Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ : https://hraparak.am/post/04e9002b854956f2bd37d1431cd4f6f5

© 2008 — 2021 «Հրապարակ օրաթերթ»

Օրեցօր օղակն ավելի է սեղմվում նախագահ Իլհամ Ալիևի պարանոցի շուրջ։ Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հունվարի 22-ին զգուշացրեց Ադրբեջանին, որ Հայաստանի տարածքային ամբողջականության ցանկացած խախտում «լուրջ հետևանքներ» կունենա։ Հունվարի 17-ին Ֆրանսիայի Սենատը 336 կողմ, 1 դեմ ձայների հարաբերակցությամբ բանաձև ընդունեց Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն աջակցելու և Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու վերաբերյալ։ Հունվարի 18-ին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հրապարակավ հակադարձեց Ալիևի բազմիցս հնչեցրած պահանջներին, որ Հայաստանն Ադրբեջանին «միջանցք» է տրամադրելու «Զանգեզուրով»։ Լավրովն ասաց, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին որևէ հիշատակում չկա Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ղեկավարների ստորագրած 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի համաձայնագրում։  

Վերջին հարվածն Ադրբեջանին հասցվեց անցյալ շաբաթ Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) կողմից, որը ձայների ճնշող մեծամասնությամբ մերժեց Ադրբեջանի պատվիրակության լիազորությունները, այդպիսով առնվազն մեկ տարով արգելելով Բաքվի մասնակցությունն իր նիստերին։ 2024 թվականի հունվարի 24-ին ԵԽԽՎ պատվիրակները 76 կողմ, 10 դեմ, չորս ձեռնպահ ձայների հարաբերակցությամբ որոշեցին հեռացնել Ադրբեջանին։

ԵԽԽՎ-ի ընդունած բանաձևում ասվում է. «Շատ լուրջ մտահոգություններ են մնում ազատ և արդար ընտրություններ անցկացնելու [Ադրբեջանի] կարողության, իշխանությունների տարանջատման, գործադիրի նկատմամբ օրենսդիր մարմնի թուլության, դատական իշխանության անկախության և մարդու իրավունքները հարգելու վերաբերյալ, ինչպես ցույց է տրված Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի բազմաթիվ վճիռներով և «Ժողովրդավարություն՝ իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովի (Վենետիկի հանձնաժողով) կարծիքներով»: ԵԽԽՎ-ն հիշեցրել է իր նախորդ բանաձևերը, որոնք վերաբերում էին Ադրբեջանի հետ կապված բազմաթիվ խնդիրներին, այդ թվում՝ ժողովրդավարական ինստիտուտների գործունեությանը, կազմակերպված հանցավորությանը, կոռուպցիային և փողերի լվացմանը, քաղբանտարկյալներին, ՀԿ-ների գործունեության սահմանափակումներին, ԼԳԲՏԻ անձանց իրավունքների ոտնահարմանը, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների չկիրառմանը, անդրազգային բռնաճնշումներին՝ որպես օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների աճող սպառնալիք, «Պեգաս» (Pegasus) ու նմանատիպ լրտեսական ծրագրերին և գաղտնի պետական հսկողությանը, ինչպես նաև առնվազն 18 ադրբեջանցի լրագրողների և լրատվամիջոցների գործիչների գործերին, որոնք ներկայումս կալանքի տակ են։ ԵԽԽՎ-ն եզրակացրեց, որ «Եվրոպայի խորհրդին անդամակցելուց ավելի քան 20 տարի անց Ադրբեջանը չի կատարել [իր] հիմնական պարտավորությունները»։

Անդրադառնալով Արցախին՝ ԵԽԽՎ-ն հիշատակեց իր 2023 թվականի զեկույցը, որտեղ մատնանշվում էր, որ Ադրբեջանը «չի ընդունում մարդասիրական և մարդու իրավունքների շատ լուրջ հետևանքները, որոնք բխում են Լաչինի միջանցքով ազատ և անվտանգ մուտքի բացակայությունից․․․․ որը տևել է մոտ 10 ամիս»։ ԵԽԽՎ-ն նաև դատապարտեց «2023 թվականի սեպտեմբերին ադրբեջանական բանակի կողմից իրականացված ռազմական գործողությունները, որոնք հանգեցրեցին Լեռնային Ղարաբաղի ողջ հայ բնակչության փախուստին Հայաստան և «էթնիկ զտումների» մեղադրանքների»։

ԵԽԽՎ-ն իր մտահոգությունը հայտնեց Ադրբեջանի՝ «Մոնիտորինգի հանձնաժողովի զեկուցողների հետ չհամագործակցելու կապակցությամբ, որոնց թույլ չեն տվել հանդիպել ենթադրաբար քաղաքական դրդապատճառներով կալանավորված անձանց»։ ԵԽԽՎ-ն նույնպես չի հրավիրվել «դիտարկելու գալիք նախագահական ընտրությունները, չնայած նման հրավեր ուղարկելու Ադրբեջանի պարտավորությանը, քանի որ երկիրը գտնվում է մոնիտորինգի ընթացակարգում»։ Ավելին, Ադրբեջանը երեք անգամ մերժել էր ԵԽԽՎ զեկուցողի այցը։
Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Ջեյհուն Բայրամովը, անտեսելով Ադրբեջանի կողմից Եվրոպայի խորհրդի առջև ստանձնած պարտավորությունների բազմակի խախտումները, դատապարտել է ԵԽԽՎ որոշումը։ Այնուամենայնիվ, նա խոստովանեց, որ Ադրբեջանը վռնդվել է Արցախ ներխուժման պատճառով, որը նա որակեց որպես «Ադրբեջանի կողմից իր ինքնիշխանության վերականգնում»:

