Մարտի 8,Ապրիլի 7, կանանց օր, մամաների, տատիկների ու աղջիկների օրեր, ու մեջը մի կլոր ամիս՝ 30 օր, որի ընթացքում ազգովի պետք է կանանց վեհաբանել, հիշել նրանց մասին, հիշել ամենակարեւորը, որ կինը մայր է, քույր է, դուստր ու սիրելի կին, փորձել հասկանալ նրանց հիմնախնդիրները ամեն մեկն իր համար ու նաեւ՝ հասարակական ու իրավական կտրվածքով, ծաղիկներ ու այլ նվերներ անել նրանց, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն  Ողջունելի միամսյակ է, բան չեմ ասում, բայց մեր մենթալ հետամնացության ֆոնին զավեշտալի է: Հենց միամսյակն անցնում է, կանանց մասին մոռանում են եւս մի տարի…  Շնորհավորում եմ անցած միամսյակն բոլոր այն կանանց, ովքեր դա ընդունում են: Ինձ համար Մարտի 8-ը դա տատիկս է ամբողջ էդ օրը գազօջախի առջեւ կանգնած, որպեսզի երեկոյան տղամարդիկ գան ու շնորհավորեն, ու նշեն Մարտի 8: Իսկ երեկոյան՝ հոգնած, հազիվ—հազ բացած, էդ տոնը ստեղծողին հայոհոյող հայացք…

Ինձ համար Մարտի 8-ը կանանց իրավունքների համար պայքարի օրն է, չնայած շնորհավորանքներ այնուամենայնիվ ընդունում եմ: Էս կյանքում փորձեցի ամեն ինչ, ինչ կանացի է՝ թույլ, հեզ, խոնարհ, քնքուշ, ներող, հոլանի, համբերատար եղա՝ կյանքը տվեց գլխիս, դարձա պայքարող…

Ես ֆեմինիստ եմ:

Աստված ստեղծեց Ադամին, իսկ որպեսզի նա չտխրի ու չձանձրանա, ինչպես նաեւ մարդկային ցեղը շարունակելու համար նրա կողից ստեղծեց Եվային, խտրականություն մտցնելով սեռերի միջեւ՝ դրանով իսկ դնելով ֆեմինիստական շարժման սկիզբը…

Իրական ֆեմինիզմը ոչ թե ծայրահեղության նկատմամբ ծայրահեղացված արձագանքն է, այլ կնոջ ու կանացիության իրական գնահատականը, որի դեպքում կնոջ համար անհեթեթ կդառնա ռադիկալ ֆեմինիզմը, իսկ տղամարդու համար՝ սեփական անասնական մղումը կնոջ առարկայացմանն ու նրա ընկալմանը՝ որպես աստծո բիզնես-պրոյեկտի, որի նպատակն է միայնակ աստծու պատկերով ստեղծած միայնակ տղամարդու բավարարումը:

«Ֆեմինիզմը  ձգտումն է` տղամարդկանց հետ կանանց հավասարությանը կյանքի բոլոր ոլորտներում, իսկ նեղ իմաստով՝ սոցիալ-փիլիսոփայական շարժում, որի նպատակն է կանանց շահագործմանը վերջ դնել և նրանց համար տղամարդկանց հետ հավասար իրավունքներ ապահովել։ Սակայն ֆեմինիզմի կողմնակիցները պայքարում են ոչ միայն կանանց իրավունքների պաշտպանության համար, այլ նաև տղամարդկանց և ցանկացած մարդու իրավուքների և ազատությունների ապահովման և իրականացման գաղափարների համար։ Ներկայումս ֆեմինիզմը հանդես է գալիս որպես սոցիալ-մշակութային զարգացման այլընտրանքային փիլիսոփայական կոնցեպցիա»,- ասում է հայկական Wikipedia-ն:

Ֆեմինիզմը զուտ դեմոկրատական երևույթ է և կարող է խրախուսվել  ու գոյատեւել միայն ազատ դեմոկրատական կամ դրա ուղու վրա կանգնած հասարակության կողմից: Այլ հասարակություններում ֆեմինիզմի դրսևորումը կարող է ունենալ անկանխատեսելի հետևանքներ: Պատահական չի,  որ շարժումն իր բուռն վերելքն ապրեց 60-ականներին ու մասնավորապես աշխարհի ամենադեմոկրատական երկրում ` ԱՄՆ-ում:

Հասկանալի է, որ ֆեմինիզմը հասարակական, քաղաքական ու քաղաքացիական կյանքում կանանց և տղամարդկանց իրավունքների հավասարության գաղափարի վրա հիմնված աշխարհայացք է:

Բայց հաճախ ֆեմինիստ ասելով հասկանում են ծայրահեղ մոտեցում ունեցող կանանց, ովքեր, օրինակ, կարող են խիստ վիրավորվել, երբ տղամարդն իրենց տեղ զիջի տրանսպորտում կամ, դուռը բացի նրանց համար։ Սա ռադիկալ ֆեմինիզմ է:

Ֆեմինիզմի երևույթն իրականում ավելի բազմաշերտ է ու բազմանշանակ: Ֆեմինիզմը կարող է սկսվել տղամարդ-կին հոգեբանական, բարոյական, ֆիզիկական հարաբերություններից և ավարտվել գլոբալիզացիայով: Պատրիարխալ քաղաքակրթությունը ձևավորել է ֆեմինիզմի սեփական ընկալումը. այն է` ֆեմինիզմը կանացի սկզբի ապստամբությունն է տղամարդկային սկզբի դեմ:

Մինչդեռ իրական ֆեմինիզմը չի կարող լինել միայն ռեակցիա կանացի սկզբի հանդեպ կատարված ու կատարվող ակցիայի նկատմամբ: Իրական ֆեմինիզմը և՛ տղամարդկային, և՛  կանացի սկզբերի կողմից կանացիության, կնոջ վեհ ընկալումն է որպես կենդանի կյանքի կարևորագույն բաղադրիչներից մեկը, որպես արարչության ամենակարևոր գործոնը:

Իրականում ֆեմինիստ կարող է լինել և՛ տղամարդը, և՛ կինը. այս դեպքում խնդիրը ոչ թե սեռային տարբերությունն է, այլ աշխարհի ու կյանքի ոչ մարմնեղեն ու նյութեղեն ընկալումը,  նրա  ճիշտ ընկալելու ու արժևորման  ունակությունը: Կանացի սկզբի արհամարհանքի վրա հիմնված քաղաքակրթություններն ի վերջո հանգում են այդ սկզբի աստվածացմանը, սակայն միայն այն ժամանակ, երբ քայքայված են լինում և´ տղամարդկային, և´ կանացի սկզբերն ու իրական կյանքն իր ամբողջականության մեջ վեր է ածված ունայնության: Իրական ֆեմինիզմը մարդկային կյանքի կենսագործության անխուսափելի պայմանն է, կեղծ ֆեմինիզմը` միայն մարդկային քաղաքակրթության անկման մեկ բաղադրիչը:

Ինտերնետում փնտրեցի՝ «Ֆեմինիստական շարժումը Հայաստանում» ու ստացա ծով արդյունքներ՝ « Հայաստանում ֆեմինիստական շարժում գոյություն չունի: Ուղղակի որոշ կին գործիչներ ընտրություններից առաջ ակտիվանում են` ֆավորիտ այս կամ այն կուսակցության ցուցակում անցողիկ տեղ «գրավելու» հույսով: Հույսերն արդարանան կամ չարդարանան` երկու դեպքում էլ նրանք մոռանալու են կանանց իրավունքների մասին: Այս «հիվանդությունը» բնորոշ է նաեւ հասարակական այլ խմբերի, ասենք` կարիերիստ ջահելներին, որոնց կոմսոմոլային ակտիվությունն իր գագաթնակետին հասնում է հատկապես ընտրություններից առաջ», — neonews.am: Մեկ էլ Ղազանչյանի ասած անհեթեթությունը, թե, իբր՝ «Ծխող կանաց թվի աճին նպաստում է ակտիվորեն զարգացող ֆեմինիստական շարժումը, կանայք ազատության են ձգտում», — Նովոստի-Արմենիա:

Ըստ իս, այսօր կանայք ավելի շատ ծխում են իրենց կենցաղային ղարդերը փարատելու համար, կամ գուցե, ինչպես ինձ համար մի ժամանակ, նրանց համար էլ, այո´ սիգարեթի ծուխը ասոցացվում է ազատության հետ, քանի որ միայն դա ունեն բոլոր ազատություններից:

Հասարակության նեգատիվ վերաբերմունքը ֆեմինիստական շարժմանը կոնկրետ Հայաստանում պատճառաբանվում է պատրիարխալ ամուր դիրքելը զիջել չցանկանալու հետ, ֆեմինիստներին են վերագրում պոռնկության, ծխելու, աբորտների, վաղ ամուսնությունների կամ սեռական կյանքի, նույնիսկ սեռավարակների վիճակագրական աճը: Գուցե՞ սկսեն շուտով կանանց մեղադրել արտագաղթի աճի ու հեղափոխական շարժման ակտիվացման հետ: Վերջինս ցանկալի է, քանի որ էս երկրում տղամարդիկ չկարողացան մի կարգին բան անել էս 20 տարվա մեջ, գուցե կանայք կկարողանան:

Ես գտնում եմ որ կանանց հիմնախնդիրներն էնքան շատ են մեր երկրում, որ անհրաժեշտ է քաղաքական կառույց, շարժում, միավորում, որը կմտնի պառլամենտ ու կզբաղվի կանանց շահերով, ինչ տիրակալներ էլ որ լինեն: Ուզում եմ որ խորհրդարանական ընտրությունների ներկայանանք: Պատկերացնում ե՞ք որքան էլեկտորատ կունենա մի կին, ում մեր կանայք կընդունեն ու կսիրեն, ում կվստահեն ու կհավատան, ու ոչ միայն կանանց հիմնահարցերով:

Մի նկար տեսա, ուր լիբիայի ապստամբներն էին միտինգում, լիբիացի ըմբոստ կանայք հրապարակն էին լցվել, ու իսլամով իրենց պարտադրված լաչակները հագներին գոռում-գոչում էին ու պահանջում արժանապատիվ ապրելու իրավունք, ես հասկացա, որ ցանկացած հեղափոխոթյուն անհնար է առանց կանանց, ու գուցե մի օր էլ, երբ մեր հրապարակներում  վառ ու պայծառ գույներով հագուստներով կանայք կգերակայեն ավանդական սեւահագուստ մռայլ տղամարդկանց՝ մենք էլ կանենք հեղափոխություն:

Երբ նայում եմ մեր միտինգների ֆոտոները,  մատովոր 80/20 վիզուալ հարաբերակցություն եմ ֆիքսում տղամարդկանց ու կանանց մասնակցության: Մտածեցի, որ  եթե էդ տղամարդիկ իրենց կանանց հետ եկած լինեին միտինգի, երկու անգամ ավել մարդ կլիներ, իսկ եթե դուստրերին էլ բերած լինեին, հաշվի առնելով որ կանայք թվաքանակով գերակշռում են տղամարդկանց, ապա ամենաքիչը մեկ երորդով կավելանային միտինգավորները: Իմ հաշվարկով կանանց հավասար մասնակցությունը ԳԱՂԱՓԱՐԱՊԵՍ ընդդիմադիր իրենց ընտանիքի տղամարդկանց հետ միտինգներին, հաշվի առնելով, որ պատրիարխալ ընտանեկան կարգն է գերակշռում, կապահովեր մինիմում 170-180 հազար մարդ:

Մտածել է պետք: Թող էդ տղամարդիկ, ովքեր իրենց ընդդիմադիր են համարում, ովքեր բռնապետության դեմ պայքարի են ելել, իրենց ընտանիքներում հեղափոխություն անեն ու նախ եւ առաջ ազատագրեն կնոջը, եւ ապա պահանջեն իրենց ազատագրել այդ նույն բռնապետությունից: Ես կոչ եմ անում իմ երկրի բոլոր ընդդիմադիր ամուսիններ ունեցող կանանց: Դուք չե՞ք հոգնել պասիվ դերից, դուք չե՞ք ուզում, որ ձեր ամուսինների միտինգի օրերը վերջանան, նրանք էլ հո մահանա են բռնում ու ամբողջ օրով կորում հետո էլ խմած տուն գալիս չէ՞ երբեմն ☺☺☺

Թեկուզ եթե էդպես էլ չի, դիցուք դուք համախոհ չեք ձեր տղամարդու հետ, ու նա գնում է իր միտինգին իր դիրքորոշումը պաշտպանելու, դուք ո՞ւր եք գնում, ո՞վ է ձեր շահերի պաշտպանը, ո՞ւմ եք վստահում: Կանայք, ովքեր չեն կողմնորոշվում, քանի որ մարդկային համապատասխան տեսակ են փնտրում, առաջարկված ծրագրերի մեջ իրենց խնդիրներն են փնտրում, ու ոչ մի տեղ չեն գտնում՝ անտեսված են, կամ ձեւական շոշոփված: Բայց եթե կինը հասարակական ակտիվ չի ընտանիքում, մեկ է, էդ կանանց էլ  չես խաբի, նրանք հասկանում են, որ սա տղամարդկանց կռիվն է, իրենցը չի, դրա համար էլ պասիվ են:

Կոչ եմ անում բոլոր կանանց միավորվել մի գաղափարի շուրջ.  այն քաղաքական ուժը, ով կընդունի մեր առաջադրած բարելավումները, մեր ծրագիրը, նրան էլ կտանք մեր քվեն էլ, մեր մարդաքանակն էլ: Պահանջները կձեւակերպենք միասին:

Որքան էլ պայքարեն պատրիարխալ հասարակարգի ջատագովները, որքան էլ փակեն տներում իրենց կանանց ու աղջիկներին, որքան էլ արգելեն նրանց ամեն ինչ(արգելված պտուղը քաղցր է), միեւնույնն է, մոտենում է Հայաստանում պատրիարախալ գերակայության վերջը այնպես, ինչպես մոտենում է ավազակապետության վերջը: Ու թող ոչ ոք չասի, թե չենք զգուշացրել:

Միամսյակը պրծնի էլ, միեւնույնն է` թող զգաստանան, կանա՛յք են գալիս:

Ֆեմինիզմ = Իրավահավասարություն = Ազատագրում

Երկար ժամանակ չէր գրվում: Երկար ժամանակ է, մտածում եմ. ինչի՞ գրեմ, ո՞ւմ համար, որ ի՞նչ դառնա, բա հետո՞, ի՞նչ կարող է փոխել իմ գրածը կամ ասածը մի երկրում, ուր առաջնայնությունները խախտված են, ուր գաղափարի փոխարեն ընտրացուցակներ ենք քննարկում, իսկ եկեղեցին անտարբեր ու պասիվ դիրք  է ընդունել հասարակության համար կարեւոր հարցերի շուրջ …

Գիտական հետազություններ ու գերակա ուղղություններ, որոնք անհրաժեշտ են Հայաստանին ապրելու համար, ու էլ ավելի լավ կապրեցնեն Հայաստանը` ըստ Գիտության Զարգացման Հիմանդրամի.

