«Հենակետ» վերլուծական կենտրոն ներկայացրել է համառոտ տեղեկություններ նախորդ շաբաթվա ժամանակամիջոցում Իրանի հետ կապված կարևոր իրադարձությունների մասին.

Իրանի ռազմական ոլորտի վերաբերյալ իրադարձություններ

• Իրանի փոխարտգործնախարարը հայտարարել է, որ այլևս բալիստիկ հրթիռների ոլորտում որևէ սահմանափակում չունեն։ Թվիթերյան իր էջում արած գրառման մեջ Ալի Բաղերի Քանին նշել է. «Հոկտեմբերի 18-ից, ԱԽ 2231 բանաձևի համաձայն, դադարեցվել են բոլոր սահմանափակումները, որոնք  բալիստիկ հրթիռների ոլորտում անարդարացիորեն սահմանվել էին Իրանի նկատմամբ»:

• Անվտանգության խորհրդի 2231 բանաձևի դրույթների հիման վրա՝ JCPOA-ի հաստատումից 8 տարի անց, ՄԱԿ-ի սահմանափակումները Իրանի բալիստիկ հրթիռների ծրագրի, ինչպես նաև նավթի ֆինանսական պատժամիջոցների և Իրանի միջուկային ծրագրի հետ կապված անձանց նկատմամբ վերացվեցին հենց 2023 թվականի հոկտեմբերի 18-ին։

• Իրանը հակօդային պաշտպանության միջոցների արդիականացման ծրագրերի շրջանակում փորձարկել է «Karran» մարտական ԱԹՍ ի կատարելագործված տարբերակը։

• Միացյալ Նահանգների  Մերձավոր Արևելքում տեղակայված ռազմաբազաները մեկ շաբաթվա ընթացքում 13 հարձակում է կրել Մերձավոր Արևելքում իրանամետ ուժերի կողմից։ «Հոկտեմբերի 17-ից հոկտեմբերի 24-ն ընկած ժամանակահատվածում ԱՄՆ-ի և կոալիցիայի ուժերը առնվազն տասը անգամ հարձակման են ենթարկվել Իրաքում և երեք անգամ՝ Սիրիայում՝ չվերադարձող հարվածային անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռների համակցությամբ», — հայտնել է Պենտագոնի խոսնակ Պատրիկ Ռայդերը: Ռայդերը հարձակումների համար մեղադրել է Իրանի հետ կապված խմբերին, որոնք սրվել են Գազայի հատվածում հակամարտության ֆոնին:

• Guardium հաքերային խումբը և Nazaat կոմիտեն ՀԱՄԱՍ-ին տրամադրել են 5 տերաբայթ սիոնիստական   տեղեկատվություն՝ ի պատասխան պաղեստինյան ճնշված ժողովրդի դեմ Իսրայելի հանցագործությունների, ինչպես նաև 750,000 իրանցիների բանկային տվյալների հրապարակման։

• Իրանն ունի ամենամեծ և բազմազան հրթիռային զինանոցը Մերձավոր Արևելքում։  Իրանի հրթիռային ուժը հզոր գործիք է Իրանի հզորության պրոյեկցիայի համար և վստահելի սպառնալիք տարածաշրջանում ԱՄՆ զինված ուժերի և գործընկերների համար։

• ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի քարտուղարությունը, նոտա հղելով ՄԱԿ-ի անդամ երկրներին, հայտարարեց Իրան հրթիռային տեխնոլոգիաների արտահանման և ներմուծման սահմանափակումների պաշտոնական դադարեցման մասին։

Իրանի ներքաղաքական զարգացումների մասին

• Իրանի նավթի նախարարը հայտարարել է հարավային Ֆարս նահանգում գազի խոշոր հանքավայրի հայտնաբերման մասին։ Շիրազ նահանգի կատարած այցի ժամանակ նախարարը հայտարարել է, որ Լամերդ քաղաքում հայտնաբերված չոր գազի հանքավայրը պարունակում է մոտ 623 միլիարդ խորանարդ մետր բնական գազ: Դա Իրանում երբևէ հայտնաբերված չոր գազի ամենամեծ հանքավայրն է։ Ըստ Օուջիի՝ ոլորտի զարգացումը հսկայական տնտեսական փոփոխություն կստեղծի Ֆարս նահանգում։

• Իրանը 9 մլն դոլարի կատալիզատոր է արտահանել Ռուսաստան.հայտնել է Իրանի նավթի փոխնախարարը։

• Իրանի արդարադատության ներկայացուցիչը  հերքում է Ադրբեջանի դեսպանատան վրա հարձակում գործած տղամարդու մահապատիժը. գործը նախաքննական փուլում է։

• Իրանական Կարմիր մահիկի ղեկավարը հայտնել է, որ Իրանի կողմից առաջարկվող 200 տոննա օգնությունը «շուտով» հասել է Եգիպտոս, և Իրանը շահագրգռված է Գազայի հատվածի մոտ դաշտային հիվանդանոց կառուցելով՝ ամենածանր հիվանդներին բուժելու համար։ Իրանն ավելի շատ օգնություն է ուղարկում Գազա, քան բոլոր մյուս երկրները միասին վերցրած, բացի Եգիպտոսից:

• Իրանը 450 տոննա մարդասիրական օգնություն է ուղարկել Աֆղանստանի երկրաշարժից տուժած շրջաններ։

• Իրանցի ներդրողները Աստրախանում բեռնափոխադրող ընկերություն են ստեղծել։ Իրանցի ներդրողները, ովքեր PJSC Astrakhan Port-ի հիմնադիրներն են, որոշել են Աստրախանում նավային ընկերություն ստեղծել՝ նավափոխադրումը զարգացնելու նպատակով։

Տարածաշրջանային ծրագրերի մասին

•  ԱՄՆ հետախուզության նախնական գնահատականները ցույց են տալիս, որ Իրանի առաջնորդները զարմացած էին շաբաթ օրը ՀԱՄԱՍ-ի հարձակումից, չնայած տեղյակ էին մոտալուտ արշավի մասին:  Թեհրանը տեղեկացվել է «առանց ճշգրիտ ժամանակի և չափի», պարզաբանում է ամերիկյան հետախուզությունը։

• The Washington Post. Հրատարակության աղբյուրների համաձայն՝ ԱՄՆ ֆինանսների փոխնախարար Ադեուալ Ադեյեմոն դեմոկրատ կոնգրեսականներին հայտնել է, որ «ամերիկյան պաշտոնյաները և Կատարի կառավարությունը պայմանավորվել են Իրանին թույլ չտալ հումանիտար օգնության 6 միլիարդ դոլարի հաշիվն օգտագործել՝ Իսրայելի վրա Համասի հարձակման լույսի ներքո»:  Հիշեցնենք, որ օգոստոսի 10-ին հայտնի դարձավ, որ ԱՄՆ-ն ու Իրանը պայմանավորվել են գերիների փոխանակման շուրջ։  Գործարքի շրջանակներում Իրանին հասանելի կլինի 6 միլիարդ դոլարը, որը սառեցվել է Հարավային Կորեայի բանկային հաշիվներում՝ ԱՄՆ պատժամիջոցների պատճառով: Ավելի վաղ հաղորդվում էր, որ Թեհրանը հասանելիություն կստանա այդ ակտիվներին՝ Իրանի և ԱՄՆ-ի միջև համաձայնագրերի փոխանակման համաձայնագրերի շրջանակներում։