Թեև Ադրբեջանն անտեսում էր միջազգային իրավունքի իր բոլոր խախտումները, ներառյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի բազմաթիվ վճիռները և Արդարադատության միջազգային դատարանի վճիռները, այս անգամ Բաքուն ծայրահեղ բացասական արձագանքեց: ԵԽԽՎ-ում ադրբեջանական պատվիրակությունը հայտարարեց, որ իրենց երկիրը որոշել է «մինչև հետագա ծանուցումը դադարեցնել իր ներգրավվածությունը և  ներկայությունը ԵԽԽՎ-ում»։ Ոմանք ԵԽԽՎ-ից Ադրբեջանի դուրս գալը վռնդվելուց հետո համեմատել են 1933 թվականին Ազգերի լիգայից նացիստական Գերմանիայի դուրս գալու հետ:
ԵԽԽՎ-ի քվեարկությունը ճնշող մեծամասնությամբ դեմ էր Ադրբեջանին, քանի որ միայն ինը թուրք և մեկ ալբանացի պատվիրակներ քվեարկեցին Ադրբեջանի օգտին։ Նույնիսկ թուրքական պատվիրակությունից մեկը դեմ քվեարկեց Ադրբեջանին։ Մինչդեռ 28 երկրների 76 պատվիրակներ, այդ թվում բոլոր չորս հայ պատվիրակները, քվեարկեցին Ադրբեջանին վտարելու օգտին:
ԵԽԽՎ-ում Ադրբեջանի կորուստը բխում է Հայաստանի շահերից.
1) Ադրբեջանի վարկն էլ ավելի արատավորվեց ԵԽԽՎ-ից նրա հեռացումից հետո՝ բացահայտելով նրա  մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումները և եվրոպական արժեքների բացահայտ անտեսումը։
2) Բաքուն այժմ զրկված է ԵԽԽՎ-ի միջոցով Եվրոպայում իր խնդիրները բարձրացնելու հնարավորությունից։
3) Ադրբեջանն այլևս չի կարողանա քննադատել Հայաստանին ԵԽԽՎ-ի նիստերի ընթացքում.
4) ԵԽԽՎ-ի նիստերում Ադրբեջանը չի կարողանա քվեարկել իր շահերի օգտին և ընդդեմ Հայաստանի շահերի։

Միջազգային հանրությունը, հատկապես արևմտյան երկրները բավականին երկար ժամանակ շփացրել են Ադրբեջանին՝ կուրացած Բաքվի նավթի ու գազի հսկայական պաշարներից: ԵԽԽՎ-ից հեռացվելուց հետո այժմ Ադրբեջանին պետք է վռնդել Եվրոպայի խորհրդից։

Հարութ Սասունյան

2020 թ. ապրիլի 15-ին Քրեական օրենսգիրքը լրացվեց 226.2 հոդվածով, որը վերաբերում էր բռնություն գործադրելու հրապարակային կոչերին, բռնությունը հրապարակայնորեն արդարացնելուն կամ քարոզելուն։

Նոր Քրեական օրենսգրքում այդ հոդվածին փոխարինեց 330-րդը, համաձայն որի՝ արգելվում են անձի կամ անձանց խմբի նկատմամբ ռասայական, ազգային, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումով, կրոնով, քաղաքական կամ այլ հայացքներով, անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներով պայմանավորված բռնություն գործադրելու հրապարակային կոչը, նման բռնությունը հրապարակայնորեն արդարացնելը կամ քարոզելը:

Հոդվածի ընդունումից ի վեր՝ 4 տարում դատարան է հասել 38 քրեական գործ: Այդ գործերից 36-ը (94.7%) վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին և նրա աջակիցներին ուղղված կոչերին են վերաբերում: Մյուս 2 գործերը ընդդիմադիրներին ուղղված կոչերի վերաբերյալ են: Անձամբ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ուղղված կոչերի հիմքով գործերը կազմում են ընդհանուրի 68,4%-ը:

Եթե այս ցուցանիշները վերլուծենք ըստ տարիների, ապա կտեսնենք, որ 2020-ին այս հոդվածով որևէ գործ դատարան չի հասել: 2021-ին դատարան է հասել 12 գործ, որոնցից 10-ը Նիկոլ Փաշինյանի և նրա աջակիցների վերաբերյալ են, իսկ 2-ը՝ ընդդիմադիրների: 2022-ին դատարան է հասել 8 գործ, 2023-ին՝ 18. վերջին 2 տարիներին բոլոր գործերը Նիկոլ Փաշինյանին և նրա աջակիցներին են առնչվում:

Փաստաբան, միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանի խոսքով՝ քաղաքական բանավեճի կոնտեքստում ասված խոսքը պետք է պաշտպանվի, նույնիսկ եթե վիրավորական է: «Այսինքն՝ իշխանությունը պետք է հանդուրժողականություն ցուցաբերի»,- ասում է Ղազարյանը: 

Նրա կարծիքով՝ բռնության կոչի առանձնացումը ատելության խոսքին վերաբերող հոդվածից ոչ թե պետք է ընկալվեր այդ համատեքստից դուրս, այլ պետք է ընկալվեր հենց ատելության շարժառիթով հնչեցված բռնության կոչ, իսկ իշխանության հասցեին ուղղված արտահայտությունները, ըստ նրա, ատելության խոսք չպետք է որակվեն։ 

Ղազարյանը թվարկում է մի քանի չափանիշներ, որոնք պետք է հաշվի առնել արտահայտությունը որակելիս։ Օրինակ՝ ի՞նչ կոնտեքստում է խոսքը ասված, ո՞վ է ասողը, դրա խստության աստիճանը, բառընտրությունը, արդյոք դա հասարակական վտանգավորություն ներկայացրել է կամ կարող էր ներկայացնել։ «Ես գտնում եմ, որ դրանք վիրավորական բնույթի քննադատություն են իշխանության հասցեին, որում կանխակալությունը, բացասական նախատրամադրվածությունը անձի նկատմամբ զուտ իր քաղաքական հայացքներով չկան։ Գուցե օգտագործվել են վուլգար, վիրավորական արտահայտություններ, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ ատելության խոսք է»,- ասում է նա։

