«Ամոթ է լինել աղքատ՝ հարուստ պետության մեջ, անբարո է լինել հարուստ՝ աղքատ պետության մեջ»։ Այս հայտնի մտքին ես ավելացնում եմ նաև՝ անբարո է՝ լինել հարուստ և գիտությանը ներդրումներ չանել։ Անբարո է լինել աղքատ պետություն, միևնույն ժամանակ ահռելի գումարներ ծախսել ձևականությունների վրա, փոշիացնել, գրպանել՝ հազար ու մի բանի անվան տակ և համառորեն չգնալ բարեկեցիկ, հարուստ, զարգացած երկիր դառնալու հնարավոր միակ ճանապարհով՝ այդ գումարներն ուղղելով գիտությանը։ Անբարո է այդ բոլոր ծախսերը չկրճատել, երբ նոր սերունդը, հիասթափված ու դառնացած, հեռանալու պլաններ է կազմում: Պատկերացրեք մի ընտանիք, որը հազարավոր դոլարներ է ծախսում կնունքների, ծնունդների, տան եղած կահ–կարասին անընդհատ գերժամանակակիցով փոխարինելու և թարմացնելու վրա, իսկ երեխաները ցնցոտիների մեջ են, սոված ու զրկված կրթություն ստանալու հնարավորությունից։ Մի՞թե անբարո չէ։ Անբարո չէ՞ չօգնել երիտասարդին, որը ցանկանում, բայց չի կարողանում ստանալ համապատասխան կրթություն՝ ֆինանսական դժվարությունների պատճառով։ Ստանալուց հետո էլ (ընդ որում՝ հատկապես լավագո՛ւյն կրթություն ստացած երիտասարդը՝ գիտնականը) կանգնում է գլուխկոտրուկի առաջ՝ ինչպե՞ս ապրել 35 հազար դրամով: Իսկ այդպիսիք Հայաստանում՝ ինչքա՜ն  ուզեք։ Ուրեմն՝ հայր–պետությունը չգիտի՞, որ իր կատարած և՛ լավ, և՛ վատ ցանկացած քայլ բումերանգի պես վերադառնալու է իրեն:

Մի հայտնի հեքիաթանման իրական պատմություն կա այն մասին, թե ինչպես գիտելիքի համար արված ներդրումը մեծագույն լավության տեսքով վերադարձել է իրեն՝ ներդնողին, ինչպես նաև մարդկությանը։ Սա տեղի է ունեցել Անգլիայում։  Մի աղքատ հողագործ, ազգանունը՝ Ֆլեմինգ, մի օր դաշտում աշխատելիս լսում է կից ճահճի կողմից եկող խեղդվող տղայի փրկելու խնդրանքով աղաղակներ, նա նետվում է՝ փրկելու նրան, որն արդեն խրվել էր գոտկատեղից ցած։ Ֆլեմինգը պարանի օգնությամբ, վտանգի ենթարկելով սեփական կյանքը, հանում է տղային ճահճից։ Հաջորդ օրը ներկայանում է մի մեծահարուստ, շնորհակալություն հայտնում՝ իր որդուն փրկելու համար և ասում՝  «Ես ուզում եմ առատորեն վճարել Ձեզ՝ որպես շնորհակալություն»: Ֆլեմինգը պատասխանում է՝ «Ներեցեք, պարոն, ոչինչ պետք  չէ, դա իմ մարդկային պարտքն էր»։ Այդ պահին ներս է մտնում Ֆլեմինգի որդին, քաղաքավարի կերպով խոնարհվելով,  ողջունում հյուրին։ «Ձեր որդի՞ն է»: «Այո»,– հպարտությամբ պատասխանում է գյուղացին։ «Այդ դեպքում, թույլ տվեք Ձեր որդու կրթությամբ զբաղվել։ Եթե ​​Ձեր որդին ժառանգել է իր հոր հատկությունները, ապա մի օր մենք կհպարտանանք նրանով»։

Այդ տղան Ալեքսանդր Ֆլեմինգն էր, որին ողջ աշխարհը հետագայում ճանաչեց՝ որպես պենիցիլինի գյուտի հեղինակ։ Տարիներ անց Ալեքսանդր Ֆլեմինգը պենիցիլինի շնորհիվ փրկեց ճահճում խեղդվող տղայի կյանքը, որն այս անգամ հիվանդացել էր ծանր թոքաբորբով։

Այս տղան Ուինսթոն Չերչիլն էր՝ պետական և քաղաքական գործիչ, լրագրող և գրող, գրականության ոլորտում Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր, Բրիտանական ակադեմիայի պատվավոր անդամ, Բրիտանիայի վարչապետ: 

Եթե այս պատմությունն անգամ ճշմարիտ չէ, այնուամենայնիվ շատ գեղեցիկ է, բարի, ուսուցողական։ Ուրեմն՝լավագույն ներդրումը կրթության և գիտելիքի համար ներդրումն է։ Լավագույն արդյունքն ու վարձատրությունը գիտելիքի ու նոր գյուտի ստացումն է։ Ցավոք, մեր երկրի իշխանական բարձունքներում խախտված են բարոյական շատ նորմեր։ Ոչ մի ուսուցողական օրինակ նրանց այլևս ոչինչ չի ուսուցանում, իսկ օտար երկրների փորձը եթե ընդունում են, ապա միայն իրենց գրպանն ավելի ուռճացնելու հեռանկար տեսնելու պարագայում։

Վերջին տարիներին գիտնականները, և մանավանդ՝ երիտասարդ, շատ են բարձրաձայնում ստեղծված անարդարության դեմ։ Սակայն կառավարությունը կույր է ու խուլ։ Փաստորեն, նրան ավելի ձեռնտու է կոչվել անբարո, քան արդարամիտ։ Իմ բացահայտ համակրանքը գիտնականների կողմն է, հետևաբար ես նրա՛նց եմ ուզում հիշեցնել ևս մի հետաքրքիր դեպք…

Նույն ինքը՝ Ուինստոն Չերչիլը, երբ  արդեն 90 տարեկան էր, հրավիրվեց Անգլիայի լավագույն համալսարաններից մեկում զեկույց կարդալու: Հակառակ իր սովորության, այս հրավերը նա չմերժեց: Արդեն հասկանալի է, թե ինչ կատարվեց Անգլիայում, ի՜նչ լեփ–լեցուն էր դահլիճն ու ի՜նչ ծափողջյուններով էր թնդում այն: Այդ օրը Չերչիլն արտասանեց իր ամենահանրահայտ ճառը, որը տևեց մեկ րոպե և որը կազմված էր մեկ նախադասությունից՝

Երբե՛ք, երբե՛ք, երբե՛ք, երբե՛ք, երբե՛ք մի՛ հանձնվեք…

 Նարե Խուդոյան

Մի հայտնի հումորային պատմություն կա. տատն առավորտայն իր 8 թոռնիկներին նախաճաշ է տալիս՝ ամեն մեկին մեկ ձու։ Թոռնիկներն ասում են՝ տատի, բա ախր քեզ չհասով, տատը, թե՝ տատին ուտի՝ չոռ ուտի, ամեն մեկդ իր ձվի կեսը որ տա, տատիին լրիվ հերիք է։

Դե, հաշվապահական շատ մեծ ընդունակություններ պետք չեն՝ հաշվելու, որ արդյունքում թոռներին հասնում է կես–ական ձու, իսկ «քչապահանջ ու քչակեր» տատիկին՝ 4 ձու։

Հիմա մեր կառավարությունը թոշակների բարձրացման հարցում լրիվ էդ «միամիտ» տատի օրն է ընկել՝ այս անգամ կատարելով ավելի «արդարացի» բաշխում։ Քանի որ Հայաստանում կան, ինչպես ՀՀ վարչապետն է ասում՝ «մի խումբ թոշակառուներ, որոնք ստանում են չափազանց բարձր թոշակ՝ 1 մլն դրամ և ավելի», և կան, օրինակ՝ գիտնական թոշակառուներ՝ 30 հազար դրամ ստացող, հետևաբար, ցածր ստացողների թոշակը կբարձրանա 15 տոկոսով, իսկ միլիոն և ավելի ստացողներինը՝ ընդամենը 3 տոկոսով։

