06.05.2024 | 15:10
Մեկ է՝ վերջում Մանուկյանին, Քոչարյանին, Սարգսյանին, բանանի Միհրանին, Վանեցյանին ...06.05.2024 | 14:10
Սոչիի իշխանությունները քաղաքի բնակիչներին և հյուրերին խորհուրդ են տվել խուսափել ...06.05.2024 | 13:10
ՆԱՏՕ-ն սահմանել է 2 կարմիր գիծ, որոնց հատման դեպքում, կմիջամտի Ուկրաինայի հակամա...06.05.2024 | 11:10
Սահմանազատման գործընթացը գաղտնի է և հատուկ դուրս է դրված իրավական մեխանիզմներով ...04.05.2024 | 15:10
Եթե իշխանությունը շարունակի ազգակործան քաղաքականությունը, Սփյուռքը ստիպված է ավե...04.05.2024 | 14:10
Ցավում եմ, որ ՀՀ իշխանությունները շարունակաբար իջեցնում են նաև քաղաքական մշակույ...04.05.2024 | 13:10
Կրեմլը «վտանգավոր» է որակել Մակրոնի և Քեմերոնի հայտարարությունները...04.05.2024 | 12:10
ՀՀ-ում ոչ մի ՄԻՊ այսքան սիրված չի եղել իշխանության կողմից․ Իրավապաշտպան...04.05.2024 | 11:10
ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու համար պետք է առնվազն 6 ամիս շուտ ծանուցում ուղարկել. որքանով...03.05.2024 | 14:10
Գործող ռեժիմն ընդամենը սգո ծառայություններ է մատուցում. Ստեփան Դանիելյան...03.05.2024 | 12:10
ՀՀ-ում տագնապալի զարգացումներ են, անհասկանալի է ձեր հանդուրժողականությունը. Ընդդ...03.05.2024 | 11:10
Ոստիկանությունն ուժ գործադրելու լեգիտիմ իրավունք պետք է ունենա․ Նիկոլ Փաշինյան...02.05.2024 | 15:10
Լատվիայի ԱԳ ղեկավարը հայտնել է, որ Ուկրաինան ստացել է արևմտյան զենք՝ Ռուսաստանին...02.05.2024 | 14:10
«Ես գողական կյանքով ապրող եմ, պարտքի մնացած գումարը ինձ պետք է տաք». Գեղարքունիք...02.05.2024 | 13:10
Հաղթանակը մերն է լինելու․ Մեդվեդևը մայիսի 1-ի շնորհավորանքում ծաղրել է Զելենսկու...02.05.2024 | 12:10
Պահի հրամայականն է կասեցնել Տավուշում սահմանագծման անօրինական գործընթացը...02.05.2024 | 11:10
Ադրբեջանի նպատակն է՝ ամրապնդվել մեր բարձունքներում, որ շարունակի իր նվաճողական ը...01.05.2024 | 15:10
Փաշինյանը Հայաստանի խնդիրները կեղծորեն բարդում է 1915 թվականի ցեղասպանության հոգ...01.05.2024 | 14:10
Հիմա հավատում ենք, որ Հայաստանի հետ միասին քաղաքական ճանապարհով և կարճ ժամանակու...01.05.2024 | 13:10
Ճշմարտության և ներքին առողջացման շարժումը թակելու է նաև «մեծարգո»-ի սպասարկման հ...01.05.2024 | 12:13
Ողբերգական դեպք՝ Երևանում․ թիվ 90 դպրոցի 11-ամյա աշակերտուհու սիրտը կանգ է առել...01.05.2024 | 11:10
Փաշինյանը ամոթանք է տվել, թե՝ չեք ուզում ձեր մի կտոր հողը զիջել հանուն Հայաստանի...23.04.2024 | 11:42
Ադրբեջանում պահանջել են նաև չորս «անկլավային գյուղերը»...23.04.2024 | 11:23
Վաղը ուշադիր եղեք հատկապես Ոսկեվանի և Բաղանիսի մոտակա դիրքերին․ Նաիրի Հոխիկյան...23.04.2024 | 11:06
Ի՞նչ կապ ունեին Արայիկ Հարությունյանի հարցազրույցի անոնսն ու հետագա «զարգացումնե...13.04.2024 | 13:57
Մենք այլևս չունենք ԱԱԾ, այդ հաստատությունը Նիկոլի ռեժիմի հերթական գործիքն է․ Կար...13.04.2024 | 13:26
Վթարի հետեւանքով մահացած բոլոր չորս զինծառայողները ժամկետայիններ էին....13.04.2024 | 13:06
Արարատի մարզում հայտնաբերվել է 36 կգ ոսկի գողություն կատարող կասկածյալներից մեկը...13.04.2024 | 12:59
Ղազախստանում ձերբակալել են ռուսաստանցու, որը մեղադրվում է տաջիկներին այլ երկրներ...13.04.2024 | 12:28
Փաշինյանի «լռությունը» վախեցնում է «ուսապարկերին»․ «Հրապարակ»...13.04.2024 | 11:29
Գեղարքունիքում զինվորական «ԿամԱԶ» է վթարի ենթարկվել...12.04.2024 | 14:08
Ոսկեպարցի Սամվելի խոհանոցի և հողամասի մի մասը մնալու է ՀՀ-ում, իսկ տունը և տնամե...12.04.2024 | 13:56
Ավազակություն՝ հոր և որդու կողմից. հոր գործը ուղարկվել է դատարան, իսկ որդին ինքն...12.04.2024 | 13:00
Դպրոցներից տարհանման կարիք չկա. ԿԳՄՍ նախարարը` ահաբեկչության կեղծ լուրերի մասին...12.04.2024 | 2:20
Մի կողմից նույն մարդիկ մեզ ասում են, թե «սահման չկա, սահմանները հստակեցված չեն»,...10.04.2024 | 15:10
Ահազանգ ենք ստացել զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու հիմքով ՀՀ-ում ապաստանած...10.04.2024 | 14:10
Փաշինյանը Շոլցի հետ հեռախոսազրույցում անընդունելի է համարել Պրահայի, Բրյուսելի և...10.04.2024 | 13:10
Թքած ունեմ նրանց վրա, ովքեր հրաժարվում են «Միր» քարտի ծառայություններից. Պետդում...Հայաստան ներմուծվող գենփոփոխված սննդի վտանգի գնահատումը
Վերջին շրջանում բավականին հաճախ է քննարկվում գենետիկորեն փոփոխվածապրանքների (ԳՓԱ) և նրանցվնասակարության հարցը: Հատկապես ուշագրավ է ԱՄՆ -ի և Եվրոմիության միջև ծավալված սկանդալային բնույթ կրող վեճերը: Եվրոմիության դժգոհությունն են առաջացրել ԱՄՆ -ից ներմուծվող ԳՓԱ -ների ծավալների մեծացումը, որոնք, ի դեպ, ԱՄՆ-ում արգելված չեն և իրացվում են ներքին շուկայում: ԳՓԱ-ների և նրանցից պատրաստվող ապրանքատեսակների հիմնական արտադրող պետություններն են ԱՄՆ-ն, Չինաստանը, Ավստրալիան, Կանադան, իսկ հիմնական ներկրողները` ԱՄՆ, Եվրոմիությունը, Ռուսաստանը: 2000 թ —ից սկսած, 13 պետություններ իրականացնում են ԳՓԱ —ներիարտադրություն, որը կազմում է նրանց ընդհանուր արտադրության 68% —ը:
Ինֆորմացիոն աղբյուրներում բերված իրարամերժ տեղեկատվությունը բնակչության մեջձևավորել է խուճապային մթնոլորտ, որն, ավելի շուտ, ճշգրիտ ինֆորմացիայի բացակայության և ապատեղեկացվածության արդյունք է, քան հակառակը:
Ի՞նչ են ԳՓԱ —ները, արդյոք նրանք վտանգավոր են մարդու առողջության և էկոլոգիայի համար:
Քաղաքակրթությունների զարգացումն ընթանում է գլոբալացման ուղով` առաջացնելով նաեւ նորանոր խնդիրներ: Երկրագնդի բնակչության թիվն արդեն 7 միլիարդ է և առաջիկա 50 տարում այնկկրկնապատկվի: Առաջնային խնդիր է դառնում բնակչությանը սննդով ապահովելու հարցը: Ծառացած խնդրի լուծման համար կարևոր և հեռանկարային են գիտական` կենսատեխնոլոգիական, ուղղությունների կատարելագործումը, հատկապես գենային ինժիներիայի զարգացումը:
Շնորհիվ գիտատեխնիկական աննախադեպ առաջընթացի, վերջին 100-ամյակի ընթացքում մարդուկերակրացանկը կտրուկ փոխվել է: Փաստացի, հասարակության ուրբանիզացված մասի արդեն 3-4-րդ սերունդը սնվում է ոչ այն սննդով, որով սնվում էին 1000-ամյակներ շարունակ: Գյուղապրանքները, մինչև սպառողին հասնելը, անցնում են մի շարք արտադրական վերամշակումներ, հավելվում են քիմիական արդյունաբերության մի շարք պրոդուկտներով (գունանյութեր, կոնսերվանտեր, համային ուժեղացուցիչներ և այլն), որոնց նպատակն է լավացնել ապրանքատեսակի համային չափանիշները և երկարացնել պահպանման ժամկետը: Քիմիական վերամշակման ճանապարհով փայտից ստանում են էթիլ սպիրտ, սննդային արժեք չունեցող ճարպերից (նավթից ևս)` մարգարին, իսկ երշիկեղենը պատրաստվում է սոյայի, օսլայի, ցելյուլոզի և գունանյութերի համակցությամբ: Սննդատեսակների պահածոյացման և ժամկետի երկարացման համար կիրառվում են կոնսերվանտներ, որոնք խիստ վտանգավոր են մարդու առողջության համար (ունեն ուռուցքառաջացնող և հակաբակտերյալ հատկություններ — առաջացնում են դիսբակտերիոզ): ԳՓԱ-ները մոդայի վերջին ճիչն են և սննդային այսբերգի միայն տեսանելի մասը, դրա համար էլ դառձել են տեղեկատվության ամենաքննարկվող խնդիրը, իսկ մնացածը «մանրուքներ են»:
Գենետիկորեն փոփոխված ապրանքները հնարավորություն են տալիս մարդկության առջև ծառացած խնդիրների մի ստվար հատվածի լուծման, որը ունի ինչպես կողմնակիցներ, այնպես էլ քննադատողներ:Կողմնակիցների շարքերում են ԳՓԱ արտադրողները, արտադրող և արտահանող պետությունները, կենսատեխնոլոգները և գենետիկները (հատկապես ԳՓԱ-ների հետ աշխատող մասնագետները), իսկ քննադատողները` բնական ծագումով ապրանքատեսակներ արտադրողներ, որոնք մրցակցային առումով տուժում են, բժիշկների և էկոլոգների որոշ շրջանակներ, կրոնական կազմակերպություններ, որոնք խստիվ դեմ են «Աստծո գործերում» մարդու խառնվելուն: Էկոլոգները մատնանշում են, որ ԳՓ — բույսերը կարող են փոխել երկրագնդի էկոլոգիական պատկերը, սակայն մարդկությունն արդեն իր գոյությամբ և գործունէությամբ փոխել է այն, և սա ընդամենը կաթիլ է տակառի մեջ: Մասանավորապես, մատնանշվում է ԳՓ — եգիպտացորենը, որն ընդունակ է սպանելու վնասատու միջատներին, միաժամանակ սպանում է նաև օգտակար միջատներին, մեղուներին: ԳՓ — բույսերը կարող են խաչասերվել իրենց վայրի ազգակիցների հետ և փոխանցել փոփոխված հատկանիշները նրանց: Նկատվել են ալերգիաների դեպքեր ԳՓԱ-ների նկատմամբ, օրինակ ԳՓ -գետնանուշից (արախիս) և պոմիդորից:
Բայց հիմնական շեշտը դրվում է գենետիկական վտանգի վրա: Ենթադրվում է, որտրանսգենային ապրանքների մեջ ներդրված օտարածին գեները մարդու մարսողական համակարգով կարող են փոխանցվել մարդուն, և մարդը կենթարկվի մուտացիայի`կվտանգվիմարդկային գենոֆոնդը:
Արդյոք այս ամենը ռեալ է, ո՞րն է այս իրարամերժ տեղեկատվության մեջ ճշմարիտը, ի՞նչ են իրենցից ներկայացնում ԳՓԱ — ները և ինչո՞վ են սպառնում մարդկությանը:
Գենետիկորեն փոփոխված ապրանքներ (ԳՓԱ) տերմինը օգտագործվում է լաբորատոր պայմաններում գենետիկական փոփոխությունների ենթարկված օրգանիզմները մատնանշելու համար: Գենային ինժիներիայի ժամանակակից մեթոդները թույլ են տալիս անմիջականորեն արագ և ուղղորդված կերպով իրականացնել գենետիկական փոփոխություններ: Գենետիկական փոփոխությունները նպատակ ունեն բարելավելու ապրանքի որակը, բարձրացնելու սննդային արժեքը, ուժեղացնելու օրգանիզմների կայունությունը անբարենպաստ պայմանների ու վնասատուների նկատմամբ, օժտելու նոր օգտակար հատկանիշերով և այլն: Նախկինում նույն նպատակներին հասնելու համար կիրառվում էին մուտագենեզի, սելեկցիայի և կենսատեխնոլոգիական այլ մեթոդներ, որոնք ավելի ժամանակատար էին և պատահական բնույթ էին կրում:
Գենային ինժիներիայի ժամանակակից մեթոդներից է մոլեկուլային կլոնավորման մեթոդը, որտեղ օգտագործվում են պլազմիդներ, վիրուսներ (ֆագեր), տրանսպոզոններ` որպես օտարածին ԴՆԹ -ի տեղափոխիչներ (վեկտոր) թիրախ հանդիսացող օրգանիզմի ԴՆԹ -ի կազմի մեջ ներմուծելու նպատակով:
Պլազմիդներ: Բակտերաներում, բացի հիմնական` ժառանգական ԴՆԹ -ից, կարող են պարունակվել ոչ քրոմոսոմային ԴՆԹ -ի օղակաձև հատվածներ, որոնք ընդունակ են ներգրավվել քրոմոսոմային ԴՆԹ -ի մեջ և մասնակցել կենսասինթեզի պրոցեսներին: Պլազմիդները կարող են փոխանակվել մոտ ազգակից բակտերիաների միջև` փոխանցելով իրենց մեջ պարունակվող գենետիկական ինֆորմացիան:
Վիրուսներ և ֆագեր: Ցանկացած օրգանիզմ բնության մեջ ունի իրեն առանձնահատուկ վիրուսների տեսականի, որոնց նկատմամբ ընկալունակ կարող են լինել նաև նրան մոտ ազգակից տեսակները: Վիրուսային ԴՆԹ -ն կարող է ներառվել թիրախ հանդիսացող օրգանիզմի քրոմոսոմային ԴՆԹ -ի կազմի մեջ (պրովիրուս, պրոֆագ) և մասնակցել կենսասինթեզի պրոցեսներին:
Տրանսպոզոններ: Սա ԴՆԹ -ի շղթայի հաջորդականություն է, որը կարող է խցկվել (ներառվել) գենոմի զանազան մասերում, միառժամանակ անց կարող են դուրս գալ և ներառվել գենոմի այլ հատվածում կամ այլ քրոմոսոմի մեջ («թռչկոտել»): Տրանսպոզոնները, ի տարբերություն մյուսների , չափերով շատ փոքր են:
Նշված ԴՆԹ -ի հատվածների տարատեսակների ներգրավվելը հիմնական` քրոմոսոմային ԴՆԹ -ի մեջ կոչվում է ռեկոմբինացիա (սայտ-սպեցիֆիկ ռեկոմբինացիա): Ռեկոմբինացիայի ժամանակ ներգրավվող ԴՆԹ -ի հատվածը կորցնելով ինքնուրույնությունը անցնում է քրոմոսոմային ԴՆԹ -ի ենթակայության տակ (վիրուսի դեպքում կարող է տեղի ունենալ նաև հակառակը` քրոմոսոմային ԴՆԹ-ն կարող է կորցնել ինքնուրույնությունը):
Մոլեկուլային կլոնավորման նպատակով սինթեզվում կամ այլ օրգանիզմից ստանում են անհրաժեշտ գենետիկական ինֆորմացիա կրող ԴՆԹ -ի հատված: Այն ներմուծում են պլազմիդի, վիրուսի կամ տրանսպոզոնի կազմի մեջ, ստանալով հիբրիդային մոլեկուլ` կրող (վեկտոր): Կրողը ներմուծվում է թիրախ հանդիսացող բջջի մեջ, և եթե տեղի է ունենում գեների ռեկոմբինացիա` տրանսֆորմացիա (փոխանցում), ապա այս, հիբրիդային ԴՆԹ պարունակող, բջջի սերունդը լինում է միասեռ և հանդիսանում է կլոն: Կլոնը կրում է ծնողական բջջի բոլոր հատկանիշները գումարած ներմուծված ԴՆԹ -ի գենետիկական հատկանիշները, որը և պահանջվում էր ստանալ:
Ինչպես արդեն նշվել էր, ԳՓԱ —ների հակառակորդները շեշտում են ռեկոմբինացված գեների (վեկտորների) վտանգավորության մասին: Կենսաբանական և կենսաքիմիական բավարար գիտելիքներ ունենալու դեպքում պարզ է դառնում, որ սա անհիմն առասպել է: Մարդը սնվում է կենդանական ծագում ունեցող սննդով, որի բջիջների պարտադիր բաղադրիչն են քրոմոսոմային ԴՆԹ -ն, ռիբոսոմային ԴՆԹ -ն, պլազմիդները և տրանսպոզոնները: ԴՆԹ –ն, սննդի միջոցով անցնելով մարդու աղեստամոքսային համակարգ, թթվի և ֆերմենտների ազդեցությամբ շատ արագ քայքայվում է մինչև մոնոնուկլեոտիդների (փոքր մոլեկուլային միավորների), որից հետո միայն կարող է մարսվել` թափանցել աղիների լորձաթաղանթի բջջապատի միջով: ԴՆԹ —ի նույնիսկ ամենափոքր շղթաները (3-4նուկլեոտիդ) անկարող են ներթափանցել աղիներով, հետևաբար գենային վարակման այս ուղին բացառվում է: Բացի դրանից, պլազմիդների և վիրուսների կառուցվածքն այնպիսին է, որ նրանք կարող են փոխանցվել և ներազդել միայն մոտ ազգակից տեսակների միջև: Հետևաբար, նույնիսկ մարդու արյան մեջ նրանց թափանցումը վտանգ չի կարող հանդիսանալ. բուսական և բակտերիալ ծագում ունեցող վեկտորների ռեկոմբինացիան մարդկային քրոմոսոմների հետ բացառվում է:
Ալլերգիաների առումով ցանկացած սննդատեսակի նկատմամբ կգտնվեն մարդիկ, որոնց իմունային համակարգը թույլ է և չի բացառվում, որ ԳՓԱ -ների նկատմամբ որոշ մարդկանց կամ մեծամասնության մոտ կարող են լինել ալլերգիկ ռեակցիաներ: Հետևաբար պետք է նախապես տարվեն բժշկական համապատասխան հետազոտություններ, մինչև ԳՓԱ -ի շուկա հանելը:
Մոլեկուլային կլոնավորման մեթոդը լայն կիրառություն է ստացել միկրոբիոլոգիայում: Եթե բակտերիալ բջջի նկատմամբ իրականացվում է օտարածին ԴՆԹ -ի էքսպրեսիա (ներմուծում), դա թույլ է տալիս միկրոբիոլոգիական ճանապարհով ստանալ բակտերիաներին ոչ հատկանշական միացություններ, օրինակ մարդկային հորմոններ և ֆերմենտներ: Պանրագործության մեջ օգտագործվող հորթի ռենին ֆերմենտի գենը մտցվել է բակտերիայի մեջ և հիմա ռենինը ստացվում է արդյունաբերական եղանակով: Դեղարդյունաբերության մեջ լայն տարածում են ստացել հակաբիոտիկների, ամինաթթուների, մարդկային հորմոնների և ինսուլինի արդյունաբերական ճանապարհով ստացման եղանակները:Մասնավորապես, շաքարախտի բուժման նպատակով նախկինում օգտագործվող տավարիկամ խոզի լյարդից ստացված
ինսուլինի փոխարեն, ներկայումս ամբողջապես օգտագործվումէ բակտերիաներից ստացված մարդկային ինսուլինը, որի գենը ներմուծվել է մոլեկուլային կլոնավորման մեթոդով:
Մոլեկուլային կլոնավորման մեթոդի օգնությամբ ստացվել են բանջարաբոստանային և պտղատու ԳՓ -կուլտուրաներ, որոնք բնօրինակի համեմատ օժտված են մի շարք առավելություններով: Մեթոդը թույլ է տալիս մի բույսի հատկանիշները տեղափոխել մեկ այլ կուլտուրայի մեջ, բակտերիաների կամ կենդանիների գեները պատվաստել բույսերին: Նշենք մի շարք օրինակներ.
— կարտոֆիլի վնասատու Կոլորադյան բզեզը չունի ոչ մի բնական թշնամի, նրա վրա չեն ազդում թունաքիմիկատները և պայքարի մյուս միջոցները: Ստացվել է ԳՓ -կարտոֆիլ, որի մեջ մտցվել է բակտերիաներից վերցվաժ խիտին քայքայող ֆերմենտի գենը (խիտինը միջատների կմախքի հիմնական բաղադրիչնէ): Միջատը սնվելով ԳՓ -կարտոֆիլի տերևներով իսկույն սատկում է, մինչդեռ մարդու և ողնաշարավոր կենդանիների համար այն անվնաս է:
— նույն կերպ ԳՓ —եգիպտացորենի մեջ մտցվել է Bacillus thuringiensis բակտերիայի ինսեկտիցիդ (միջատասպան) արտադրող գենը;
— ստեղծվել են ԳՓ —կուլտորաներ, որոնք կայուն են վիրուսների, սնկերի, բակտերիաների նկատմամբ, ցրտադիմացկուն և երաշտադիմացկուն են, ունեն բարձր բերքատվություն և որակային բարձր հատկանիշներ;
— ԳՓ —պոմիդորը կարելի է 15 C -ում պահել խակ վիճակում 6 ամիս շարունակ, բարձր ջերմաստիճանում այն արագ հասունանում, կարմրում է և ստանում շուկայական տեսք` երկարում է պահպանման ու տեղափոխման ժամկետը;
— ստեղծվել են ԳՓ —ծառեր, որոնք ոչնչացնում են արդյունաբերական թափոնները և հողը մաքրում են ծանր մետաղներից;
— ԳՓ —բրինձը, սոյան, կարտոֆիլը լայնորեն օգտագործվում են սննդարդյունաբերության մեջ` սոյայի կաթ, երշիկեղեն, վիտամինացված բրնձի հաց, չիփսեր և այլն:
Կենդանիներից, ստացվել են ԳՓ — ձկնատեսակներ, որոնք սննդային արժեք չեն ներկայացնում և չեն օգտագործվում: Գյուղատնտեսական կենդանիների ԳՓ տեսակներ դեռևս չկան` պայմանավորված գիտության ներկայիս մակարդակով, բայց սննդի շուկայի ապագան ԳՓ -մսամթերքներինն է: Հեռանկարում` ԳՓ գյուղատնտեսական կենդանիները կարող են օժտվել հիվանդությունների նկատմամբ կայուն իմունիտետով, աճի արագությամբ և բարձր մթերատվությամբ (պայմանավորված աճի հորմոնների գեներով):
Մի բան ակնհայտ է, ԳՓԱ -ները արդեն մեր առօրյա սննդի մասն են, և մենք չենք կարող հսկել և կանխարգելել նրա օգտագործումը: Հայաստանի (և ոչ միայն) օրենսդրության մեջ չկան ԳՓԱ -ների արտադրությունը, իրացումը և ներմուծումը կարգավորող օրենքներ, չկան կանոններ և չափանշվածք (ստանդարտ): Երկիր ներմուծվող ապրանքները չեն ստուգվում ԳՓ լինելու առումով: Նույն կարգավիճակում են բոլոր երկրները, թեև համապատասխան չափանշվածքներ և ԳՓԱ -ների ստուգման ժամանակաշրջան մշակելու փորձեր նրանց կողմից իրականացվում են, Եվրոմիությունը վարում է չստուգված ԳՓԱ —ներ չներմուծելու քաղաքականություն:
Ելքը
Մի շարք միջազգային կազմակերպություններ փորձում են մշակել կանոններ և չափանշվածքներ, կատարել փորձարկումներ և ստուգումներ, մշակել համապատասխան օրենքներ: Իսկ մինչ այդ, անհրաժեշտ է օրենք, որը կպարտադրի արտադրվող և ներմուծվող ապրանքների վրա նշել նրանց բաղադրիչների ծագումը և աղբյուրները (ԳՓԱ -ների, քիմիական բաղադրիչների և հավելնյութերի պարունակելն ու ծագումը), որպեսզի սպառողը սեփական ընտրության հնարավորություն ունենա: Դա անհրաժեշտ է նաև առողջապահության տեսանկյունից. եթե իսկապես ԳՓԱ -ների երկարատև օգտագործումը բաթսական ազդեցություն ունենա` ալլերգիաներ, խրոնիկ թունավորումներ, «մուտացիաներ» ևս, ապա հետևելով հիվանդի սննդակարգին, կարելի կլինի պարզել ԳՓԱ -ների վտանգավորության իրական պատկերը:
ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա գիտաարտադրական կենտրոնի» գիտաշխատող, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Վահագն Հակոբյան
«Հայկական ժամանակ» օրաթերթի խմբագիր Նիկոլ Փաշինյանն ՀՀ նախկին արտգործնախարար, ԱԺ ԲՀԿ-ական պատգամավոր, «Սիվիլիթաս» հիմնադրամի նախագահ Վարդան Օսկանյանի շուրջ ծավալված իրադարձություններին անդրադարձել է հոդվածով.