Միջազգային իրավունքի մասնագետը նկատում է՝ իշխանությունը փնտրտուքի մեջ է: Քանի որ ծանր վիրավորանքի մասին հոդվածն ապաքրեականացվեց, միակ հնարավոր հոդվածը իրենց օգտին կիրառելու համար բռնության կոչերի վերաբերյալ հոդվածն է: «Բայց ես ասում եմ՝ 330-ի հիմքում պետք է ընկած լինի փոքրամասնության նկատմամբ կանխակալ, բացասական վերաբերմունքը՝ ատելությունը, ոչ թե ղեկավարի հասցեին ուղղված վիրավորական արտահայտությունը»,- կրկնում է մասնագետը:

Արա Ղազարյանի կարծիքով՝ հարցի լուծման ճանապարհը քրեաիրավական հարթությունից այն վարչաիրավական տիրույթ տեղափոխելն է։ Սակայն, այդ պարագայում այս հարցը կրկին քննադատության կենթարկվի և կարող է արդյունավետ չլինել, որովհետև քաղաքական կոնտեքստում ասված խոսքը չպետք է հետապնդվի։

Գործերի զգալի մասի հիմքում ընդդիմադիր գործիչների կողմից իշխանության և անձամբ Նիկոլ Փաշինյանի հասցեին արված արտահայտություններն են։ Ամբաստանյալի աթոռին են, օրինակ, նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը, Ազգային ժողովի ԲՀԿ խմբակցության նախկին պատգամավոր Արագած Ախոյանը, փաստաբան Մուշեղ Շուշանյանը և այլք։ Այդ շարքերում կան նաև հասարակ քաղաքացիներ, որոնք աչքի են ընկնում սոցիալական ցանցերում իրենց ակտիվությամբ և քաղաքական ընդգծված հայացքներով։ Գործերի ճնշող մեծամասնությունը սոցիալական ցանցերում արված հրապարակումների համար են։

Բռնության կոչերի հիմքով քիչ չեն նաև նախաքննության փուլում գտնվող գործերը։ Դատախազության տվյալների համաձայն՝ 2023 թվականի հունիսի 30-ի դրությամբ 104 քրեական վարույթ գտնվել է նախաքննության փուլում։ 

Ադրբեջանագետ Արմինե Ադիբեկյանը, որ շուրջ 4 ամիս տևած դատական գործընթացից հետո արդարացվեց, մեղադրվում էր հետևյալ գրառման համար․ «Եթե Փաշինյանը չդիմի Հիտլերի վերջին քայլին, ապա նրան սպասում է Գեբելսի ճակատագիրը»։ Նրա պաշտպան Ռուբեն Մելիքյանն ասում է՝ մեղադրանքի հիմքն այն է, որ Ադիբեկյանը կոչ է արել Փաշինյանին ինքնասպան լինել։ Մինչդեռ իր համար անհասկանալի է, թե ինչպես է հնարավոր դա բռնության կոչ համարել։ Նա մատնանշում է այն հանգամանքը, որ իրավապահ մարմիններն իրենց նախաձեռնությամբ ու նախընտրությամբ են մոնիթորինգ իրականացնում ու հայտնաբերում գրառումները։ 

Մանրամասները՝ սկզբնաղբյուր կայքում:

2024 թվականի հունվարի 10-ին Բաքվի բռնակալ Իլհամ Ալիևը 2․5 ժամ տևողությամբ մամուլի ասուլիս տվեց ադրբեջանցի լրագրողներին, որի ընթացքում ոչ միայն իր հերթական ստերը շաղ տվեց, այլև սպառնաց հենց Հայաստանի գոյությանը։ Ահա 2020 և 2023 թվականների Արցախյան պատերազմներում ռազմական հաղթանակներով ոգևորված Ալիևի չափազանց ամբարտավան և ահազանգող խոսքերի ուշագրավ կետերը։

Սկսենք նրանից, որ Ալիևը հայտարարեց՝ «այսօրվա Ադրբեջանը, բառիս բուն իմաստով, աշխարհի ամենաուժեղ երկրներից մեկն է»։ Սուտ է։ Ըստ globalfirepower.com կայքի՝ 2024 թվականի դրությամբ Ադրբեջանի զինուժը աշխարհում զբաղեցնում է 59-րդ տեղը։ Սա շատ հեռու է աշխարհի ամենաուժեղ երկրներից մեկը լինելուց։ Եթե 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ժամանակ չլինեին թուրք գեներալների կողմից ադրբեջանական զինուժի անմիջական վերահսկողությունը և Սիրիայից բերված վարձկան ահաբեկիչները, Ադրբեջանը չէր կարողանա հաղթել Արցախին։ Ալիևն իր ասուլիսում խոստովանեց, որ 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը վայելել է Թուրքիայի ամբողջական աջակցությունը։

Ալիևը արդարացրեց Ադրբեջանի կողմից մարդու իրավունքների լուրջ խախտումները, նույնիսկ արցախահայության ցեղասպանությունը՝ ասելով. «Ես բազմիցս ասել եմ, որ միջազգային իրավունքը չի գործում։ Այդ մեխանիզմները կիրառվում են միայն ավելի թույլ երկրների համար։ Խոշոր պետություններն անտեսում են դրանք։ Իրենց համար օրենքը օրենք չէ, միջազգային իրավունքը օրենք չէ։ Նման պայմաններում, այն երկրները, որոնք արդարություն են պահանջում, և արդարացիորեն այդպես է, պետք է իրենք ապահովեն այդ արդարությունը»:

Ալիևը խոստովանեց այն դժվարությունները, որոնց բախվել են Ադրբեջանի զինված ուժերը 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ. «Եթե պատերազմը շարունակվեր [2020 թվականի նոյեմբերի 10-ից հետո], շատ դժվար կլիներ ազատագրել Քելբաջարի և Լաչինի շրջանները, հատկապես ձմռան եղանակին։ Այնուամենայնիվ, մենք դա էլ կանեինք, բայց մեր կորուստները կարող էին չափազանց մեծ լինել, նույնիսկ ավելին, քան 44-օրյա պատերազմում։ Մենք բոլորս դա լավ գիտեինք, որովհետև նույնիսկ հիմա ցանկացած մարդ, ով այցելում է այդ շրջանները, կարող է տեսնել, թե որքան դժվարանցանելի է այդ հողատարածքը: Սակայն, եթե Հայաստանը չստորագրեր կապիտուլյացիայի ակտը, մենք պատերազմը շարունակելու էինք մինչև վերջ»։

Ալիևի հաջորդ սուտն այն է, որ 2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանը «ապօրինի զենք, զինամթերք, ականներ և կենդանի ուժ էր տեղափոխում Ղարաբաղ»։ Սա երբեք տեղի չի ունեցել: Ալիևը դա օգտագործել է որպես պատրվակ՝ Արցախի վրա հարձակվելու համար։

Ադրբեջանի նախագահը բացահայտեց, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Արցախի վրա ադրբեջանական հարձակումից առաջ «տեղի հայերից ոմանք կապվել են մեր ներկայացուցիչների հետ և առաջարկություններ արել շփումների վերաբերյալ, և մենք չենք մերժել»։ Թշնամու հետ գաղտնի կապ հաստատած ցանկացած հայ պետք է համարվի դավաճան:

Այնուհետև Ալիևը ևս մեկ կարևոր խոստովանություն արեց։ Նա ասաց, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Արցախի վրա հարձակման ժամանակ «եթե նրանք [արցախահայերը] չհանձնվեին, նրանք կոչնչացվեին։ Այլ տարբերակ չկար»։ Ալիևն այսպիսով հաստատում է, որ Արցախի ղեկավարներին այլ ելք չէր մնացել, քան հանձնվել՝ 120 հազար արցախահայերի կյանքը փրկելու համար։

Ալիևը հաստատեց, որ ծրագրել էր Արցախի ղեկավարների ձերբակալությունը, որոնք այժմ գտնվում են Բաքվի բանտում․ «մեր դիրքորոշումն անջատողականների ղեկավարների նկատմամբ միանշանակ էր՝ նրանց գերեվարումը։ Նրանցից մի քանիսը փորձել են այնտեղից փախչել Լաչինի ճանապարհով, մյուսները հայտնաբերվել են Խանքենդիում [Ստեփանակերտում] և այլուր։ Մենք գիտեինք նրանց գտնվելու վայրերը»: Նա հավելեց, որ «այդ խմբից ընդամենը երկու մարդ է բացակայում, նրանք Երևանում են»։ Ալիևը նկատի ուներ Ռոբերտ Քոչարյանին և Սերժ Սարգսյանին։

Ալիևը բացահայտեց, որ անձամբ է զգուշացրել Նիկոլ Փաշինյանին 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին ադրբեջանական կողմից Արցախի վրա մոտալուտ հարձակման մասին. «Ես ասել եմ թե՛ Հայաստանի ղեկավարությանը, թե՛ միջազգային դերակատարներին, որ կարող եմ սեղմել կոճակը և կատարել այդ գործողությունը մեկ րոպեում, և նրանք ոչինչ չեն կարողանա անել»։

Ալիևը նաև իր զայրույթն արտահայտեց՝ Հայաստանին Ֆրանսիայի աջակցության կապակցությամբ, դատապարտեց այդ երկրի գաղութային անցյալը և պնդեց, որ իբր Փարիզը ցեղասպանություն է իրականացրել 1.5 միլիոն ալժիրցիների նկատմամբ։ Նա նաև ծաղրեց վերջերս Հայաստանի կողմից ֆրանսիական զրահափոխադրիչների ձեռքբերումը՝ դրանք անվանելով «թիթեղյա տուփեր», որոնք «իրական սպառնալիք չեն մեզ համար»։

Ալիևը նաև մերժեց Փաշինյանի վերջին նախաձեռնությունը՝ «Խաղաղության խաչմերուկը», որը ենթադրվում է իրար կապել Հայաստանը, Ադրբեջանը, Թուրքիան, Վրաստանը և Իրանը։ Ալիևն ասաց, որ սա ընդամենը PR արշավ է, որը նպատակ ունի փոխարինել իր նախընտրած «Զանգեզուրի միջանցքին»: Անտեսելով Հայաստանի ինքնիշխանությունը՝ Ալիևը պնդեց, որ Հայաստանը պետք է թույլ տա ադրբեջանական բեռների անցումը Ադրբեջանից Նախիջևան Մեղրիով՝ առանց որևէ ստուգման կամ մաքսազերծման։ Եթե ոչ, Ալիևը զգուշացրեց, որ Ադրբեջանը կշարունակի Հայաստանի շրջափակումը։

Ադրբեջանի նախագահը պարծեցավ, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցվող «Խաղաղության պայմանագրում» այլևս որևէ հիշատակում չկա Ղարաբաղի մասին ։