Հիմա, տատիկի ձվերի նման, հաշվենք արդյունքը. 30 000 դրամ թոշակ ստացող գիտնականը այսուհետև ստանալու է 34 500 դրամ, իսկ մեկ միլիոն ստացող թոշակառուն՝ «ընդամենը» 1 միլիոն 30 հազար դրամ։

Այսինքն՝ կառավարությունը, իրեն միամիտ տատիկի տեղ դրած, ավելի և ավելի է խորացնում անջրպետը հասարակության շերտերի միջև։ Պատգամավորների, դատավոր–դատախազների, նազիր–վեզիրների ու նմանատիպ «լավ տղերքի» թոշակն աճելու է 30 հազարով, իսկ գիտնականինը, որ այսօր, ամոթալիորեն, ամենաաղքատ խավն է երկրի, 4.500 դրամով։

Ի՞նչ խոսք. մեկ ավազակ, կաշառակեր դատախազն այսօր արժե 40 համեստ ապրող, վաստակաշատ գիտնական։ Սա հիշեցնում է հայտնի հեքիաթը, միայն թե տեղերը կտրուկ փոխված են, ավելի ճիշտ՝ գլխիվայր շուռ եկած. ստացվում է ոչ թե «Ալի–Բաբան և 40 ավազակները», այլ «Մեկ ավազակ և 40 գիտնական»։

Մեր՝ տխուր ու լավի ոչ մի հույս չներշնչող երկրում, ինչպես արժույթի կուրսը, աշխատող և լուսավոր ապագա կերտող մարդու՝ գիտնականի «կուրսը» գնալով ավելի ու ավելի է ընկնում, փոխարենը բարձրանում է տգետի, ավազակի, կաշառակերի, «գողականի» ու ագահի «կուրսը»։

Մեր երկրում (և ո՛չ միայն մեր երկրում) մարդուն հարգում են՝ ելնելով նրա ունեցած գումարի քանակից…

Ես էլ եմ պատրաստ հարգել նման մարդուն՝ բայց ելնելով այն բանից, թե ինչպես կտնօրինի նա այդ գումարը. մասնագիտությամբ քիմիկոս, հսկայական կարողության տեր Ալֆրեդ Նոբելի հայտնի կտակում արված հանձնարարության համաձայն` մահվանից հետո նրա ողջ շարժական և անշարժ գույքը փոխարկվեց գումարային արժեքի, զետեղվեց հուսալի բանկում և տարեցտարի հաշվի տոկոսները բաշխվում են՝ մարդկությանը մեծ օգուտ տված գիտնականների կամ գործիչների միջև:

Մի քիչ դժվար է իհարկե զուգահեռներ տանելը, քանի որ Ալֆրեդ Նոբելի կուտակածն արդա՛ր ճանապարհով էր, իսկ մեր հարուստների դիզածի ստեղծման ակունքը մութ է, բայց՝ ոչինչ. կարևորը, որ, բոլոր դեպքերում, դա հասարակությա՛նն է՝ նրանի՛ց թալանածը։ Ուզում եմ ասել, որ նման մարդիկ դեռ կարող են իրենց դեմքը փրկել՝ եղածին տալով օգտակար ուղղվածություն, և ոչ թե իրենց դնեն միամիտ–ազնիվի տեղ, մարդկանց էլ, կրկին ու կրկին, հիմարի տեղ և կրկնեն տատիկի ու ձվերի պատմությունը։

Նարե Խուդոյան

Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, որ ում խելքին ինչ փչի, կարող է ներկայացնել «Բրիտանացի գիտնականները հայտնաբերել են» համոզիչ փաստարկի տակ։ Բայց, ցավոք, դա արդեն հակառակ արդյունք է սկսել տալ, քանի որ վերջին շրջանում, բանից դուրս է գալիս, բրիտանացի գիտնականներն այնքան անհեթեթ ու գիտության հետ կապ չունեցող բաներ պարզելով են զբաղված, որ ամոթ է պարզապես այդ ամենին «գիտական հայտնագործություններ» անվանումը տալ։

Օրինակ՝ «Բրիտանացի գիտնականները հայտնագործել են, որ հավն էլ հաշվել գիտի», «Բրիտանացի գիտնականները բենզին են ստացել օդից», «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, որ սեքսը պետք է լինի սպասված և ցանկալի», «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, որ հավի ապուրն ունի ջերմիջեցնող հատկություն», «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, թե ինչու են զեբրաները շերտավոր», «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, թե ինչու է միշտ վերջին կտորը համեղ» և այլն։ Շատերը, որպես այս ամենի շարունակություն, ավելացրել են նաև՝ «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, որ իրենց մեջ հայ կա», կամ՝ «Բրիտանացի գիտնականները պարզել են, որ իրանց ֆբ-յան էջը մարդիկ լայքում են՝ մտածելով, որ սրանք իսկականից բրիտանացի գիտնականներն են» և ուրիշ նմանատիպ «հայտնագործություններ»։

Ուղղակի անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ, ե՞րբ, ո՞ւմ շնորհիվ հանկարծ բրիտանացի գիտնականները, որ տվել են Նյուտոն՝ իր մեխանիկայով և օպտիկյով, Մայքլ Ֆարադեյ՝ դաշտի մերձազդեցության տեսությամբ ու մագնիսականությամբ, Ջեյմս Կլերկ Մաքսվել՝ իր էլեկտրամագնիսականությամբ, Թոմսոն, Ռեզերֆորդ, Դիրակ և շատ ու շատ ուրիշներ, այսօր այսքան պարզունակացել են իրենց «հայտնագործություններում»։

Գուցե թվերի մեջ շատ սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ Բրիտանիան տվել է աշխարհում գիտական կարևորագույն նվաճումների մոտ մեկ քառորդը։ Բրիտանիան գիտության գլխավոր կետերից է, շատ ու շատ նոր գիտելիքի սկզբնաղբյուրը։ Այն պետություն է, որը միշտ կարևորել է գիտության առաջընթացն ու զարգացումը և միշտ նպաստել դրան, հետևաբար, այն գյուտերին միշտ լավ է վերաբերել ու լայնածավալ ներդրում կատարել դրանց ստացման համար։

1705 թ.-ին Աննա թագուհին Իսահակ Նյուտոնին շնորհել է ազնվականի տիտղոս: Այդուհետև Նյուտոնն սկսել է կոչվել արդեն Սը՛ր Իսահակ Նյուտոն: Դա առաջին դեպքն էր Անգլիայի պատմության մեջ, երբ տիտղոս էր շնորհվում գիտական նվաճումների համար: Եվ ի՜նչ լավ է, որ փոխադարձաբար գնահատվում են պետությունն ու գիտնականը, և այդ «փոխըմբռնումը» տալիս է գիտական լուրջ «պտուղներ»։ Նյուտոնն այն ժամանակը, որը չէր ծախսում գիտության վրա, համարում էր կորած:

Բրիտանիայի՝ աշխարհին գիտական մեծ արդյունք տալը գուցե կապված է առաջին հերթին հենց պետության վարած քաղաքականությա՞ն հետ. պետությունը գնահատում է գիտնականին, ստեղծում արդյունավետ աշխատանքի բոլոր պայմանները, գիտնականն էլ հանգիստ ու խաղաղորեն կենտրոնանում է իր գործի վրա, ի տարբերություն մեր պետության, որ 21–րդ դարում անգամ դեռ չի հասել գիտությունը որպես առաջընթացի հիմք համարելու մակարդակին։

Այնուամենայնիվ, վերադառնալով ասելիքիս, բրիտանացի գիտնականները դարեր ի վեր աշխարհին նվիրել են լուրջ արդյունքներ և ոչ թե աղբ, ինչով այսօր լցված է ինտերնետը՝ «բրիտանացի գիտնականները հայտնաբերել են» խորագրի տակ։

Այս ամենն արդեն նմանվել է չինական անորակ ապրանքին, որն այնպես է ողողել աշխարհը, որ մարդիկ մոռացել են արդեն, թե եղել են ժամանակներ, որ չինական ապրանքը հազվագյուտ էր ու բարձրորակ, դրանից այսօր պահպանվել է միայն չնաշխարհիկ բառը՝ որպես գեղեցիկի, կատարյալի, հրաշալիի հոմանիշ, որի ստեղծման աղբյուրն այսօր դժվար հասականալի է արդեն դարձել (մանավանդ մեր երկրում) ամենուրեք չինական աղբ տեսնող նոր սերնդին։