Աստղա‎‎ֆիզիկա, ռադիոֆիզիկա, բարձրջերմաստիճանային գերհաղորդականություն, նանոտեխնոլոգիաներ և կիսահաղորդչային նանոէլեկտրոնիկա, լազերային ֆիզիկա, ին‎ֆորմացիոն տեխնոլոգիաներ և ին‎ֆորմատիկա, էներգետիկա, ուղեղի նեյրոէնդոկրին իմունային համակարգի կենսաքիմիա, շրջակա միջավայրի վրա բացասաբար ազդող գործոնների գնահատում ու կանխում,Սևանա լճի բնական ռեսուրսների պահպանում, պղնձի և ոսկու կորզման նպատակով բակտերիական տարալվացման պրոցեսների բնութագրում և փորձարկում, հիդրոպոնիկական աճեցման կենսատեխնոլոգիաների մշակում, Հայաստանի բնական հումքից նոր հատկություններով օժտված նյութերի ստացում եւ այլն:

Եթե երկիրը սնանկ է, նա չի կարող բուժել իր հիվանդներին, իսկ գիտության զարգացման համար ներդրված գումարները հազարապատիկ կվերադառնան հասարակություն:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին պետականության բացակայության ու սովետիզմի պայմաններում կատարել է ազգապահպան դեր,  հնում փոխարինել է պետական կրթական համակարգի ինստիտուտին, կրթել է ազգն ու պահել մշակույթը:  Հայ Առաքելական Եկեղեցու կոչումը  նաեւ քաղաքակրթական գործունեությունն է, մասնավորապես՝ գիտությունը:  Քրիստոնեական ուսմունքն ու գիտությունը ձեռք -ձեռքի համընթաց քայլող դաշնակիցներ են եղել դարեր ի վեր, եւ փոխադարձաբար լրացրել են միմյանց: Դա հատկապես վառ կերպով դրսեւորվել է երրորդ-չորրորդ դարերից սկսած՝ շնորհիվ եկեղեցական նշանավոր գիտնական հայրերի, ովքեր, յուրացնելով իրենց ժամանակաշրջանի բնագիտությունն ու փիլիսոփայական մեթոդները, դրանք օգտագործեցին աստվածապաշտությունն ու քրիստոնեական աշխարհայացքը առավել հարստացնելու եւ մատչելի դարձնելու համար: Իրոք որ, եկեղեցին եղել է գիտության ռահվիրան:  Հայոց եկեղեցին մշտապես հոգացել և հովանավորել է գիտություն ու մշակույթը: Միանգամայն օրինաչափ է, որ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Ա, Գարեգին Ա և Գարեգին Բ Ամենայն հայոց կաթողիկոսները ընտրվել են ՀՀ ԳԱԱ պատվավոր ակադեմիկոսներ:

Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինն իր գիտական ներուժով առաջնակարգ տեղ էր զբաղեցնում հայագիտության զարգացման բնագավառում: Հարյուրամյակների ընթացքում Մայր Աթոռում հավաքվել էր տպագիր եւ ձեռագիր գրքերի եզակի մի  հավաքածու, որը Հայաստանի խորհրդայնացման տարիներին ազգայնացվեց: Եկեղեցին ամբողջովին զրկվեց նաեւ գիտական կենտրոններ ունենալու հնարավորությունից: Սակայն կարեւորելով գիտության դերը ժողովրդի կյանքում հայոց իմաստուն հայրապետներն  ամեն կերպ աշխատեցին իրենց օժանդակությունը բերել Հայաստանում գիտակրթական գործի զարգացմանը:

Ի՞նչ ունենք այսօր, ի՞նչ է անում եկեղեցին, որպեսզի մենք ունենանք գիտություն, որ չմեռնի մեր ներուժը, որ երիտասարդ գիտնականները չգնան դուրս ու չմնան, այլ մնան երկրում ու գիտություն արարեն, քանի որ հիմարին էլ պարզ է, որ` ընդերքն անսպառ չի, աշխարհագրական դիրքը առեւտրի համար հեչ հարմար չի, տուրիզմը «հայի հագով» չի, որովհետեւ չափի զգացում չունենք… Գործարաններ չկան, արժեքավոր ոչինչ չենք արտադրում բացի նեղ շուկայում սպառվող  ամենօրյա կենցաղային կարիքներ ապահովող ապրանքներից, դրանց մեծ մասն էլ կաթի փոշուց կամ կոնցենտրատից ենք ստանում, կամ ներկրածի պիտակները փոխում:

Ո՞նց ենք ապրելու, ինչո՞վ 20 տարի հետո: Եկեղեցական այրերը մտածո՞ւմ են այդ մասին: Ինչո՞ւ են լռում, ինչո՞ւ չեն ահազանգում գիտության տխուր վիճակի մասին, ի՞նչ է արել վերջին տարիներին Սուրբ Աթոռ Էջմիածինը, Հայ Առաքելական Եկեղեցին, որպեսզի գիտություն լինի Հայաստանում:

Տեսնենք.

2000 թ. հունիսի 26-ին  հիմվեց «Գարեգին Ա» աստվածաբանական-հայագիտական Կենտրոնը, որը կոչված էր նպաստելու Հայաստանում աստվածաբանական ու մեկնողական բնագրերի ուսումնասիրությանն ու հրատարակությանը, կաթողիկոսական դիվանատան գործունեության հետազոտությանն ու վավերագրերի բազայի ստեղծմանը, հայ միջնադարյանկանոնական գրականության հետազոտության  զարգացմանը: Կենտրոնը պետք է նպաստեր նաեւ եկեղեցագիտության եւ հասարակական գիտությունների ասպարեզում Մայր Աթոռի ուսումնական հաստատություններում կրթություն ստացած երիտասարդների առաջընթացին:

Գարեգին Բ Վեհափառ Հայրապետն իր գահակալության առաջին իսկ տարում խոստացել էր հովանավորել Հայաստանում եւ Մայր Աթոռում հայագիտական հետազոտությունները, խրախուսել հասարակագիտության բնագավառում արժեքներ ստեղծած գիտնականներին, այդ նպատակով Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Ալեք եւ Մարի Մանուկյան Գանձատանը   ստեղծվեց «Գարեգին Ա» հայագիտական-աստվածաբանական կենտրոնն ու եւ գիտական գրադարանը, որտեղ զուտ գրադարանային աշխատանքից, պետք է ունենար նաեւ գիտական ուղղվածություն:

Կենտրոնի այս կառույցն իհարկե, որոշ չափով իր նպաստն է բերում Մայր Աթոռում գիտական հետազոտությունների եւ գիտաժողովների կազմակերպմանը: Մասնավորապես, քայլեր է ձեռնարկում ԱՄՆ Կոնգրեսի գրադարանի հետ գրքերի փոխանակություն սկսելու համար: Համագործակցության կապեր է մշակում Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, ԵՀ-ի պատմության եւ աստվածաբանության ֆակուլտետների եւ ՀՀ ազգային գրադարանի հետ:

«Գարեգին Ա» կենտրոնը փորձում է իր աշխատանքները համաձայնեցնել  նաեւ ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար ինստիտուտների եւ գրադարանի հետ:

Բայց միայն հասարակագիտության ու հայագիտության բնագավառները չեն, որ եղել են մեր եկեղեցու հովանավորչության ներքո, բնական  ու ճշգրիտ գիտությունները, բժշկագիտությունը, թարգմանչաց գործը ոչ պակաս են կարեւորվել Հայ Եկեղեցու կողմից:

Եւ ցավալի է, որ երկրի առաջին դեմքերը, որոնք ասում են, որ երկրի զարգացման գրավականը գիտությունն է, հաճախում են այդ նույն եկեղեցիները, մոմ են վառում, ու ոչ մի եկեղեցական չի խոսում այդ մասին, չի ասում նրանց հոգեւոր հոր դիրքից` «Ամոթ է, որդյակս, մի՛ ամայացրու երկիրդ, մի՛ ստիր»…

Ոչ մի եկեղեցական չի արտահայտել ոչ միայն Հայ Առաքելական Եկեղեցու, այլ նույնիսկ իր սեփական դիրքորոշումը գիտության ներկայիս հոգեւարքի մասին:

Այդ եկեղեցում կնքվում են միայնության մեջ ընտրված նախագահներ` եկեղեցական խաչը կախած, «հոգեւոր այրերը» բենթլիներով մեծամտորեն ու հպարտ պտտվում են քաղաքով, բոլորը ձեւեր են թափում իրար դիմաց, մեր առաջ ջանք էլ չեն գործադրում որեւէ արդարացում, կամ պարզաբանում տալու:

Ասում ենք` երկիրը ռեսուրս չունի, ընդերքը թալանում են, մեզ թունավորում հանրային գերակա շահը շահարկելով: Ասում են` «Աստված պահապան»: Էլի որ Աստված պահապան, այ իմ հարգարժան հոգեւոր այրեր, որ չգիտեմ ինչպես հաջողվել է ձեզ մասնակիցը դարձնել այսօրվա գորշ ու անդեմ «հայքրիստոնյա»  ու «ցեղասպանություն» շահարկող սեւազգեստ միջակներ բուծելուն, դուք, դուք ինչի՞ համար եք, ո՞վ պետք է վատ թագավորին տեղը դնի, եթե ոչ տեր հայրը, ո՞վ պետք է լավուվատ հասկացնի իր իսկ ապրելակերպով, ոչ թե հակասի իր իսկ պատարագներին:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին արժեզրկվել է իր սպասավորների երեսից: Ես կնքվել եմ այդ եկեղեցում, հասուն ու գիտակից տարիքում: Ես ուզում եմ իմ եկեղեցին լինի ժողովրդի կողմից ու խոսա նրա շահերից: Իսկ նրա շահը հաստատ գիտություն զարգացնելն է, ոչ թե հանքեր փորելը:

Եկեղեցին ոչ մի այլ ֆունկցիա չի կատարում այսօր, այն մասն է իշխանական ճնշող մեխանիզմի, եկեղեցին այսօր ինձ համար դադարել է լինել Աստծո տաճար, որովհետեւ այնտեղ ստում են ու անտարբեր են: Եկեղեցին ճնշում է մարդու ազատությունները, այնինչ գիտությունը ազատագրում է: Եկեղեցին անտարբեր է իր թեմի հանդեպ, նրան մեկ է` քաղցկեղն առաջացող էկո-աղտոտվածությունից, որի հարցերը նույնպես գիտությամբ են լուծվում, բուժումն էլ գիտությամբ է, ու հիմա ամենը միայն գիտությամբ է:

Ապաշխարեք, ապաշխարանքի թեմայի առաջնայնությունն էլ պետք է գիտականորեն հիմնավորել երբեմն…

Ալիսը պառկել էր դեմքով դեպի պատը, նա այդպես էր սիրում: Մեջքից նրան գրկած երիտասարդը խորը քնած էր: Երիտասարդը նոր մարդ էր Ալիսի կյանքում, բայց նրանք շատ լավ հասկանում էին իրար` թե սեքսում, թե կյանքին վերաբերվող հիմնարար հարցերում: Ունեին միևնույն արժեքային համակարգը և նույն ՙքոլից՚ էին, ասպես ասած: Հա՞, իսկ ինչո՞ւ երիտասարդ, նա անուն ուներ` Նարեկ: Դե, նոր ծնվող հարաբերություններ, հասկանում եք` դեռ նոր-նոր իրար ճանաչում էին, ուսումնասիրում, ու Ալիսի ուղեղում նա դեռևս ՙերիտասարդ՚ էր, նոր էր նրան սովորում, նրա մարմնին, նրա խառնվածքին, «բզիկներին»:

Ալիսը ոչ մի կերպ չէր կարողանում քնել, հիվանդ էր, գրիպի բարդություն էր տվել, Ալիսը հազում էր` մանավանդ գիշերները, ու ինչ-որ ստաֆիլոկոկ ուներ, ինչ-որ թանկ ու երկար բուժվող ստաֆիլոկոկ: Պառկած անիծում էր Նոր Տարին, քանի որ ի վիճակի չէր ուրախանալ` վատ էր զգում իրեն, փողերն էլ գնացել, գնում են, ու հավանաբար էլի կգնան ստաֆիլոկոկին քշելու վրա:

Խաղալով բազմոցի գոբելենի հետ, մտածում էր` երևի թե Աստված իրեն շատ է սիրում, որ հիանալի մարդկանց է հանդիպում վերջերս, կամ էլ այդտեղ աշխատում է կարմայի օրենքը, քանի որ Ալիսը միջատներին չէր սպանում, դե, նրանց որոնք չեն վնասում մարդուն, նա բռնում էր մի բանով ու դուրս էր գցում:

Նարեկն օրինակ: Կամ այն հրաշալի մարդը` Մենուան, որ Ալիսի մասին մեծ եղբոր նման հոգ էր տանում, հենց նրա մասին կպատմեմ: Հա, մոռացա ասեմ. Ալիսը գիրք էր գրել, որի լույս տեսնելուց հետո ոչ միայն չարդարացան նրա ծնողների ահասարսուռ կանխագուշակումներն այն մասին, որ նա այդ գրքով միայն խաղք ու խայտառակ կլինի աշխարհով, այլև նրան նախկինում սիրող մարդիկ կսկսեն արհամարհել որպես մարդու թույլ ու ընկած տեսակ, այլև` Ալիսի կյանքը կտրուկ փոխվեց: Նրան չճանաչողները գրքով ճանաչեցին, հարգեցին ու սիրեցին յուր անկեղծության ու համարձակության համար և անվանել դա նոր գրականություն: Ալիսի մասին սկսեց խոսալ քաղաքը, նրան սկսեցին զանգել, գրել, տարբեր միաջավայրերում անծանոթ մարդիկ սկսեցին մոտենալ նրան ու ներկայանալ:

Ծնողների վախերը գուցեև արդարացված էին, որովհետև Ալիսի գրած գիրքը, որ կոչվում էր «Շշին հագած», կարող էր վանել մարդկանց, չէ՞ որ գրքի հումքն ու հիմքը սեփական կյանքն էր…

Աստծո կամոք եղավ հակառակը…

Եվ մարդիկ, հայտնվեցին նրա  կողքին միայն այն պատճառով, որ Ալիսը չէր վախեցել սեփական կյանքի պատմությունը պատմելիս պատմել սեփական ոչ միայն վերելքների, այլև անկումների մասին ավելի շատ` ալկոհոլիզմի և դրա հետևանքով ՙչոլերն ընկնելու՚ վիճակին, երբ նա թափառում էր փողոցներով խմած ու տարատեսակ արկածներ գլխին

բերում` սիրելի սրճարանի մատույցներում ընկերների առջև փսխելուց մինչև սիրած մեկի տունը հարբած վիճակում չգտնելուց հետո վիրավորանքից տաքսիստի հետ սաունա գնալուն: Ճիշտ է, տաքսիստը ՙխոլում՚ միայնակ ուտում էր իր քյաբաբը, մինչ Ալիսը սաունայում իր բախտն էլ լացում ու հարբուխ քշում, իսկ հետո` երբ նա հագած-կապած դուրս եկավ, մի բաժակ կոնյակ գցեց ու ասաց` ՙԳնացինք՚, տաքսիստը շիվարել էր` սեքսի ախորժակով էր եկել: Դե. Ալիսը ինչեր ասես որ չէր անում նախկին կյանքում:

Բայց իմ այս պատմությունը գրքի մասին չի, ոչ էլ նրա բովանդակության, գիրքը կարող էր և չլինել, կամ կարող էր լինել երգ, կամ նկար` բայց անկեղծ: Ներեցեք շեղվելու ու «մանրանալու» համար:

Ուրեմն, օրերից մի օր, երբ Ալիսը հերթական անգամ «չոլերն էր ընկել»  մեկշաբաթյա հանրախումի` «զապոյի» շրջանակներում, ու մոլոր պտտվում էր քաղաքում` չիմանալով ուր գնալ, որովհետև տանը չափահաս աղջիկ ուներ, որն ատում էր մորն այդ վիճակում, ու ճիշտ էր անում` ատելի էր: Ալիսը զանգ է ստանում:

— Բարև Ձեզ, Ալիս, Մենուան է անհանգստացնում, հիշո՞ւմ եք կարծիք էի գրել Ձեր բլոգում գրքի որոշ հատվածների մասին, Դուք ասացիք, որ ես չեմ կարող կարծիք հայտնել մի բանի մասին, որին ամբողջապես ծանոթ չեմ, ու թողել էիք Ձեր հեռախոսահամարը, խոստանալով նվիրել գիրքը: Ինչպե՞ս կարող ենք հանդիպել, ե՞րբ է Ձեզ հարմար:

— Հենց հիմա:

— Դե, մնացեք այդտեղ, որտեղ կաք, ես սև 24-ով գալիս եմ:

Մենուան տեսնելով աստիճաններով օրորվելով իջնող աղջկան` վախեցավ, ու մտածեց. ՙԳուցե չարժի՞ նրա հետ գործ ունենալ՚: Բայց Ալիսը մոտեցավ ու հարբած հայացքի ու ուռած դեմքի միջով շատ անկեղծ ու փափուկ ժպտաց, ասելով.

