23.04.2024 | 11:42
Ադրբեջանում պահանջել են նաև չորս «անկլավային գյուղերը»...23.04.2024 | 11:23
Վաղը ուշադիր եղեք հատկապես Ոսկեվանի և Բաղանիսի մոտակա դիրքերին․ Նաիրի Հոխիկյան...23.04.2024 | 11:06
Ի՞նչ կապ ունեին Արայիկ Հարությունյանի հարցազրույցի անոնսն ու հետագա «զարգացումնե...13.04.2024 | 13:57
Մենք այլևս չունենք ԱԱԾ, այդ հաստատությունը Նիկոլի ռեժիմի հերթական գործիքն է․ Կար...13.04.2024 | 13:26
Վթարի հետեւանքով մահացած բոլոր չորս զինծառայողները ժամկետայիններ էին....13.04.2024 | 13:06
Արարատի մարզում հայտնաբերվել է 36 կգ ոսկի գողություն կատարող կասկածյալներից մեկը...13.04.2024 | 12:59
Ղազախստանում ձերբակալել են ռուսաստանցու, որը մեղադրվում է տաջիկներին այլ երկրներ...13.04.2024 | 12:28
Փաշինյանի «լռությունը» վախեցնում է «ուսապարկերին»․ «Հրապարակ»...13.04.2024 | 11:29
Գեղարքունիքում զինվորական «ԿամԱԶ» է վթարի ենթարկվել...12.04.2024 | 14:08
Ոսկեպարցի Սամվելի խոհանոցի և հողամասի մի մասը մնալու է ՀՀ-ում, իսկ տունը և տնամե...12.04.2024 | 13:56
Ավազակություն՝ հոր և որդու կողմից. հոր գործը ուղարկվել է դատարան, իսկ որդին ինքն...12.04.2024 | 13:00
Դպրոցներից տարհանման կարիք չկա. ԿԳՄՍ նախարարը` ահաբեկչության կեղծ լուրերի մասին...12.04.2024 | 2:20
Մի կողմից նույն մարդիկ մեզ ասում են, թե «սահման չկա, սահմանները հստակեցված չեն»,...10.04.2024 | 15:10
Ահազանգ ենք ստացել զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու հիմքով ՀՀ-ում ապաստանած...10.04.2024 | 14:10
Փաշինյանը Շոլցի հետ հեռախոսազրույցում անընդունելի է համարել Պրահայի, Բրյուսելի և...10.04.2024 | 13:10
Թքած ունեմ նրանց վրա, ովքեր հրաժարվում են «Միր» քարտի ծառայություններից. Պետդում...10.04.2024 | 12:10
Մենք չգնացինք այդ ճանապարհով և հայտնի աշխարհաքաղաքական կենտրոններում որոշվեց հար...10.04.2024 | 11:10
Եթե շատ լինեք, մենք կշրջափակենք կառավարությունը․ Հրանտ Բագրատյան...09.04.2024 | 15:10
Հրաժարվելով ռուսական МИР քարտերից՝ մենք ակամայից հայտնվում ենք պատժամիջոցների տա...09.04.2024 | 14:10
Ուկրաինան և Ռուսաստանն Աբելն ու Կայենն էին. Լեոնիդ Կուչման` Կիև-Մոսկվա հարաբերու...09.04.2024 | 13:10
Մարտական հենակետում երեք զինծառայողի սպանության գործով դիրքի ավագի պաշտպանը դիմե...09.04.2024 | 12:10
Հայկազ Բարսեղյանի սպանության գործով ամբաստանյալները դատապարտվեցին 18 տարի ազատազ...09.04.2024 | 11:10
Կռիվ լինելու ա, ու ես գիտեմ, որ մենք պիտի հաղթենք. Մեր թշնամին էսօր Ադրբեջանում ...08.04.2024 | 15:10
Իսրայելի ՊՆ-ն հայտարարել է Իրանի հետ հարաբերություններում «ցանկացած սցենարի» պատ...08.04.2024 | 14:10
Անիմաստ կրակում են, ոչ մի բան չեն թիրախավորում, երևի վախից է․ Արավուսի նախկին գյ...08.04.2024 | 13:10
ԵԽ-ն Հայաստանի «լամպոչկա» իշխանություններից պետք է պահանջի անհապաղ ազատ արձակել ...08.04.2024 | 12:10
270 մլն գնահատվող աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխություն և 0 երաշխիքներ․․․Լիլիթ Գ...08.04.2024 | 11:10
Եթե Արևմուտքը Հայաստանին ինչ-որ բան տա, Թուրքիան Ադրբեջանին եռապատիկը կտա. Չավու...06.04.2024 | 14:10
Գրողների միության նախագահը տեղյակ չէ իրենց շենքը թուրքական դեսպանատանը տրամադրել...06.04.2024 | 13:10
«Նիկոլիստներ, սորոսականներ ու արևմտամոլներ, ուշադիր կարդացեք գրածս»․ Էդուարդ Շար...06.04.2024 | 12:10
Բրյուսելում Հայաստան-ԵՄ-ԱՄՆ հանդիպումը «վտանգի ևս մեկ աղբյուր է ստեղծում» Հրվ. Կ...06.04.2024 | 11:10
Որեւէ մեկը չի կարող երաշխավորել, որ Իրանի թիրախներից մեկը չի դառնա Բաքուն. Վարդա...05.04.2024 | 15:10
Ռուսաստանը գրոհել է Ուկրաինան 13 անօդաչու թռչող սարքերով, բոլորը խոցվել են. Ուկր...05.04.2024 | 14:10
8,800 դոլարի և 5 մլն դրամի կաշառք ստանալու համար մեղադրվող պաշտոնյաների վարույթի...05.04.2024 | 13:10
Զորախաչ եկեղեցին՝ ադրբեջանական թիրախում05.04.2024 | 12:10
«Կրոկուս»-ում ահաբեկչության մեջ մեղադրվող անձի հեռախոսում հայտնաբերվել են Ուկրաի...04.04.2024 | 15:10
Ցեղասպանության վտանգը տարածվել է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա. Լեմկինի ինստիտ...04.04.2024 | 14:10
Զազրելի է, որ որոշ թունավոր տհասներ սկսում են հայհոյել դասագիրք կազմողներին՝ իրե...04.04.2024 | 13:10
Թուրքիայում 2 հայի են բռնել, որոնց կոշիկներում 109 հազար դոլարի ոսկու ձուլակտորն...Ֆեյսբուքում ակտիվ մի խումբ երիտասարդ հայ գրողներ միջոցառում են կազմակերպել` «Գրավաճառություն»։
«Միջոցառման նպատակն է գրավաճառությունը: Շրջիկ գրավաճառները շրջելու են թաղեթաղ, տնետուն և վաճառելու են ժամանակակից գրողների գրքերը: Ինչպես գիտենք Երևանում և ՀՀ ամբողջ տարածքում գործող գրախանութների քանակը մատներ վրա կարելի է հաշվել, բայց նույնիսկ այդ սակավաթիվ գրախանութները հաճախորդի պակաս ունեն: Տպագրված գրքերը իրացման վայր չունեն և չեն սպառվում, այնինչ ամեն գրող ուզում է, որ իր գիրքը հասնի ընթերցողին:Քանի որ ընթերցողը չի գալիս դեպի գիրքը, գիրքը կգնա դեպի ընթերցողը: Հարգելի ընթերցողներ և գրողներ, հրավիրում ենք աշխատել որպես գրավաճառ: Վաճառված գրքերի 50 տոկոսը, այսինքն համարյա այնքան, ինչքան գրքերի ինքնարժեքն է կհատկացվի հեղինակներին, 20 տոկոսը կծախսվի բարեգործական նպատակներով, իսկ 30 տոկոսը կլինի գրավաճառների շահույթը: Այս ակցիայով մենք ուզում ենք ցույց տալ, որ գրահրատարակչական լուրջ խնդիր կա մեր երկրում»:
Հետաքրքրե՞ց, սեղմիր այստեղ ու մասնակցիր գրավաճառությանը նոյեմբերի 6-ին, ժամը 15:00 — 18:00, Ազատության հրապարակում` Թումանյանի արձանի մոտ
Կառավարության մոտ ակցիան այսօր չի խոչընդոտվում ոստիկանության աշխատակիցների կողմից, ինչպես նախորդ շաբաթ։ Չնայած ՊՊԾ գնդի հրամանատար, գնդապետ Վալերի Օսիպյանի անցյալ շաբաթ տված նախազգուշացմանը, թե` «Ոստիկաններն այսուհետ թույլ չեն տալու խանգարել Կառավարության նիստի բնականոն ընթացքը և սովորական քաղաքացիների անցուդարձը, ոստիկանությանը հրահանգ պետք չէ դրա համար», այսօր չեն խոչնդոտել բողոքի ակցիայի անցկացմանը կառավարության շենքի դիմաց։
Կառավարության նիստի մտնելիս զինծառայողների հարազատներին է մոտեցել պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանն ու լսել նրանց պահանջները։ Մարդկանց բերած փաստարկին` թե բանակում օրեցօր ավելանում են սպանությունները, Օհանյանը հակադրել է` «Մենք գրանցել ենք սպանությունների թվի նվազում, կամաց-կամաց բոլոր գործերին լուծում կտրվի»։
Ծնողների թվում էր նաև Արայիկ Ավետիսյանի մայրը, ում որդին մահացել է 10 տարի առաջ կասկածելի հանգամանքներում, և նրա մահվան մանրամասները մինչ օրս հարուցված քրեական գործի շրջանակներում դեռ չեն բացահայտվել: Ավետիսյանի մոր հարցին, թե` 10 տարի է անցել, քանի՞ տարի դեռ պետք է սպասել, նախարարը պատասխանել է. «Քննությունը շարունակվում է, բոլորի մահվան պատճառներն էլ շուտով կբացահայտվեն»։
Վալերի Մուրադյանի մոր` Նանա Մուրադյանին գրեթե նույն հարցն էր հուզում. «Ես ձեզ հավատում էի, դուք ասեցիք, որ իմ որդու սպանությունը կբացահայտվի, արդեն մեկ տարի յոթ ամիս է անցել, որքա՞ն սպասենք», ինչին նախարարը պատասխանել է. «Ես իրավաբան չեմ, դա իմ գործը չէ, ես չեմ կարող ասել, նախաքննությունն ընթանում է»։ Նանան վրդովվել է. «Ես ձեզ եմ զավակ տվել, ոչ թե իրավաբաններին»։
Նանան armversion.am-ին փոխանցեց իր վրդովմունքը.«Եթե պաշտպանության նախարարը պատասխանատվություն չի կրում զինվորների կյանքի համար, կամ գործ չունի բացահայտման գործընթացի հետ, թող հրապարակավ էդպես էլ ասի, ի՞նչ է նշանակում պաշտպանության նախարարի գործը չի, բա էլ ո՞րն է նրա գործը»։
Ապրիլ ամսին առաջին անգամ աչքովս ընկավ Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում ֆեյսբուքյան էջը։ Այդ ժամանակից հետեւում եմ էջին, հետեւում եմ գիտնականների պահանջի «բավարարմանը»։
Ֆեյսբուքյան այս նախաձեռնությունը մինչև էսօր եղածներից տարբերվում էր իր և՛ քանակական, և՛ հատկապես որակական առումներով, քանի որ գրանցվածները համարյա թե բոլորը գիտնականներն են ու«հարցեր լուծել» կարողացող կառույցները, այսպես ասած՝ շահառուներն ու թիրախային խմբերը:
Նախաձեռնության մեկ այլ առանձնահատկությունն այն էր, որ այստեղ չկար ոչ միայն հիերարխիկ, այլև նույնիսկ կազմակերպչական կորիզ՝ չես կարող որոշել, թե ով է ի վերջո գլխավորը, այսինքն՝ գլխավոր չկա, նախաձեռնող խումբ չկա:
Եվ ամենակարևորը. ի տարբերություն սովորաբար գործածության մեջ մտնող առաջարկներից, առաջին անգամ գիտնականները հանդես են եկել առաջարկներով, որոնք անվանական ամրագրված են, և հետագայում բավական կլինի միանվագ որոշակի գումար տրամադրելու առաջարկն ուղղակի կոչել X-անվան առաջարկ։
Կարապետ Մկրտչյանի էդպիսի մի առաջարկով էլ սկսվեց գիտնականների «ֆինանսական» հաղթարշավը` բարձր impact factor` ազդեցության գործակից(ԱԳ) ունեցող միջազգային ամսագրերում երիտասարդ գիտնականների մասնակցությամբ տպված հոդվածի համար հոնորար տրամադրել. 1-ից մեծ ԱԳ ունեցող ամսագրում տպագրության դիմաց՝ 100000 դրամ, 2-ից մեծ ԱԳ ունեցող ամսագրում տպագրության դիմաց՝ 200000 դրամ, 4-ից մեծ ԱԳ ունեցող ամսագրում տպագրության դիմաց՝ 400000 դրամ:
Բայց Կարապետը պետությունից էր ուզում, ոչ թե օլիգարխներից։ Ու, ստացվեց էն, ինչ ստացվեց` մի քանի ամիս գիտնականները «տժժացին» ու «տժժացրին» ու վերջ. Էսօր պարզ է արդեն, որ ամենալայնամասշտաբ ֆեյսբուքյան հասարակական նախաձեռնությունը կրախ է ապրել. Սա իմ եզրակացությունն է։ Ինչո՞ւ, կհարցնեք, նրանք բավականին հաջողություններ են արձանագրել։
Այո, հասան ` թե՛ ճշգրիտ , և թե՛ հասարակական գիտությունների ոլորտներում երիտասարդ գիտնականների համար մրցանակների։ Ապրեն։ Հետո՞։ Հավաքեց Գագիկ Ծառուկյանը գիտնականներին, տվեց պարգեւները։ Ներկա լինելով ճշգրիտ գիտությունների մրցանակների հանձնման մասին ես գրեցի, հրապարակումս էլ քննադատության արժանացավ Նիկալայիչի PR-շիկների կողմից:
Ու գիտնականներն էլ` կային որ համաձայն էին, մի մասն էլ քննադատում էր` թե չուզողություն եմ անում…Դրանից հետո էջին հետեւում էի, ճիշտ է, բայց` վերապահումով: Գիտնականներն էլ չնայած «թթու» հոդվածին, շարունակում էին հրավիրել իրենց միջոցառումներին, որոնցից շատերից ես հրաժարվում էի: Վերջապես համաձայնվեցի մեկնել Ծաղկաձոր, ուր Երիտասարդական Հիմնադրամի շենքում գիտության հիմնախնդիրներին նվիրված համաժողով էր լինելու։
Դրանից մեկ օր անց գիտաժողովի մանակիցներին էր այցելել երկրի Նախագահն ու քանի որ ես մեկ օր շուտ էի վերադարձել, չդիմանալով անհարմար պայմաններին, տեղի անցուդարձը ինձ հաղորդել էին հեռախոսով, ես էլ անմիջապես գրել էի ։ Դրան հաջորդել էր բլոգային մի գրառում` Վայաչյա’ն, այսպես կգրես: Լսում եմ։ Ոչ մի կերպ այդ հիմար գրառմանը մինչ օրս չէի անդրադարձել, սպասում էի, որ գիտնականները կհերքեն, բայց…
Հիմա, էս լույսի տակ, կարելի է ասել, որ ես «աբիժնիկություն» եմ անում, ու ասում եմ` պարոնայք գիտնականներ ո՞նց էին «պադաչկեքը», որ ասում էի «պադաչկեք» են լինելու, որ ասում էի` ոչ մի լուրջ բան չեն անելու, PR-ի համար մի երկու կոպեկ կգցեն ու վերջ։ Ոչ մի երկարաժամկետ պայմանավորվածություններ, ոչ մի ֆինանսավորման ավելացում էլ դուք չեք ստանա, քանի որ դուք գործում եք առանձնացած, քանի որ դուք միայն ձեր ոլորտի հարցն եք բարձրաձայնում ու բացի գիտության ֆինանսավորման հիմնախնդիրներից ձեզ ոչինչ չի հետաքրքրում…
Ասում էի, որ հնարավոր չի առանձին մեկ կամ երկու նախաձեռնությունների սահմաններում հասնել երկարատեւ հաջողությունների, ասում էիք` չէ, մենք գիտենք ինչ ենք անում, ամենքս մեր բնագավառում ենք հեղափոխություն անում։ Ո՞ւր է ձեր հեղափոխությունը, է՞ս էր, երկու կոպեկ։ Բա ամոթ չի՞։
Որ ասում էի, որ ցանկացած նախաձեռնություն, երբ դեմ է առնում պատի, մտնում է քաղաքականություն, ասում էիք` մենք քաղաքականություն չենք ուզում խառնել, մեր պահանջը քաղաքացիական է։
Չգիտեմ էլ ինչ ասեմ, իմ սիրելի գիտնականներ։
Միացեք ամենուր բողոքող ժողովրդին։ Մեր գործն արդար է, մենք կհաղթենք` եթե լինենք միասնական։ Բոլոր քաղաքացիական նախաձեռնությունները պետք է ունենան միասնական ցանց, միայն էդ դեպքում մենք կարող ենք ինչ-որ բանի հասնել։ Սիրելի գիտնականներ, օգտագործե՛ք ձեր գիտելիքները։ Օգնե՛ք մեզ լինել Հայաստան`կայուն պետականությամբ պետություն, ազգային ինքնությամբ ու արժանապատվությամբ օժտված գիտակից հասարակությամբ, օգնե՛ք ելքեր գտնել, դուք խելք ունեք, խելքի ծով եք, եկեք փրկենք մեր հայրենիքը ամայացումից, մենակ հո դուք չե՞ք թողնում-գնում, բոլորն են գնում…
Մի թքեք Աստծու տվածի վրա, էն խելքը, որ թեժ պահին միայն իր նեղ անձնական ոլորտի հարցերը լուծելով է զբաղված, չի կարող արդյունք տալ։ Ձեր խելքը բոլորինն է, մի ճնշեք այն օլիգարխների ընդունարաններում խելոք-խելոք նստելով ու էդ խելքի վրա թքելով, որովհետեւ ով խելք ունի` կհասկանա ինչն ինչոց է, ու որ ձուկը գլխից վաղուց հոտած է, ինչքան ուզում ես համեմունքներ գցի` չի ուտվի։
Բարին ընդ ձեզ։
Ես չեմ գրի արտագաղթի պատճառների մասին, չեմ բերի թվեր, չեմ ներկայացնի մասնագետի կարծիք` համացանցում սրտներիդ ուզածին չափ դուք կգտնեք այդ ամենը։ Ես ընդամենը կպատմեմ մի երիտասարդ կնոջ ու նրա ընտանիքի արտագաղթի պատմությունն կասեմ նրանց «թվերն» ու արտագաղթի դրդող նրանց անձնական պատճառները…
Լիլիկը փոքր երեխա էր, երբ ես հեռացա Կապանից։ Լիլիկին տեսնում էի ամառները` երբ հյուր էր գալիս տատին, իսկ ինքը, փոքր հասակից զրկվել էր հորից ու ապրում էր մոր հետ`Ագարակում։ Էն ժամանակ լավ էին ապրում` մայրն աշխատում էր կոմբինատում, որ սաղ քաղաքն էր կերակրում. խոշոր արդյունաբերական կենտրոն էր սովետմիության համակարգի Զանգեզուրը` էլ քեզ պղիձ, էլ մոլիբդեն, էլ ուրան ռադիոկատիվ, էլ ոսկի ու արծաթ…. Էդ ամենը մեր ընդերքում էր, հանում էին, մշակում ու ուղարկում անծայրածիր հայրենիքի գործարանները։ Ու մենք հպարտ էինք, որ մեր զանգեզուրյան ուրանն է երկիրը, չէ, աշխարհը խաղաղ պահող ատոմային ռումբի մեջ… Ապրում էին լիլիկենք բոլորի պես։ Լիլիկը առողջ ու սիրուն երեխա էր` սուր մտքով, պրպտող հայացքով։ Հետո ես մեծացա, հեռացա Կապանից, ու Լիլիկի մասին միայն գիտեի, որ դպրոցն ավարտելուն պես ամուսնացել է, երկու երեխա ունի, շատ դժվար է ապրում` դոմիկում, մայրն էլ չի աշխատում կոմբինատում…
«Գիտե՞ս ջանս ինչ ա դառել հող մշակելուց, հիշո՞ւմ ես ո՜նցն էի առաջ` «նեժնի-մեժնի», «նեժնի» չի մնացել, լրիվ ջիլ ա։ Ձեռքերս հիշո՞ւմ ես, որ մեծերով տանում էիք ինձ սիրելու, ո՜նց էիք ասում փափլիկ-թաթիկ` էլ տենց չեն, տղամարդու կոշտուկոպիտ ձեռքեր են դառել Լուս ջան…», — պատմեց ինձ Լիլիկը սոցցանցում, որտեղ նա ինձ գտել էր չգիտեմ ո՞նց, ու ես հարցուփորձ էի անում` ո՞նց ա, ի՞նչ ա։
«Մաման չի աշխատում, մենք իրա հետ չենք ապրում, մի սենյակ ա, տեղ չկա, մենք էլ դուրս եկանք մամայի տնից թուրքի գյուղում դոմիկում ենք ապրում, լավ ա հող կա գոնե, բայց դե ջուր չկա ջրենք կարգին բերք տա, ջուրը թանկ ա, գյուղատնտեսությամբ չես կարա հիմա տուն պահես` հենց էդ ջրի գինն ա, որը փողով ա, ամուսինս բենզին ա լցնում գրոշներով, չենք կարում ապրենք Լուս ջան։ Դոմիկն էլ, եսիմ դոմիկ ա, էլի, յոլա ա տանում, բայց դե ինչ անում ենք` չի տաքանում»,- ասում էր Լիլիկը, — «Երեխեքիս չեմ կարում նորմալ սնունդ ապահովեմ` թերսնումից հա հիվանդ են, բժիշկներն էլ` հո ձրի չեն, ամեն ինչ փող ա, փող ա ու փող ա, բայց էդ փողը որտեղի՞ց վերցնես, ո՞նց աշխատես, երբ նորմալ գործ չկա` որ կարենա երեխա գոնե կերակրի»։
Ես ինչ-որ ճանապարհներ էի փտրում Լիլիկին ու իր ընտանիքին օգնելու, բայց դե` քաչալը ճար ունենա` իրեն կանի։ Իմ ձեռը ճար չկար,բան չկար, որ օգնեմ….
