սեմինարներ: Մարդիկ հնարավորություն ունեն տարբեր երկրներից գիտնականների հրավիրել այս կամ այն խնդիրները քննարկելու համար: Հայաստանում սա չկա: Արտասահմանում առողջ, ակտիվ գիտական մթնոլորտ կա, Հայաստանում սա շատ թույլ է արտահայտված: Շատ լավ կլիներ, եթե Հայաստանում էլ լիներ հետթեկնածուական կարգավիճակի համակարգը: Այն կստեղծեր առողջ մրցակցություն, աշխատելու հնարավորություն կտար տարբեր գիտական հաստատություններում, քանի որ Հայաստանում էլ կան շատ լավ պրոֆեսորներ, ում հետ աշխատելը կնպաստեր մասնագիտական դինամիկ աճին:

Վերջում հարց` Հայաստա՞ն, թե՞ արտասահման.

—Այս պահին հեռու ապագայիս մասին ոչինչ չեմ կարող ասել, ոչ մեկն էլ չի կարող ասել: Մի բան հաստատ է. ես չեմ փախչում իմ հայրենիքից և շատ կուզենայի իմ հարազատների կողքին ապրել: Մենք հայերս շատ խելացի ու ուժեղ ազգ ենք: Կուզենայի, որ Հայաստանի գիտնականներն այլևս չունենային կենսական խնդիրներ: Համոզված եմ, որ այս տիպի խնդիրների բացակայության դեպքում աշխարհի գիտական բարձունքները կլինեն նաև մերը:

Մանե Հակոբյան