Ալիևը հերքեց Փաշինյանի առաջարկը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև փոխադարձ սահմանը սահմանազատել 1975 թվականի խորհրդային քարտեզների հիման վրա՝ նախընտրելով ավելի հին քարտեզները, որոնք, ըստ նրա, Ադրբեջանին էլ ավելի շատ տարածքներ են տալիս։ Նա նաև հիշատակեց այն ծիծաղելի միտքը, որ «Իրևանը» (Երևանը) հին ադրբեջանական քաղաք է։ Ալիևը նաև հայտարարեց, որ կան ութ ադրբեջանական գյուղեր, որոնք գտնվում են Հայաստանի տարածքում։ Կարևորն այն է, որ Ալիևը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը դուրս չի բերի իր զինուժը Հայաստանի Հանրապետության տարածքի այն հատվածներից, որոնք բռնազավթել է 2021 թվականի մայիսից և 2022 թվականի սեպտեմբերից: Նա առաջարկեց Հայաստանին և Ադրբեջանին խաղաղության պայմանագիր կնքել հիմա՝ սահմանի սահմանազատումը թողնելով ապագային։

Բախվելով Ալիևի պես ամբարտավան և ռազմատենչ ղեկավարի՝ Փաշինյանը պետք է դադարի խաղաղություն մուրալ, ինչը թուլության նշան է, և որը Ադրբեջանին հնարավորություն է տալիս ավելի շատ զիջումներ պահանջել Հայաստանից։ Հայաստանի գլխավոր երկու առաջնահերթությունները պետք է լինեն ձեռնհաս ղեկավար և հզոր բանակ ունենալը՝ իր երկու թշնամիների՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի սպառնալիքները կանխելու համար։

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

www.TheCaliforniaCourier.com

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Ալիևն ու Էրդողանը հավակնություններ ունեն նաև Արարատի և Վայոց Ձորի որոշ գյուղերի, այդ թվում՝ Խաչիկի նկատմամբ։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասել է թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը։

«Փոքր ականներ են, որոնք կարող են պայթել։ Հատկապես Տավուշում և Արարատի մարզում դրանցից որոշները գտնվում են այնպիսի տեղում, որոնք հնարավորություն են տալու վերահսկելու մեր հիմնական զարկերակները՝ արտաքին աշխարհին կապող երկու հիմնական ճանապարհները՝ դեպի հյուսիս և հարավ։ Սա է պատճառը, որ հիմա հիմնավորում են, որ դրանք ադրբեջանական են և փորձ է արվում վերցնել դրանք։ Թուրքիան և Ադրբեջանը նման հավակնություններ ունեն նաև Նախիջևանին հարակից Արարատի և Վայեց Ձորի մարզերում՝ այլ տարածքներում և դրա իրականացումը պայմանավորված կլինի նրանով, թե արդյոք կկարողանան ստիպել Հայաստանին՝ ճանաչելու Կարսի պայմանագիրը։ Դրանով որոշ տարածքներ, որոնք սահմանակից են Նախիջևանին՝ մոտ 10 գյուղատեղի և գյուղ, այդ թվում՝ Խաչիկ գյուղը, կանցնեին Նախիջևանին։ Բարեբախտաբար խորհրդային հայ ղեկավարությունը դա չի արել և դա մնացել է հայկական, բայց կասկած չունեմ, որ երբ Հայաստանը պաշտոնապես ասի, որ ճանաչում է Կարսի պայմանագիրը, դա անմիջապես լինելու է բանակցային սեղանին»,- նշեց Գեղամյանը։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Մշակույթի գործիչներին չճանաչելու, նրանց գործն արժեզրկելու գործընթացը մեր երկրի դեմ հյուսվող շղթայի օղակներից մեկն է:

Այն կարծես մտել է նոր փուլ, նորօրյա չինովնիկների ձեռամբ տեղի են ունենում շատ տգեղ և վտանգավոր խաղեր:

Դրամատուրգ, արձակագիր Սամվել Խալաթյանն արձագանքել է Աժ -ում մշակույթի փոխնախարար տիկնոջ ելույթին. «Կոչումներ կշնորհվե՞ն, թե՞ ոչ, ինձ չի հուզում, բայց ցավ եմ ապրում և ապշած եմ, որ Հայաստանի ԱՆ փոխնախարարն այդ բարձր ամբիոնից հնչեցնում է տաղանդավոր, հանրահայտ արվեստագետների անուններ, ասելով, թե՝ «…որևէ մեկս մի՞թե ճանաչում է այս անձանց» … Ա՜յ քեզ տգիտություն…՚

Եթե դուք և ձեր թիմակիցներն արվեստ հասկանալու և գնահատելու կարողություն չունեք և կամ չեք ճանաչում Հայաստանի, ՌԴ, Ֆրանսիայի, Ուկրաինայի, Բելառուսի, ԱՄՆ-ի, Հնդկաստանի, Սիրիայի, Իսպանիայի թանգարաններում և մասնավոր հավաքածուներում ստեղծագործություններ ունեցող նկարիչ, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների և արվեստի Պիոտրովսկի ակադեմիայի անդամ Փարավոն Միրզոյանին, ով բազմաթիվ անհատական ցուցահանդեսներով ներկայացվել է արտասահմանյան երկրներում և շուրջ տասն անգամ Հայաստանում, սիմֆոնիկ, կամերային, երգչախմբային ստեղծագործություններով և հայ ժողովրդի մի քանի սերունդների իր՝ «Սերս գաղտնի թող մնա», «Կուզես լինիմ», «Գյումրի-Լենինական» և այլ երգերով հմայած կոմպոզիտոր Վլադիլեն Բալյանին, մեզանում հանրահայտ բեմադրիչ, նաև՝ Մոսկվայում, Կիևում, Վրաստանում, Արցախում, Հալեպում, Բեյրութում, ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի պատվերով՝ Նյու-Յորքում բեմադրություններ իրականացրած Նիկոլայ Ծատուրյանին, եթե դուք Երևանի Սայաթ-Նովա պողոտայի և Տերյան փողոցի խաչմերուկում չեք տեսել «Ղարաբաղցի կինը», Օղակաձև զբոսայգում՝ «Վարք հավերժության» քանդակը, Մաշտոցի պողոտայի և Մոսկովյան փողոցի խաչմերուկում՝ Վիլյամ Սարոյանի հուշարձանը և չգիտեք, որ դրանք Դավիթ Բաբայանի ստեղծագործություններն են, ապա դա դեռ չի նշանակում, որ հայ ժողովուրդն էլ չի ճանաչում նրանց»:

Երկրի ամենահարգված արվեստագետներից մեկը՝ Փարավոն Միրզոյանը, ում պատիվ ունեմ ճանաչելու, և վստահ կարող եմ ասել, որ նրան ճանաչում է մեր երկրում յուրաքանչյուր երրորդ մարդ, վիրավորված է ոչ թե ԱՆ չինովնիկի ասածից, այլ մշակութային միությունների լռությունից:

«Խոսում են անհատներ, իսկ այ գրողների, նկարիչների, կոմպոզիտորների , ճարտարապետների միությունները և այլ ստեղծագործական կենտրոնների ղեկավարները լուռ են»,զարմացած ու տարակուսած է վարպետը:

Մի վախեցեք, վաղն ավելի վատ է լինելու, սա այն դեպքն է, որ լռությունը ոսկի չէ: Եթե մեր մշակույթի մեծերն իրոք իրենց բարձրության վրա լինեն, և ժամանակին ձայն բարձրացնեին հաստատուն քայլերով գրողի ծոցը գնացող մեր արժեքների մասին, չէր լինի նման վիճակ։

Այսօր Նիկոլայ Ծատուրյանի նման «բարեփոխումները» ողջունածներն էլ են հայտնվել չճանաչվածների ցանկում:

Ժամանակին, երբ նրանք պետք էին, բարեհաջող օգտագործվեցին։ Հիմա մեր մտածելու ժամանակն էլ անսահման չէ, եթե սա էլ ենք լռությամբ կուլ տալու՝ վաղվա օրվա մեր գլխին գալիքից չպետք է զարմանանք:

Ռ.Ա.

Հայ ազգային կոնգրեսի փոխնախագահ Լևոն Զուրաբյանի համոզմամբ՝ Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը նախապատրաստվում է նոր պատերազմի։

«Համարյա պարզ ասում է, որ մենք ուզում ենք հիմա ամրապնդել մեր իշխանությունը, որ նոր գործողություններ տանենք, նկատի ունի Զանգեզուրը և այլն», — «Ազատության» հետ զրույցում ասել է քաղաքական գործիչը։

Զրույցից մի հատված ստորև.

«Ազատություն». — Փաշինյան-Ալիև վերջին հեռակա բանավեճը կարծես ցույց է տալիս, որ խաղաղության պայմանագիրն իրատեսական չէ, այնինչ հակառակի մասին պնդումներ էինք լսում տարեվեջին։ Այսինքն՝ Բաքուն չի՞ ուզում կնքել այդ փաստաթուղթը։

Լևոն Զուրաբյան. — Խաղաղության մասին պնդումները մենք լսում էինք հիմնականում Նիկոլ Փաշինյանին, որը, իմ խորին համոզմամբ, փորձում է իրավիճակը ներկայացնել այնպես, որն ավելի համապատասխանում է իր պրոպագանդիստական նպատակներին, բայց իրականության հետ որևէ կապ չունի։ Մեր իշխանությունը չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում միջազգային քաղաքականության մեջ, նրանք չեն ըմբռնում տեղի ունեցող պրոցեսները, վտանգները։ Ասենք՝ երբ որ Ալիևն ասում է՝ դե լավ, մենք «Զանգեզուրի միջանցքն» էլ չենք դիտարկում, մենք այդ հարցը Իրանի միջոցով կլուծենք, անմիջապես մեր ամբողջ պրոպագանդան սկսում է ներկայացնել դա, որ տեսեք՝ հարցը լուծվեց, պրծավ, էլ խնդիր չկա։

Եթե հիշում եք՝ նաև Արայիկ Հարությունյանը Գրանադայից հետո գրել էր մի գրառում, որ ոչ մի վատ բան չի պատահել, մենք գնացել ենք Գրանադա, ստացել ենք այն ամեն ինչը, ինչ որ պետք է, Ադրբեջանը ոչ մի բան չի ստացել։ Այս մարդիկ ապրում են զուգահեռ աշխարհում, սա լուրջ խնդիր է։ Իրենք չեն հասկանում՝ ինչ է կատարվում, որովհետև այն ժամանակ մենք միանգամից ասացինք՝ դա չի նշանակում, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցն Ադրբեջանը հանել է օրակարգից։ Այդ պահին իրենց պետք էր մարսել Ղարաբաղի դատարկումը, էթնիկ զտումը, և իրենք պատրաստ էին ինչ-որ կառուցողական հայտարարություններ անել մի քիչ թմրեցնելու, մի քիչ բթացնելու աշխարհի զգոնությունը և բարձրացրած ալիքը դատապարտման։

Իսկ Ալիևը, տեսեք, ինչ է հայտարարում, արտահերթ ընտրություններով նախանշվում է նոր դարաշրջան Ադերբեջանի համար, որտեղ կլինեն նոր նպատակներ, քանի որ նախկին նպատակներին իրենք արդեն հասել են։ Այսինքն՝ Ալիևի ասածն ի՞նչ է, համարյա պարզ ասում է, որ մենք ուզում ենք հիմա ամրապնդել մեր իշխանությունը, որ նոր գործողություններ տանենք, նկատի ունի Զանգեզուրը և այլն։ Իրականությունն այն է, որ Ալիևը նախապատրաստվում է նոր պատերազմի։