Որոշ ժամանակ «օդնո» չէի մտնում, մի անգամ էլ մտա, ու Լիլիկն ինձ գրեց.
«Լուս, քոչում ենք Ռուսաստան, ընդե տուն են տալիս, գործ են տալիս, մի վեց ամիս հետո էլ` քաղաքացիություն։ Երեխեքս գոնե ընդեղ բանակ կգնան` էլի որ, ստեղից ապահով ա։ Երեխեքին ձրի են բուժում, ստեղի նման ձեւական չի` պարտավոր են, անում են, տենց եմ լսել, ով գնացել ա` գոհ ա»։
Ես Լիլիկին ասեցի, որ` «Նիսյա պանիրը թալակում ա լինում», որ զգույշ լինի` չխաբվեն, փորձեցի բացատրել, որ դա պետական քաղաքականություն է` ուղղված Հայաստանի հայաթափությանը, որ առաջներում էդ տեղերը աքսորավայրեր են եղել, որ որ հիմա քոչելով ինքնակամ իրենք իրենց աքսորում են Սիբիր…. Ի՜նչ փաստարկ ասես չբերեցի ես Լիլիկին, որ չգնան…
Բայց… Ի՞նչ իրավունքով էի ես համոզում նրան չգնալ, եթե նրա երեխաները թերսնումից հիվանդ էին, ինքն էլ վեր էր ածվել սպիտակ-սիրուն աղջկանից ջլոտ ու սեւ ուրվականի։ Ես ո՞վ եմ, որ նրան հետ պահեմ իր ու իր ընտանիքը փրկելու բնական մայրական բնազդային մղումից, ի՞նչ կարող եմ նրան առաջարկել, որ չգնա…
Հայրենասիրությո՞ւն։
Երբ մարդը մտածում է միայն գոյատեւելու մասին, նա դեգրադացվում է` նրա համար մեկ է ազգությունը, մեկ է հայրենիքը, մեկ է` ինչ հողի վրա է ապրում, միայն թե երեխան սոված չմնա։ Լիլիկի բոլոր բանական ազդակները թմրեցված էին, Լիլիկը կարողանում էր մտածել միայն գոյատեւելու մասին։ Նա չէր էլ հասկանում երեւի, թե ես ի՞նչ եմ ասում իրեն, ի՞նչ վտանգի մասին եմ ասում, խոսելով հստակ պետական քաղաքականության մասին, նա ատում էր այդ բառը…
Երեք ամիս առաջ Լիլիկը մենկեց Ալթայի մարզ։ Հիմա նա հազվադեպ է մտնում ինտերնետ` իրենք չունեն, ակումբ է գնում։ Կյանքից գոհ է.
«Ոչ մի վտանգավոր բան էլ չկար Լուս։ Ստեղ մեզ տուն են տվել, ամուսինս էլ ա աշխատում, ես էլ։ Երեխեքն էլ դպրոց-մանկապարտեզ` ամեն ինչ տեղը տեղին։ Մամային եմ պատրաստվում բերեմ` ստե իրան թոշակ ա հասնում ռուսականով։ Շատ, շատ գոհ ենք։ Ինչ սովետը փլվեց, ես ինձ սենց ապահով չէի զգացել, հալալ ա ռուսներին, հալալ ա Պուտինին»։
«Բա էլ հետ չե՞ք գա Լիլ»։
«Հետ ենք գալիս ի՞նչ անենք, հո հիմար չենք։ Դու էլ վեր կաց արի, ստեղ լիքը թերթեր կան` մի տեղ կգրես, տուն էլ կտան, իրոք լավ ա Լուս ջան, լավ ա…»։
Լիլիկենք փրկված են։ Դե հիմա, Պուտինը հաստատ էս տեմպերով ներգաղթը խրախուսելով կհասցնի նրան, որ իր թեկնածության համար տված ձայների քանակը կեղծել էլ պետք չի լինի` բոլոր միգրանտների ձայները «հալալ» իրենն են։
Մյուս կողմից էլ նույն ձեռքով կլուծի Տուվայի, Բուրյաթիայի ինքնավարության հարցը` նրանց իրավունքները կհասցվեն մինիմումի` ռեֆերենդումի միջոցով, ուր իհարկե` բնակչության զգալի մասը ներգաղթած «հալալ ա Պուտինին» ասողները կլինեն արդեն, Հայաստանից էլ միեւնուն ժամանակ էդ նույն ձեռով կհեռացվի դժգոհ էլեկտորատը` էլի կեղծելու կարիք չի լինի, ու տենց….
Մի խոսքով, երկնքից երեք խնձոր ընկավ`
Մեկն ասողին
Մեկը` լսողին
Մեկն էլ` լսածը հասկացողին
Հա՛լալ ա Պուտինին
Արեւիկը իմ մանկության ընկերուհին էր գյուղում անցկացվող ամառային արձակուրդերին: Սեւուկ, գանգուր մազերով աղջիկ էր: Աչքերը փոքր, միջին չափսի փոքր սապատով քթի մոտ տեղադրված թավ հոնքերով, ներքեւի շրթունքը վերեւինից քիչ հաստ, որ նրան ինչ-որ անբացատրելի հմայք էր տալիս, համենայն դեպս` իմ աչքին: Փոքրիկ բոյն էլ նվազ մարմնի հետ նրա մինչեւ տասնվեց-տասնյոթ տարեկանը մանկահասակի տպավորություն էր թողնում, անպաշտպան տեսք տալիս, որ նայելիս ուզում էիր պաշտպանես, գրկես վտիտ ուսերն ու թաքցնես սաղ աշխարհից: Մենք օրերով խաղում էինք, Արեւիկին էլ ամիսը մի անգամ ուղարկում էին տավարի հերթի, մի անգամ էլ` ոչխարի: Մենք պանիր, հաց, պոմիդոր ու վարունգ էինք վերցնում, թարմ կանաչիների հետ, մի կուժ էլ ջուր գյուղի «ներքի» աղբյուրից ու գնում «օչերեդի»: Լավ օրեր էին, անասուններն արածում էին, մենք էլ ճոնջի էինք գցում ծառիցն ու սաղ օրը վայելում ճոնջու վերուվարը, վերանում աշխարհից: Հողը փորփրում էինք, տարբեր տեսակի արմատներ քանդում ու ուտում դրանցից պիտանիները: Երբեմն, եթե տնից հեռու փախած հավ էինք տեսնում, բռնում էինք, փետրում, փետուրը վռազ թաղում փորոտիքի հետ, կրակ էինք վառում, խորովում ու ուտում գողացած ու դրա համար չափազանց համով դառած հավը: Չէ, մենք կարայինք տնից միս բերենք ու խորովենք, բայց գողացածն ուրիշ էր, ու էդ միասին գործած «վատ» արարքը մեզ սարքում էր համախոհներ, լռության հանցակիցներ, ու մենք ավելի էինք մոտիկանում, դառնում էինք մի հոգի: Արեւիկի ընտանիքում մի պատմություն կար, որ սաղ գիտեին գյուղում:
Էս Արեւիկի պապը` Արշակ ամին, քսան տարեկան էր դառել արդեն, դե մերն էլ սկսել էր հարսնացու ման գալ, որ պսակի: Հարեւանի տղեն` իմ ապուպապս, մի լավ աղջիկ էր բերել կողքի գյուղից, Արշակ ամու մերն էլ հարցուփորձ էր արել թազա հարսին ու իմացել, որ նրան մորաքրոջ աղջիկ ունի մարդու տալու:
Արշակ ամին պապիս հետ վեր ա կենում մի օր ու գնում հարեւան գյուղ աղջկատեսի: Մի սիրուն աղջիկ հաց ա գցում, չայ ա տալիս, ու Արշակ ամուն ասում են, որ դա ա էդ աղջիկը: Նա էլ հավանում ա: Մի ամիս անց գալիս են զուռնա-դհոլով, հարսանիք ու նշան մի տեղ անում, հարսին վերցնում, բերում են մեր գյուղը: Էն վախտերն էլ հարսի երեսին թավ քող էին գցում պսակելիս ու մինչեւ քնելը չէին բացում: Տենց քողով հարսին բերում են, մեր գյուղում հարսանիքը շարունակում տղու տանը: Հարսանիքից հետո տան սաղ ժողովուրդը դուրս են գալիս սրահում քնում, թազա հարս ու փեսուն` օթախում քնացնում: Դե էն վախտերն էլ էլեկտրականություն չկար, լամպ էին վառում, առաջին գիշերն էլ ի՞նչ լամպ, եթե վառած էլ էր լինում հանգցնում էին, որ աղջիկը չամաչի առանց էդ էլ կուսության կորստի հետ կապված առաջին գիշերվա ապրումներից: Ըտենց քնում են հարս ու փեսա, Արշակ ամին հարսի երեսը բնականաբար մութ սենյակում չի տեսնում:
Առավոտը Արշակ ամին արթնանում ա, տեսնում կողքի պառկածը հեչ նման չի իրա տեսած ու հավանած աղջկան: Նա սիրուն, սպիտակ, անմազ երես ուներ, սա բեղավոր ա ու սեւ: Արշակ ամին չի իմանում, թե ինչ անի: Գնում ա, պապիս ասում ա` արի մի հատ նայի, տես էս աղջիկն է՞ն ա, որին մենք տեսել ենք, ես էլ հավանել եմ: Պապս գալիս ա, Արշակ ամու թազա բեղավոր կնիկն էլ հաց ա գցում, չայ տալիս: Պապս ասում ա` չէ, Արշակ, սա բեղավոր ա, նա բեղեր չուներ: Ու Արշակ ամին հասկանում ա, որ իրան խաբել են: Պապս էլ ասում ա` դե հիմա ի՞նչ պիտի անես, երեւի սա քո բախտն ա, հո չե՞ս տանելու սրան աղջիկ բերած, կնիկ սարքած տաս ծնողներին, թե սա իմ հավանածը չի: Քոնը սա ա: Արշակ ամին էլ մտածում ա, որ եթե տենց ասի, կարա հետ տա, բայց էս խեղճ աղջկա կյանքը վարի կտա, սրան ոչ ոք էլ չի ուզի կնիկ դառած: Ու տենց համակերպվում ա իրա ճակատագրի հետ ու մնում Անուշ տատի հետ: Անուշ տատն էլ բեղերը հենց նենց չի ունենում, ինչ որ հորմոնալ խանգարումներ էլ ա ունենում հետը, մի խոսքով` երեխա չի կարում ունենա: Վերցնում են Արշակ ամու ախպոր չորս երեխեքից մեկին ու պահում իրանց երեխու նման: Դա էլ հենց Արեւիկի հերն ա լինում: Այ տենց: Մինչեւ հիմա մեր գյուղում ասում են. «Խաբել են` ոնց որ Արշակ ամուն», եթե ուզում են ասեն, որ մեկին ուժեղ հարիֆացրել ու խաբել են: Բա¯:
Անուշ տատը բարի կնիկ էր, թթու լավաշ էր միշտ տալիս մեզ, մխաշար, կաթի սերն էր հավաքում ու տալիս, որ մենք ուտենք, «ջան գցենք»: Դե ինձ ջան գցել պետք չէր էդքան էլ, բայց վտիտ ու նվազ Արեւիկին պետք էր: Նա էլ գցեց: Տասնյոթում թափ առավ, հասավ միջին բոյի` կնոջ համար, կրծքեր սկսեցին երեւալ նույնիսկ, մի խոսքով, Արեւիկս սիրունացավ: Դե իհարկե, չդառավ գեղեցկուհի, բայց իրա մուշտարին ուներ:
Քաղաքում էին ապրում իրանք, հերը հանքում առաջավոր էր, սոցիալիստական մրցման հաղթող, լավ փող էր աշխատում տաժանակիր աշխատանքով, բայց ընտանիքը լավ ապահովում էր, լավ էին ապրում, ուրիշներից հետ չէին մնում: Աբոյներով ռեմոնտ արած բնակարան ունեին, չեխական ստենկա ու խոլ, խոհանոցի մեբելն էլ մերձբալթյան էր: Չորս սենյակ ունեին:
Արեւիկը աշխատում էր ուսումնարանին կից գործարանում, դեռ պրակտիկա էր: Ընդեղ մի տղու հետ ծանոթացավ, հավանեցին իրար, ու շուտով Արեւիկին եկան ուզելու: Արեւիկը շա¯տ, շա¯տ պարկեշտ, հայկական ավանդական դաստիարակություն ստացած աղջիկ էր: Չնայած ես էլ գյուղ չէի գնում ամառները, այլ Սեւան, բայց քաղաք գնալիս միշտ զանգում էի, հետաքրքրվում` ո՞նց ա, ի՞նչ ա Արեւիկս: Մանկական ընկերուհին ուրիշ բան ա: Կյանքը տանում ա ձեզ իրարից տարբեր ճանապարհներով, դառնում եք ամենքդ մի ձեւի մարդ, ամենքդ ձեր ներքնաշխարհի, կրթվածության ու հակումների համեմատ ընկերական շրջապատ, ժամանց ու կյանք եք ընտրում, հետաքրքրություններն էլ ժամանակի հետ ավելի են ուժեղ տարբերվում: Բայց միասին անցկացրած մանկության հավ գողանալու նման հիշողությունները միավորում են, ու միշտ ուզում ես իմանաս, թե ո՞նց ա մանկությանդ ընկերուհին:
Երբ ես իմացա, որ Արեւիկը նշանվել ա, ուրախացա, զանգեցի շնորհավորեցի, որովհետեւ եթե ինձ համար հաջող ամուսնությունն ու հաջող կյանքը հոմանիշներ չէին դեռ, Արեւիկի համար դա նպատակ էր: Ու ես ուրախ էի, որ Արեւիկս հասնում ա իրա նպատակին` ամուսնանալու ա, ընտանիք կազմի, երեխեք ունենա: Արեւիկին, ինչպես հայ կանանց ութսուն եւ ավելի տոկոսին, կյանքում ուրիշ բան պետք չէր:
……………………………….
Եսօր Արեւիկիս հարսանիքն ա: Չնայած ես հարսանիքներ չեմ սիրում, բայց Արեւիկիս հարսանիքին պիտի գնամ, գիտակցությունս ասում ա` գնա, ենթագիտակցությունս էլ բողոքում ա: Բայց ես ենթագիտակցությունս պիտի անջատեմ էսօր, որովհետեւ Արեւիկիս պետք եմ, հարսնաքուր եմ: Հատուկ նույնիսկ սիրուն շոր եմ առել ամերիկայից եկած պասիլկի միջից, մեր թաղի սպեկուլյանտ Սեւո տոտայից, հարյուր ռուբլի եմ տվել, սիրուն շոր ա, սաղին դուր ա գալիս, բացի ինձնից, մի տեսակ փայլուն ա, մեջը լյուրեքս գցած, եսիմ, ասում են` մոդնի ա: Մազերս երկարել են, իմ ուզած երկարությունն ա հիմա. ուսերիս վրա նստած: Շորը հագել եմ հիմա, կանգնել եմ հայելու առաջ, դուրըս եմ գալիս, բայց մի տեսակ ես չեմ, ես ե°ս եմ, երբ մալյարի շալվարով եմ լինում կամ էլ «վրանգլեր» ջինսովս: Չէ, առած չի, ինձ համար վրանգլեր առնող չէր լինի, ուղղակի հերս աշակերտ ա պարապել ինստիտուտի համար, դրանք էլ նորեկ հայեր են, պասիլկա բան են ստանում, դե վարձի մի մասի տեղն են տվել: Իմ վրանգլերից ոչ ոք չունի: Ունեն լեվայս, տեխասներ ունեն: Իսկ վրանգլեր մենակ ես ունեմ: Ահավոր թանկ ա, երկու հարյուր հիսուն ռուբլի, երկու ամսվա աշխատավարձ: Բայց էսօր չեմ հագնի դա, էսօր սենց շորի օր ա: Որովհետեւ Արեւիկիս հարսանիքն ա: Հարսնաքուր եմ, ուրեմն պիտի Սրեւիկի ուզածով հագնեմ, իսկ Արեւիկս սենց ա ուզում: Նույնիսկ շրթներկ կքսեմ, հատուկ օր ա սա: Արեւիկս ամուսնանում ա: Հերը փող չի խնայել, ամեն ինչ տեղը տեղին արել ա: Զուռնա-դհոլ, աղջկա տանը` երաժշտություն, հարսանքի սեղան, հետո էլ տղու տանը: Գնամ:
Արեւիկենց տանը եռուզեռ ա: Գյուղի հայաթում են հավաքվել հյուրերը, խումբ-խումբ դառած գյալաջի են անում, սպասում են, որ խնամիքը գան:
Հենա, գյուղի վերեւում երեւացին մեքենաները: Արեւիկի մերը ափալ-թափալ շորերը փոխեց, խեղճի վրա հալ չկա, երեւի սաղ նախորդ օրը տանջվել ա: Ես գնում եմ Արեւիկի մոտ: Արեւիկս նստել ա ներսի օթախում ու դողում ա:
— Արեւիկ, խի՞ ես դողում տենց, ուրախ չե՞ս, հարսանիքդ ա, էդ չէի՞ր ուզում, քեզ ինչքան գիտեմ, նպատակդ եղել ա ամուսնանալը: Սիրո՞ւմ ես Ռուդիկին, թե՞ չես սիրում, ասա, ես քեզ կառնեմ ու կփախչենք, վեջդ մի դնի, ասա°, փոշմանե՞լ ես:
— Չէ, չեմ փոշմանել, ուղղակի վախում եմ մի տեսակ, ոնց որ սիրտս անհանգիստ լինի էլի: Դե առաջի գիշեր ա, բան ա, ասում են` ցավում ա, համ էլ ամոթ բան ա մի տեսակ:
— Է, Արեւիկ, խի՞ գիտեիր` ամուսնանալը խաղ ու պար ա՞, շախմատ ես խաղալու մարդուդ հետ: Համ էլ ի՞նչի ես վախենում, ասում են` վատ բան չի էդ սեքսը: Սաղ ուզում են, դու վախում ես: Ցանցառ մարդ ես, Արեւիկ:
— Դե հա, հասկանում եմ ամեն ինչ, ուղղակի վախում եմ էլի: Ամեն ինչ նորմալ ա, բանի տեղ մի դնի, եկան խնամիքը, դուրս արի գնա պարի: Սինի, բան են տալու, թո քեզ էլ մի նվեր տան:
— Յա, Արեւիկ, ես չեմ կարա պարեմ, ես պարող չեմ: Ինձ նվեր պետք չի:
— Իմ խաթեր պարի էլի էսօր:
— Դե լավ, տենամ կարա՞մ:
— Կարաս, գնա:
Դուրս եկա, խնամիքը իջնում էին կակռազ մեքենաներից: Ի՞նչ անեմ, ո՞նց պարեմ ես: Բայց խոսք եմ տվել Արեւիկիս:
Զուռնա-դհոլը նվագեցին: Պահ-պահ են ասում սաղ, պար են գալիս հայաթի մեջտեղը: Ես էլ մտա: Չեմ իմանում ձեռքերս ո՞նց շարժեմ, նայում եմ, դեմս Արեւիկի հորաքրոջ աղջիկն ա պարում, ու կրկնում եմ իրա շարժումները: «Մարդու աննորմալ ռիթմիկ շարժումը կոչվում է պար»: Լսել եմ ինչ-որ տեղ: Հա, հասկացանք` բալետ են պարում, մեջը իմաստ կա, բա սենց քամակը դես-դեն գցելու, ձեռքերը վերեւդ պտտելու մեջ ի՞նչ իմաստ կա: Չէ, չեմ հասկանում ես: Դե պարեմ էլի, Սրեւիկիս խաթեր: Սինի են տվել, պար պիտի ածեմ: Ինչ էլ ծանր սինի ա, կոնյակ ա մեջը, կոնֆետներ ու ինչ որ տուփ ա, էդ էլ երեւի նվերս ա: Տենաս ի՞նչ ա: Հաստատ պենյուար բան կլնի, կամ էլ` կամբինացիա ու կալգոտկի: Սաղ Հայաստանը կամբինացիա ա հագնում, ես չեմ կարողանում հասկանամ դրա իմաստը:
Դե լավ ա, մտնում ենք տուն: Մտանք Արեւիկիս սենյակը, տղամարդկանց դուրս են արել, հարսին հագցնում են: Արեւիկս շատ, շատ ամաչկոտ ա, երեխա վախտ նույնիսկ մոտս չիշիկ չէր անում, գնում էր հեռու, թաքնվում, հետո անում: Բա ՞ոնց ա հիմա Արեւիկս էս սաղ մի քսան հոգու առաջ հանվելու, տկլորանա: Խե¯ղճ Արեւիկ: էլի դողում ա, ավելի ա դողում:
Հանեց շորերը: Ոնց որ տասը տարեկան երեխուն կրծքեր կպցրած լինեն ու մի քիչ էլ տուտուզ, էնքան վտիտ ա Արեւիկս: Չէ, Անուշ տատի, քո կաթի սերը Արեւիկին ջան չգցեց:
Հանում են հարսի շորերը, սկզբից տրուսիկ ու լիֆ են հագցնում, Արեւիկս մտնում ա մահճակալի հետեւը ու ընդեղ փոխում ա դրանք, երեւի կարելի ա տենց: Հետո կամբինացիա են հագցնում սպիտակ, հետո հարսի շորը: Սիրուն շոր ա, ժանյակավոր, Արեւիկս հագավ ու դառավ գեղեցկուհի: Ամեն շոր հագցնելուց ասում են.