• Վաշինգտոնը Թեհրանին տեղեկացրել է իր մտադրությունների լրջության մասին ոչ պաշտոնական ուղիներով՝ երրորդ երկրների, մասնավորապես՝ Քաթարի միջոցով, Bloomberg-ին հայտնել է ամերիկյան աղբյուրը։  ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմն հայտնում  է, որ նավեր է ուղարկել Արևելյան Միջերկրական ծով՝ զգուշացնելու Իրանի դաշնակիցներին, ինչպիսիք են լիբանանյան շիական «Հեզբոլլահ» շարժումը, չմիջամտել պաղեստինա-իսրայելական հակամարտությանը:

• Իրանը սպառնացել է Իսրայելին, որ Գազայում ցամաքային ռազմագործողության դեպքում ստիպված կլինի միջամտել։ Այս մասին հայտնում են ամերկյան Axios պարբերականի երկու աղբյուրները։ Ըստ պարբերականի՝ այդ ուղերձը Իրանի արտգործնախարար Հ. Ամիր Աբդոլահյանին փոխանցել է ՄԱԿ Մերձավոր Արևելքի հատուկ ներկայացուցչի միջոցով Բեյրութում։

• Իրանի արտգործնախարարը Քաթարում հանդիպել և բանակցություններ է վարել ՀԱՄԱՍ-ի առաջնորդի հետ. կողմերը քննարկել են ռազմական իրավիճակը պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության սրման ժամանակ, հաղորդում է Tasnim գործակալությունը։ Ավելի վաղ Իրանի արտգործնախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահյանը շրջագայել է Մերձավոր Արևելքի երկրներով՝ Իրաք, Լիբանան և Սիրիա։  Վերջին երկու երկրներում իրանցի դիվանագետը բանակցություններ է վարել պաշտոնյաների, ինչպես նաև լիբանանյան «Հեզբոլլահ» խմբավորման ղեկավար Հասան Նասրալլայի հետ, որի ընթացքում քննարկել է Գազայի հատվածում տիրող իրավիճակը։

• Ռուսաստանն ու Իրանը մինչև 2024 թվականի մարտը կզրոյացնեն մաքսատուրքերը. «Իրանի և եվրասիական երկրների միջև հարաբերությունների առևտրային զարգացման հետ մեկտեղ օպերատորների խնդիրները մաքսային, սակագների և մրցակցային շուկայի ոլորտում կլուծվեն մինչև տարեվերջ [պարսկական օրացույցի համաձայն՝ ավարտվում է 2024 թվականի մարտի 19-ին», — հայտնել  է Իրան-Ռուսաստան համատեղ առևտրի պալատի անդամ Քամբիզ Միրկարիմին: Նրա խոսքով, ազատ առևտրի համաձայնագրի իրականացման ենթակառուցվածքը ստեղծվում է արագ տեմպերով իրանցի և ռուս բանակցողների միջև փոխըմբռնման բարձր մակարդակի շնորհիվ։ Հոկտեմբերի 20-ին Բելառուսի կառավարության մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ մինչև այս տարվա վերջ նախատեսվում է ստորագրել Եվրասիական տնտեսական միության և Իրանի միջև ազատ առևտրի մշտական   պայմանագիր։

• Ռուսաստանի Դաշնության վարչապետն ակնկալում է մինչև տարեվերջ Իրանի և ԵԱՏՄ-ի միջև ԱԱԳ համաձայնագրի ստորագրումը։

• Իրանի արտգործնախարար հայտարարել է, որ  Բրիտանյան վերադարձրել է  իրանական  390 միլիոն ֆունտ ստերլինգի հասնող ակտիվները։

• Ադրբեջանի, Հայաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի ԱԳ նախարարները հոկտեմբերի 23-ին Թեհրանում հանդիպել են «3+3» ձևաչափի շրջանակներում։

•  «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքը հետաքրքրություն է ներկայացնում Բելառուսի համար։  Այս մասին հայտարարել է Բելառուսի տրանսպորտի և կապի նախարար Ալեքսեյ Լյախնովիչը։

• Սաուդյան Արաբիայում հանդիպել են Ադրբեջանի և Իրանի արտաքին գործերի նախարարներ Ջեյհուն Բայրամովը և Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանը. ի թիվս այլ հարցերի` քննարկվել է նաև հայ — ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորմանն առնչվող հարցեր։

• Հայաստանն ու Իրանը համաձայնագիր են ստորագրել Իրանին սահմանակից Ագարակ քաղաքից մինչև Քաջարան քաղաք (32 կմ) Հյուսիս-Հարավ միջանցքի ամենահարավային հատվածի կառուցման մասին։ 

• Նիգերիայի շիա առաջնորդ Շեյխ Իբրահիմ Զաքզաքին Թեհրան է ժամանել Նիգերիայի կառավարության կողմից իր նկատմամբ սահմանված տնային կալանքի ավարտից հետո իր երկրորդ արտասահմանյան այցով:

Ֆրանսիայից գնված զենքերով  կկարողանանք օդը լրիվ փակ պահել: Այս մասին «Սիվիլնեթ»-ին տված հարցազրույցում նշել է Արցախի ՊԲ նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը:

«Ուղղակի ես մանրամասն չգիտեմ, թե որ սերնդի զենքն են գնել: Ես ժամանակին՝ 2021-ին, մի քանի բառով վարչապետին գրել էի այդ ընկերության հետ համագործակցության մասին: Ֆրանսիական այդ ընկերության մոտ էլեկտրոնիկան շատ ուժեղ զարգացած է: Ասենք նույնիսկ ԱԹՍ-ներին ճնշի, թույլ չտա, որ գոտի մտնեն: Ուրախ եմ, որ ի վերջո, այդ զենքերը գնելու հնարավորությունը Հայաստանն ունեցավ. հրթիռային համակարգը թե խփելու, թե պաշտպանվելու: Սա համարում եմ ճիշտ գնում»,-ասաց նա:

Անդրադառնալով ռուսական հակաօդային պաշտպանության համակարգը, Սամվել Բաբայանն ասաց, որ այդ համակարգը գոյություն չունի ոչ թե այսօր, այլ վաղուցվանից. «2020 թվականի պատերազմից հետո դա չկա եւ որեւէ օգնություն, որեւէ զենք չի տրամադրվել: Դրա համար Հայաստանը որոշել է իր համար իր հակաօդային պաշտպանության ուժերը թարմացնել եւ ընտրել այն զենքերը, որոնք իրեն հարմար են եւ որը ինքը ճիշտ է համարում»:

Նա հիշեցրեց, որ Ռուսաստանին փող է տրվել, որ զենք մատակարարեին, ինչը չի արվել. «Իրենք այնքան զբաղված են Ուկրաինայում, որ չեն կարող մատակարարել, իսկ մենք էլ չենք կարող նստել, սպասել, թե երբ են մատակարարելու»,- ընդգծեց Բաբայանը:

Նա խնդիր չի տեսնում, որ Հայաստանի ԶՈՒ ՀՕՊ համակարգը լինի ֆրանսիական, իսկ հրետանային համակարգերը, օրինակ, հնդկական:

Ավելի վաղ ես Իլհամ Ալիևին ասել էի, որ Սիոնիստական ​​ռեժիմը ձեզ կամ որևէ մահմեդական երկրի բարեկամ չի լինի, Գազայի հատվածում այսօր տիրող իրավիճակը նշան է տարածաշրջանի բոլոր երկրների համար, որպեսզի նրանք տեսնեն, որ Ամերիկան ​​և Արևմուտքը տարածաշրջանի երկրների բարեկամը չեն, այլ միայն հետապնդում են իրենց ռասիստական ​​շահերը տարածաշրջանում։ Այս մասին Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռաիսին հայտարարել է Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի հետ հանդիպմանը, հայտնում է IRNA-ն։

Ռաիսին նաև նշել է, որ Իրանը միշտ բանակցություններ է վարում հարևան երկրների հետ՝ տարածաշրջանային խնդիրների լուծման համար և հույս է հայտնել, որ «3+3» հանդիպման քննարկումները կդառնան կառուցողական համագործակցության և տարածաշրջանային փոխգործակցության ամրապնդման աղբյուր։

Իրանի ղեկավարը նաև ընդգծել է պաշտոնական Թեհրանի սկզբունքային դիրքորոշումը, որ տարածաշրջանային խնդիրները չեն կարող լուծվել արտաքին ուժերի միջամտությամբ, և ընդգծել է տարածաշրջանային խնդիրները տարածաշրջանի երկրների միջև սերտ փոխգործակցության և համագործակցության միջոցով լուծելու անհրաժեշտությունը։

«Ես պարոն Իլհամին ավելի վաղ ասել եմ, որ Սիոնիստական ​​ռեժիմը ոչ ձեր ընկերն է լինելու, ոչ էլ որևէ մուսուլմանական երկրի բարեկամը: Գազայի հատվածում այսօրվա իրավիճակը նշան է տարածաշրջանի բոլոր երկրների համար, որ ԱՄՆ-ն և Արևմուտքը ոչ միայն բարեկամ և համախոհ չեն տարածաշրջանի երկրների հետ, այլ միայն հետապնդում են իրենց ռասիստական ​​շահերը տարածաշրջանում։

Կարևորելով Թեհրան-Բաքու հարաբերությունների և տարբեր ոլորտներում համագործակցության ընդլայնումը, նախագահը նշել է. բարեկամ, եղբայր և հարևան Ադրբեջանի հետ փոխգործակցության և հարաբերությունների մակարդակի բարձրացումը Իրանի արտաքին քաղաքականության առանցքներից է։

Իրանը կարևոր երկրներից է, որն ընդգծում է բոլոր երկրների ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հարգումը, կարևորում են հարցերի և խնդիրների լուծումը երկրների միջև փոխըմբռնման և համագործակցության միջոցով:

Գրանադայի հայտարարությունում հայտարարվել են այն ուղենիշները, որոնք ըստ մեզ՝ պետք է տեղ գտնեն խաղաղության պայմանագրում կամ հարաբերությունների կարգավորման մասին համաձայնագրում, և այս ուղղությամբ աշխատանքները շարունակվելու են: Այս մասին այսօր՝ հոկտեմբերի 20-ին, լրագրողների հետ զրույցում ասաց փոխարտգործնախարար Վահան Կոստանյանը։

Նա հայտնեց, որ Երևանն ստացել է ադրբեջանական կողմի առաջարկները։

«Մեր կողմից նոր գրավոր առաջարկ դեռևս չի ներկայացվել, քննարկումների մեջ ենք, պատասխան փաթեթը պատրաստելիս սպասում ենք, որ Գրանադայի հայտարարության շուրջ ադրբեջանական կողմը հանրային կերպով կդիրքավորվի և կբարձրացնի՝ արդյոք իրենց համար ընդունելի են այդ ուղենիշները», — նշեց ԱԳ նախարարի տեղակալը։

Հարցին, թե արդեն հայտնի՞ է Բրյուսելում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպման օրը, Կոստանյանը պատասխանեց. «Բրյուսելյան հանդիպման հստակ օր ունենալու համար, կարծում եմ՝ անհրաժեշտ է, որ Ադրբեջանը նախ հաստատի իր մասնակցությունը, որից հետո օր կկարողանանք ֆիքսել»:

Ինչ վերաբերում է նրան, թե Հայաստանի ո՞ր առաջարկների հետ կապված Ադրբեջանն ունի խնդիր, ԱԳ փոխնխարարն ասաց. «Ենթադրում եմ, որ ավելի ճիշտ կլինի սպասել Ադրբեջանի արձագանքին Գրանադայի հայտարարությանմ մեջ արձանագրված ուղենիշներին: Դրանից հետո արդեն հնարավոր կլինի խոսել ընդհանուր կարգավորման հեռանկարների մասին»:

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթը օկուպացված Ստեփանակերտում Հայաստանի համար լավ բան չի խոստանում: Նման կարծիք է հայտնել Կարնեգի եվրոպական կենտրոնի փորձագետ Թոմաս Դե Վաալն իր X միկրոբլոգում՝ վերլուծելով Ալիևի հայտարարությունը։

Նրա կարծիքով, «դա զայրացած ելույթ է, որը խոսում է անցյալի դժգոհությունների մասին և ոչինչ չի ասում ապագայի կամ հաշտության մասին»:

«Ոչ մի ձիթենու ճյուղ չկա: Խորեոգրաֆիան դա է ընդգծում: Ալիևը կամուֆլյաժ համազգեստով Ստեփանակերտի/Խանքենդիի դատարկ հրապարակում: Ավելի ուշ Ալիևին նկարահանել են լքված փողոցներով և գրասենյակներով միայնակ քայլելիս: «#Ղարաբաղն առանց հայերի»-ի շատ նման ուղերձ՝ ադրբեջաներենով «ադրբեջանական ժողովրդին»:

Փորձագետն ուշադրություն է հրավիրում Ալիևի այն խոսքերի վրա, որ «Ադրբեջանի բոլոր բնակիչները փառաբանում են Ալլահին»։ «Այս «մենք»-ն այստեղ չի ներառում 3 շաբաթ առաջ փախած հայերին, և նրանց վերադառնալու կոչ չկա։

Սա շատ անձնական է հնչում, և ասես Ալիևը դեռ ուզում է հաշվեհարդար տեսնել, իր կարծիքով, 17 տարվա նվաստացման համար, երբ հայերը գերիշխող դիրքում էին: Դր համար նա ծաղրում է Ղարաբաղի հայ առաջնորդներին, ասելով, որ նրանք «թեյ են խմում» Ադրբեջանի բանտերում՝ «սպասելով արդարադատության»։