« 31,Արդ, երբ որ մարդու Որդին գայ իր փառքով եւ բոլոր հրեշտակները՝ իր հետ, այն ժամանակ նա պիտի նստի իր փառքի գահի վրայ, 32ու նրա առաջ պիտի հաւաքուեն բոլոր ազգերը, եւ նա նրանց միմեանցից պիտի զատի, ինչպէս մի հովիւ, որ զատում է ոչխարները այծերից։ 33Եւ ոչխարները իր աջին պիտի կանգնեցնի, իսկ այծերը՝ ձախին։ 34Այն ժամանակ թագաւորը պիտի ասի նրանց, որ իր աջին են. ,Եկէ՛ք, իմ Հօր օրհնեալնե՛ր, ժառանգեցէ՛ք աշխարհի սկզբից ձեզ համար պատրաստուած արքայութիւնը. 35որովհետեւ քաղցած էի, եւ ինձ ուտելիք տուիք, ծարաւ էի, եւ ինձ ջուր տուիք՝ խմելու. օտար էի, եւ ինձ ձեր մէջ առաք, 36մերկ էի, եւ ինձ հագցրիք, հիւանդ էի, եւ ինձ տեսնելու եկաք, բանտում էի, եւ ինձ այցի եկաքե։ 37Այն ժամանակ արդարները պիտի պատասխանեն նրան ու ասեն. ,Տէ՛ր, ե՞րբ տեսանք քեզ քաղցած ու կերակրեցինք, կամ՝ ծարաւ եւ ջուր տուեցինք. 38ե՞րբ տեսանք քեզ օտար եւ մեր մէջ առանք, կամ՝ մերկ եւ հագցրինք. 39ե՞րբ տեսանք քեզ հիւանդ կամ բանտի մէջ ու եկանք քեզ այցիե։ 40Թագաւորը պիտի պատասխանի ու ասի նրանց. ,Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, քանի որ իմ այս փոքր եղբայրներից մէկին արեցիք այդ՝ ի՛նձ համար արեցիքե։ 41Այն ժամանակ նա պիտի ասի նրանց, որ իր ձախին են. ,Անիծեալնե՛ր, գնացէ՛ք ինձնից յաւիտենական կրակը, որ պատրաստուած է սատանայի եւ իր հրեշտակների համար. 42որովհետեւ քաղցած էի, եւ ինձ ուտելիք չտուիք, ծարաւ էի, եւ ինձ ջուր չտուիք, 43օտար էի, եւ ինձ ձեր մէջ չառաք, մերկ էի, եւ ինձ չհագցրիք, հիւանդ էի ու բանտի մէջ, եւ ինձ տեսնելու չեկաքե։ 44Այն ժամանակ նրանք էլ պիտի պատասխանեն ու ասեն. ,Տէ՛ր, ե՞րբ տեսանք քեզ քաղցած, կամ ծարաւ, կամ օտար, կամ մերկ, կամ հիւանդ, կամ բանտի մէջ ու քեզ չծառայեցինքե։ 45Այն ժամանակ պիտի պատասխանի նրանց ու ասի. ,Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, որովհետեւ այս փոքրերից մէկին ա՛յդ չարեցիք, ինձ համար էլ չարեցիքե։ 46Եւ նրանք պիտի գնան դէպի յաւիտենական տանջանք, իսկ արդարները՝ յաւիտենական կեանքե։
ԱՎԵՏԱՐԱՆ ԸՍՏ ՄԱՏԹԵՈՍԻ, 25/ 31-46
Մի քանի զրույցներում արդեն ասել եմ, որ եթե Վարդան Օսկանյանի նկատմամբ քրեական գործ հարուցելու կամ նրան կալանավորելու հարցը հայտնվի Ազգային ժողովի օրակարգում, ես կողմ եմ քվեարկելու:
Կողմ եմ քվեարկելու ոչ թե մասնավոր ընկերության ավտոմեքենան «գողականով» փաստացի քցած և այդ ավտոմեքենայով շրջող դատախազի բերած թղթերին, այլ հաստատելու եմ իմ անձնական մեղադրանքը, կայացնելու եմ իմ անձնական դատավճիռը, որպես մի մարդ, որ 2008 թվականի Մարտի 1-ին գտնվել է Մյասնիկյանի արձանի հարթակին: Չեմ կարող չօգտվել նմանօրինակ պատեհությունից:
Այդպես վարվելու եմ, նույնիսկ եթե համոզված լինեմ, որ ԱԱԾ-ի կողմից Օսկանյանին առաջադրված մեղադրանքը ծայրից ծայր սարքովի է: Որովհետև քննարկել հարցը՝ սարքովի է մեղադրանքը, թե ոչ’, նշանակում է Օսկանյանին քննարկել Սահմանադրության և օրինականության դաշտում: Ես հրաժարվում եմ դա անել, որովհետև այն ժամանակ, երբ Սահմանադրությունն ուներ Օսկանյանի պաշտպանութան կարիքը, նա թքել է Սահմանադրության և ճշմարտության վրա, նա հրապարակայնորեն մահվան դատավճիռ է արձակել Համաժողովրդական շարժման հանրահավաքի մասնակիցների նկատմամբ, այդ դատավճիռն ի կատար է ածվել և ես նրան երբեք դա չեմ ների, ու չեմ ների նաև նրանց, ովքեր կներեն:
2008 թվականի Մարտի 1-ի հայտնի ասուլիսով Օսկանյանն ինքն իրեն դուրս է դրել Սահմանադրությունից և օրենքներից, և ամեն ինչ կանեմ, որ նա զգա օրենքից դուրս գտնվողի կարգավիճակի ծանրությունը: Այնպես, ինչպես Հայաստանի Հանրապետության տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ այդ ծանրությունը զգում էին’ 2008 թվականի Մարտի 1-ին, իրենց մասին Օսկանյանի ասածները լսելիս:
Ինձ պատասխանատու եմ զգում առաջին հերթին այդ մարդկանց առաջ, և որևէ մեկը չի կարող ինձ արգելել կամ խոչընդոտել կրել այդ պատասխանատվությունը: Օսկանյանը և իր շրջապատը պետք է զգան այն, ինչ զգացել են այդ մարդիկ: Քավ լիցի, սա չի լինի վրեժ կամ վրեժխնդրություն. վայ նրանց, ովքեր կտրվեն վրեժի գայթակղությանը: Սա կլինի արդարության ու արդարադատության մի յուրօրինակ դրսևորում’ մի երկրում, որտեղ արդարության ու արդարադատության սովորական մեթոդները չեն գործում: և ուրեմն, արդարությունն ու արդարադատությունը ոչ ստանդարտ մոտեցումներ են պահանջում, ոչ սովորական ջանքեր:
Եթե ինձնից որևէ բան կախված եղավ, ամեն ինչ անելու եմ, որ Վարդան Օսկանյանը նստի, որովհետև այս պարագայում Մարտի 1-ի զոհերի հարազատներին թեկուզ կիսաձայն բան ասելու հնարավորություն կունենամ. թե տեսեք, թեկուզ անուղղակի, թեկուզ զարտուղի ճանապարհներով արդարությունը կարող է առկայծել, ու եթե բանտում է Օսկանյանը, մի օր կգա նաև Ռոբերտ Քոչարյանի, Սերժ Սարգսյանի, Գորիկ Հակոբյանի, Աղվան Հովսեփյանի, Հայկ Հարությունյանի, սպանությունների անմիջական կատարողների հերթը: Նշանակում է կհասնի նաև ուղիղ, անմիջական արդարադատության հերթը, երբ նրանց մեղադրանք կառաջադրվի ՀՀ քաղաքացիներին սպանելու, պետական հեղաշրջում իրականացնելու, Հայաստանը ծնկի բերելու համար:
Չեմ կարող պատգամավոր Օսկանյանին քաղաքական հալածյալի կարգավիճակ տալու սեթևեթանքները հանդուրժելով՝ անարգանք հասցնել իմ քաղաքական պայքարի ընկերներ, չորրորդ գումարման ԱԺ պատգամավորներ Սասուն Միքայելյանին, Խաչատուր Սուքիասյանին, Մյասնիկ Մալխասյանին, Հակոբ Հակոբյանին, մեր մյուս ընկերներին: Էդ նրանց մասին էին ասում չէ՞ ԲՀԿ-ականները, նախաքննություն է ընթանում, չենք կարող միջամտել նախաքննությանը: Հետո էլ’ դատավարություն է ընթանում, չենք կարող միջամտել դատավարությանը, հետո’ դատավճիռ է արձակվել, չենք կարող մեկնաբանել դատարանի կայացրած վճիռը: Նաև նրանք էին չէ՞, որ չորս պատգամավորներին հանձնեցին մարդակեր մեքենային. ես էլ եմ հանձնելու, որովհետև Վարդանի բալեն ավելի ազիզ չէ, քան Սասունի Մեխակը: Որովհետև յուրաքանչյուր ոք պետք է պատասխան տա իր յուրաքանչյուր արածի համար:
Վարդան Օսկանյանը քաղաքական հալածյալ լինելու շանս կունենար, եթե քաղաքական սպանությունների համահեղինակ չլիներ: Օսկանյանը ինքն է կայացրել իր դատավճիռը’ 2008 թվականի Մարտի 1-ին, և այդ դատավճիռը բեկանման ենթակա չէ:
ռեֆլեկսիա