— Շնորհավոր լինի, պարզերես հարս գնաս, լավ հարս դառնաս, յոթը երեխա բերես:
Կոնֆետների բոնբոներկան բացել ա Արեւիկի տալն ու բաժանում ա սաղին: Սաղ ուտում են ու ասում` շնորհավոր: Ես էլ եմ ուտում ու ասում: Վերջ, Արեւիկի գլխին հարսի քող են գցել, Անուշ տատի ստվար քողից չէ, Արեւիկիս երեսը երեւում ա Գաուսի հնարած կինոյի էֆեկտի տպավորության նման, էն որ համր կինոյում ցանցի միջով էին նկարում դերասաններին, որ դեմքի անհարթությունները չերեւան: Հիմա Արեւիկս ա իրա քողի տակին դառել սիրուն, անթերի: Դե հարս ա, երեւի հարսների համար էլ են դա հնարել, որ հարսները սաղ սիրուն լինեն: Արեւիկս ինձ համար ամենասիրունն ա, բայց դե օբյեկտիվ նայած` սովորական աղջիկ ա էլի:
Մոտեցա Արեւիկիս գրկեցի, պաչեցի, ասեցի` քեզ համբերություն էսօր, հետո էլ` երջանկություն: Կարծես թաղում լիներ:
Դուրս եկա: Կանգնել եմ մարդկանց ամբոխի մեջ ու սպասում եմ սաղի նման: Թոյբաշին իրա պարն ա պարում: Ինչքան գիտեմ, Արեւիկի հորքուրը պիտի ձգտի կանաչ ժապավենը կապի թոյբաշու կարմիրից վերեւ, ու թոյբաշին էլ պիտի չթողնի, որովհետեւ եթե թողնի` տան գլխավորը Արեւիկն ա լինելու: Երանի թե կարա կապի Սաթո տոտան: Արեւիկս իրա տանը մատրիարխատ կսարքի: Հիհի: Չէ, հիմարություն ա, ինչ էլ լինի, կանաչը կարմիրի տակն են կապելու, հո խայտառակ չեն լինելու: Տենց էլ եղավ, չնայած Սաթո տոտան նենց տիպն ա, որ կտանի Վանի պապու աղբյուրն ու ծարավ հետ կբերի, բայց ստեղ երեւի ինքը տենց որոշեց, որովհետեւ էս մի թիքա թոյբաշին քաք էր կերե` Սաթո տոտայի հետ մրցի: Կապեցին, ծափահարեցին: Հիմա զուռնա են նվագում մենակ: Վայ, նենց չեմ սիրում զուռնայի ձայնը: Զռռան ձեն ա, տհաճ: Երեւի թե զուռնայի ձայնի պատճառով էլ ա, որ հարսանիքներ չեմ սիրում: Համ էլ հարսը միշտ մեղքս ա գալիս: Փեսեն էլ, բայց էդքան չէ, ինչքան հարսը: Քիչ ա մի սաղ օր բոլորն իրանց են նայում, պիտի նենց անեն, որ հանկարծ քիթ չփորեն, ձվեր չքորեն, խայտառակ կըլնեն: Ո՞նց են էդքան վեր կենում-նստում ամեն կենացի հետ, հետո էլ համարյա ոչ ուտում են, ոչ խմում: Հարսանիքը սաղի համար տոն ա, բացի հարս ու փեսուց երեւի ու սեղանը մատակարարողներից, նվագողներից, ու թամադայից: Թամադան պապս ա: Պապս ամեն ինչի թամադա ա: Թաղումների, հարսանիքների, ծնունդների, քառասունքների… Տատս էլ մոտը նստում ա, որ հանկարծ չթողնի մի ավելորդ բան ասի, որովհետեւ պապս որ ցիկլի մեջ ա ընկնում, սկսում ա իրա մասին պատմել կամ անեկդոտներ, երգելով, բանաստեղծություններ ու ասացվածքներ մեջբերելով: Եթե չկանգնացնես, կարա անընդհատ խոսա: Շախով մարդ ա պապս: Վիդնի էլ ա: Ինքնուս երաժիշտ ա, ժողգործիքների խումբ ունի, հարգում են սաղ, սիրում են, համերգներին գալիս են: Չէ, թամադան մեղք չի, պապս կայֆ ա ստանում թամադայությունից: Ինքը արտիստ ա ու հանդիսատեսներ ունի: Տատս ա մեղքը:
…………………………………………..
Արեւիկին բերում են: Երեւացին, փեսեն մոտեցավ, Արեւիկը մտավ թեւը: Վա¯յ, էս ի՞նչ ա: էս ինչ օդ ա լցվել թոքերս էլի: Վայ, դավաճան ծիծաղ, ի՞նչ ես անում, Արեւիկիս հարսանիքն ա, թող մնամ էլի: Չեմ կարողանում հարսանիքներին ու թաղումներին մասնակցել, քանի որ պաթետիկան զռռում ա, իսկ ես հիստերիայի մեջ եմ ընկնում, երբ լիքը ժողավուրդ մի տեղ հավաքվում ա ինչ-որ վերամբարձ, կեղծ պաթետիկ մի գաղափարի ոգով համախմբված, ինչ-որ երեւույթով կամ իրադարձությամբ միավորված: Չեմ էլ իմանում, թե ինչ անեմ, եքա մարդ եմ, սկսում եմ անղեկավարելի ծիծաղել, չնայած ծիծաղելի ոչ մի բան ոչ հարսանիքի, ոչ էլ առավել եւս թաղման արարողությունների մեջ չկա: Ծիծաղում եմ, հեւալով, շունչս կտրվելով էնքան, մինչեւ թուլանում եմ ու հետո սկսում լացել: Վատագույն դեպքում վերջանում ա ուշաթափությամբ, լավագույն դեպքում` թողնում փախչում եմ: Իսկ ամենալավն էն ա, որ վաբշե չեմ գնում: Առաջին անգամ սենց բան պատահեց ինձ հետ, երբ տասնվեց տարեկան էի, ընկերուհիս սրտի արատ ուներ ու հիվանդանոցում պառկած էր, հետո ծննդին դուրս էր գրվել եկել տուն, ծնունդ արել, հաջորդ օրն էլ իմացանք, որ մահացել ա… Գնացի թաղում, իմ կյանքում առաջին գիտակցված մահն էր Ռուզանի մահը: Ռուզանի թաղումը դառավ իմ հետագա կյանքի ամենամեծ խայտառակությունը, ամոթն ու վախը: Ես հենց տեսա թաղման թափորը, լացող մարդկանց ու հանգիստ, անվրդով դեմքով կարծես քնած Ռուզանին, սկսեցի ծիծաղել: Մարդիկ շշմած ինձ էին նայում ես էլ չէի կարում, թե հանգստանամ, հետո ծիծաղս վերածվեց լացի, ու ես ուշաթափվեցի թաղման եկած մարդկանց ապշած հայացքների առաջ…
Դրանից հետո ոչ մի թաղում էլ չգնացի, գիտեի թե` դիակի տեսքից ա ինձ մոտ էդ աննորմալ պոռթկումը:
Չնայած ինքս ինձ ստիպեցի ու գնացի բժշկականի անատոմիկ կորպուս, նայեցի լիքը դիակների, նույնիսկ հերձման ներկա գտնվեցի: Մի խոսքով, դիակից չէր իմ հիստերիան:
Երբ Երեւանում սկսվեցին 1988-ի ազգային զարթոնքի, «Ղարաբաղ» կոմիտեի ցույցերը, ու ես ամբոխի մեջ մտած գնացի օպերայի առաջ, ուր ելույթներ էին ունենում ազգասեր հռետորները ու լոզունգներ գոռում-գոչում սովետի միապաղաղ կյանքից հոգնած ու ըմբոստության համի կայֆը առաջին անգամ ղարաբաղյան շարժման մեջ գտած ցուցարարները: Մի երկու ժամի չափ լավ էի, ու ոչ մի բան ցույց չէր տալիս, որ կարող ա չարաբաստիկ դավաճան ծիծաղը սկսվի սենց մի տեղ, ուր դիակ չկա: Մի շատ ակտիվ հռետոր էր քաղաքացիական անհնազանդություն ու «Ղարաբաղը մերն է» գոչում. որ նայում էիր նրան, թվում էր, թե էդ մարդը ամբողջ կյանքում քուն չի ունեցել Ղարաբաղի հայաբնակ ժողովրդի Ադրբեջանի լծի տակ յոթանասուն տարի գտնվելու դարդից, նենց կեղծ պաթետիկա էր թափվում վրից: Ես զգացի, որ կրծքավանդակս դավաճանաբար սկսեց լցվել ծիծաղի օդով, ու մի քանի րոպե դիմադրելուց հետո դուրս մղվեց ռունգերովս, բերանովս, թվում էր, թե ականջներս էլ են ծիծաղում, բայց ախր ես հո գիտեի, որ դա ոչ մի ծիծաղ էլ չի, դա ալերգիա ա: Ժողովուրդը ինձ էր նայում նենց, կարծես ես ազգասպան էի դառել իմ էդ ծիծաղով: Ընկերուհիներս ինձ ստվար ամբոխի միջով մի կերպ հանեցին ցուցարարների միջից, նստացրին Սարյանի արձանի մոտ ու ջուր տվեցին: Ես ջրով խեղդվեցի ու ծիծաղս մոռացա:
Հետո եղավ հարսանքահիստերիա, դե դա ամենափոքրագույնն էր նմանատիպ անախորժությունների շարքում, որովհետեւ հարսանքավորները որոշեցին, որ ես ուղղակի հարբած եմ մինչեւ հարսանիքը սկսելը, քանի որ ծիծաղս բռնել էր հարսին տղու տնից տանելու արարողության վրա, երբ թոյբաշին պար էր գալիս, սինիներ էին պար տալիս, ու էն մոմենտին, որ հարսը դուրս եկավ փեսու թեւը մտած` ես պայթեցի ու պուկ փախա տատիս տան երրորդ հարկը, փակեցի դուռ ու լուսամուտ ու հեռուստացույցը զռռացրի:
Չէ, չի թողնում: Բայց ախր սա հարսանիք ա, ա°յ ծիծաղ: Դե, էլ բռնել ա: Թողնեմ գնա՞մ: Արեւիկս կնեղանա: Ծիծաղում եմ, ու կանգ առնել չկա: Սաղ հարս ու փեսից ուշադրությունները դեպի ինձ են ուղղել: Երեւի մտածում են, թե խմած եմ: Չէ, գնամ: Փախա, խութով բաձրացա մեր տուն, ռադիոն զռռացրի, որ զուռնա-դհոլի ձենը չլսեմ, ու սկսեցի զռռալ, ինչպես միշտ վերջանում ա էդ տեսակի ծիծաղը: Լավ ա, ուշքից չգնացի:
Հարսանիքի վերջը տենց էլ չտեսա: Հըլը պիտի տղու տուն էլ գնայի, որպես հարսնաքուր: Կներես, Արեւիկ, գիժ եմ ես երեւի:
Արեւիկին տարան…
Հաջորդ օրը ամենավատ օրերից մեկն էր իմ կյանքում..
Արեւիկին զուռնա-դհոլով Ռուդիկը տարել ա, մի գիշեր հետը քնել, տեսել ա` աղջիկ չի, հետ ա բերել, հորը տվել ու ասել ա, որ Արեւիկը աղջիկ չի եղել, որ ինքը դուռակ չի, որ կնիկ սաղացնեն վրեն..
Արեւիկին տեսա, նստած էր իրանց հայաթում, փոքրիկ աթոռի վրա, ձեռները շեքի առաջ բռունցք արած կարծես պաշտպանելիս, մարկանցից փակելուս լիներ, գլուխը հենած գոմի դռանը ու չէր խոսում: Ես խոսցնում եմ, ինքը չի պատասխանում…
Գնացի քաղաք: Արեւիկս մնաց գյուղում, Անուշ տատի մոտ: Հետո գալիս էի, տեսնում էլի Արեւիկս նույն դիրքով նստած ա: Վախենում էի խոսցնեմ արդեն, ասում էին` գժվել ա:
Արեւիկի պարկեշտության ու միամտության մասին սաղ գյուղը գիտեր, ու նրա կուսաթաղանթի մի կաթիլ արյան բացակայությունը կարեւոր էր մենակ Ռուդիկի ու իրա ընտանիքի համար: Մեկ էլ` Արեւիկի, որովհետեւ Արեւիկը գժվել էր: Տարել էր հերը ստեղ-ընդեղ, բժիշկներին էր ցույց տվել, բուժումներ էին արել, ու Արեւիկս քիչ թե շատ ուշքի էր եկել: Հերը նույնիսկ չէր էլ մտածել որ աղջկան հարցուփորձ անի, թե ո՞ւր ա նրա կուսաթաղանթը, որովհետեւ դա Արեւիկն էր, որովհետեւ եթե ես աչքերի արանքով, առհամարհանքով ու զզվանքով էի նայում պարկեշտության էդ ազգային չափանիշին, ապա Արեւիկի համար դա կարեւոր էր, շատ կարեւոր, ու Արեւիկը չէր կարա կյանքում իրա համար էդքան մեծ նշանակություն ունեցող բանի հետ տենց խաղեր անի: Չէ, չէր կարա: Արեւիկի հետ Աստված էր խաղեր արել ու փորձություններ ուղարկել…
Հետո իմացա, որ չանցած էդ ապուշ դեպքից մի տարի` Արեւիկս կազդուրվել էր իրա, ինչպես պարզվեց, ժամանակավոր խելագարությունից, որն ընդամենը ուժեղ հոգեկան ապրումների, ցնցումների հետեւանքով տարած փսիխոզ ա եղել, ու սկսել էր աշխատել լամպերի գործարանում:
Չանցած մի քանի ամիս, իրա հետ աշխատող մի շատ լավ տղա հավանել էր Արեւիկիս, Արեւիկս էլ ուժ էր գտել իրա մեջ ու հավատ ունեցել էնքան, որ նորից հավատացել էր «հայ տղամարդ» անունը կրող հոտից Նվեր անունով մի տղայի խոսքերին, որ կտանի, իրա կինը կդարձնի, որ իրանք լավ կապրեն, երեխեք կունենան… Եկել էր Արեւիկին ուզելու ու առանց հավատալու կամ թքած ունենալով նույնիսկ, եթե էն մարդին գնալուց աղջիկ էլ չի եղել, առանց հարսանիք անելու ամուսնացել ա հետը:
Արեւիկն ու Նվերը, որն Աստծու կողմից ուղարկված մի իսկական նվեր էր Արեւիկիս համար, հաշտ ու խաղաղ ապրում են մինչեւ օրս մեր քաղաքում:
Ես Արեւիկին վաղուց չեմ տեսել, բայց ամեն ինչ, ինչ ինձ պետք ա իմանալ, որպեսզի մանկության ընկերուհուս համար հանգիստ լինեմ` գիտեմ: Արեւիկը ունի ամուսին, երեխաներ, մի խոսքով` հասել ա նրան, ինչին ձգտում էր, իրա նպատակին: Ես էլ ուրախ եմ: Շատ:
Ռուդիկը երկու կնիկ ա ուզել Արեւիկից հետո, երկուսից էլ բաժանվել ա, չնայած երկուսն էլ կուսաթաղանթ են ունեցել, ու հիմա ջհանդամված ա ռուսաստանները…
2011 թվականի հոկտեմբերի 20-ին «Բանակն իրականում» հասարակական նախաձեռնության անդամների ՀՀ կառավարության շենքի առջև բողոքի ակցիայի ձեր կայքի ձեր լուսաբանման` «Մարդ պիտի բախտ ունենա» նյութում ճիշտ չի ներկայացված իրողությունը:
Մասնավորապես` ցիտում եմ
«Ոստիկանապետը քայլերն ուղղեց դեպի ավտոմեքենան, բայց ակցիայի կողք կողքի կանգնած մասնակիցները, որոնց ձեռքերը մինչ այդ զբաղված էին նկարներ ու պաստառներ բռնելով, թողեցին դրանք ու ձեռք – ձեռքի տվեցին` փակելով ոստիկանապետի ճանապարհը: Մի կին զայրացած գոռգոռում էր` «տո, եսիմ ո՞վ ա, ով ուզում ա ըլնի, ոստիկանապետ ա, ինչ ա, պադումայեշ, խի՞ պտի ճամփա տամ: Ըտենց ոստիկանապետ ա՞ ըլնում, ինձ բրթում ա։
Այսօր հսկող ոստիկանների թիվն նախորդ օրերի համեմատ շատ էր: Ոստիկանները, ոստիկանապետի թիկնապահները, փորձում էին շեֆի համար ճանապարհ բացել: Մինչ այդ ցուցարարները բղավում էին. «խուլիգան, ապուշ, խուլիգան, տականք, Սարգսյան-խուլիգան»: Այստեղ լսվում էր նաև Վարդգես Գասպարիի բարձր ձայնը: «Ամոթ», «հանցագործներ» վանկարկում էին հավաքվածները»։
Իրողությունը եղել է այսպես.