Դա նաև անձնական էր այն առումով, որ ելույթը համընկավ 2003 թվականին նախագահի պաշտոնում նրա առաջին երդմնակալության 20-ամյակի հետ: Միգուցե նույնիսկ սեպտեմբերյան ռազմական օպերացիան այս ամսաթվի հետ համընկավ։

Սա լավ բան չի հուշում Հայաստանի համար: Այստեղ ոչ մի նշան չկա այն բանի, ինչի կոչ են անում արևմտյան երկրները՝ Ալիևը պետք է սկսի Հայաստանին և Փաշինյանին վերաբերվել որպես գործընկերոջ, ոչ թե պարտված թշնամու։

Փոխարենը, դա հուշում է, որ Ալիևը դեռ հավատում է, որ լեգիտիմություն է ձեռք բերում հանրությունից՝ մոբիլիզացնելով հակահայկական տրամադրությունները: Եվ սրանք ուժեղ նշաններ են, որ նա շարունակելու է սպառնալ հենց Հայաստանին»։

Ղարաբաղի տարածքը վերջնականապես Ադրբեջանի մաս կազմեց այն ​​բանից հետո, երբ անցած տարի նոյեմբերին Պրահայում կայացած հանդիպման ժամանակ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարություն արեց, որով արմատապես փոխվեց Ղարաբաղի կարգավիճակը, այսինքն՝ այն որոշեց Ղարաբաղի կարգավիճակը։ Այս մասին հոկտեմբերի 13-ին, մամուլի ասուլիսում հայտարարեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը։

«Ինչ վերաբերում է նրան, որ Ղարաբաղի տարածքը  հիմա, ինչպես դուք ասացիք, փաստացի դարձել է Ադրբեջանի տարածք,ապա այն հիմա չի դարձել։ Այն վերջնականապես Ադրբեջանի մաս կազմեց այն ​​բանից հետո, երբ անցյալ տարի՝ նոյեմբերին,  Պրահայում կայացած հանդիպմանը վարչապետ Փաշինյանը հայտարարություն արեց, որն արմատապես փոխեց Ղարաբաղի կարգավիճակը, այսինքն՝  այն որոշեց Ղարաբաղի կարգավիճակը։ Հայաստանը ճանաչեց, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի Հանրապետության մաս է»,- ասել է ՌԴ նախագահը։

Ըստ նրա, նախորդ բոլոր տարիներին ամեն ինչ պտտվում էր նույն հարցի շուրջ՝ Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ։

«Չմանրամասնեմ, բայց ուզում եմ ասել, որ նախորդ տասնամյակների ընթացքում մենք բազմիցս մոտ ենք եղել Ղարաբաղի շուրջ համաձայնության։ Ինչն է միշտ  խնդիր եղել․ պայմանավորվում  էին, որ պետք է հանրաքվե անցկացվի։ Բայց մի կողմն ասաց, որ չի կարող նշել այս հանրաքվեի ամսաթիվը։ Սա Ադրբեջանն է։ Որովհետև եթե ընթացիկ պայմաններում հանրաքվե անցկացվի, անկախ նրանից, թե երբ՝ վաղը, թե նույնիսկ 20 տարի հետո, հանրաքվեի արդյունքը պարզ կլինի։ Եվ դրա համար առաջարկվել էր  դա թողնել ապագա սերունդների որոշմանը։ Հայկական կողմը, ընդհակառակը, պնդում  էր հանրաքվեի օրը որոշել, իսկ այս հանրաքվեում որոշել Ղարաբաղի կարգավիճակը, քանի որ իրենք էլ ելնում էին նրանից, որ եթե նույնիսկ հանրաքվեն անցկացվեր 20 տարի հետո, ապա բնակչության ներկայիս կազմով, արդյունքն ակնհայտ կլիներ։ Սա էր խնդրի էությունը, ամեն ինչ սրա շուրջ էր պտտվում, սա էր կարգավիճակի որոշման հիմնական խոչընդոտը: Դե, իսկ հիմա, անցյալ տարի Պրահայում Հայաստանի ղեկավարությունը փակեց այս թեման և ասաց. Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է, նույնիսկ նշեց քառակուսի կիլոմետրերի թիվը՝ վկայակոչելով 1991 թվականի պայմանագիրը, երբ նախկին միութենական հանրապետությունների պետական ​​սահմանները որոշվում էին Խորհրդային Միությունում հաստատված սահմանների համաձայն։ Վերջ։ Թեման փակված է։ Ուստի, երբ 2020 թվականի նոյեմբերին մենք պայմանավորվեցինք այդ տարածքում մեր խաղաղապահների ներկայության մասին, նախ՝  նրանց մանդատը մի բանի համար էր․ հրադադարի ռեժիմի մշտադիտարկումը։ Եվ երկրորդ՝ վերջնականապես որոշված ​​չէր Ղարաբաղի կարգավիճակը»,- ​​ընդգծել է ՌԴ նախագահը։

Իմ տպավորությամբ, հնարավոր է Հայաստանն ընդհանրապես արեւմտյան հարթակներից հրաժարվի, որովհետեւ ես հիասթափություն եմ տեսնում Նիկոլ Փաշինյանի մոտ: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց քաղաքագետ Գարիկ Քեռյանը:

«Նա կատարեց այն, ինչ պահանջում էին իրենից, բայց չստացավ փոխարենը ըմբռնում: Ընդհակառակը, ստացավ նոր, ավելի խայտառակ պահանջներ Ադրբեջանի կողմից: Այս տեսակետից նա կարող է հիասթափվել եւ անցում կատարել ռուսական կողմ:

Այն, որ Ալիեւը ապտակում է եւ չի գնում Գրանադայի հանդիպմանը, սա նշանակում է, որ Արեւմուտքը ազդեցության լծակ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի վրա կամ չունի, կամ էլ իսկապես, այս ամենը թատրոն է, չի ուզում այդ լծակները կիրառել: Արեւմուտքի համար հետաքրքիր են այն երկրները, որոնք հակամարտության մեջ են մտնում Ռուսաստանի դեմ, հակառուսական քաղաքականություն են վարում:

Իմ կարծիքով արեւմտյան հարթակները եւ անընդհատ քաշել տանելը բանակցությունները դեպի Բրյուսել ու Վաշինգտոն, մի նպատակ ուներ՝ սեպ խրել Հայաստանի եւ Ռուսաստանի միջեւ եւ զրկել Մոսկվային հարավկովկասյան իր հենարանից»,-ասաց նա:

Քաղաքագետի խոսքով, եթե Ալիեւը գնար Գրանադա եւ ստորագրեր խաղաղության պայմանագիրը, Հայաստանը ամբողջությամբ կընկղմվեր արեւմտյան ազդեցության մեջ, բայց Ալիեւը չգնաց եւ նորանոր պահանջներ առաջադրեց, միաժամանակ ազդարարելով, որ Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը խորացնում են ռազմավարական համագործակցությունը: «Հավանաբար, Փաշինյանը զգաց դրա վտանգը, հավանաբար, հասկանալով, որ Արեւմուտքից կարող են լինել խոստումներ, բայց ոչ իրական քայլեր, եւ այս պահին փորձում է հավասարակշռել արեւմտյան եւ ռուսական ազդեցությունները՝ ինչ-որ տեղ անվտանգության երաշխիքներ ստանալով»,-ընդգծեց նա:

«Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղում իրական էթնիկ զտումներ է իրականացրել։ Մենք կարող ենք խոսել Ադրբեջանի կողմից կազմակերպված ավելի քան 9-ամսյա շրջափակման մասին։ Մարդիկ չեն ունեցել հիմնական սննդամթերք, դեղորայք, վառելիք և այլն: Այսպիսով խախտվել են նրանց բոլոր հիմնարար իրավունքները, ստեղծվել է հումանիտար աղետ, որը սեպտեմբերի 19 — ին վերաճել է Ադրբեջանի ռազմական միջամտության»,- «Փաստինֆո» -ի եթերում հայտարարել է ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան Անահիտ Մանասյանը:

Պաշտպանը նշել է, որ Ադրբեջանի ռազմական գործողության հետևանքով հայ բնակչության շրջանում կան զոհեր: Այդ թվում՝ քաղաքացիական բնակչությունից։ Նրանց թվում են կանայք, երեխաներ։ «Ստեղծվել է վախի մթնոլորտ, Մարդիկ զրկվել են անվտանգության երաշխիքներից, այդ թվում՝ իրենց կյանքի երաշխիքներից։ Այս պայմաններում Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները ստիպված են եղել լքել իրենց տները։

Նրանցից ոչ ոք դա չի արել կամավոր, նրանք բռնի տեղահանված մարդիկ են, որոնք վերը նշվածի պատճառով ստիպված են եղել լքել իրենց հայրենիքը՝ թողնելով իրենց ունեցվածքը», — շարունակում է ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպանը:

«Մեր գրասենյակի համար շատ կարևոր է Հայաստան բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների շրջանում հատկապես խոցելի կատեգորիայի բացահայտումը։ Անմարդկային, դաժան, արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի զոհ դարձած մարդիկ, իհարկե, խոցելի խմբերի շարքին են դասվում, և պետությունը պետք է ունենա հատուկ քաղաքականություն և մեխանիզմներ նրանց իրավունքների ապահովման համար:

Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմը նման փաստեր է բացահայտում, դրա համար մենք գնում ենք Գորիսի, Վայքի, Կոռնիձորի և այլ համապատասխան կենտրոններ, հարցազրույցներ ենք անցկացնում բռնի տեղահանված անձանց հետ՝ պետական մարմիններին հանձնարարականներ տալու նշված անձանց իրավունքների պաշտպանության հատուկ մեխանիզմների տրամադրման վերաբերյալ:

Մենք հավաքագրել ենք տեղեկատվություն, որը մտադիր ենք տրամադրել պետական մարմիններին և միջազգային կազմակերպություններին։ Այն պարունակում է բոլոր տեսակի անմարդկային, արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունք։ Այդ թվում՝ խոշտանգումների, դիակների պղծման, տարատեսակ բռնությունների դեպքեր։ Ես դիմել եմ քննչական մարմիններին, և մենք արդեն ունենք հավաստի տեղեկատվություն, այդ մասին։ Օրինակ՝ կա մարմին՝ կտրված ականջներով, կա տղայի մարմին՝ կտրված ձեռքով, կնոջ պղծված մարմին և այլն։ Հայտնաբերվել են նաև Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների զանգվածային սովի դեպքեր», — պատմում է օմբուդսմենը։

Մ

Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը բացառիկ հարցազրույց է տվել NEWS.am-ին՝ անդրադառնալով Ադրբեջանի սանձազերծած ռազմական գործողությունների հետևանքով Արցախից հայության բռնի տեղահանմանը, կատարվածի պատճառներին և հնարավոր զարգացումներին, Ադրբեջանի դեմ Եվրամիության կողմից պատժամիջոցների կիրառման հնարավորությանը, հոկտեմբերի 5-ին Իսպանիայի Գրանադա քաղաքում Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովի շրջանակում նախատեսված հնգակողմ հանդիպման հնարավոր արդյունքներին, ինչպես նաև այն հարցին, թե ինչ քայլերի կարող է դիմել Բրյուսելը, եթե Ադրբեջանը «միջանցք» բացելու նպատակով փորձի նորից հարձակվել Հայաստանի վրա։

Սեպտեմբերի 19-20-ին Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմի ճնշման տակ Ստեփանակերտի իշխանությունները ստիպված եղան կապիտուլյացիայի ենթարկվել եւ հայտարարեցին, որ 2024 թվականի հունվարի 1-ից չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունն այլեւս գոյություն չի ունենա։ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը ստիպված է եղել լքել հայրենիքը եւ փախչել Հայաստան՝ փրկելու իր կյանքը, իսկ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ «առաջիկա օրերին Լեռնային Ղարաբաղում այլեւս հայ չի մնա»։ Եվրամիությունը դիտարկո՞ւմ է տեղի ունեցողը որպես էթնիկ զտում։

Մենք դատապարտել ենք ուժի կիրառումն ու Ադրբեջանի իշխանություններին կոչ ենք արել ապահովել խաղաղ բնակչության պաշտպանությունը։ Կարծում եմ՝ բոլոր կողմերի համար բավականին դժվար էր կանխատեսել, որ Ղարաբաղի ողջ հայ բնակչությունն ընդամենը մի քանի օրում կարող է հեռանալ։ Հայ բնակչությունն անվտանգության հետ կապված ողջամիտ մտահոգություններ ունի, և Բաքուն պետք է անդրադառնա այս խնդրին որպես առաջնահերթություն: Խոսքը միայն հանրությանն էական առաջարկ անելու մասին չէ, այն պետք է նաև վստահություն ներշնչի: Հասկանալի է, որ ավելի քան 30 տարվա հակամարտությունից հետո մարդիկ վախեցան և որոշեցին հեռանալ։ Այժմ հարցն այն է, թե արդյո՞ք նրանցից ոմանք պատրաստ կլինեն վերադառնալ, և ի՞նչ պայմաններով: Մեզ համար կարևոր տարրերից մեկը կարող է լինել երկարաժամկետ բազմազգ առաքելության կամ Լեռնային Ղարաբաղում ՄԱԿ-ի առաքելության տեղակայումը, ինչը կօգնի հավաստիացնել այն մարդկանց, որոնք կուզենան վերադառնալ։ Այս համատեքստում մենք հաշվի ենք առել 2023 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ղարաբաղում անցկացված ՄԱԿ-ի առաջին առաքելության փորձը։ Վերջապես, ինչ վերաբերվում է տերմինաբանությանը, այս հարցը թողնում եմ իրավաբանների հայեցողությանը։ Ինձ հետաքրքրում է այն, որ ստեղծվեն պայմաններ, որպեսզի ցանկացողները կարողանան վերադառնալ, պաշտպանված լինի մեկնածների ունեցվածքը, պաշտպանվեն մշակութային, կրոնական և պատմական հուշարձանները։