— Բարև Ձեզ, ես Ալիսն եմ: Չե՞մ համապատասխանում Ձեր պատկերացրած Ալիսին:

— Դուք ավելին եք, նստեք: Սովա՞ծ եք:

Ելնելով նրա հարբածության աստիճանից Մենուան մտածեց, որ նա երևի խմում է, ու չի ուտում:

— Առանձնապես ոչ, բայց մի բաժակ կոնյակ ինչո- թեթև բանով կուզեի:

— Գնացինք ուրեմն:

Ճանապարհին Մենուան գլուխը թեքում էր ու մերթ ընդ մերթ նայում սիգարեթը ձեռքին, գլուխը հազիվ ուսերին պահող Ալիսին ու հարցնում ո՞ւր գնալ:

— Ես իմ սիրելի սրճարանից բացի ոչ մի տեղ չեմ գնում, բայց հիմա նա փակ է` ձմեռ է: Գնացինք, ճանապարհին մի բան կտեսնենք` կկանչի, կմտնենք:

Մենուան մտածեց, որ այս աղջիկը հաստատ այն գրքի աղջիկն է, որովհետև չկարողանալով ուսերին պահել գլուխը պահումէ  իր բանականությունը, ու թեև խոսքն անհոդաբաշխ է` հոդաբաշխ մտածում է:

— Հա, լավ, իմացա, մի պանդոկ կա, գնում ենք հաճախ ընկերներիս հետ, կգնանք, այնտեղ լավ են պատրաստում:

— Ինձ համար մեկ է տեղը, կողքիս մարդն է կարևոր, իսկ կողքիս մարդուց լավ մարդու հոտ է գալիս, ես հոտերով եմ մարդկանց հավանում:

Մենուան նայեց Ալիսին ու ժպտաց` աչքերը փայլում էին, նորից մտածեց, որ չի սխալվել զանգելով:

Մտան պանդոկ, տեղավորվեցին, վերցրեցին կոնյակ ու ուտելիք: Նստեցին բավականին երկար: Մենուան խոսում էր, իր հիացմուքն էր արտահայտում բլոգում կարդացածի վերաբերյալ, ավելի ճիշտ` մի մասի, երկրորդը քննարկում էին: Ալիսը մակագրեց, տվեց գիրքը. նա իրեն ակնհայտորեն անհարմար էր զգում այդ համակրելի ու հավանաբար բարձր հասարակական դիրք ունեցող մարդու գովեստներից, բայց և միաժամանակ հաճելի էր նրա ուշադրությունը:

Կանյակը խմվեց, ուտելիքը սպառվեց միակողմանի` Ալիսը քջուջ էր արել միայն: Վեր կացան, դուրս եկան արդեն ՙդու՚-ի անցած: Մենուան Ալիսին ճճանաչում էր բլոգով, Ալիսը Մենուային` հոտով, գեղեցիկ խոսքով ու հաճելի ձայնով: Ալիսը բավականին հարբած էր, բայց հիշում էր, որ տուն գնալ չի կարող:

— Ո՞ր տանեմ քեզ, Ալիս:

— Ուր ուզում ես, ես տուն չեմ կարող գնալ:

Այ քեզ բան:

— Վայ մամա ջան, բա ո՞ւր: Տանե՞մ ընկերուհիներիցդ մեկի տուն:

— Չէ, նրանք ինձ բարոյականություն են կարդում իմ խմելու համար: Ես ինքս շատ լավ եմ հասկանում, որ լավ չեմ անում, ուղղակի մարիմինս չի թողնում, քանի օր է խմում եմ ու «ապախմելիցա»-ով եմ ապրում` «զապոյ» եմ: Ես ինքս կարող եմ նրանցից լավ պատմել իրենց ալկոհոլի վնասների մասին, ես ուզում եմ անոնիմ ալկոհոլիկների ակումբ բացել, կամ` ՀԿ: Չէ, տարբերակ չի, ինձ հիմա ոչ ոք ընկեր չի լինի, արի գնանք ինչ-որ մոթել, ես ուղղակի կքնեմ, եթե կուզես մնաս` մնա, չես ուզի` կգնաս: Բայց լավ կանես մնաս, չեմ սիրում մենակ մնալ, վախենում եմ սիրտս վատանա ու մեռնեմ` մեն-մենակ:

Մենուան գլուխն առել էր ձեռքերի մեջ ու մտածում էր` «Արա, էս ո՞ւր եմ ընկել..»,  ախր նա բոլորովին էլ մոթելում միասին գիշերելու նպատակով չի զանգել Ալիսին: ՙԴե լավ, ի՞նչ արած, օգնություն է պետք մարդուն, ի՞նչ անեմ, հո՞ չեմ տանի թողնեմ մոթելում, որ մի հատ էլ նեղացնեն, խմած է, չի քնի, ներս ու դուրս կանի: Իսկ հայ տղամարդկանց էլ ի՞նչ է պետք` մի խմած կին, որ տանեն ինչ ուզում են անեն»,- մտածեց նա ու ասաց.

— Բայց ես էդպիսի տեղեր չգիտեմ, Ալիս, դու ասա:

— Ես էլ չգիտեմ, ես ալկած եմ, բոշա եմ, երբեմն կարող է խելագարություններ անեմ ու քիչ ծանոթ մեկի կողքին արթնանամ, բայց ոչ մոթելում, չեմ եղել երբեք, ես պոռնիկ չեմ:

— Չէ, չէ, Աստված մի արասցե Ալիս, բոլորվին դա նկատի չունեի, ուղղակի ես քաղաքում ընդհանրապես  մենակ ոչ մի տեղ չեմ գնում: Տնակյաց եմ ավելի, ընտանիքս էլ Փարիզում է: Լավ, գնանք տեսնենք ինչ ենք գտնում:

Գտան մի մոթել, ավելի շուտ սեփական տուն էր` մոթելի վեր ածած: Գարեջուր առան ու գնացին:

— Լավ էլ տաք ու հարմարավետ տեղ է, — նկատեց Ալիսը:

— Չե՞ս ուզում քնել, Ալիս:

— Չէ, ուզում եմ խմենք ու շփվենք: Ես շփվելու համար սիրեցի խմելը: Ուզում եմ քեզ ճանաչել: Մի տեսակ տարօրինակ զգացում ունեմ քո հանդեպ` ասես հազար տարի ճանաչելիս լինեմ, ասես հարազատ լինես:

Մենուան ժպտաց ու ձեռքը բռնեց Ալիսի: Ու երկար այդպես նստեցին:

— Դե լավ, քնել է պետք, ես վաղն աշխատանքի եմ, — ասաց Մենուան:

— Գնանք:

Ալիսը մտավ ննջարան, ուր բավականին մեծ` երկտեղանոց մահճակալ էր դրված, բայց Մենուան որոշեց պառկել բազմոցին: Պառկել ու ակնհայտորեն մրսում էր` ծածկոց չկար, մեկն էր ու Ալիսի վրա:

— Մենուա, տեղափոխվիր այստեղ, մեծ, լայն տեղեր են, հանգիստ կտեղավորվենք երկուսով:

Ալիսը հանվել պառկել էր, Մենուան եկավ ու շորերով պառկեց կողքը:

— Հանիր շորերդ, հո բոմժ չե՞ս, շորերով քնես` չես հանգստանա: Համ էլ` ուզում եմ քեզ գրկեմ քնեմ: Ինձ կյանքում ոչ ոք այդքան հաճելի բաներ չի ասել, նույնիսկ տղամարդիկ, որոնք ինձ սիրել են: Պառկի, ու թույլ տուր քեզ գրկեմ:

Մենուան, անհարմար զգալով Ալիսի անկեղծ համարձակությունից քմծիծաղ տվեց, հանեց մի քանի վերևի շոր ու մեջքից գրկեց նրան:

— Դու տաք ու հաճելի ձեռքեր ունես, Մենուա:

— Դու էլ ես տաք, հաճելի ու փափուկ:

Լռեցին, պատրաստվելով քնելու:

Բայց բնությունն իրենն է անում, այսինքն` լիբիդոն, ու Ալիսը զգում էր Մենուայի բանականությունից  անկախ գոյատևող լիբիդոն:

— Այ, հիմա այսպես ողջ գիշեր պիտի տանջվենք, — ասաց Մենուան:

— Կուզենք` կտանջվենք, կուզենք` չենք տանջվի:

— Ես չեմ կարող կնոջս դավաճանել Ալիս, ես միայն նրան եմ իմացել, միայն նրա հետ եմ եղել կյանքում: Եթե քո գիրքը չլիներ, ես ոչ մեկին չէի զանգի, ու ոչ մի տեղ չէի գնա:

— Դե, քնենք ուրեմն, գրկիր ինձ` քնենք:

Ու նրանք քնեցին` տանջվելով: Իհարկե, սիրային նովելի ժանրը, որի մեջ հավանաբար մտնում է այս պատմությունը, կգերադասեր տեսնել այդ ուժեղ տղամարդու թուլությունը… Բայց: Թող տուժի սիրավեպը, որովհետև սեքսը չի կարևորը, այլ գրկած քնելը: Չնայած կարծում եմ` ինչ էլ լիներ, միևնույն է, այն ինչ եղավ հետո` կլիներ նույն կերպ:

Նույնիսկ Նարեկի հետ: Նույնիսկ հետո: Նույնիսկ հիմա: Որովհետև կարևորը` կյանքում Ալիսին լավ մարդիկ են հանդիպում, իսկ լավ մարդկանց` Ալիսը: Ու ոչինչ չի ծնվում ոչնչից ու անհետանում ոչ մի տեղ: Ամեն ինչ փոխկապակցված է, ու եթե Ալիսը գիրք չգրեր, հարբեցող չլիներ, Մենուային չէր հանդիպի, նա էլ չէր ջնջի Ալիսի կյանքից բոլոր, այո, բոլոր որձ տղամարդկանց մասին հիշողությունները: Ալիսին բուժեցին ընկերները, այդ թվում` Մենուան, ու Ալիսը չէր բուժվի, ու չէր գրի այս սիրային նովելը, որն իրականում սիրային էլ չի:

Իրականում` սա նոր գրքի սկիզբի է նման …

Հայրն աղջկան անվանեց Սվետլանա, բայց բնավ՝ ոչ այդ անվան մեջ եղած լույսը տեսնելու համար, այլ, որովհետև անհաջող սիրո անունն էր: Կինը գիտեր այդ մասին, ու երեխային տարօրինակ էր վերաբերվում: Սիրում էր, իհարկե, բայց ամեն անգամ «Սվետա» կանչելով ամուսնու սիրած ռուս աղջկան էր հիշում, ու հոգին տակնուվրա էր լինում: Փոքրիկ աղջիկն այդ մասին չգիտեր, ու կարծում էր, որ մայրն իրեն չի սիրում… Նա օտարված է եղել մորից, ու գրեթե չի կիսվել նրա հետ, երբ յոթ տարեկանում սիրահարվել է, ու ինչ- որ անհանգստություն է զգացել, ու չի հասկացել իր հետ ինչ է կատարվում, վախեցել է պատմել այդ մասին մորը: Բայց մայր ու աղջիկ սիրում էին իրար, սիրում էին քնել իրար փաթաթված…

Մինչև, օրերից մի օր, երբ նոր էր սկսվել պատերազմը, 19 տարի առաջ հենց այս օրը Սվետայի մաման Մեղրուց գնաց Երևան ու էլ հետ չվերադարձավ… Նրան, ընկերուհուն ու ընկերուհու ամուսնուն, ով Կամազի ղեկին էր, ադրբեջանցի ավազակախումբը գերի վերցրեց Երևան-Մեղրի ճանապարհից:

Սվետան մորն այլևս չտեսավ:

Քույրերը՝ փոքրը վեց տարեկան, Սվետան՝ ութ, տեղափոխվեցին ապրելու տատիկի մոտ:

— Ես ընկել էի ազատության գիրկը, քանի որ տատս ու պապս աշխատում էին, ժամանակ չունեին մեզանով զբաղվելու, ու էդ ազատությունն ինձ տալիս էր հնարավորություն իմ ներսի ցավը մեղմելու, մտքերը ցրելու ու պատնեշ դնելու իմ ու անցյալի միջև: Խաղերն ինձ օգնում էին ցրվելու, բայց երբեմն հարցեր էին առաջանում, ու երբ ինձ նեղացնում էին, էդ ժամանակ ես զգում էի, թե որքան մենակ եմ, սկսում էի մտածել կյանքիս մասին, իմ մեջ վերլուծել:

Ու էդ տարիքում նա մերժեց Աստծուն։ Աղջնակը նեղացել էր Աստծուց ու պարփակվել իր մեջ: Հույսը դրել էր միայն իր վրա, իսկ երբեմն – երբեմն նույնիսկ ինքնասպանության փորձերի էր դիմում: Բայց ինչքան էլ դժվար լիներ էդ ժամանակահատվածը, նա միևնույն է՝ միշտ սիրել է կյանքը, ու միշտ մտածել, որ մարդը հենց էնպես չի ծնվում`յուրաքանչյուրը ծնվել է ինչ-որ նպատակի համար:

«Ես իմ դառը փորձից հասկացել եմ, որ էդ ամեն ինչը իզուր չէր, որ դրանք փորձություններ են, ու պետք է հաղթահարվեն, որ ամեն ինչ իրականում չարի ու բարու կռիվն է: Որոշել եմ գտնել իմ առաքելությունն այս կյանքում: Ու քանի որ դա հեռավոր երազի նման է եղել, որոշել եմ համբերատար սպասել, հարմարվել պայմաններին», -պատմում է Սվետան:

Հենց պատանեկության տարիներին էլ առաջին անգամ լուրջ զգացմունք է ծագել աղջկա նկատմամբ: Ու նա հասկացել է, որ փոքր ժամանակ էն տարօրինակ զգացումը, որ իրեն անհանգստացրել է, սիրահարվածություն է եղել, մի տարբերությամբ, որ ոչ թե տղաների է սիրահարվում ինքը, այլ՝ աղջիկների:

«Ես ապրում էի գավառում ու միշտ էլ մտածել եմ, որ իմ նման մարդիկ հիվանդ են: Ես ինձ հիվանդ էի զգում, ուրիշ, օտարացած թե օտարացված հասարակությունից, միևնույնն է: Ինձ թվում էր, ես երբեք չեմ կարող ընդունվել հասարակության կողմից. Եթե մնամ էնպիսին, ոնց կամ, ոնց ստեղծել ա ինձ Աստված, թե բնությունը, որ չեմ կարող բացահայտ սիրել, քանի որ ուզում եմ սիրել աղջկա, երջանիկ լինել, ի վերջո՝ ընտանիք ունենալ: Չէի հավատում»,- պատմում է աղջիկը:

20 տարեկանում Սվետլանան տեղափոխվեց Երևան, քույրն ընդունվել էր համալսարան: Կամաց-կամաց Երևանում սկսեց հարմարվել, ինտերնետի միջոցով գտավ իր նմաններին, ու անլիարժեքության բարդույթը ժամանակի ընթացքում վերացավ: Այդ նույն ինտերնետից էլ նրա ընտրած Ocean մականունը տեղափոխվեց իրական կյանք: Գուցե ճի՞շտ են ասում, որ անունը, դրա ընտրությունը, մեծ դեր է խաղում կյանքում: Ocean անունը այլ շունչ բերեց աղջկան, նրա համար մի նոր կյանք բացվեց, նոր հնարավորություններ, հայտնվեցին նոր մարդիկ… Այդ մարդկանցից շատերն արվեստագետներ էին: Ինքն իրեն զգաց ինչպես ձուկը ջրում, ոգևորվեց, ու քանի որ արվեստը նրան միշտ ձգել է, միշտ մի բան արարելու պահանջ է ունեցել, սկսեց ակտիվորեն ինքնաարտահայտվել: Հիմնականում լուսանկարչության միջոցով:

Բավականին արագ, մի քանի ամսվա ընթացքում Ocean-ին նկատեցին, հիմնականում ինտերնետից, Ֆեյսբուքից, ու սկսեցին հրավիրել ցուցահանդեսների: 2010թ. օգոստոս-նոյեմբեր ամիսներին նա մասնակցել է չորս տարբեր ցուցահանդեսների: «Հայկական ռապսոդիա» նախագծի շրջանակներում ցուցադրվել է Բելգիայում։ Վերջերս էլ «Հոգմապար» շարքով մասնակցեց Նկարիչների միությունում հյուրընկալված «Մարմին. Նոր պատկերային արվեստը Հայաստանում» ցուցահանդեսին:

Ցուցահանդեսը ներկայացնում են հինգ համադրողներ, ովքեր նաև արվեստագետներ են՝ Արարատ Սարգսյանը, Սարգիս Համալբաշյանը, Արևիկ Արևշատյանը, Արման Գրիգորյանը և Դավիթ Կարեյանը:

Ցուցահանդեսը կազմված է 4 նախագծերից ու ընդգրկում է բավականին լայն ժամանակային դիապազոն` Սուրենյանցից մինչև Սվետլանա Անտոնյան(Ocean):

Նախագծերն ու նրանց մոտեցումները, հեղինակների ու գործերի ընտրության սկզբունքները տարբեր էին, բայց ինձ համար կոնկրետ, նրանք միավորված էին մի՝ «ՄԱՐՄԻՆԸ `ՈՐՊԵՍ» գաղափարով:

Արևիկ Արևշատյանն իր ֆեմինիստական – տրանսֆորմացիոն(իմ ընկալմամբ) «Մարմինը որպես իրականության զգացողության միակ սուբյեկտ» նախագծով փորձել է հետևել կանանց ինքնաարտահայտման տրանսֆորմացիաներին:

Դավիթ Կարեյանը «Մարմնի ճշմարտությունը» մարմնականի ու հոգևորի հավասարության կոնցեպտով ցանկացել է ընդգծել, որ մարմինը նույնպես ունի կարիքներ, և նրանք պակաս կաևոր չեն:

«Կերպարային տեսություն» նախագծում (համադրողներ՝ Ա. Սարգսյան, Ս. Համալբաշյան) ներկայացվել են անցյալի վարպետները՝ Իսաբեկյան, Հակոբյան… Հակոբ Հակոբյանը հատուկ այս ցուցահանդեսի համար է գործերն արել: Ինձ համար մի քիչ տարօրինակ էր այդ երկուսին կողք- կողքի վիզուալ ընկալելը, կամ գուցե մտահղացումն էր այդպիսին: Արման Գրիգորյանը «Ճակատային մերկություն» նախագծի հեղինակներին մերկության սկզբունքով է ընտրել: Այդ էր պատճառը, որ նա նկատեց Ocean-ին, որի մասին ասում է. «Եթե չեմ սխալվում, երևի հինգ տարի առաջ ավստրիացի կուրատոր Հեդվիգ Սաքսենհյուբերի հետ,զրուցում էինք հայկական ժամանակակից արվեստի մեջ պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչների ներգրավվածության մասին: Հեդվիգը դեռ 1999 թվականից հետաքրքրվում էր հայ լուսանկարիչների աշխատանքներով, շատերի գործերի հետ էր ծանոթացել ու դժգոհ էր մնացել, ուզում էր, որ իրեն նոր մարդկանց հետ ծանոթացնեմ, ես էլ ասում էի, որ Հայաստանի պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչներով առանձնապես հետաքրքրված չեմ, որ ինձ ավելի հետաքրքրում են Ժամանակակից արվեստագետները`պոպ-արտիստները, կոնցեպտուալիստները և այլն, հետո հարցրի, թե ի՞նչը չի բավարարում նրան մեր լուսանկարիչների մոտ, պատասխանը շատ տպավորիչ էր, նա ասաց. «Գիտես, Ձեր բոլոր լուսանկարիչները կարծես ամսագրերի համար են նկարում, բայց նույնիսկ «գլամուրն» է շատ վատ ստացվում…

Հեդվիգի հետ զրույցից հետո սկսեցի ավելի ուշադիր լինել «գլամուրիստ» լուսանկարիչների հանդեպ, ինչպիսին է, օրինակ,Րաֆֆի Դավթյանը, մի խոսքով՝ առանձնապես հետաքրքիր ոչ մի բան չէր հաջողվում գտնել: Բայց մի օր Facebook-ում տեսա Ocean-ի լուսանկարները ու շատ տպավորվեցի, հիշում եմ՝ նայեցի Սվետլաննայի «ֆրենդների» մեջ, տեսա Տիգրան Խաչատրյանին, հետաքրքրվեցի, թե ինչ գիտի Ocean-ի մասին: Հիշում եմ, որ Տիգրանին համոզված ասում էի, որ երևի Ocean-ը Մոսկվայում կամ Պետերբուրգում է ապրել ու սովորել: Տիգրանն էլ էր հավանել լուսանկարները, բայց տեղեկություններ չուներ իրանից: Պատմում էր, որ հանդիպել է միայն մեծ ընկերական միջավայրերում ու ոչ մի բան չգիտի իր մասին և ընդամենը մի բան կարող է ասել, որ շատ համեստ մարդ է, լուռ, ինքնամփոփ, նստում, ոչինչ չի խոսում:

Ինձ հատկապես դուր էին եկել Ocean-ի ինքնադիմանկարները ու մեջքից նկարված քնած կինը: Այդ ընթացքում արդեն սկսել էինք աշխատանքները «Մարմին. Նոր Պատկերային արվեստը Հայաստանում» ցուցահանդեսի վրա ու ես որոշել էի անպայման ցուցադրել «Քնած կնոջ դիմանկարը», «Հոգմապար»-ը դեռ չէի տեսել, դրանք էլ որ տեսա Facebook-ում ավելի հավանեցի:

Երբ իմացա, որ Ocean-ը ոչ ապրել, ոչ էլ սովորել է Մոսկվայում կամ Պետերբուրգում, ու որ ընդամենը Ֆոտոապարատ է ճարել ու ինքն իր համար սկսել է ֆոտոներ անել ու, որ հերոսը հենց ինքն է, լրիվ հիացա. կարծես հանդիպած լինեի մաքուր արվեստի ֆենոմենի: Արվեստ, որը մաքուր ինքնաճանաչողություն է ու հաղորդակցություն, ոչ մի ավելորդություն, սրբագրում կամ գնահատված լինելու ակնկալիք: Ocean-ի արվեստը լավագույն վկայությունն է նրա, որ արվեստը դեռ ի վիճակի է լինել դիմադրող մարդկանց արտահայտչամիջոցը, որով նրանք պաշտպանում են իրենց և ուրիշների «ապրող կյանք»-ը»:

Ocean-ը գտավ իր առաքելությունն այս կյանքում: Չնայած դեռ աշխատանք չունի, բարդ է գտնելը, քանի որ աշխատատուները նրան տարօրինակ են համարում: Այնուամենայնիվ, նա իրեն պիտանի մարդ է զգում ու հասարակության լիիրավ անդամ: Ընկերներն օգնում են նրան: Բոլորը գիտեն նրա կողմնորոշման մասին, բայց արվեստի դաշտում դա էական չէ: – Լավ կլիներ, որ ամեն տեղ այդպես լիներ՝ առաջին հերթին մարդն ու նրա արած գործը:

Լուսինե Վայաչյան

Հ.Գ. Ի դեպ այս հրապարակումը, ի թիվս Լուսինե Վայաչյանի այլ հոդվածների  ներկայացված է վաղը` փետրվարի 10-ին կայանալիք ՆԱ/ՆԵ մրցանակաբաշխությանը:

Էրիկը (Էռնա), նույնիսկ չգիտեմ, որը փակագծերի մեջ վերցնեմ, շատ համակրելի 19-ամյա երիտասարդ է, սովորում է ինստիտուտում, խոստացա չնշեմ կոնկրետ որ, բայց ասեմ, որ արվեստի բնագավառից է: Ընկերները նրան կոչում են Էռնա, սա նրա «տրանս» անունն է, ընտանիքում ու հասարակության ավելի քիչ հանդուրժողական շրջաններում գիտեն որպես Էրիկ: Նուրբ, պատանեկան, ես կասեի` աղջկական դիմագծեր ունի: Նրան նայելով ամաչում ես, որ կին ես, այնքան կանացի է: Նա տրանսվիստիտ է՝ տղամարդու մարմնով ու կանացի էությամբ: Շատ կիրթ, բանիմաց ու համակրելի երիտասարդ է: Խնդրեցի պատմել իր պատմությունը՝ չմերժեց:

— Սովորական բարեկեցիկ ընտանիքից եմ, մեծացել եմ` ինչպես բոլոր երեխաները: Շատ փոքր տարիքից տղաներ են դուրս եկել: Ես չէի հասկանում, ի՞նչն է պատճառը, որ ես տարբեր եմ բոլորից, լացում էի, անընդհատ էդ միտքը ինձ տանջում էր: Ցանկացած շրջապատում երեխաները զգում էին, որ ես ուրիշ եմ, իրենց նման չեմ: Ժամանակի ընթացքում սկսեցին ինձ ընկալել ոչ որպես տղա, այլ ավելի շատ որպես աղջիկ: Այդ փուլն ինձ համար ամենաերկար ու տանջալի փուլն էր, երբ ո’չ ես էի ինձնից գլուխ հանում, ո’չ տնեցիք, ո’չ շրջապատս: Երբ 12-13 տարեկան էի, ու արդեն գիտակցում էի, թե ես ինչով եմ «ուրիշ», փորձում էի արհեստականորեն ջնջել տարբերությունը՝ շարժուձևերովս, խոսակցականովս, հագուկապովս միշտ ձգտել եմ նմանվել մեծամասնությանը: Ամենաբարդը երեկոն էր, երբ առօրյա պատանեկան, դպրոցական կյանքից տանը փակվելով` փորձում էի վերլուծել ապրածս օրը: Պառկում էի, հիշում իմ հասցեին արված բոլոր արտահայտությունները: Օրինակ` շատ նեղվում էի, երբ ասում էին՝ «աղջկա գեղեցկություն ունես, լրիվ աղջիկ ես»: Ոչ ստացվում էր ուրախանալ, քանի որ ինքս ինձ դեռ չէի հասկանում, չգիտեի ո՞վ եմ ես, ոչ էլ տխրել, որովհետև զգում էի, որ ասվածը դուրս գալիս է: Մինչև 15 տարեկան միշտ մտածել եմ, թե ես միայնակ եմ աշխարհում, կամ հիվանդ, ու փնտրում էի ինձ նմաններին: 15 տարեկանում սիրահարվեցի իմ ամենամոտ ընկերուհու սիրած տղային, լսում էի նրա պատմությունները նրանց սիրո մասին, ու սիրահարվում… Զգում էի, որ էդ տղան ինձ ձգում է: Տարօրինակ էր, բայց աղջիկը ոչինչ չէր կասկածում ու դա ինձ ձեռնտու էր: Մտածում էի, որ եթե ես չեմ կարող նրա հետ լինել, ապա գոնե թող ինձ հարազատ ու մոտ մեկը լինի, գոնե տեղյակ կլինեմ նրանից: Համարյա միաժամանակ ես հայտնաբերեցի, որ միայնակ չեմ, էլի կան ինձ նման մարդիկ: Ու ինձ մոտ սկսվեց մի նոր փուլ: Ես հասկացա, որ դպրոցում, բակում չեմ կարող շփվել հասակակիցներիս հետ, , որովհետև մեր աշխարհները տարբեր են: Ինստիտուտի նախապատրաստական կուրսում գտա մի տղայի, ով ամեն ինչով նման էր ինձ ու ես էլ միայնակ չէի, կար մեկը, որն ինձ հասկանում էր: Նա իմ սիրած տղան չէր, այլ իմ այդքան սպասված ընկերը: Ու այդ օրվանից կյանքս փոխվեց…

— Դու քեզ համարում ես գե՞յ, թե՞ տրանսվիստիտ:

— Էդ ժամանակ ես չգիտեի ով եմ ես, միայն գիտեի, որ ինձ տղամարդիկ են դուր գալիս։ Հետո հասկացա, որ ես գեյ եմ, որը չի կարող սիրել գեյի, այլ միայն հետերոսեքսուալ` տարասեռական տղամարդու, ու հետևաբար տրանստվիստիտ եմ, չնայած էդ բառն դեռ ինձ անգամ ծանոթ չէր: Երբ ընդունվեցի ինստիտուտ, հայտնաբերեցի ինձ նման ևս մեկին, որի մուտքն իմ կյանք նման էր ռումբի պայթյունի: Արդեն քաղաքում երեքով միասին կողմնորոշվում էինք, երկուսով որոշեցինք միասին ապրել, ոչ որպես սիրեկաններ, որպես ընկերներ: Մենք տրանսվիսվտիտներ ենք, չենք կարող սիրեկաններ լինել: Ապրում էինք մեր երկու ընկերուհիների հետ: Երբ ապրում էինք նրանց հետ, զգացինք, որ մեզ դուր է գալիս հագնել աղջիկների շորերը, քսվել նրանց նման, նրանց բարձրակրունկներով շրջել տան մեջ: Մի օր էլ որոշեցինք այդ տեսքով դուրս գալ փողոց: Սպասեցինք մի լավ մթնի, մարդկանց անցուդարձը քչանա, ու… դուրս եկանք: Մեզ մոտեցավ մի ոստիկան, կարծելով, թե աղջիկներ ենք ուշ ժամի մնացել ենք փողոցում, օգնություն էր առաջարկում, հետո հակացավ, որ տղա ենք: Հարցրեց՝ բա ինչի՞ եք կանացի հագուստով, ասեցինք, որ գռազ ենք կրվել: Նա մեզ բաց թողեց:

— Քո շրջապատում, ընտանիքում, ինստիտուտում գիտե՞ն քո մասին: Դու բացահայտվե՞լ ես, այսպես ասած «coming out»-ի ո՞ր փուլում ես: («coming out»- կրճատ՝ անգլերեն «coming out of the closet»՝ դուրս գալ թաքստոցից, բացահայտում, ինքնաբացահայտում):

— Ոչ վերջին: Ընկերներս բոլորը գիտեն, ինստիտուտում էլ շատերը գիտեն: Ընտանիքս կասկածում է, ավելի շուտ գիտի, բայց չիմանալու է տալիս հույսեր փայփայելով, որ մի օր կամուսնանամ աղջկա հետ:

— Հասարակության, սոցիումի հետ ի՞նչ պրոբլեմներ ունես, չե՞ն նեղում, վիրավորում, թարս նայում:

— Ավելի շատ պրոբլեմներ ունեմ որպես գեյ, քան որպես տրանսվիստիտ: Երկորդ դեպքում չեն հասկանում, որ աղջիկ չեմ, որ ջոկում էլ են, արդեն հեռու եմ լինում:

— Իսկ քաղաքում լինո՞ւմ են դեպքեր, երբ «քյարթուները» նեղեն քեզ ու քո ընկերներին:

— «Քյարթուները», երբ նրանք խմբովի են, ահավոր հոմոֆոբ են, բայց երբ մենակ են ու տեսնող չկա, բոլորն էլ ուզում են մեզ: Հիմա ավելի շատ «գեղցիներն» են նեղում, նրանք մեզնից ընդհանրապես անտեղյակ են, միանգամից շոկի մեջ են ընկնում ու դառնում ագրեսիվ: Սեփական ագրեսիայի պատճառով էլ հետո տուժում են: Վրեջերս, ոչ էնքան վաղուց ես, ընկերս ու երկու աղջիկ քայլում էինք: Ռեպլիկ գցեցին՝ «Արա, չի ջոգվում սրանցից տղեն որն ա, աղջիկը որը»: Ու մինչ մտածում էին, թե մեզնից որն է տղա, որը աղջիկ, մենք զգացինք, որ նրանցից մեկը մեզ շատ մոտեցավ: Անհիմն ագրեսիան ալկոհոլի հետ կոկտեյլում նպաստեց նրան, որ կռիվ եղավ, ընկերոջս շրթունքը ճղեցին: Հիմա նրանք պրոբլեմներ ունեն օրենքի հետ, մենք դիմել ենք ոստիկանությւոն ու գործ է հարուցվել:

— Իսկ օրենքի մարդի՞կ: Նրանք ո՞նց են ձեզ վերաբերվում:

— Իսկ օրենքի մարդիկ առայժմ գործում են օրենքի սահմաններում, այլ կերպ հնարավոր էլ չէր: Շատ վկաներ կային: Ու ընդհանրապես, մեր քաղաքի ոստիկանները, ի տարբերություն հասարակությամ մեծ մասի, հոմոֆոբ չեն:

— Տրանսվիստիտները՝ «տրանսերը» հայտնի են որպես առևտրային սեքս-աշխատողներ: Ո՞նց ես նայում դու դրան, ի՞նչ կասես «տրասս» կանգնողների մասին: Ինչպես հասկանում եմ, դու դրանից չես: Ինքդ երբևիցե զբաղվե՞լ ես մարմնավաճառությամբ:

— Ինձ դուր են գալիս, ու դա փոխադարձ է, սոցիալապես ապահով 25-40 տարեկան տղամարդիկ: Նրանք ապրում են սովորական կյանքով, ունեն ընտանիք՝ կին, երեխաներ, բիզնես, որոնք այնքան կանայք են փոխել, որ հոգնել են, ու ես իրենց համար նոր, թարմ զգացողությունների աղբյուր եմ: Ես դա չեմ համարում մարմնավաճառություն, քանի որ ես չեմ վաճառվում, նրանք էլ ինձ չեն գնում, չեն վճարում մարմնական հաճույք ստանալու համար: Մենք ուղղակի միասին հաճելի ժամանակ ենք անցկացնում՝ շփվելով, զրուցելով: Նրանց համար ես գեյշա եմ, էկզոտիկ գեյշա, ես նրանց ոչ միայն մարմնական, այլ առաջին հերթին հոգևոր թեթևություն եմ պատճառում: Իսկ «Տրասս» կանգնողների աշխարհը ծայրահեղական, տեռորիզմի նման մի բան է ինձ համար՝ վտանգավոր ու հաճախ ոչ հաճելի անակնկալներով լի: Բայց ես նրանց չեմ քննադատում, քանի որ ամեն մարդ իր կյանքի, իր մարմնի տերն է, ու իրավունք ունի տնօրինել ինչպես ուզում է:

Այսօր Հայաստանում Բրիտանական խորհրդի գործունեության 10-րդ տարեդարձի կապակցությամբ մամլո ասուլիսով հանդես եկան ՀՀ—ում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Քեթրին Լիչը և Բրիտանական խորհրդի հայաստանյան գրասենյակի տնօրեն Արևիկ Սարիբեկյանը: Նրանք ներկայացրեցին Միացյալ Թագավորության իրականացրած ծրագրերը Հայաստանում և իրենց առաջիկա միջոցառումները:

 Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Քեթրին Լիչը կարևորեց  այն փաստը, որ Բրիտանական խորհուրդն ու Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի նախարարությունն առանձին կազմակերպություններ են, սակայն փոխլրացնող գործունեություն են ծավալում: «Բրիտանական խորհուրդն անկախ կազմակերպություն է, որը ներկայացնում է Մեծ Բրիտանիայի մշակույթի դեսպաններին, և նրանք մեծ ազդեցություն ունեն նպաստելու քաղաքական գործիչների անվանած «փափուկ» իշխանություն ձևավորելու վրա»,- ասաց նա:

Հայաստանում Բրիտանական խորհրդի գործունության տասներորդ տարին նշանավորվելու է նրանով, որ փետրվարին մեկնարկելու է մշակութային և կրթական միջոցառումների շարք, որը շարունակվելու է  ողջ տարվա ընթացքում: Տասնամյա հոբելյանի շրջանակում Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում կբացվի «Նորաձևության ճանապարհ» ցուցահանդեսը` ներկայացնելով հայ և եւրոպացի տասը նկարիչ-մոդելավորողների համատեղ աշխատանքները: «Հավաքածուն մի ծրագրի աշխատանքի արդյունքն է, որի շրջանակներում Հայաստանից հինգ դիզայներներ էին ընտրվել, նրանց հնարավորություն էր տրվել այցելել  եվրոպական հետեւյալ երկրներից մեկը` Մեծ Բրիտանիա, Գերմանիա, Դանիա, Ռումինիա կամ Չեխիա, և տվյալ երկրի գործընկերոջ հետ չորսական գործ ստեղծել: Այսպիսով, ցուցահանդեսին կներկայացվեն 20 աշխատանքներ»,- ասաց ԲԽ հայկական գրասենյակի տնօրեն Արեւիկ Սարիբեկյանը, ներկայացնելով ցուցահանդեսը:

Հոբելյանական միջոցառումների ընթացքում նաև Չարլզ Դիքենսի երկու հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումներ կլինեն, միջին մասնագիտական կրթության ոլորտում կամփոփվի «Հմտություններն աշխատանքում» ծրագիրը:

Հոբելյանի շրջանակում կկազմակերպվի  նաեւ Բրիտանական ֆիլմերի տասներորդ փառատոնը, որի ընթացքում կցուցադրվեն 2012-ի Օլիմպիական խաղերին, Չ.Դիքենսի երկուհարյուրամյակին և մարդու իրավունքներին նվիրված ֆիլմեր: Փառատոնի շրջանակում կանցկացվի նաև վարպետության դասընթաց` հայ ֆոտոլրագրողների համար:

Իր տասնամյա գործունեության ընթացքում Բրիտանական խորհուրդն աշխատել է անգլերենի տարածման, արվեստի, կրթության և հասարակության բնագավառներում, որոնցից դեսպան Լիչը առանձնացրել է անգլերեն լեզվի ուսուցումն ու դրա տարածումը. «Մենք կարևորում ենք անգլերենի իմացության մակարդակի բարձրացման հարցը: Այս տարի իրականացվելիք մեր մի ծրագրի շրջանակներում հայաստանցի անգլերենի ուսուցիչները հնարավորություն կունենան մրցակցել, կիսել իրենց փորձն աշխարհի մի շարք երկրների անգլերենի մասնագետների հետ»:

Բրիտանական խորհուրդը համակարգում է նաև միջազգային ճանաչում ունեցող անգլերենի քննություններ` նախատեսված տարբեր մասնագիտությունների և անգլերենի տիրապետման տարբեր որակավորում ունեցող անձանց համար: Ողջ աշխարհում ճանաչելի IELTS քննության հանձնումը հնարավորություն է տալիս ուսանել արտերկրի լավագույն համալսարաններում:  Միայն նախորդ տարի IELTS և այլ քննություններ են հանձնել ավելի քան 900 մարդ:

Արվեստի բնագավառում Բրիտանական խորհուրդը համագործակցում է «Ոսկե Ծիրան», «ՀայՖեստ», «Ռեանիմանիա» փառատոնների հետ, կազմակերպվում են ժամանակակից արվեստի ցուցահանդեսներ, մշակույթի առաջնորդների վերապատրաստման դասընթացներ և սեմինարներ:

«Կառույցը արվեստի մեծ ջատագով է: Այսօր Բրիտանական խորհուրդը Հայաստանում լուրջ գործունեություն է ծավալում: Մենք փորձում ենք մարդկանց միջև ստեղծել կապեր, մոտեցնել նրանց` առավելապես մշակույթի ճանապարհով: Բացի այդ, Բրիտանական խորհուրդը գործունեություն է ծավալում գենդերային հավասարության, հաշմանդամների հիմնախնդիրների ոլորտներում: Հույս ունեմ, որ Հայաստանում Բրիտանական խորհրդի հետագա գործունեությունը առավել արդյունավետ կլինի»,- ասաց Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը:

Կրթության և հասարակության բնագավառում իրականացրած WoMen in Politics, EU skills և Active Citizens ծրագրերին մասնակցել են հարյուրավոր մարդիկ:

«Աշխատանքային տարիների ընթացքում Բրիտանական Խորհուրդը մի շարք դասընթացներ, սեմինարներ, վերապատրաստման պարապմունքներ է անցկացրել ողջ Հայաստանի ավելի քան 600 ուսուցիչների և 1500 շահառուների հետ: Մենք փորձում էինք համաշխարհային միտումներին և կրթության ոլորտում նորամուծություններին համապատասխան հայ ուսուցիչների վերապատրաստում անցկացնել». — նշեց  Արևիկ Սարիբեկյանը, պատմելով ԲԽ գործունեության մասին:

Անդրադառնալով Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններին, Քեթրին Լիչն ասաց. «Հայաստանի` Եվրոպային մերձենալու հարցը Եվրամիության և Բրիտանական խորհրդի համար կարևոր հարց է. դրա վկայությունն է Արևելյան գործընկերության ծրագիրը, որով Եվրամիության ու տարածաշրջանային երկրների միջև համագործակցությանը մեծ ուշադրություն է դարձվում»:

Լրագրողի հարցին, թե` չի՞ կարծում, որ Եվրամիության անդամ դառնալու համար Թուրքիան պետք է ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, դեսպանը պատասխանեց. «Միացյալ Թագավորությունը երկար ժամանակ աջակցել է Թուրքիային, որպեսզի վերջինս դառնա Եվրամիության անդամ: Բայց, ինչպես հայտնի է, Եվրամիության անդամության համար տվյալ երկիրը պետք է բարեկամական հարաբերություն ունենա իր հարևանների հետ: Այդ է պատճառը, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջ հարաբերությունների կարգավորումը մեզ համար առանցքային հարց է: Մենք պատրաստ ենք աջակցել ցանկացած նախաձեռնության, որն իրար կմոտեցնի երկու երկրները: Դա լավագույն պատասխանն է, որ կարող էի տալ»:

ՀՀ խորհրդարանական ընտրությունների վերաբերյալ` հղում կատարելով  Միացյալ Թագավորության պաշտոնական տեսակետին տիկին Լիչն ասաց. «Մենք ողջունում ենք երկրում արդար և թափանցիկ ընտրություններ անցկացնելու` հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունն ու դիրքորոշումը:

Ընտրությունները կդառնան կարևոր փուլ Հայաստանի ժողովրդավարացման գործընթացում: Եթե ամեն ինչ անցնի այնպես, ինչպես խոստացել է պետության նախագահը, ապա դա կդառնա ևս մեկ քայլ երկրի և հասարակության ժողովրդավարացման ճանապարհին: Հուսով ենք, որ այս տարի ևս նախկինի պես հանրապետության նախագահը կհրավիրի մեզ և այլ դիվանագիտական առաքելությունների ներկայացուցիչներին մասնակցելու ընտրություններին՝ որպես դիտորդներ: Դեսպանատունն էլ ամեն կերպ կաջակցի ու կնպաստի Հայաստանում ժողովրդավարական ընտրությունների անցկացմանը», — եզրափակեց դեսպանը:

Տոնդ շնորհավոր հայ զինվոր

1992-ին, երբ անակնկալ անկախացած Հայաստանը հայտնվեց պատերազմի ու շրջափակման մեջ, ոչ ոք չէր նախապատրաստել մեզ նրան, որ կարիք կունենանք սեփական բանակի, ու որ ինքներս մեզ պիտի պաշտպանենք արդեն, առանց «մեծ ախպոր»։ Ու երբ լքվեցին մի շարք բնակավայրեր, հասկացանք, որ էդպես կկորցնեն Ղարաբաղը. չկա կանոնավոր բանակ, չկա զենք բռնել իմացող համապատասխան կոնտինգենտ, բայց պաշտպանվել պետք էր, ու բանակը ստեղծվեց՝ ինքնաբուխ ու տարերային, սկզբում ինքնապաշտպանական ջոկատներ՝ որսորդական հրացաններով ու ինչ-ինչ մնացած հին զենքերով, հետո կամաց-կամաց թափ առավ ու աճեց, ու դառավ մարտունակ, ու հետո ճանաչվեց ամենամարտունակը տարածաշրջանում…

Արդեն անցել է 20 տարի, այսինքն հիմա, հենց հիմա էդ բանակում ծառայում է էդ տարիներին ծնված տղան, որը ծնվել է ցրտի, մթի, սովի ու այն տարիների ողջ զրկանքների փնջի օրոք։ Մայրը չէր կարողանում ջուր տաքացնել, որ փոքրիկին լողացնի, լույս չկար։ Քաղաքային բնակարանի մի անկյունում տեղադրված վառարանի վրա մի կերպ ճարված ցախով ջուր էր տաքացնում, լողացնում երեխային, լվանում նրա շորերը ու էդպես մի կերպ էլ չորացնում վառարանի շուրջը։ Երեխան հաճախ էր հիվանդանում, դե, ի՞նչ պայմաններում էր մեծանում, որ չհիվանդանար, ու թերսնված էր, քանի որ մայրն էլ մի կարգին սնունդ չէր ստանում, որ նրա կաթով բավարարվեր։ Ու էդպես կյանքի առաջին տարիներն անտանելի էին, հաց էլ չկար, առաջին անհրաժեշտության սնունդ էլ….