Ոստիկանապետը քայլերն ուղղելով դեպի իր ավտոմեքենան ուղիղ դուրս է եկել իմ դեմ, պահանջելով որ ես իրեն ճանապարհ տամ, այնինչ կարող էր շրջանցել։ Ես կանգնել էի իմ պաստառով, ու ճանապարհ չէի տալիս, ոչ ոք ձեռք-ձեռքի տված կենդանի պատ չի սարքել, այդ ամենը շատ լավ երևում է տեսանյութերի մեջ։ Ես ճանապարհ չեմ տվել, ինքն էլ ինձ հրել է, հետո նրա թիկնապահները բոլորին հրմշտելով ճանապարհ են բացել նրա համար։ Այդ ժամանակ ՄԻԱՅՆ Վարդգես Գասպարին և մյուսները սկսել են վանկարկել` «Խուլիգան, հանցագործ, տականք»։
Բացի դրանից ականատեսները մեզ ասել էին, որ ոստիկանապետը հրահանգ է տվել. «Սրանց տարեք»։
Իսկ այս հատվածում որպես զավեշտ է ներկայացված հաջորդ միջադեպը. «Վարդգես Գասպարին պառկել էր գետնին, իսկ նրա վրա պառկել էր Զարուհի Փոստանջյանը»։
Զարուհի Փոստանջյանը իրականում Վարդգես Գասպարի վրա ոչ թե պառկել է, այլ նրան հրել-գցել են ոստիկանները, ինչպես նաև մեկ այլ կնոջ, որի մասին նույնպես ոչ մի խոսք չկա նյութի մեջ։
Քանի որ աղավաղված մանրամասներից ամբողջական նյութը խեղաթյուրվում է, և սխալ պատկեր է ստեղծվում, խնդրում եմ հրապարակել հերքում։
Կից ներկայացնում եմ երկու հաղորդագրություն հանցագործության մասին` Վարդգես Գասպարիի և ակցիայի մի խումբ մասնակիցների կողմից։
Լալա Ասլիկյան` քաղաքացի
20.10.2011
ՀՀ Գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանին
ՀՀ հատուկ քննչական ծառայության պետ Անդրանիկ Միրզոյանին
ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանին
… Եվրոպայի խորհրդի Մարդու իրավունքների հանձնակատար Թոմաս Համարբերգին
Եվրոպայի խորհրդի Գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդին
Հաղորդում հանցագործության մասին
2011 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ՙԲանակն իրականում՚ հասարակական նախաձեռնության անդամները ՀՀ կառավարության շենքի առջև կազմակերպել էին բողոքի գործողություն` ցուցապաստառներով պիկետ: Բողոքի գործողությունը սկսվել էր նախատեսված ժամին և ընթանում էր խաղաղ մինչև այն պահը, երբ ՀՀ ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանը իր շրջապատող անձանց հետ դուրս գալով ՀՀ կառավարության շենքի մուտքից, շարժվել է դեպի ցուցարարները և, հրելով նրանց` խոչընդոտել է բողոքի խաղաղ գործողությունը: Մասնավորապես, Ալիկ Սարգսյանը ոտնձգություն է իրականացրել բողոքի մասնակից Լալա Ասլիկյանի նկատմամբ` հրելով նրան և վնասել ցուցապաստառը: ՀՀ ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանը, դրսևորելով նման վարքագիծ, փաստացի սկսել է իրագործել ՀՀ պաշտպանության նախարարի տեղակալ Վլադիմիր Գասպարյանի կողմից «Հ1» հեռուստատեսության «Հայլուր» հաղորդմամբ օրերս հայտարարած սպառնալիքի իրականացումը:
Ալիկ Սարգսյանի կողմից կատարված բռնարարքի վերաբերյալ` սահմանադրական իրավունքի ոտնահարման փաստի ականատեսը լինելով ցուցարարները հնչեցրել են տարբեր գնահատականներ: Ալիկ Սարգսյանը իր հասցեին հնչեցրած կարծիքներին պատասխանել է հանձնարարականով` ցուցարար Վարդգես Գասպարիին առանձնացնել և տանել ոստիկանություն, ինչի մասին բարձրաձայնում էին ցուցարարները և ոստիկաններ: Շուրջ 15 րոպե անց Ալիկ Սարգսյանի հանձնարարականը կյանքի կոչվեց մի խումբ ոստիկանների կողմից: Սկզբից նրանք Վարդգես Գասպարիին բանավոր խոսքով հրավիրում էին ոստիկանություն, ինչին Վարդգես Գասպարին առարկեց` մերժեց հրավերը` պահանջելով ներկայացնել օրինական հիմքեր: Ոստիկանական խումբը, ստանալով հրավերի մերժումը, դիմեց բռնի ուժի` հրելով այդ պահին Վարդգես Գասպարիի կողքին գտնվող ցուցարարներին և նրանց զորակցող ՀՀ ԱԺ ՙԺառանգություն՚ խմբակցության պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանին: Գետնին հայտնված Վարդգես Գասպարիին ոստիկանները բռնությամբ ի վերջո տեղափոխեցին ոստիկանական մեքենա և տարան:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` գտնում ենք, որ ՀՀ ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանի և բռնարարքներին մասնակցող ոստիկանների գործողություններում առկա են ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված մի շարք արարքներ, որը հիմք է քրեական գործի հարուցման համար:
Լալա Ասլիկյան
Արթուր Սաքունց
Լևոն Բարսեղյան
Զարուհի Փոստանջյան
Լենա Նազարյան
Սոնա Այվազյան
Հաղորդագրություն հանցագործության մասին
Հոկտեմբերի 20-ին ակցիայի այն մասնակիցները, ովքեր Կառավարության շենքի մոտ անմիջապես ենթարկվել են ոստիկանության բռնությանը կամ եղել են դրա անմիջական ականատեսը կարող են միանալ հաղորդագրությանը, տալ իրենց առաջարկությունները, փոփոխություններն ու լրացումները—— ՀՀ Հատուկ Քննչական Ծառայության պետ Ա. Միրզոյանին —— Հայտնում ենք Ս/թ հոկտեմբերի 20-ին` առավոտյան ժամը 12-ի սահմաններում Հանրապետության հրապարակում` Կառավարության շենքի դիմաց մի խումբ քաղաքացիների հետ պահել էինք պաստառ ¨ խախաղ միջոցով իրականացնում էինք տեղեկատվություն ¨ գաղափարներ տարածելու մեր սահմանադրական իրավունքը: Խաղաղ ցույցը այդպես շարունակվեց մինչև ՀՀ ոստիկանապետ Ա. Սարգսյանը դուրս գալով Կառավարության շենքից` դեմ հանդիման եկավ դեպի մեզ և դրսևորելով ընդգծված անհարգալի վերաբերմունք քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների նկատմամբ խուլիգանաբար հրեց քաղաքացիական ակցիայի մասնակիցներից մեկին և շարժվեց առաջ: Վերադասին ընդօրիկակելով ոստիկանապետի համազգեստով և քաղաքացիական հագուստով ենթակաները ֆիզիկական ուժի կիրառմամբ ամեն կողմից հրմշտոցով խուլիգանաբար հետ քշեցին մարդկանց, որպեսզի ոստիկանապետը անցի իր ցանկությամբ ճանապարհով, և ոչ թե մի քանի մետր փոխի իր երթուղին: Հատկանշական է, որ ոստիկանների սադրիչ խուլիգանական բռնի գործողություններին քաղաքացիական ակցիայի մասնակիցները չփորձեցին փոխադարձ գործողություններով կանխել, քանի որ հայտնի է, որ ոստիկանական ավազակախմբերը, որպես կանոն հրահրելով նման սադրանքներ հաճախ են փորձում քաղաքացիական ակտիվիստներին ներքաշել շինծու բռնության գործողությունների մեջ:
Ներկայացնելով վերոնշյալը պահանջում եմ հարուցել քրեական գործ
ա — Քրեական օրենսգրքի 258-րդ հոդվածի` Խուլիգանության հատկանիշներով. քաղաքացիական հասարակության, քաղաքացիական ակցիայի մասնակիցների նկատմամբ ընդգծված անհարգալի, անբարոյական վարքագիծ դրսևորելու կապակցությամբ. Ընդ որում խուլիգանությունը կատարվել է քաղաքացիների նկատմամբ ֆիզիքական բռնի գործողություններով: Որպես ծանրացուցիչ հանգամանք հատկանշական է, որ խուլիգանությունը ոստիկանապետ Ալիկ Սարգսյանը կատարել է իր ենթակաների հետ միասին, որը որակվում է խմբակային խուլիգանություն:
բ — Հանցագործություն արդարադատության նկատմամբ, քանի որ ՀՀ ոստիկանապետ Ա. Սարգսյանի և նրա մի շարք ենթակաների խուլիգանական գործողությունների պատճառով ոտնահարվել է քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների քաղաքացիական ակցիայի մասնակիցների սահմանադրական մի շարք իրավունքները, մասնավորապես`
1 — Սահմանադրության 26-րդ հոդվածը, ըստ որի Քաղաքացիները ունեն խաղաղ, առանց զենքի ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացնելու իրավունք:
2 — Սահմանադրության 24-րդ հոդվածը, ըստ որի Յուրաքանչյուր ոք ունի խոսքի ազատության իրավունք` ներառյալ տեղեկություններ և գաղափարներ փնտրելու, ստանալու, տարածելու ազատությունը տեղեկատվության ցանկացած միջոցով:Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքը պնդելու իրավունք:
Հաշվի առնելով, որ Հատուկ քննչական ծառայությունը ինքն է մի շարք հանցագործությունների հեղինակ կամ համահեղինակը, լրացուցիչ փաստարկները կներկայացնեմ քրեական գործ հարուցելուց հետո:
Դիմող` Վարդգես Լ. Գասպարի 22 սեպտեմբերի 2011թ.
Լուսանկարները` Անի Գեւորգյանի և Արման Վեզիրյանի
Ես ունեմ բնական պահանջներս բավարարելուիրավունք այն բուժհաստատության տարածքում,որտեղ ստանում եմ բժշկակական սպասարկում
Երկու օր էր առողջական պրոբլեմներ ունեի, երեկ որոշեցի գնալ տեղամասային` Հրաչյա Քոչարի վրա գտնվող 11-րդ պոլիկինիկան, որտեղ էլ արդեն 6 տարի է սպասարկվում եմ իմ ընտանեկան բժշկի կողմից, ու բավականին գոհ եմ պոլիկլինիկայի կողմից տրամադրվող նախնական բժշկական ծառայություններից։
Նախօրեին պայմանավորվելով բժշկիս հետ գնացի ուլտրաձայնային հետազոտության։ Պետք էր լիքը մեզապարկով հետազոտությունն անցնել, այդ պատճառով ընդունել էի նաեւ միզամուղ։
Նախ` 25 րոպե էդ լիքը մեզապարկով սպասել եմ մեր 72 համարի ավտոբուսին, հետո ինձ հազիվ զսպելով անցել եմ փաստաթղթային ձեւակերպումները. պարզվեց, որ ՈՒՁՀ, կամ ЭХО անելու համար պետք է ստանալ տնօրենի «դաբրոն»` ինձ ուղարկեցին հաստատելու ուղեգիրս։ Հետո բարով-խերով անցա հետազոտությունն ու էդ ամբողջ ընթացքում մտածում էի միայն մեզապարկս դատարկելու մասին: Քանի որ հետազոտության դրդող պատճառը ուղղակիորեն կապված էր միզուղիների բորբոքման հետ, ես նաեւ ահավոր ցավեր ունեի։ Վերջապես բժիշկն ավարտեց հետազոտությունն ու ինձ տվեց երկար սպասված անձեռոցիկը թանձրուկը մաքրելու համար` որն այդ պահին ազատում էր ավետում ինձ։
Հարցրեցի` «Իսկ զուգարանը որտե՞ղ ա», եւ օ՛ սարսափ. ստացա պատասխան., որին չէի սպասի երբեք` «Զուգարանները փակ են, պետք է մի կերպ տուն հասնեք»։ Դե, մարդն էդպիսի պահին իր ագրեսիան թափում է նրա վրա, ով հայտնել է լուրը… «Սա ի՞նչ խայտառակություն ա, ո՞նց կարող է պոլիկլինակայի զուգարանները փակ լինի», գոռացի ես: « Բարձրացեք, այդ մասին բողոքեք տնօրենին », -ասաց բժշկուհին։
Ես էլ պայթեցի… Չէ, մեզապարկս չէ, մեզապարկս դեռ դիմանում էր։ Կայծակի պես դուրս եկա կաբինետից ու սկսեցի հույս փայփայել, որ գուցե՞ աշխատողների համար ծառայողական զուգարաններ կան, ասեցին` չկա, մեկն ուղարկեց երկրորդ հարկ, երկար փնտրելուց հետո ես գտա զուգարանը, բայց դռան վրա մեծ կողպեք էր կախած։ Ի՞նչ իմաստ ունի զուգարանի դռան վրա կողպեք կախելը։ Մի խոսքով, երբ պարզեցի, որ զուգարան իրոք չկա էդ վեց հարկանի շենքում, ինձ նետեցի փողոց ու սկսեցի ամեն տեղ մտնել ու խնդրել. Չթողեցին ոչ խանութում, ոչ դեղատանը, միայն Վիվարոյում թողեցին։
Ազատելով միզապարկս ես մոտեցա հայելուն, որտեղից ինձ էր նայում կարմրած, քրտնքից մազերը իրար կպած շատ ագրեսիվ մեկը։ Ամբողջ մարմինս դողում էր։ Մի քիչ հանգստացա ու գնացի տնօրենի մոտ։ Տնօրենը` Հակոբյան Վարդան Ռազմիկովիչը նստած էր իր կաբինետում, որն էականորեն բարեկարգ էր պոլիկլինակայի սովետի տեսքի կաբինետներից ու միջանցքից, էլ չեմ ասում լաբորատորիայից, որ լրիվ «յախկ» վիճակում էր, ինչի մեջ համոզվեցի արդեն այսօր` երբ գնացի անալիզներ հանձնելու։ Ես ներս մտա ու ասեցի, ինչ մտածում էի։
— Ինչո՞ւ ոչ մի զուգարան չի աշխատում վեց հարկանի պոլիկլինկայի տարածքում, որը Դուք տնօրինում եք։
— Աշխատում ա, երկրորդ հարկինն աշխատում ա։
— Չի աշխատում, էդ զուգարանի դռան վրա մեծ կողպեք կա կախած։
— Դե, ձեր նմանների պատճառով չի աշխատում, մի ժամ առաջ որ գայիք, կտեսնեիք, թե ինչեր հանեց սանտեխնիկը կոյուղուց` էլ էմուլսիայի շիշ, էլ կներեք` ձեր կանացի էն բաներից։ Ես մեղավոր չեմ, որ ժողովուրդն անշնորհք ա։
— Ես էլ մեղավոր չեմ, ու Դուք ինձ ինչի՞ եք համեմատում «զասարենի» անողի հետ։ Դուք որպես պացիենտ ե՞ք ստեղ, թե՞ ոնց։
— Ես պացիենտ եմ, ու նաեւ լրագրող եմ, հիմա ես պահանջում եմ պացիենտի անունից, բայց անպայման կգրեմ էս մասին։
— Գրում եք գրեք, տնօրենը պատասխանատու չի, որ պացիենտները «զասարենի» են անում։
— Բայց Դուք ի՞նչ իրավունք ունեք մի մեծ շենք գրավող առողջապահական հաստատության մեջ գոնե մի աշխատող զուգարան չունենալ։ Բա ո՞րտեղ ես գնայի զուգարան, պետք ա գայի ձեր կաբինետուն չիշիկ անեի երեւի հա՞։
— Դե որ գրեք, էդ ձեր օգտագործած բառերն էլ կգրեք։
— Ի՞նչ բառ, «չիշի՞կ», ինչի՞ չեմ գրի որ։
— Չէ, հենց տենց էլ կգրեք, որ ասել եք որ իմ կաբինետում չիշիկ կանեք։
— Ես չեմ ասել չիշիկ կանեմ, ես ասել եմ պետք ա անեի երեւի։ Ձեզ պետք ա անհանգստացնի զուգարան չունենալու փաստը, այլ ոչ թե իմ օգտագործած «չիշիկ» բառը։ Անհոգ եղեք, չիշիկ, մեզ, ուրինա, բոլորն էլ գրական բառեր են։ Հիմա ես ի՞նչ պատասխան գրեմ, ի՞նչ եք Դուք ինձ պատասխանում։ Ինչի՞ չեն աշխատում զուգարանները։
— Ռեմոնտ ա։
— Լավ, տենց էլ կգրեմ` ռեմոնտ ա։
Դուրս եկա ու սկսեցի հարցուփորձ անել աշխատողներն, թե ո՞րտեղ են նրանք հոգում իրենց բնական կարիքները։ Ասեցին` ոչ մի տեղ, մեկ-մեկ երկրորդ հարկի զուգարանն է բաց լինում, էն էլ դա էլ են փակել։ Ամեն հարկում էլ կա զուգարան, ուղղակի դրանք փակ են ու ներսն էլ քանդած է։ Բավականին երկար ժամանակ` ստույգ չկարողացան ասել։ Ինչի՞ են քանդում զուգարանները, եթե էնտեղ «զասարենի» ա։ Իսկ գուցե՞ պարոն տնօրենին պետք են զուգարանների տարածքները այլ կարիքների համար` դրանք պոլիկլիկաներում բավականին ընդարձակ են սարքված եղել։ 11-րդ պոլիկլինիկայի շենքում կան. ինքը` բարդ հապավումների վերածված բժշկական միավորում` պոլիկլինիկան, Մեհրաբյանի անվան բժշկական ինստիտուտը, «Աէրոֆլեքս» կենտրրոնն ու էլի ինչ-որ բան, ու ոչ մի հատ զուգարան չկա՞։
«Մենակ տնօրենի կաբինետում զուգարան կա։ Հո չե՞նք գնալու իրա մոտ զուգարան խնդրվենք», — ասում էին պոլիկլինիկայի բուժաշխատողները, ովքեր ուրախացան, երբ ես ասեցի, որ «Վիվարոյում» թողնում են զուգարան։ -Դուք մի անգամ եկաք ու գնում եք, իսկ մենք առավոտից իրիկուն էստեղ ենք, ու հնարավորություն չունենք զուգարան գնալու»։
Եկա տուն, զանգահարեցի Առողջապահության նախարարություն` մամլո խոսնակ Շուշանիկ Հունանյանին։ Նա զարմացավ, ու ասաց, որ պոլիկլինիկաները քաղաքապետարանի վարչական իրավասության ներքո են` քաղաքապետարանն է նշանակում տնօրեններին։ Սրա վրա էլ զարմացա ես` ո՞ր տրաբանության մեջ է տեղավորվում առաղջապահական հաստատության թեկուզ վարչական կառավարումը քաղաքապետարանին տրամադրելը։ Շուշանիկը փորձեց պարզել` զանգահարեց տնօրենին, ով ասաց, որ միայն այդ օրը չեն աշխատել զուգարանները, քանի որ վթար է եղել ու աշխատել են սանտեխնիկները, ու որ իրենք ունեն շատ լավ զուգարան, վաղը եւեթ կարող ենք համոզվել։
Տնօրենի ասելով` լավ զուգարանը գործում է, այնինչ պոլիկլինիկայի աշխատողներն ինձ ասել են, որ ինչ-որ զուգարան են սարքում սիրուն` «իմպորտնի կաֆելով-բանով» ադմինիստրատիվ հարկում։ Գուցե՞ մինչ վաղը, երբ Շուշանիկի հետ գնանք այնտեղ, հենց այդ զուգարանը կկարողանան բացել, ու կփորձեն «թոզ փչել» նախարարության ներկայացուցչի աչքերին։ Գուցեւ ստացվեր։ Բայց տնօրենը չգիտի, որ քաղաքացիական ակտիվություն ցուցաբերող ֆեյսբուքահայ հասարակության մի զգալի մասը Արաբկիր համայնքից է, ու ամեն օր մեկը գնալու է ստուգելու` աշխատո՞ւմ են զուգարանները 11-րդ պոլիկլինիկայում, թե՞ ոչ։
Այսօր յուրաքանչյուրիս գործն է սկսել կարգուկանոն ու մարդավարի սպասարկում պահանջել բոլոր ոլորտներում։ Ես սկսել եմ իմ պոլիկլինիկայից, բայց սկսել եմ միայն էն ժամանակ, երբ էլ հնար չկար` ոտնահարվել էին իմ, որպես քաղաքացու տարրական իրավունքները, իսկ ավելի ճիշտ` բնական պահանջս հոգալու։ Դե, ի՞նչ պիտի լինի մի երկրում, որտեղ 8 օր շարունակ նստացոյց անող մարդկանց զրկել են էդ տարրական պահանջը բավարարելու հնարավորությունից, ու մենք դա լուռ կուլ ենք տվել։ Նոր անեծք եմ հորինել` «Փուչիկդ պայթի` չիշիկ անելու տեղ չունենաս», որը ցանկանում եմ նաև տնօրեն Վարդան Ռազմիկովիչ Հակոբյանին` միզամուղ խմած լինել, պայթող միզապարկ ունենալ ու չիշիկ անելու տեղ չգտնել։
Հ.գ. Այսօր, երբ գնացել էի անալիզներ հանձնելու, նորից զուգարանի տեղը հարցրեցի` ուղարկեցին երկրորդ հարկ, ուր իրոք բաց էր զուգարանը` կրնկի բաց, ջրերը հոսում էին, էլ չեմ ասում հոտի մասին… Իսկ բուժաշխատողներից ոմանք, ովքեր ինձ հիշում էին երեկվանից` ժպիտով դիմավորեցին ։ Բայց ոմանք էլ վախեցած` անտրամաբանորեն ժխտեցին երեկվա ասածները, որ` զուգարանները միայն այդ օրը չեն փակ եղել…
Երբ Արփի Ոսկանյանին էի պատմում էս պատմությունը, նա էլ ասեց, որ իր պոլիկլինկայում, ուր նա հաճախում է նախածննդյան կոնսուլտացիայի, զուգարանն էնպիսի վիճակում է, որ հնարավոր չի առանց քիթդ բռնելու ներս մտնել։
Փաստորեն, պոլիկլինիկաները հայտնվել են «պետական»-ի կարգավիճակում` նրանք եկամուտ չեն բերում` ծառայությունների մեծ մասը մտել է անվճար բուժօգնության տակ, առաջվա պես բյուլետեն-տեղեկանք չգիտե՞մ կա՞ էդ պահանջարկը, եթե կա էլ, ապա հավանաբար գնում է տնօրենների գրպանը` եռանկյունի կնիքի իրավունքով։ Եթե իմ մի սովորական ЭХО-ն պետք է հաստատեր պարոն տնօրենը, պատկերացնում եմ մի ավելի բարդ հետազոտության համար ինչքան դուռ պիտի գնայի։ Եւ` պոլիկլինիկաները ինչո՞ւ են հայտնվել քաղաքապետարանի իրավասության տակ, ինչո՞ւ են այդպիսի անմխիթար վիճակում գտնվում այդ շենքերը, ու ինչո՞ւ է նույն շենքի մասնավոր վարձակալված, թե՞ վաճառված, չգիտեմ մասը եվրավերանորոգված։ Ո՞վ է տիրություն անում պոլիկլինիկաներին, ո՞ւմն է հանրայինը հիմա, եթե չկա պետություն։ էս երկրում արդեն շունը տիրոջը չի ճանաչում, ուր մնաց տերը շանը տիրություն անի։ Ամենքս մեր գլխի ճարը պիտի սենց տեսնենք դեռեւս` պոլիկլինիկաներում զուգարաններ բացել տալով գոնե…
Ի դեպ` Երեւանի քաղաքապետարանի էջում «Նոր Արաբկիր ԱԿ» ԴՓԲԸ-ն ներկայացված է այսպես.