Էնպես չի, իհարկե, որ այս դիրքորոշումը անթերի եմ համարում: Բայց դրա թերությունները երկրորդական են դառնում, երբ արձանագրում ենք, որ դա վերաբերվում է ոչ միայն, կամ ոչ այնքան Վարդան Օսկանյանի անձին, որքան ցանկացած մեկին, ով ուղղակի առնչություն ունի Մարտի 1-ի ոճրագործությանը: Առիթի դեպքում էս դիրքորոշմամբ հանդես եմ գալու Սամվել Նիկոյանի, Արթուր Բաղդասարյանի, Սերժ Սարգսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի, Աղվան Հովսեփյանի, Գորիկ Հակոբյանի, Մարտի 1-ի սպանդի հետ առնչություն ունեցող օլիգարխների նկատմամբ: Եթե որևէ մեկին մոռացա հիշատակել, դուք ավելացրեք, իմ անունն էլ տակը դրեք’ որպես ստորագրություն: Որովհետև ինչպես հայտնի ֆիլմում կապիտան Գլեբ Ժեգլովն էր ասում’ «Вор должен сидеть в тюрме, и неважно каким образом я его туда посажу»: Այս դիրքորոշումը, հավանաբար, ոմանց սովետական տոտալիտար համակարգը կհիշեցնի, բայց եթե հասանք նման զուգահեռի, ասեմ ուրեմն: Աշխարհի ամենադեմոկրատական և իրավական պետությունը համարվող Ամերիկայի միացյալ նահանգները հատուկ օպերացիայով ֆիզիկապես ոչնչացրին Օսամա բեն Լադենին, ու դեմոկրատական աշխարհում ոչ ոք ոնց որ թե չընդվզեց դրա դեմ: Բա ինչու՞: Բա դա՞տը, բա դատաստա՞նը, բա Սահմանադրությո՞ւնը: Անհնար էր նման արդարադատություն իրականացրել: Եվ ուրեմն, իրականացվեց այն՝ ինչի հնարավորությունը կար տվյալ պահին: Ինչպես կասեր «մեծ մտածող» Հովիկ Աբրահամյանը, արդարությունը հիվանդանում է, բայց չի մեռնում:
Բեն Լադենի հետ զուգահեռը չափազանցություն է: Գուցե շատ մեծ չափազանցություն: Ու քավ լիցի, ոչ ոք ֆիզիկական հաշվեհարդարի կոչ չի անում, և Աստված հեռու պահի նման կոչերից: Բեն Լադենի հետ զուգահեռի իմաստն այն է, որ խոսք է գնում քաղաքացիական արյան մասին, իսկ քաղաքացիական արյունը ներել, մոռանալ, սակարկել չի կարելի: Ու եթե արյուն հեղած հանցախումբը կիսվել է երկու մասի, ու էս մի մասը մյուս մասի հետևից է ընկել, հետապնդվող ոճրագործին որևէ դրդապատճառով պաշտպանողը նրա արած ոճրագործությունն է պաշտպանում: Սա իմ սուբյեկտիվ ընկալումն է, և ես գործելու եմ այդ ընկալման շրջանակներում:
քաղաքական ասպեկտը
Հարցը, իհարկե, ունի նաև քաղաքական ասպեկտ, որն իմ կարծիքով, արհեստական է, հենց թեկուզ այն պատճառով, որ ձևակերպվել է այդ նույն Վարդան Օսկանյանի կողմից: Արդեն քանի-քանի ամիս նա քաղաքական հրապարակ է նետել Հանրապետական կուսակցության քաղաքական մոնոպոլիայի դեմ պայքարելու գաղափարը և շատերը Օսկանյանին պաշտպանելով համոզված են, որ ՀՀԿ-ի քաղաքական մոնոպոլիայի դեմ են պայքարում: Թույլ տվեք նկատել, որ ՀՀԿ-ի քաղաքական մոնոպոլիայի դեմ այս մեթոդներով պայքարողները պայքարում են հանուն քոչարյանասերժական կլանի քաղաքական մոնոպոլիայի, հանուն մի այնպիսի վիճակի, երբ Սերժ Սարգսյանը իշխանություն է, Ռոբերտ Քոչարյանը’ ընդդիմություն, Ռոբերտ Քոչարյանը իշխանություն է, Սերժ Սարգսյանը’ ընդդիմություն: Իշխանության ղեկին գտնվող Սերժ Սարգսյանը կհետապնդի Վարդան Օսկանյանին, և մենք կկանգնենք Օսկանյանի պաշտպանության դիրքերում, կուրծք կծեծենք, քուրձ կհագնենք և մեր գլխին մոխիր կլցնենք’ նրա համար: Հետո, նաև մեր ձեռամբ, իշխանության կգա Ռոբերտ Քոչարյանը կամ իր խումբը, կսկսի հալածել Սամվել Նիկոյանին: Ասենք’ պաշտոնական դիրքը չարաշահելու, 20 լիտր բենզին գողանալու հոդվածով: Ու մենք կուրծք կծեծենք, կինքնահրկիզվենք’ ի պաշտպանություն Սամվել Նիկոյանի, ԲՀԿ-ի քաղաքական մոնոպոլիայի դեմ պայքարի շրջանակներում: Հետո նաև մեր ձեռամբ իշխանության կգա Միշիկը, կհետապնդի Սեդրակին, ու մենք էլի հացադուլ կանենք’ հանուն Սեդրակի: Հետո նաև մեր ձեռամբ իշխանության կգա Սեդրակը և կբռնի Միշիկին, ու մենք վերջինիս նկարները բռնած կգոռանք’ ազատություն քաղբանտարկյալ Միշիկին:
Իսկ նրանք միավորվում են այն ժամանակ, երբ ժողովրդի իշխանությունը վերականգնելու շանս է ստեղծվում, և իրար ուտում են, երբ ժողովրդից գողացված իշխանությունը բաժան-բաժան անելու խնդիր կա: Նրանք ուրիշ հարցեր են լուծում, բոլորովին ուրիշ հարցեր, թե ով ում ո՞ր բիզնեսի մեջ որքան է քցել, և պայմանավորված քվոտայից քանի միլիարդ է ավել աշխատել: Ի դեպ, դոլարների մասին: Վարդան Օսկանյանենք 2008-ին մեզ շշի էին հանել մեղադրելով, թե 2008-ին արտերկրից փողեր ենք ստանում, որ Հայաստանն ապակայունացնենք: Ու հիմա էդ շրջանակի մարդկանցից շատերը միամիտ հայացքով ասում են. հա ի՞նչ. պարոն Հանթսմանը մեկուկես մլիոն դոլար է նվիրել Վարդան Օսկանյանին: Իսկականից էլ’ հա ի՞նչ: Ասե՞մ, թե չասեմ’ հա ինչ:
Սերժի վարկածը
7or կայքը Օսկանյանի վերաբերյալ իմ առաջին հայտարարությանը արձագանքելով մի մեծ հոդված էր գրել, որտեղ ըստ էության ինձ մեղադրել էր Բաղրամյան 26-ի, ավելի կոնկրետ Սերժ Սարգսյանի պատվերը կատարելու մեջ: Լավ կլիներ, որ նշված կայքի խմբագիր Անդրանիկ Թևանյանը մինչ նման մեղադրանք հնչեցնելը պատասխաներ մի շատ կարևոր հարցի. ինչու՞ իր անունը տեղ չգտավ ԲՀԿ համամասնական ցուցակում, չնայած վերլուծաբանները, ԲՀԿ-ի աղբյուրները նրա համար տեղ էին կանխատեսում կուսակցության ցուցակի առաջին տասնյակում: Բոլորը գիտեն, որ կանխատեսումը չիրականացավ, որովհետև Սերժ Սարգսյանը ԲՀԿ համամասնական ցուցակը կազմողին արգելեց Թևանյանին տեղ հատկացնել: Ասել է, թե Սերժ Սարգսյանը ԲՀԿ համամասնական ցուցակ կազմողին կարող է նաև բան թույլատրել և արգելել: Նման դեպքերում կարող էի նույնիսկ ինձ իրավունք վերապահել օգտագործել հայտնի ասացվածքի իմպրովիզացիոն տարբերակը. «Իմ սերժանտի սերժանտը իմ սերժանտն է»: Բայց չեմ անի, այլ ընդամենը կասեմ ի գիտություն 7or-ի: Եթե ձեր շեֆերին Սերժ Սարգսյանը կարող է բան թույլատրել կամ արգելել, ինձ օրինակ, չի կարող, չնայած շատ երկար ժամանակ երազել է այդ մասին: Համոզված եմ՝ հիմա չի էլ երազում: Ոչ ոք չի կարող ինձ ինչ-որ բան թույլատրել կամ արգելել, որովհետև փորձել եմ գործել այնպես, որ որևէ մեկին նման լծակ չտամ: Ստացվել է: Եվ թող ներեն ինձ 7or-ականները՝ իրենց նման հիասթափություն պատճառելու համար:
վերջաբան
Հարց կարող է առաջանալ, թե արդյոք Օսկանյանի հարցում նման դիրքորոշում արտահայտելով մտավախություն չունեմ, որ մի օր էլ ինձ կալանավորելու համար հանրապետականները կարող են գալ Ազգային ժողով: Տեսականորեն հնարավոր է, կարող է լինել նման բան: Բայց իմ նստածը, իմ նստելը կլինի Հայաստանը համակած բազմաթիվ անարդարություններից մեկը: Իսկ Օսկանյանի և իր նմանների նստելը կդառնա եզակի, բացառիկ, հուսադրող արդարություն:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆՅԱՆ
ԱԺ պատգամավոր
Կառավարության նորընտիր կազմը հաստատվեց, մենք փորձեցինք լսել տարբեր բևեռներում հայտնված քաղաքական գործիչների կարծիքը կառավարության նորընտիր կազմի մասին, որ ներկայացնում ենք առանց խմբագրման.
