ֆեյսբուքի օգտատեր Ձկան Աչք-ը իր էջում գրել է.

«Կյանքումս չէի մտածի, որ մի օր կասեմ, որ գիտե՜ք, էս ինչ հարցում Լֆիկը ճիշտ էր, բայց դե ոնց ասում ա, չգիտես՝ վաղն ինչ կլինի։ «Հրապարակը» հարցազրույց ա վերցրել Լֆիկից էն Եռաբլուրի լացող կնգա հետ կապված միջադեպի մասին, ու ամբողջ հարցազրույցը ոտքից գլուխ հեգնանքի կծիկ ա։
Լֆիկը ամեն կերպ փորձում ա պաշտպանվել, պատմում ա, որ դեռ մինչև սեփական որդին ունենալը անգամ մի տասը օր այդ կնգա տղային է իր տանը պահել, բայց էդ կնիկը գնացել ա ոստիկանություն, բողոքել ու երեխուն վերադարձրել ա, հետո պարբերաբար փող ա տվել, բայց էդ կնիկը արդեն տուն ա ուզում…
Լավ, մի կողմ դնենք, որ Լֆիկը կարա իր կերած փողերով քաղաքի սաղ մուրացկաններին տներ առնի, ինձ լֆիկամոլության մեջ մեղադրելը մի քիչ բարդ բան ա, բայց եկեք մի հատ կտրվենք նրանից, որ Լֆիկի պահ կա ու անդրադառնանք էդ կնոջն ու մուրացկաններին առհասարակ։
Ինչի մենք առաջի՞ն անգամ ենք առնչվում էդ կատեգորիայի հետ, որ սենց անլվա ու լացած դեմքերով դռնեդուռ են ընկնում ու փողոցում են կպնում ջաններիս, մեկ էլ իրիկունը տեսնում ես՝ դափոնով փողը հանեց, սկսեց հաշվել։ Առաջի՞ն անգամ ենք տեսնում, որ հարսանիքներին ու թաղումներին մեկ էլ երամով գալիս են, ու քիչ ա մնում՝ իրար միս ուտեն։ Ես ձեզ ավելին ասեմ, մուրացկանությունը ամենաեկամտաբեր ստվերային բիզնեսն ա ու ի դեպ, ամենադաժան ինքնակարգավորում ունեցողը։ Ու հաստատ էս պատմության մեջ էդ կնիկը ո՛չ անմեղ էր, ո՛չ էլ գառ՝ անկախ նրանից, թե ինչքան վատն են Լֆիկն ու Սերժը»։

Նախկին փոխոստիկանապետ Ռոբերտ Մելքոնյանը ֆեյսբուքի իր էջում գրել է.

«Երկրորդ անգամ է, երբ հաճելիորեն զարմացած եմ Թուրքիայում տեղի ունեցող հասարակական-քաղաքացիական հուզումների դեպքերից…

Առաջինը Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո հազարավոր մարդկանց բողոքի ցույցերն էին, իսկ երկրորդը վերջերս սպանված հայազգի Մարիցա Քյուչուքի և հարձակման ու բռնության ենթարկված մյուս հայազգի կանանց դեպքերի կապակցությամբ կազմակերպված բողոքի ակցիաները:
Որքան էլ որպես հայ Թուրքիայի հանդեպ ունենամ իմ համապատասխան վերաբերմունքը, չեմ կարող աչք փակել այն դրական տեղաշարժերի վերաբերյալ, որ կատարվում է այդ երկրում: Քաղաքացիական հասարակության ակտիվության սաղմերը, մարդկանց գիտակցության մեջ հայի նկատմամբ կարծրատիպերի փոփոխությունները, այն բանը, որ թուրք ժողովրդի մի գիտակից հատված արդեն իսկ պայքարում է իր պետության քաղաքացու անվտանգության, նրա իրավունքների համար` լինի դա թուրք, հայ, թե այլ ազգի ներկայացուցիչ, արդեն իսկ դրական է:
«Մի դիպչիր իմ հայ հարևանին» , «Հայ ժողովրդի կողքին ենք, խտրականութանը ճանապարհ չենք տա», «Ատելությունը` Ձեզ, մարդկությունը` մեզ» գրությամբ պաստառները ձեռքներին օրեր առաջ Ստամբուլում իրենց բողոքի ձայնն էին արտահայտել բազմաթիվ քաղաքացիներ և կազմակերպել բազմամարդ երթ:
Հիշարժան է, որ բազմամարդ բողոքներին,երթերին մասնակցել և իրենց զորակցությունն էին հայտնել նաև պատգամավորներ, թուրք հասարակության հայտնի գործիչներ, մտավորականներ…
Գուցե քիչ, բայց այնուամենայնիվ լավ թուրքեր էլ կան,հուսանք որ կշատանան…»:

Նախորդ օրը Եռաբլուրում լաց լինող կնոջ և Սերժ Սարգսյանի միջև տեղի ունեցած միջադեպի ժամանակ իրար խառնված Սամվել Ալեքսանյանը տեսագրությունում կրկնում էր. «Պարոն նախագահ, ամեն անգամ գալիս ա, օգնում եմ, ինքը սովորություն ունի… դաժը իրա էրեխեքին բերել եմ մեր տունը` պահել եմ»: Երեկ Սամվել Ալեքսանյանից թերթը հետաքրքրվել է, թե ինչու է բերել ուրիշի երեխաներին իր տանը պահել: «Մի քանի տարի առաջ իր տղուն տասը օրով բերինք-պահինք, էրեխեքիս արև, բերի ասի` տղա չունենք, տղա եմ բերել մեզ, էդ ժամանակ հլը տղա չունեինք, պահինք-լողացրինք, հագցրինք, հետ ուղարկեցինք»: Խոսափողի մեջ ինչ-որ կնոջ ձայնն էր լսվում, որն ինչ-որ բան էր հուշում Լֆիկին. «Հա, ճիշտ ա ասում Շողիկը, վերջն էլ վրաս բողոք գրեց քաղմասում»: Ինչի՞ համար: «Բողոքել էր, թե իբր իր էրեխուն չեմ տալիս, ամեն անգամ էրեխեքին գցում հետևը, գալիս էր մեր դուռը, ամեն անգամ ես էլ…,- կրկին կնոջ ձայն լսվեց հեռախոսի մեջ:- Հենա` Շողիկն էլ ա օգնում, իրեք էրեխա ուներ, մեկը մահացել է, երեկ էլ, մինչև նախագահի գալը, տասը հազար դրամ ուզեց, տվի, բայց…»: Դե որ քսան հազար տայիք, կարող է չգար Սերժ Սարգսյանի դեմը բռներ: «Տալիս ենք, բա ի՞նչ ենք անում, բայց ինքը տուն է ուզում»: Հո հետո չնեղացրի՞ք: «Ինքն ա ինձ նեղացնում, ես կարա՞մ իրեն նեղացնեմ»,- ասաց Սամվել Լիմինդրովիչը:

Հրապարակ

Ստյոպա Սաֆարյանը ֆեյսբուքի իր էջում գրել է.

«Հայաստանի իշխանությունները որոշել են հետևողականորեն ոչնչացնել երկրի տնտեսությունն ու առողջապահությունը: Ստոմատոլոգիան բիզնես ճյուղ դիտարկելով՝ ՀՀ կառավարությունը բացահայտ ասում է, որ իր համար մարդու առողջության խնդիր գոյություն չունի, մարդու առողջությունը ամենևին արժեք չէ իր համար:

Ստոմատոլոգիական կաբինետների ու կլինիկաների համար սահմանելով սարսափելի բարձր արտոնագրային վճարներ, իսկ դրանք ժամանակին չվճարելու դեպքում` խայտառակ բարձր տուգանքներ, պետությունը թքած ունի,
—թե ինչ կլինի հազարավոր մարդկանց ներդրումների հետ, որոնք կատարվել են ատամնաբուժարաններ բացելու համար (ամենափոքրիկ գործիքը հարյուր հազար դրամ արժե, էլ չասենք, որ ատամնաբուժական աթոռներն ու ռենտգեն ապարատները աստղաբաշխական գներ ունեն),
—որ ատամնաբուժարաններում ծառայությունների գների բարձրացման դեպքում ավելի ու ավելի շատ մարդիկ չեն կարողանա օգտվել դրանցից, իսկ առողջ ատամներ չունենալը վաղ թե ուշ հանգեցնելու է մարսողական ու այլ բնույթի հիվանդությունների առաջացմանը,
—փոքր կաբինետները պարզապես փակվելու են, կլինիկաներն էլ գոյություն են քարշ տալու, ու այդ մարդկանց ընտանիքները հայտնվելու են արտագաղթելու որոշում ընդունելու հեռանկարի առջև:

Զարմացած եմ, որ ԱԺ-ում չկա մի պատգամավոր` իշխանական թե ընդդիմադիր, ով հասրակության ու ատամնաբույժների այս խնդիրները բարձրաձայնի ու պայքարի դրանց լուծման համար (միայն իմ ընկեր Արծվիկ Մինասյանի հարցազրույցն եմ տեսել այս խնդրի մասին): Սա ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս, որ ինստիտուցիոնալացված հանրային քաղաքականությունը (public policy) իսպառ դուրս է մղվել Խորհրդարանից, որը «Ժառանգության» նախկին կազմն էր բերել Ազգային ժողով: Իսկ այսօր Ազգային ժողովը ուղղակի պոպուլիզմի, ինտրիգների ու պոռոտախոսության ամբիոն է դարձել: Նախկին խորհրդարանում գոնե մոտ 20 պատգամավոր նման խնդիրները բաց չէր թողնում ու դրանցով էր զբաղվում: Իսկ հիմա բոլորը մեծն պոլիտիկներ են ու «գլոբալ հարցերով» են զբաղվում` ազգի, հայության «փրկությամբ»: Նրանց կալիբրը «թույլ» չի տալիս նման «մանր-մունր» հարցերով զբաղվել…

Ու ևս այս ամենում իշխանությանը մեղադրելուց բացի ոչ պակաս չափով մեղադրում եմ Խորհրդարանի բոլոր քաղաքական ուժերին, որոնք թույլ տվեցին նման օրենսդրական այլանդակության իրականություն դառնալը, որոնք չպայքարեցին ու դեմ դուրս չեկան: Ո՞ւր է այս օրենքի դեմ ձեր պայքարը… Ո՞ւր եք, եթե կանգնած չեք հասարակության, փոքր և միջին բիզնեսի կողքին… Հայաստանի իշխանությունները որոշել են հետևողականորեն ոչնչացնել երկրի տնտեսությունն ու առողջապահությունը: Ստոմատոլոգիան բիզնես ճյուղ դիտարկելով՝ ՀՀ կառավարությունը բացահայտ ասում է, որ իր համար մարդու առողջության խնդիր գոյություն չունի, մարդու առողջությունը ամենևին արժեք չէ իր համար:

Ստոմատոլոգիական կաբինետների ու կլինիկաների համար սահմանելով սարսափելի բարձր արտոնագրային վճարներ, իսկ դրանք ժամանակին չվճարելու դեպքում` խայտառակ բարձր տուգանքներ, պետությունը թքած ունի,
—թե ինչ կլինի հազարավոր մարդկանց ներդրումների հետ, որոնք կատարվել են ատամնաբուժարաններ բացելու համար (ամենափոքրիկ գործիքը հարյուր հազար դրամ արժե, էլ չասենք, որ ատամնաբուժական աթոռներն ու ռենտգեն ապարատները աստղաբաշխական գներ ունեն),
—որ ատամնաբուժարաններում ծառայությունների գների բարձրացման դեպքում ավելի ու ավելի շատ մարդիկ չեն կարողանա օգտվել դրանցից, իսկ առողջ ատամներ չունենալը վաղ թե ուշ հանգեցնելու է մարսողական ու այլ բնույթի հիվանդությունների առաջացմանը,
—փոքր կաբինետները պարզապես փակվելու են, կլինիկաներն էլ գոյություն են քարշ տալու, ու այդ մարդկանց ընտանիքները հայտնվելու են արտագաղթելու որոշում ընդունելու հեռանկարի առջև:

Զարմացած եմ, որ ԱԺ-ում չկա մի պատգամավոր` իշխանական թե ընդդիմադիր, ով հասրակության ու ատամնաբույժների այս խնդիրները բարձրաձայնի ու պայքարի դրանց լուծման համար (միայն իմ ընկեր Արծվիկ Մինասյանի հարցազրույցն եմ տեսել այս խնդրի մասին): Սա ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս, որ ինստիտուցիոնալացված հանրային քաղաքականությունը (public policy) իսպառ դուրս է մղվել Խորհրդարանից, որը «Ժառանգության» նախկին կազմն էր բերել Ազգային ժողով: Իսկ այսօր Ազգային ժողովը ուղղակի պոպուլիզմի, ինտրիգների ու պոռոտախոսության ամբիոն է դարձել: Նախկին խորհրդարանում գոնե մոտ 20 պատգամավոր նման խնդիրները բաց չէր թողնում ու դրանցով էր զբաղվում: Իսկ հիմա բոլորը մեծն պոլիտիկներ են ու «գլոբալ հարցերով» են զբաղվում` ազգի, հայության «փրկությամբ»: Նրանց կալիբրը «թույլ» չի տալիս նման «մանր-մունր» հարցերով զբաղվել…

Ու ևս այս ամենում իշխանությանը մեղադրելուց բացի ոչ պակաս չափով մեղադրում եմ Խորհրդարանի բոլոր քաղաքական ուժերին, որոնք թույլ տվեցին նման օրենսդրական այլանդակության իրականություն դառնալը, որոնք չպայքարեցին ու դեմ դուրս չեկան: Ո՞ւր է այս օրենքի դեմ ձեր պայքարը… Ո՞ւր եք, եթե կանգնած չեք հասարակության, փոքր և միջին բիզնեսի կողքին…

Наука интернациональна, но ее достижения законно считаются предметом национальной гордости…

Появление науки было тем возникшим в процессе эволюции приспособлением человеческого рода, которое обеспечило его победу в борьбе за существование. Это миссия науки на все времена, считает молодой специалист из Ереванского физического института Карен Аракелян. Только дальнейшее развитие науки может обеспечить сносные условия существования возрастающему населению Земли, утверждает он, и только развитие фундаментальной, не ориентированной на приложения науки является условием выживания человечества. Между тем, по его словам, при современном уровне развития технологий люди склонны думать, что теперь наука уже не нужна.

«Проблема состоит  в том, что временная шкала, характерная для взаимодействия науки и общества — десятки, а иногда и сотни лет. Обычный промежуток между появлением результата научной работы и основанном на нем технологическом достижении  превышает продолжительность человеческой жизни. Существующий уровень технологии, обеспечивающий бытовые и культурные потребности, кажется чем-то само собой разумеющимся и уж, во всяком случае, не связанным с деятельностью людей, выводящих замысловатые формулы», — поясняет он, и рассказывает случай с Майклом Фарадеем: после доклада в Лондонском королевском обществе в 1831 году об открытии закона электромагнитной индукции Майклу Фарадею один из Сэров задал вопрос: «А какой толк для нашего общества от вашего открытия?» На что умудренный Фарадей ответил: «Подождите, пройдет сто лет, и вы мое открытие обложите налогами». Предсказание не только сбылось, а констатировало существующую закономерность во взаимоотношениях науки и общества во времени — правило «100 лет»!

Никто не будет считаться с тем государством, которое не имеет науки, утверждает Карен Аркелян. «А срубая голову науки, правительство срубает голову государства, которым управляет. Я считаю, что процесс пошел… Наше единственное богатство — это наука, которую мы должны поднять на должный уровень, чтобы нас стали уважать и чтобы к нам не относились как к банановой республике, чего наше правительство не осознает», — говорит он и добавляет: наука интернациональна, но ее достижения законно считаются предметом национальной гордости.

Различные научные премии, которые в последнее время начали выплачивать молодым ученым, К.Аракелян не считает большим содействием науке (сам он ее получил один раз в 2010 году от фонда «Царукян). «Даже оскорбительно, так как смахивает на подаяние.  Другое дело, если это все делалось не для поддержания науки, а для изменения отношения общества к науке. Нужно сначала поднять финансирование в общем, а потом на досках почета вешать фотографии лучших сотрудников», — утверждает он. Внедрять в Армении международные механизмы оценки ученых (impact factor, цитируемость и т.д.), по которым, кстати, и проводились последние конкурсы, следует с большой осторожностью, считает молодой экспериментатор, поскольку  ученые начнут заниматься не наукой, а подделкой результатов.  «Считаю, что такого рода премии не только не улучшат финансовое состояние науки, а приведут к возникновению разного рода афер. Я думаю всегда можно договориться также, чтобы на тебя сослались друзья из других групп, взамен на свою такую же медвежью услугу», — говорит он.

Молодых ученых Карен Аракелян считает самым социально незащищенным слоем Армении. «С теми зарплатами, которые они получают, ничего иметь не будут. Они — Диогены современности», — считает он.

Молодой исследователь не согласен с доводами о том, что настоящий ученый – это тот, который занимается наукой, не обращая внимания на материальные блага, и что ученый перестает быть таковым, как только решает зарабатывать на жизнь наукой. Не согласен он и с тем, что ученый не должен бороться, поскольку единственный его удел – это заниматься наукой. «Не думать о житие может позволить лишь тот, кто хорошо живет. Занятие наукой — удел богатых, поэтому ученым надо нормально платить. Ученый действительно в советские времена не думал ни о чем, занимался только наукой, но он был всем обеспечен. Семья, квартира, машина, дача», — напоминает он. На науку, как на  главный источник доходов не рассчитываю, и если придется ее оставить ради семьи, близких мне людей, то оставлю. Наука наукой, а дома дети должны чем-то питаться, и жена должна хорошо выглядеть. Если ученый в нашей стране -этот тот, кто должен забыть семью, детей, родителей, то я сразу отрекусь от своего звания и найду другую работу», — констатирует К. Аракелян.

Что касается состояния науки в целом в Армении, молодой ученый считает, что она переживает глубокий упадок. Мелкие грантовые программы не могут позволить заниматься серьезными исследованиями. Он отмечает, что в отличие от теоретической науки, экспериментальная требует постоянного крупного вливания средств, и на грантах тут далеко не уедешь. «Я не противник конкурсной системы как таковой, но, призывая к ее внедрению, надо видеть все ее недостатки. Замена распределительной системы на конкурсную — это дорогостоящая переделка бюрократической составляющей науки, которая мало что даст на конкретном лабораторном столе, разве что бумаг прибавится многократно», — говорит он.

Карен Аракелян работает в Ереванском Физическом Институте в качестве руководителя группы по исследованию космической погоды отдела космических лучей. Кроме научной деятельности также занимается обслуживанием компьютеров коммерческой организации (user support or System Administration) – по его словам, это хобби, позволяющее прокормить семью. Наукой занимается, потому что она не может быть скучной.
Ключевыми моментами своей  жизни считает поступление в ЕГУ после трудной зимы 1993 года, когда приходилось при свечах готовиться к вступительным экзаменам, возвращение из Армии, где  не оценили его знания и квалификацию по достоинству. «Какой-то плохой осадок остался после службы, так как там я понял, что знания — это совсем не сила. Потом когда вернулся, понял, что так и в жизни», — рассказывает он. О карьере в науке никогда не задумывался, так как ее там, к сожалению, не видит. «Раньше быть деятелем науки было престижно. А сейчас до них нет никому дела, хуже живут разве, что уличные собаки (извините за сравнение). Даже не знаю, как можно говорить о карьере в науке, когда в нашей стране судят о человеке не по уму, а по его материальным возможностям. Я над кандидатской диссертацией 10 лет работал, а параллельно в стране все кому ни лень получали ученые степени и дипломы ведущих вузов страны, может быть даже в подарок на день рождения», — в сердцах делится молодой ученый и советует просто радоваться научным результатам: «потому что осознаешь, что кроме как самому себе никому больше это неинтересно».

Занимается Карен Аракелян конкретно созданием электроники для экспериментальных установок по исследованию космических лучей, космической погоды и грозовых наземных превышений. Сегодня, по его словам, экспериментальное оборудование стало компактнее, появилась возможность удаленного управления и получения данных автоматически по локальной сети и интернету. «Наши нейтронные и мюонные мониторы вошли в мировую сеть исследований солнечных вспышек, также у нас есть собственная сеть Наблюдения  и Анализа Космической Погоды (SEVAN), состоящая из детекторов, расположенных в средних и низких широтах. Основной целью сети являются исследования космической погоды и исследования ускорения частиц вблизи солнца. Благодаря созданной электронике, модули сети  одновременно измеряют изменения потоков большинства разновидностей вторичных космических лучей, превращаясь, таким образом, в единый интегрированный детектор, используемый для регистрации эффектов солнечной модуляции. Новые детекторы позволяют получить более подробную информацию о структуре потоков космических лучей и их вариациях для различных типов элементарных частиц в большом диапазоне долгот от Индии до Словакии, перекрывающем 62 градусов», — рассказывает экспериментатор о своей работе. «Есть большой интерес к нашим работам, так как мы сейчас являемся лидерами в исследованиях грозовых превышений, а также в исследованиях космической погоды, поскольку Арагацкий центр — один из немногих, которые имеют возможности анализировать потоки большинства разновидностей космический лучей», — отмечает он.

Отвечая на вопрос, где он видит свое будущее в долгосрочной перспективе – в Армении или за рубежом, говорит, что, конечно, за рубежом: «Думаю, что после такого отношения правительства к науке и к ученым, другого ответа прозвучать не могло». Своим коллегам желает изменить мир к лучшему, и работать смело, но разумно: «Работайте смело, но разумно, верьте в успех и уважайте коллег, и когда случится выбраться «в мир» из недр лаборатории, берите от жизни все самое лучшее! Любите, мечтайте и улыбайтесь!»

Анаит Саркисян

Տաթևիկ Շախկուլյանը երաժշտագետ է, ՀՀ ԳԱԱ Արվեստի ինստիտուտի գիտաշխատող, դասախոսում է Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում, խմբավար է Երևանի Ս. Ջրբաշյանի անվան երաժշտական դպրոցում, «Կարին» ավանդական երգ ու պարի խմբի խմբավարն է:

2012 թ.-ից Միջազգային երաժշտագիտական ընկերության անդամ է: Աշխատում է որոշակի ծրագրերի ուղղությամբ և լիարժեք հույս ունի, որ պիտի կարողանա հայ երաժշտագիտությունն ակտիվացնել միջազգային մակարդակով:

Հայ երաժշտության մասին սեմինարներ է անցկացրել Լեհաստանում՝ Չենստոխովայի «Gaude Mater» փառատոնի շրջանակներում, 2008 թ.-ին,  Սանկտ-Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում՝ «Բրաժնիկովյան ընթերցումներ» գիտաժողովի շրջանակներում, 2009 թ.-ին և այլն:

Երկու անգամ մասնակցել է Միջազգային երաժշտագիտական ընկերության համաժողովներին՝ 2007 թ.-ին Ցյուրիխում և 2012 թ.-ին Հռոմում: Երկու դեպքում էլ հայ երաժշտության վերաբերյալ ինֆորմացիան լուրջ հետաքրքրություն է առաջացրել: 2006 թ.-ին մասնակցել է Բ. Բարտոկին վերաբերող միջազգային գիտաժողովին՝ Բուդապեշտում, որտեղ ներկայացրած իր զեկուցումն աշխարհահռչակ երաժշտագետ Է. Անտոկոլեցը համարեց գիտաժողովի լավագույն վերլուծական աշխատանքը:

2011 թ. Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի, Ռուսաստանի հայերի միության և ՀՀ ԳԱԱ «Լավագույն գիտական աշխատանք» մրցանակաբաշխության դափնեկիր է «Արվեստ, լեզու և գրականություն» անվանակարգում, 2011 թ. արժանացել է ՀՀ Մշակույթի Նախարարության Պատվոգրի` ազգային պարարվեստի ասպարեզում ունեցած ավանդի համար, 2012թ. Երևանի քաղաքապետարանի մշակույթի համակարգի աշխատողների արհեստակցական կազմակերպության Պատվոգրի է արժանացել՝ լավագույն մանկավարժ ճանաչվելու առթիվ: Համահեղինակությամբ դեռևս չի աշխատել:

Խոսքը փոխանցում եմ Տաթևիկին։

-Մրցանակներն իհարկե, էապես խթանում են մասնագիտական արդյունավետ աշխատանքին: Սակայն չափորոշիչների հարց կա՝ կախված բնագավառից։ Իմ մասնագիտության պարագայում, օրինակ, միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող տպագրություններ ինձ հայտնի չեն: Ինչ վերաբերում է հղումներին, ապա իմ պրակտիկայում հանդիպել եմ այնպիսի իրողության, երբ հղումը կատարվել է «անհրաժեշտությամբ» և նյութի ոչ այնքան ճշգրիտ ընկալմամբ: Հետևաբար, կարծում եմ, որ «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճումը» պետք է որոշվի ըստ նյութի բովանդակության, կարևորության և նորույթի:

-Մրցանակներն ու խրախուսական մրցանակաբաշխությունները ոգևորող են, երիտասարդն իրեն գնահատված է զգում և արդյունքում սկսում է շատ ավելի լավ աշխատել ու ավելի լուրջ արդյունքների հասնել: Սակայն միևնույն ժամանակ, այլ պայմանները (աշխատավարձ, տեխնիկական պայմաններ և այլն) շատ էական են երիտասարդ գիտնականի համար: Քիչ չեն այն դեպքերը, երբ մրցանակակիր գիտնականը, միևնույն է, գերադասում է աշխատել արտասահմանում՝ անհամեմատ ավելի բարորակ պայմաններում: Սա բնական է:

-Ուստի կարծում եմ, որ Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած ամենալուրջ խնդիրը վարձատրությունն է: Իմ բնագավառում (արվեստագիտություն) թերևս սա միակ լուրջ խնդիրն է: Համաշխարհային մասնագիտական գրականության անմատչելիության խնդիրը նույնպես կա, թեև երիտասարդ գիտնականներն այս կամ այն կերպ կարող են դա լուծել: Վերջին տարիներին մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ-պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ դրական միտումներ կան, սակայն խնդիրներ, որոնք լուծելի են, նույնպես կան: Հետթեկնածուական համակարգն, օրինակ, աշխարհում լուրջ արդյունքների է բերել, ուստի կարծում եմ, որ օգտակար կլինի, եթե այն ներդրվի Հայաստանում:

-Հասարակությունը լայն առումով չի կարող գիտությունը գնահատել, առավել ևս Հայաստանի ներկա պայմաններում, երբ հասարակության խնդիրները բավականին շատ են: Չէի ցանկանա հավատալ, թե մեզանում արժեհամակարգն է խեղված: Միգուցե անկախության 20 տարիները քիչ են պետության տարբեր ոլորտներում համապատասխան աշխատանք անհրաժեշտ մակարդակով կազմակերպելու համար: Չեմ հերքի այն իրողությունը, որ պետական որոշ օղակներ միգուցե սխալ ուղղությամբ են աշխատում, սակայն ես կարծում եմ, որ այդ խնդիրը կա ոչ միայն պետական, այլև հասարակական և անհատական մակարդակներով: Եթե յուրաքանչյուր քաղաքացի իր գործը կատարի՝ բողոքելու փոխարեն, ապա իրավիճակը բոլորովին այլ կլինի:

-Ինչ վերաբերում է երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը տարբեր վիրտուալ կամ իրական հարթակներում, ապա կարծում եմ, որ տվյալ հարցը միակողմանի պատասխան չունի: Ես ինքս այդ խնդիրների բարձրաձայնմանը որևէ կերպ մասնակից չեմ, հավանաբար, որովհետև ժամանակս չի ներում: Բայց մյուս կողմից էլ` լիովին ըմբռնումով եմ մոտենում այլ երիտասարդ գիտնականների նման գործողություններին: Որևէ գիտնական միայն իր աշխատավարձով չի կարող ապրել, և բնականաբար նրա աշխատանքի որակը չի կարող բարձր լինել: Իսկ «հողեղեն-նյութական բաները» առնչվում են ցանկացած մարդու՝ գիտնականի, կոշկակարի, հավաքարարի կամ պետական գործչի: Ի վերջո, «իսկական գիտնականը» նույնպես ուզած-չուզած սնվում է…

-Ինչ խոսք, Հայաստանում կոռուպցիան ամենամեծ խնդիրներից մեկն է, և դրան առնչվում է ամեն ոք: Սակայն ես իմ մասնագիտական ոլորտում անձնապես ինձ համար երբևէ որևէ փուլում (դպրոց, երաժշտական ուսսումնարան, կոնսերվատորիա, կոնսերվատորիայի երկրորդ մասնագիտություն, Արվեստի ինստիտուտի ասպիրանտուրա, մի քանի աշխատավայր) խնդիր չեմ ունեցել:

-Արտասահմանում չեմ աշխատել: Երկու տարվա պայմանագիր ունեի՝ առաջարկված Տեխասի համալսարանի երաժշտագիտության բաժնից, սակայն ՀՀ-ում ԱՄՆ-ի դեսպանատունն այդ ժամանակ, առանց հիմնավորման, իրավունք չտվեց մեկնելու ԱՄՆ: Ինչ վերաբերում է գիտաժողովներին, ապա ինձ ապշեցրել է հատկապես մարդկանց հետաքրքրությունը, ի հակադրություն Հայաստանի հաճախ ձևական բնույթ կրող իրողության: Ուսանողներն ու կայացած մասնագետները մեկնում են այլ երկրներ, նաև այլ մայրցամաքներ՝ պարզապես լսելու գիտաժողովների նյութերը, որովհետև նրանց համար առիթ է՝ մատչելի պայմաններով հաղորդակցվելու աշխարհի ամենահեղինակավոր մասնագետներին: Լսելուց հետո այնպիսի հարցեր են ուղղում, որ զարմանում ես, թե ինչ ուշադրությամբ են հետևել: Հայաստանում քիչ չեն այն դեպքերը, երբ գիտնականները՝ երիտասարդ, թե կայացած, գիտաժողովների ընթացքում ուրիշ բաներով են զբաղված:

-Արտասահմանում իմ կարճատև ուղևորությունների ընթացքում գնահատել եմ հատկապես թիմային աշխատանքը: Այսպես, գիտնականներն իրենց աշխատանքները քննարկում են, միմյանց հետ խորհրդակցում, կարծիքները հաշվի առնում, իսկ Հայաստանում դեռևս կան միմյանցից խուսափելու, փոխադարձաբար չհարգելու, հավանաբար նաև վախենալու գործոնները: Այսինքն, արտասահմանում փոխառնչությունները բավականին բարձր մակարդակի վրա են, ինչը պետք է օրինակ լինի մեզ համար:

-Իմ մասնագիտական աճը պատկերացնում եմ այնտեղ, որտեղ պահանջված եմ: Չեմ առանձնացնի, ես կշարունակեմ կարևորել թե՛ արտասահմանյան ուղևորությունները, թե՛ հայաստանյան աշխատանքը, առավել ևս, որ իմ մասնագիտական հետաքրքրությունների զգալի մասն առնչվում է հայկական երաժշտության ուսումնասիրմանը:

Զրուցեցինք կյանքից. «Տաթևիկ, իսկ գիտական աշխարհում մարդու սեռը որևէ որևէ դեր խաղո՞ւմ է։ Ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ, օրվա որքա՞ն ժամանակն եք նվիրում գիտական հետազոտություններին, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք»։

-Գիտական աշխարհում մարդու սեռը միգուցե ազդեցություն թողնում է, բայց ոչ իմ պարագայում, միգուցե դա կապված է մասնագիտության հետ: Իհարկե, տղաները որոշ արտոնություններ ունեն, բայց մասնագիտական որակական առավելությունը միշտ էլ գնահատվում է: Մյուս կողմից էլ, ես համամիտ եմ այն կարծիքի հետ, որ տղամարդն ավելի լավ ներուժ ունի գիտնական լինելու համար:

-Երևի թե անսպասելի լինի, բայց ասեմ, որ ես չեմ որոշել գիտնական դառնալ, պարզապես այսպես ստացվել է: Իրականում, գիտությունն ինձ համար կյանքի ամենակարևոր գործոնը չէ, այլ՝ մեկը կարևորներից: Ես գիտության մեջ հայտնվել եմ, որովհետև իմ դասախոսներն են առաջարկել և անգամ պարտադրել և, մեծամիտ միտք է, բայց կասեմ, որովհետև ինչ-որ բաներ ինձ մոտ մասնագիտական նորմալ պահանջներից ավելի լավ են ստացվել:

-Ես օրը չեմ բաժանի գիտական և ոչ գիտական մասերի: Լինում են շրջաններ, ասենք, մեկ-երկու շաբաթ, որ ես նոր մտքեր եմ ունենում և դրանք հետևողականորեն իրականցնում եմ: Բայց լինում են շրջաններ, որոնք կարող են նույնիսկ շատ երկարատև լինել, որ առհասարակ տվյալ ասպարեզին չեմ մոտենում:

-Ունեմ նորմալ մարդկային նախասիրություններ: Շատ ընկերներ ունեմ՝ տարբեր միջավայրերում, նրանց հետ մտերմությունը երբեք չի ընդհատվում: Իմ ընտանիքին շատ նվիրված եմ, առօրյա հոգսերով էլ եմ զբաղվում՝ խոհանոցից մինչև անգամ հավաքարարի աշխատանք: Արշավների եմ շատ գնում: Գիտական ուղևորությունների մեկնելիս առիթը բաց չեմ թողնում նոր քաղաքներ ուսումնասիրելու, թանգարաններ, տեսարժան վայրեր դիտելու համար:

Զրուցեց Մանե Հակոբյանը

Օրերս ԲՀԿ-ական պատգամավոր Գրիգորի Մարգարյանը` Բելաջիոյի Գրիշը, հարցազրույց է տվել, որի շրջանակներում պատասխանելով լրագրողի հարգին, թե իր մականունը իրեն կյանրում օգնե՞լ, թե՞ խանգարել է, ասել է. «Դա ինձ ոչ օգնել, ոչ խանգարել է, դա մեր ընտանիքի սեփականության անվանումն է: Ես դրանով եմ ապրում, դա իմ եկամտի աղբյուրն է: Չեմ կարծում, որ մարդու եկամտի աղրյուրը իրեն խանգարի: Դա իմ եկամտի աղբյուրի անունն է, բրենդն է, իմն է և ասում են Բելաջոյի տեր Գրիշն է : Ի՞նչ կա ըտեղ»: Իրականում Գրիգորի Մարգարյանը որևէ առնչություն չունի «Բելաջիո» ռեստորանային համալիրի հետ: Տարիներ առաջ նա զրկվել է «Բելաջիո» ռեստորանի բերած եկամուտներից, ավելի որոշակի` ռեստորանի սեփականատերերը չեն ցանակացել այլևս աշխատել Գրիգորի Մարգարյանի հետ և նրան պարզապես հեռացրել են իրենց շարքերից: Ի՞նչն է եղել պատճառը` գիտեն Մարգարյանի հարազատներն ու ընկերները, ինչպես նաև քաղաքական դաշտի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ: Կոնֆլիկտի պատճառ է հանդիսացել Մարգարյանի` իր անձի հետ կապված որոշումներից մեկը, և ռեստորանի սեփականատերերը պարգապես որոշել են պատժել երան իր որոշման համար` զրկելով ռեստորանի բերած եկամուտներից: Հետաքրքիրն այն է, սակայն, որ Մարգարյանը շարունակում է հայտարարել, որ առնչություն ունի այդ ռեստորանի հետ, ավելին` պնդում է, որ դա ընտանեկան բիզնես է, և ինքն էլ մասնակցում է այդ բիզնեսի կազմակերպմանը: Թերթը միանգամից փաստում է` պատգամավորը ստում է` ցանկանալով մնալ ««Բելաջոյի» տեր Գրիշն է» կարգավիճակում: Մինչդեռ իրականությունը ճիշտ հակառակն է. Գրիշը «Բելաջիո» ռեստորանի տերը չէ շատ վաղուց: Ավելին` ռեստորանի սեփականատերերից որևէ մեկն այսօր անգամ մարդկային պարզ շփում չունի Մարզարյանի հետ:
Թերթն ավելացնում է, որ Գրիգորյանն այն ԲՀԿ-ականներից է, որը բացահայտ հայտարարել է, թե քարոզելու է Սերժ Սարգսյանի համար:

Չորրորդ ինքնիշխանություն

Արսեն Սահակյանը ՀՀ ԳԱԱ ՕԴՔ ԳՏԿ Օրգանական քիմիայի ինստիտուտի ասպիրանտ է, այս տարվա մայիսին պատրաստվում է պաշտպանել թեկնածուական ատենախոսությունը:

Ծնվել է 1986 թ. Երևանում՝ մանկավարժների ընտանիքում, ուսումը ստացել է N178 միջնակարգ դպրոցում, սակայն մասնագիտական կողմնորոշման հարցում դեր է ունեցել 8-10-րդ դասարաններում ՌԴ ք. Սամարայի քիմիական թեքումով դպրոցում սովորելը:

2004թ.-ին վերադարձել է Հայաստան և ընդունվել ՀՊՄՀ քիմիայի, կենսաբանության և աշխարհագրության ֆակուլտետի քիմիայի բաժինը, որտեղ 2010 թ.-ին պաշտպանել է մագիստրոսական թեզը։
Սիրած ասույթներից մեկը՝ «Ոչնչից ոչինչ չի առաջանում և ոչինչ անհետ չի կորչում»:

Արսենն աշխատում է Հետերոցիկլիկ միացությունների լաբորատորիայում: Այստեղ երկար տարիներ մշակել են մի շարք աժեքավոր միացությունների ստացման եղանակներ, ուսումնասիրել են նրանց կենսաբանական հատկությունները և առաջարկել կիրառման հնարավոր ոլորտները:

Արսենի աշխատանքները ևս նվիրված են հետերոցիկլերի քիմիային՝ մասնավորապես պիրազոլների քիմիայի զարգացմանը: Ասպիրանտական աշխատանքի թեման է՝ «Նոր արժեքավոր միացությունների սինթեզ՝ հիմնված 1-վինիլ-4-ֆորմիլ-պիրազոլների վրա»: Վերջիններս ունեն լայն կիրառություն` բժշկության և գյուղատնտեսության ոլորտներում: Կատարված աշխատանքների արդյունքում հաջողվել է սինթեզել պիրազոլների նոր ածանցյալներ, որոնք օժտված են մի շարք արժեքավոր հատկություններով:
Երկու աշխատանք ներկայացրել է Վրաստանում կայացած միջազգային երկու գիտաժողովում, որոնցից մեկը երիտասարդական էր: Առաջին գիտաժողովում աշխատանքը զբաղեցրել է 3-րդ տեղը լավագույն պոստերային աշխատանքների շարքում:

Նշում է, որ գիտաժողովները հնարավորություն են տալիս նոր ծանոթություններ ձեռք բերել և գիտական շփման հարթակ են հանդիսանում:

Օբյեկտիվ լինելու համար, ասում է, որ գիտական միտքը և փորձը ձեռք է բերել լաբորատորիայում աշխատելու տարիներին թե՛ իր անմիջական ղեկավարից, և թե՛ մյուս աշխատակիցներից, սակայն գիտական փորձերը կատարվել են ամբողջությամբ իր կողմից. «Քանակական տեսանկյունից որոշ աշխատանքներ կենսաբանների հետ հավասար կարող եմ գնահատել, իսկ սինթետիկ բնույթի աշխատանքները, ինչպես նշեցի, ինքս եմ իրականացրել: Դե իսկ գիտական թեմայի ընտրության հարցում, ինչպես նաև կատարված աշխատանքների ամփոփման գործում անգնահատելի է ղեկավարիս հետ խորհրդակցությունը»:

Ստացել է ասպիրանտների խրախուսմանը ուղղված դրամաշնորհ ԳԱՏԱՀ-ի կողմից, որը նախատեսված էր 1 տարով: Աշխատանքը ավարտել է 1,5 տարում, քանի որ հետազոտությունները հետաքրքիր էին ու շարունակական, արդյունքներն ամփոփված են մի հոդվածում, որը դեռևս լույս չի տեսել: Դրամաշնորհի կարևորությունը մեծ էր, քանի որ որոշակիորեն խրախուսում էր աշխատել նաև այլ ուղղությամբ, զուգահեռ ասպիրանտական հիմնական աշխատանքներին, որի արդյունքում ևս արժեքավոր արդյունքներ ստացվեցին. «Իսկ գիտնականի չնչին աշխատավարձի հետ զուգահեռ հավելյալ ֆինանսական աջակցությունը, առավել ևս` երիտասարդ գիտնականի համար, կարծում եմ, շատ կարևոր է»:

Ստացել է նաև Գ. Ծառուկյանի խրախուսիչ մրցանակը, որն, իհարկե, անսպասելի էր, հաճելի, բայց միաժամանակ մտածում է. «Էս ու՞ր ենք հասել…»:

Ընդհանրապես, վերջերս շատացած ամեն տիպի մրցանակները ընդամենը խրախուսական բան են: Եվ դրանք լրջորեն փոխել գիտության վիճակն ի զորու չեն: Սակայն կա նաև դրականը. «Այդ մրցանակաբաշխությունները լրջորեն փոխել են գիտության և գիտնականների հանդեպ սխալ ընկալումը, իսկ մեզ ռեալ հույսեր տվել, որ իրավիճակը ոչ թե կարող է փոխվել, այլ արդեն փոխվել է»։ Իսկ ավելի լուրջ փոփոխությունների համար ավելի շատ մարդիկ պետք է ներգրավվել այս նախաձեռնությունների մեջ և շարունակել արդար գործը:
Հայկյան մրցանակաբաշխության մասին ասում է. «Կարծում եմ, ազդեցության գործակցով ուղղորդվելը բավականին օբյեկտիվ չափանիշ է, չնայած նման մրցանակ ստացել եմ՝ հոդվածների քանակից ելնելով»: Մեկ այլ տեսանկյունից քիմիայի ամսագրերը համեմատաբար ցածր ազդեցության գործակից ունեն, մինչդեռ ֆիզիկայի ոլորտում մի քանի անգամ բարձր է: Ուստի, դա հաշվի առնելն անհրաժեշտ է համարում: «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» անվանակարգը ազդեցության գործակցով չափելն ավելի նախընտրելի է, քանի որ դա օբյեկտիվ և ընդունված չափանիշ է: Սակայն կարելի է նաև գումարային գործակից դուրս բերել՝ որոշակի տարիների ընթացքում տպագրված աշխատանքների համար:

Հետերոցիկլիկ միացությունների լաբորատորիան, համենայն դեպս, 2008 թ.-ից մինչ օրս չի համագործակցել որևէ միջազգային այլ գիտական հաստատության հետ, կամ աշխատանքային այլ համագործակցություններ, ցավոք, չեն եղել: Մի թեմա, որը շատ արագ զարգանում է, հատկապես բժկության ոլորտում, կատարվել է Մոսկվայից ժամանած մի հայ գիտնականի աջակցությամբ: Միջազգային դրամաշնորհներին դիմելուց առաջ նախապատվություն պետք է տալ նախ և առաջ թեմայի արդիականությանը և այն նախադրյալներին, որոնք թույլ կտան դա իրականացնել: Իսկ համագործակցությունը միայն խթանիչ դեր կարող է ունենալ:

Ինչ վերաբերում է ներքին համագործակցությանը Հայաստանում գործող գիտնականների ու առանձնն գիտական խմբերի միջև, ապա որքանով ինքն է տեղյակ, այստեղ գիտական համագործակցություններն արվում են առավել պարզ կերպով: Տարբեր կամ միմյանց մոտ թեմաներով աշխատող գիտնականները որոշում են համատեղ աշխատանք անել ու անում են, սակայն դա որևէ ձևակերպում չի ստանում, բացի համատեղ հոդվածներից:

-Արսեն, ըստ Ձեզ, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները՝ հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորե՞լը, արժեհամակարգի խեղո՞ւմը անկախության տարիներին, համապատասխան պետական օղակների վատ աշխատա՞նքը, թե՝ ա՞յլ։

-Նշված պատճառներից երկուսը ածանցվել են վերջինից՝ պետական օղակների թերի աշխատանքից, կամ, ավելի ճիշտ, ընդհանրապես չաշխատելուց: Նման վիճակից վատ` միայն գիտության իսպառ բացակայությունը կարելի է համարել: Հավանաբար, նորանկախ պետության գլուխ եկած իշխանությունը ներդրումներ է կատարել միայն կարճաժամկետ շահույթ ստանալու նպատակով (օրինակ, առևտրի ոլորտում) և մինչ օրս էլ այդպես է գործում: Ցավոք, գիտությունը մեծ ներդրումներ է պահանջում, հատկապես բնական գիտությունները, իսկ արդյունքները տասնամյակներ հետո են շահույթ բերում: Ելնելով այս դատողություններից` կարելի է եզրակացնել, որ մինչև իշխանությունների վարած ծրագրերի փոփոխություն (այն էլ` գործնական) չկատարվի, վիճակը դեռ երկար կպահպանվի նույնը:

Հայաստանում գիտնականների, համենայն դեպս, բնական գիտությունների ոլորտի գիտնականների առջև ծառացած առաջնային խնդիրներից է նաև սարքերի և նյութերի ոչ արդիականությունը. դրանք 1980-ականների հնություն ունեն, որոշները՝ 60-ական: Մյուս կողմից, աշխատավարձի ցածր շեմը նպաստում է գիտության ոլորտից երիտասարդների գրեթե 100 %-ի լքմանը. մինչ օրս նման պայմաններում աշխատող գիտնականների աշխատանքը անձնանվեր կարող եմ որակաել: Խնդրի լուծումը գիտության ֆինանսավորման ավելացումն է:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք երիտասարդ և ոչ երիտասարդ գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։

-Եթե համառոտ պատասխանեմ՝ այո, գիտնականը պետք է զբաղվի միայն գիտությամբ: Սակայն այսօր ոչ մի պայման չկա գիտությամբ զբաղվելու համար, և գիտնականները պայքարում են ընդամենը իրենց աշխատանքային պայմանների ապահովման համար: Ընդամենը տարրական պայմաններ է պետք ստեղծել և վճարել գիտնականին այնքան, որքան բավարար կլինի մարդավայել կյանք վարելու համար: «Սոված գլուխը ինչի՞ մասին պիտի մտածի: Չէ՞ որ գիտնականն է ստեղծում իրական արժեքներ, որի շնորհիվ զարգանում է ողջ մարդկությունը: Ուրեմն Հայաստանին զարգացում պետք չէ՞:
Իսկ առայժմ… պետական կառույցները միայն խոսում են գիտելիքահեն բաների մասին` իրենք էլ չգիտակցելով, թե ինչի մասին են խոսում: Ուստի, որևէ առաջընթաց, որը նկատվում է մինչ օրս կամ եղած վիճակի պահպանումը միայն կարող եմ վերագրել որոշ մարդկանց, կամ որոշ ոչ պետական կառույցների գործունեությանը, որոնք գործում են միայն գիտության և գիտնականի շահերից ելնելով:

-Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։

-Հայաստնում տեսնում եմ ոչ-մասնագիտական (ոչ-գիտական) գործունեություն, իսկ արտասահմանում՝ և՛ մասնագիտական գործունեություն, և՛ աճ: Դա հասկանալու համար նույնիսկ բացատրություններ պետք չեն:

Մանե Հակոբյան

Կառլեն Խաչատրյանը «Երիտասարդ Գիտնականների Աջակցության Ծրագրի» (ԵԳԱԾ) ղեկավար մարմնի պատասխանատու քարտուղարն է։ Ղեկավար մարմնի կազմում ընդգրկված է որպես Երևանի պետական համալսարանի երիտասարդ գիտնականների միավորման նախագահ։

-Կառլեն, ներկայացրեք, խնդրեմ, ծրագրի իրականացման ընթացքը։

-ԵԳԱԾ-ի շրջանակներում գործունեության 4 հիմնական ուղղություն էինք նախանշել. 1) երիտասարդ գիտնականների գիտական գործուղումների ֆինանսավորում, 2) երիտասարդական գիտաժողովների, գիտական դպրոցների և այլ բնույթի գիտական միջոցառումների ֆինանսավորում, 3) երիտասարդ գիտնականների մրցանակաբաշխություն, և 4) երիտասարդ գիտնականներին գիտահետազոտական դրամաշնորհների տրամադրում։
1-ին ուղղությամբ մրցույթ է հայտարարվել և յուրաքանչյուր ամիս ամփոփում ենք տվյալ ամսվա արդյունքները, մինչ օրս 25 երիտասարդ գիտնական աջակցություն է ստացել մասնակցելու միջազգային տարաբնույթ գիտաժողովների:
2-րդ ուղղությամբ արդեն իսկ ֆինանսավորվել է 16 գիտաժողով կամ այլ տիպի գիտական միջոցառում: Դրանցից յուրաքանչյուրին մասնակցել է կամ մասնակցելու է միջինում շուրջ 50 երիտասարդ գիտնական(գիտաժողովների մի մասը նախատեսված է անցկացնել գարնանը):
3-րդ ուղղությամբ արդեն իսկ մրցույթը հայտարարված է, հունվարի 15-ը հայտերի ներկայացման վերջնաժամկետն էր: Սահմանված են 11 անվանակարգ` գիտության տարբեր ոլորտները ընդգրկող: Յուրաքանչյուր անվանակարգում հանձնվելու է 3 դրամական մրցանակ` համապատասխանաբար, 400.000, 300.000 և 200.000 դրամ:

Մրցանակաբաշխությանը ստացել ենք ավելի քան 110 հայտ:
4-րդ ուղղությամբ էլ Գիտության պետական կոմիտեի հետ համատեղ իրականացվում է ասպիրանտների աջակցության ծրագիր և ԳԱՏԱՀ-ի հետ համատեղ հայտարարվել է դրամաշնորհային մրցույթ բնական և տեխնիկական գիտությունների ոլորտում:

-Ինչպե՞ս են կայացվում որոշումները ծրագրի ղեկավար մարմնում, արդարացնո՞ւմ է արդյոք իրեն կոնսնսուսի սկզբունքը։

-Ես մնում եմ իմ համոզմանը, որ կոնսենսուսի սկզբունքը բավականին բարդացնում և երկարացնում է որոշումների կայացման գործընթացը: Այդ մասին առիթ եմ ունեցել խոսել նաև ծրագրի մեկնարկի ժամանակ, երբ նոր էր կատրվել կոնսենսուսային սկզբունքով որոշումները կայացնելու առաջարկը: Բայց միաժամանակ, որպես ղեկավար մարմնի պատասխանատու քարտուղար, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ղեկավար մարմնի այն անդամներին, ովքեր հաճախ իրենց համոզմունքներից ինչ-որ չափով հետ են կանգնում և համաձայնում են մեծամասնության կարծիքին: Իհարկե, դա բավականին երկար տևող քննարկումների, հիմնավորումների և բանավեճերի արդյունքում է լինում…

-Ի՞նչ կասեք Ղեկավար մարմնի անդամների պարբերաբար փոփոխելու՝ ռոտացիայի սկզբունքի վերաբերյալ։

-Ռոտացիայի սկզբունքը, ըստ իս, պետք է կիրառել միայն ծայրահեղ դեպքում, երբ ղեկավար մարմնի անդամը ինչ-ինչ պատճառներով այլևս չի կարող շարունակել իր աշխատանքը Ծրագրում: Միանշանակ է, որ ռոտացիայի եղանակով ընդգրկված նոր անդամներից որոշակի ժամանակ է պահանջվում աշխատանքների մեջ լիարժեքորեն ներգրավվելու համար: Եվ դա օբյեկտիվ հանգամանքներով է պայմանավորված:

Չէ՞ որ ղեկավար մարմնի յուրաքանչյուր նիստ օրգանապես կապված է նախորդների հետ, դա մեր ամենօրյա աշխատանքի մի մասն է, ուստի աշխատանքների կեսից միացող անձիք միանգամից չեն կարող ինտեգրվել այդ պրոցեսին: Բացի դա, կարծում եմ, որ պատասխանատվության խնդիր էլ կա: 100 մլն-ի ծախսման արդյունավետության համար պետք է պատասխան տան կոնկրետ անձիք` ղեկավար մարմնի 9 անդամները: Ռոտացիայի պարբերաբար կիրառումը լուրջ պրոբլեմներ է ստեղծում այս առումով:

-Որքանո՞վ է հավանական, որ ծրագիրը շարունակական կլինի։

-Վստահ եմ, որ երիտասարդ գիտնականների խնդիրները շարունակելու են գտնվել մեր երկրի ղեկավարության ուշադրության կենտրոնում: Վերջին տարիներին որոշակի տեղաշարժեր նկատվում են այս ուղղությամբ, և երիտասարդ գիտնականների աջակցության այս ծրագիրը, որն իրականացվում է ՀՀ Նախագահի հովանու ներքո` ասվածի ապացույցն է: Երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած բազում խնդրներ կան, որոնց մի մասը փորձեցինք թեթևացնել այս ծրագրի շրջանակներում: Վերևում նկարագրված արդյունքները, կարծում եմ, արդեն իսկ խոսուն են:

Համենայն դեպս, ԵԳԱԾ ղեկավար մարմինը արել է առավելագույնը` նախանշված ծրագրերի մաքսիմալ արդյունավետությունն ապահովելու համար: Ուստի, վստահ եմ, որ ծրագիրը շարունակական է լինելու:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նրան, որ Նախագահի թեկնածու, գործող Նախագահ Ս.Ա. Սարգսյանի նախընտրական ծրագրում տեղ է գտել արձագանք ԵԳԱԾ-ին. «Ընդլայնվելու են երիտասարդ գիտնականներին աջակցության ծրագրի ծավալները»։

— Շատ օրինաչափ եմ համարում, որ ՀՀ նախագահի թեկնածու Սերժ Սարգսյանի նախընտրական ծրագրւմ անդրադարձ կա գիտության խնդիրներին, այդ թվում` առանձնահատուկ շեշտադրում՝ ուղղված երիտասարդ գիտնականներին: Սա ՀՀ Նախագահի պաշտոնավարման 5 տարիների ընթացքում գիտության ոլորտում իրականացված քաղաքականության տրամաբանական շարունակությունն է: Ակներև է, որ վերջին շրջանում պետական մակարդակով ուշադրություն է դարձվում գիտության հիմնախնդիրներին:
Բնականաբար, 100 մլն-ը, որ հատկացվել էր այս տարի, չի կարող երիտասարդ գիտնականների բոլոր խնդիրներին լուծում տալ: Միաժամանակ, պետք է հասկանալ նաև, որ միանգամից ոչինչ չի լինում: Սա երկարատև աշխատանք է պահանջում, ընդ որում, այստեղ անելիքներ ունենք բոլորս` ոչ միայն երկրի ղեկավարությունն ու ոլորտի պատասխանատուները, այլև մենք` երիտասարդ գիտնականներս:
Ինչ վերաբերվում է նրան, թե գումարը կավելանա թե ոչ` դժվարանում եմ ասել, բայց անշուշտ հույս ունեմ, որ կավելանա:

-Որո՞նք են ներկա պահին գիտական համակարգի ամենակարևոր խնդիրները։

-Գիտական համակարգի առաջնային խնդիրը նյութատեխնիկական բազայի մաշվածությունն է: Լուրջ խնդիր է նաև գիտնականների միջին տարիքի բարձրացումը: Ապա, երիտասարդ գիտնականն այսօր բազում սոցիալական խնդիրներ ունի չլուծված, իսկ «սոված փորով» որևէ արժեքավոր բան անելը, հատկապես, գիտությամբ զբաղվելը՝ անհնար է:

Մանե Հակոբյան

2013 թվականի հունվարի 19-ին, Հրանտ Դինքի սպանության 6-րդ տարելիցին, Բոստոնի «Արմենիան Ուիքլի» շաբաթաթերթի խմբագիր Խաչիկ Մուրադյանը Անկարայում տեղի ունեցած կլոր սեղանի ժամանակ հանդես եկավ դասախոսությամբ:

Թուրք ձախակողմյան մտավորականների և գործիչների կողմից կազմակերպված այս միջոցառմանը Մուրադյանը Հայոց ցեղասպանության արդարության նյութն արծարծեց թուրքերեն լեզվով:

Ստորև թարգմանաբար ներկայացնում ենք դասախոսությունն ամբողջությամբ:

***

Ինչպե՞ս թուրքերենն ինձ հասավ:

Ես այն չսովորեցի իմ կենսագրական թերթիկում լեզու ավելացնելու համար:

Թուրքերենն ինձ հասավ ծննդյանս օրը. ես այն չէի խնդրել, սակայն նաև չէի կարող մերժել:

Եկավ՝ տատիկիս ձայնով:

Ձեզ համար թուրքերենը մայրենի լեզու է, ինձ համար՝ տատիկիս լեզուն:

Պապերս Ցեղասպանությունը վերապրելուց հետո՝ Լիբանան հասան ընչազուրկ, իրենց կյանքը վերակառուցելով ոչնչից: Նրանք կյանք շնորհեցին ծնողներիս:

Իսկ երբ ես ծնվեցի, ինձ տվեցին այն քիչ բաներից մեկը, որ կարողացել էին իրենց հետ բերել Կիլիկիայից՝ թուրքերենը:

Ձեզ համար թուրքերը մայրական սիրո լեզուն է:

Ինձ համար՝ մահվան և ընչազրկության լեզուն:

Իմ թուրքերենը մահվան և ընչազրկության բեռ է կրում՝ Ադանայից, Քիլիսից, Կոնիա Էրեյլիից և Հասանբեյլիից. իմ պապերի գյուղերից ու քաղաքներից:

Եվ այսօր առաջին անգամ ամբիոնից ես խոսում եմ այս լեզվով:

Այսօր առաջին անգամ վերադարձնում եմ մահվան և ընչազրկության լեզուն:

Եվ փոխարենը՝ արդարությա՛ն լեզուն եմ պահանջում

***

Վեց տարի առաջ՝ այս օրը, Բոստոնում արթնացա հեռախոսազանգի ձայնից: Մայրս էր՝ Լիբանանից:

Բոթը հաղորդեց:

Այդ պահին միակ բանը, որ կարողացա անել, նստել և հետևյալ նամակը գրելն էր:

Սիրելի՛  Հրանտ,

Հավատում եմ, որ ջուրն արդեն իր հունը գտել է, և դու գտել ես նրանց, որոնց մենք կորցրել ենք  92 տարի առաջ:

Քեզանից խնդրանքներ ունեմ:

Իմ կողմից ողջագուրվիր Գրիգոր Զոհրաբի հետ: Ասա նրան, որ իր նորավեպերը կրկին ու կրկին կարդում եմ այն օրից, երբ դրանք հայտնաբերեցի:

Ողջույններս փոխանցիր Դանիել Վարուժանին: Ասա նրան, որ նա իր բանաստեղծություններով լուսավորեց պատանեկությունս և շարունակում է  ոգևորել հոգիս ու էությունս:

Հրա՛նտ, մի մոռացիր Սիամանթոյի հետ հույսի երգեր երգել:

Ասա նրանց, որ նրանք մեր դարակներում են, մեր գրասեղանների վրա, նրանց խոսքերն ու բառերը մեր շուրթերին են ու մեր հոգիներում:

Ասա նրանց, որ հավատում եմ, վստահ եմ՝ դու էլ, որ մի օր նրանք ներկա պիտի լինեն նաև թուրքերի դարակներում, գրասեղանների վրա, շուրթերին ու սրտերում:

Մի օր նրանց արձանները, նաև՝ քոնը, պիտի կանգնեցվեն Պոլսում:

Մի՛ մոռացիր Կոմիտասի հետ աղոթել, և ասա նրան, որ մի օր հայ կանայք կրկին պիտի երգեն Արևմտյան Հայաստանի գյուղերում:

Խնդրո՛ւմ եմ, գտի՛ր պապերիս: Ասա նրանց, որ մենք մեզ հետ տանում ենք նրանց անունները ու սերը այն հողի նկատմամբ, որը երբեք չլքեցին, իսկ մենք երբեք չտեսանք:

Հրա՛նտ, համբուրի՛ր օրհնյալ ճակատները՝ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի յուրաքանչյուր նահատակի:

Ասա նրանց, որ մենք պիտի շարունակենք քայլել իրենց երազների ճանապարհով, որովհետև իրենց երազները նաև մեր երազներն են:

Ասա նրանց, որ անապատները պիտի ծաղկեցնենք իրենց հիշատակների բուրմունքով:

Ասա նրանց, որ, որ Թալեաթից մինչև Սամասթ՝ մենք վերապրողներ ենք:

Ասա նրանց, որ բոլորս Զոհրաբ, Վարուժան, Սիամանթո, Կոմիտաս և Հրանտ ենք:

Սիրով`

ԽԱՉԻԿ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ

***

 Գրել էի, թե բոլորս Զոհրաբ, Վարուժան, Սիամանթո, Կոմիտաս և Հրանտ ենք:

Տարիներ անցան: Բայց դեռևս չեմ կարողանում հաշտվել «Բոլորս Հրանտ ենք, բոլորս հայ ենք» կարգախոսի հետ, որը հազարավոր մարդիկ կրկնում էին Հրանտի թաղման ժամանակ և դրանից հետո:

Հրանտի սպանությունից մի քանի օր անց, իր հիշատակին նվիրված դասախոսության ժամանակ միայն հստակն ու ակներևը դարձյալ շեշտելու համար չէր, որ ասացի, թե ո՛չ ոք Հրանտ Դինք չէ. միայն մի հոգի տեսա այդ մայթի վրա՝ երեսն ի վար փռված: Նա միայնակ էր: Ո՞ւր էին այդ օրը մյուս հրանտ դինքերը:

Այդ վճռորոշ օրվանից հետո, չգիտեմ՝ հանցանքի՞ թե՞ զայրույթի զգացումով համակված Թուրքիայում Հրանտին ճանաչողներից շատերն իրենց ձայնը բարձրացրին: Իսկ շատերը, որոնք Հրանտին չէին ճանաչում, ծանոթացան նրա կյանքին ու մահվանը, և այդ փոխեց իրենց կյանքը:

Բայց, չնայած զգացումների և թանաքի բոլոր զեղումներին, Թուրքիայում և նրանից դուրս ընդվզման ալիքին, և «Բոլորս Հրանտ Դինք ենք, բոլորս հայ ենք» անընդհատ կրկնություններին, այսօր Հրանտը նույնքան միայնակ է, որքան վեց տարի առաջ՝ այդ մայթի վրա:

Որովհետև արդարությունը միա՛կ իսկական դարմանն է այդ միայնության:

Իսկ հանցավորները մնացել են ազատության մեջ:

Ոչ ոք Հրանտ Դինք չէ: Նույնիսկ ինքը՝ Հրանտ Դինքը, հաճախ իր անձը չէ: Որովհետև չէր կարող լիովին իր անձը լինել՝ իբրև մտավորական և, ավելին, իբրև հայ՝ Թուրքիայում:

Ուրեմն ոչ ոք Հրանտ Դինք չէ:

Եվ ոչ ոք  էլ, ի դեպ, հայ չէ:

2010 թվականի ապրիլի 24-ին, երբ Պոլսում խոսում էի մի խումբ մտավորականների և գործիչների առջև, պատգամը, որ փորձեցի փոխանցել, հետևյալն էր. չի կարելի կիսել, գզալ և հասկանալ հայի իրավիճակը, և մենք, վերջին հաշվով, դրա կարիքը չունենք:

Թուրքիայի ազգային տնտեսությունը մեծ մասամբ կառուցվել է հայության բռնի ընչազրկման հետևանքով. Թուրքիայի և Հայաստանի միջև այսօրվա ուժի անհավասարությունը նույն այդ ընչազրկման արդյունքն է: Եվ այդ ընչազրկության բեռն անիմաստ է դարձնում ցավը կիսելու ւ և հասկանալու փորձերը, որքան էլ դրանք անկեղծ լինեն:

Բայց կա՛ առաջընթաց արձանագրելու ուղի: Հայոց տառապանքը հասկանալու համար պետք է սկսել ընչազրկման գերագույն կետից՝ Դեր Զորի ավազներից:

Եվ իսկական լուծումը կսկսվի միայն այն պահից, երբ ընչազրկման լեզուն փոխարինվի արդարության լեզվով:

Եկե՛ք չխոսենք մեր ընդհանուր անցյալի մասին:

Եկե՛ք չխոսենք, թե ինչպես ենք  հայերն ու թուրքերը նույն ճաշերն ուտում:

Խաղաղության ուղին տոլմայով չի անցնում, այլ արդարության միջով:

Չխնդրե՛նք ուրիշներին, որ հայերի ու Հրանտի բարեկամները դառնան:

Այստեղ՝ այս սրահում, այս երկրում և ամբողջ աշխարհում Հրանտը և հայերը բազմաթիվ բարեկամներ ունեն:

Սակայն երբեք բավարար չէ ուրիշներից պահանջել հայերի տառապանքը ճանաչել:

Կարևորն ուև անհետաձգելին արդարությունն է:

Հետևաբար, այսօր, այստեղ, մահվան և ընչազրկության լեզուն վերադարձնում եմ ձեզ:

Եվ, փոխարենը, իմ տատերիս և պապերիս՝ Խաչատուր և Մելինե Մուրադյանների, Արտաշես և Աղավնի Ղարիբյանների անունից պահանջում եմ արդարությա՛ն լեզուն:

Արևելահայերենի վերածեց` Ռուզաննա Ավագյանը