«Սպասարկման տարածքն ընդգրկում է Արաբկիր վարչական շրջանը, սպասարկում է 18 և բարձր տարիքի 68.286 անձի:
Բուժհաստատությունը տրամադրում է հետևյալ ծառայությունները. բժշկական` ընդհանուր բժշկական պրակտիկա, գինեկոլոգիական, ակնաբանական, սրտաբանական, ընդհանուր վիրաբուժական, քիթ-կոկորդ-ականջաբանական, նյարդաբանական, ներզատաբանական, մաշկաբանական, վեներաբանական, վարակաբանական, աղեստամոքսաբանական, ուռուցքաբանական, ռևմատոլոգիական, ուռոլոգիական, թոքաբանական, ֆթիզիատրիական (տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի կաբինետ), հոգեթերապևտիկ, թերապևտական ստոմատոլոգիա, վիրաբուժական ստոմատոլոգիա, ֆունկցիոնալ ախտորոշիչ (ուլտրաձայնային, էլեկտրասրտագրություն), ֆիզիոթերապևտիկ, լաբորատոր-ախտորոշիչ (կլինիկական, կենսաքիմիական, սեռոլոգիական), ճառագայթային ախտորոշիչ (ռենտգենաբանական, ֆլյուրոգրաֆիա) բուժական մերսում (մանուալ թերապիական):
Համաբուժարանը համալրված է ընկերության հիմնադրի կողմից սահմանված կառուցվածքային ստորաբաժանումների գործունեությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ բոլոր մասնագետներով»:
Բայց ոչ մի տեղ բառ անգամ չկա այն մասին, ինչ չի տրամադրում «Նոր Արաբկիր ԱԿ» ԴՓԲԸ-ն` նորմալ զուգարան։ Ուզում եմ հրավիրել քաղաքապետարանի ու անձամբ քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանի ուշադրությունը ԴՓԲԸ-երի վերածված ու նաեւ` չվերածված պոլիկլինիկաների զուգարանների վրա։ Ի վերջո` ազգի քաղաքակրթության մակարդակն ուղիղ համեմատական է նրա հանրային զուգարանների մաքրությանը։
Տնօրեն` Վ. Հակոբյան
Հասցե` Հր. Քոչարի 21
Հեռ.` (010) 26-24-16
«Ոնց որ երթեւեկությունն ա Հայաստանում, նենց էլ մարդիկ են»,- ասաց օդանավակայան նոր ժամանած մի երիտասարդ։ Ասաց ու լռեց, առանց կողքի մարդկանց վրա նայելու, ինչին սովորաբար ականատես ենք լինում ամեն օր` երթուղայինում, շուկայում, տաքսում, սրճարանում մեկը մի ֆրազ է նետում, ու սկսվում է բողոքը…. Բայց երիտասարդը լուռ նստած էր, նա ոչ լսարան էր ուզում, ոչ էլ զրուցակիցներ` ի տարբերություն ինձ։ Սպասասրահում մարդիկ ժամանակ են սպանում, ու սովորաբար հեշտ են զրույցի բռնվում։ Ինքնաթիռն ուշացնում էր վայրէջքը, ես որոշեցի կարճել ժամանակը մի գլանակ ծխելով, բայց հայտնաբերեցի, որ չկա մոտս։ Հարցրեցի երիտասարդին. «Չեմ ծխում, վաղուց թարգել եմ։ Դուք էլ թարգեք, կտեսնեք ինչքան էներգիա կգոյանա, չնայած` գոյացածն էս երկրում ո՞նց ծախսես` էդ էլ հարց ա։ Եկա, ուզում էի հայրենիքում ապրեմ` Հայաստանը խժռեց իմ կապիտալը, էլի գնալու եմ, ստեղ պակաս փաստաթղթեր եմ «դիմավորում», կնոջս գործերը դասավորվեն` կգնանք, ու էլ չեմ գա ապրելու»։
Ու պատմեց երիտասարդը,, կամ միջին տարիքի տղամարդը, որ կարող է լինել Արշակը, Հայկը, կամ Սարգիսը`ցանկացած անունով մի երիտասարդ, որ ապրում է մեր կողքին, մեր հարեւանն է, կամ բարեկամը, կամ դասընկերը, կամ գործընկերը… պատմեց իր պատմությունը, որը յուրահատուկ է ու միաժամանակ նման Հայաստանը լքողներից վերջերս լսած իմ պատմություններին…
Շրջանցելով հարցուպատասխանի մասը, խոսքը տամ Արշակին։
«Ես Հայաստանից գնացել եմ Բուլղարիա 1996 թվին` 100 դոլար գրպանումս։ 10 տարվա մեջ բիզնես եմ դրել ու զարգացրել, ու բիզնեսովս ու կապիտալովս հանդերձ որոշել եմ տեղափոխվել Հայաստան` ընտանիք կազմել, աշխատել ու ապրել հայրենիքում։ Իսկ հայրենիքն ինձ «լավ» դիմավորեց` «բեսպրեդել»-ով ու թալանով։
«Բեսպրեդել»-ը սկսվում ա մաքսատնից. կշռելուց են խաբում, ավել կես կիլոն կարան ձեւակերպեն որպես կոնտրաբանդա, կարան նենց բաներից կպնեն, որ քաշքշեն` տնտեսական հանցագործություն բստրելով, ու էլի տենց բաներ։ Տեսնում են, որ արդեն ապրանքը բերել ես, կպել ես` պիտի խաղաս, ու քեզ գնդակի նման ստեղից ընդեղ են տշում բոլոր կաբինետներով` եթե փող չտաս։ Ես, որ մաքասազերծել էի բեռս, ու բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերի առկայության օրոք ունեի ստանդարտիզացման ենթակա ապրանքներ։ Էդ կոմիտեում ամեն ապրանք իրանց սահմանած գներով են ստանդարտիզացնում։ Մի գին են ասում, հետո թե բա` «Ապե, պետականն էլ պիտի մուծես»։
Անցնենք մեքենային։
Աշխարհում տենց մի երկիր չկա, որտեղ դու ուզես փող տաս ու մեքենադ քշես, ասեն` չէ։ Ստեղ ասում են։ Բացի նրանից, որ նորմալ երկրներում մեքենադ քշելու համար փող չեն ուզում քեզնից` բացի կամուրջներից ու մեծ ավտոկադերից, ոնց որ իրանց քաղաքացիներից, նորմալը երեք ամիս իրավունք ունես քշելու` էն երկրներում, որտեղ վիզա չկա։ Ես ունեմ մի տարվա կացության քարտ, ինձ վիզա պետք չի, բայց ինձ տալով մի տարվա կացության իրավունք, տալիս են ընդամենը 180 օր մեքենա քշելու իրավունք` 15 օրվա համար վճարելով 20000 + 15000 դրամ էկոլոգիան աղտոտելու համար, բայց որից հետո ես պետք է մաքսազերծեմ իմ մեքենան, կամ դուրս հանեմ հանրապետությունից։ Վրաստանում ձրի ա, ես մոտ վեց ամիս մեքենաս թողել եմ էնտեղ` կայանել եմ վարձով։ «Մեզ մոտ երկու ամսվա կայանատեղին կնստեր 130 000 դրամ։
Հիմա չկայացած բիզնեսիս մասին։
Գործը դեռ չսկսած բոլոր տեղերից` հարկայինի բոլոր բաժիններից սկսեցին ռեկետը։ Հերթով` ամեն երկուշաբթի, հարկայինի տարբեր բաժիններից գալիս էին, և անձամբ պետերն ու ասում էին, որ ուզում են «Ծանոթանան ինձ հետ»(կորզել` որքան կարող են, ինչպես կարող են ու ոնց կարող են)։
Եւ վերջապես հայտնվեցին երկու հոգի, ու ասեցին, որ ձեզ տարին մի անգամ անպայման պետք է տուգանենք չխփած չեկի համար, որն իհարկե չեն բռնել, իսկ ես իբր չեմ խփել` տենց ա ձեւը, ասեցին, որ հանգիստ աշխատես։ Ես տվեցի, որովհետեւ եկել էի ապրելու, ուզում էի աշխատել, թող որ աննորմալ կերպով… Բայց իրանք իրանց խոսքի տերը չեղան, էլի եղան իրանց կողմից փորձեր, բայց ես չտվեցի` «հայավարի» լուծեցի էդ հարցը, ոնց որ կարգն ա ստեղ էսօր դառել…
Ռեկլամի բաժինն էլ գցեց։ Ես իրավունք ունեմ իմ խանութի ճակատամասի 1/3-ին տառեր գրել։ Էս բաժնի կապրիզների պատճառով իմ ռեկլամն ինձ վրա եռակի նստացրեցին` իրանց փոփոխությունները մտցնելով, ու դա էն դեպքում, որ ես էդ 1/3-ի իրավունքն ունեմ ձրի։
Նախկին քաղաքապետն եկավ խանութ ու աշխատողին ասեց, որ մենք պետք է մեր խանութի դիմացը կանաչապատենք։ Ու սա էդքան անկապ ծախսերից հետո, էդ էլ մենք պիտի անե՞նք, սաղ աշխարհում քաղաքապետարանն ա անում…. Ո՞րն ասեմ է…
Ստեղծված ծանր պայմաններում, որի մեծ մասի մեղավորը չպատճառաբանված բարձր հարկերն են, ներմուծման բարդացումից` մաքսատնից սկսած, նաեւ` վարձակալության անտրաբամանական աստղաբաշխական գներն ու գործարարին շահույթ ստանալու անհնարինությունը պարտադրված պայմաններում բերեցին նրան, որ ես ներկրելով ապրանք, բացելով խանութներ, դրա մեծ մասը ստիպված ծախսում էի` վճարելով ամեն շաբաթ զանազան փող պահանջող չինովնիկներին։ Մյուս մասը`գնում էր շուկայի բացակայության պայմաններում ահռելի հարկերին ու մրցակցության անհավասար պայմաններին։ Առեւտուր չկա, մայր գումար չի գոյանում, որ գնաս էլի ապրանք բերես… Երկու տարվա մեջ 100 000 դոլար տակ եմ տվել։ Հայաստանը խժռեց իմ կապիտալը։ Ես գնալու եմ, ու կգամ մենակ հանգստանալու։ Ստեղ բիզնես անելու տեղ չի։ Տուն առա որ ապրեմ, մի քանի ամսից ստիպված ծախել եմ»…
Իմ օդանավը ժամանեց, ես շնորհակալություն հայտնեցի Արշակին գլանակի փոխարեն ստացած պատմության համար, ու խոստացա մինչեւ նրա մեկնելը պատմել այն մարդկանց։ Չնայած` էնպես չի, որ չգիտեն…. Իսկ Արշակը երկու օրից իր նորաստեղծ ընտանիքով լքելու է Հայաստանը… Ու էլի արշակներ… մարդիկ, ովքեր կարող էին շենացնել Հայաստանը, կհարստացնեն Բուլղարիային, Հունգարիային, Իտալիային ու Գերմանիային, Ամերիկային ու Ավստրալիային։ Բայց ամենից շատ, իհարկե` Ռուսաստանին։ Բոլորը կգնան, ու կմնան իշխանավորներն ու նրանց սպասարկող անձնակազմը….