«Ժառանգությունից» Ստեփան Սաֆարյանն այս հարցին արձագանքեց. «Անտարբեր, առանց ոգևորության. չեմ կարծում, որ ինչ-որ բան կփոխվի, բոլորին էլ տեսել ենք, բոլորին էլ գիտենք: Այնքան ռոմանտիկ չեմ կարող լինել, որ հավատամ, թե նրանք ինչ-որ բան կփոխեն այս երկրում»:
Հանրային խորհրդի նախագահ Վազգեն Մանուկյանն ասաց. «Ես Հայաստանում չեմ և, բարեբախտաբար, ոչ մի բան չգիտեմ Հայաստանի մասին. կգամ Հայաստան, կպատասխանեմ»:
ՀԱԿ անդամ Լևոն Զուրաբյանը այս մասին կխոսի ավելի ուշ.«Ամսի 20-ին կասենք, միտինգի ժամանակ մեր ամբողջ վերաբերմունքը կարտահայտենք»:
«Ժառանգությունից » նախկին պատգամավոր Արմեն Մարտիրոսյան.«Շատ սովորական եմ վերաբերվում կառավարության նոր կազմին: Դա հին կազմն է, ոչինչ չի փոխվել: Եթե փոփոխություններ լինեն, կարծում եմ, որ կլինեն նախագահական ընտրություններից հետո: ՀՀկ –ի կարգախոսը պետք է լինի ոչ թե՝ «Հավատանք, որ փոխենք», այլ «Հավատանք, որ ստատուս քվոն պահպանենք, որ չփոխվի»:
Գլխավոր մարքսիստ Դավիթ Հակոբյանն ասաց, որ կարծիք է հայտնում ոչ թե մարդկանց, այլ ծրագրերի մասին. « Երբ ծրագիրը ամսի 21-ին ներկայացնեն, ծանոթանամ, այդ ժամանակ էլ կարծիք կասեմ»:
Վարդան Բոստանջյան. « Նորմալ եմ վերաբերվում: Իմ կարծիքն արդեն ասել եմ, մինչև մի քանի նախարարների նշանակվելը: Իհարկե, բացթողումներ են եղել, բայց ում արդեն նշանակել են, ես մտածում եմ, որ աշխատանքը լավ կանեն, մասնավորապես Բեգլարանը, Ասատրյանը… Ընդհանուր առմամբ լավ եմ նայում նոր կազմին»:
Արդեն պատգամավոր դարձած համարող Արտաշես Գեղամյանն ու Հրանտ Բագրատյանը հանգստյան օրով հարցերին չպատասխանեցին,«աշխատանքային օրերին` խնդրեմ», ասացին:
«Դեմոկրատական», կուսակցության նախագահ Արամ Սարգսյան. «Մեր կուսակցությունը` փոխելու կողմնակիցն է. կապ չունի Պողոսյանը, Պետրոսյանը, թե մեկ այլ անհատ կնշանակվի, կարևորը ծրագիրն է: Երբ այն կներկայացնեն, կերևա հնարավորություն ունեն նրանք փոփոխություն անելու, թե` ոչ»:
Նորընտիր պատգամավոր Խոսրով Հարությունյանը ամենաշռայլն էր մեկնաբանելիս. «Դրական է վերաբերմունքս: Երկու հիմնական գործոն հաշվի առնվելով կառավարության կազմը մնաց անփոփոխ: Այդուհանդերձ, գործող կառավարությունը ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի ժամանակ չձախողվեց, կառավարությանը հաջողվեց սոցիալական կյանքը բարվոք վիճակում պահել: Տիգրան Սարգսյանի կառավարման ժամանակ թոշակը, նպաստը չեն ուշացել, սոցիալական ծրագրերը չեն ձախողվել.միայն 30 մլրդ դրամ է հատկացվել գյուղական ամբուլատորիաները բարելավելու համար, և էլի մի քանի դրական տեղաշարժեր:
Ճիշտ է, թեև շեշտակի աճեր չեն եղել, բայց ցնցումներ էլ չեն եղել: Հասարակությունը բավարար է գնահատում կառավարության գործունեությունը:
Բարեփոխումների անընդհատությունը հաշվի առնելով, ըստ էության, կառավարության կազմը մնաց անփոփոխ»:
Աննա Սարգսյան
(ադիգեյական առակ)
Անզուգական գեղեցկության տեր մի աղջիկ էր ապրում, բայց նա ոչ ամուսին ուներ, ոչ էլ` փեսացու։ Բանն այն է, որ նրա հարևանությամբ մի իմաստուն էր ապրում, և նա ասել էր. «Նա, ով համարձակվի համբուրել գեղեցկուհուն, կմեռնի»։ Բոլորը գիտեին, որ իմաստունը երբեք չէր սխալվում, այդ պատճառով էլ հարյուրավոր խիզախ ջիգիթներ հեռվից էին նայում աղջկան` չհամարձակվելով նույնիսկ մոտենալ նրան։ Եվ հանկարծ, մի անգամ մի պատանի հայտնվեց, որը մնացած բոլորի պես առաջին հայացքից սիրահարվեց գեղեցկուհուն։ Բայց նա ակնթարթորեն անցավ ցանկապատի վրայով, մոտեցավ ու համբուրեց աղջկան։ «Ա~խ,_ բացականչեցին» ջիգիթները,_ նա հիմա կմեռնի»։ Բայց պատանին մի անգամ էլ համբուրեց աղջկան, հետո էլի մեկ անգամ… «Ո՞նց թե,_ գոռացին մնացած ջիգիթները։_ Իմաստո՛ւն, դու ասել էիր, որ գեղեցկուհուն համբուրողը կմեռնի»։ «Այդպես էլ կլինի,_ պատասխանեց իմաստունը։_ Բայց ես երբեք չեմ ասել, որ դա տեղնուտեղը կկատարվի։ Նա կմեռնի ինչ-որ ժամանակ, ապագայում, երբ երջանիկ կյանքի բազմաթիվ տարիներ ապրելուց հետո նրա ժամանակը գա»։
Ադամանդե պատմություններ գրքի այս գեղեցիկ առակը, որը իր մեջ բավականին խորը փիլիսոփայություն է կրում հետաքրքիր արձագանքների և մեկնաբանությունների է արժանացել ֆեյսբուքյան օգտատերերի կողմից:
Մասնավորապես գրքի կազմող Հրաչյա Ամիրյանը հարցրել է օգտատերերին թե Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ էր իմաստունն այդպիսի բան ասել: Ի՞նչ նպատակով էր դա արել: Հաստատ զվարճանալու համար չէր ասել դա:
Որին հետևել է բավականին հետաքրքիր արձագանքներ.հիմնականում աղջիկների կողմից.
Հերմինե. Չէ, զվարճանալու համար չէր, սիրո չափը ստուգելու, վախերը հաղթահարելու, նպատակին հասնելու համար…
Նաիրա .Իհարկե, նպատակով էր ասել, իմ կարծիքով հանուն սիրո, բայց դժբախտաբար հիմա չկան այդպիսի տղամարդիկ:
Այս արձագանքից հետո պարոն Ամիրյանը խորհուրդ է տվել. Սիրելի աղջիկներ: Եթե կան տղաներ, ում դուք համակրում եք, բայց նրանք այդպես էլ ոչ մի քայլ չեն կատարում, ապա նրանց շրջանում ձեր մասին այդպիսի լեգենդ տարածեք: Ասեք, որ ձեզ համբուրող տղան կմեռնի: Միգուցե դա նրանց ստիպի, որ, վերջապես, տեղից շարժվեն:)
Նաիրա. Ուր են, չկան, շատ քչերն են մնացել վճռական տղամարդիկ, այն էլ մէրը չեն…
Ամիրյան. Տղամարդիկ, մեզ մարտահրավեր է նետված: Վճռական տղամարդկանց առաջարկում եմ հենց հիմա արձագանքել:
Ստեփան.Պա՜հ, ինձ հեչ հետաքրքիր չեն էն գեղեցկուհիները, որ ցանկապատն անցնելը լինի նրանց պաչելու ամենազոռ մոմենտը: Մատչելի են՝ հետաքրքիր չի
Մարիամ.Եթե ես լինեի այս պատմության իմաստունը ես կպատասխանեի որ արժանի էր այդ տղան արքայազն լինելուն, քանի որ նա հաշվի չառավ այդ խոչընդոտը, որը սպառնում էր նրա կյանքին նրա սիրտը սիրեց……..ուրեմն չէր կարող ոչինչ խոչընդոտել…
Մարիամ.Իմ կարծիքով իմաստունը ցանկացել է, որ աղջկա կողքին լինի այն երիտասարդը, որի սերը լեգենդներ վախեր, խոչընդոտներ չի ճանաչում..
Անի.Հրաշք է այս պատմություն և միայն համարձակ ու սիրող սրտին է հասու:
Սեռական և ֆիզիկական բռնությունը հոգեկան ծանր տրավմա է, որի հետևանքով ծագող ցավագին ապրումները տևում են մի քանի ամիս, իսկ հետևանքները կարող են դրսևորվել նույնիսկ տարիներ հետո։ Նկատի ունեցեք, որ տուժածը ձեր կողմից ցուցաբերվող թե՛ հոգեբանական և թե՛ գործնական մեծ աջակցության խիստ կարիք է ունենալու։ Առանց այդպիսի աջակցության նա ինքնուրույն չի կարողանա հաղթահարել այդ վիճակը։
Ի՞նչ պետք է անել
* Ձգտեք, որ տուժածը չմեկուսանա և չպարփակվի իր մեջ։ Նրա ուշադրությունը հրավիրեք այդ պահին իր մարմնական զգացումների նկարագրության վրա, ներկա պահին և ամենամոտ ապագային ուղղված հղումներ արեք։ Դա կօգնի վերագտնել իրականության զգացումը։
* Տուժածին հնարավորինս հաճախ առաջարկեք պարզագույն, ամենահասարակ գործողություններ, որոնցում նա ինքը պետք է տարրական ընտրություն կատարի և որոշում կայացնի (օրինակ. նա ցանկանում է նստել աթոռի՞ն, թե՞ բազմոցին)։ Դա կօգնի վերականգնել իրավիճակի վերահսկման զգացումը, նպատակային գործողություններ կատարելու ընդունակությունը։
* Խրախուսեք և օգնեք նրան դրսևորել իր բոլոր զգացմուքները՝ ատելությունը, զայրույթը, վախը, հուսահատությունը, ցավը, տխրությունը, տագնապը և այլն։ Չդրսևորված զգացմունքները հետագայում կարող են լուրջ պրոբլեմներ առաջացնել։ Խրախուսեք դրսևորել իր բոլոր մտավախություններն ու մտքերը, այդ թվում նաև ինքնասպանության մասին մտքերը, եթե այդպիսիք լինեն։
* Խրախուսեք և հորդորեք տուժածին հետևելու իր արտաքինին։ Թող նա ոչ միայն խնամի մարմինը, այլև գեղեցիկ հագուստ, սանրվածք և տեսք ունենա։ Դա օգնում է բարձրացնել ինքնագնահատականը։
* Հավաստիացրեք, որ նա մեղավոր չէ եղածի համար և իրեն մեղադրելու համար ոչ մի հիմք չկա։ Ասեք, որ ոչ ոք դրանից ապահովագրված չէ և դա կարող է տեղի ունենալ ցանկացած մարդու հետ։
* Տուժածին վստահություն է անհրաժեշտ նրանում, որ իր հանդեպ մտերիմների վերաբերմունքը չի փոխվել։ Խոսքերով և գործողություններով հավաստիացրեք, որ նա ձեզ համար նույնքան թանկ, սիրելի և հարազատ է, ինչպես եղել է միշտ։ Դա կօգնի մեղմացնել անլիարժեքության, «ապականված, կեղտոտված» լինելու զգացումը։
* Հավատ ներշնչեք սեփական ուժերի նկատմամբ։ Հավաստիացրեք, որ նա լիովին կկարողանա հաղթահարել այդ փորձությունը։ Դա կօգնի իր նկատմամբ վստահության և լավատեսության ավելացմանը։
* Կոնկրետ մարդկանց անուններ թվեք, որոնց ավելի ծանր փորձություններ են բաժին ընկել։
* Տուժածին ծանոթացրեք նույն սեռի անձնավորության հետ, որը նախկինում նմանատիպ բռնության է ենթարկվել և կարողացել է հաղթահարել այդ վիճակները։ Նրա փորձառությունը շատ օգտակար կլինի։
* Տուժածի մոտ կարող է մտավախություն առաջանալ իր հոգեկան վիճակի հետ կապված։ Հավաստիացրեք, որ նրա ապրումները միանգամայն նորմալ են, ընդունելի և մտահոգվելու հիմքեր չկան։
* Հորդորեք տուժածին անպայման դիմել մասնագետների օգնությանը։ Բացատրեք, որ մասնագետներին դիմելիս նա չպետք է ամաչի, քանի որ դա իր կամքով չի եղել և նա դրանում ոչ մի մեղք չունի։ Ինքներդ ևս խորհրդակցեք մասնագետ հոգեբանի կամ հոգեթերապևտի հետ։
* Իրավապահներին և դատական մարմիններին դիմելիս նկատի ունեցեք, որ դատավարությունը հանգեցնում է տրավմայի կրկնակի վերապրմանը։ Աշխատեք այնպես անել, որ տրավմայի վերապրումը հնարավորինս մեղմ և պակաս ցավոտ լինի։
Հրաչյա Ամիրյան
Գագիկ Ծառուկյանը վերջապես վերադարձել է արտերկրից: Քաղաքական շրջանակներում այս վերադարձին անհամբեր էին սպասում: ԲՀԿ առաջնորդի վերադարձից հետո ԲՀԿ-ն հաղորդագրություն է տարածել.
«ԲՀԿ ղեկավարը Հայաստանում ժողովրդավարական արժեքների և բազմակարծության հաստատման գործում բարձր է գնահատում «Սիվիլիթաս» հիմնադրամի գործունեությունը», — ասվում է հաղորդագրության մեջ:
Ծառուկյանը ընդգծել է, որ ինքը, ինչպես նախկինում, այսուհետ ևս անելու է օրենքով սահմանված բոլոր քայլերն իր կուսակից ընկերների իրավունքների և շահերի պաշտպանության համար:
Ծառուկյանը պատրաստակամություն է հայտնել նաև, անհրաժեշտության դեպքում Հայաստան հրավիրել միջազգային հեղինակություն ունեցող իրավաբանների և փաստաբանների խումբ:
Սպորտի և երիտասարդության հարցերի նորանշանակ նախարար Հրաչ Ռոստոմյանը հայտարարություն է տարածել, որում մասնավորապես ասված է.
«Սպորտը որևէ կապ չունի քաղաքականության հետ: Երբ հայ մարզիկները դառնում են Եվրոպայի, աշխարհի մեդալակիրներ, օլիմպիական խաղերի մեդալակիրներ մենք բոլորս հպարտանություն ենք զգում` անկախ մեր կուսակցական պատկանելիությունից:
Գաղտնիք չէ, որ մարզաշխարհի մեր վերջին տարիների հաջողությունները մեծապես պայմանավորված են օլիմպիական կոմիտեի նախագահ Գագիկ Ծառուկյանի գործունեությամբ և աջակցությամբ:
Ես, որպես կոմիտեի քարտուղար քաջատեղյակ եմ արված և կատարվող աշխատանքներին:
Նշանակվելով սպորտի նախարար, ես ժամանակավորապես դադարեցնում եմ իմ անդամակցությունը «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությանը: Այս նշանակումը զուտ մարզական է և որևէ կապ չունի կուսակցության հետ:
Մյուս կողմից ուզում եմ ընդգծել, որ ցանկացած պահի երբ Գ. Ծառուկյանը կամ երկրի նախագահը դժգոհ կլինեն իմ աշխատանքից, ես անմիջապես հրաժարականի դիմում կներկայացնեմ, կվերադառնամ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության շարքեր ու կշարունակեմ իմ կուսակցական գործունեությունը»:
Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ռեկտոր Դերենիկ Դումանյանը նշանակվեց Առողջապահության նախարար: Մինչ այդ Դերենիկ Դումանյանի անունը շրջանառվում էր, որպես նախարարի թեկնածու, սակայն առավել հաստատուն տրվում էր Արա Բաբլոյանի անունը: Թե ինչ տեղի ունեցավ այս ընթացքում հայտնի չէ: Սակայն Դումանյանին, որի աշխատանքից դժգոհ էին անգամ որպես ռեկտոր, վստահվեց մի ամբողջ լուրջ գործառույթներ ունեցող համակարգ:
Ասում են իստիտուտում նրա գալուց հետո երանի էին տալիս Քալյանի ժամանակներին: Ուստի շատ հավանական է, որ նրա՝ Առողջապահության նախարարի աթոռին նստելուց հետո էլ, երանի տան Քուշկյանի ժամանակներին:
Առայժմ կարծես վարկածներ չկան, թե ով է փոխարինելու Դումանյանին` Բժշկական համալսարանի ռեկտորի պաշտոնում:
Արցախի Հանրապետության Նախագահ Բակո Սահակյանը հունիսի 16-ին մասնակցել է Ստեփանակերտում Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդարանի բացման հանդիսավոր արարողությանը:
Արցախի նախագահի աշխատակազմի տեղեկատվության գլխավոր վարչությունից հայտնում են, որ երկրի ղեկավարը նշել է, որ առաջնորդարանի բացումը մայրաքաղաքում կարեւոր դերակատարություն կունենա մեր ժողովրդի հոգեւոր զարգացման, պետություն-եկեղեցի կապերի ամրապնդման գործում եւ նոր լիցք կհաղորդի թեմի գործունեությանը:
Ազրպեյճանի արտաքին գործոց նախարար Էլմար Մամետյարովը ի պատասխան Բաքու գտնվող ԵԱՀԿ գործող նախագահ Էյմոն Կիլմորի առաջարկին` հեռացնել դիպուկահարներըրը հայ-ազրպեյճանական հակամարտության գոտիեն, հայտարարած է. «Մենք պատրաստ ենք հեռացնել դիպուկահարները, եթե Հայաստանը հեռացնե իր զինված ուժերը Ազրպեյճանի գրավված տարածքներեն»:
Պաշտոնական Բաքվի այս կեցուածքը ինքնախոստովանանքի ամենալավ բանաձեւն է, որ հայկական դիվանագիտությունը պարտի լիարժեք օգտագործել: Մինչ Բաքվի արտաքին գործոց նախարարին հաստատումը մեկնաբանելը, շատ արագ կեդրոնանանք ԵԱՀԿ գործող նախագահին օգտագործած բառակապակցություններուն վրա: «Հայ-ազրպեյճանական հակամարտության գոտի», ուր տեղակայված են ազրպեյճանցի դիպուկահարները, որոնց հեռանալու պահանջ կներկայացնե ԵԱՀԿ գործող նախագահը: Չմոռնանք, որ միջազգային ընտանիքը համաձայնած է ԵԱՀԿ-ին հանձնել հակամարտության լուծման համար միջնորդական առաքելություն իրականացնելը: Այ՛ս է փաստորեն ընդունված ձեւաչափը բանակցությունները վարելու եւ համաձայնության հանգելու համար: Ուրեմն, օրինավորապես միջնորդի դեր ստանձնած կառույցի գործող ղեկավարն է, որ նման պահանջ կդնե Բաքվի դիմաց:
Միեւնույն պահանջը հայկական կողմին չդնելով, փաստորեն ԵԱՀԿ գործող նախագահը մատնացույց կընե հարձակողապաշտ կողմը, հրադադար խախտողը: Երեւույթը հազվագյուտ այն պարագաներեն է, երբ կխախտի հրադադարի խախտումի պատասխանատվության հավասար բաշխումի միջազգային ոչ արդար մոտեցումը:
Հետաքրքրական է, որ հրադադարի վերջին տարողունակ խախտումներեն ետք է, որ ԵԱՀԿ-ի ղեկավարը նման պահանջ կդնե Բաքվին: Պահենք դեպքերու իրերայաջորդության տրամաբանությունը: Հրադադարի արտակարգ խախտումները «զուգադիպեցան» Միացյալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի շրջան այցելության: Նախարար Քլինթըն պահեց վերը նշված պատասխանատվության հավասարության մոտեցումը եւ առանց մատնացույց ընելու հարձակողականության աչքի ինկող կողմը, կացությունը օգտագործեց հայտարարելու համար, որ անկանխատեսելի հետեւանքներու կրնան հանգեցնել նման ընդհարումները եւ թե նոր մոտեցումներ պիտի հայտնվին փարիզյան բանակցություններուն:
Հիմա ԵԱՀԿ-ի գնահատականը կատարվածին բավական տարբեր երանգներ ունի տիկին նախարարի արտահայտած միտքերեն: Այստեղ հստակ է պահանջը եւ հստակ է մանավանդ մեղադրվող կողմը: Տակավին, Էյմոն Կիլմորը որեւէ ձեւով պահանջ չի դներ հայկական կողմին` հեռանալու «օկուպացված» տարածքներեն. մինչ նույն տիկին Քլինթընի ղեկավարած արտաքին գործոց նախարարության զեկուցումը սեւով ճերմակի վրա նման առավելապաշտության միակողմանի կոչեր կարձակեր:
Նախարար Մամետյարովն է, որ ինքնածուղակ լարած եւ հոն սայթաքած է, երբ ազրպեյճանցի դիպուկահարները հեռացնելու պահանջին դիմաց կխոսի հայկական զորքերու հեռացման մասին: Հավասարեցման մոտեցումը լուռ կերպով կհասկցներ, որ երկկողմանի դիպուկահարներ շփման գիծին վրա փոխադարձ ոտնձգություններ կկատարեին եւ երկկողմանիորեն հրադադար կխախտեին: Հիմա Բաքուն ի՛նքն է, որ կխոստովանի, թե իր տեղակայած դիպուկահարները պիտի շարունակեն իրենց հարձակողականությունը, հրադադարի խախտումը, միջազգային համաձայնագրեր անտեսելը, այնքան ատեն, որ հայկական զորքերը չեն հեռացած: Մեկ կողմե, դիպուկահարային գործողություններ են, մյուս կողմե հայկական տարածքները վերահսկող բանակներ, որոնք կհակազդեն ջոկատային պարագայական գործողություններու կամ կչեզոքացնեն դիպուկահարյին կետեր: Այսքան պարզ:
Մինչեւ Միացյալ Նահանգներու նոր մոտեցումներ իմանալը, մենք փաստորեն իմացանք ԵԱՀԿ-ի նոր մոտեցումը:
Շահան Գանտահարյան
«Ազդակ»ի գլխաոր խմբագիր
-
-
04.05.2024 | 12:10
ՀՀ-ում ոչ մի ՄԻՊ այսքան սիրված չի եղել իշխանության կողմից․ Իրավապաշտպան -
06.05.2024 | 03:10
Մեկ է՝ վերջում Մանուկյանին, Քոչարյանին, Սարգսյանին, բանանի Միհրանին, Վանեցյանին են բերելու ցույց տան -
01.05.2024 | 03:10
Փաշինյանը Հայաստանի խնդիրները կեղծորեն բարդում է 1915 թվականի ցեղասպանության հոգեցնցման վրա -
03.05.2024 | 02:10
Գործող ռեժիմն ընդամենը սգո ծառայություններ է մատուցում. Ստեփան Դանիելյան -
06.05.2024 | 12:10
Ո’չ երաշխավոր կա, ոչ պատերազմից խուսափելու երաշխիք` հանձնելուց` պատերազմ, չհանձնելուց` պատերազմ. Բագրատ Սրբազան -
06.05.2024 | 01:10
ՆԱՏՕ-ն սահմանել է 2 կարմիր գիծ, որոնց հատման դեպքում, կմիջամտի Ուկրաինայի հակամարտnւթյանը -
02.05.2024 | 01:10
Հաղթանակը մերն է լինելու․ Մեդվեդևը մայիսի 1-ի շնորհավորանքում ծաղրել է Զելենսկուն -
02.05.2024 | 02:10
«Ես գողական կյանքով ապրող եմ, պարտքի մնացած գումարը ինձ պետք է տաք». Գեղարքունիքի բնակիչը սպառնացել է ընտանիքին -
02.05.2024 | 03:10
Լատվիայի ԱԳ ղեկավարը հայտնել է, որ Ուկրաինան ստացել է արևմտյան զենք՝ Ռուսաստանին հարվածելու թույլտվությամբ. Զախարովան պահանջել է այդ երկրների ցանկը -
01.05.2024 | 02:10
Հիմա հավատում ենք, որ Հայաստանի հետ միասին քաղաքական ճանապարհով և կարճ ժամանակում կհասնենք բոլոր նպատակներին. Էմիրբեկով
-
- Տեսանյութ
- Օրվա միտք
- Խմբագրի վարկած
- Ֆոտո
-
Հասցե` Հայաստան, 0023, Երևան, Արշակունյաց 2
Հեռ: +374 (10) 06 06 23 (413, 414), +374 (99) 53 58 26
Էլ. փոստ` armv12@mail.ru -
2010-2011 © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:
Մեջբերումներ անելիս հղումը armversion.com-ին
պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ
ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն
առանց armversion.com-ին հղման արգելվում է: -
Կայքում արտահայտված կարծիքների համընկնումը
խմբագրության տեսակետի հետ պարտադիր չէ:
Գովազդների բովանդակության համար
կայքը պատասխանատվություն չի կրում:
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Copyright “Armversion.com” 2010.