Բայց հաղթեցինք, էդ զրկանքների գնով հաղթեցինք, երեխաներ էլ ունեցանք, ու նրանք արդեն զինծառայողներ են։ Բայց այսօր հենց անկախության ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկը՝ Բանակն իր ներկա կառուցվածքով ու անփույթ ղեկավաման, կոռուպցիոն թողտվությունների շնորհիվ  դարձել է երկգլխանի հրեշանվստահություն սերմանելով հասարակության մեջ իր նկատմամբ։ Մեր հասարակությունը անկախության տարիներին ուժեղանալու, քաղաքացիական հասարակություն ձևավորելու փոխարեն, էնպիսի բարոյական անկում ապրեց, որ այդ ամենը բանակում խտացած ձևով ներկայացավ, իր ողջ անառողջությամբ: Մարդու կյանքը դարձավ ոչինչ, նյութական ամենափոքր շահը ստիպեց հաբռգած հրամանատարներին խաղաղ պայմաններում զինվոր սպանել, ասենք մի 50 դոլարի համար, կամ էնպես ծեծել ու ստորացնել, որ բանակից հաշմված տղաներ վերադառնան։

Երկար ժամանակ բանակի թեման դասվում էր սրբությունների շարքին, որի մասին չի կարելի խոսել, քանի որ արտաքին թշնամի ունենք, արատների մասին չի կարելի բարձրաձայնել, որ ջուր չլցնենք թշնամու ջրաղացին, բայց իր գոյության 18–րդ տարում համբերության բաժակը լցվեց։ Առաջ էլ են եղել սպանություններ, գուցե ավելի շատ,  որ բանակի առողջացման ջատագովների «աչքն են կոխում»: Բայց կարեւոր չի երբ սկսել, կարեւորը` արդյունք ստանալ:

Իհարկե մեծ դերակատարում ունեցավ իրար հաջորդած մի քանի հրեշավոր դեպքերի` որոնց թվում մեր լրագրող ընկերուհու եղբոր՝ Արտակ Նազարյանի սպանությունը, որից ցնցվեց լրագրողական աշխարհը, ողջ համացանցը էդ օրերին Ծովիկ հետ էր, Արտակ Նազարյանը մեր բոլորի, ամենքիս եղբայրն էր, ու կա, ու մենք «պայթեցինք»՝ անմիջականորեն զգալով էդ կառույցի հրեշավոր լինելու ու սահմաններ չճանաչելու ողջ բիրտությունը, անպատժելիությունը, «դեդովշինայի» արդարացումներ հնչեցին նույնիսկ ոմանց կողմից, ովքեր փորձում էին ամենաթողության մեղքը բարդել ում վրա ասես, բայց ոչ թերի ու կոռումպացված, քյարթու ու գողական «պանյատկեքով» կառուցված բանակային հիերարխիայի, որը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ մեր այսօրվա հասարակության մոդելը փակ համակարգի մեջ, որտեղ ավելի վառ են երևում հասարակության արատները։

Արատավոր հասարակությունը, արատավոր իշխանության օրոք չի կարող այլևս ունենալ կարգին ու մարտունակ բանակ: Մեր բանակի մեծամեծներն իրենք են գցել մարտական ոգին մեր որդիների, նրանք են իրենց ամենաթողությամբ անպատժելիության մթնոլորտ ստեղծելով նպաստել նրան, որ բանակը դարձել է բերդի պես մի տեղ, ուր գոյատևում է ամենաուժեղը, ուր թույլին ստորացնելն ու ծեծելը չի պատժվում հավուր պատշաճի, ուր չծխողը ծխող է դառնում, չխմողը խմող, ուր տղաներից ստանում են ստրկամիտ ու ղեկավարելի քաղաքացիներ…

Ակամա մտածում ես, գուցե դա ռազմավարությո՞ւն է, թե չէ ինչպես՞ կարող է հասուն գիտակից մարդ ու ղեկավար լինելով հանդերձ, այսպիսի փնթի բանակային համակարգ ունենալով, չփորձել գոնե մի քիչ մաքրել, կարգուկանոն հաստատել, դա ախր բնազդի մակարդակի բան է…

Սպա բարեկամս ծառայում է լավ զորամասում, ուր լավ «նաչշտաբ» ու «զամպալիտ» են, ու դրա համար էլ «չաստում» կարգուկանոն կա, դրա համար էլ իմ բարեկամ սպան զինվորի ընկերն ու մեծ եղբայր է… Պարոն Օհանյան, խնդրում եմ ձեզ բոլոր մայրերի անունի., գտեք բոլոր զորամասերի համար լավ «նաչշտաբ» ու «զամպալիտ» էլի…

Հիմա մենք բանակի ստեղծման 20–րդ տեդարձին դեպի հետ նայելով ասում ենք. սրա համա՞ր ենք էդքան զրկանք կրել, որ մեր երեխաներին ստորացնեն, ծեծեն , սպանեն խաղաղ պայմաններու՞մ…

Չէ, հայկական բանակը մեր երազած բանակը չդարձավ, ու որքան էլ պաշտոնյաներն ասեն, թե ցանկացած պահին պատերազմի վերսկսման պայմաններում մենք կարող ենք հակահարված տալ թշնամուն, մեկ է, հասարակության մեջ էնպիսի բարոյահոգեբանական ճգնաժամ է, որ անվստահություն է առաջացնում հաղթանակի նկատմամբ։

Իսկ բանակի հիմնական շարժիչ ուժը դա մարտական ոգին է, որը ապրում է հավատով՝ վաղվա օրվա նկատմամբ, ու սնվում արժանապատիվ ծառայությամբ Հայրենիքին…

Շնորհավորում ենք բոլորիս Հայկական Բանակի օրվա առիթով, շնորհավորում ենք զինծառայողներին՝ մեծուփոքր, Պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանին, նաև` Գերագույն Հրամանատար Սերժ Սարգսյանին: Հուսով եմ կկարողանան կարգուկանոն հաստատել իրենց վստահված բանակում, որը ՄԵՐՆ Է, որպեսզի մենք էլ էդ բանակին հանգիստ վստահենք մեր երեխաներին, ու համոզված լինենք, որ կռվի դաշտից դուրս նրանց վտանգ չի սպառնում….

Առանձնահատուկ շնորհավորում ու համբերություն ենք ցանկանում բոլոր նորակոչիկներին, որովհետև նրանք դեռ իրենց կես տարին չեն ծառայել ու ամենախոցելին են այսօրվա բանակում, նաև նրանց հարազատներին, ընկերներին ու սիրած աղջիկներին:

Բայց ե՞րբ է գալու, ո՞ր տարվա հունվարի 28-ին ենք մենք, մայրերս կարողանալու լիաթոք ասել՝ ԿԵՑՑԵ´ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԸ, ազնիվ լինելով ինքերս մեզ հետ ու չխեղդվելով մեր կոկորդներում կանգնած Փոքր Մհերի էդքան սպասված տեսլականից, որ ստիպում է հայ մորն ասել ՉԵ:Մ ՏԱ ԶԱՎԱԿԻՍ ԲԱՆԱԿ…

Ո՞վ գիտի…

Զարուհի Հովհաննիսյան

Լուսինե Վայաչյան

(մայրեր, քույրեր, քաղաքացիներ)

Ես ցավ ունեմ, այլ բանի մասին չեմ կարող ոչ մտածել, ոչ էլ գրել: Մանկությանս ընկերուհին, ինձ շատ հարազատ մի մարդ, լինելով իր գործին նվիրված ու լավատեղյակ, մնացել է առանց ապրուստի միջոցի մի տղամարդու քմահաճույքի պատճառով:

Մի փոքրիկ, խղճուկ տղամարդուկի, որն ունի սիրո և ուշադրության կարիք, չի կարող ստանալ տանը և փնտրում է իրեն վստահված շատ մեծ մի սուպերմարկետի կին աշխատողների մեջ:

Նայած ինչ հաջողություններ է ունենում օրվա ընթացքում, ըստ այդմ փոփոխվում է նրա տրամադրությունը, և ամբողջ կոլեկտիվը կախված է  լինում դրանից` ուշ կամ շուտ են տուն գնում, գոռգոռում է` նվաստացնելով ու ստորացնելով, աշխատանքից հեռացնելու սպառնալիքով կամ` անպարկեշտ կոմպլիմենտներ անում… Սովորական բեսպրեդել…  Բայց նա միայնակ չի իր այդ ոճի մեջ, համատարած երևույթ է, ինչպես պարզեցի:

Այս պատրիարխալ հասարակության մեջ մենք` կանայք, ամեն ինչով կախված ենք տղամարդկանցից: Մեր աշխատանքը  կախված  է հիմնականում նրանցից, որովհետև նրանք ավելի հաջողակ են բիզնեսում և դառնում են մենեջերներ, տնօրեններ, շեֆեր ու օլիգարխներ: Նրանք են որոշում, թե մենք մեր արտաքինով, տարիքով ու գիտելիքներով հարմա՞ր ենք զարդարելու իրենց օֆիսները, լինելու նրանց օպերատորները, մենեջերները, մատուցողները, օգնականները, լրագրողները, բժիշկներն ու բուժքույրերը, տոմսավաճառներն ու դիզայներները և էլի շատ ու շատ բաներ…

Մի անգամ աչքովս ընկավ անհեթեթ մի հայտարարություն.  պահանջվում է բարետես արտաքինով և բարձրագույն կրթությամբ, ցանկալի է, ռուսերենի իմացությամբ հավաքարար…

Նրանք մեջ առջև պահանջներ են դնում` գեղեցիկ լինելու, համեստ ու քչախոս լինելու, համարյա ստիպում են հարսնություն անել աշխատանքի վայրում, այլապես մեզ դուրս կվռնդեն, ցանկացողներ շատ կան այս տձև աշխատանքի շուկայում, որտեղ առաջարկը, մանավանդ կանացի ձեռքերի և ուղեղների, շատ անգամ գերազանցում է պահանջարկը: Ոչինչ չի պաշտպանում կնոջը, եթե չկա աշխատանքային պայմանագիր, իսկ մեր լեն ու բոլ օրերում ու անօրեն երկրում, որտեղ համատարած խուսափում են իրական հաշվապահությունից ու հարկային վճարումներից, ի՞նչ պայմանագրային աշխատանք, ի՞նչ բան…

Նրանք էլ ինչ ուզում անում են, սկսած կադրերով զբաղվող մանկլավիկներից, միջին օղակի մենեջերներից ու իբրև թե տնօրենի պարտականությունները կատարող, բայց իրականում միայն գանձապահություն անող ու ներքին անցուդարձը հսկող, զանազան բարդույթներով տառապողներից և մեծ ու մանր հոգեկան ցնցումներով տառապող տղամարդ կոչվողներից:

Կնոջը, աղջկան, օրիորդին նայում են որպես ապրանք, այլ ոչ  նույնիսկ գործիք, աշխատանքի ընդունելու պահից սկսած. Սիրո՞ւն է, ջահե՞լ է, եթե տարիքով է, գոնե մատչելի՞ է, եթե մատչելի չէ, գոնե շուստրի՞ է, եթե շուստրի չէ, գոնե կարո՞ղ է լավ սուրճ եփել, եթե ինչ-որ մեկի ծանոթն է, գոնե  Խաթաբալա է՞, փակբերա՞ն է, եթե շատ պետք է գործի համար, բանիմաց է, ապա գոնե հնազա՞նդ է: Բարդ է:

Լավ, ընդունեցին աշխատանքի: Ինչ նկատառումներով, համարյա ամենասկզբից էլ հայտնի է լինում թե’ ընդունվողին, թե’ ընդունողին: Դե, մտածում են շատ կանայք, կտեսնեն էդպիսիններից չենք, բայց լավ ենք աշխատում, կպահեն, հո իրենց բիզնեսի թշնամին չեն ի վերջո: Սկսվում են սեքսուալ հետապնդումները, սրճարան հրավիրելուց մինչև ուղիղ ու անպարկեշտ արված առաջարկությունները:

Բայց կինն ընդունվել է աշխատանքի, և այսօրվա աշխատող կանանցից ոչ ոք միայն զբաղվածության պրոբլեմը լուծելու համար չի գնում աշխատելու: Օրվա հացի խնդիր են լուծում, երեխա են մեծացնում, շատերն առանց ամուսինների և որևէ այլ կողմնակի օգնության: Աշխատավայրը վեր է ածվում մարտի դաշտի, մարտի ավարտն էլ տարբեր է լինում. Ոմանք տեղիք են տալիս` դառնալով ֆավորիտ մինչև շեֆը նոր արյուն չուզի, ոմանք չեմուչում են անում` խաղով ձգելով իրենց երկարակեցությունն աշխատավայրում, ոմանք էլ չեն դիմանում ու հեռանում են, կամ էլ վռնդում են նրանց: Ծանոթով ընդունվածների վիճակն ավելի լավ է, բայց սրանք էլ ունեն մեկ այլ խնդիր, միջին օղակի շեֆերի հետ, անցանկալի են նրանց աշխատանքային հարեմում, որովհետև ունեն աչքեր ու ականջներ և ցանկացած պահի կարող են գործի դնել:

Դեռ ոչինչ, եթե հեզ ու խոնարհ են և գործից այդքան էլ գլուխ չեն հանում: Նրանք այդքան էլ վտանգավոր չեն: Այ նրանք են վտանգավոր, ովքեր համ գլուխ են հանում, համ էլ հասկանում են, թե բիզնեսը կազմակերպելու համար հրավիրված միջին օղակի շեֆը ինչի է վեր ածել իրեն վստահված սրճարանը, խանութը, խմբագրությունը կամ հիվանդանոցը, թե այդ հավաբնում աքլոր լինելով ինչպես է անտեսում գործը, թույլ տալիս այնպիսի սխալներ, որոնք ահռելի վնասներ են պատճառում բիզնեսի իրական տերերին: Այսպիսիների հետ  անընդհատ հրահրվում են մտացածին կոնֆլիկտներ և ի վերջո, հիմնականում անհեթեթ պատճառաբանություններով նրանք հետ են վերադարձվում ծանոթին:

Ինչպես հասկացաք, այս վերջին ցավն էլ հենց իմն է: Չնայած ես սեփական ուժերով ապրել փորձող շատ քիչ կանանց գիտեմ, որոնց շրջանցած լինի սեքսուալ հետապնդումը աշխատանք ունենալու  որևէ փուլում: Բայց հիմա նա է, այսօր, այստեղ և հիմա,  և ես հրաժարվում եմ լռել և գրել այլ բանի մասին:

Երբ տեսնում եմ ընկերուհուս աղջնակի հայացքը` հավատով ու հույսով դեպի մորը նայող, բացում եմ նրա դատարկ սառնարանը, ինձ անուժ ու անօգնական եմ զգում  բժշկի ընդունարանում, որն ասում է նրան շտապ վիրահատության անհրաժեշտության մասին և նա հրաժարվում է, որովհետև փող չունի, ու պարտք էլ չի կարող անել, որովհետև աշխատանք չունի, ես անիծում եմ տղամարդկանց աշխարհը: Ես անիծում եմ բոլոր այն տղամարդկանց, որոնց համար կանայք մարդահաշիվ չեն, որոնք թողնում են իրենց երեխաներին բախտի քնահաճույքին և տրվում զանազան արատների, որոնք բիզնես են դնում ու չեն հետևում իրենց կադրերին, որոնք մարտի ութին ծաղիկ են նվիրում, իսկ ապրիլի յոթին չհասած հացն են կտրում, որոնք մոռացել են, որ նման մի կին էլ իրենց մայրն է, և օգտագործում են կնոջ ծանր վիճակը կամ աղջիկների տհասությունը  հեշտ, հանգիստ ու ձրի սեքս ստանալու համար…

Արհամարհում եմ բոլոր նրանց, ովքեր աչք են փակում նման բաների վրա, խոսում են բարձր արժեքներից և կանանց իրավունքներից ու չեն տեսնում մեկ կնոջ ցավը: Աշխարհը փրկել ու հեղափոխություն անել միշտ էլ կհասցնենք, բայց մեկին փրկել ու վաղվա օրվա նկատմամբ հույս ու հավատ ներշնչել նրա երեխային կարող ենք ու պարտավոր ենք այսօր:

Սիրելիներս, իմ ուժեղ ու թույլ տղամարդիկ, դուք մեզ շատ-շատ պետք եք, հարուստ ու աղքատ, խելոք ու հիմար, առանց ձեզ մենք երեխա չենք կարող ունենալ, չենք կարող ապրել: Սա ձեր աշխարհն է, բայց մեզ էլ մի քիչ տեղ տվեք, թույլ տվեք արժանապատիվ ապրել ու հնարավորություն ունենալ  մեծացնել մեր երեխաներին, եթե ինքներդ բրախել եք: Թույլ տվեք ձեզ օգնել բազմապատկելու ձեր հարստություններն ու մեզ օգտակար զգալ: Թույլ տվեք չտղամարդանալ, մեզ չշրջապատել միայն մեր նման կանանցով, որպեսզի  կարողանանք ձեզ տեսնել և սիրել… Թույլ տվեք գրել այն, ինչ ինքներս` չկայացած կանայք,  կցանկանայինք կարդալ: Մենք ուզում ենք խոսել մեր պրոբլեմների մասին, մենք ուզում ենք օգնել մեզ նմաններին…

Իսկ ես ուզում եմ, որ իմ ընկերուհին աշխատանք ունենա, նրա սառնարանը լիքը լինի, իսկ արժանապատվությունն ու առողջությունը վերականգնվեն ու ապահով լինեն: Եթե ցանկացողներ լինեն` միացեք:

Նվիրեք մեզ ներողություններ  ծաղիկների փոխարեն…

«Ազատությունը լավ բան է, եթե գիտես նրա հետ ինչպես վարվել: Հակառակ դեպքում այն կարող է բեռ դառնալ ու ցավ պատճառել»: – սա իմ սեփական աֆորիզմներից է: Արդեն երրորդ շաբաթն է, ինչ ես առաջարկում եմ իմ վարկածն էս կայքում, բայց մոնոլոգ եմ անում: «Facebook»-ից դուրս չկա արձագանք, չկա առողջ բանավեճ, չկա երկխոսություն, զրուցակից… Ինչո՞ւ չես գրում կայքում, բարեկամ…

Միշտ սիրել եմ զբաղվել միայն էն աշխատանքով, որի արդյունքը շոշափելի ու շուտ երևացող է: Անձիս կարևորությունն էս աշխարհում ամրապնդելու, թե՞ գուցե ավելի խոր` հոգևոր ու բարվոք մղումներով է դա պայմանավորված, չգիտեմ, չեմ խորացել երբևէ: Գիտեմ, որ չեմ սիրում, և վերջ:

Երեկ ես չալարեցի մտածել, չափից դուրս շատ մտածեցի, թե ի՞նչ գրեմ, այնինչ պետք էր մտածել` ո՞ւմ գրեմ: Նամա՞կ: Ո՞ւմ: Ընկերո՞ջս: Ո՞ր: Ո՞ւր է նա, ի՞նչ է սպասում ինձնից: Եվ ես, որ մի փոքրիկ, միջին IQ-ի տեր կին եմ, և իմ ունեցած-չունեցածն էս կյանքում հենց ապրածս կյանքն է, իսկ դրա մասին ես գրում եմ, պատմում. ավելի ճիշտ, պատմում եմ, երբ ուզում եմ պատմել, ի՞նչ կարող եմ տալ աշխարհին էս կայքի միջոցով:

Ընկերներիցս մեկն ասում է, որ ես պետք է, որ նյութի պակաս չունենամ, որովհետև ես ինքս եմ իմ նյութը, բայց ես հոգնել եմ էդպիսինը լինելուց: Հիմա կանգնած եմ մի մեծ հարցի առջև. ինչո՞ւ գրեմ: Դե, մի կտոր հացի խնդիր, փառք Աստծո, չունեմ, ինչ-որ կերպ ապրվում է: Խորը դեպրեսիայից որևէ մեկին իմ մրոցով հանելու խնդիր ևս չկա, առավել ևս մի ողջ ազգի փրկելու: Ես գլոբալ առումով հեղափոխական չեմ, և սկսում եմ պայքարել, երբ կոնկրետ հարցը վերաբերվում է իմ բարեկամներին կամ ինձ: Ի՞նչ պատմեմ ես էստեղ, որ հետաքրքիր լինի յուրաքանչյուրին: Կյանքից բողոքողները լինքն են, առանց ինձ էլ կբողոքեն, լուսաբանողներ կան, ես ի՞նչ անեմ, ո՞րն է իմ նիշը: Եվ էս մտածմունքներն էին, որ դարձան ՑԱՎԻ կատալիզատոր:

Հենց սկզբից ես գրում էի ցավի մասին, բայց նորից շեղվեցի թեմայիցս, ու գրիչս նորից ինձ փակեց Դիոգենեսի տակառի մեջ: Կամ էլ չշեղվեցի, չգիտեմ: Կա մի ժողովրդական ասացվածք. «Մարդու որտեղը, որ ցավեց, հոգին էնտեղ ա»:

Քանի օր է ուշքի չեմ գալիս անտանելի գլխացավից, հոգիս էնտեղ է էս օրերին: Ասես մի մեծ փուչիկ փչված լինի գլխիս մեջ, և շարունակի փչվել: Դրսից էլ պանրի քսակ է հագցված, որը սեղմում է գլուխս, կարծես ուզում է քամել: Խնդիրը շատ տարօրինակ է` փուչիկից քամել պանիր:

Դե, իհարկե, կարելի է դիմել բժշկի, որը կարձանագրի, որ նման զգացողություններն, արագ սրտխփոցների հետ միասին ներգանգային բարձր ճնշման կլինիկական պատկեր են կազմում:

Դա կարող է լինել նաև ալերգիկ ռեակցիայի հետևանք:

Ալերգիկ ռեակցիան էլ շատ հավանական է, արդյունքն է մի շատ գեղեցիկ ծաղկի եռօրյա ներկայության «Շուշան» կանացի անունը ծնած, շատ հաճելի ու սուր բուրմունքով, որն առաջացնում է մարդկանց մոտ ուժգին, երկարատև գլխացավեր, գիտակցության մթագնում, քնկոտություն ու մտքերի խառնաշփոթ, իսկ նրա որոշ տարատեսակներ մահացու են կենդանիների համար:

Դա բժիշկը կասեր: Իսկ ես կասեմ, որ սա իմ հերթական դասն է կյանքից: Էս ծաղիկն իր բնույթով շատ նման է շքեղ, փառահեղ կյանքի ու անտանելիության հասնող հիացմունք բերող գեղեցկության տեր մարդու, որի բուրմունքն արբեցուցիչ է և քնեցնում է ժամանակիդ զգացողությունն ու մտքի ալարկոտություն բերում: Ինչ-որ ժամանակ եղել է նույնիսկ էսպիսի մի պատժամիջոց: Մարդուն գցում էին մի սենյակ, որտեղ շուշաններ էին դնում ու փակում պատուհանները: Առավոտյան մարդն արդեն մահացած էր լինում…

Եվ էնպես չի, որ դրա մասին դու անտեղյակ ես, իհարկե գիտես, բայց նա ունի մի հատկություն` ջնջում է հիշողությանդ նեգատիվն իր վերաբերյալ, ու ամեն անգամ, մոռանալով` ձեռքդ մեկնում, վերցնում, տուն ես բերում նրան ու դնում կողքիդ:

Եվ երբ արդեն փչված են լինում գլխիդ բոլոր փուչիկները, իսկ ցավիդ հնարավոր բոլոր պատճառների հիպոթեզները պայթած, հայացքդ հանկարծակի ընկնում է այդ գեղեցկուհու վրա: Մտածում ես. «Ափսո~ս, էնքան վատ եմ ինձ զգում, որ չեմ կարող հիանալ սրա անթերի գեղեցկությամբ ու աստվածային բուրմունքն ըմբոշխնել», որովհետև ամեն ինչ մշուշոտ է ու գիտակցությունդ աղոտ, մտքերդ էլ խառն են էնքան, որ միայն կարողանում ես մտածել, թե` ես հիմա աշխատանք ունեմ, բայց կորցնում եմ ընկերներիս, որովհետև ժամանակս եմ կորցրել, ունեմ միայն ցավ…

Բանականությունդ հանկարծ ձեռքդ մղում է ու հեռացնում նրան քեզնից:

Նրան վանելուց հետո ես միայն հասկանում, որ ցավդ բերողը նա էր, բայց էնքան էլ չէ, նա միայն կատալիզատորն էր, ուղղորդողն էր դեպի ցավը. իլյուզիոնիստի էն գրպանը, որտեղից թաշկինակներ են դուրս գալիս անհամար, և որի խորքում հոգիդ է:

Ու ընկերանում ես ցավիդ հետ արդեն եռօրյա ապարդյուն պայքարից հետո, սկսում ես փորփրել նրա էթիոլոգիան, հանձնվում ես նրան, և նա քեզ ուղեկցում է իր` ցավի ճանապարհով: Ու վերջիվերջո դառնում ես ինքդ ՑԱՎ, որպեսզի կարողանաս պարզել նրա առաքելությունը, իմանալ նպատակը, նրա տված դասը… «Ցավը ցավագարին է բռնում»:

Քո ցավագարության քոքն ես գտնում ու քոքից էլ կտրում ես: Գտե՞լ եմ իմ էս ցավի քոքը: Չգիտեմ: Դեռ ցավում է, չի անցել: Բայց գրում եմ, ու նա ինձ էլ չի խանգարում: Որովհետև գրում եմ:

Մարդկային բոլոր ցավերը սխալների արդյունք են: Հնարավոր է ազատվել բոլոր ցավերից, եթե կարողանանք իմանալ նրանց` մեր կյանքում հայտնվելու պատճառը: Վերացնենք պատճառը` սխալը, կվերանա հետևանքը: Մեր ցավերը պատճառահետևանքային կապի դասեր են տալիս: Շուշանները նույնպես: Իսկ ազատությունն այն ամենն անելու իրավունքն է, ինչը չի վնասում ուրիշներին։

Լուսինե Վայաչյան

Նա պառկում է հողին, ու հողը նրան պաշտպանում է, նա ասֆալտի արքայադուստրն է, հողի դուստրն է, երկրի դուստրն է, հայ ժողովրդի դուստրն է` գենդերը ժխտող ոչ այնքան մենթալ հայեցի համադրություններով իր մեջ` քնքնուշ ու հաստատակամ, փափուկ ու կտրուկ, հանդուրժող ու անհանդուրժող, կանացի ու կամային…

Լալա Ասլիկյան` քաղաքացի:

Այսպես է Լալան ներկայանում ու ստորագրում: Այսպես են ճանաչում Լալային բոլորը: Լալան շատերին է օգնել: Օրինակ` Նառային` նրա հետ ծանոթացել է, երբ գույների հոգեբանություն էր դասավանդում  Նառան կույր է, որոշել էր երեխա ունենալ, նրան սկզբում արգելել են զանազան սոցիալական ծառայություններ, հետո էլ` Նառայի մայրը ցանկացել է երեխային մանկատուն տալ: Նառան այսօր ասում է. «Լալան չլիներ, ոչ երեխես կլիներ, ոչ էլ էս տունը կունենայի»: Լալան հետեւողականորեն հասել է նրան, որ Նառային հանրակացարանում սենյակ են տվել, երեխան էլ առողջ մեծանում է…

Լալան ամենուր է, ուր կա անարդարություն: Լալայի մղումները հումանիստական-համամարդկային են, որը չի տեղավորվում մեր մտածելակերպի մեջ, քանի որ ամեն ինչի մեջ անձնական շահ փնտրող ժողովուրդ ենք: Ու հաստատ` առանց Լալայի, առանց նրա նմանների կկործանվենք: Լալայի մասին «խոսցնում» եմ  նրա ընկերներին ու զինակիցներին, որից էլ ստացվել է պատմությունս:

Կարեն Հակոբյան` նրա ամենամոտ մարդկանցից մեկն ու առաջին զինակիցը «Հույս» ՀԿ-ից:

«Լալային ճանաչում եմ 2000 թվից, բայց որպես իդեայի համար կանգնող ու իր ողջ ժամանակն ու ուժերը նվիրող, պայքարող Լալայի, ես ճանաչեցի Պապլավոկի դեպքերից հետո: Պապլավոկի պատմության մասին ճշմարտությունը  մի քանի օրում տարածեցինք ողջ միջազգային մամուլով, որովհետեւ մարդիկ վախենում էին բարձրաձայնել: Դա առաջին դեպքն էր, երբ ես բախվեցի Լալայի անարդարության հանդեպ պաթոլոգիական անմարսելիության հետ: Իսկ հետո իմ մոտ եղավ էն զգացումը, որ դու մենակ չես… Լալան իմ համար էն մարդն ա, որ` եթե կա մի իդեա, մի գործ, ընդհանուր շահերի, կամ անարդարության դեմ պայքարի համար, կամ մեկ ուրիշին օգնելու խնդիր ա, ես գիտեմ որ Լալան միշտ կանգնած ա, միշտ կողքիդ ա:

Մենք հավատում էինք, հենց պիոներ տարիքից, որը համընկել էր Գորբաչովի, «Գլասնոստ»-ի հետ, որ համաշխարհային հեղափոխություն պետք ա անենք: Մենք ուզում էինք փոխել աշխարհը: Մենք նայում էինք նույն սովետական կինոները, ու թույլի ու արդարի կողմն էինք: Սովետը վերջացավ, բայց մենք մնացինք էդ վիճակների մեջ: Ինձ թվում ա, Լալայի մոտ մնացել ա էդ պիոներական ոգին, ավելի շուտ պայքարի ոգին, որը շատ քիչ մարդկանց ա հաջողվում պահպանել, շատերի մոտ դա կորում ա: Էդ տարիքի սկզբունքայնությունը քեզ հետո դարձնում ա պայքարող:

Առաջին անգամ Լալան դասարանում խնդիր ա ունեցել, երբ կանգնել ա մի տղայի կողքին, որին ճնշում էին` որովհետեւ ռուս էր, պաշտպանել ա, բոյկոտ ա արել դասարանին ու մնացել ա մենակ` ողջ դասարանը երես էր թեքել իրանից:

Հետո արդեն մեզ միավորեցին Ապրիլի դեպքերը, դա առաջին կազմակերպված պայքարն էր, ու խումբը, որ կազմավորվեց էդ ժամանակ, առաջինն էր, որից էլ սկիզբ առան «Սկսելա»-ն ու մնացածները: Լալան չկա էն պայքարների մեջ, որ լոզունգի համար են, ինքը էնտեղ ա, որտեղ` «Իսկ եթե ես չլինեմ, ապա ո՞վ կլինի»: Լալան կարա պլակատ սարքի ու մեկի հետ, կամ նույնիսկ մենակով գնա կանգնի ինչ-որ տեղ ու ինչ-որ բողոք արտահայտի, երբ մնացած բոլորը կվախենան:

Լալան նաեւ իմ համար այլընտրանքային մտածելակերպի օրինակ ա: Ինքը չի վախենում այլ կերպ մտածել, չի վախենում ստանդարտ չլինել, նույնիսկ եթե մենակ ա: Օրինակ` Լալան կարա Նաիրի Հունանյանին գիրք տանելու պրոցեսին մասնակցի, կամ ցավ ապրի, հասկանալով իրանց վիճակը, որ գնացել են, հասել են էդ քայլին, մարդկայինով, թե ընդհանրապես… Ու ասի էդ մասին… Ես օրինակ վախենում եմ երբեմն բաներ մտածել, որ չեն տեղավորվում հասարակական ստերոտիպի մեջ, բայց Լալան մտածում ա: Լալան ընկալում ա սրտի միջոցով, էմոցիաների միջոցով ա Լալայի ուղեղն ընկալում երեւույթը: Ու երբ դու էլ ես սկսում տենց մտածել, հասկանում ես իրան: Օրինակ` Լալան կարա քո գցած թութը վերցնի սուս-փուս ու գցի աղբարկղը, քեզ ոչինչ չասելով, չէ՞ որ մինչեւ էդ բազմիցս ասել էր… Ու իրա էդ արածը քեզ ստիպում ա, որ դու էլ անես: Ու նույնիսկ երբ արդեն կողքդ չի, այլ երկրում ես, թուղթ գցելուց հիշում ես Լալային, ու էլ չես գցում… Լալայի հետ կարող ա երկար չշփվես, չհանդիպես, հեռու լինես, բայց հենց մի բան պատահի, առաջինը կզանգես Լալային, որովհետեւ առաջինը ինքը մտքիդ կգա..

Բանակն իրականում:

Բանակի հետ կապված պայքարի առաջին դեպքը եղել ա «Մատաղիս»-ի գործը: Մի անգամ Լալան ինձ փորձել էր պատմել էդ դեպքի մասին, երբ ես նոր հետ էի եկել արտասահմանից, եւ ուշադիր չէի եղել, հետո, երբ խորացա, երբ իմացա Ռազմիկի մասին` մենք միացանք, ու երեքին բաց թողեցին մեր պայքարի արդյունքում: «Բանակն իրականում»-ը երբ ուզեցինք շարունակել, մեզ ասեցին, որ կասեն` թշնամի եք, թշնամու ջաղացին եք ջուր լցնում, եւ այլն եւ այլն, ու բանակի թեման փակված էր, հիմա են շատացել պայքարողները ու մի քիչ բացվել ա հիմա, բոլորը գրում են, քիչ-թե շատ մասնակից են…»

Էդ ի՞նչ տեսակ կնիկ ա, մարդ չունի՞, տուն տեղ չունի՞:

Իսկ Լալան սովորական կին է` ունի սիրող ամուսին, ընտանիք, կիսուր, բոլորի նման տան գործեր է անում, Նոր Տարվա սեղան դնում, բայց շատերի նման ֆիքսված չի իր ու իր ընտանիքի ապահովության ու բարեկեցության վրա, այլ պայքարում է, պայքարում է ուրիշների իրավունքների, ուրիշների ազատությունների համար: Լալան բանակային ոչ եղբայր ունի, ոչ տղա ունի, նրա հետ բանակը անձնապես չի առնչվում, բայց Լալան է գնում զոհված զինվորների մայրերի հետ կառավարության շենքի դիմացին կանգնում, իսկ բանակի տարիքի տղա ունեցողը` չի գնում: Մարդիկ ասում են` Լալային ո՞րտեղից փող: Լալայի դեպքում դա վրվոդվվեցուցիչ է. Լալան էն մարդն է, որ ընդհանրապես ոչ մի անձնական շահ չունենալով պայքարում է անարդարությունների, անօրինությունների դեմ: Ու ոչ միայն փող չունի ոչ մի տեղից, այլ սեփական գրպանից է դնում ու անում էն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է լինում ընթացքում:

Կարեն

«Մենք մեծ կռիվ ունեցանք մի մարդու իրավունքների հետ կապված ՀԿ-ի հետ, որովհետեւ նրանք չէին մտցրել բանակային ապօրինությունների մասին զեկույցը իրենց հաշվետվության մեջ: Ու մենք ասեցինք`ուրեմն մենք մեր գրպանից գումար ենք դնում, փողոց ենք դուրս գալիս, պիկետ ենք անում, դուք Ծաղկաձորում թրենինգ եք անում գրատնտներից ստացած գումարներով, իսկ պիկետին դուք չկաք: Ա՛յ, Լալան փողոց դուրս եկողն ա, ոչ թե թրեjնինգի գնացողը: Ավելին ասեմ, երբ որ դալիճը լիքը ժողովուրդ ա հավաքված, ու պետք ա գոռալ, բայց ոչ մեկը չի գոռում, գոռացողը Լալան ա լինում, որից հետո միանում են ու սկսում են բոյկոտել»:

lalakap2000@yahoo.com `լալակապը 2000 թվից սկսած ինֆորմացիա տարածելու աղբյուր էր: Էն ժամանակ ֆեյսբուք չկար, կար միայն լալակապ: Մարտի մեկի դեպքերից հետո լալակապի միջոցով էին կապվում: Լալան շատ արագ է գործում, ու էդ իրա նպատակասլացությունը, նվիրվածությունը գործին արագության հետ միասին ինրան դարձնում են պրոֆեսիոնալ հեղափոխական, ոչ բողոքող, այլ` պայքարող:

Կարեն

«Լալան կոնկրետ դեպքերի ա օգնել, բայց էս վերջին 10 տարվա մեջ դառել ա հասարակական երեույթ, նույնիսկ ավելին, մի օր քաղաքական մի ուժից ասեցին` «դու էլ սկսեցի՞ր զառափոստանջյանների ու լալաասլիկյանների նման գործել»: Այսինքն` ձեւավորվել ա մարդու տեսակ` լալաասլիկյանի տեսակը:

Լալակապը մի օր վերջապես գնահատվեց: «Խոսքի ազատության կենտրոն»-ը ամեն տարի մրցանակաբաշխություն է անում, տեղեկատվության տարածման համար, Լալային լալակապի համար պիտի տային էդ մրցանակը, բայց իրան ասում են` որ գաք ստանալու ավելորդ չքննադատեք, Լալան էլ ասեց` չհասկացա ես չեմ կարա ձեզ տենց բան խոստանալ, ասեցին` չենք տա: Լալան բաց նամակ գրեց, չնայած անպատասխան… Հիմա Լալան շատ ավելի ուժեղ ա, Ֆեյսբուքն էլ ա շատ օգնում: Հիմա շատ ավելի բան կարա անի, ու անում ա»:

Ո՞նց կարա պարկեշտ տեսք ունեցող մարդը, մանավանդ կինը գոռա՞:

Դա մեր մենթնալիտետի մեջ չի մտնում: Կամ` նույն դաշտում պայքարող, նույն նպատակի համար ուժ ու ժամանակ ներդնող, նույն ակցիայի մասնակից եղած կինն ու տղամարդը երեկոյան հանգստանում են նույն փաբում, ու էդ տղամարդը թույլ է տալիս իր զինակցին հայհոյել միայն էն պատճառով, որ նա կին է, ու գուցե՞ հարիր չի համարում նրա այդ ժամին տանը չլինելը, այլ փաբում, ո՞նց կարա կարգին կինը գիշերները թափառի… Իսկ եթե կին չլիներ, գուցե կվախենա՞ր հայհոյել` պատասխանի ակնկալիքով: Նույնիսկ էս դաշտում կինը պաշտպանված չի, չնայած պայքարում են ավելի շատ կանայք ու աղջիկներ, քան տղամարդիկ էսօր:

Լալան չի կարող հայհոյել ոչ թե որովհետեւ չի կարող, այլ չի ուզում. նրա մշակույթը  ուրիշ մշակույթ է, ու նրան թույլ չի տալիս: Էդ մշակույթում բռիություն չկա, ու սա հենց էն դեպքն է, որ կարող է դու նրան հայհոյես, իսկ ինքը քեզ սկսի բացատրել, թե ինչի՞ ինքը քեզ չպիտի հայհոյի: Ու էդ նույն Լալան կանգնում ու ոստիկանին փողոցում ասում է էն բառերը, որը որ վերջերս ասել էր, որի համար նրան բռնեցին` «սրիկա – մրիկա», ու թե դա հայհոյանք լիներ դա էլ կգոռար, ինքն ուղղակի կրկնում էր էն բառերը, որի համար Գասպարիին տարել էին: Այսինք` եթե Գասպարին հայհոյած լիներ, ինքն էլ կհայհոյեր, իրա համար կարեւորը սոլիդար լինելն էր, ինքը էնպիսի տեղեր դուրս կգա, որ դու հաստատ գիտես, որ չես անի: Լալան իր պատրաստակամությամբ ու նպատակասլացությամբ բոլորին մղում է գործունեության:

Վարդգես Գասպարի, Հայ Ազգային Կանգրեսի ակտիվիստ

«Լալան էնքան բաներով է ինձանից տարբերվում, որ…բայց եւ իմ կյանքի ամենակրիտիկական պահերին ներկա է եղել իմ կողքին. 2008-ի մարտի մեկին առավոտյան ժամը 8-ին Կենտրոնի ոստիկանության դեմն էր, երբ ինձ բերման էին ենթարկում, այն դեպքում, որ որքան ինձ հայտնի է ընդհանրապես նա չի մասնակցում հանրահավաքներին… 2011-ի հոկտեմբերի 22-ին ժամը 21-ին ՁՊՎ-ի մոտ սպասող 4-5 անձանցից մեկն էր, որ ինձ դիմավորեց, երբ դուրս էի գալիս էդտեղից»:

Կանայք ավելի ակտիվ են քաղաքացիական պայքարի դաշտում:

Աղջիկները ավելի քիչ են վախենում պատրիարխալ հասարակությունում, տղամարդը ավելի հեշտ է ենթարկվում հալածանքների` ընդունված է ասել,, բայց ես համաձայն չեմ, կինն էլ բռնության զոհ կարա դառնա: Ես չեմ գտնում որ դա տրամաբանական է: Քաղաքացիական պայքարի ու հասարակական պայքարի դաշտերում կանայք են լիդեր: Կինը պետք է կանգնի տղամարդու դեմ, որպեսզի ազատագրվի:

Լալայի նմանները չե՞ն որ պիտի կին լիդեր դառնան:

Կարեն

«Լալան լիդերությունից առաջ ավելի շատ էր խուսափում, հիմա բայց էդքան էլ չէ: Ինքը ավելի շատ պատասխանատվություն ա սիրում վերցնել, քան լիդերություն անել: Չի ուզում: Ինքը իրան դարձրել ա հասարակական էակ, ինքը իրան չի պատկանում արդեն:Լալայի ժամանակն իրան չի պատկանում արդեն իսկ, դա էն չի որ ինքն իրականում կուզեր անել ամեն օր, եթե պրոբլեմներ չլինեին»:

Իհարկե, չէ՞ որ օգնելը ընտրություն է, բայց բռնության դեմ պայքարելը ըտրություն չի, դու պարտավոր ես: Եթե դու ապրում ես մի երկում, ուր ամենուր շուրջդ կա բռնություն, ո՞նց կարող ես դրա փոխարեն ընտրել զվարճանքը: Լալայի հոգու պարտքն է, նրա կեցվացքը, քաղաքացիական դիրքորոշումն է, նրա տեսակն է:

Արփինե Գալֆայան ՄԻԺԻ նախագահ

«Չեմ հիշում, թե Լալայի հետ ոնց ծանոթացանք… երևի բնապահպանական ցույցերի ժամանակ էր մի 2-3 տարի առաջ: Լալան նման ա մտքերի ու էմոցիաների մի բուռն պաշարի, ամեն անգամ մի բան բաց ա թողնում ու ինձ զարմացնում: Մոտավորապես մի տարի իրեն ճանաչելուց հետո հանկարծ բացահայտեցի, որ Լալան ուժեղ ձախական ա, համարյա անարխիստ… ո՜նց էի ուրախացել: Էդ օրը մի հատ շատ հետաքրքիր ֆիլմի դիտում էր ու Լալան ինձ տվեց իր հեղափոխական երգերի հավաքածուն: Ես սրտանց հիանում եմ, թե ինչ նվիրվածությամբ ա նա զբաղվում բանակում սպանված զինվորների խնդրով. երևի եթե Լալան չլիներ, ես էդ գործի մեջ երբեք չէի մտնի: Մեկ էլ ահավոր շատ եմ սիրում իր նախաձեռնած Հեղառիթմեր խումբը` դա ակտիվիստական հարվածային նվագախումբն ա»:

Կարեն

«Եթե էստեղ ամեն ինչ լավ լիներ, Լալան հաստատ կլիներ Վոլ Սթրիթում Բարսելոնայի, կամ չգիտես էլ որտեղ պայքարողների հետ: Լալան անարխիստ ա իրականում: Ինքը կգտնի անարխիստական խմբավորումներ ու կպայքարի: Լալայի երազանքն ա Հնդկաստան գնալը, արդեն քանի տարի ա Լալան չի կարողանում ժամանակ գտնի, որ գնա Հնդկաստան: Ինքը զբաղված ա, չնայած չի ասի որ զբաղված ա: Ու Լալան երբեք չի մտնի քաղաքականության մեջ, քաղաքականությունը Լալայի համար շատ կեղտոտ ա»:

Լալայի համար պայքարի դաշտում գենդեր գոյություն չունի:

Կարեն

«Ես Թուրքիայում էի, երբ Լալային ձերբակալել էին, բոլոր հայ եւ թուրք կոլեգաներս ճանաչեցիօն Լալային, իսկ երբ պատմում էի, մտա Նոտր-Դամ ու միտս եկավ Ժաննա դ Արկը, ու մոմ վառեցի Լալայի համար: Լալան իրոք մեր Ժաննա դ Արկն ա, ինքը կրակի մեջ էլ կմտնի, ու գուցե կենդանի դուրս պրծնի կրակից, ու ներողություն խնդրի:  Ինքը շատ ա ներողություն խնդրում, ինքը քո փոխարեն քո ցավը քեզնից ուժեղ ա  զգում: Լալան վախ չունի, թե վախենում ա` չգիտեմ: Երեւի մկներից»:

Մաղթում եմ Նոր Տարում էս երկրին, հայ ժողովրդին, որ ծնվեն բազում-հազարավոր լալաներ, որովհետեւ լալաներն են մեզ ապրեցնելու:

Շնորհավոր Նոր Տարի

Սվետլանա Անտոնյանի ֆոտոռեպորտաժը`

Ես Լալայի ֆանատն եմ