Հ.գ. Ես գրելու եմ Հայաստանը լքող մարդկանց պատմություններ, վերնագրվելու է «Հայրենիքը լքելու հինգ պատճառ»։ Ովքեր ունեն պատմություններ` պատմեք մեզ։
Էմման ու Հայկուշը լավ հարեւաններ էին, մի տան նման: Էմմայի հայրը պատերազմից դեղնախտով եկել էր, ու չանցած մի տարի` մահացել: Մայրը` Վարդանուշը, մենակ ոտքի էր հանել չորս երեխաներին, տղերքից երկուսն արդեն տնավորվել էին, առանձնացել, մնացել էին Էմման ու Սաքոն: Էմման դպրոցն ավարտելուց հետո տանն էր անցկացնում իրա օրը, Սաքոն էլ աշխատում էր լամպերի գործարանում` որպես հերթափոխի վարպետ. խելոք, բոլորի կողմից հարգված տղա էր: Էմման մեջների աննպատակ ապրողն էր Վարդանուշի չորս երեխաներից, դե նա էլ աղջիկ էր, լավ պարտիա էր ման գալիս, որ մարդի գնա: Վարդանուշը հանգիստ կարար մեռներ էդ վախտ, չնայած հիսուն տարեկան հասակում դեռ պահպանել էր իր թովչությունը, ու մերձակա տների տղամարդկանց աչքն էր մազոլ անում իրա փարթամ մարմնով` բուրդ թափ տալիս կամ շոր փռելիս: Բայց Վարդանուշը չէր հավանում ոչ մեկին, նույնիսկ եթե հավաներ էլ, հենց նենց ման չէր գա, դե իսկ ամուսնանալն էլ իրա չորս երեխեքով անհեթեթություն կլիներ, քանի երեխեքը սաղ տանն էին, հիմա էլ, էլ չի գնա, էլ հասակը պսակվելու չի, ամոթ ա: Էմման ամեն ինչով մորն էր քաշել` սլացիկ բոյ ու բուսաթը, որ հայուհու համար նույնիսկ չափազանց էր, սեւ սաթի պես գանգուր, բայց ոչ կռուզնոտ մազերը, տենց էլ սեւ աչքերը, որ նայելուց ուզում էր թե քեզ ծակեր հայացքով, բերանը` մսալի, ցանկալի, կրծքերն էլ աստծու տված` առանց մեկնաբանության: Մի խոսքով, Էմման գեղեցկուհի էր: Մազերի մի մասը հավաքում էր, շպիլկայով ամրացնում ծոծրակին, մնացածը ալիքավորված թափվում էր ուսերին, ու Էմման, քամուն տալով դրանք, քայլում էր փոքրիկ քաղաքի փողոցներով, տղաներն էլ աչքերով ուտում էին նրան, մտովի մերկացնում ու տիրում փարթամ մարմնին: Էմման ամբողջ օրը տանն էր, օրը սպանում էր տնային գործերում մորն օգնելով, հետո ընկերուհիների հետ գնում էր կինո, գալիս` երաժշտություն լսում, սեմուշկա չրթում ու քնում: Էմման սպասում էր հարմար պարտիայի, մի խոսքով:
Մի օր էլ կինոյից տուն գալուց մի սեւ վոլգա կանգնեց Էմմայի կողքին, միջից մի սիրուն, սեւաչյա, քառասունին մոտ տղամարդ Էմմային հարցրեց հարեւան Գարսեւանի տունը: Էմման ցույց տվեց ու մնաց մեքենային նայելով: Միջի տղամարդն էլ հետ էր նայում` ուղիղ Էմմայի աչքերին: Էմման տեղնուտեղը սիրահարվեց: Նենց սիրահարվեց, որ հաջորդող տասն օրվա մեջ ոչ մի տնային գործ ձեռը չէր բռնում, թե անի, սեմուշկան չէր չրթվում, երաժշտությունը չէր լսվում: Կինո էր գնում մենակ, օրումեջ, էն հույսով, որ կարող ա նորից սեւ վոլգան դեմը դուրս գա ինչ-որ կախարդանքով, Էմմային նստացնի մեջն ու տանի աշխարհի ծայրը, ուր ոչ մեկը չի լինի` բացի Էմմայից ու Մարտունից: Իհարկե, Էմման իմացավ վոլգայի տիրոջ անունը, փոքրիկ քաղաքում դժվար չէր իմանալ, թե ով ա միակ սեւ վոլգայի տերը: Փորձառու ինժեներ էր հանքում Մարտունը, գնահատված ղեկավարության կողմից, կինն էլ` Էլզան, գեղեցկուհի էր, ուսուցչուհի, բոլորը նրան հրեշտակ էին անվանում: Դե հիմա Էմման ի՞նչ անի, որ սիրահարվել ա ամուսնացած տղամարդու, որ գիշերները քուն չունի, որ մտածմունքը միայն Մարտունն ա դառել: Էմման նույնիսկ չէր էլ մտածում, թե վատ բան ա անում, թե չի կարելի ամուսնացած, քեզանից քսաներկու տարով մեծ մարդու սիրահարվել: Ինքն ի՞նչ կարա անի, սիրտն ա սիրում: Դե ո՞նց թե, ի՞նչն ա սիրում, էդ էլ հարց ա՞, սիրում ա ու վսյո: Հետո ի՞նչ` չի ճանաչում, զգում ա Էմման, որ իրա փայն ա, ուղարկված Աստծու կողմից:
Էմման էնքան էր ուզում հանդիպել Մարտունին, որ սկսեց գնալ հանքի մոտի ՕՐՍ-ի խանութը, դեֆիցիտ ապրանք առնելու պատրվակով, մթոմ լսել էր, թե իմպորտնի կոշիկներ էին բերելու շուտով, ու ինքը պիտի ընդեղ լինի բերելուց, որ կարա ձեռ գցի: Դե Վարդանուշն էլ ի՞նչ իմանար, թե իրա տասնութամյա Էմման ինչ խաղեր ա մոգոնում:
Հանդիպեց: Ու հենց տեսավ վոլգան, սկսեց քայլել շոշով դեպի քաղաքի կողմը, ու քանի որ հանքը քաղաքից դուրս էր, Մարտունը կանգնեց ու առաջարկեց նստել իրա մեքենան: Էմման էլ դրան էր հո սպասում, վռազ մտավ ու նստեց կողքը, դեմին, դրանով իսկ հասկացնելով, որ ինքը համարձակ աղջիկ ա, քանի որ գավառում եթե նույնիսկ տղամարդու հետ նույն մեքենան են նստում, ապա միայն հետեւը, ու նայում են կողմ, ոչ թե ուղիղ աչքերի մեջ, ոնց որ անում էր Էմման:
— Անունդ ի՞նչ ա:
— Էմմա, իսկ Ձե՞րը:
— Մարտուն Սարգիսովիչ, Ձեր հոժար ծառան:
Պա° քու, ինչ էլ բառեր գիտի, մտածեց Էմման, կրթված, քաղաքավարի մարդ ա, բա որ ու հո՞ւշտ ըլնի ինձ նման անգրագետից:
— Եկել էի ՕՐՍ-ի խանութի մոտ հերթապահեմ, ասում են` կոշիկ են ստանալու չեխական, — կարծես արդարացնելով իրա սենց ոչ մարդաշատ, աղջկա համար անհարմար տեղ գտնվելը, ասեց Էմման:
— Քեզ նման սիրուն, շարմաղ աղջիկը չպիտի հերթապահի կոշիկ առնելու համար, համարդ ասա, ես կվերցնեմ պահեստից քեզ համար:
— Երեսունութ, ու մի քիչ էլ լայնոտ ա ինձ պետք, լոդոչկա եմ ուզում:
— Լավ, սիրուն ջան, կանենք: Ինչո՞վ ես զբաղվում:
— Եսիմ, անկապ տանը` նստած թախտին, սպասում եմ բախտին:
— Յա¯, բա եղա՞վ: Չէ, սիրուն ջան, դու պիտի ռեստորաններում նստես, բախտդ էլ ինքը պիտի գա ու քեզ համոզի, որ ինքը քո բախտն ա: Արի գնանք ստեղ մի օբյեկտ կա, խորոված ուտենք, հետո կտանեմ քեզ տուն, սմենից եմ նոր գալիս, սոված եմ:
— Բա Դուք ընտանիք չունե՞ք:
— Ունեմ, սիրուն ջան, բայց չէլածի հաշիվ ա: Կինս սիրուն, գրագետ կին ա, բայց սոնքսուզ ա, ասել ա թե` չբեր:
Ըհը°, էս ա որ կա: Էմման գտավ Մարտունին տիրանալու վարիանտը: Սրան պետք ա երեխա տալ ու կդառնա քոնը ոտով գլխով, ոտներդ կլվա ու ջուրը կխմի: Տենց էլ կանի Էմման: Լավ ա, կմտածի, թե ոնց, ու էդ գործը գլուխ կբերի:
— Դե լավ, գնանք:
Եկան Վաչոյի խորովածանոցը: Վաչոն բերանը փակ մարդ էր, սաղ քաղաքի բոզախաղերին լավատեղյակ, բայց ոչ մեկի քաքը մյուսին ցույց չէր տալիս, դրա համար էլ օբյեկտը ծաղկում ու բարգավաճում էր: Գալիս էին, ո¯վ մտքովդ անցնի, քարտուղարներից սկսած, տասնյոթ տարեկան առաջին անգամ բոզի գնացած պատանիներով պրծած: Ու սաղի համար Վաչոն սենյակ էր ճարում, նույնիսկ գրաֆիկ ուներ, վաղօրոք գիտեին Վաչոյի այցելուները, թե ով որ ժամին պիտի գա, որ ազատ սենյակ ստանա: Տեղաշորը Վաչոյի կնիկը լվանում էր, մաքուր-մաքուր փոխում ամեն այցելուից հետո, Վաչոյի բարդելը մաքուր բարդել էր, դրա համար էլ պահանջարկ ուներ: Էդ աստիճանի խայտաբղետ «լեւի» գնացող մասսա ոչ մի տեղ չկար, մենակ Վաչոյի մոտ: Վաչոն սկսել էր մի ծածկի տակ դրած իրեք սեղանով, ու հետո հասկացել էր, որ փոքր քաղաքում ուտել` ամեն մարդ էլ իրա տանը կարար, բայց «լեւի « գնալու համար տեղ էր պետք, հյուրանոցները քաղաքի մեջ էին, երեւացող, դրա համար գալիս էին Վաչոյի մոտ հաց ուտում, հետո Վաչոյի Ռուսաստանում ապրող եղբոր տան բանալին վերցնում ու իրանց ղշերի հետ գնում սեքս անելու: Վաչոն բնածին փողի նյուխ ուներ, դրա համար էլ իրեք տարի չանցած, մի լավ, փոքրիկ հյուրանոցի նման բան սարքեց, էն տարիներին հըլը ոչ ոք սաունա չուներ, իսկ Վաչոյի մոտ կար: Նենց որ, պոլնի սերվիս էր էլի Վաչոն տալիս, ու ամենակարեւորը` բերանը փակ: Բերանը փակ մարդը միշտ էլ շահում ա շատախոսի ու բամբասկոտի մոտ: Վաչոն շահել էր միլիոն տոկոսով, որովհետեւ երկու տղին էլ Երեւան տուն էր առել իրա չորս տարվա բարդակաբիզնեսի շնորհիվ, աղջկան` որ դոդ էր, նույնիսկ մտավոր հետամնաց էին համարում տարրական դասարանի դասատուներն ու Վաչոյին ասում էին տար հատուկ դպրոց, ընդունել էր տվել բժշկական, հետո էլ օժիտը արդեն պատրաստ ա, մի լավ տղա ռաստ կգա քյասիբ, Վաչոն կպսակի նրան:
Հիմա Վաչոն նայում ա Էմմային ու Մարտունին: Էս աղջկան ստեղերք չի տեսել, շրջակա բոզերին սաղին ճանաչում ա, իսկ սա նոր դեմք ա: Ի¯նչ էլ սիրուն ա մեռածդ: Կարո՞ղ ա բարեկամն ա Մարտունի:
— Մարտուն Սարգիսովիչ, հարգանքներիս հավաստիքը: Ուրախ եմ Ձեզ տեսնել, վերջերս Ձեր այցելությունները հազվադեպ են դառել, զբաղված էիք շատ, հա՞, երեւի:
— Հա Վաչո, կվարտալ էինք փակում, հետն էլ պարտիական ընտրությունների շեմին ենք, դե ամեն ինչ պարզ ա, ով ա ընտրվելու, բայց դե ես պարտկոմ եմ, չէ՞, ընտրացուցակներ ա, բան ա, պիտի կարգին լինի, մեռած հոգիներ չհայտնաբերի վերադասը: Հազիվ էսօր մի քիչ թեթեւացա, եկա ինչպես տեսնում ես: Սա Էմման ա: Լավ աղջիկ ա, մեզ բարեկամ ա, հեռու ազգական, պատահաբար հանդիպեցի տուն դառնալիս, որոշեցինք մի լավ ուտենք քո խորովածից:
Վաչոն մտածեց, որ Էմման իհարկե ազգականը չի Մարտունի, բայց դե իրա ի՞նչ գործն ա: Ինքը հո բարքերի ոստիկանություն չի, ընդամենը պանդոկապան ա:
— Նստեք, վիսշի կարգով կմատակարեմ: Սաունան տաքացնե՞մ:
— Չէ, պետք չի հըլը:
Նստեցին, Վաչոն խորովածը բերեց, գինին ու օղին էլ հետը: Էմման գինի սիրում էր: Սիրում էր գինարբուքի վիճակը: Հարսանիքներին կամ տան քեֆերին միշտ խմում էր համարյա տղամարդկանց հավասար, դե օրգանիզմն առողջ օրգանիզմ էր, պախմելյա բան չէր լինում: Էմման ուրախանում էր գինարբուքից, միջի փականները բացվում էին, ու սկսում էր սրամտել, անեկդոտներ պատմել, երգել, պարել:
— Դե լավ, Էմմա, արի խմենք մեր ծանոթության կենացը:
— Հա, ուրախ եմ շատ: Խմենք:
Էմման չնկատեց, թե երբ հասավ գինարբուքի էն կետին, երբ գինին ոտներդ ա մտնում ու սարքում հարեւանի սրամիտ տղայի ասած «մադամ լաժիսի» աստիճանի: Էմման հարբել էր:
Մարտունը հասկացավ, որ աղջիկը չափից ավելի ա խմել, կանչեց Վաչոյին ու բանալի ուզեց: Վաչոն մենակ հարցրեց, թե տասնութ կա՞ աղջիկը, Մարտունն ասեց` ոնց որ կա: Էմմային առած Մարտունը մտավ սենյակ, պառկացրեց մահճակալին: Նստել ա ու նայում ա: Սիրուն ա մեռածդ: Ափսոս հարբած ա: Հարբած կնկա հետ սեքս անելը համահավասար ա ռեզինի տիկնիկի հետ սեքսով զբաղվելուն: Ինքը ռեզինի տիկնիկ չի ունեցել, բայց ամերիկա ընկեր ունի, պատմել ա: Չէ, ձեռ չի տա: Մեկ ա, աղջիկը հեշտ զոհ ա երեւում, հետո, ուրիշ անգամ: Բայց սրան պետք ա ուշքի բերել, որ գնա տուն: Էս քաղաքում կարաս աղջկա հետ ինչ ուզում ես անես, բայց իրիկունը պիտի տուն բերես:
— Վաչո, մի կոֆե սարքի թունդ:
— Հիմա, շեֆ ջան:
Վաչոն բերեց տաք, թունդ, իսկական թուրքական կոֆեն, Մարտունը Էմմային ցնցեց, ցնցմնցեց ու մի կերպ կոֆեն խմացրեց: Էմման էլի պառկեց, բայց աչքերն արդեն բաց են, գիտակցության ա գալիս, փառք աստծո:
— Ես քեզ սիրում եմ, Մարտուն: Հենց տեսա էն օրը, որ Գարսեւանի տունն էիր ման գալիս, սիրահարվեցի ու մտքիս դրի, որ քեզ պիտի հասնեմ: Խաբեցի կոշիկների մասին, քեզ էի սպասում կոմբինատի մոտ:
Յա՞, Մարտունը ներքուստ շոյվեց էն գիտակցությունից, որ սրա նման գյոզալը, որ բոզ չի, այլ սիրահարված ա իրա հոր թայ Մարտունին, դիմում ա խորամանկությունների, որ հասնի իրան: Էմման տեղերում ձգվեց, փորը բացվեց: Յուբկայի փեշը տակն էր ընկել, սպիտակ, լիքը բուդը Մարտունին կանչում էր: Մարտունը զգաց, որ գրգռվում ա: Է¯, ինչ լինում ա լինի, փող-մող կտա, կպրծնի, առաջինը չի ու վերջինն էլ չի: Ընկավ Էմմայի վրա ու սկսեց շորերը հանել շպրտել ստեղ-ընդեղ: Էմման կիսաարբած վիճակում էր, բայց գիտակցում էր, թե ինչ ա կատարվում: Իրան Մարտունն ուզում ա, իրա գիշերային անուրջների հերոսը, բա կարա՞ Էմման դիմադրի որ: Չէ, չի կարա, չի էլ ուզում: Ինքն էլ ա ուզում Մարտունին: Չգիտի` ո՞նց ա ուզում, ի՞նչն ա ուզում, բայց ուզում ա: Մարտունը հմուտ սիրեկան էր, բավականին քնքուշ: Ստեղ մաժեց Էմմային, ընդեղ մաժեց, էնքան, որ Էմման թռավ նստեց Մարտունի վրա: Ու հովազի պես, փարթամ մազերի միջով դեմքի մեկ մի մասը ծուկ տալով, մեկ` մյուս, սկսեց հեծնել Մարտունին ընտիր հեծյալի նման: Մարտունը մտածեց, որ վսյո տակի, բոզ ա Էմման, աղջիկը տենց սեքս չի անի, չի իմանա: Սա փորձառու բոզի բաներ ա անում, քիչ ա վրեն նստել ա, հըլը դեռ ձեռն էլ կոխել ա ոտերի արանքն ու ինքն իրան մաժում ա, ռիթմով տանում բերում, կպցնում ա մեկ-մեկ Մարտունի անդամին, որից Մարտունը հա ցնցվում ա, ինքն իրա պտուկներն ա մաժում, Մարտունին էլ ա ցույց տալիս, որ տենց անի իրան: Մարտունը տենց բան տեսած չկար: Սուպեր բոզ ա, ինքն էլ դրել ա անփորձ աղջկա տեղ, որ սիրահարվել ա վրեն մթոմ: Ջհանդամը, լավ ա անում իրա գործը: Մարտունը պրծավ նենց, ոնց չէր պրծել երեւի առաջի բոզի հետ լինելու վախտվանից: Լավ էր:
— Հը՞, ոնց էր, Մարտուն:
— Կայֆ էր, Էմմա, բա ասում էիր` սիրահարվա՞ծ ես, անմեղ աղջիկ էիր ձեւանում: Մթոմ խի՞: Ասեիր տաքսադ ու վսյո:
— Ի՞նչ տաքսա, Մարտուն, տաքսան ի՞նչ ա: Ես չեմ ձեւացրել, ես իրոք սիրահարված եմ քեզ: Դու իմ առաջին տղամարդն ես:
— Յա՞, հարիֆ ես ճարե՞լ, ուզում ես ինձանից փող պոկես, թե ի՞նչ: Ես հարիֆներիցը չեմ, ինձ չես խաբի, Էմմա աղջիկ: Բոզ ես, թե ավանտյուրիստկա ես, բայց եթե դու աղջիկ ես, ես էլ Նապոլեոնն եմ:
Էմման վեր թռավ Մարտունի վրայից սուս-փուս, ու Մարտունը տեսավ սպերմայախառն արնոտված սեփական սեռական օրգանները:
— Տես, բա էս ի՞նչ ա:
— Եսիմ, տոմատ-մոմատ ես գցե մեջդ երեւի:
— Մարտուն, բա էս ի՞նչ ա:
Էմման հզոր բդերը չռեց, շեքը բացեց Մարտունի առաջ: Մարտունը կյանքում տենց սարսափելի բան չէր տեսել, Էմմայի շեքը արնասպերմայախառը պայթած մայիսմեկյան փուչիկի տեսք ուներ. լաթ-լաթ կախված կուսաթաղանթի մնացորդները Էմմայի շնչառության հետ գնում գալիս էին: Մարտունը զզվեց:
— Բա որտեղի՞ց տենց բաներ գիտես անել, եթե աղջիկ ես եղել:
— Եսիմ, մարմինս ինքն ուզեց ու արեց:
— Բա չէր ցավո՞ւմ:
— Ցավում էր, բայց կայֆ էր տալիս էդ ցավելը, ավելի էի գրգռվում դրանից:
— Հիմա ի՞նչ, ես քո ցելկեն առել եմ, հետո ի՞նչ: Ի՞նչ պարտք ու պահանջ ես ներկայացնելու ինձ դրա համար Էմմա:
— Ոչ մի, ես քեզ սիրում եմ ուղղակի: Էլի սենց բաներ եմ պահանջելու, սենց սեքս, ամեն օր:
— Էմմա, դու հո արգանդի կատաղություն չունե՞ս: Տեսնված բան ա՞, կույսը տենց սեքսով զբաղվի, հետն էլ հըլը ցելկեն վերքոտ, էլի ուզի:
— Հա ես տենց եմ, պարզվեց: Ես էլ չգիտեի մինչեւ էսօր: Արի էլի անենք:
Մարտունը վախում ա էս աղջկանից: Սա մոնստր ա, անհագ սեքս-մոնստր:
Մարտունը չհասցրեց նույնիսկ, թե առարկի, Էմման էլի թռավ, նստեց Մարտունի վրա, սկսեց ձեռներով խաղալ նրա թոշնած անդամի հետ: Հետո, հենց կանգնացրեց, հագավ վրեն ու էլի սկսեց անսանձ թռվռալ: Թռվռում էր, հետո ոռնում, թռվռում, ոռնում, ու տենց լիքը վախտ: Մարտունի անդամն արդեն ցավում էր, Մարտունը համ ուզում էր պրծնի, համ էլ ցավը չէր թողնում: Էմման էգ հովազի նման աչքերով ուտում էր Մարտունին, Մարտունը չէր կարողանում դիմադրի էդ հայացքին: Էս աղջիկը հոգնել չունի:
— Էմմա, բոլ ա, ցավում ա, վեր կաց վրիցս:
— Ի՞նչդ ա ցավում, կյանք, բեր պաչեմ:
Վեր կացավ Մարտունի վրայից, նստեց կողքը ու սկսեց անդամը լիզել: Մարտունը վաբշե շշմեց: Երանությունից ու զարմանքից, չգիտես որն էր ավելի ցայտուն էդ ժամանակ, Մարտունը երախտագիտորեն նայում էր Էմմային, որը անդամը գցել էր բերանն ու հմուտ ծծողի նման մինետ էր անում: Սա էլ կույս ա… Բա որ կնիկ դառնա` ի՞նչ ա լինելու: Սեքս բոմբա: Մարտունը մինետից չէր կարա չպրծներ, մեկ-մեկ Երեւան գնալիս` զզվելով, բայց ծծացնում էր Կրկեսի մոտի կոպեկանոց պոռնիկներին, մտքում համարելով, որ բերանը, նույնիսկ պոռնիկի, ավելի մաքուր ա, քան հեշտոցը: Հիմա ո՞նց չզարմանար, ո՞նց չգոռար երանությունից Մարտունը, երբ իրան մինետ էր անում մի համարյա պարկեշտ աղջիկ, որը մի ժամ առաջ կույս ա եղել…
— Հը՞, Մարտուն, կսիրե՞ս ինձ:
— Որտեղից դու սենց բաներ գիտես:
— Գիտեմ էլի, եթե տղամարդիկ մի բանի համար «լեւի « են գնում, պիտի կնիկը դա անի, ես էլ որոշել էի իմ սիրեցյալիս ամեն ինչ անեմ, ինչ ինքն ուզի: Հիմա դու իմ սիրեցյալն ես, ի՞նչ անեմ, որ քեզ եմ սիրում, դու էլ ընտանիք ունես:
— Հա, ունեմ ու սիրում եմ կնոջս, չնայած չբեր ա, ես բաժանվողը չեմ, Էմմա, դրա մասին նույնիսկ խոսք չբացես:
— Չէ, չեմ բացի, ինչի՞ս ա պետք քո բաժանվելը, մենակ թե կարամ քեզ հետ սենց հանդիպումներ հաճախակի ունենամ, ինձ էլ բան պետք չի:
— Դե լավ, պայմանավորվեցինք ուրեմն, դու չես պատմում ոչ մեկին, Վաչոն բան չի ասի, գիտեմ, ես էլ չեմ պատմում, մենք շաբաթը երկու անգամ գալիս ենք ստեղ, սեքս ենք անում, ես էլ քեզ ինչ ուզում ես, իհարկե` բանականության սահմաններում, առնում եմ:
— Եղավ, սեր ջան:
— Դե գնա լվացվի, քեզ կարգի բեր, գնանք:
Վաչոն նայեց հեռացող վոլգային ու մտածեց, որ լավ կլինի մի անգամ էլ ինքը բոզի գնա, թե չէ ոնց որ էն ասացվածքի կոշկակարը լինի առանց կոշիկների: Վաչոն էլ մեկին կառնի, կգնա Երեւան, փողոցի ծախու պոռնիկ չէ, մի կարգին մաքուր բոզի, այ սրա նման: Վաչոն հիշեց սրա արածները, դե ինքն էլ իրա կայֆն ունի, ամեն սենյակի վրա անտեսանելի անցքեր ա արել ու նայում ա խալխի սեքսին, հետն էլ ժաժ ա տալիս: Հատուկ շոր էլ ունի մաքրվելու, պահում ա կնգանից: Բա: Վաչոն դեբիլ չի, ինքն էլ ա օգտվում աշխարհի բարիքներից: Բայց սենց մեկին պիտի անպայման ձեռը գցի, թեկուզ մի անգամ:
Մարտունը Էմմային տարավ մի կվարտալ ներքեւ Էմմայենց տնից իջացրեց մեքենայից, ժամո արեց երկու օր հետո ու գնաց իրա Էլզայի, քնքուշ, հրեշտակ էլզայի հետ ինտելեկտուալ զրույցներ անելու:
Էմման նույնիսկ չէր մտածել, թե մորն ի՞նչ ա ասելու:
— Ախչի, ո՞ւր ես էսքան ժամ ա:
— Դե մամ, բերին, հերթ էր, կանգնեցի` ինձ չհասավ:
— Հա բա, քո հերն ո՞վ ա, որ քեզ հասնի:
— Չէ, էն մարդն ասեց` կպահեմ, վաղը չէ մյուս օրը ստանալու ենք էլի, կգաս` կտամ չոռնի խոդից:
— Բա ժամը ինն ա, էսքան վախտ ո՞ւր էիր, այ աննամուս, աղջիկը էս վախտը փողոցում կլնի՞:
— Դե Մարոյի հետ կինո գնացինք, հեռախոս էլ չկա` զանգեմ ասեմ, գիտես էլի: Ո¯ւֆ մամ, ի՞նչ ես անկապ անհանգստանում, էս մի բուռ քաղաքում ինձ հետ ի՞նչ պիտի պատահի:
— Ամեն ինչ էլ կպատահի, հետո խեղճ ախպորտանցդ կռվի մեջ գցե՞ս:
— Չէ, մամ, ես տենց բան չեմ անի, ես եմ ձեզ հըլը պահելու, կտեսնեք:
Էմման մտքում ծիծաղում էր մոր վրա էլ, ախպոր վրա էլ, որ հիմար-հիմար հավատում էին ասածներին: Իհարկե կպահի, որովհետեւ Մարտունն էլ իրան կպահի:
— Գնամ քնեմ:
— Գնա, բեջուռա:
………………………………………….