Ցավալի է, որ մեր սերունդը, նման հաջողությամբ, մի օր մոռանալու է իրապե՛ս բրիտանացի գիտնականների համաշխարհային գիտական ներդրումն ու առաջնորդվելու է «բրիտանացի գիտնակնները հայտնաբերել են» պարզունակությամբ։

Նարե Խուդոյան

Երկու տարի առաջ Ծաղկաձորում գիտնականների հետ հանդիպման ժամանակ ՀՀ նախագահը հնչեցրել է հետևյալ միտքը՝ հո չե՞նք թողնելու, որ բոլորը գիտնական դառնան։ Այսօր դրությունը շրջադարձային փոփոխություն է կրել. օրեր առաջ ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի 70 ամյակին նվիրված միջոցառման ժամանակ իր ելույթում նախագահն ասել է՝ մեր երեխաները պետք է ցանկություն ունենան դառնալու գիտնական։

Անհասկանալի այս շրջադարձին դժվար է բացատրություն տալ։ Կամ նախագահի ընդունակությունները երկրի կառավարման ու զարգացման ուղիները գտնելու հարցում աճ են տվել, կամ, որ ավելի հավանական է, համաներումը գիտնականների վրա էլ է տարածվել. հիմա արդեն ոչ միայն չի արգելվում գիտնական դառնալ, այլև հորդորվում է։ Բայց… այստեղ միայն մի բայց կա։

Նոր սերունդն ավելի իրատես է կարծես. նա կցանկանա՞ արդյոք ընտրել մի ուղի, որտեղ սկզբնական շրջանում վաստակելու է ամսական 35 000 դրամ, իսկ երբ հասնի դոկտորության ու պրոֆեսորության բարձունքներին, 60–70 հազար դրամ։ Այստեղ նախագահի խոսքում «մի փոքր» հակասություն կա. արդյոք «մեր երեխաներ» ասելով ինքը նկատի ունի նաև իր ու իր հարազատների երեխաներին և թոռնիկներին նո՞ւյնպես, թե՞ սա նման է իր՝ ընտրություններից առաջ տված խոստմանը, երբ ասում էր՝ լա՛վ ենք ապրելու, ժաղավո՛ւրդ, բայց հետագայում պարզվեց, որ այդ լավ ապրել–ը միայն իրենց էր վերաբերում և ոչ թե ժողովրդին։

Նախագահի այս նախադասությունը համացանցում բուռն քննարկումների ու ծաղրի առիթ տվեց։ Ահա, օրինակ, մի քանի մեջբերումներ այդ քննարկումից՝ Ես էլ եմ ցանկանում, որ Սերժ Սարգսյանի, Տիգրան Սարգսյանի, Արմեն Աշոտյանի երեխեքն ու թոռները դառնան գիտնական: Մեկ ուրիշը՝ Բա էս ուրախ օրով մարդու կանիծե՞ն. ի՞նչ գիտնական, ո՞ւմ համար, ինչի՞ համար, դառնան, որ ի՞նչ անեն։ Մեկն էլ՝ Լրիվ արդեն ձեռք են առնում, տրամաբանությունն ու՞ր է, ո՞վ է սենց բան տեսել աշխարհում, եթե մի քանի բառով կարելի է արտաքին քաղաքականության մայրուղին փոխել, սրանք ո՞նց չեն հաջողացնում երկու տարում բան փոխել՝ էսքան խոսելով հանդերձ, ինչ–որ շատ կարևոր բան փչացել է։ Եվս մեկը՝ Սերժ Սարգսյան. Մեր երեխաները պետք է ցանկություն ունենան՝ դառնալու «ախրաննիկ»:

Իսկ ի՞նչպես կառաջարկեք բացատրել նախագահի հետևյալ միտքը՝ Սա նշանակում է, որ մենք չպետք է դանդաղենք գիտության ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների անցկացման ճանապարհին: Ի՞նչ բարեփոխումների մասին է խոսքը, և ե՞րբ պիտի դրվի բարեփոխումների շենքի հիմնաքարը, երբ որ Հայաստանում այլևս գիտնական չի՞ լինի, երբ գիտահետազոտական ինստիտուտների ու ակադեմիայի շենքերն արդեն վերածված կլինեն խաշանոցների ու խաղատների՞։

Ես առաջարկում եմ, որ նախագահի համար խոսք գրողը նախօրոք մի քիչ տեղեկանա «գործին», որ անհեթեթություններ ու ռեբուսներ չստացվեն։ Հո մենակ խոսքը գեղարվեստա–սենտիմենտալ մոտիվներով կառուցելը չէ. ի վերջո, ո՞նց կարելի է գրել ու նախագահի ձեռքը կարդալու տալ մի բան, որտեղ գրված ամեն ինչը հակասում է նրա իսկ վարած քաղաքականությանը։

Մի՛ դրեք նախագահին անհարմար վիճակների մեջ, գիտնականներին էլ մի՛ վիրավորեք, քանի որ նման կերպ խոսելը, գիտության հանդեպ նման քաղաքականություն վարելու պարագայում, միայն կարող է ընկալվել՝ որպես ձեռառնոց։

Նաիրա Վարդապետյան

Նախագահ Սերժ Սարգսյանն այսօր ընդունել է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների (ՏՏ) բնագավառում ՀՀ Նախագահի 2013թ. կրթական պարգևներին արժանացած ուսանողներին և աշակերտներին: Նախագահի նստավայրում տեղի ունեցած պարգևատրման հանդիսավոր արարողության ժամանակ Սերժ Սարգսյանը մրցանակակիրներին հանձնել է տարբեր անվանակարգերում նրանց շնորհված պարգևները. յուրաքանչյուր անվանակարգի համար վկայագրի հետ միասին երիտասարդներն ստացել են հուշախորհրդանիշ և դրամական պարգև, այս մասին տեղեկացնում են Նախագահի մամուլի գրասենյակից:

Նախագահի հրավերով միջոցառմանը մասնակցել են նաև ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի 70-ամյակի տոնակատարությունների շրջանակում Երևան ժամանած մեկ տասնյակից ավելի երկրների գիտությունների ազգային ակադեմիաների նախագահները, ովքեր շնորհավորել են մրցանակակիրներին և մաղթել նորանոր հաջողություններ:

Այս տարի ՀՀ Նախագահի ամենամյա կրթական պարգևին արժանացել են 21 ուսանող և 18 աշակերտ՝ 5 բուհից և 8 ավագ դպրոցից: Ընթացիկ տարում հանձնաժողովն ընդլայնել է մրցանակաբաշխությանը մասնակից կրթական հաստատությունների թիվը՝ ընդգրկելով նաև «Այբ» ավագ դպրոցը: Հանձնաժողովի որոշմամբ, այս տարի «գլխավոր մրցանակ» անվանակարգում հաղթող չի ճանաչվել:

Պարգևատրման արարողության ժամանակ Նախագահ Սերժ Սարգսյանը շնորհավորել է բարձր առաջադիմություն ցուցաբերած և Նախագահի 2013թ. կրթական պարգևներին արժանացած ուսանողներին և աշակերտներին, մաղթել նոր հաջողություններ:

Նախագահ Սերժ Սարգսյանի խոսքը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում ՀՀ Նախագահի կրթական պարգևների հանձնման արարողության ժամանակ

Սիրելի՛ ուսանողներ, աշակերտներ,
Սիրելի՛ ուսուցիչներ,
«Սինոփսիս Արմենիա» ընկերության հարգելի՛ ներկայացուցիչներ,
ԱՄՆ հարգելի՛ դեսպան,
Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Ողջունում եմ բոլորիդ Նախագահի նստավայրում: Առաջին հերթին շնորհավորանքի և շնորհակալության խոսք եմ ուղղում պարգևների արժանացած մեր երիտասարդներին: Այս պարգևները նվաճելով՝ դուք ապացուցում եք, որ պատրաստ եք ինքնուրույն մուտք գործելու մեծ կյանքի ուղի:

Այժմ դուք կատարում եք ձեր առաջին քայլերը ձեր ընտանիքներից և նեղ ընկերական շրջապատից դուրս: Եվ այդ առաջին քայլերն ապացուցում են, որ դուք պատասխանատու և հայրենասեր մարդիկ եք մեծանում:

Որպես Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ՝ ես ձեր ծնողների հետ միասին կիսում եմ այս հաղթանակի բերկրանքը: Իմ, ինչպես և նրանց համար չի կարող լինել ավելի մեծ ձեռքբերում, քան ձեր հաջողությունը:

Միևնույն ժամանակ, դուք օրինակ եք ծառայում ձեր հասակակիցների և ընկերների համար: Այդ օրինակը պետք է լինի վարակիչ, որպեսզի հեռուստատեսությամբ ձեզ տեսնողները ևս հավատան իրենց ուժերին, լծվեն իրենց ուսմանն ու կրթությանը: Թո՛ղ նրանք ոչ միայն ձեր օրինակի, այլև իրենց սեփական աշխատանքի շնորհիվ համոզվեն, որ մեկ, երկու, երեք տարի անց արդեն իրենց են ցուցադրելու հեռուստատեսային լուրերով՝ Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի նստավայրում պարգևներ և կրթաթոշակներ ստանալիս:

Դա հնարավոր է, հաստա՛տ հնարավոր է: Խնդրում եմ՝ պատմե՛ք բոլորին դրա մասին:

Սա ձեզանից յուրաքանչյուրի առաջին ձեռքբերումն է, որը դուք ինքներդ եք հնարավոր դարձրել: Եվ ես երախտապարտ եմ ձեզ՝ ձեր ձգտման, համառության, խանդավառության և եռանդի համար:

Ես վստահ եմ, որ այս առաջին պարգևին արժանանալով՝ դուք սրա վրա կանգ չեք առնելու: Արժանանալու եք շատ ավելի մեծ պարգևների: Ինչպես ասում են՝ լավ սկիզբը գործի կեսն է:

Դուք այդ լավ սկիզբը դրել եք, իսկ ես և ավագ սերնդի բոլոր ներկայացուցիչներն ամեն ինչ կանենք, որպեսզի այդ ազնիվ գործի երկրորդ կեսն էլ իրականություն դառնա: Վստահ եղեք, որ ինչպես այս պարագայում, ձեր կողքին կլինեն Հայաստանի պետական և մասնավոր շատ հաստատություններ՝ ձեզ համար հասու դարձնելով իրենց հնարավորությունները:

Աշխարհում այսօր մարդկային գիտելիքը և տաղանդն ամենաթանկն է գնահատվում: Իսկ դուք այսօր ներկայացնում եք մեր ժողովրդի տաղանդները, մեր ժողովրդի հարստությունը, մեր հասարակության սերուցքը: Ո՛չ մի կասկած չունեմ, որ ի դեմս ձեզ այստեղ է մեր Հայաստան աշխարհի ապագան, լուսավոր ապագան:

Սիրելի՛ բարեկամներ,

Ձեզ շնորհավորելու և մեծարելու այս արարողությանը մենք խնդրեցինք մասնակցել այս օրերին Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվող տարբեր երկրների գիտությունների ազգային ակադեմիաների նախագահներին, ովքեր ժամանել են Հայաստան՝ մեզ հետ կիսելու մեր ուրախությունը՝ կապված Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի 70-ամյակի հետ: Կարծում եմ՝ ապագա գիտնականների և գիտելիքի ուղով ընթացող պատանիների և աղջիկների համար այս տարիքում սա ինքնին հրաշալի ու խորհրդանշական նվեր է:

Մեկ անգամ ևս շնորհավորում եմ մեր մրցանակակիրներին: Մաղթում եմ ձեզ հաջողություններ, նորանոր ձեռքբերումներով լի անամպ ճանապարհ, որը նոր հաղթանակներ կբերի ձեզանից յուրաքանչյուրին և մեր ողջ ժողովրդին:

Օգտվելով առիթից` շնորհակալություն եմ հայտնում բոլոր այն մարդկանց, ովքեր մասնակցել են այս ծրագրի իրականացմանը:

Շնորհակալ եմ:

Այսօր աստղաֆիզիկոս Գրիգոր Գուրզադյանի ծննդյան օրն է։ Աստված՝ որպես արարող, ստեղծող, ունի սովորական և կատարյա՛լ ստեղծագործություններ։ Ի դեմս Գրիգոր Գուրզադյանի՝ մենք երևի գործ ունենք կատարյալի՛ հետ։ Այսօր մենք պիտի սիրով ու մեծագույն հարգանքով ասենք՝ ծնունդդ շնորհավոր, մա՛րդ Աստծո։

Թեև խոսքս սկսեցի «աստվածային ստեղծագործությունից», բայց Մեծ աստղագետի խոսքում ճիշտ հակառակն ենք կարդում՝ Տիեզերք–բնությունն ստեղծել է մարդուն, մարդն էլ իր հերթին ստեղծել է ինչ—որ բաներ, որոնք, ի վերջո, մտնում են տիեզերքի գանձարանը՝ որպես հավելյալ արժեք, որպես երկրորդական արդյունք։ Կարելի է ասել, որ մարդու գործունեությամբ տիեզերքը դառնում է մի փոքր ավելի բազմազան։ Օրինակ՝ մարդը ստեղծել է արվեստ, գրականություն, սրանք տիեզերքում չկան։ Թեպետ ներշնչումը, այո, գալիս է բնությունից։ Մարդն ստեղծել է հավատ, կրոն, մի հոյակապ պատրանք, որն իր բոլոր տարատեսակներով խաղացել է այնքան վիթխարի դեր՝ իր իսկ մարդու ճակատագրում։ Բայց կրոնը նույնպես չկա բնության մեջ։

Ի հակադրություն «աստվածային արարումների» տեսության, կյանքի առաջացման գուրզադյանական բացատրությունն այսպիսին է՝ Կանքի առաջացումը տիեզերքում օրինաչափ երևույթ է և ամենից առաջ՝ արդյունք որոշակի ֆիզիկական պրոցեսների… Իսկ ինչ վերաբերում է կյանքի առաջացմանը կոնկրետ Երկրի վրա, այո՛, այն պատահական երևույթ է։ Ճիշտ այնպես, ինչպես ասենք ամեն օր տեղի են ունենում ավտոմեքենաների վթարներ, վթարը օրինաչափ երևույթ է, իսկ որ կարող է պատահել հենց իմ մեքենայի հետ՝ պատահականություն է։

Իսկ թե ինչ «նյութից» է կառուցված մարդը, այսպես է բացատրվում՝ Սկզբունքորեն քիմիական բաղադրությունը աստղերի և, ասենք, մարդու, նույնն է։ Այլ կերպ ասած՝ մարդը մարդ է ոչ թե այն պատճառով, որ նրանում կան ինչ—ինչ քիմիական տարրեր, որոնք չկան աստղերի ու Արեգակի մեջ։ Պարզապես տարբեր է Մենդելեևի աղյուսակից բնության օգտվելու կերպը, այն դեպքում, երբ աստղ է «մոնտաժվում» և երբ մարդ է «պատվիրվում»։

Գրիգոր Գուրզադյանը՝ ֆիզմաթ. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, ծնվել է 1922 թվի այս օրը՝ հոկտեմբերի 15–ին Բաղդադում:

Ես շատ կցանկանայի շնորհավորանքի խոսքերն անձամբ իրեն ասել, տեսնել նրան ու լսել խոսքը, բայց համարձակությունս չհերիքեց՝ առաջարկելու հանդիպել, մանավանդ երբ կարդացի, որ մի անգամ նրան հրավիրել են հեռուստահարցազրույցի, նա հումորով պատասխանել է՝ «Երբ ես տեսնում եմ հեռուստատեսությամբ խոսող որևէ գլուխ, փառք եմ տալիս Աստծուն, որ դա իմ գլուխը չէ, և ինչ լավ է, որ այդ խցիկները ինձ չեն նկարահանել»։

Նա խուսափում է հարցազրույցներից ու նկարահանումներից, նրան պարզապես չեն հետաքրքրում նման բաները, նա ապրում է ի՛ր աշխարհում, որտեղ հնարավոր չէ մուտք գործել։ Բայց իր այդ «աշխարհը» պատկերված է նրա կտավներում և գիտահանրամատչելի, խոհափիլիսոփայական էսսեներում, որոնք ամփոփված են «Տիեզերքը ափի մեջ» ժողովածուում։