Անցած ամիսներին Բրյուսելն ու Վաշինգտոնը բազմիցս ընդգծել են, որ Ադրբեջանը պետք է անվտանգության եւ առանցքային իրավունքների հարցում լուրջ երաշխիքներ տրամադրի Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին, սակայն այս պահանջը, կարծես թե, ժամանակավրեպ է այլռւս, քանի որ հայերը բռնի տեղահանվել են Լեռնային Ղարաբաղից: Ինչո՞ւ Ադրբեջանի վրա էական ճնշում չգործադրվեց՝ հետ պահելու նրան ռազմական լուծման գնալուց եւ կանխելու հայերի տեղահանումը Լեռնային Ղարաբաղից։

Իսկապես, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում ներգրավված միջնորդներից և ոչ մեկը չկարողացավ կանխել այդ իրադարձությունները։ Ռուս խաղաղապահներն, ակնհայտորեն, ևս ի վիճակի չեղան դա անել։ Ամռանը լարվածությունն աճում էր, և մենք սերտորեն ու ինտենսիվ կերպով գրեթե ամեն օր կապ էինք պահպանում Ադրբեջանի իշխանությունների, Հայաստանի իշխանությունների և Ղարաբաղի հայերի ներկայացուցիչների հետ՝ դիվանագիտական ​​լուծումներ փնտրելու նպատակով: Բայց, ի վերջո, Ադրբեջանը որոշեց ուժ կիրառել, և ԵՄ-ն դա հստակ դատապարտել է։ Գնդակն այժմ Բաքվի դաշտում է, քանի որ պետք է հստակ հացաստիացումներ և ամուր երաշխիքներ տա հայ բնակչությանը, որպեսզի նրանք կա՛մ մնան, կա՛մ վերադառնան:

Ադրբեջանի նախագահը շարունակում է վստահեցնել, որ «ինտեգրման» շրջանակում ապահովվելու են Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը, սակայն Ադրբեջանի կողմից ռազմական հարձակման ենթարկված Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը ստիպված է եղել լքել իր հայրենիքը, իսկ Լեռնային Ղարաբաղը, ամենայն հավանականությամբ, գործնականում հայաթափվելու է։ Այդ դեպքում ի՞նչ իրավունքների ու երաշխիքների մասին այժմ կարող է խոսք լինել։

Երբ նախագահ Շառլ Միշելը 2022թ․ մայիսին առաջին անգամ հրապարակայնորեն խոսեց այդ մասին՝ ընդգծելով «Ղարաբաղում էթնիկ հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության հարցերը լուծելու անհրաժեշտությունը», Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության հայեցակարգը դարձավ միջազգայնորեն կիրառվող եզրաբանություն։ Բոլոր խաղացողները, ներառյալ՝ Հայաստանը և Ադրբեջանը, սա ընկալեցին որպես ապագա համապարփակ կարգավորման առանցքային սկզբունք: Այսօր՝ հայերի զանգվածային գաղթից հետո, սա նույնիսկ ավելի արդիական է։ Մենք շարունակում ենք համոզված լինել, որ Ղարաբաղի հայ բնակչության իրավունքը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ նրանք միշտ ապրել են, պետք է երաշխավորվի, և պետք է ապահովվի նրա անվտանգությունը։ Կրկին՝ գնդակն այժմ ամբողջությամբ Բաքվի դաշտում է: Հիմա վճռորոշ ժամանահատված է, որը ցույց կտա, թե ինչ միջոցներ կձեռնարկվեն վստահությունը բարձրացնելու համար, որքանով դրանք արդյունավետ կլինեն և որքանով Բաքուն կկարողանա համոզել ղարաբաղցի հայերին վերադառնալ։ ԵՄ-ն ունի բազմաթիվ մոդելներ և պրակտիկա, որոնք թույլ են տալիս բնակչության տարբեր խմբերին խաղաղ ապրել միասին, և մենք միշտ պատրաստ ենք եղել դրանցով կիսվել Բաքվի հետ, քանի որ դրանք տեղին են և օգտակար։

Ադրբեջանը ձերբակալում է նախկին քաղաքական գործիչների եւ զինվորականների. առեւանգվել եւ ձերբակալվել են նախկին նախագահներ Արայիկ Հարությունյանը, Բակո Սահակյանը, Արկադի Ղուկասյանը, ԼՂ խորհրդարանի նախագահը, նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը, ՊԲ նախկին հրամանատարն ու փոխհրամանատարը, նախկին արտգործնախարարը։ Ի՞նչ դիրքորոշում ունի Բրյուսելն այս հարցում։

Նախ՝ չեմ սիրում ենթադրություններ անել, թե ինչ կարող է լինել։ Ինչ վերաբերում է տեղի ունեցած ձերբակալություններին, մենք, իհարկե, մտահոգված ենք։ Մենք նախկինում համապարփակ համաներման կոչ ենք արել, և ես համոզված եմ, որ եթե կա ցանկություն հաղթահարելու ավելի քան 30 տարվա հակամարտության ժառանգությունը, ապա կարևոր է շրջել թշնամանքի էջը՝ խոսքով և գործով: Ադրբեջանում խորը սպիներ են մնացել այն բանից հետո, երբ տասնամյակներ շարունակ ստիպված են եղել հարյուր հազարավոր տեղահանվածների հյուրընկալել: Վառ հիշողություններ կան նաև 90-ականների մարտերի և 30 տարվա ավերածությունների մասին։ Լեռնային Ղարաբաղից հայ բնակչության փախուստը ցույց է տալիս նաև անվստահության, թշնամանքի և վախի խորությունը, որը կա, ինչպես նաև ցույց է տալիս, թե Բաքվի և Երևանի ղեկավարությունները որքան քրտնաջան աշխատանք պետք է անեն՝ բնակչության մեջ փոխելու այս խորն արմատավորված հայացքները: Հակամարտության ընթացքում բոլոր կողմերն են հանցագործություններ կատարել. որոշ մարդկանց ձերբակալելն ու հետապնդելը ոչ մի կերպ չի օգնի ազգերին շրջել էջը, այլ ծառայելու է հին վերքերը բորբոքելուն և նորերը ստեղծելուն։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ողջ հայությունն, ամենայն հավանականությամբ, կլքի Լեռնային Ղարաբաղը՝ կարելի՞ է արդյոք ԼՂ հակամարտության էջը փակված համարել։

Ոչ։ Ինձ համար Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը կփակվի, երբ բացվեն սահմանները, երբ մարդիկ վերադառնան իրենց տները, որտեղ էլ որ դրանք լինեն, և հայերն ու ադրբեջանցիները կկարողանան ազատորեն ճանապարհորդել միմյանց երկրներով և տարածքներով՝ ներառյալ Ղարաբաղը, և, միևնույն ժամանակ, իրենց ապահով զգան։