Արդեն երեք ամիս ա, ինչ Մարտունը գալիս ա Էմմային մեքենայով վագոնի գծերից վերցնում, գնում են Վաչոյի մոտ ու սեքս անում: Մարտունն էլ ա գոհ, Էմման էլ: Էմման փթթել ա: Կին ա դառել, հո կատակ չի: Ինքն էլ, Մարտունի ասելով, սուպեր կին ա, նմանը չկա տեղերում: Մենակ թե էս դաշտանի ուշանալը չլիներ, սա սաղ փչացնում ա ժամանցը: Արդեն մի տասնհինգ օր ա` ուշացել ա:
………………………………………….
Էմման հղի ա: Հաստատ գիտի: Մի ամիս ա դաշտան չի տեսնում: Ի՞նչ անի Էմման: Մի վախտ մտածում էր, ուզում էր հատուկ հղիանա, որ Մարտունը իրա չբեր կնգանից բաժանվի, իրան ուզի: Հիմա հասկացել ա, որ դա լինող բան չի: Թե ի՞նչ կա էդ բեդռանգ չոփի վրա, որ տենց բաց չի թողնում Մարտունին, ասում ա` ինտելեկտ ունի կինս, դու չունես: Զահրումար ունի, իսկ քո կինը իn4 նման հեծնո՞ւմ ա քեզ, մինետ անո՞ւմ ա, իրա հետ մի օրում իրեք անգամ լինում ե՞ս: Չէ: Բայց հիմա Էմման չգիտի, թե ինչ անի:
Վաչոն միշտ նայում ա Էմմային, որ գնում են ընդեղ: Որ Մարտունը կողքներին չի լինում, Էմուլիկ ա ասում իրան, ձեռ ա գցում մեկ-մեկ:
Հը՞: Աբորտ անի, հետո կարող ա երեխա չունենա: Գուցե Վաչոյին ասի, նա մի բան կանի՞:
— Վաչո, ես հղի եմ:
— Վայ, Էմուլիկ, բա խի տենց անզգույշ մնացիր:
— Եսիմ, խամ էի, աղջիկ էի, որ Մարտունի հետ կապվեցի:
— Դե ասա` փող տա, գնա աբորտ արա, բան չկա, ես կարամ Օրդուբադ մի հասցե տամ, կգնաս կանես, մարդ չի իմանա: Տա՞մ:
— Հա տուր էլի, պետք կգա:
— Էմմա, մի բան խնդրեմ, չե՞ս նեղանա:
— Չէ ասա, Վաչո, դու ինձ համար հորս նման ես:
— Է¯, հերն աղջկանից տենց բաներ չի խնդրում:
— Դե ասա, Վաչո, հավեսդ չունեմ:
— Էմուլիկ ջան, նենց եմ ուզում հետդ լինեմ, կյանքում կնգանիցս բացի կնիկ չեմ տեսել: Հիմա էլ իրա արգանդը հանել են, վաբշե մոտ չի թողնում, դե ես էլ հըլը ջահել մարդ եմ, հիսուն չկամ, կին եմ ուզում: Ստեղ եկողները ճմռթված բոզեր են, զզվում եմ նրանցից: ցավդ տանեմ, մի անգամ էլի, մեկ ա, ի՞նչ ունես կորցնելու, էլ աղջիկ չես, Մարտունը բան չի իմանա:
— Վաչո, ես բոզ չեմ ախր:
— Բոզ ես, ցավդ տանեմ, բա ի՞նչ ես, արի համակերպվի էդ մտքին ու քո կայֆին ապրի: Հիմա մեկ ա` գողի ու բոզի դար ա, պարկեշտ, ազնիվ մարդիկ գրքերի էջերին են մենակ մնացել: Ցավդ տանեմ, կուզե՞ս Մարտունից փող էլ մի ուզի, ես կտամ, գնա աբորտդ արա:
Էմման մտածեց, գցեց բռնեց, որոշեց, որ մեղք ա Վաչոն, իրանից էլ բան չի գնում, համ էլ հետաքրքիր ա, Վաչոն էդքան էլ պառավ չի, բոյով, թավ բեխերով մարդ ա: Երեւի զզվելի չի լինի էդքան էլ:
— Լավ, Վաչո, բայց թաք մի անգամ, հետո վսյո, էլ չուզես:
— Հա Էմուլիկս, համաձայն եմ:
— Դե հիմա Մարտունը դուս կգա իրա սաունայից, ինձ կտանի, հետո դու արի ու ինձ վեկալ վագոնի գծից:
— Եղավ, կարապս:
Վաչոն լավ պահպանված մարմին ուներ, մաքուր էլ էր, նույնիսկ անդամն էր լվացել, որ Մարտունը երբեմն մոռանում էր անել սեքսից առաջ: Տենց օրերը Էմման մինետից հրաժարվում էր, բայց չէր ասում, թե ինչի. ասելո՞ւ բան ա, ասես` գնա լվա անդամդ, հոտ ա գալիս: Ֆի¯: Վաչոն շատ մաքուր, լավ հոտ եկող մարդ էր: Հաճելի էր Էմմային նրա հետ:
— Էմուլիկ, իմն էլ կծծե՞ս` ոնց որ Մարտունինը: Կյանքում տենց բան ինձ արած չկան:
— Դու ի՞նչ գիտես, ինքն ա ասե՞լ:
— Չէ, ես եմ պատահաբար տեսել, դուռը բաց էիք թողել, տեսել եմ:
Վաչոն հիմար չի, որ պստիկ բոզին ասի` ծակեր ա արել, սա իրա սաղ բիզնեսը կարա վարի տա, շանտաժ, բան կանի:
— Դե լավ, համոզեցիր, սրտից թուլ եմ, բախտդ բերել ա:
Համով ա էս Վաչոյի անդամը, Մարտունինից համով ա:
— Դե լավ, ինձ տար:
— Էս առ, Էմմա ջան, շատ մերսիներ:
Փող ա տալիս: Հարյուր ռուբլիիիի: Մի ամսվա աշխատավարձ:
Մի անգամը դառավ իրեք Վաչոյի հետ, հետո` չորս, հինգ…
…………………………………..
Էլզան ստեղից-ընդեղից բաներ էր լսել Մարտունի սիրավեպի մասին, դե ինչքան էլ թաքուն պահեն, մեկ ա` մեքենա նստել-իջնել կա, տեսնող ա լինում: Զանգել էր իրանց խնամուն` Հայկուշին, որ էդ աղջկա հարեւանն ա, հարցրել էր համարը, նա ասել էր` համար չունեն, մենակ եղբոր գործատեղն ա: Բա որ Էլզային վիրավորի՞: Հայկուշն ասեց` չի վիրավորի, շատ քաղաքավարի, կուլտուրական, տակտով տղա ա: Դե լավ, զանգեց, տղեն իրոք նորմալ լսեց, հանդիպեցին ֆանտանների մոտ:
— Ձեր քույրը իմ ամուսնու հետ ա, գիտե՞ք:
— Չէ, Ձեզնից եմ լսում առաջին անգամ:
— Դե մի բան արեք, Մարտունը տենց սովորություն ունի, աղջիկներ ա փչացնում, որոնք լավագույն դեպքում հետո անբարոյական կյանք են վարում, մարդ էլ կա` ինքնասպան ա եղել:
— Լավ, շնորհակալ եմ, որ ասեցիք, ես անտեղյակ էի, ես էդ հարցով կզբաղվեմ, կներեք քրոջս տեղը:
— Կարիք չկա ներողություն խնդրելու, Դուք մեղավոր չեք, ոչ էլ Ձեր քույրը երեւի թե:
Լավ տղա ա իրոք, Էլզան վախենում էր ճիշտն ասած սենց առերես հանդիպումից: Դե հիմա, Մարտուն, տենամ ի՞նչ ես անելու:
Սաքոն եկավ տուն:
— Ախչի°, հըլը արի մի ստեղ: Էդ ի՞նչ Մարտուն ա, ի՞նչ ես անում դրա հետ, նա քո հոր թայն ա, ընտանիք ունի, այ այլանդակ, փչացածի մեկը:
— Սիրում եմ իրան:
— Զահրումար ես սիրում: Հո հղի չե՞ս:
— Եմ: Հինգ ամսական: Բերելու եմ: Վաչոն կօգնի` կպահեմ:
— Վաչոն ո՞վ ա:
— Ընկերս ա:
— Վայ մամա, սա բոզ ա դառել մեր տան մեջ, մեր աչքի առաջին, մենք էլ գիտենք` կարգին աղջիկ ա: Տո° ես քու բոզ բնույթը…
Հայկուշը վազեց եկավ ձեների վրա, ու եթե մորն ու ախպորը չպահեր, կսպանեին Էմմային դրանք:
— Քանի՞ սիրած ունես, ախչի:
— Երկու, Վաչոն սիրած չի, նենց էլի` մի երկու անգամ եմ եղել, լավն ա Վաչոն, մեղք ա, կնիկը չի տալիս:
— Ես քու բոզ մերը, չի տալիս, դու պիտի տա՞ս:
— Հա բա ի՞նչ անեն էն մարդիկ, որոնց կանայք չեն տալիս: Դրա համար մենք կանք: Հա բոզ եմ, հետո՞: Սպանեք ինձ դե:
— Վա¯յ մամա ջան, ի՞նչ անենք հիմա:
— Զանգի էդ Մարտունին, թո գա, տենանք ի՞նչ անենք:
Մարտունն եկավ, կանգնեց Էմմայենց դռան առաջ, դուրս եկավ վոլգայի միջից ու գլուխը բարձր մտավ ներս:
— Ասեք, լսում եմ:
— Մեր աղջկան փչացրել եք, մի բան արեք:
— Ձեր աղջկա առաջին տղամարդը ես եմ եղել, բայց ես նրան չեմ փչացրել, նա ա ինձ, կարելի ա ասել, փչացրել ինչ-որ առումով: Սա բնածին բոզ ա, տաղանդավոր, հմուտ: Թողեք իրա խաչը տանի:
Էս կարգի, պաշտոնի մարդու հետ դժվար ա պայքարել, ամենազոր ա, կուզի` Վարդանուշի Սաքոյին վարի կտա, պետք ա զգուշ մնալ:
— Բա հղիությունը՞:
— Եսիմ ո՞ւմն ա, կարող ա Վաչոյինն ա, ասում են` Վաչոյի հետ էլ ա եղել, տեսնող ա եղել:
Հա¯, Էմման հիմա հասկացավ վերջի երկու շաբաթվա Մարտունի սառը վերաբերմունքը իրա նկատմամբ ինչից էր, ուրեմն իմացել ա: Ջհանդամը: Մեկ ա արդեն ամեն ինչ իրա համար կորած ա, իրա պատիվն էլ, լավ անունն էլ, դե որ գցենք-բռնենք, սկի չի էլ հասկանում, թե ինչի են էսքան շուխուր անում:
— Նենց որ, ես` պաս: Հաջող քեզ, Էմմա, ու մերսիներ էս հինգ ամսվա համար:
Մայրը գլուխը կապել ա, Էմման էլ սաղ կապտուկներով ման ա գալիս տան մեջ ուրվականի նման: Բայց ընկճված չի հեչ էլ:
Դուրս եկավ հայաթ:
— Էմմա, էդ խի՞ ես սաղ կապտած ման գալիս:
Հայկուշն ա:
— Հայկուշ, մերս ասել էր` շոր եմ թրջել, կլվանաս, ես էլ մոռացել էի, պոլի փետով տփել ա:
— Դրա համա՞ր, Էմմա:
— Հա, բա էլ ինչի՞:
— Էմմա, Էմմա, որ քեզ ասում էի` աչքդ հանելու ա թողի էդ Մարտունդ, ասում էիր` չէ, ուզելու ա: Հիմա կապտուկներով ման ես գալիս, գնա գոնե տուն, մարդ չտեսնի:
Գնա Օրդուբադ Էմման, գնա աբորտ անի` գա: Չէ, աբորտ չեն անի, հինգ ամսական ա արդեն:
— Մամ, ես գնում եմ Օրդուբադ` արհեստական ծնունդ անեմ, թե չէ փորս արդեն սկսում ա երեւալ: Կարող ա՞ գաս:
— Հա, գալիս եմ, բոզ ես, թե ինչ ես, աղջիկս ես, տանեմ տենամ ի՞նչ են անում քեզ հետ: Ասում են` ընդեղ ցելկա էլ են կարում:
— Վայ մամ, ինչի՞ս ա պետք, է:
— Ձենդ կտրի, բոզ ես, ինչ ես բնույթովդ, ինձ հետաքրքիր չի: Դու ախպերներ ունես, մեր ունես, կկարենք, մարդու կտանք, հետո ինչքան ուզում ես` քո բոզությունն արա: Ես էլ եմ սիրած պահել, բայց համեստ, աննկատ, մի մարդ ա եղել: Իսկ դու հըլը տասնինը տարեկան չկաս, արդեն հոգով բոզ ես դառել:
— Բա ու՞մ ուզեմ, ո՞վ ինձ կուզի: Սաղ էլ գիտեն, չեն խոսում, բայց գիտեն:
— Մեկը կճարվի, կուզի:
……………………………….
Գնացին Օրդուբադ, երեխուն մեռցրին, ծնվացրին վեց ամսականում, Էմմայի կուսթաղանթը կարեցին ու հետ եկան:
Հայկուշին տեսավ Էմման:
— Էս ո՞ւր էիք, Էմմա ջան:
— Ջերմուկ էինք գնացել:
— Բա հղիությունդ ի՞նչ դառավ:
— Պրծավ:Հիմա աղջիկ եմ էլի:
— Ո՞նց թե` աղջիկ ես:
— Հա, կուզեմ աղջիկ կդառնամ, կուզեմ` կնիկ, դու էլ կարաս:
— Մուհա¯լ, մուհա¯լ, մուհա¯լ….
………………………………….
Շատ հարմար ձեւով ստացվեց մնացածը հետո, որովհետեւ եկան տեսան` դիմացի շենքի Սուսանի տղա Շմավոնը եկել ա արձակուրդ, որը ռազմական ակադեմիայում էր սովորում, որը վաղուց հավանում էր Էմմային, բայց դե պստիկ բոյ ուներ, Էմմայի ուսիցն էր տալիս, ոչ հեր ուներ, ոչ ապագա էն վախտերը, ոչ Էմման ուզեց նրան գնա, ոչ էլ մայրը կտար կոլոտ, մամախոսի Շմավոնին իրա թառլան աղջկան:
Դե դա առաջ էր, հիմա Էմման ցելկա կարած, անունն ընկած բոզ ա տասնինը տարեկանում, պիտի վռազ սաղացնել մեկի վրա, թե չէ կարող ա ցելկի կարերը քանդվեն կամ մի բան դառնա, հետո էլի փող ծախսի խեղճ Վարդանուշը, գնա հասնի Օրդուբադ, թազուց ցելկա կարի… Չէ, հիմա ա վախտը:
— Ախչի°, էն Շմավոնն եկել է օտպուսկ, սիլի-բիլի արա կապի:
— Է¯ մամ, կոլոտ ա, գեշ ա:
— Ախչի, ասում եմ` լսի էլի, դու սրան ուզի, հետո ինչ կուզես կանես պսակվելուց հետո: Սա գնում ա Լիտվա, ընդեղ ա ծառայում, ընդեղ էլ լիքը սիրուն-սիրուն տղերք են, ում ուզես` քոնը կլինի:
— Լավ, մամ, տենամ կարա՞մ:
Կարամս ո՞րն ա: Իհարկե` կարա: Էմման ու` չկարա Շմավոն կապի՞: Ռազ դվա ա Էմմայի համար դա հիմա, ում ուզի` կկապի, նույնիսկ ճանճին:
Ասած ա` արած ա…
……………………………………………
Իրեք օր հետո Շմավոնն ու Էմման գնացք նստեցին ու ճանապարհվեցին դեպի Վիլնյուս: Նույնիսկ Հայկուշը չիմացավ` երբ գնացին: Էն էր, որ տեսավ Էմման չկա…
Մի քսան օր անց տիկին Վարդանուշը նամակ ստացավ.