1946 թ. երբ ստեղծվեց ԳԱԱ Բյուրականի աստղադիտարանը, Գրիգոր Գուրզադյանը դարձավ այդ կենտրոնի հիմնադիրներից մեկը: Աստղագիտությունն ու տիեզերագնացությունը զարգանում էին, և Գուրզադյանը շատ չանցած եկավ այն համոզման, որ գետնի վրայի աստղադիտարաններն այլևս մեծ հեռանկար չունեն, որ Ամերիկայում և Եվրոպայում այդպիսիք քիչ են մնացել, որ ընդհանրապես, աստղադիտարանները շուտ են հնանում։ Գուրզադյանը լծվեց և անցավ տիեզերական ուղեծրային աստղադիտարանների նախագծմանը, որոնցից ամենահայտնին են «Օրիոնները»: 1971-ի ապրիլին «Սալյուտ-1» առաջին տիեզերական կայանը ուղեծիր բարձրացրեց «Օրիոն-1»-ը, իսկ գագաթնակետն էր «Օրիոն-2»-ը, որը «Սոյուզ-13» տիեզերանավի վրա աշխատեց 1973 թ.-ին։

Գրիգոր Գուրզադյանն ընդհանուր առմամբ տպագրել է ավելի քան 200 գիտական հոդված և մի շարք մենագրություններ։ Եվ նա տիեզերքին նայում է ո՛չ միայն գիտնականի՝ աստղագետի աչքով, այլ նաև նկարչի և գրողի. նա ունի բազմաթիվ կտավներ, նաև գրական ստեղծագործություններ։

Հետաքրքիր է՝ ինչպե՞ս եղավ, որ Գուրզադյանի հետաքրքրությունները կանգ առան հե՛նց տիեզերքի առեղծվածն ուսումնասիրելու ցանկության վրա։ Գուցե այդ հարցն ունի մի քանի՝ ավելի հիմնավոր պատասխաննե՞ր, բայց ներկայացնում եմ այս մեկը, որը նկարագրում է նաև տաղանդավոր, մե՛ծ մարդու լուսավոր էությունն ու գեղեցկության յուրովի ընկալումը՝ …Այո, Սատուրնն է մոլորակների թագուհին… Ես էլ, դեռ դպրոցական հասակում, առաջին բանը, որ տեսել եմ երկնքում, Սատուրնի օղակն է եղել… Դա ամենամեծ գեղեցկությունն էր, որ իմացել եմ երբևիցե… Այդ օրը ես դարձա աստղագետ…

Նարե Խուդոյան

Վերջին շրջանում գիտության հետ կապված խնդիրների մասին շատ է խոսվում, և  ստացածս բավականաչափ ինֆորմացիան առիթ է տվել ինձ, ինչպես և հավանաբար շատերին, շատ խորհելու այդ թեմայի շուրջ։

Գիտնականները դժգոհ են: Իհարկե, կան հատուկենտ գիտնականներ, որոնք համարում են, թե մեզ մոտ գիտության հանդեպ պետության քաղաքականությունն արդարացված է. դրա համար կան ինչ–ինչ օբյեկտիվ պատճառներ, բայց այդպիսիք, որպես կանոն, ունեն պաշտոններ, հետևաբար՝ պաշտոնը պահելու ձգտումը նրանց դարձրել է ոչ իրատես: Բայց գիտնականների մեծ մասը կարծում է, որ չի կարելի այսպես շարունակել. պայքարել, բարձրաձայնել է պետք։

Պայքարելու ձևերի հետ կապված էլ տարբեր կարծիքներ կան։ Շատերը գիտության ու գիտնականի այս վիճակի համար մեղադրում են իրենց՝ գիտնականներին՝ ասելով, որ «Խեղդվողի փրկության գործն իր՝ խեղդվողի ձեռքերում է գլխավորապես», և որ գիտնականները ճիշտ ձևով չեն կարողանում ղեկավարությանը բացատրել այն, որ այս 20 տարվա բարձիթողի վիճակից գիտությունը Հայաստանում գնում է դեպի անկում, որ գիտնականը երկրում ստանում է ամենացածր աշխատավարձը, որ չկա երբեմնի հարգանքը գիտնականի հանդեպ, որ գիտահետազոտական ինստիտուտներն ու լաբորատորիաները գնալով քայքայվում են, իսկ սարքավորումները դադարում լիենք պիտանելի, որ երիտասարդ գիտնականները հեռանում են երկրից՝ չցանկանալով դառնալ փոխարինողներ նախորդ սերնդին, իսկ թոշակառու գիտնականները ոչ մի կերպ չեն ցանկանում իրենց տեղը զիջել երիտասարդներին, անգամ նրանց մեջ առանձնահատուկ ավանդ ունեցողները այդ պատճառով դառնում են քննադատությունների թիրախ, քանի որ հնարավոր չէ գոյատևել միայն 40 000 թոշակով, որ եթե այսպես շարունակվի, 1-2 տասնամյակ անց Հայաստանն այլևս գիտություն չի ունենա:

Ես,օրինակ, համաձայն չեմ այն տեսակետի հետ, թե ղեկավարությանը լավ չի բացատրվում։ Եթե ղեկավարությունն անտեղյակ է գիտության կարևորությունից ու  գիտության հիմնախնդիրներից, ապա նա ունի՞ իրավունք ղեկավար համարվելու։ Դա ի՞նչ արդարացում է, որ 22 տարին բավական չի եղել՝ հասկանալու, թե դեպի ուր է գնում Հայաստանի՝ երբեմնի հզոր ու սեփական երկրի համար հպարտանալու առիթ հանդիսացող գիտությունը։

Ինձ շատ է զարմացնում այն, որ շատերն ասում են՝ իսկ գիտնականները բացատրե՞լ են իշխանություններին, որ էսպիսի վիճակ է, կամ՝ ո՞վ է մեղավոր, որ գիտնականները չեն կարողանում լավ բացատրել: Ի՞նչ է նշանակում սա. նույնն է, ինչ որ վարսավիրին բացատրես, թե մկրատն ինչպես բռնի ու ոնց կտրի մազերը, հաշվապահին բացատրես, թե ոնց հաշվի, հացթուխին՝ թե ինչքան ալյուր ու ջուր լցնի, կթվորուհուն բացատրես, թե ո՞նց կովը կթի: Ուրեմն՝ էլ ինչի՞ համար է «ընտրվել» առաջնորդ, ուրեմն՝ էլ ինչո՞վ է հասել երկրի առաջին դեմքը կոչվելու պատվին, ուրեմն ո՞ր արժանիքի շնորհիվ է արժանացել երկրի նախագահ կոչմանը, եթե երկրի համար առաջին կարևորության հարցերը նրան պիտի բացատրել:

Ճիշտ է, վերջին 2-3 տարում գիտնականներն ավելի շատ են բարձրաձայնում, բայց չի նշանակում, թե նախորդ 20 տարում ոչ մի բողոք չի հնչել: Իսկ ի՞նչ է՝ 22 տարվա բացատրությունը բավական չէ՞ր՝ հասկանալու: 22 տարին իմ տարիքն է, որից մի մասը՝ ո՛չ գիտակցական, բայց ես հասցրել եմ հասկանալ գիտության կարևորությունն ու գիտնականի աշխատանքի գնահատման անհրաժեշտությունը, այդ ինչպե՞ս է, որ մեր նախագահները 22 տարի անց դեռ բացատրության կարիք ունեն: 🙂

Գուցե սա այն դեպքն է, որ բարի ցարը տեղյակ չէ՞ երկրի վիճակից: Սա ինձ հիշեցնում է 1905 թ.-ի Արյունոտ կիրակիի նախաշեմը, երբ բանվոր դասակարգն ու գյուղացիությունը կիրակի օրը, հագած տոնական զգեստներ, ցարի նկարներով ու սրբապատկերներով պլակատներ վերցրած, երեխաների թաթիկներից բռնած գնացին դեպի Ձմեռային պալատ՝ բացատրելու և պատմելու ցարին, թե ինչ աղքատության մեջ են ապրում իրենք, թե ինչքան են ճզմված հարկերի տակ և այլն: Նրանք համոզված էին, որ ցարը տեղյակ չէ իրենց վիճակից, որ նա, լինելով շատ բարի, երբ լսի իրենց, անմիջապես կթեթևացնի իրենց վիճակը:

Թե ինչ եղավ հետո, բոլորս գիտենք. եղավ այն, ինչը դարձավ հարյուրավոր կտավների, երաժշտական ու գրական ստեղծագործությունների թեմա. հրամայվեց կրակ բացել խաղաղ ժողովրդի վրա:

Մի՞թե «ցարերը» կարող են անտեղյակ լինել վիճակից, ու դառնո՞ւմ են բարի, եթե ի սկզբանե բարի չեն լինում: Արդյոք կարիք կա՞ նրանց բացատրելու մի բան, ինչը իրենք պարտավոր են իմանալ՝ համապատասխան աթոռին բազմելուց առաջ: Իսկ բազմելուց առաջ պիտի լա՜վ իմանան, թե մեր նման աղքատ երկրում, գիտության՝ զարգացում ապահովելու ունակ միակ հենարանի հետ նման քաղաքականություն վարելու պարագայում, քանի՞ տարի անց մենք այլևս գիտություն չենք ունենա և քանի՞ տարի անց երկրում քանի՞ տասնյակ հայ կմնա:

Մանկապարտե՞զ է, ի՞նչ է…

Նարե Խուդոյան

Ալբերտ Էյնշտեյնի հետ հոգեհարազատ շատ գծեր ունեմ: Ժամանակակիցներն ասում են, որ Էյնշտեյնը շատ կենսուրախ, շփվող, էներգիայով լեցուն մարդ է եղել՝ ինձ պես: Բայց նշածներս դեռ գլխավոր նմանությունները չեն: Կան երկու ավելի մեծը ևս՝ առաջինը՝ ֆիզիկայի ոլորտում արտակարգ կարևոր հայտնագործություններ անելը, երկրորդ՝ նվագելը: Իհարկե, Էյնշտեյնը ջութակ է նվագել, իսկ ես՝ կիթառ, բայց կարևորն այն է, որ դա մեր երկուսիս համար կենսական կարևորության զբաղմունք է:

Հիմա ասելիքս էն է՝ որոշել եմ մեր ՀՀ վարչապետին առաջարկել, որ իրար հետ բարեգործական համերգներ տանք: Տեղյակ եք երևի, որ վարչապետը նույնպես, բացի քաղաքական դեմք լինելուց, նաև զարդարում է հայ մշակույթը՝ իր երգ ու նվագով:

Այժմ վերոնշյալ միտքս մանրամասնեմ՝ մեզ մոտ վաղուց արդեն մոռացել են՝ ինչ է իրենից ներկայացնում բարեգործական համերգն ու ինչի համար է այն: Հիմա, փոխանակ երկրի որևէ մի ոլորտ օգուտ քաղի համերգից, ընդհակառակը՝ պետբյուջեից են միլիոններ հատկացնում, որ, ասենք, օրինակ՝ Նունե Եսայանը երգի: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ քանի գիտահետազոտական ինստիտուտի շենք մասնակի կվերանորոգվեր, կամ քանի՞ լաբորատորիա անհրաժեշտ սարքավորումներով կզինվեր, եթե, օրինակ, տոների ու տոնական համերգների անվան տակ գրպանած աստղաբաշխական գումարներն ուղղվեին գիտությանը, դեռ ավելին՝ դրան գումարվեին տրված բարեգործական համերգների եկամուտները:

Օրինակ, Ալբերտ Էյնշտեյնը, բացի ընտանեկան և ընկերական շրջապատներում նվագելուց, նաև մասնակցում էր բարեգործական համերգների: 1934 թ. Բեռլինում կայացած բարեգործական այդպիսի համերգներից մեկում հավաքված 6500 դոլար հասույթը (բայց էն ժամանակվա 6500 դոլարը համարեք էսօրվա 650 000-ը) տրամադրեց Գերմանիայից գաղթած գիտնականներին, կամ՝ Պրինստոնում կայացած համերգի հասույթը տրամադրեց երեխաների կարիքներին:

Վերադառնալով գլխավոր մտքիս՝ որոշել եմ դիմել վարչապետին՝ միասին բարեգործական համերգ տալու և հասույթը գիտությանն ուղղելու առաջարկով. գիտությունը հարգող մարդ է, դժվար թե մերժի: Համ էլ միանգամից գոնե մի գործ արած կլինի գիտության մասով, թե չէ արդեն քաղաքական գործչից սկսած մինչև սկսնակ լրագրող, ձեռ են առնում՝ խոսքով գիտությա՛ն դերը կարևորելու, բայց գործով սեփական գրպա՛նը կարևորելու նրա այս անվերջանալի ինքնահակասության համար:

Առաջարկում եմ, որ ես ու վարչապետը մեջլի՛ս մտնենք, համապատասխանաբար՝ որպես աշուղ Դոստի և աշուղ Ֆաթուլլա: Մանավանդ, որ նման մոտեցումն ավելի մեծ հետաքրքրություն կմտցնի և ավելի մեծ թվով հանդիսատես կբերի, հետևաբար՝ ավելի շատ գումար, այստեղից էլ՝ գիտությանն ավելի շատ նվիրում: Ա՛յ դա կլինի գործ:

Էյնշտեյնը, լինելով գիտնական, լավ էր հասականում գիտության կարևորությունը: Նա իր մյուս տաղանդը՝ երաժշտական օժտվածությունը ծառայեցնում էր գիտությանը:

Վարչապետը, չլինելով գիտնական, ավելին՝ գիտության կարևորությունն ամենևին չըմբռնելով, կազմակերպում է համերգներ, որոնցից եկած օգուտն ուղղում է բանկային սեփական հաշիվներին, իր գործերի համար աղոթողներին, օֆշոր-մոֆշորներն, Կճոյան-բենթլի-մենթլիներին (մեղա, Տե՛ր…)

Հիմա, մտածում եմ, բացատրենք վարչապետին, Էյնշտեյնին օրինակ բերենք, գիտության դերի ու նշանակության մասին իր իսկ ճառերից մեջբերումներ անենք, բացատրենք իրեն՝ իր ասածների խելացիությունը, օրինակ ծառայենք, մարդ է էլի, միգուցե հասկանա:

Մեջլիսում հնչեցրած երգերն այս անգամ գովաբանելու են ոչ թե արքայադուստր Աննայի գեղեցկությունը, այլ հայաստանյան գիտությա՛ն գեղեցկությունը, անցյալ ժամանակվա փառքը և, հուսանք՝ լուսավոր ապագան, ինչը մեծապես կախված է վարչապետից ու պաշտոնի մեծությամբ իրեն մոտիկ կանգնած, ժողովրդի կողմից նույնքան՝ վարչապետի չափ հարգված (J) մեկ ուրիշից:

…Ասացի ու միանգամից սիրտս ահ ընկավ… բայց վայթե վարչապետն էս թեմայի մեջ ինձ հաղթի. դե գիտության մասով մեմ-մեծ բրդելում ու բստրելում նա արդեն լուրջ վաստակ ու մեծ փորձ ունի: Վայթե Էյնշտեյնին էլ հաղթեր տնաշենը, շեշտեմ՝ խոսքո՛վ: Էյնշտեյնն ի՞նչ պիտի իմանար, որ մեր վարչապետինը հենց մենակ խոսքն է, բանը հենց հասնում է գործին, մեկ էլ շուռ ես գալիս, տեսնում ես՝ չկա, գործով արդեն թռե՜լ, գնացել է Իսպանիա:

Բայց՝ չէ՜…իզուր եմ վախենում: Ես Էյնշտոյնի միտքն եմ ընտրել՝ որպես կյանքիս կարգախոս՝ բարությունը, գեղեցկությունը և ճշմարտությունը. ահա այն իդեալները, որոնք լուսավորում էին կյանքիս ուղին՝ նորից ու նորից մղելով երջանկության և հերոսության: Համաձայնվեք, որ նման ձևով առաջ գնացողը վախենալու բան չունի:

Ես իմ կարգախոսն ունեմ, համերգային ծրագիրը, գիտության համար ներդրումներ անելու մեծ ցանկությունը, ու մտածելու բան չունեմ. էնպես որ, թող վարչապետը գնա նստի ու մի լա՜վ մտածի…

Արամ Պապայան

Շատերն են համարում կինոն արվեստների արվեստ։ Ես միանում  եմ այդ կարծիքին։ Կինոյի հանդեպ սերս գուցե գալիս է՝ Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի շրջանավարտ լինելո՞ւցս, կամ գուցե հակառա՞կը՝ ինձ այդ բուհի շրջանավարտ է «դարձրել» սե՞րը կինոյի հանդեպ։