Մանուչարյանների որդու զորացրման խնջույքը շաբաթ օրը՝ հունվարի 13-ին, այդպես էլ չկայացավ։ Ձնահյուսից մահացած Բենիամին Մանուչարյանի հարևանն ու դասվարը պատմում է, որ հանդիսությունների սրահում ընտանիքի անդամները, հարազատներն ու ընկերները սպասում էին, որ բանակից զորացրման խնջույքը սկսեին։ Սակայն Բենիամինն ուշացել է։ Նրա հետ կապը կորել է կեսօրին։ Զորացրման օրը Սիսիանում ծառայող Բենիամինը որոշել էր ծառայակից ընկերներին հրաժեշտ տալ։ Բարձրացել էր դիրք։ Խիստ անբարենպաստ եղանակի պատճառով դիրքից մշտական տեղակայման վայր տեղափոխվելու ճանապարհին նրա հետ կապը կորել էր։ Որոնողական աշխատանքը տևեց մեկ օր։ Նրա դին հայտնաբերվեց ձնահյուսի տակ՝ հունվարի 14-ին՝ 14։20-ի սահմանում՝ Ցղունի գյուղի տարածքում։ Դեպքի մանրամասները հարազատներին ու գյուղացիներին հայտնի չեն։ Ըստ շրջանառվող լուրերի՝ զրոացրվող զինվորը սեփական նախաձեռնությամբ է դիրք բարձրացել։

Բենիամին Մանուչարյանը Մասիս համայնքի Այնթափ բնակավայրից էր։ Այնթափի համայնքապետարանի ներկայացուցիչը դեպքի հանգամանքներից տեղյակ չէ, բայց նա վստահ է՝ եթե բանակում կարգուկանոն լիներ, այս ողբերգությունը չէր լինի։

Քաղաքագետ Գարիկ Քեռյանը գրում է․

«Երեք տարի է, որ շարունակվում է դիվանագիտական անարդյունք գործունեությունը, ավարտվեց նաև 2023 թ., նորից առանց խաղաղության պայմանագրի: Հայաստանին և Ադրբեջանին մեկ Բրյուսել տարան, մեկ Մոսկվա, մեկ էլ Վաշինգտոն: Եղան հայտրարություններ, կոչեր, ցավակցություններ 2023թ. սեպտեմբերին, հետո կրկին նույն սցենարով ամեն ինչ կրկնվեց:

Զարմանալի է, որ մի քանի տերությունների, գումարած միջազգային կառույցների, գումարած Իրանի և Թուրքիայի, գումարած Հայաստանի և Ադրբեջանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների և դիվանագիտական անձնակազմի այդ բազմության մեջ հարցի լուծումը չի գտնվում: Եվ ահա Ալիևը վերջակետ է դնում. Եթե Զանգեզուրի միջանցքը չբացվի, ապա Բաքուն ոչ մի այլ վայրում չի բացի Հայաստանի հետ սահմանը։ Այս մասին ադրբեջանական հեռուստաալիքներին տված հարցազրույցում ասել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, հաղորդում է «Ինտերֆաքս Ազերբայջանը»։

Նրա խոսքով, «Ադրբեջանից Ադրբեջան [Հայաստանով Նախիջևան] մարդիկ և բեռները պետք է անցնեն առանց որևէ ստուգման»։ «Հակառակ դեպքում Հայաստանը հավերժ կմնա փակուղի»,- ասել է Ալիևը։ Նա կարծում է, որ եթե Զանգեզուրի միջանցքը չգործարկվի, Հայաստանի իշխանություններն «ավելի շատ վնաս կստանան, քան օգուտ»։              

Հանրահայտ ասացվածք է, որ պատերազմը դիվանագիտության տապալման հետևանք է: Բայց քանի դեռ չենք հասել դրան կա մի ելք… Հայաստանի և Ադրբեջանի անկախ փորձագիտական հանրության ներգրավումը գործընթացի մեջ, առանց երրորդ կողմի և կառավարական միջամտության»:

Փաշինյանի և Ալիևի 2024 թվականի քաղաքական նախագծերը նույնական են:
Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։
2023-ի վերջին ծավալվող գործընթացները հստակ ցույց են տալիս, որ 2024 թվականը ոչ պակաս բարդ է լինելու, քան ներկա տարին է, և ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ Նիկոլ Փաշինյանն ու Իլհամ Ալիևը ոչ միայն պարբերաբար սինքրոն նույն քայլերն են կատարում (օրինակ՝ նույնաբովանդակ ասուլիսներ, հարցազրույցներ, կամ հայտարարություններ Արցախի Հանրապետության դեմ), բայց, ըստ էության, իրականացնում են նույն քաղաքական նախագիծը։
Անցյալ շաբաթ մենք քննարկեցինք Ադրբեջանի մեկ այլ նոր պահանջը, որը հնչեցվեց Ալիևի օգնական Հիքմեթ Հաջիևի կողմից՝ առանց սահմանների սահմանազատման «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրում։ Մանրամասն խոսեցինք նաև այն մասին, որ Հայաստանի կողմից Ալիևի այս պահանջի բավարարումը կնշանակի ոչ միայն 2020-2022 թվականներին Հայաստանի կորցրած տարածքները (ավտոճանապարհի Գորիս-Կապան-Ճակատեն հատվածից մինչև Սիսիանի, Վարդենիսի և Ջերմուկի մերձակա տարածքները) կմնան Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, այլ նաև, որ այս ձևաչափով «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումը, առանց երկրների միջև հստակ սահմաններ սահմանելու, ազատում է Ադրբեջանի ձեռքերը՝ Հայաստանի դեմ նոր ագրեսիայի համար՝ «պետական սահմանը ճշտելու» պատրվակով»:
Եվ ահա, Նիկոլ Փաշինյանը որոշեց ամանորյա նվեր մատուցել Ադրբեջանին և Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի միջոցով հայտարարեց, որ Երևանը պատրաստ է բավարարել պաշտոնական Բաքվի հերթական պահանջը։ Սիմոնյանն անցած ուրբաթ լրագրողների հետ զրույցում ասաց, որ սահմանազատման գործընթացը կարող է տևել տարիներ, ուստի այն կարելի է թողնել «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումից հետո ընկած ժամանակահատվածին։
Իրավիճակի պարադոքսը կայանում է նրանում, որ այս հայտարարության ֆոնին Սիմոնյանը հայտարարեց նաև, որ ոչ ոք չի կարող ստիպել Հայաստանի ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությանը որևէ բան անել։ Բոլոր գործընթացները՝ սկսած 2018 թվականից, և վերոնշյալ հայտարարությունը, որը վկայում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի հերթական պահանջի բավարարման մասին, վկայում են այն մասին, որ Հայաստանի «ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությունը» վաղուց քայլ առ քայլ իրականացնում են Բաքվի ու Անկարայի կողմից պարտադրված հակապետական քայլեր:
«Ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությանը» միայն ՀՀ քաղաքացիները չեն կարող ստիպել գործել օրենքներով, ինչի վկայությունն է այն, որ ժամանակ առ ժամանակ (Վանաձոր, Վեդի, Ալավերդի, Գյումրի և այլն) Փաշինյանի իշխանությունն անտեսում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքները, և ամենուր, օգտագործելով «ապաքաղաքական» քայլեր, ձգտում է ՔՊ ներկայացուցչի նշանակել կոնկրետ համայնքի ղեկավարի պաշտոնում։
Եվ եթե մենք պարզել ենք Փաշինյանի նվերը ադրբեջանական ժողովրդին և ամբողջ Ադրբեջանին, ապա ի՞նչ «նվեր» է պատրաստել Իլհամ Ալիևը Հայաստանին և հայ ժողովրդին։ Դեկտեմբերի 26-ին Ադրբեջանի Միլի Մեջլիսը հայտարարություն կընդունի «արևմտյան ադրբեջանցիների «պատմական հայրենիք» վերադարձի» մասին, այլ կերպ ասած՝ հայտարարություն կընդունի այն մասին, որ հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիներ մտադիր են վերաբնակեցվել Հայաստանում:
Ալիևն ու Էրդողանը Արցախը ստացել են Նիկոլ Փաշինյանից, Ալեն Սիմոնյանից և «Հայաստանի ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված առաջնորդներից, որոնց ոչ ոք ոչինչ չի կարող ստիպել», բայց նրանք չեն ուզում դրանով կանգ առնել և այժմ Հայաստանը համարում են «Արևմտյան Ադրբեջան»՝ պահանջելով, որ ադրբեջանցիները «վերադառնան իրենց պատմական հայրենիքը», պահանջելով միջանցք, պահանջելով «անկլավները» և պահանջելով խաղաղության պայմանագիր ստորագրել առանց սահմանազատման՝ լեգիտիմացնելու 2020-2022 թվականների ագրեսիայի արդյունքները Հայաստանի Հանրապետության դեմ, ինչպես նաև հող նախապատրաստելու համար նոր պատերազմի համար:
Փաշինյանն ու Ալիևն իրականացնում են նույն քաղաքական նախագիծը, այն նախագիծը, որով Իլհամ Ալիևը պատրաստվում է արտահերթ ընտրությունների, նախագիծ, որը 2018 թվականին մեկնարկեց ԱՄՆ ազգային անվտանգության նախկին խորհրդական Ջոն Բոլթոնի կողմից։ Նախագիծ, որի էությունն այն է, որ Հայաստանը պետք է դրվի հակառուսական և հակաիրանական աշխարհաքաղաքական գործընթացների զոհասեղանին։
Թուրքիան և Ադրբեջանը 2024 թվականին ապրելու են Նիկոլ Փաշինյանի կատարմամբ Բոլթոնյան նախագծի վերջին գործողության ակնկալիքով: Միայն հայ ժողովուրդը, նրա քաղաքական, ռազմական և գործարար վերնախավը կարող է կասեցնել այս նախագծի իրականացումը։ Այլ դերասան, ով կարող է սա կասեցնել չկա…

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Սանկտ Պետերբուրգում ԱՊՀ երկրների ղեկավարների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովի ժամանակ միմյանց ողջունել են ձեռքսեղմումով, հայտնում է ՌԻԱ Նովոստիի թղթակիցը։

Սա Ալիևի և Փաշինյանի առաջին հանդիպումն է 2023 թվականին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած իրադարձություններից հետո, երբ տարածաշրջանն ամբողջությամբ անցավ Բաքվի վերահսկողության տակ։

Ռուսաստանի ղեկավար Վլադիրմիր Պուտինը Ադրբեջանից, Հայաստանից, Բելառուսից, Ղազախստանից, Ղրղզստանից, Տաջիկստանից, Թուրքմենստանից և Ուզբեկստանից գործընկերներին հրավիրել է շփումը սկսելու ոչ թե բանակցությունների սեղանի շուրջ, այլ հյուսիսային մայրաքաղաքի պալատական և պուրակային համալիրներով շրջագայությամբ։ Այդ ընթացքում Բելառուսի և Ադրբեջանի ղեկավարներն բանակցություններ են վարել։

Ապա Ալիևը միացել է իր գործընկերներին Ցարսկոյե Սելոյում էքսկուրսիայի ժամանակ։ Դահլիճ մտնելով՝ նա ողջունել է Պուտինին և գրկեց նրան, իսկ հետո սեղմել բոլորի՝այդ թվում Փաշինյանի ձեռքը։