ՙ Հարգելի տիկին Վարդանուշ, Սարգիս, Արամ ու Էդիկ:
Ընդունեք իմ խորին շնորհակալությունը սենց հալալ կաթնակեր աղջիկ մեծացնելու ու դաստիարակելու համար: Էմման ձեր ընտանիքի պատիվը բարձր է պահել: Մենք լավ ենք, շուտով տուն կտան:
Հարգանքներով` Շմավոն»
Վարդանուշը էդ նամակը մենակ Հայկուշին ցույց տվեց, Հայկուշն էլ Շմավոնին բան չէր ասել, ասել էր` աղջիկ ա էլի, թող տեղավորվի, սխալ էր` արեց: Դե Հայկուշն ի՞նչ գիտեր, թե Էմման բոզ ա…
Մարտունը Էլզայի ու Սաքոյի խոսակցության մասին իմացել էր, կռիվ էր սարքել, Էլզային հունվար ամսին փակել բալկոնում, որպեսզի Էլզան չխոսա, թողնի ֆուտբոլ նայի, հետո մոռացել էր, ու դուրս էր եկել մի իրեք ժամով փողոց: Էլզան սառել էր բալկոնում, բայց համեստությունից օգնություն չէր կանչել: Էլզան պլեւրիտ էր ստացել, որ դարդերի մեջ վերածվեց թոքախտի: Ու քանի որ Էլզայի մայրը հասարակության կարծիքի գերի տիկին Ժասմենն էր, որի աղջիկը չէր կարա երբեք թոքախտ լինի, ու էդ պատճառով արար աշխարհից թաքուն իրա տանը պահել էր աղջկան, առանց բժիշկ կանչելու, էսպես ասած ինքն իրա ձեռքերով սպանել էր հրեշտակ էլզային: Մենակ թե չիմանան` ինչից ա մեռել…
Մարտունը էլզայի հիվանդանալուց հետո կապվել էր մի ռուս գեոլոգ աղջկա հետ, որը նրանից հղիացել էր, ու քանի որ Էլզան մեռնող էր, Մարտունը թողել էր ու էդ ռուս աղջկա հետ գնացել Ռուսաստան, ուր քիչ անց ունեցել էր արու երեխա:
Էմման ու Շմավոնը հաշտ ու խաղաղ, ընտիր ապրում են: Երկու երեխա ունեն: Շմավոնը գեներալ ա դառել, հայտնի մարդ ա: Ու տենց էլ չի իմացել, որ իրա ուզած «հալալ կաթնակեր», կույս կինը կարած ցելկով տասնիննամյա սուպեր բոզ ա եղել, որ սաղ կյանքում իրան պոզեր ա դրել.. Նրանք երբեք մեր քաղաքը ոտք չեն դրել գնալուց հետո: Մայրը գնում էր Երեւան ու ընդեղ հանդիպում իրա աղջկան:
Էմման իրա ասածն արեց. պսակվելու օրից ախպերներին էլ պահեց, մորն էլ, որովհետեւ հիմա «գեներալշա» էր, Շմավոնն էր նրան տենց օծել ու թագուհու նման պահում էր իրա Էմմային, որը տենց կոլոտ, գեշ Շմավոնին երջանկացրեց, նրան նվիրեց նույնիսկ իր թանկարժեք կուսաթաղանթը….
Հայկուշը մինչեւ հիմա էս պատմությունը հիշելիս չի հասկանում, թե ինչ նկատի ուներ Էմման, երբ Օրդուբադից գալու օրն ասել էր իրան. «Կուզեմ կնիկ կդառնամ, կուզեմ` աղջիկ, դու էլ կարաս….»:
Առավոտյան ճանապարհվեցինք Արմավիր, հանդիպելու սպանված զինծառայող Վալերի Մուրադյանի մորը` Նանային։ Երթուղայինում հարցնում էինք այն դպրոցը, որի մոտ էր գտնվում Մուրադյանների տունը։ Երբ հեռախոսը տվեցինք վարորդին, որպեսզի Նանան բացատրի տան տեղը` նրա դեմքի արտահայտությունը միանգամից փոխվեց. «Բա միանգամից ասեիք ուր եք գնում, էստեղ բոլորը գիտեն էդ պատմությունը, ջահել-ջիվան տարան կորցրին էրեխուն»…
Մեզ դիմավորեց փոքրիկ սևազգեստ մի կին` Նանան և ուղեկցեց տուն` որտեղ ամենուր Վալերիի շունչն էր…
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի տեղեկանքից քաղվածք` «Զինված ուժերում մարդու իրավունքների վիճակի մասին» .
«2010 թվականի մարտի 14-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հայկազովի զորամասում մարզաձողից կախված վիճակում հայտնաբերվել է 3 ամսվա շարքային զինծառայող, Արմավիրի մարզի Սարդարապատ գյուղից բանակ զորակոչված Վալերի Մուրադյանի դին: Մարզաձողը, որից կախված է եղել Վ. Մուրադյանի դին, ունի 149 սմ բարձրություն, իսկ Վալերիի հասակը եղել է 180 սմ: Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ զինծառայողը «ինքնասպան» է եղել:
Դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով»:
Ըստ նախաքննական մարմնի` վեճի շարժառիթը Nokia հեռախոսի արժեքի վճարման շուրջ անհամաձայնությունն է եղել: Վ.Մուրադյանին 4 հոգի սպառնացել են նվաստացնել, վարկաբեկել, սեռական բռնության ենթարկել, եթե 2000 դրամը չբերի: Հետո այդ 4 հոգին նրան իբր արդեն կախված վիճակում են գտել:
«Երեխուս մի բանով խեղդել են, հետո թոկը գցել վիզն ու կախել, ինչի՞ պիտի քիթը տուռնիկից կախվելուց ճզմվի, կարաք՞ ասեք, կամ` թևերի, վզի վրա որտեղի՞ց են կապտուկներ մատնահետքերի տեսքով։ Վալերին փողի կարիք չի ունեցել, մոտը միշտ էլ փող եղել ա, հնարավոր չի էդ 2000 դրամի պատմություն եղած լինի։ Նույնիսկ դատաբժշկական եզրակացության մեջ էդ ամենը նշված չի եղել, հենց ամենասկզբից էլ ուզել են կոծկել», — ծնկներին խփելով, լացակումած պատմում է Նանան` ավելացնելով, որ Ս. Օհանյանի հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ, նախարարն ասել է, որ զորամասից այնպիսի լավ բնութագիր է ստացել Վալերիի մասին, որ չի հավատում նրա «ինքնասպանությանը»:
«Մեր տունը չի, վարձով ենք մնում, — ասես արդարանալով ասաց Նանան, — քանի երեխեքը փոքր էին` գյուղում էինք ապրում, հետո մեծացան` ուսումի հարց առաջացավ ու տեղափոխվեցինք Հոկտեմբերյան։ Ձմեռը ջրերը սառել էին, տրուբեքը ճաքել են, ամուսինս էլ ոչ հավես ունի, ոչ սիրտ որ սարքի, մենք բոլորս խելագարված ենք, էն ա` որ իրար համար ապրում ենք, ու մեկ էլ` հույսով, որ իմ երեխուս սպանողներին գտնեն ու պատժեն»։
Անժելան` Վալերիի քույրը, սովորում է Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանում` վճարովի։ Իր «օդնո»-յի նկարը մարտի 14-ից իր ու եղբոր նկարն է դրել, ասում է.
«Մեր կյանքն ու ուրախությունը եղբայրս էր։ Վալերին շատ ուրախ տղա էր` ընկերասեր, վերջին շապիկը կտար ընկերոջը, ընկերներն էլ սիրում էին մեր տուն գալ` տորթ էի թխում, գալիս ուտում էին, ասում—խոսում… Հետո տարան բանակ։ Ուզում էինք միջամտենք, որ մոտիկ տեղ գցեն, էն էլ ինքը չթողեց, ասում էր` «Կփախնեմ, կգնամ Ղարաբաղ»։ Գնացել էինք «պրիսյագին», լավ տեսանք Վալերիին, հենա` նկարներում երևում ա, ինչ երջանիկ ենք բոլորս։ Ո՞վ իմանար, որ սենց բան կանեն եղբորս հետ։ Բա մաման, տեսել ե՞ք ինչքան ա մաման փոխվել, էն մաման էլ չկա…»
Նայում ենք ընտանեկան ալբոմը, հատ-հատ ընտրված ու մեծացված հաջող նկարները, որտեղից ժպտում են սովորական հայկական ընտանիքի անդամները` թող, որ գոյատևելու ողջ դժվարությունը ուսերին են տանում, թող` ուր ինչ պետք ա` կտան, բայց երջանիկ` իրարով, իրար լավով` միասին։ Նանան այդ նկարներում նման է ջահել անհոգ աղջկա, բոլորովին չես ասի, որ այդ խնամված, տարիքից բավականին երիտասարդ թվացող կինը` կամակոր խոպոպներն աչքերին, որ ասես իր երեխաների ընկերուհին լինի, այս նույն բաց ճակատով սևազգեստ սգացող կինն է, որ չնայած իր դարդին, իր մեծ դժբախտությանը, այդքան ուժ ու եռանդ ունի պայքարելու, այնքանով, որ արդարացի է նրա պահանջը` սպանված որդու մեղավորներին գտնել ու պատժել…
Վալերին զորամասի հրամանատարության կողմից Հատուկ շնորհակալություն է ստացել լավ ծառայության համար, նաև ստացել է երկու շնորհակալագիր այդ կարճ ժամանակահատվածում` այսինքն` Վալերի Մուրադյանը «պորճ» չի եղել, բայց ոչ էլ «դոդիկ» ա եղել, նրան սիրել ու հարգել են զորամասում։ Մորը երբեք չի բողոքել ծառայությունից, հակառակը` մտադրություն է ունեցել պարտադիր զինվորական ծառայությունն անցնելուց հետո մնալ բանակում։
«Հեռախոսով որ խոսում էինք`չէր բողոքում, ասում էր ամեն ինչ լավ ա մամ ջան, դե ես էլ հարմար տարիֆ էի ընտրել, որ հետը էժան խոսամ, ու խոսում էինք. ինձ թվում էր` ես ամեն ինչից տեղյակ եմ, երեխես լավ ա… Մենակ էդ դեպքից մի չորս օր առաջ Վալերս ասեց. «Մամ, վաշտում սալյարկա էին գողանում, ես պատահաբար տեսա, ու որ տեսա ասեցին ձեն չհանես քեզ էլ փող կտանք »: Հարցրեցի` տղա ջան, հո անտերություն չի, օֆիցեր չկա՞: Ասեց «Մամա, հենց օֆիցերն ա գալիս մեքենան հետևանց կանգնեցնում, տղերքը լցնում են»: Ասեցի գնա տղերքին ասա` ոչ տեսել ես, ոչ լսել ես», — պատմում է Նանան։
Վալերիին ծնողներին են հանձնել մերկ վիճակով: 4 ամիս անց`բազմաթիվ բողոքներից հետո, երբ գործը տեղափոխեցին Երևան և շորերը ուղարկվեցին փորձաքննության, պարզ դարձավ, որ շորերը ամբողջությամբ բորբոսնած վիճակում էին։ Մայրը պնդում է, որ դա Վալերիինը չէր կարող լինել, նրա շորերը երևի այնպիսի վիճակում են եղել, որ ստիպված են եղել էդ կեղտոտ շորերը «սաղացնել»…
Հազիվ են թաղել Վալերիին, հարազատների ու համագյուղացիների բողոքն այնքան մեծ է եղել, որ սկզբում չէին թողնում իրենց որդու անկենդան մարմինը դիահերձարանից տուն բերեն: Գյուղացիներն ասում էին, որ դիակը կտանեն հրապարակ ու էնքան կնստեն, մինչև մեղավորներին բերեն ու պատժեն:
Բայց «Զինվոր» ՀԿ նախագահ Մարգարիտա Խաչատրյանը, ում զոհվածների հարազատներից շատերը համարում են «ծախված», ծնողներին համոզել է հրաժարվել այդ մտքից և հուղարկավորությունը կատարել, նաև երդում է տվել, որ մեղավորները կպատժվեն. «Ես ի՞նչ իմանայի նա ով ա, հետո իմացա։ Ձեռքն էլ դրեց էրեխուս վրա, ասեց` երդվում եմ իմ սև շորերով ու, իմ էրեխուս շիրիմով», — պատմում է մայրը:
«Երեխուս սպանել են, որ իրանց գողությունը չբացահայտվի, ես էդքան բան գիտեմ։ Եթե էդպես չի` ուրեմն պետք ա բացահայտեն, այնինչ ամեն կերպ փորձում են կոծկել։ Երբ ես մասնակցում եմ բողոք-ակցիաներին, ես տեսնում եմ ծնողների, ովքեր տարիներով չեն կարողանում հասնել արդարության, ինձ էլ ա՞ նույնը սպասվում, ինչքա՞ն պիտի մենք լռենք, ինչքա՞ն պիտի մեր երեխեքին տանեն գլուխներն ուտեն…Հիմա ես էլ տղա չունեմ, ոչ էլ կարամ ունենամ, ուրեմն վերջ` էս մի ճրագը մարեց, — ասում է Նանան, — Էրեխես դոշ տված ուզում էր զինվոր լինել, հայրենիքին ծառայել, բայց հայրենիքն իմ անմեղ տղու գլուխը կերավ ու իրա համար ոչ մի բան չի ուզում անել:18 տարի պահել եմ, որ տանեն գլուխն ուտե՞ն: Մեր ցեղը շարունակող միակ արու զավակին տարան սպանեցին, մեր կյանքն էլ պրծած ա»։
Անցյալ տարի Սեյրան Օհանյանը ընդունել է Նանային, ու խոստացել պատժել մեղավորներին, նույնիսկ ժամկետն է նշել` մինչև սեպտեմբերի վերջը` անցյալ սեպտեմբերի։
Քրեական գործը հարուցվել է ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով ու այսօր` դեպքից մեկ տարի յոթ ամիս ու յոթ օր անց` մեր երկրի Անկախության 20-րդ տարեդարձի օրը, անկախություն, որ Վալերիի տարիքին է, Վալերիի գործով մեղադրյալներ չկան։ Զինվորական զորամասում, բոլորի աչքի առաջ մարդը «կախվել» է, ու ոչ ոք ոչինչ չի տեսել։ Միայն այն, որ երիտասարդի վրայի հագուստը իրենը չի եղել և պարանոցի վրայի 2 պարանների հետքերը, արդեն իսկ արտառոց է և խոսում է զեղծարարության մասին, ու արդեն` սպանությունը կոծկելու ու որպես ինքասպանություն հրամցնելու սցենարով։ Հետագայում ձերբակալել են Արմեն Գրիգորյանին` սպային, ով ընդունել է, որ ապտակել է Վալերիին, ապա` համաներումով բաց է թողնվել, քանի որ ունի մինչև երեք տարեկան երեխա։
Զինդատախազ Գևորգ Կոստանյանը Նանային ասել է. «Տիկին Նանա, եթե երեք տարեկանից մեկ օր էլ անցած լիներ` բաց չէինք թողնելու, հավատացած եղեք», բայց Նանան չի հավատում. «Մեզ 8-րդ օրն են տեղ հասցրել համաներման մասին դատարանի որոշումը, այնինչ` բողոքարկել կարող էինք 7 օրվա ընթացքում, ու մենք չենք կարողացել բողոքարկել։ Հիմա պետք է գործն ունենանք, որ տեսնենք ինչ ենք անում»,— ասում է նա։
Վալերիի հոր ընկերը, ում որդին նույն զորմասում Վալերի Մուրադյանի հետ էր ծառայել, ու հաստատ տեղյակ է եղել անցուդարձից, զորացրվելուց հետո հանել է տղային երկրից… Ինչո՞ւ…
Նանան ասում է, որ անցյալ չորեքշաբթի` Կոնգրես հյուրանոցում կլոր սեղանի շուրջ տեղի ունեցած քննարկումներից հետո, ռազմական ոստիկանությունից զանգել և իրենց մոտ էին հրավիրել սպանված զինվորների ծնողներին: Նրանց նպատակը ոչ թե գործերից խոսելն էր, այլ Կառավարության շենքի դիմացից բողոքողներին ցրելը` «որ մազոլ չանեն աչքները»։
«Մեզ ասում էին` «Ինչի՞ եք կանգնում էդտեղ, ինչի՞ եք հասել ձեր կանգնելով, եկեք նորմալ համագործակցենք»։ Մենք էլ ասեցինք, որ մենք շարունակելու ենք կանգնել, մինչև հարցը չլուծվի, իսկ համագործակցել` խնդրեմ, հինգշաբթի, մեր բողոքի ակցիայից հետո։ Կլոր սեղանի ժամանակ նոր պետի տեղակալ` Ղազարյանը, իբրև տեղյակ չի գործերից, ստիպեց զինվորների ծնողներին պատմել: Ինչի՞, Մանուկյան Աշոտը չի պատմե՞լ, որ մենք պիտի պատմենք, ինչքա՞ն կարելի ա ձեռ առնել մարդկանց, հո էշ չենք, մեկը մեկի վրա ա գցում, հինը գնում ա` նորը գալիս, ու ամեն ինչ նորից ա սկսվում` նորից խոստումներ են տալիս, ու նորից` չեն կատարում։ Մենք ըսկի չէինք էլ հավատում, որ մի բան կփոխվի, նորից նույն հեքիաթներն էինք լսելու, գիտեինք, ուղղակի գնացինք, որ չասեն` չեք ուզում։
Սեյրան Օհանյանը մեր երեսով էր տալիս իր տրամադրած երթուղայինը, որով մենք` սպանված զինվորների ծնողներս,Արտակ Նազարյանի գործով Շամշադին դատի էինք գնացել, էլ չի ասում, թե` «գազել» են տալիս` գնում հասնում ենք Բերդ ընդեղ ենք իմանում, որ դատախազը արձակուրդ ա, էդքան հարգանք չունեն, որ էդ աստիճանի չարհամարհեն, տեղյակ պահեն, որ չգնանք հասնենք, քիչ ա Երևան չեն տեղափոխում, հետն էլ ձեռ են առնո՞ւմ մեզ, իբր` նոր ցուցմունքներ են հավաքում, նոր բաներ են պարզում, որ ի վերջո բերեն հասցնեն իրանց պաշտոնական` «ինքնասպանության» վարկածին»։
Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանայի տան ճրագը մարել է։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան դադար չունի։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան պայքարում է։ Ու նորից զարմանում եմ` որտեղի՞ց այդքան ուժ։ Ինչո՞ւ պայքարել, եթե ամեն ինչ խոսում է այն մասին, որ անուժ ես քո երկրում, որ քո երեխան` պահած, պաշտած, էլ չկա` սպանել են, ու սպանել են քիչ է, դեռ ասում են` ինքնասպանվել է։ Խելագարվել կարելի է… Այս փոքրիկ կինն ասում է` «Եթե տանը նստեմ` աղջիկս ինձ նայելով կգժվի, սենց` գնում եմ, դեռ հույս ունեմ, որ մեղավորները կպատժվեն։ Բայց դե դատախազ Հարություն Հարությունյանը, երբ ես հերթական անգամ կասկած հայտնեցի գործի «սարքելու» մասին, ինձ սպառնաց, թե` մի հատ էլ երեխա ունես, տես հա, նրա մասին մտածի… Ես չեմ վախենում, ես պիտի պայքարեմ, պիտի հասնեմ արդարության, որ էլ ոչ մի մայր իմ օրը չընկնի…»
Ֆոտոպատմությունը` Սվետլանա Աnտոյանի(Ocean)
-
-
23.04.2024 | 11:06
Ի՞նչ կապ ունեին Արայիկ Հարությունյանի հարցազրույցի անոնսն ու հետագա «զարգացումները». «Փաստ» -
23.04.2024 | 11:42
Ադրբեջանում պահանջել են նաև չորս «անկլավային գյուղերը» -
23.04.2024 | 11:23
Վաղը ուշադիր եղեք հատկապես Ոսկեվանի և Բաղանիսի մոտակա դիրքերին․ Նաիրի Հոխիկյան
-
- Տեսանյութ
- Օրվա միտք
- Խմբագրի վարկած
- Ֆոտո
-
Հասցե` Հայաստան, 0023, Երևան, Արշակունյաց 2
Հեռ: +374 (10) 06 06 23 (413, 414), +374 (99) 53 58 26
Էլ. փոստ` armv12@mail.ru -
2010-2011 © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:
Մեջբերումներ անելիս հղումը armversion.com-ին
պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ
ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն
առանց armversion.com-ին հղման արգելվում է: -
Կայքում արտահայտված կարծիքների համընկնումը
խմբագրության տեսակետի հետ պարտադիր չէ:
Գովազդների բովանդակության համար
կայքը պատասխանատվություն չի կրում:
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Copyright “Armversion.com” 2010.