Կինոն հրաշք է։ Նա կորողանում է տալ կարևոր գիտելիքներ, որոնք տեսողական ու զգայական ընկալումների միասնության շնորհիվ ավելի լավ են տպավորվում ու հիշվում։ Կինոն  ի զորու է շատ ու շատ կարևոր իրազեկումներ անելու. մի սիրված ֆիլմի միջոցով շատ ավելի ասելիք կարելի է նպատակակետին հասցնել, քան տասնյակ հոդվածների, հաղորդումների ու հրապարակային ելույթների միջոցով։

Հիշենք, օրինակ, «Բարև, ես եմ»-ը: Այդ ֆիլմը՝ նեղ իմաստով՝ Երևանի Ֆիզիկայի ինստիտուտի հիմնադիր, հայ մեծանուն ֆիզիկոս Արտեմ Ալիխանյանի կյանքի պատմությունն է, լայն իմաստով՝ Հայաստանում գիտության սկզբնավորման մասին է։ Անգամ Վիքիպեդիայում բավականաչափ տեղեկություն կա «Բարև, ես եմ»–ի մասին՝ 1965 թ. «Հայֆիլմում» նկարահանված ֆիլմ, որը պատմում է ճանաչված ֆիզիկոս Արտյոմ Մանվելյանի նվաճումների ու նրա կողմից Հայաստանում տիեզերագիտական լաբորատորիայի հիմնադրման մասին։

Մենք ունենք էլի շատ հայտնի գիտնականներ, բայց միջին սերունդն ավելի լավ գիտի Ալիխանյանի՛ կյանքն ու գործունեությունը, քանի որ նրա՛ մասին պատմող ֆիլմը կա։ Իսկ ի՜նչ լավ կլիներ, եթե ունենայինք նաև մեր մյուս հայտնի գիտնականների կյանքն ու գործունեությունը ներկայացնող գեղարվեստական ֆիլմեր։

Վերջին շրջանում շատ է խոսվում գիտնականի վարկանշի ընկնելուց, պետության ու հասարակության կողմից գիտության դերն ու կարևորությունը չգնահատելուց, գիտնականի գործը սահմանված նվազագույն աշխատավարձով «վարձատրելուց» և այլն: Անհանգստացած ու վիրավորված այս վիճակից՝ գիտնականները առաջարկում են գիտության առաջ ծառացած հիմնախնդիրների լուծման մի քանի ուղիներ: Չփորձելով ինձ թույլ տալ՝ քննարկելու գիտնականների մատնանշած ուղիները, պարզապես ուզում եմ միանալ նրանց ու հիշեցնել բարձրաձայնելու, ահազանգելու, ավելի լայն մասսաներին իրազեկելու մի կարևոր ճանապարհ՝ կինոն, և առաջին հերթին՝ գեղարվեստական։

Այսօր էլ շատերն են հիշում, որ խորհրդային տարիներին հայաստանյան կինոթատրոնների ճակատներին փակցված էր Լենինի հետևյալ միտքը՝ «Բոլոր արվեստներից մեզ համար ամենակարևորը կինոն է»: Կոմունիստական ռեժիմի մերժմանը զուգահեռ մենք մերժել ենք նաև նրանում շատերի, մանավանդ՝ առաջնորդների հնչեցրած մտքերը, այնինչ շատ զարգացած երկրներ հենց այդ կամ նման կարգախոսով շարունակում են առաջ գնալ և ճիշտ քաղաքականություն վարել կինոյում։ Այդ երկրներում մշտապես նկարահանվել և նկարահանվում են տասնյակ ու հարյուրավոր ֆիլմեր՝ կապված գիտության գործիչների հետ։ Շատ ավելի են վավերագրական ֆիլմերը, բայց ավելի դիտվող են և ասելիքի հասանելիության տեսակետից ավելի հզոր, գեղարվեստական ֆիլմերն ու սերիալները, մանուկների համար՝ մանկական ֆիլմերն ու հատկապես մուլտֆիլմերը։ Ո՞ր մանուկը երբևէ կմոռանա, թե ով է եղել, օրինակ, Մարիա Կյուրին կամ Գալիլեո Գալիլեյը ու ինչ են նրանք արել, եթե դիտած լինի «Մարիա Կյուրի», «Գալիլեո Գալիլեյ» մուլտֆիլմերը՝ «Պատմական դեմքեր» մուլտշարքից ։

Ու մինչ վերջին քսան տավա ընթացքում մեր երկրում բոլոր հնարավոր ձևերով շնչահեղձ է արվում գիտությունը, ուրիշ երկրներում զարգացվում է այն, գնահատվում, վարձատրվում, ծախսվում մեծ գումարներ՝ նկարահանելու  գիտության ու գիտնականների մասին պատմող ֆիլմեր։ Վերջին տարիներին նկարահանվածներից կարելի է թվարկել «Մարիա Կյուրի» սերիալը, «Վերցրու իմ հոգին կամ Սաբինա», «Վտանգավոր մեթոդ», «Իմ ամուսինը հանճար է», «Կորոլյով», «Բանականության խաղեր», «Հոկինգ», «Դաու», «Մեծ պայթյունի տեսություն» հումորային սերիալը, հարյուրավոր գիտաֆանտաստիկ մուլտֆիլմեր և այլն։

Հայտնի դերասան Արմեն Ջիգարխանյանի կարծիքով՝ «Մենք աղքատ երկիր ենք, իսկ աղքատ երկրում կինո չի լինում: Կիսաաղքատ թատրոն դեռ կարող է գոյություն ունենալ, բայց կինոն արտադրություն է»: Աղքատ երկիրը պիտի հարստանա, որպեսզի ունենա արտադրություն, իսկ մեզ համար հարստանալու միակ ճանապարհը ո՛չ զբոսաշրջության զարգացումն է, ո՛չ հանքարդյունաբերությունը, ոչ էլ գյուղատնտեսությունն և անասնապահությունը, այլ գիտության զարգացումը, ինչպես որ դա արեցին մեզ նման փոքր ու աղքատ պետություններ Կորեան, Սինգապուրը։

Հիմա երիտասարդ գիտնականների համար անցկացվնում են բազմաթիվ մրցույթներ, որոնց միջոցով գնահատվում են գիտությանը վերաբերող աշխատանքները։

Ես առաջարկում եմ նման մրցույթների շրջանակում, որպես առաջին քայլ, մտցնել մի կետ ևս՝ գիտությանը վերաբերող գեղարվեստական ֆիլմերի և սերիալների սցենարների մրցույթ, իսկ մրցույթում հաղթած սցենարների նկարահանման համար հովանավորներ հաստատ կգտնվեն, եթե անգամ այդ հովանավորը չցանկանա հանդիսանալ պետությունը։

Լավ կլիներ, որ նկարահանվեին մանկական սերիալներ։ Ի՜նչ հրաշալի գիրք է Ռաֆայել Ղազարյանի «Վազգենիկը, լուսեղեն դինոզավրը և այլմոլորակայինները» և քանի՜ անգամ ավելի շատ երեխայի՝ հասանելի, տպավորիչ ու խորը ասելիք կտա այն, եթե վերածվի մանկական ֆիլմի կամ սերիալի։

Մենք ունենք արդեն հիվանդ հասարակություն և նրա բուժման խնդիրը, ինչը պիտի սկսել մանկապարտեզից, դպրոցից, նաև մանկապարտեզ ու դպրոցահասակ երեխաների ծնողներից՝ ճիշտ այնպես, ինչպես Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո սկսեցին լիկկայաններից։ Գիտության հանդեպ ի՞նչ հարգանք պիտի ունենա այն երեխան, ում ծնողը անփութորեն շպրտում է՝ գիտնականներն ի՞նչ են արել, որ փող են ուզում։ Ես, օրինակ, մեծ ցավ եմ ապրում՝ նման արտահայտություններ լսելիս, իսկ դրանք ամենուր են։ Կարծում եմ, որ այդ անհարգալից անբարտավանությունը գալիս է արժեհամակարգի շեղումից և տարիներ շարունակ ճիշտ տեղեկատվությունից զուրկ լինելուց։

Մեզ մոտ մինչև չնկարահանվեն ու չմատուցվեն նորմալ ֆիլմեր, մեր երկրի հերոսը՝ նա, ում կցանկանա մեծանալով նմանվել մեր երկրի մանուկը, չի կարող հովոներից վեր լինել։

Նարե Խուդոյան

Մեր նախագահն ու վարչապետը շատ նման են բաժակաճառեր արտասանող ու ամեն նոր բաժակից հետո խոստումներն ավելի ու ավելի մեծացնող այն քեֆչիներին, որոնք, խմիչքի ազդեցությունից դուրս գալուց անմիջապես հետո, սկսում են ձևեր փնտրել՝ փոխելու արդեն իսկ հնչեցրած խոստումը կամ էլ առերեսումից ու սեփական խոստման հանդեպ պատասխանատվությունից մշտապես փախած են:

Ամեն անգամ նման խոստման չկատարումից հետո նրանք ստանում են, մեղմ ասած, ամոթանքի նոր տարափ, բայց դաս չեն առնում՝ հավանաբար մտածելով՝ …«հո մեր գետի ջրից շա՞տ չի», կամ էլ՝ «անձրև է գալիս»:

Այս հերթական անգամն էլ նախագահը հանդիսավոր կերպով խոստացավ, որ 2014 թ. հունվարից կբարձրանան աշխատավարձերը: Հիմա հայտարարում են, թե հունվարից կբարձրանան միայն ուժային կառույցների աշխատողներինը, իսկ պետական համակարգում այլ աշխատողներինը կարվի 2014 թ. հուլիսին:

Կառավարության աշխատակազմի ղեկավար Վաչե Գաբրիելյանը, պատասխանելով ՀՅԴ-ական պատգամավոր Աղվան Վարդանյանի հարցին, թե ինչու աշխատավարձերի բարձրացումը չի կատարվում 2014 թ. սկզբից՝  ինչպես խոստացել էր նախագահը, պատասխանեց, թե անմիջապես սրընթաց բարձրացումը կարող է որոշակի խնդիրներ ստեղծել տնտեսավարող սուբյեկտների համար, և ոչ միայն բյուջետային առումով:

Լավ է, չէ՞. ուրեմն՝ խոստումը կրակում են, հետո նոր սկսում քննարկել հնարավոր խնդիրների առաջացումները:

Հավանաբար մեկնումեկը կարողացե՞լ է հաշվել, որ բոլորի աշխատավարձերի 40 տոկոսով բարձրացումն ահռելի գումարներ է պահանջում: Երկուսուկես տարի է արդեն, որ գիտնականները պայքարում են, որպեսզի իրենց աշխատավարձերը գոնե հանրապետության մինիմալ աշխատավարձից բարձր լինի, և ոչ մի արդյունք: Հենց փողից խոսք էր գնում, չինովնիկից մինչև նախագահ, թաշկինակները վերցրած, լաց էին լինում: Բա էդ ո՞նց եղավ, որ հանկարծ 40 տոկոս բարձրացնելու հնարավորություն առաջացավ: Դեռ սկզբում 100 տոկոս էին խոստանում, հետո, սովորության համաձայն, հետ կանգնեցին խոսքից ու սարքեցին 40:

Եթե կարող են բարձրացնել բոլորի աշխատավարձերը 40 տոկոսով, ինչո՞ւ ընդամենը 4000 գիտնականինը չէին կարող բարձրացնել, օրինակ, երկու անգամ: Չէ՞ որ դա այս բարձրացումների համար պահանջվող գումարի համեմատ ուղղակի մի շատ աննշան բան է` չերևացող, չնչին թիվ, պետբյուջեում հաստատ ճեղքվածք չէր առաջացնի, բայց փոխարենը զգալի կլիներ գիտնականի համար: Լավ, ինչո՞ւ չապահովել գիտնականին, որպեսզի նա լծվի երկրի զարգացման գործին: Ի վերջո, չէ՞ որ երկրի զագացման հույսը դրված է միայն գիտնականների վրա. ո՛չ շինարարի, ո՛չ վարորդի, ո՛չ դերասանի կամ գրադարանավարի, ո՛չ անգամ ուսուցչի, այլ գիտնականի, մի՞թե իրոք այդքան դժվար է դա հասկանալը:

Եթե անգամ գիտության մասին էլ հոգ չեն տանում, դա պիտի անեն ամոթից, հենց թեկուզ իրենց իսկ սարքած հակասություններից գոնե մեկից ազատվելու համար, այն հակասությունից, որ ամենուր ազդարարում են իրենց գիտելիքահենք տնտեսությունը, գիտության ու գիտնականի կարևորումը, միևնույն ժամանակ, գիտնականին տալիս են երկրում ամենացածր աշխատավարձը: Ինչպես կասեր ԿԳ նախարարը՝ կատարյա՛լ նոնսենս:

Եթե 40 000 ուսուցչի աշխատավարձը, որ առանց այն էլ բավական բարձր է գիտության դոկտորի աշխատավարձից, կարող են բարձրացնել 50 000-ով, ապա ինչո՞ւ չեն կարող տաս անգամ պակաս թվով` ընդամենը 4000 գիտնականինը բարձրացնել 100 000-ով՝ գոնե խուսափելու այն զավեշտից, որ, ինչպես ասել է ԿԳ նակարարը՝ գիտաշխատողը Հայաստանում կրկնակի անգամ ցածր է վարձատրվում, քան կրթական հիերարխիայում ավելի ցածր կանգնած՝ հանրակրթական դպրոցի ուսուցիչը: Չէ՞ որ 4000 գիտնականին՝ 100 000-ի ավելացումն հինգ անգամ ավելի քիչ ծախս է, քան 40 000 ուսուցչին 50 000:

Սրա՞ն էլ համաձայն չեք: Այդ դեպքում մի տարբերակ ևս՝ կարող եք աշխատավարձերը բարձրացնել ոչ թե 40, այլ 39 տոկոսով, ու այն մեկ տոկոս տարբերությունը տալ գիտնականներին: Գիտնականներն այնքան քիչ են մնացել երկրում, որ այդ 1 տոկոսը լիուլի կբավարարի նրանց, ու կարևորը, որ դա, միևնույնն է, բյուջեի համար չնչին ու չերևացող կլինի:

Դրա՞ն էլ համաձայն չեք: Որեմն՝ հստակ որոշո՞ւմ է կայացվել՝ գիտնականի աշխատավարձը սահմանել՝ որպես երկրում աշխատավարձի նվազագույն չափ: Դա ի՞նչ է՝ ծա՞ղր՝ ուղղված գիտնականներին: Դե էլ ինչպե՞ս չմտածել, որ այս խայտառակությունն ու ամոթալի վիճակը դրսի պատվեր է, ըստ որի՝ մեր իշխանությունը գիտակցաբար ոչնչացնում է գիտությունը: Ուրեմն՝ եզրակացությունը մեկն է՝ սա հատուկ տարվող քաղաքականություն է՝ ոչնչացնելու երկրի ապագան:

Ուզում եմ միտքս ամփոփել Խաչիկ Մանասելյանի ֆեյսբուքյան գրառումով. ՀՀ «գիտականահենք» կառավարությունը մտադիր է, որպես աշխատավարձի նվազագույն չափ, վերցնել գիտնականների աշխատավարձը` առանց դրա վրա որևէ հավելում անելու: Իսկ պետական պաշտոնյաների աշխատավարձերը, քանի որ վերջիններս ավելի «կարևոր» գործեր են անում և չեն հասցնում գոնե ամիսը մեկ անգամ ծախծխել ու փոխփխել իրենց «բենթլիներն ու մերսեդեսները», կբարձրացվի այդ նվազագույն աշխատավարձի համեմատ որոշակի գործակիցներ անգամ (հարյուրավոր տոկոսներով), ընդ որում` որքան ավելի բարձրաստիճան է պաշտոնյան, այնքան այդ գործակիցն ավելի բարձր կլինի: Կարճ ասած` սեփական շապիկը մարմնին ավելի մոտ է. էլ ինչ գիտնական, ինչ բան….

Այս աստիճան… կառավարություն հայ ժողովուրդը ո՛չ անցյալում է երբևէ ունեցել, ո՛չ էլ երևի ապագայում կունենա: 

Նաիրա Վարդապետյան