Բաքվի համար լուրջ հետեւանքներ կլինե՞ն։ Արդյո՞ք ԵՄ-ն, օրինակ, մտածում է Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու կամ էներգետիկ ոլորտում համագործակցությունը սառեցնելու մասին: Եթե ​​ոչ, ապա ինչո՞ւ։

Բրյուսելում 2023թ․ սեպտեմբերի 19-20-ն Ադրբեջանի ռազմական գործողությունից առաջ և հետո դիտարկվել և քննարկվել են մի քանի տարբերակներ։ Եվրամիությունը շատ հստակ արտահայտել է իր դիրքորոշումն այս հարցում։ Մենք ակնկալում ենք, որ Ադրբեջանը կանի հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի այն ղարաբաղցի հայերը, որոնք ցանկանում են վերադառնալ, կարողանան դա անել։ Մենք նաև շարունակում ենք մասնակցել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին։

Եվրամիությունը հնարավո՞ր է համարում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը Գրանադայում կայանալիք գագաթնաժողովի ժամանակ։

Սա անիրատեսական նպատակ է թվում. ես չեմ հավատում, որ այս պահին կողմերից որևէ մեկը դրան է ձգտում: Այնուամենայնիվ, այն, ինչն ի թիվս այլ բաների ակնկալում ենք տեսնել Գրանադայում հնարավոր հանդիպման արդյունքում, ամուր հանձնառությունն է խաղաղության գործընթացին, սպառնալիքից կամ ուժի կիրառումից հրաժարումն ու միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը: Խաղաղության պայմանագրի բուն տեքստի շուրջ քննարկումները պետք է հնարավորինս շուտ վերսկսվեն։

Պաշտոնական Երեւանը զգուշացնում է, որ Ադրբեջանի հաջորդ նպատակը կարող է լինել Հայաստանին արտատարածքային միջանցքի բռնի պարտադրումը՝ միջանցք, որը կանցնի Հայաստանի տարածքով, բայց չի գտնվի վերջինի վերահսկողության տակ։ Ի՞նչ քայլեր կձեռնարկի Եվրամիությունը՝ նման «միջանցք» բացելու նպատակով Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի դեմ նոր ռազմական գործողությունների դեպքում, եթե հնարավոր դիվանագիտական ​​ջանքերը ձախողվեն, ինչպես դա եղավ Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում։

Կրկին՝ ես չեմ ուզում ենթադրություններ անել։ Մեր դիրքորոշումը հստակ է՝ ապագա համաձայնագրերը չեն նախատեսում ոչ մի արտատարածքային կամ միջանցքային տարբերակ, քանի որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը բազմիցս ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը։ Այսպիսով, ցանկացած համաձայնեցված լուծում պետք է հարգի ինքնիշխանության, իրավասության և փոխադարձության սկզբունքները։

Ռուսաստանը պնդում է, որ ըստ առկա տեղեկությունների՝ Վաշինգտոնն ու Բրյուսելն ակտիվորեն համոզում են Երեւանին դուրս գալ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից (ՀԱՊԿ), ակտիվացնել համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ, փոխել ռազմատեխնիկական համագործակցության ուղղությունն ու խաղաղության համաձայնագիր ստորագրել Ադրբեջանի հետ՝ առանց հաշվի առնելու Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը։ Արեւմտյան երկրները, ըստ Մոսկվայի, ձգտում են Ռուսաստանին դուրս մղել տարածաշրջանից։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա:

Վերջին երկու տարում մենք բազմաթիվ նմանատիպ հայտարարություններ ենք տեսել մի շարք ռուս պաշտոնյաների, այդ թվում՝ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի և ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովայի կողմից։ Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքի իրավունքը, բայց ևս մեկ անգամ ուզում եմ կրկնել՝ այս հայտարարությունները որևէ հիմք չունեն․ և՛ դրանք, թե մենք ուզում ենք «որևէ մեկին դուրս մղել», և՛ այն հայտարարությունները, թե Ղարաբաղի հայերը մոռացվել են։ Ես բազմիցս հնարավորություն եմ ունեցել այդ մասին ուղղակիորեն խոսելու ՌԴ փոխարտգործնախարար Միխայիլ Գալուզինի և Ռուսաստանի հատուկ ներկայացուցիչ Իգոր Խովաևի հետ, այդ թվում՝ Ժնևի միջազգային քննարկումների շրջանակում։ Երկրորդ կետի վերաբերյալ ուզում եմ հղում անել նախագահ Պուտինի՝ 2020 թվականի հրադադարից հետո՝ մասնավորապես 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ արած հայտարարություններին։ Ինչ վերաբերում է առաջին կետին, ապա Հարավային Կովկասի երկրներն իրենք պետք է որոշեն, թե որ գործընկերներին են ցանկանում ընտրել։ Ո՛չ Եվրամիությունը, ո՛չ Ռուսաստանը, ո՛չ էլ որևէ երրորդ կողմ տարածաշրջանում «հենակետ» ունենալու կանխորոշված ​​իրավունք չունեն։

Տասնյակ հազարավոր այժմ անօթևան մարդիկ Հայաստան են լցվել Լեռնային Ղարաբաղից, որը վերահսկվում է նրա խիզախացած թշնամու՝ Ադրբեջանի կողմից, գրում է Associated Press-ը։

«Ցուցարարների բազմությունը լցնում  է Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի փողոցները՝ պահանջելով վարչապետի հրաժարականը։ Հին դաշնակից և պաշտպան Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները սրվել են փոխադարձ մեղադրանքների պատճառով:

Հայաստանն այժմ բախվում է բազմաթիվ մարտահրավերների այն բանից հետո, երբ հանկարծ հայտնվեց 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո իր անկախության տասնամյակների ամենավատ քաղաքական ճգնաժամերից մեկի մեջ», — նշում է հոդվածի հեղինակ Էմմա Բարոուզը:

Ինչպես գրում է Բարոուզը, իրադարձությունները զարմանալի արագությամբ ընթացան այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը «կայծակնային ռազմական արշավ իրականացրեց Լեռնային Ղարաբաղում՝ էթնիկ հայերով գերակշռող տարածաշրջանում»։

«Ադրբեջանական շրջափակման պատճառով մատակարարումներից զրկված լինելով և Թուրքիայի աջակցությունն ունեցող հակառակորդի թվաքանակով գերազանցող զինված ուժերի  պատճառով անջատողական ուժերը կապիտուլյացիայի ենթարկեցին 24 ժամվա ընթացքում, իսկ նրանց քաղաքական առաջնորդները հայտարարեցին, որ կցրեն իրենց կառավարությունը մինչև տարեվերջ:

Սա էթնիկ հայերի զանգվածային արտագաղթի պատճառ դարձավ, որոնք վախենում էին ապրել Ադրբեջանի տիրապետության տակ: Տարածաշրջանի 120,000 բնակիչների ավելի քան 80%-ը հապճեպ հավաքեց իրերը և սկսեց հոգնեցուցիչ, դանդաղ ճանապարհը միակ լեռնային ճանապարհով դեպի աղքատ Հայաստան, որը դժվարությամբ է ընդունում նրանց:

Իրենց հայրենիքի կորստից զայրացած և նյարդայնացած՝ նրանք, ամենայն հավանականությամբ, կաջակցեն վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի դեմ գրեթե ամենօրյա բողոքի ակցիաներին, որին ընդդիմությունը մեղադրում է Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանելու անկարողության մեջ»,- նշում է հոդվածագիրը։

«Կա հսկայական զայրույթ և հիասթափություն՝ ուղղված Նիկոլ Փաշինյանին», — ասում է Chatham House-ի տարածաշրջանային փորձագետ Լորենս Բրոերսը։

Ըստ նրա, տնտեսական դժվարություններ ապրող Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը պետք է արագ ապահովի նրանց բնակարանով, բուժօգնությամբ և աշխատանքով։ Թեև համաշխարհային հայկական սփյուռքը խոստացել է օգնել, դա լուրջ ֆինանսական և նյութատեխնիկական խնդիրներ է ստեղծում դեպի ծով ելք չունեցող երկրի համար, ասել է փորձագետը։

Դիտորդները նաև նշում են, որ Փաշինյանին ձեռնտու գործոններից մեկն այն է, որ ինչ զայրույթ էլ չփոթորկի իր դեմ, այն հավասար չափով ուղղված է Հայաստանի գլխավոր դաշնակից Ռուսաստանի դեմ։

Ռուսաստանին շեղել է ուկրաինական պատերազմը, որը խաթարել է նրա ազդեցությունը տարածաշրջանում և ստիպել Կրեմլին չցանկանալ մարտահրավեր նետել Ադրբեջանին և նրա գլխավոր դաշնակից Թուրքիային, որն արևմտյան պատժամիջոցների ներքո Մոսկվայի հիմնական տնտեսական գործընկերն է:

«Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն արդեն վաղուց էր կասկածանքով վերաբերվում  նախկին լրագրող Փաշինյանին, որն իշխանության եկավ 2018թ. նախորդ իշխանությունը տապալած բողոքի ցույցերը գլխավորելուց հետո։

Դեռևս Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողությունը վերականգնելու Ադրբեջանի գործողությունից առաջ Ռուսաստանը զայրացրել էր Հայաստանի վրա՝ ԱՄՆ-ի զորքերին համատեղ զորավարժությունների համար ընդունելու և Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությունը ճանաչելու որոշման համար այն բանից հետո, երբ այն  Պուտինին մեղադրեց Ուկրաինայից երեխաների արտաքսման հետ կապված ռազմական հանցագործությունների մեջ։ 

Բացասական զգացմունքները սրվեցին Լեռնային Ղարաբաղի անկումից հետո, երբ Մոսկվան հարձակվեց Փաշինյանի վրա այնպիսի կոշտ արտահայտություններով, որոնք նախկինում ոչ ոք չէր լսել»,- գրում է հոդվածի հեղինակը։

Ըստ նրա, դեռևս պարզ չէ՝ արդյոք Փաշինյանը կարող է դուրս բերել Հայաստանը Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից, որտեղ գերիշխողը Ռուսաստանն է և Ռուսաստանի գլխավորած, մի քանի նախկին խորհրդային  հանրապետություններից կազմված այլ դաշխնքներից: Հայաստանումգոյություն ունի  ռուսական ռազմաբազա, և ռուս սահմանապահներն օգնում են պարեկություն իրականացնել Թուրքիայի հետ Հայաստանի սահմանին:

Չնայած խորացող պառակտմանը, Փաշինյանը ձեռնպահ մնաց  Մոսկվայի հետ հարաբերությունները խզելու սպառնալիքներից, սակայն ընդգծեց անվտանգության և Արևմուտքի հետ այլ կապերի ամրապնդման անհրաժեշտությունը:

Մինչդեռ, ըստ Բարոուզի, ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների համար կարող է բարդ խնդիր լինել Մոսկվային,  որպես Հայաստանի գլխավոր հովանավոր, փոխարինելը: Ռուսաստանը Հայաստանի գլխավոր առևտրային գործընկերն է և այնտեղ մոտ 1 միլիոն հայ է ապրում, որոնք վճռականորեն  կդիմադրեն Մոսկվայի հետ հարաբերությունները խզելու Փաշինյանի ցանկացած փորձի։

Ռուս խաղաղապահների ապագան Լեռնային Ղարաբաղում, որոնք պետք է մնային մինչև 2025 թվականը, պարզ չէ։ Կրեմլի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովն ասել է, որ նրանց կարգավիճակը պետք է համաձայնեցվի Ադրբեջանի հետ։

Լոուրենս Բրոերսի կարծիքով, Ադրբեջանը կարող է թույլ տալ, որ փոքրաթիվ ռուս խաղաղապահներ մնան Լեռնային Ղարաբաղում՝ օգնելու առաջ տանել տարածաշրջանը «ինտեգրելու» իր օրակարգը:

«Սա կարող է օգնել պահպանելու Մոսկվայի դեմքը,- ասել է նա:-  Սա կարող է հաստատել ինտեգրացիոն օրակարգը, որն առաջ է քաշում Ադրբեջանը»:

Չնայած խաղաղապահները չփորձեցին խանգարել Ադրբեջանին հետ վերցնել Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն ռուսաստանյան զորքերի առկայությունը Հայաստանում օգնում է հակազդել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հնարավոր փորձերին՝ ճնշում գործադրելու Երևանի վրա որոշ վիճահարույց հարցերում:

Բաքուն վաղուց է պահանջում Հայաստանից միջանցք տրամադրել Նախիջևանին, որը Ադրբեջանից բաժանված է հայկական տարածքի 40 կիլոմետրանոց հատվածով։ Տարածաշրջանը, որը սահմանակից է նաև Թուրքիային ու Իրանին, ունի մոտ 460 հազար բնակչություն։

Կարնեգիի եվրոպական կենտրոնի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը նշում է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը երկուշաբթի Նախիջևանում ընդունել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին և բավականին սադրիչ կերպով  Հարավային Հայաստանն  անվանել «պատմական ադրբեջանական հող»։

Չնայած Ադրբեջանին ուղղված Արևմուտքի՝ Հայաստանի ինքնիշխանությունը հարգելու կոչերին, ինչպես նաև Իրանի վճռական ազդանշաններին, որը նույնպես զգուշացրել է Ադրբեջանին ուժ չկիրառել Հայաստանի դեմ, լարվածությունը մնում է բարձր, նշել է նա։

«Հարցն այն է, թե որքանով են Ադրբեջանն ու Թուրքիան, թերևս, Ռուսաստանի լուռ աջակցությամբ, առաջ մղում այս հարցը,- ասել է դե Վաալը։- Պարզապես փորձում են Հայաստանը բերել բանակցությունների սեղանի շո”ւրջ, թե՞ փաստացի սկսում են ուժ կիրառել՝ փորձելով հասնել իրենց ուզածին։ Սա այն սցենարն է, որից բոլորը վախենում են»: