Հայկ Խաչատրյանը քիմիական գիտությունների թեկնածու է, դոցենտ: Ներկայում աշխատում է Հարավ-կորեական Սամսունգ ընկերության գիտահետազոտական կենտրոնում (Samsung Display, Research and Development center, Process developing team), որպես ավագ գիտաշխատող (책임)։ Ներկայում զբաղվում է հաջորդ սերնդի էկրանների` ճկուն էկրանների, ստեղծման գործով:

 Կյանքում եթե դժվարին վիճակներում է հայտնվում, հիշում է մի իմաստուն խոսք, որը, իր խոսքով, թեև մի քիչ գռեհիկ է հնչում, սակայն շատ դիպուկ է. «Եթե նույնիսկ ձեզ կերել են, անգամ այդ պարագայում երկու ելքի հնարավորություն կա»: Այսինքն, երբեք ու ոչ մի պարագայում փակուղի չկա: Իսկ առօրյայում առաջնորդվում է մի ասույթով, որը շատ է օգնում. «եթե չփորձես, երբեք չես հիասթափվի, իսկ եթե փորձես, գուցե ստացվի»:

-Հայկ, կարո՞ղ եք մի քանի նախադասությամբ ասել, թե ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ։

-Ծնվել եմ լեռնային գյուղում (Գեղարքունիքի մարզ, գյուղ Գեղարքունիք), որտեղ ամենուրեք սարեր են: Երբ փոքր էի, միշտ հարցնում էի՝ իսկ ի՞նչ կա այն սարի հետևում, իսկ մյուսի՞»… Այդպես ծնվեց հետաքրքրություն` անորոշության, խորհրդավորի, դեռևս անհայտի նկատմամբ: Իսկ որտե՞ղ կարելի է հագուրդ տալ նորին գերազանցություն հետաքրքրությանը, հանդիպելու սուր զգացողությանը` երես առ երես կանգնելով անորոշության առջև, եթե ոչ՝ գիտության մեջ: Նախկինում մարդիկ տեղափոխվում էին վայրից վայր, երկրից երկիր՝  մի ինչ-որ նոր բան գտնելու, մի ինչ-որ նոր երևույթ բացահայտելու համար: Դա մարդու սկիզբն է ու մարդու բնույթը: Ներկայում, կարծես թե, չկա արդեն անհայտ վայր` նոր քարտեզներ գծելու համար: Սակայն այդ քարտեզագրումը կարելի է իրականացնել գիտության մեջ, որտեղ ամեն ինչ նոր է, ամեն ինչ՝ հետաքրքիր, ամեն ինչ՝ խորհրդավոր… Եվ պատահական չէ, որ մեկ անգամ գիտությամբ զբաղվելով ու կլանվելով այդ աշխարհում, սերմանվում, բողբոջում և ծիլեր է տալիս մի զգացում, որի նկարագրման համար կարելի է «սեր» եզրն օգտագործել: Ահա այդ սերը, անգամ բազում զրկանքների պարագայում, ձգում ու պահում է մարդուն և օծում նրան` տալով գիտության կրողի տիտղոսը:

-Ի՞նչ նախասիրություններ ունեք, ուրիշ ինչո՞վ եք հետաքրքրվում կյանքում։

-Նախասիրություններս բազմաթիվ են: Դրանք հաջորդում են միմյանց` կախված տարիքի, աշխատանքի, կյանքի որոշակի դրվագի ու ժամանակահատվածի հետ: Թերևս, չի փոխվել միայն ընթերցելու նկատմամբ ունեցածս սերը: Սակայն, ցավոք, ներկայում, ժամանակի սղության պատճառով, այդ հաճույքի բերկրանքը հաճախ չեմ կարողանում վայելել: 

-Ձեր  կյանքի ու նաև մասնագիտական կարիերայի ամենաշրջադարձային պահերը որո՞նք եք համարում։

-Կարող եմ նշել մի քանի շրջադարձային պահեր, որոնք ուղղակիորեն կապված էին կոնկրետ որոշման հետ: Մասնավորապես, կարող եմ հիշել մասնագիտության ընտրության պահը: Դպրոցական տարներին արտադասարանային սկզբունքով պարապում էի պատմություն: Առաջընթացս պսակվեց հանրապետական օլիմպիադայի հաղթողի դիպլոմով` Հայոց պատմություն առարկայից: Ենթադրվում էր, որ ես պետք է պատմություն առարկան ընտրեի, սակայն ես քիմիա և բնության պահպանություն մասնագիտությունն ընտրեցի: Մասնագիտական առումով շրջադարձային էր ասպիրանտուրայի ընտրությունը: Ես գերազանցությամբ ավարտել եմ Էկոլոգիա և բնության պահպանություն բաժինը, բայց ընտրեցի քիմիական ֆիզիկա մասնագիտացումը, և թեկնածուական ատենախոսությունս հենց այս ոլորտում է:

–Կոնկրետ ի՞նչ գիտական խնդիրների վրա եք աշխատել անցյալում և աշխատում ներկա պահին, ի՞նչ տպագրություններ, ինչպիսի՞ հաջողություններ կան։ Ի՞նչ միջազգային գիտաժողովներում ու այլ գիտական ֆորումներում եք ներկայացրել Ձեր աշխատանքներն ու ինչպիսի՞ արձագանքներ են դրանք ստացել։

-Հակիրճ ներկայանալու համար, ասեմ, որ ստացել եմ բազմաթիվ մրցանակներ, այդ թվում՝ Հայաստանում ամենաբարձր մրցանակը համարվող ՀՀ նախագահի մրցանակ–2009, իմ գործընկերոջ և գիտական ղեկավարի հետ միասին: Մրցանակների շարքից են՝ ՀՀ ԳԱԱ, Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի և Ռուսաստանի հայերի միության Լավագույն գիտական աշխատանք մրցույթի հաղթող՝ տեխնիկական գիտությունների ոլորտում–2010, ARPA Institute Invention մրցույթի ինովացիոն ծրագրի հաղթող–2009, ԱՄՆ պետդեպարտամենտի “Fulbright” դրամաշնորհ–2007-2008, Համաշխարհային կերամիկայի ակադեմիայի անդամ “As a member of the International Association on SHS (SHS-AS)– 2005″ և այլն:

Ունեմ մոտ 80 գիտական հրապարակումներ` հոդվածների, թեզիսների, գիտաժողովների նյութերի տեսքով: Աշխատանքներս ներկայացրել եմ բազմաթիվ ազգային և միջազգային գիտաժողովներում՝ Նոր նյութեր և պրոցեսներ, Երևան-Գորիս, ՀՀ, 2010 (բանավոր զեկույց); “SHS X International Symposium on Self-Propagating High-Temperature Synthesis”, հուլիսի 1-5, Ծաղկաձոր, ՀՀ (բանավոր զեկույց); 18th International Baltic Conference Engineering Materials & Tribology, Baltmattrib, Tallinn, Estonia, 2009 (բանավոր զեկույց); “SHS IX International Symposium on Self-Propagating High-Temperature Synthesis”, հուլիսի 1-5, Դիժոն, Ֆրանսիա (բանավոր զեկույց); “Nonisothermal Phenomena and Processes” միջազագային գիտաժողով, Նոյեմբերի 27 — Դեկտեմբերի 1, Երևան, ՀՀ, 2006 (բանավոր զեկույց); ԲԻՍ-ին նվիրված առաջին Հայ-Իսրայելական դպրոց, սեպտեմբերի 21-23, Երևան, Հայաստան, 2005; “SHS VIII International Symposium on Self-Propagating High-Temperature Synthesis”, Հունիսի 21-24, Կալյարի, Իտալիա, 2005 (բանավոր զեկույց); “II Համառուսական երիտասարդ գիտնականների գիտաժողով նվիրված կառուցվածքային մակրոկինետիկային“, Նոյեմբեր 7-9, Մոսկվա, ՌԴ, 2004 (բանավոր զեկույց); “Քիմիական ֆիզիկայի նոր պրոբլեմները”, հոկտեմբեր 7-11, Երևան, ՀՀ, 2002; AEMS-ի 11-րդ գիտաժողով, Հոկտեմբեր 23-26, Երևան, Հայաստան, 2003, և այլն:

Համահեղինակ եմ հինգ մեթոդական աշխատանքների` ուսանողների լաբորատոր աշխատանքները կազմակերպելու համար: Ունեմ 11 արտոնագիր` ԱՄՆ, Կորեա, Չինաստան, Թայվան, Եվրոպական և այլն: Իհարկե, արտոնագրերի մեծ մասը ստացել եմ, երբ արդեն աշխատում էի Սամսունգ ընկերությունում: Ներկայում զբաղվում եմ ճկուն էկրանների ստեղծման գործով:

– Ի՞նչ միջազգային գիտական համագործակցություններում եք ընդգրկված։ Ինչպե՞ս եք գնահատում միջազգային գիտական տարածքին Ձեր և ձեր խմբի ինտեգրվածության աստիճանը, ի՞նչ հեռանկարներ եք տեսնում զարգացման համար։

-Մեր գիտական խմբն ստացել է բազմաթիվ միջազգային դրամաշնորհներ: Այս պահին կարող եմ մտաբերել մի քանիսը` CRDF, Copernicus-2, NFSAT-CRDF, ANSEF, ISTC, Fulbright, Mobilitas (FP-7) և այլն: Այս դրամաշնորհների շրջանակներում լուրջ հետազոտություններ են կատարվել և տպագրվել հարյուրավոր աշխատանքներ: Մասնագետների փոխանակումներ են եղել` Հայաստան – ԱՄՆ, Եվրոպա: Գիտական խումբը մեծ ներուժ ունի, ունի նաև հրաշալի պատմություն և փորձ, ինչպես նաև՝ լայն մտածողությամբ ղեկավար: Վերջինիս դերը անժխտելի է՝ այս խմբի ձեռքբերումների ու խմբվածության մեջ:

Կարծում եմ՝ անելիքներ դեռ շատ կան: Հատկապես վերջին տարիներին փոխվել է դրամաշնորհների տրման կարգը: Հիմնականում պահանջվում է, որ որոշ մասնաբաժին վճարի շահող կողմի պետությունը: Իսկ մեր պետությունը, բնականաբար, չի վճարում: Այս տեսակետից՝ գիտնականը մենակ է մնացել այս կատաղի մրցակցային դաշտում, և հիմա դրամաշնորհներ ստանալը շատ դժվար է:

-Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում։ Արդյո՞ք ավելի սերտ համագործակցությունը հնարավորություն չի տա՝ ավելի մեծ ծրագրեր ձեռնարկելու։

-Ներքին համագործակցություններ կան, բայց դրանք շատ թույլ են ու զարգացման մեծ տեղ ունեն: Դրա շնորհիվ կշահենք մենք բոլորս: Սակայն, կարծես թե, այդ ուղղությամբ լայն քայլեր չեն նկատվում:

–Ձեր աշխատանքներում քանի համահեղինակ է ընդգրկված, և ո՞րքան մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

-Աշխատանքներս, ինչպես նշեցի, ավելի քան 80-ն են: Հիմնականում երկուսից–երեք համահեղինակներով ենք: Ներդրման աստիճանը խիստ բազմազան է: Այն կարող է խորհդատվականից մինչև ամբողջական մաս կազմել, այդ թվում՝ նախագծման, պլանավորման և փորձերի իրականացման, ինչպես նաև՝ ձևակերպման ու ամսագիր ուղարկելու գործընթացներում:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին, որոնք վերջին երկու տարվա ընթացքում սկսեցին իրականացվել։

-Այո, մրցանակները և խրախուսանքներն իրոք ոգևորում են, հատկապես՝ երիտասարդներին, և կարող են մեծ խթան լինել՝ ավելի լավ աշխատելու ու նպատակամղված գործելու համար: Սակայն դա կոսմետիկ փոփոխություն է, դրանով վիճակը չես շտկի: Պետք է արմատական փոփոխություն լինի: Առաջին հերթին գիտնականի տված արտադրանքը` գիտական արդյունքն ու միտքը պետք է սպառող լինի: Այդ սպառումը պետք է պետությունն իրականացնի, որից ինքը խիստ կշահի` բոլոր առումներով:

–Այս տարի, Հայկյան մրցանակաբաշխության արդյունքներն ամփոփելիս, որպես հիմք՝ ընդունվել է միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանակը, իսկ անցյալ տարի դիտարկվում էր հղումների թիվը։ Ձեր կարծիքով, ո՞ր չափանիշն է ավելի լավ արտացոլում «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» մրցանակի անվանակարգը։

-Ճիշտ ու դիպուկ պարամետր են ընտրել երկու դեպքում էլ: Դա կխթանի տպագրվող աշխատանքների որակի բարձրացմանը: Համամիտ եմ՝ ազդեցության գործակիցը որպես հիմք ընդունելու գաղափարի հետ:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերում այն բանին, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառների, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ-ի վրա։

-Դա մի քիչ կխճճի վիճակը: Կարծում եմ, այս փուլում դա ցանկալի չէ: Արդյո՞ք մի փայլուն երիտասարդ, որը, ենթադրենք, ընտել է կաթնավերամշակման բաժինն ու բարձր  ցուցանիշներ է ցույց տալիս, պետք է ավելի քիչ խրախուսման արժանանա, քան այն միջակ երիտասարդը, որին հաջողվել է խցկվել շատ արդիական մի ճյուղի, ասենք, գենային ինժեներիայի մեջ։ Կարծում եմ, որ ներկայում Հայաստանում առաջին հերթին պետք է խրախուսել լավ աշխատանքը: Թեև կարևորում եմ նաև ժամանակին համահունչ քայլելու հրամայականը:

–Փորձարարները երբեմն բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա սովորաբար շահում են տեսաբանները։ Ի՞նչ կասեք, ի՞նչ պետք է անել, որ պայմաններն ավելի ընդունելի դառնան։

-Շատ խորքային խնդիր է: Կարելի է պարզապես մրցանակը երկատել: Թող առանձին լինի մրցանակ տեսական և մրցանակ` փորձարարական աշխատանքների համար: Թերևս այս սխեման այնքան էլ կենսունակ չէ, բայց տարբերակ է:

–Մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս միշտ դժվարություն է առաջանում՝ կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները գնահատելում։ Գիտաչափական ինչպիսի՞ մոտեցում է պետք այս հարցում, ինչպիսի՞ չափորոշիչներ կիրառել։ Ի՞նչ կարծիքի եք՝ h-ինդեսքն այս դեպքում օգտակա՞ր է։

–հ-ինդեքսով դատելու համար գիտնականն արդեն պետք է բավականին կայացած լինի: Կարծես թե, դա այնքան էլ տեղին չէ երիտասարդ գիտնականի պարագայում:

–Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

-Ցավոք, չեմ տեսնում։ Ու դրա  ուղղակի հետևանքն է իմ արտագաղթը` ընտանիքիս հետ միասին: Պետությունն ինձ կրթելու և մասնագետ դարձնելու համար ահռելի մեծ ներդրում կատարեց, իսկ այժմ պտուղներից օգտվում են այլ ազգերն ու պետությունները: Այստեղ են մեր պապերն ասել. «հիմարի ոսկին` խելոքի  գրպանում», ու այստեղ  չկա ոչ մի անօրինաչափություն:

–Որքա՞ն է կոռուպցիան տարածված գիտական աշխարհում։ Արդյո՞ք Դուք կամ Ձեզ ծանոթ այլ երիտասարդ գիտնականներ ևս տուժել եք դրանից։ Շահագործո՞ւմ են արդյոք երիտասարդ գիտնականների աշխատանքը լաբորատորիաների վարիչները և տիտղոսակիր կամ պաշտոնատար այլ անձինք՝ գրվելով համահեղինակ, իրենց վերագրելով կատարված աշխատանքը կամ օգտվելով աշխատանքի այլ պտուղներից։

-Կոռուպցան ամենուր է, այո: Սակայն գիտական աշխարհում, կարծես թե, դա այնքան էլ սուր չէ կամ գուցե ինձ է բախտ վիճակվել օրինակելի գիտական խմբերում աշխատել: Ղեկավարի համահեղինակ գրվելն օրինաչափ ու նորմալ եմ համարում: Թերևս, երբեմն ցանկալի է նաև առանձին հանդես գալ: Այդ պարագայում արդեն մեծ նշանակություն ունի խմբի ղեկավարի կամ գիտական ղեկավարի մտածողության ձևաչափը: Խոշոր գիտնականները միշտ խրախուսում և առաջ են մղում երիտասարդներին: Իսկ գրագող և շահագործող ղեկավարների խմբերը միշտ էլ միջակությունից վերև չեն բարձրանում: Այնպես որ, ղեկավարները նույնպես դա գիտակցում են և փորձում հնարավորինս մրցունակ թիմ կերտել:

–Ինչքա՞ն ժամանակ եք աշխատել արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք՝ Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

-Արդեն երկու տարի աշխատում եմ Սամսունգ ընկերության գիտահետազոտական ինստիտուտում: Զբաղվում ենք ճկուն էկրանների (flexible display) և փաթաթվող հեռուստացույցների (rollable TV) ստեղծմամբ: Տարբերությունը նյութական ու տեխնիկական բազան է: Այստեղ առկա են ինձ հայտնի ու անհայտ բոլոր հետազոտական եղանակները: Այսինքն, դիցուք կարիք առաջացավ ուսումնասիրել ինչ–որ երևույթ կամ նյութ՝ խնդրեմ, դա հնարավոր է իրականացնել գերժամանակակից մեթոդներով ու շատ սեղմ ժամկետում: Մեթոդի բացակայության դեպքում, հնարավոր է անալիզը պատվիրել համալսարաններում: Վճարում է ընկերությունը, և բացարձակ կապ չունի վճարվող գումարի չափը:

Նշեմ նաև թերի կողմերը. այստեղ խնդրի լուծմանը չի տրվում գիտական մոտեցում: Չկա տեսական լավ հիմք: Արդյունքներն ստանում են փորձերի, շատ փորձերի ու վիճակագրության հաշվին: Երբեմն նաև զարմանալի է, թե ինչպես կարելի է այսպես, «աչքաչափով» գիտություն անել և արդյունք ստանալ: Ես վստահորեն կարող եմ ասել, որ Հայաստանում միտքը շատ ավելի առաջ է, քան Կորեայում, սակայն տեխնիկական հագեցվածության տեսանկյունից Հայաստանն ուղղակի ծիծաղելի վիճակում է: Տարբերությունն այնքան է, ինչքան ձուկը` չորքոտանուց:

–Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։

-Ինչքան էլ ասենք չկա, միևնույն է, դա ուղղակի կստացվի միայն ասել: Իրականում, կարծես թե կա: Համենայն դեպս, տղաներն ամենուր ավելի լուրջ են ընդունվում, քան աղջիկները:

-՚Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում անձամբ Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։

-Եթե ըղձականով խոսենք, ապա՝ Հայաստանում, իսկ եթե ավելի իրատեսական, ուրեմն` արտասահմանում:

–Ի՞նչ կմաղթեք երիտասարդ գիտնականներին, և ընդհանրապես գիտական հանրությանն այս տարի։

-Բեղուն միտք և հաջող ղեկավար այրեր: Ինչպես ասում են՝ ավելի լավ է՝ տասը էշ` առյուծի ղեկավարությամբ, քան տաս առյուծ` էշի: Եթե վատ մենեջմենթ լինի, երբեք թունելի վերջում լույսը չի երևա, իսկ գիտնականները ստիպված «Չիկագո» կգնան, իհարկե, հոգու կանչով…

 Զրուցեց Մանե Հակոբյանը

Շուշան Պետրոսյանն ասպիրանտ է: Աշխատում է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտում (ՀՀ ԳԱԱ ՖՀԻ), տեսական ֆիզիկայի լաբորատորիայում՝ որպես կրտսեր գիտաշխատող, քվանտային օպտիկայի և  քվանտային ինֆորմացիայի ոլորտում: Օրերս արժանացավ Գիտության պետական կոմիտեի՝ «Ասպիրանտների հետազոտությունների աջակցության ծրագիր-2012» մրցույթի դրամաշնորհին` դրամաշնորհ, որի ֆինանսավորումն իրականացնում է «Երիտասարդ գիտնականների աջակցության ծրագիրը»՝ (ԵԳԱԾ) Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի խողովակներով։ Շուշան Պետրոսյանն, այսպիսով, ԵԳԱԾ-ի գիտական դրամաշնորհային ծրագրերի անդրանիկ երկու շահառուներից մեկն է, մյուսը Կարեն Այվազյանն է՝ Հայաստանի պետական ճարտարագիտական համալսարանից։ Շնորհավորո՛ւմ ենք։

Շուշանը պատմում է, որ չի պլանավորել՝ գիտությամբ զբաղվել, բայց. «Մի օր հայրս եկավ, ասաց՝ մեկ շաբաթից ֆիզմաթ դպրոցում ընդունելության քննություններ են, ուզո՞ւմ ես մասնակցել: Ասացի՝ ուզում եմ: Եվ սկսվեց… 🙂 Դպրոցն ավարտելուց հետո մասնակցեցի ԵՊՀ-ի ընդունելության հարցազրույցին, ընդունվեցի ֆիզիկայի ֆակուլտետ: Երբ մագիստրատուրայում էի, ծանոթացա գիտական ղեկավարիս հետ, շատ սիրեցի նրան, աշխատանքը` նույնպես… այնպես որ, որոշեցի շարունակել»:

Այն հարցին, թե, գիտությունից դուրս, ուրիշ ի՞նչ հետաքրքրություններ ունի, պատասխանեց, որ նախասիրությունները շատ են, ժամանակը` քիչ. «Հետաքրքրվում եմ պարերով, սիրում եմ լողալ, կարդալ»:

Այն խնդիրները,  որոնց վրա աշխատում է Շուշանը, հիմնականում նվիրված են լույսի և միջավայրի փոխազդեցության տեսությանը: Ստացված արդյունքները տպագրվել են, ներկայացվել մի քանի գիտաժողովներում, առանձնացնում է EGAS 43 (European Group on Atomic Systems), Fribourg, Switzerland գիտաժողովը։ Արձագանքները դրական են, հետաքրքրությունը՝ բավականին մեծ, նույնիսկ ստացել է համագործակցության առաջարկներ: Այժմ զբաղված է օպտիկապես խիտ միջավայրում միաֆոտոն իմպուլսի անկորուստ տարածման դինամիկայի ուսումնասիրության խնդրով: Մոտ ժամանակներում սպասվում են էլի հոդվածներ, և արդեն իսկ ծրագրված է մասնակցություն՝ միջազգային գիտաժողովների:

—Շուշան, ի՞նչ միջազգային գիտական համագործակցություններում եք ընդգրկված և ինչպիսի՞ն է դրա արդյունավետությունն ու օգտակարությունը։

—Մեր խումբն իրականացրել է մի շարք միջազգային դրամաշնորհային ծրագրեր՝ NFSAT, ASNEF այլն: Ներկայում խումբն ընդգրկված է միացյալ հայ-ֆրանսիական LIA IRMAS առանց պատերի լաբորատորիայում, նաև  եվրոպական FP7 շրջանակային ծրագրի IPERA նախագծում: Բոլորովին վերջերս ստացա «Ասպիրանտների հետազոտությունների աջակցության ծրագիր-2012» մրցույթի դրամաշնորհ՝ «Միաֆոտոն իմպուլսի տարածումը սնամեջ ալիքատարում պարփակված L-ատոմների միջավայրում» վերնագրով նախագիծն իրականացնելու համար:

—Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում:

—Համագործակցությունն ապահովում է փորձի փոխանակում, ուժերի միավորում և, բնական է, որ ներքին սերտ համագործակցության արդյունքում ավելի մրցունակ կլինենք՝ միջազգային ծավալուն ծրագրերի դիմելիս: Ինչքան որ ես եմ տեղյակ, մեծ խմբեր մեզ մոտ չկան, իսկ համագործակցությունը խմբերի միջև թույլ է:

—Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

—Մինչ այժմ աշխատանքներում ընդգրկված են երկու հեղինակ: Աշխատանքի հիմնական մասը կատարում եմ ես՝ գիտական ղեկավարիս ղեկավարությամբ:

—Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները։

—Գիտությունը պահանջում է մեծ ներդրումներ՝ առանց շուտափույթ շահույթի ակնկալիքի, հետևաբար, կարիք ունի պետական հոգածության: Հասկանալի է, որ այն թանկ հաճույք է, բայց երևի, ցանկության դեպքում, նույնիսկ մեր սուղ ֆինանսական հնարավորությունների պայմաններում, վիճակը կարելի է բարելավել: Գիտության խնդիրը առանձին չէ, պրոբլեմներ կան բոլոր ոլորտներում, և դրանք փոխկապակցված են: Հարկավոր են արմատական փոփոխություններ:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին:

-Գիտությունը պահանջում է տքնաջան աշխատանք ու նվիրում, և լավ է, որ  այն մարդիկ, ովքեր, ի հեճուկս դժվարությունների, ընտրել են գիտության ճանապարհը, խրախուսվում են: Ես ինքս էլ ստացել եմ նման խրախուսական պարգև: Սակայն սա դիտել՝ որպես գիտության վիճակը փոխող լուրջ քայլ կամ թերֆինանսավորման հարցի լուծում, չի կարելի:

-Մրցանակաբաշխության արդյունքներն ամփոփելիս ի՞նչ չափանիշներով արժե առաջնորդվել. տպագրությունների քանա՞կ, հղումների թի՞վ:  

—Գտնել որևէ չափանիշ, որը ճշգրիտ կներկայացնի գիտական աշխատանքի արժեքը, շատ բարդ է: Նույնիսկ տպագրությունների քանակը կամ հղումների թիվը ստույգ չեն բնութագրում աշխատանքի արժեքը: Այնուամենայնիվ, որոշ պատկերացում դրանք տալիս են՝ հենց թեկուզ նորմավորված ազդեցության գործակից կիրառելու դեպքում նշվածները որպես չափանիշներ օգտագործելն ընդունելի է:

—Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները: Իսկ լուծման ճանապարհնե՞րը։

—Նախ՝ ֆինանսական խնդիրները, ապագայի հանդեպ անվստահությունը: Որոշելով մնալ Հայաստանում՝ երիտասարդ գիտնականը վտանգում է իր մասնագիտական աճը: Լուծումը տեսնում եմ միջազգային սերտ համագործակցությունների մեջ: Պետք է ֆինանսավորվեն գործուղումներ, նաև երկարաժամկետ ուսումնական և աշխատանքային այցեր: Լինելով ատասահմանյան առաջատար գիտական հիմնարկներում՝ երիտասարդները կսովորեն և այնտեղի փորձը ու գիտելիքները կտեղափոխեն Հայաստան:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք գիտնականը չի դադարում գիտնական լինել այն պահից, երբ սկսում է մտածել իր գործով վաստակելու մասին։

-Գիտական հանրությունը պետք է բարձրաձայնի և լուծումներ առաջարկի գիտության ասպարեզում առկա խնդիրների համար: Իհարկե, գիտության մեջ հաջողության հասնելու համար անհրաժեշտ  է համառ, քրտնաջան աշխատանք, նաև զոհաբերություններ. եթե պատրաստ ես, ուրեմն սիրում ես աշխատանքդ: Բայց արդյո՞ք այդ զոհաբերությունը պետք է լինի արժանապատիվ կյանքի հնարավորությունը և արդյո՞ք դա հերոսություն կլինի:

-Տարածվա՞ծ է կոռուպցիան գիտական աշխարհում։

—Ոչ այնքան կոռուպցիա, որքան բարեկամական հարաբերություններ: Բոլորը բոլորին գիտեն, աշխատում են իրար չնեղացնել:

—Ձեր ապագան ու մասնագիտական հետագա աճը Հայաստանո՞ւմ, թե՞ արտասահմանում եք տեսնում։

-Իմ ապագան տեսնում եմ Հայաստանում, սա գիտակցված ընտրություն է, հուսով եմ, որ այն չի փոխվի:

-Ի՞նչ կմաղթեք գիտական հանրությանն այս տարի։

-Գիտնականներին մաղթում եմ՝ իրենց անհանգստացող հարցերի լուծում,  գիտական ձեռքբերումներ:

Մանե Հակոբյան

Արփինե Փիլոյանը ֆիզիկոս է: Այն հարցին, թե որտեղ է աշխատում, նա հումորով ու միաժամանակ դառնությամբ պատասխանեց՝ վճարովի ծառայություններ եմ մատուցում Երևանի պետական համալսարանում, զավեշտալի՛ փաստ, որ իմացա վերջերս, շուտով դրանից էլ կզրկվեմ: Զբաղվում է տեսական ֆիզիկայով: Իր ըմբռնմամբ՝ դեռ հաջողություններ չունի, թերևս վերջին ընդունված շատ բովանդակ հոդվածն է, բայց դեռ վաղ է համարում գնահատական տալ, չնայած վստահ է՝ շուտով այն մեծ արձագանք է ստանալու: Այն ազնիվ ու երկար ժամանակում կատարված աշխատանքի արդյունք է, հիմնարար հոդված է, որի վրա տեսություն է կառուցվելու:

Իր ամենամեծ առավելությունը համարում է համառությունը, նաև այն հանգամանքը, որ աշխատել է ֆիզիկայի տարբեր ասպարեզներում, դրա համար զոհել շատ ավելի հոդվածներ ունենալու հնարավորությունը, բայց փոխարենը այսօր ինքնուրույն է, քանի որ գիտելիքները նեղ չեն, ու շատ նոր ու օրիգինալ մտահղացումներ շուտով պիտի կյանքի կոչի: Որոշներն էլ խենթ են. ստիպված է սպասել՝ ճիշտ պահին իրագործելու:

Աշխատանքները ներկայացրել է International Symposium — The Modern Physics of Compact Stars, Yerevan, Armenia, September 17-2; Invisible Universe International conference, Paris, 29^th June to 3^rd July, 2009; “Astrophysics and Cosmology after Gamow: Recent Progress and new Horizons”, 4^th Gamow International conference in Odessa; 9^th Gamow Summer school “Astronomy and Beyond: Cosmology, Radioastronomy, High Energy Physics and Astrobiology”, Odessa-Ukraine, 17-23 August, 2009; COSPAR 2010, 38^th Scientific assembly, 18-25 July, Bremen, Gremany; COSPAR 2010, 39^th Scientific assembly, 14-22 July, Mysore, India. Վերջին գիտաժողովում ներկայացրել է երեք աշխատանք:

Թե ինչ միջազգային գիտական համագործակցություններում է ընդգրկված հարցին պատասխանում է, որ փաստացի ընդգրկված չէ ոչ մի միջազգային խմբում, բայց համագործակցում է Հեյդելբերգի համալսարանի երկու խմբերի հետ: Բրազիլիայի Սան Պաուլո քաղաքի հրաշալի մի պրոֆեսորի հետ գրած մեկ հոդված արդեն ընդունվել է՝ ֆիզիկայի ասպարեզում լավագույն տաս պարբերականներից մեկում, մեկ աշխատանք էլ շուտով կավարտվի:

Արփինեն պատրաստվում է կազմակերպել անվանի մի գիտնականի դասախոսությունները Հայաստանում: Այդ ծրագիրը կֆինանսավորի Գերմանիան. «հույս ունեմ՝ արհեստական խնդիրներ չեն լինի, թեև հույսս մեծ չէ… »։

Նա վստահ է, որ համագործակցելու է այս խմբերի հետ՝ իր գիտական ողջ կյանքում, ու դա նրա համար ամենամեծ ձեռքբերումն է, նաև սկիզբն իր գիտական ուղու:

-Արփինե, ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել, որքանո՞վ են դրանք կարևոր։

—Ես հիմնականում չեմ դիմել մրցանակների, քանի որ դեռևս չեմ համարում, որ ինչ-որ լուրջ գործ եմ արել: Դրամաշնորհներից կառանձնացնեմ այս տարվա երկու ամսով իմ՝ Հեյդելբերգ այցելության հնարավորությունն ընձեռած դրամաշնորհը: Ստացել ենք նաև ԳՊԿ-ի դրամաշնորհ, բայց …

—Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը:

-Իմ աշխատանքներում երեքից-չորս համահեղինակ են, ես կատարել եմ աշխատանքի մեծ մասը կամ կեսը: Պատահել է, որ երկու տարի աշխատել եմ ու տեղյակ չեմ եղել՝ ո՞վ է տպագրել, ո՞ւմ անունով… էական էլ չէ, քանի որ դա որակական առումով ինձ համար լուրջ արդյունք չէր. պարզապես թվային համակարգչային հաշվարկ:

Արփինեն գտնում է, որ հոդվածում կարևորն արված աշխատանքի ծավալը չէ, այլ միտքը: Թերահավատորեն է վերաբերում այն բանին, որ ուսանողը կարող է համահեղինակ լինել ազդեցության գործակից ունեցող պարբերականներում հրապարակված հոդվածներում, քանի որ մեկ-երկու հավասարում լուծելը գյուտ չէ, որ տպագրվի. երբ ուսանողը կկարողանա միտք առաջարկել, գիտական ինտուիցիա ունենալ, միայն այդ ժամանակ նա հասուն գիտնական կլինի, ինքնուրույն կլինի, ինչին պետք է ձգտի երիտասարդը: Այնուհետ նա կարող է սեփական խումբ ունենալ, որևէ ճյուղ զարգացնել: Կարծում է, որ շատ դեպքերում երիտասարդ գիտնականի հոդված ունենալն ավելի շուտ հաջողության արդյունք է, քան տաղանդի:

Հարցիս, թե մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս՝ որպես հիմք ընդունել ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը, Արփինեն պատասխանեց, որ երկուսն էլ կարևոր են: Նա կարծում է, որ եթե տարվա կտրվածքով է մրցանակը, հղումներ դեռևս քիչ կլինեն, ու անհնար է գնահատել՝ ինչպիսին է աշխատանքը, այդ դեպքում ճիշտ է քանակը հաշվի առնել, հղումների քանակը խիստ կախված է տպագրումից հետո անցած ժամանակից: Բայց հնարավոր է նաև՝ հզոր աշխատանք է կատարվել ու տպագրվել է ոչ նշանակալից ամսագրում կամ անգամ միայն արխիվում է: Նման աշխատանքների արժեքը շատ տարիներ հետո է երևում: Մեծագույն գիտնականներն անգամ նման հարցերում սխալվել են: Գիտության մեջ չկան անվիճելի չափանիշներ, ու այն անկանխատեսելի է:

-Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերարժևորման պատճառները՝ հասարակության կողմից գիտությունը չհասկանա՞լը արժեհամակարգի խեղման պատճառով, պետական օղակների վատ աշխատա՞նքը, թե՞ այլ բան։ Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ պետք է անել՝ վիճակը շտկելու համար։

—Անկեղծ ասած, չգիտեմ, երևի մեզ գիտություն պետք չէ… Հասարակությունը գիտությունը կարևորում է, պետությո՛ւնն է մեզ ստորացնում: Ու չինովնիկը, ղեկավարները։ Օրինակ, եթե անգամ որևէ նախագիծ է ֆինանսավորվում պետության կողմից, ասենք՝ մեկ դրամով, հարյուր հոգի վարձատրվում են, որ որոշեն, թե ում տան այդ մեկ դրամը, հետո երկու հարյուր հոգի վճարվում են, որ հանկարծ այդ մեկ դրամը չծախսեն այսինչ բանի համար, մի հարյուրն էլ զբաղված են նրանով, որ այնքան ժամանակը վատնեն, հանկարծ գործ չանեն, բայց հետո ասեն՝ տեսա՞ք… Մի հարյուր հոգի էլ, որ ուղղակի ստորացնեն… Այս ամենը տեսնելով՝ դժվար է հավատալ, որ ֆինանսներն են պատճառը. չէ՞ որ այդքան գումար է ծախսվում անիմաստ աշխատողների վրա, ովքեր ոչնչով գիտության հետ կապ չունեն:

Գիտության թերֆինանսավորման հետ կապված հարցի շուրջ Արփինեն ավելի կտրուկ է՝ «ինչպես հասկանալ, որ ֆինանսական աղքատության պատճառով երկիրը սեփական գիտնականին միջին աշխատավարձից քիչ է վարձատրում և նույն պահին միջազգային հսկա մրցանակ է սահմանում: Ես անկեղծորեն չեմ հասկանում, չեմ հասկանում՝ ով ում դեմ է պայքարում, ով ում բարեկամն է և ով ում թշնամին»:

Նա ասում է, որ Հայաստանում գիտնականի մնալը մեծ զոհաբերություն է, հերոսությո՛ւն, հատկապես երիտասարդների համար, ի վերջո գնում են, շուտով, երբ ոչ ոք այլևս չի մնա այստեղ, կհասկանանք…

Արփինեն տարօրինակ է համարում այն, որ մեր պատկառելի գիտնականները չունեն դպրոց: Դա կնշանակեր բյուրեղացման կենտրոն, ուր կգային աշխարհի բոլոր ծայրերից՝ ոչ թե ձևական, այլ իրական համագործակցության՝ երկար ժամանակով: Մենք անհատական գիտություն ենք անում, երբ դրսում հարցնում են՝ այս թեմայով զբաղվող դուք քանի՞ հոգանոց խումբ ունեք, պատասխան չկա, խմբերը կազմվում են մի-երկու տարով:

Ըստ Արփինեի՝ գիտաժողովներից բացի անհրաժեշտ են պարբերական այցելություններ արտասահմանից. «քանի անգամ փորձել եմ հյուր հրավիրել՝ անգամ իրենց ֆինանսներով, հասկացել եմ, որ պետք է գնամ, անհատական հազար մարդու հետ խոսեմ, կազմակերպեմ, այնինչ ես չեմ կարող ժամանակի վատնման նման շռայլություն թույլ տալ, նման ծրագրերին պետական մոտեցում է պետք»: Նա մի հստակ առաջարկ ունի՝ կապված Վ. Համբարձումյանի անվան մրցանակը տալու պայմանների հետ. եթե իրոք հանճարեղ գիտնական է պարգևատրվում, թող այդ գումարով Հայաստանում պայմաններ ապահովվեն, որ նա ամեն տարի գոնե երկու-երեք ամիս աշխատի մեր գիտնականների կողքին՝ շփվի մեր ուսանողների հետ, երիտասարդ գիտնականների հետ, այդ ժամանակ մեր բոլոր հարցերի պատասխաններն ինքնստինքյան կգտնվեն: Արփինեն վստահ է, որ այս դեպքում գիտնականը կհասկացնի, թե իր աշխատանքի համար ինչ է պետք ու ինչ պիտի պահանջեն գիտնականները: Իսկ չգիտնականները հաստատ կթաքնեվեն: Սրան ֆիզիկոսները բյուրեղացման կենտրոնի կարևորություն են ասում, գուցե նաև՝ ֆիլտր:

Մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին վերաբերում է դրական: Համարում է, որ եթե ոչինչ չկա, դա լավագույնն է, լավ եղանակ է՝ փոքր մոդելով ցույց տալու պակասը, ասել՝ մենք դեռ այստեղ ենք: Բայց գիտությունն սկզբունքային, շարունակական, հաստատուն քայլերի կարիք ունի, ոչ թե բարեգործության: Մի կարևոր հանգամանք ևս՝ նա, ով վճարում է, ինքն է տնօրինում արդյունքը, եթե պետությունը գիտության համար չի վճարում, նա այդ գիտության հետ ոչ մի կապ չունի, միայն կարող է հեռվից հիանալ, իսկ մեր գիտությունը սնվում է օգնության ֆոնդերից, արտասահմանից, այն մերը չէ անգամ Հայաստանում: Հայաստանը գիտության համար այսօր միայն ցրման կենտրոններ ունի, այնինչ բյուրեղացման կենտրոններ են հարկավոր:

—Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրներն ու ասել, թե ինչպե՞ս եք տեսնում դրանց լուծման ճանապարհները։

—Երիտասարդ գիտնականը դեռ չունի արած հստակ աշխատանքներ՝ ինքնուրույն լինելու համար, առողջ միջավայրի դեպքում նա ավելի արագ ինքնուրույն կլինի: Այսպիսով՝ «երիտասարդ գիտնական» հասկացողություն չի կարող լինել, քանի դեռ քեզ նեցուկ չեն, քանի դեռ մտածում ես՝ վաղն ինչ է լինելու, և դա ոչ թե քո աշխատանքից է կախված, այլ բոլորս էլ գիտենք, թե ինչից… հայ երիտասարդի առաջ հսկա խնդիրներ են կանգնած մեր երկրում, ու եթե ցանկանում ես գիտությամբ զբաղվել, պիտի բանկում աշխատես, մաքսատանը, ծրագրավորում անես, կողքից էլ գիտությամբ զբաղվես կամ էլ սովամահ լինես: Լուծման ճանապարհները՝ գիտության դերի կարևորության գիտակցումը՝ պետական մակարդակով, դրանք լուծելու նպատակ, ցանկություն, արտասահմանում մեր ունեցած հզոր գիտական ռեսուրսի օգտագործում, նաև այն, որ տարիքով գիտնականները երիտասարդ գիտնականին որպես վտանգ չդիտեն, չանեն ամեն ինչ, որ նա դուրս գնա երկրից կամ այլ աշխատանք գտնի:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը, արդյո՞ք իսկական գիտնականը միայն գիտությամբ զբաղվողը չէ ՝ առանց նյութական բաներին ուշադրություն դարձնելու, արդյոք գիտնականը չի՞ դադարում գիտնական լինել այն պահից, երբ սկսում է մտածել՝ իր գործով վաստակելու մասին։

-Հրաշալի է, քամահրանք կա այս հարցի մեջ: Գիտնականը նույնպես ֆիզիկական հատկություններով օժտված աշխարհիկ մարդ է, ունի ընտանիք կամ ցանկություն՝ ունենալու, կարիք՝ սնվելու ու արժանի՝ լավագույնս ապրելու, և եթե նա արարում է իր երկրի ու աշխարհի համար, նույն երկիրն ու աշխարհը պարտավոր են ապահովել նրան: Այն, ինչ անում է գիտնականը, ուրիշ ոչ ոք չի կարող անել, իսկ այն, ինչ անում է ցանկացած մեկ այլ մասնագիտության տեր մարդ, գիտնականը կարճ ժամանակում կսովորի:

Արդյոք տեսնու՞մ է Արփինեն դրական միտումներ՝ վերջին տարիներին մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում: Նա ասում է, որ դեռ նոր է մտնում գիտություն՝ որպես գիտնական, համեմատություն անել չի կարող, իր համար այս պահին միակ լավն այն է, որ ավելի վատ չի կարող լինել, քան կա: Բայց շատ կարևոր բան է փոխվել. այսօր մենք խոսում ենք ազդեցության գործակցի մասին, իսկ ընդամենը երկու տարի առաջ քչերն էին լսել դա: Պետական մոտեցում գիտության հանդեպ չի տեսնում, այլ միայն նկարչություն: Գիտության պետական կոմիտեն ամենասրտացավ ու մտահոգ պետական կառույցն է, գոնե միայն այն պատճառով , որ նրանում նույն ճանապարհն անցած գիտնականներն են ու քաջ գիտակցում են խնդիրները: Արփինեն վստահ է, որ ջանք չեն խնայում՝ դրանք լուծելու համար…

Բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք դոփում տեղում….ամենամեծ սխալը այդ փորձերի ժամանակավորությունն է, ոչ մի հիմնական բան չի արվում: Եթե գիտությունը լիներ երկիրը զարգացնելու խթան, գիտությունը կզարգանար՝ պետությունն ավելի լավ գիտի, թե ինչպես: Ինչ վերաբերում է խրախուսումներին, դրանք ժամանակավոր են ու չեն կարող գիտությանը մոտալուտ կործանումից փրկել:

-Ինչքա՞ն ժամանակ եք աշխատել արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և դրսում՝ գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

 —Աշխատել եմ երկու ամիս Գերմանիայում, այնտեղ ես աշխատում էի, չէի վազում ու ստորանում համալսարանի կամ ինստիտուտի բազմազան բաժանմունքներում, ինձ ոչ ոք չէր խանգարում: Շատ հսկա տարբերություն կար այնտեղ աշխատելու և Հայաստանում աշխատելու միջև. ես երկու ամսում տեսա, հանդիպեցի, զրուցեցի, դասախոսություններ լսեցի ոլորտի հսկաների կողմից, ամեն օր նոր միտք էր առաջանում, նոր աշխատանքի սկիզբ էր դրվում, մարդիկ հյուր էին գալիս, մեկ շաբաթում հոդված ավարտում ու գնում: Մի հրաշալի բան կար, որ մենք չունենք ու դեռ երկար տարիներ չենք ունենա. երբ գիտնական էր այցելում քաղաք, դա մեծ իրադարձություն էր, որի մասին քաղաքում վկայում էին ցուցանակները, հայտարարությունները, իսկ Երևանում բոլորս էլ գիտենք՝ ովքեր են այդ ցուցանակների վրա: Իսկ եթե Նոբելյան մրցանակակիր է գալիս Հայաստան, հազիվ մի ելույթ՝ նեղ շրջանակներում, ուր մնաց նրա հետ շփվի չնչին երիտասարդ գիտնականը, այնինչ նա է, որ պիտի ոգևորվեր, հարցեր ուղղեր, տեսներ՝ ինչպիսին է գիտնականը:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։ Արդյո՞ք ավելի սերտ համագործակցությունը հնարավորություն չի տա՝ ավելի մեծ ծրագրեր ձեռնարկելու և այդ դեպքում` ավելի լուրջ ուժերով հանդես գալու՝ միջազգային դրամաշնորհների դիմելիս։

—Չկա նման բան, որ գնահատեմ, մենք իրար լավագույն դեպքում կարող ենք չվնասել:

—Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում անձամբ  Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։

-Ես բոլորովին չեմ պատկերացնում ինձ Հայաստանում, մինչև վերջերս վստահ էի, որ Հայաստանում պիտի աշխատեմ, ես մերժել եմ շատ հրավերներ ու ափսոսում եմ, որ հույսս այդքան մեծ էր…

Մանե Հակոբյան

Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն

Վարդան Մամիկոնյանը կենսաբանական գիտությունների թեկնածու է, նեղ մասնագիտացմամբ` կենսաքիմիկոս: Աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոնում: Այս պահին հիմնական գործունեությունը ծավալում է խաղողի կորիզներից կենսաբանորեն ակտիվ սննդային հավելումներ ստանալու և դրանք շրջանառության մեջ մտցնելու ուղղությամբ։ Համարում է, որ ինքն ավելի շուտ գիտությանն ու գիտնականին մոտ կանգնած երիտասարդ է, քան «գիտնական», քանի որ հաճախ են իր գիտական հետաքրքրություններն ու դրանց զարգացման հեռանկարներն իրենց տեղը զիջում այլ գործերի, մասնավորապես, տուրիզմին և լեռնագնացությանը: Այդ վերջին երկուսը այն նվազագույնն են, որոնք  հնարավորություն են տալիս՝ գործել ՀՀ—ում, ասել է թե` ապահովում են աշխատավարձով և, իր խոսքով, արդյունքում չի փնտրում աշխատանք արտերկրում:

Ծնվել և այժմ էլ ապրում է Արարատի մարզի Վերին Արտաշատ գյուղում: Փոքրուց զբաղվել է զանազան սպորտատեսակներով` շախմատ, ֆուտբոլ, բասկետբոլ, մի քանի մարտարվեստներ, ընբշամարտ: Տարիքի հետ, թեպետ նախասիրությունները փոփոխվել են, սակայն միշտ էլ առաջին տեղում է մնացել շախմատը:

Վարդանը պատմում է, որ միշտ մեծ հաճույքով մասնակցում է խաղողագործության և գինեգործության հետ առնչվող աշխատանքներին, որոնք հանդիսանում են  ընտանիքի հիմնական եկամուտի աղբյուրը: Իսկ վերջին 10 տարիներին նա մեծ տեղ է հատկացնում լեռնագնացությունը. «միայն ժամանակ առ ժամանակ լեռներում շրջելու շնորհիվ է, որ կարողանում եմ օրերով լարված աշխատել համակարգչի առաջ կամ լաբորատորիայում: Լեռնագնացությունը մասամբ վերածվել է նաև եկամտի աղբյուրի` կազմակերպում եմ լեռնային շրջայցեր տուրիստների համար»: Ասում է, որ հենց տուրիզմի հետ կապված հեռանկարներն են, որ թույլ են տալիս իրեն՝ մնալ և աշխատել գիտության բնագավառում՝ առանց աշխատավարձի։

Որպես շրձադարձային պահ կյանքում՝ նշում է առաջին լեռ բարձրանալը. «լեռներից հետո ինձ համար դժվարություններ չկան»։ Հատկանշական է համարում առաջին լաբորատորիան` «Դեղ» գործակալության փորձագիտական լաբորատորիան, որը հագեցած է ժամանակակից սարքավորումներով: Ասպիրանտական տարիների հետազոտությունները հիմնականում նվիրված են խաղողի կորիզներում առկա հակաօքսիդանտային բաղադրիչների ակտիվության ուսումնասիրմանը: Ատենախոսությունը նվիրված է այդ ակտիվ բաղադրիչների կիրառությանը՝ լյարդի ցիռոզի ժամանակ: «Մի բան պարզ էր` ինչպես նշվում է նաև գրականության մեջ` խաղողի կորիզները շատ հարուստ են հակաօքսիդանտային բաղադրիչներով, մեր մեթոդները թույլ են տալիս՝ այդ հատկություններն ուսումնասիրել բազմաթիվ տեսանկյուններից և անջատել ու կիրառել այդ բաղադրիչները բժշկության մեջ»: Այժմ աշխատում են՝ դրանցից կենսաբանորեն ակտիվ սննդային հավելումներ ստանալու ուղղությամբ:

Ինչ վերաբերում է գիտական հետաքրքրություններին, ապա, իր խոսքով, հայտնվել են փակուղում. թունավորման եղանակով առաջացվող լյարդի ցիռոզը կապված է օրգանիզմի վերարտադրողական համակարգի խախտումների հետ, քանի որ լյարդը մարդու օրգանիզմում ամենաուժեղ վերարտադրվող օրգանն է։ 2/3-ի հեռացման պայմաններում անգամ, լյարդը կարող է լիովին վերականգնվել: Խաղողի կորիզների կիրառությունը, որպես սննդային հավելումներ, թույլ է տալիս խուսափել լյարդի ցիռոզի առաջացումից: Այդ տեսնակյունից շատ հատաքրքիր և օգտակար կլիներ հետազոտությունները խորացնել՝ ուսումնասիրելով այս գործոնների ազդեցությունը վերարտադրողական, վերականգնողական համակարգի վրա, ինչը, ցավոք, ՀՀ-ում իրականացնելն անհնար է:

–Վարդան, ի՞նչ միջազգային գիտաժողովներում ու այլ գիտական ֆորումներում եք ներկայացրել Ձեր աշխատանքները, ի՞նչ կարգի հղումներ կան Ձեր աշխատանքներին, և ընդհանրապես, ինչպիսի՞ արձագանքներ են դրանք ստացել։

–Իմ մասնակցությամբ կատարված աշխատանքները ներկայացվել են բազմաթիվ գիտաժողովներում՝ ինչպես ՀՀ-ում, այնպես էլ Նյու-Յորքում, Փարիզում, Բեռլինում, Դուբայում, Մոսկվայում և այլուր: 2012 թվականի ընթացքում զեկույցներով հանդես եմ եկել Շվեյցարիայի մայրաքաղաք Բեռնում կայացած մի միջազգային խոշոր գիտաժողովում և երկու միջազգային գիտաժողովներում՝ Ս. Պետերբուրգում: Մեր լաբորատորիայից ներկայացված աշխատանքներն ամենուր հետաքրքրություն են առաջացնում, սակայն, չնայած դրան, լուրջ դժվարություն է ներկայացնում հոդվածների տպագրումը միջազգային հեղինակավոր պարբերականներում, քանի որ մեր լաբորատորիայում կիրառվող սարքավորումները չեն համապատասխանում ժամանակակից ստանդարտներին: Ուստի, չունեմ միջազգային կազմակերպությունների կողմից բարձր գնահատականի արժանացած, ազդեցության գործակից ունեցող պարբերականներում տպագրված և ոչ մի աշխատանք, հետևաբար նաև «հղումներ» և «արձագանքներ»:  Ստացել եմ անվանական կրթաթոշակ ՌԴ հայ ձեռներեցների կողմից հիմնադրված «Կրթության, գիտության և առողջապահության զարգացման» բարեգործական հիմնադրամի կողմից:

Թե ինչ միջազգային գիտական համագործակցություններում է ընդգրկված Վարդանը, ինչպիսի՞ն է դրանց արդյունավետությունն ու օգտակարությունը հարցերին պատասխանում է, որ իրենց լաբորատորիան ունի միջազգային կապեր՝ բազմաթիվ լաբորատորիաների և գիտական կազմակերպությունների հետ: Սակայն գործուն համագործակցություն առայժմ չունեն. առաջադրված համատեղ թեմաներն առայժմ չեն ստացել անհրաժեշտ ֆինանսական աջակցություն։ Թեև դրանք միջազգային կազմակերպությունների կողմից ստացել են դրական գնահատականներ, սակայն ֆինանսների սղության պատճառով հետաձգվել և մինչ այսօր սպասում են հնարավոր ֆինանսավորման: Իսկ ահա ՀՀ ԳՊԿ-ին ներկայացված թեման, որն առնչվում է ՀՀ առողջապահության համար խիստ արդիական և հրատապ հարցի, այն է` համալրում դեղակայուն տուբերկուլյոզի դեմ տարվող պայքարում, և որը ստացել էր գրավոր հավանություն 12 միջազգային հեղինակավոր կազմակերպությունների կողմից (ԱՄՆ, Կանադա, Գերմանիա, Մեծ Բրիտանիա, Ճապոնիա), անհասկանալի պայտճառներով չի ստացել ֆինանսավորում: Այնուամենայնիվ, Վարդանը լավատես է և կարծում է, որ հեռանկարները շատ են և թե՛ ինքը, թե՛ իրենց լաբորատորիան անպայմանորեն կկարողանան համատեղ աշխատանքներ կատարել Եվրոպական առաջատար լաբորատորիաների հետ:

Վերջին մի քանի տարում լաբորատորիայի, հետևաբար նաև՝ իր, դրամաշնորհներ չստանալու հանգամանքը կապում է սուբյեկտիվ գործոնի հետ և այդ տեսանկյունից խիստ կարևորում «Գիտական և գիտատեխնիկական փորձաքննության մասին» օրենքի ընդունման անհրաժեշտությունը: Ասում է, որ ամբողջ աշխարհում գիտության ֆինանսավորման բեռի մեծ մասն ընկնում է դրամաշնորհների վրա, ինչը շատ ճիշտ է, քանի որ այս կերպ ստեղծվում է մրցակցություն լաբորատորիաների միջև և ստիպում դրանց գործել առավել արդյունավետ: ՀՀ-ում այսօր, բյուջեյից ֆինանսավորման այս պայմաններում, առանց դրամաշնորհների մրցունակ գիտության հնարավոր չէ պատկերացնել: Գտնում է, որ մեր գիտնականներն այսօր իսկական սխրանք են գործում, սակայն փաստ է, որ գիտությունը Հայաստանում կործանարար տեմպերով հետաճ է ապրում:

– Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

–Իմ աշխատանքներում համահեղինակները բազմաթիվ են, քանի որ համատեղ աշխատանք եմ կատարել ՀՀ մի շարք այլ լաբորատորիաների հետ: Այդ աշխատանքներում դժվար է որևէ մեկին առանձնացել. փորձերին հիմնականում մասնակցում են մի խումբ գիտաշխատողներ:

Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման հետ կապված՝ Վարդանը կարծում է, որ միանշանակ` գիտությունն այն հիմնական գործոնն է, որը զարգացնում է աշխարհը, սակայն ո՛չ Հայաստանը։ Հասարակությունը լավ չի պատկերացնում գիտության իրական դերը: Գիտության զարգացումը տվյալ երկրի համար ապահովում է նաև որակյալ կրթություն, ասել է թե` լավ մասնագետներ: Հետևաբար, հող է նախապատրաստում ներդրումների համար: ՀՀ քաղաքացին չի նկատում, որ գիտության զարգացված լինելու պայմաններում աշխատուժի արտահոսքի տեսանկյունից անգամ, առավել ձեռնտու պայմաններում ենք հայտնվում` «խոպանչիների» մեջ ավելի մեծ տոկոս կկազմեն մասնագետները: Գիտության ֆինանսավորման կտրուկ կրճատումը՝ ՀՆԱ 5.5%-ից մինչև 0.24%, պայմանավորված էր բանակ ստեղծելու հրատապությամբ: Այժմ այդ խնդիրը չկա, հիմա արդեն հարկավոր են երկարաժամկետ և հստակ զարգացման ծրագրեր՝ յուրաքանչյուր ոլորտում: Զարգացման տնտեսագիտական ուղին կարելի է պատկերացնել հետևյալ կերպ. նորույթ-տեխնոլոգիաներ-արտադրություն: Ակնհայտ է, որ ոչ ոք նորույթը չի մատուցելու սկուտեղի վրա, այն հարկավոր է ստանալ գիտության շնորհիվ:

–Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները և ասել, թե որոնք են դրանց լուծման ճանապարհները։

–Թերևս չի կարելի առանձնացնել երիտասարդ գիտնականի խնդիրները ավագ սերնդի խնդիրներից: Նշեմ մի քանիսը` անբացատրելի ցածր աշխատավարձ, ժամանակակից սարքավորումների և անհրաժեշտ նյութերի բացակայություն, հեռանկարների բացակայություն և այլն: Անձամբ մասնակցել եմ ՊԳՖԱ–ի բազմաթիվ քննարկումների, հանդիպումների և այլն: Ֆեյսբուքյան այդ էջում ավելի քան 30 կետերով մանրամասն ներկայացված են մեխանիզմներ, որոնք առաջարկում ենք կիրառել այդ խնդիրների լուծման համար:

Տեսնո՞ւմ է արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ հարցին պատասխանում է, որ որևէ լուրջ դրական միտում չի տեսնում` այդ բոլորն ուղղակի «շեղող հնարքներ» են և միտված են միայն մեկ բանի` այս ընտրությունները նույնպես հաջողությամբ անցնելուն:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։ Ու արդյո՞ք իսկական գիտնականը միայն գիտությամբ զբաղվողը չէ՝ առանց հողեղեն-նյութական բաներին ուշադրություն դարձնելու։ Գիտնականը չի՞ դադարում գիտնական լինել այն պահին, երբ սկսում է մտածել իր գործով վաստակելու մասին։

–Իսկ ո՞վ է ասել որ գիտնականն իրեն պարտավորված է համարում լինել «իսկական գիտնական»: Իմ անունից կարող եմ ասել, որ շատ կցանկանայի ժամանակիս մեծ մասը տրամադրել գիտությանը, սակայն, որպես շարքային քաղաքացի, ես պարտավորված եմ զգում նաև բարձրաձայնել՝ ինչպես իմ, ինձ հետ «նույն նավակում գտնվողների», այնպես էլ ամբողջ հանրության առաջ ծառացած խնդիրների մասին`պահանջելով այդ խնդիրների նկատմամբ արդարացի վերաբերմունք և առաջարկելով լուծման տարբերակներ: Ցավալի է, երբ գիտնականը ստիպված է այդքան արժեքավոր ժամանակը տրամադրել այլ խնդիրների: Սակայն, մյուս կողմից, կասկածում եմ, թե մեկ ուրիշը կկարողանա այդ գործն անել ավելի բարձր մակարդակով: Ուստի, եթե «դանակը հասել է ոսկորին», ուրեմն հե՛նց գիտնականը պետք է զբաղվի այդ հարցերով:

Հայաստանո՞ւմ է արդյոք պատկերացնում իր մասնագիտական հետագա աճն ու  ապագան, թե՞ արտասահմանում, պատասխանում է, որ այժմ բանակցությունների մեջ է Լյովենի Համալսարանի երկու լաբորատորիաների հետ: Իր նպատակը մեկն է` վերապատրաստվել և վերադառնալ Հայաստան: Նրանք, իհարկե, դեմ չեն, սակայն մի դեպքում պահանջվում են զգալի ֆինանսական ներդրումներ՝ Կենտրոնում սարքավորումներով զինված նոր լաբորատորիա հիմնելու համար, իսկ մյուս դեպքում կազմակերպությունը հայտնել է իր պատրաստակամությունը՝ ներդնելու նորագույն սարքավորումներ, սակայն խնդիրներ կան թույլատրություն ստանալու հարցում:

–Այնուամենայնիվ, Վարդան, գնա՞լ, թե՞ մնալ։

–Դժվար է լինել լավատես. մեր կառավարությունը կարծես իր քայքայիչ գործունեությունը դադարեցնելու մտադրություն չունի: Եթե էական փոփոխություններ չլինեն, ապա հավանաբար ժամանակի ընթացքում կթողնեմ գիտությունը: Հայաստանը լքելու և այս դաժան օլիգարխներին թողնելու մտադրություն չունեմ:

 Մանե Հակոբյան

Գիտությամբ զբաղվելը Ռոմանի ամենամեծ հետաքրքրությունն է, հոբբին, նաև՝ վաստակի աղբյուրը: Նրա խոսքով՝ «Բոլորս էլ գիտենք, որ ներկայումս Հայաստանում գիտությունը, մեղմ ասած, ամենահարմար զբաղմունքը չէ՝ վաստակելու համար: Երբ վիճակը շատ էր վատանում, սկսում էի լրջորեն մտածել աշխատանքս փոխելու մասին, բայց երբեք չեմ լքել գիտությունը որևէ պատրվակով, քանի որ գիտեի, որ վերադարձը դժվար կլինի, միգուցե` անհնար»: Նրան կանխող մյուս հանգամանքն այն է եղել, որ իր դուրս գալով՝ գիտության տվյալ ոլորտը Հայաստանում կմնար «անտեր», իսկ արարքն այդ դեպքում եսասիրություն կլիներ:
Գիտական հետազոտությունների որևէ ոլորտ ընտրելիս երբեք ուշադրություն չի դարձրել՝ որքանով է վերջինիս նշանակությունը գործնական և որոշակի ոլորտում ակտիվ հետազոտությունները շարունակում է՝ մինչև հարցերի պատասխանները գտնելը, որից հետո հետաքրքրությունը զգալիորեն մարում է և առաջ է գալիս նոր բան սովորելու ու ուսումնասիրելու կարիք: Մասնագիտական կյանքն առանց նորությունների չի պատկերացնում:

2008 թ.-ից սկսած մասնակցել է միջազգային գիտաժողովների` ժամանակ և ֆինանսական աջակցություն գտնելու հնարավորություններին համապատասխան: Ամենակարևոր գիտաժողովները, որոնց մասնակցել է, նա համարում է Պալեոէթնոբուսաբանության միջազգային աշխատախմբի գիտաժողովներն են (Conference of the International Work Group for Palaeoethnobotany), որոնք տեղի են ունենում 3-4 տարին մեկ անգամ պարբերականությամբ և համախմբում են այդ ոլորտում աշխատող աշխարհի մասշտաբով լավագույն մասնագետներին:

Կովկասի սահմաններից դուրս մասնակցել է նաև հետևյալ գիտաժողովներին. 77th Annual Meeting of the Society for American Archaeology, Memphis, Tennessee, USA, 18-22 April, 2012; 2nd International Workshop on Archeology of European Mountain Landscapes. Maison de la Recherche – Toulouse 2 University, France, 8-11 Oct. 2009; New methods and results of the pluridisciplinary research of the cultural heritage. Slobozia, Romania, 6-8th Nov. 2008:

Հայաստանում և առավել ևս՝ դրսում միշտ կարևորվել են Ռոմանի կատարած աշխատանքները, քանի որ այս ոլորտում կատարված մասնագիտական հետազոտությունները շատ չեն, և Կովկասի, որը բույսերի մշակության կարևորագույն կենտրոններից մեկն է, նախապատմության այս կարևոր ասպեկտի մասին մեր ունեցած գիտելիքները շատ սահմանափակ են: Ոլորտի առաջատար բոլոր մասնագետները հետևում են նրա աշխատանքներին և պարտադիր կերպով հղում են մեր տարածաշրջանի հետ և բույսերի որոշակի խմբերի հետ առնչվող բոլոր աշխատանքներում: «Կարևորագույներից կնշեի «Բույսերի ընտելացումը Հին Աշխարհում» («Domestication of Plants in the Old World») գիրքը (հրատ. 2012 թ., հեղինակներ` D. Zohary, M. Hopf և E. Weiss) մեր ոլորտի «ավետարանը»` կարևորագույն աշխատություն, որով սովորում են և որով ծանոթանում են Հին Աշխարհում բուսական տնտեսության և մշակույթի վերաբերյալ մարդկության ներկայիս գիտելիքներին»: Ցավով նշում է, որ, մինչև իր մասնագիտական գործունեությունը, Հայաստանը որևէ կերպ արտահայտված չի եղել այդ առանցքային նշանակության աշխատանքում:
–Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

–Այս հարցին մասնավոր պատասխաններ տալը շատ ծավալուն կլինի, քանի որ 40-ից ավել աշխատանքներ ունեմ: Ասեմ, որ հիմնականում երկու տիպի հրատարակումներ ունեմ. 1) իմ մասնագիտական ոլորտի աշխատանքներ, որտեղ միայն ես եմ հեղինակ կամ գլխավոր հեղինակն եմ և որտեղ աշխատանքը գլխավորապես իմ կողմից է կատարված, և 2) ավելի ընդհանուր ու ընդգրկուն աշխատանքներ, որտեղ տվյալ լայնածավալ և բազմակողմանի հետազոտությունում մասնակցություն ունեցած բոլոր մասնագետները, ներառյալ ես, ներկայացված են՝ որպես հեղինակներ: Այս երկրորդ դեպքում իմ մասնակցության աստիճանը տարբեր է` մի քանի նախադասությունից մինչև մի քանի էջ: Այդ ընդհանուր բնույթի հոդվածներում իմ կողմից նույնիսկ մի քանի նախադասությունով ներդրում ունենալու պարագայում վերջիններս կարևոր և անփոխարինելի ինֆորմացիա են տալիս:

–Ի՞նչ գիտական դրամաշնորհներ և մրցանակներ եք ստացել։

–Ունեցել եմ անհատական երկու փոքր դրամաշնորհներ Project Discovery-ի (ԱՄՆ) կողմից: 2011-2012 թթ. եղել եմ Ֆուլբրայթ ծրագրի հետազոտող (Fulbright Visiting Scholar) ԱՄՆ-ում: Առայժմ միայն մեկ մրցանակ ունեմ` «Ծառուկյան» հիմանդրամի կողմից տրված խրախուսավճար` ազդեցության գործակից ունեցող միջազգային հեղինակավոր պարբերականներում տպագրված աշխատանքների համար:
Թե որ չափանիշն է ավելի ճիշտ արտացոլում գիտական աշխատանքի արժեքը՝ ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը, խնդրի հարցում իր կարծիքը որոշակի է` հղումների թիվը ավելի կարևոր չափանիշ է, քանի որ դա արտահայտում է կատարված աշխատանքի կարևորությունը, այլ մասնագետների հետաքրքրվածությունը տվյալ աշխատանքով և իհարկե որակը, եթե իհարկե չեն հղում, որպեսզի ասեն, օրինակ, որ այդ աշխատանքի արդյունքները սխալ են:
Կարծում է, որ հետագա տարիներին մրցանակների թեկնածուներից արժե նաև պահանջել միջազգային հեղինակություն վայելող մասնագետների կողմից երաշխավորագիր ներկայացնել: Սակայն սա պակաս օբյեկտիվ չափանիշ է, քան հղումների քանակությունը։ Բացի այդ, անհարաժեշտ է համարում նաև աշխատանքների գնահատումն իրականացնել ըստ բնագավառների։ «Ընդհանրապես, տարբեր ոլորտների մասնագետներին և իրենց կատարած աշխատանքները գնահատելու համար միևնույն չափանիշները կամ արժեքները օգտագործելը համարում եմ սխալ և կուզենայի այս թեմային առանձին անդրադառնալ»:
Վերջին շրջանում Հայաստանում իրականացված և իրականացվող մրցանակաբաշխություններին և խրախուսական միջոցառումներին շատ դրականորեն է վերաբերվում. համարում է, որ մեծ գործ է արվում: Այդ միջոցառումները իհարկե ոչ մի հարցի արմատական լուծում դեռևս չեն տվել, բայց, զարգացնելու և շարունակական լինելու դեպքում, տարիների ընթացքում շատ բաներ կփոխեն՝ թե՛ հասարակության կողմից գիտնականների նկատմամբ հարգալից և արժևորող վերաբերմունք ձևավորելու և թե՛ հենց գիտնականների սեփական անձը և իրենց կատարած աշխատանքը արժևորելու և գնահատելու առումներով:
Ռոմանի համոզմամբ՝ մարդիկ պետք է տեսնեն, որ կառավարությունը արժևորում է գիտնականներին` գոնե նորմալ աշխատավարձ վճարելով, գիտական ծրագրերի իրականացման համար դրամաշնորհներ, խրախուսավճարներ և մրցանակներ տալով և մեծարելով: Գոնե մեկ տասնամյակ նման ռազմավարություն իրականացնելու դեպքում հասարակության վերաբերմունքը զգալիորեն խփոխվի գիտության նկատմամբ, և այդ ամենը կշարունակվի` արդեն առանց կողմնակի դրդման, իսկ գիտությունն էլ իր հերթին զարգացում կապրի և հասարակությանը կապահովի անհրաժեշտ գիտական արդյունքով:
Թվարկելով Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած խնդիրները, որպես հիմնական խնդիր, որը վերաբերվում է բոլոր երիտասարդ գիտնականներին, առանձնացնում է անգամ գոյատևելու համար անբավարար, ցածր աշխատավարձը, որը թույլ չի տալիս լիարժեք կերպով կենտրոնանալ գիտական աշխատանքի վրա: Կան նաև հետևյալ հարցերը, որոնք, սակայն, հնարավոր է, որ բոլորին չեն վերաբերվում:

1) Միջազգային չափանիշներին համապատասխան հետազոտություններ անելու համար անհրաժեշտ միջոցների և միջավայրի բացակայություն:

2) Որոշ ավագ սերնդի գիտնականների կողմից երիտասարդների մասնագիտական աճը ճնշելու հակվածությունը:

3) Ղեկավարության կողմից երբեմն տեղ գտնող խտրական վերաբերմունքը, երբ հարցը վերաբերվում է ավագ և երիտասարդ մասնագետներին:

Ինչ վերաբերվում է երիտասարդ գիտնականների կողմից ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը, դրան դրական է վերաբերվում և համարում, որ դեռ ավելի շուտ էր պետք սկսել դրանով զբաղվել: Երիտասարդների այդ ակտիվությունը ինքնանպատակ չի, ծայրահեղ վատ վիճակն է, որ երիտասարդ գիտնականներին դրդել է՝ տարբեր հարթակներում բարձրաձայնել իրենց խնդիրները, և կառավարությունից պահանջել դրանց լուծում կամ գոնե օգնություն՝ դրանք լուծելու համար: «Թող ես սխալվելիս լինեմ, բայց կարծում եմ, որ եթե երիտասարդ գիտնականների խնդիրները չբարձրաձայնվեին, մենք դեռ շատ երկար տարիներ կառավարության կողմից որևէ ուշադրության չէինք արժանանա: Հիմա նկատում եմ մի փոքր ուշադրություն և շարժ: Հույսով եմ այն շարունակական կլինի և անընդհատ կավելանա»,– ասում է նա։

–Նշանակում է՝ վերջին տարիներին տեսնո՞ւմ եք դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ։

–Իհարկե, վերջին տարիներին տեսնում եմ դրական միտումներ։ Գիտեմ, որ դրանք հիմնականում «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» ֆեյսբուքյան նախեռնության ներկայացուցիչների ակտիվ աշխատանքի և բանակցությունների շնորհիվ են իրականացել: Բարձր եմ գնահատում այս նախաձեռնության հեղինակների աշխատանքը, նրանք կարողացան կայծ հանդիսանալ մյուսների համար, խոսել պրոբլեմների մասին և ունենալ որոշ արդյունքներ, երբ մյուսները լռում էին և չէին գործում` համարելով, որ դա անարդյունավետ և անհույս գործ է:
Արտերկրում աշխատել է 2008 թ.-ից, հիմնականում կարճ ժամանակահատվածներով, ամենատևականը՝ ինն ամիս, իսկ գումարայինում` շուրջ մեկուկես-երկու տարի: Եղել է ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և Ռումինիայի երկու տասնյակից ավել համալսարաններում և գիտահետազոտական հիմնարկներում: «Առաջ ամեն անգամ արտերկրի որևէ գիտական հիմնարկությունում հայտնվելիս՝ շոկ էի ապրում իրենց վերաբերմունքից և տրամադրած աշխատանքային պայմաններից, ռեսուրսներից և իհարկե վարձատրությունից: Հայաստանում սովոր էի ինքս իմ համար ստեղծել աշխատանքային միջոցներ և պայմաններ, աշխատել ամենաաներևակայելի պայմաններում՝ որպես աշխատանքային գործիքներ օգտագործել ձեռքի տակ եղած ամեն ինչ»,– պատմում է Ռոմանը:

–Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում անձամբ Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։

–Իմ մասնագիտական աշխատանքի կարիքը Հայաստանում կա: Եթե իմ նման մի քանի հոգի էլ լինեին` աշխատելու նյութ կլիներ: Սակայն աշխատանքային պայմաններ չկան և աշխատանքն էլ նորմալ չի վարձատրվում: Կարելի էր անգամ Հայաստանում հնակենսաբանական հետազոտություններով զբաղվող գիտահետազոտական ինստիտուտ հիմնել, ինչպես Վրաստանում ունեն՝ դեռևս խորհրդային ժամանակներից: Սակայն ներկայում անգամ հասարակ լաբորատորիա ստեղծելու համար աջակցություն չունեմ, և այս իրավիճակն ինձ հաճախ մտորումների մեջ է գցում…

Մանե Հակոբյան

Սերգեյ Աբրահամյանը մաթեմատիկոս է, գիտությունների թեկնածու, աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման պրոբլեմների ինստիտուտում։

…Գիտության մասին հարցերին կփորձեմ հնարավարինս անկեղծ պատասխանել։ Այնուամենայնիվ, հակիրճ պատասխանները չեն կարող արտացոլել պատասխանի ողջ էությունը, քանի որ Ձեր նշած հարցերն այնպիսին են, որ դրանց շուրջ կարելի է ժամերով քննարկումներ անցկացնել:

…ԵԳԱԾ—ի մասին հարցերին չեմ ուզում պատասխանել:

…Ծնվել եմ 17.09.1983 բժշկի ընտանիքում, 1999-2003` բակալավր ԵՊՀ-ում (ինֆորմատիկայի և կիր. մաթեմատիկայի ֆակ.), 2003-2005՝ ՀՀ զինված ուժեր՝ Ղարաբաղ, 2005-2007` մագիստրանտ ԵՊՀ-ի նույն ֆակուլտետում, 2007-2011` ասպիրանտ Ինֆորմատիկայի և ավտոմատիկայն պրոբլեմների ինստիտուտում, պաշտպանել եմ 2012-ին, թեզի վերնագիրը՝ «Վերջավոր դաշտերի վրա անվերածելի նորմալ և տեղադրության բազմանդամների կառուցմանեղանակներ»:

…Ասույթներ չեմ սիրում։ Սիրում եմ քայլարշավ, հեծանվարշավ։ Ռեկորդ չունեմ՝ ես հասարակ մահկանացու եմ և իրավունք ունեմ ռեկորդ չգրանցելու։ Կյանքում ամենաշրջադարձային պահը ծառայության մեկնումն էր: Իսկ մասնագիտական կարիերայում՝ 2010-ին CASC գիտաժողովին մասնակցելը։

-Ես դեռ գիտնական չեմ: Համենայն դեպս, ինձ չեմ համարում գիտնական: Իսկ գիտության ոլորտում աշխատել որոշեցի, քանի որ սա այն ոլորտն է որտեղ միշտ պետք է միտքդ պրպտի, պետք է ի զորու լինես՝ տեսնելու մի քանի քայլ առաջ:

-NFSAT-ի կողմից ստացել եմ ասպիրանտական դրամաշնորհ, այնուհետև աշխատել եմ Volkswagen-հիմնադրամի կողմից տրված «Մարդու կենսաչափական տվյալներից ծածկագրական համակարգերի գեներացում» դրամաշնորհի շրջանակում որը իրականացնում էինք՝ ռուսների և գերմանացիների հետ համատեղ, տարբեր աշխատանքներում տարբեր քանակով համահեղինակներ ունենք, դրական եմ վերաբերում խրախուսական մրցանակաբաշխություններին, դրանց չափանշների մասին դժվարանում եմ պատասխանել, բայց մեկ է՝ դրանք էական ոչ մի ազդեցություն չեն կարող ունենալ՝ պետք են համակարգային փոփոխություններ: Հիմա ավելի շատ են սկսել քննարկել նման հարցերը: Դա արդեն լավ է:

—Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած ամենամեծ խնդիրն այն է, որ նրանց առջև դրված խնդիր չկա: PostDoc-ական համակարգը երևի պետք է, բայց գլոբալ լուծումն էլի համակարգային փոփոխություննե՛րն են։ Մեր երկրի ներկա տնտեսությունը և գիտությունը անհամատեղելի են. տնտեսությանը պետք չի այսպիսի գիտություն և հակառակը:

-Գիտնականը չի՞ դադարում գիտնական լինել, երբ սկսում է մտածել վաստակելու մասին… Իհարկե՝ ոչ: Քանի որ դեռ չկան այնպիսի երիտասարդ գիտնականներ, որոնք կարող են գոյատևել առանց սննդի:  Կոռուպցիա գիտությունում չկա, կամ շատ չնչին է, քանի որ գիտության մեջ չկան մեծ գումարներ: Չկա փող չկա կոռուպցիա: Իսկ շահագործման կամ նման արատավոր դեպքերի ես չեմ հանդիպել:

-Արտասահմանում եղել եմ կարճ ժամանակով, ուստի համեմատությունների մասին կլռեմ: Երևի ավելի կարևոր է գիտնականների արտաքին համագործակցությունը, քանի որ ներքին համագործակցության համար հարթակ չկա: Երկարաժամկետ տեսլականով իմ ապագան երևի թե տեսնում եմ դրսում:

—Մաթեմատիկան աբստրակտ գիտություն է՝ Հայաստանի ինչի՞ն է պետք այն: Չե՞ս կարծում արդյոք, որ մենք պետք է միայն գերակա ոլորտները ֆինանսավորենք՝ հայագիտություն, տնտեսագիտություն և այլն՝ այն ինչ պետք է մեր ժողովրդին, ազգին, պետությանը, այլ ոչ թե մեր սուղ ֆինանսներն ուղղենք տեսական ճյուղերի զարգացմանը, ինչպիսին է, օրինակ, մաթեմատիկան՝ ի՞նչ կարող է այն տալ մեզ, որ մեր երկրի քաղաքացին զգա իր բարեկեցության լավացման վրա:

—Իզուր չէ ասված, որ մաթեմատիկան գիտությունների թագուհին է: Ինչ որ իմաստով վերլուծական մտքի արտացոլումն է: 16-ից 18րդ դարերում մաթեմատիկան համարվել է հարուստների գիտություն: Ձեր հարցադրման հետ համամիտ չեմ, քանի որ, օրինակ, տեղեկատվական տեխնալոգիաների հիմքում ընկած է մաթեմատիկան: Իհարկե, մաթեմատիկայում ևս կան կիրառական և հիմնարար ուղություններ: Կիրառական մաթեմատիկան ամենաֆինանսաբեր ոլորտներից մեկն է գիտության մեջ:

-Կոնկրետ ի՞նչ կարող է այն տալ մեր երկրին, հասարակ քաղաքացուն: Ու ընդհանրապես, ինչո՞ւ պետք է հարկատուների մումարներն ուղղվեն գիտությանը, երբ երկրում այսպիսի արտահայտված սոցիալական լարվածություն կա:

-Գիտությունը հիմք է հանդիսանում նոր ֆիրմաների, բազմաթիվ աշխատատեղերի ստեղծմանը: Օրինակ, ԽՍՀՄ–ից մնացած գիտական լուրջ ռեսուրս կար, և դրա հիման վրա ստեղծվեցին Synopsis, Haylink և մի շարք այլ ՏՏ ֆիրմաներ: Հարյուրավոր մարդիկ ունեն աշխատանք և ստանում են բարձր աշխատավարձ: Չհաշված բազմաթիվ մուլտիպլիկատիվ էֆեկտները։ Գիտության և տնտեսության կապը փակ համակարգ է։ Տնտեսությունը որքան շատ ներդնում է կատարում գիտության մեջ, այնքան գիտությունը շատ է նպաստում տնտեսության զարգացմանը: Դիտարկենք պարզ օրինակ. մասնագետների պատրաստումը կրթության ոլորտի խնդիրն է, իսկ գիտության, մասնավորապես ակադեմիայի խնդիրներից մեկն էլ հենց մասնագետների պատրաստումն է` բարձրակարգմասնագետ դառնալու համար գիտության բովով պետք է անցնել:

Եվ այդպես է շատ ոլորտներում՝ գիտությունը զարգացման հիմք կարող է լինել շատ տեղերում։  Բնական սուղռեսուրսներ ունեցող երկրների տնտեսության լոկոմոտիվը գիտությունն է, օրինակ՝ Գերմանիա, Ճապոնիա Հարավային Կորեա: Իսկ մեզ մոտ այն դեռևս դիտվում է որպես կույր աղիք։ Կարծում եմ, որ այդպես չպետք է լինի։ Հայաստանի տնտեսությունը երկընտրանք չունի: Միակ փրկությունը գիտելիքահենք տնտեսությունն է: Իհարկե, երկրի ղեկավարությունը սա գիտակցում է: Բայց անհասկանալի է, թե ինչու քայլեր չեն ձեռնարկվում այս ուղությամբ:

Մանե Հակոբյան

Наука интернациональна, но ее достижения законно считаются предметом национальной гордости…

Появление науки было тем возникшим в процессе эволюции приспособлением человеческого рода, которое обеспечило его победу в борьбе за существование. Это миссия науки на все времена, считает молодой специалист из Ереванского физического института Карен Аракелян. Только дальнейшее развитие науки может обеспечить сносные условия существования возрастающему населению Земли, утверждает он, и только развитие фундаментальной, не ориентированной на приложения науки является условием выживания человечества. Между тем, по его словам, при современном уровне развития технологий люди склонны думать, что теперь наука уже не нужна.

«Проблема состоит  в том, что временная шкала, характерная для взаимодействия науки и общества — десятки, а иногда и сотни лет. Обычный промежуток между появлением результата научной работы и основанном на нем технологическом достижении  превышает продолжительность человеческой жизни. Существующий уровень технологии, обеспечивающий бытовые и культурные потребности, кажется чем-то само собой разумеющимся и уж, во всяком случае, не связанным с деятельностью людей, выводящих замысловатые формулы», — поясняет он, и рассказывает случай с Майклом Фарадеем: после доклада в Лондонском королевском обществе в 1831 году об открытии закона электромагнитной индукции Майклу Фарадею один из Сэров задал вопрос: «А какой толк для нашего общества от вашего открытия?» На что умудренный Фарадей ответил: «Подождите, пройдет сто лет, и вы мое открытие обложите налогами». Предсказание не только сбылось, а констатировало существующую закономерность во взаимоотношениях науки и общества во времени — правило «100 лет»!

Никто не будет считаться с тем государством, которое не имеет науки, утверждает Карен Аркелян. «А срубая голову науки, правительство срубает голову государства, которым управляет. Я считаю, что процесс пошел… Наше единственное богатство — это наука, которую мы должны поднять на должный уровень, чтобы нас стали уважать и чтобы к нам не относились как к банановой республике, чего наше правительство не осознает», — говорит он и добавляет: наука интернациональна, но ее достижения законно считаются предметом национальной гордости.

Различные научные премии, которые в последнее время начали выплачивать молодым ученым, К.Аракелян не считает большим содействием науке (сам он ее получил один раз в 2010 году от фонда «Царукян). «Даже оскорбительно, так как смахивает на подаяние.  Другое дело, если это все делалось не для поддержания науки, а для изменения отношения общества к науке. Нужно сначала поднять финансирование в общем, а потом на досках почета вешать фотографии лучших сотрудников», — утверждает он. Внедрять в Армении международные механизмы оценки ученых (impact factor, цитируемость и т.д.), по которым, кстати, и проводились последние конкурсы, следует с большой осторожностью, считает молодой экспериментатор, поскольку  ученые начнут заниматься не наукой, а подделкой результатов.  «Считаю, что такого рода премии не только не улучшат финансовое состояние науки, а приведут к возникновению разного рода афер. Я думаю всегда можно договориться также, чтобы на тебя сослались друзья из других групп, взамен на свою такую же медвежью услугу», — говорит он.

Молодых ученых Карен Аракелян считает самым социально незащищенным слоем Армении. «С теми зарплатами, которые они получают, ничего иметь не будут. Они — Диогены современности», — считает он.

Молодой исследователь не согласен с доводами о том, что настоящий ученый – это тот, который занимается наукой, не обращая внимания на материальные блага, и что ученый перестает быть таковым, как только решает зарабатывать на жизнь наукой. Не согласен он и с тем, что ученый не должен бороться, поскольку единственный его удел – это заниматься наукой. «Не думать о житие может позволить лишь тот, кто хорошо живет. Занятие наукой — удел богатых, поэтому ученым надо нормально платить. Ученый действительно в советские времена не думал ни о чем, занимался только наукой, но он был всем обеспечен. Семья, квартира, машина, дача», — напоминает он. На науку, как на  главный источник доходов не рассчитываю, и если придется ее оставить ради семьи, близких мне людей, то оставлю. Наука наукой, а дома дети должны чем-то питаться, и жена должна хорошо выглядеть. Если ученый в нашей стране -этот тот, кто должен забыть семью, детей, родителей, то я сразу отрекусь от своего звания и найду другую работу», — констатирует К. Аракелян.

Что касается состояния науки в целом в Армении, молодой ученый считает, что она переживает глубокий упадок. Мелкие грантовые программы не могут позволить заниматься серьезными исследованиями. Он отмечает, что в отличие от теоретической науки, экспериментальная требует постоянного крупного вливания средств, и на грантах тут далеко не уедешь. «Я не противник конкурсной системы как таковой, но, призывая к ее внедрению, надо видеть все ее недостатки. Замена распределительной системы на конкурсную — это дорогостоящая переделка бюрократической составляющей науки, которая мало что даст на конкретном лабораторном столе, разве что бумаг прибавится многократно», — говорит он.

Карен Аракелян работает в Ереванском Физическом Институте в качестве руководителя группы по исследованию космической погоды отдела космических лучей. Кроме научной деятельности также занимается обслуживанием компьютеров коммерческой организации (user support or System Administration) – по его словам, это хобби, позволяющее прокормить семью. Наукой занимается, потому что она не может быть скучной.
Ключевыми моментами своей  жизни считает поступление в ЕГУ после трудной зимы 1993 года, когда приходилось при свечах готовиться к вступительным экзаменам, возвращение из Армии, где  не оценили его знания и квалификацию по достоинству. «Какой-то плохой осадок остался после службы, так как там я понял, что знания — это совсем не сила. Потом когда вернулся, понял, что так и в жизни», — рассказывает он. О карьере в науке никогда не задумывался, так как ее там, к сожалению, не видит. «Раньше быть деятелем науки было престижно. А сейчас до них нет никому дела, хуже живут разве, что уличные собаки (извините за сравнение). Даже не знаю, как можно говорить о карьере в науке, когда в нашей стране судят о человеке не по уму, а по его материальным возможностям. Я над кандидатской диссертацией 10 лет работал, а параллельно в стране все кому ни лень получали ученые степени и дипломы ведущих вузов страны, может быть даже в подарок на день рождения», — в сердцах делится молодой ученый и советует просто радоваться научным результатам: «потому что осознаешь, что кроме как самому себе никому больше это неинтересно».

Занимается Карен Аракелян конкретно созданием электроники для экспериментальных установок по исследованию космических лучей, космической погоды и грозовых наземных превышений. Сегодня, по его словам, экспериментальное оборудование стало компактнее, появилась возможность удаленного управления и получения данных автоматически по локальной сети и интернету. «Наши нейтронные и мюонные мониторы вошли в мировую сеть исследований солнечных вспышек, также у нас есть собственная сеть Наблюдения  и Анализа Космической Погоды (SEVAN), состоящая из детекторов, расположенных в средних и низких широтах. Основной целью сети являются исследования космической погоды и исследования ускорения частиц вблизи солнца. Благодаря созданной электронике, модули сети  одновременно измеряют изменения потоков большинства разновидностей вторичных космических лучей, превращаясь, таким образом, в единый интегрированный детектор, используемый для регистрации эффектов солнечной модуляции. Новые детекторы позволяют получить более подробную информацию о структуре потоков космических лучей и их вариациях для различных типов элементарных частиц в большом диапазоне долгот от Индии до Словакии, перекрывающем 62 градусов», — рассказывает экспериментатор о своей работе. «Есть большой интерес к нашим работам, так как мы сейчас являемся лидерами в исследованиях грозовых превышений, а также в исследованиях космической погоды, поскольку Арагацкий центр — один из немногих, которые имеют возможности анализировать потоки большинства разновидностей космический лучей», — отмечает он.

Отвечая на вопрос, где он видит свое будущее в долгосрочной перспективе – в Армении или за рубежом, говорит, что, конечно, за рубежом: «Думаю, что после такого отношения правительства к науке и к ученым, другого ответа прозвучать не могло». Своим коллегам желает изменить мир к лучшему, и работать смело, но разумно: «Работайте смело, но разумно, верьте в успех и уважайте коллег, и когда случится выбраться «в мир» из недр лаборатории, берите от жизни все самое лучшее! Любите, мечтайте и улыбайтесь!»

Анаит Саркисян

Տաթևիկ Շախկուլյանը երաժշտագետ է, ՀՀ ԳԱԱ Արվեստի ինստիտուտի գիտաշխատող, դասախոսում է Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում, խմբավար է Երևանի Ս. Ջրբաշյանի անվան երաժշտական դպրոցում, «Կարին» ավանդական երգ ու պարի խմբի խմբավարն է:

2012 թ.-ից Միջազգային երաժշտագիտական ընկերության անդամ է: Աշխատում է որոշակի ծրագրերի ուղղությամբ և լիարժեք հույս ունի, որ պիտի կարողանա հայ երաժշտագիտությունն ակտիվացնել միջազգային մակարդակով:

Հայ երաժշտության մասին սեմինարներ է անցկացրել Լեհաստանում՝ Չենստոխովայի «Gaude Mater» փառատոնի շրջանակներում, 2008 թ.-ին,  Սանկտ-Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում՝ «Բրաժնիկովյան ընթերցումներ» գիտաժողովի շրջանակներում, 2009 թ.-ին և այլն:

Երկու անգամ մասնակցել է Միջազգային երաժշտագիտական ընկերության համաժողովներին՝ 2007 թ.-ին Ցյուրիխում և 2012 թ.-ին Հռոմում: Երկու դեպքում էլ հայ երաժշտության վերաբերյալ ինֆորմացիան լուրջ հետաքրքրություն է առաջացրել: 2006 թ.-ին մասնակցել է Բ. Բարտոկին վերաբերող միջազգային գիտաժողովին՝ Բուդապեշտում, որտեղ ներկայացրած իր զեկուցումն աշխարհահռչակ երաժշտագետ Է. Անտոկոլեցը համարեց գիտաժողովի լավագույն վերլուծական աշխատանքը:

2011 թ. Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի, Ռուսաստանի հայերի միության և ՀՀ ԳԱԱ «Լավագույն գիտական աշխատանք» մրցանակաբաշխության դափնեկիր է «Արվեստ, լեզու և գրականություն» անվանակարգում, 2011 թ. արժանացել է ՀՀ Մշակույթի Նախարարության Պատվոգրի` ազգային պարարվեստի ասպարեզում ունեցած ավանդի համար, 2012թ. Երևանի քաղաքապետարանի մշակույթի համակարգի աշխատողների արհեստակցական կազմակերպության Պատվոգրի է արժանացել՝ լավագույն մանկավարժ ճանաչվելու առթիվ: Համահեղինակությամբ դեռևս չի աշխատել:

Խոսքը փոխանցում եմ Տաթևիկին։

-Մրցանակներն իհարկե, էապես խթանում են մասնագիտական արդյունավետ աշխատանքին: Սակայն չափորոշիչների հարց կա՝ կախված բնագավառից։ Իմ մասնագիտության պարագայում, օրինակ, միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող տպագրություններ ինձ հայտնի չեն: Ինչ վերաբերում է հղումներին, ապա իմ պրակտիկայում հանդիպել եմ այնպիսի իրողության, երբ հղումը կատարվել է «անհրաժեշտությամբ» և նյութի ոչ այնքան ճշգրիտ ընկալմամբ: Հետևաբար, կարծում եմ, որ «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճումը» պետք է որոշվի ըստ նյութի բովանդակության, կարևորության և նորույթի:

-Մրցանակներն ու խրախուսական մրցանակաբաշխությունները ոգևորող են, երիտասարդն իրեն գնահատված է զգում և արդյունքում սկսում է շատ ավելի լավ աշխատել ու ավելի լուրջ արդյունքների հասնել: Սակայն միևնույն ժամանակ, այլ պայմանները (աշխատավարձ, տեխնիկական պայմաններ և այլն) շատ էական են երիտասարդ գիտնականի համար: Քիչ չեն այն դեպքերը, երբ մրցանակակիր գիտնականը, միևնույն է, գերադասում է աշխատել արտասահմանում՝ անհամեմատ ավելի բարորակ պայմաններում: Սա բնական է:

-Ուստի կարծում եմ, որ Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած ամենալուրջ խնդիրը վարձատրությունն է: Իմ բնագավառում (արվեստագիտություն) թերևս սա միակ լուրջ խնդիրն է: Համաշխարհային մասնագիտական գրականության անմատչելիության խնդիրը նույնպես կա, թեև երիտասարդ գիտնականներն այս կամ այն կերպ կարող են դա լուծել: Վերջին տարիներին մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ-պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ դրական միտումներ կան, սակայն խնդիրներ, որոնք լուծելի են, նույնպես կան: Հետթեկնածուական համակարգն, օրինակ, աշխարհում լուրջ արդյունքների է բերել, ուստի կարծում եմ, որ օգտակար կլինի, եթե այն ներդրվի Հայաստանում:

-Հասարակությունը լայն առումով չի կարող գիտությունը գնահատել, առավել ևս Հայաստանի ներկա պայմաններում, երբ հասարակության խնդիրները բավականին շատ են: Չէի ցանկանա հավատալ, թե մեզանում արժեհամակարգն է խեղված: Միգուցե անկախության 20 տարիները քիչ են պետության տարբեր ոլորտներում համապատասխան աշխատանք անհրաժեշտ մակարդակով կազմակերպելու համար: Չեմ հերքի այն իրողությունը, որ պետական որոշ օղակներ միգուցե սխալ ուղղությամբ են աշխատում, սակայն ես կարծում եմ, որ այդ խնդիրը կա ոչ միայն պետական, այլև հասարակական և անհատական մակարդակներով: Եթե յուրաքանչյուր քաղաքացի իր գործը կատարի՝ բողոքելու փոխարեն, ապա իրավիճակը բոլորովին այլ կլինի:

-Ինչ վերաբերում է երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը տարբեր վիրտուալ կամ իրական հարթակներում, ապա կարծում եմ, որ տվյալ հարցը միակողմանի պատասխան չունի: Ես ինքս այդ խնդիրների բարձրաձայնմանը որևէ կերպ մասնակից չեմ, հավանաբար, որովհետև ժամանակս չի ներում: Բայց մյուս կողմից էլ` լիովին ըմբռնումով եմ մոտենում այլ երիտասարդ գիտնականների նման գործողություններին: Որևէ գիտնական միայն իր աշխատավարձով չի կարող ապրել, և բնականաբար նրա աշխատանքի որակը չի կարող բարձր լինել: Իսկ «հողեղեն-նյութական բաները» առնչվում են ցանկացած մարդու՝ գիտնականի, կոշկակարի, հավաքարարի կամ պետական գործչի: Ի վերջո, «իսկական գիտնականը» նույնպես ուզած-չուզած սնվում է…

-Ինչ խոսք, Հայաստանում կոռուպցիան ամենամեծ խնդիրներից մեկն է, և դրան առնչվում է ամեն ոք: Սակայն ես իմ մասնագիտական ոլորտում անձնապես ինձ համար երբևէ որևէ փուլում (դպրոց, երաժշտական ուսսումնարան, կոնսերվատորիա, կոնսերվատորիայի երկրորդ մասնագիտություն, Արվեստի ինստիտուտի ասպիրանտուրա, մի քանի աշխատավայր) խնդիր չեմ ունեցել:

-Արտասահմանում չեմ աշխատել: Երկու տարվա պայմանագիր ունեի՝ առաջարկված Տեխասի համալսարանի երաժշտագիտության բաժնից, սակայն ՀՀ-ում ԱՄՆ-ի դեսպանատունն այդ ժամանակ, առանց հիմնավորման, իրավունք չտվեց մեկնելու ԱՄՆ: Ինչ վերաբերում է գիտաժողովներին, ապա ինձ ապշեցրել է հատկապես մարդկանց հետաքրքրությունը, ի հակադրություն Հայաստանի հաճախ ձևական բնույթ կրող իրողության: Ուսանողներն ու կայացած մասնագետները մեկնում են այլ երկրներ, նաև այլ մայրցամաքներ՝ պարզապես լսելու գիտաժողովների նյութերը, որովհետև նրանց համար առիթ է՝ մատչելի պայմաններով հաղորդակցվելու աշխարհի ամենահեղինակավոր մասնագետներին: Լսելուց հետո այնպիսի հարցեր են ուղղում, որ զարմանում ես, թե ինչ ուշադրությամբ են հետևել: Հայաստանում քիչ չեն այն դեպքերը, երբ գիտնականները՝ երիտասարդ, թե կայացած, գիտաժողովների ընթացքում ուրիշ բաներով են զբաղված:

-Արտասահմանում իմ կարճատև ուղևորությունների ընթացքում գնահատել եմ հատկապես թիմային աշխատանքը: Այսպես, գիտնականներն իրենց աշխատանքները քննարկում են, միմյանց հետ խորհրդակցում, կարծիքները հաշվի առնում, իսկ Հայաստանում դեռևս կան միմյանցից խուսափելու, փոխադարձաբար չհարգելու, հավանաբար նաև վախենալու գործոնները: Այսինքն, արտասահմանում փոխառնչությունները բավականին բարձր մակարդակի վրա են, ինչը պետք է օրինակ լինի մեզ համար:

-Իմ մասնագիտական աճը պատկերացնում եմ այնտեղ, որտեղ պահանջված եմ: Չեմ առանձնացնի, ես կշարունակեմ կարևորել թե՛ արտասահմանյան ուղևորությունները, թե՛ հայաստանյան աշխատանքը, առավել ևս, որ իմ մասնագիտական հետաքրքրությունների զգալի մասն առնչվում է հայկական երաժշտության ուսումնասիրմանը:

Զրուցեցինք կյանքից. «Տաթևիկ, իսկ գիտական աշխարհում մարդու սեռը որևէ որևէ դեր խաղո՞ւմ է։ Ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ, օրվա որքա՞ն ժամանակն եք նվիրում գիտական հետազոտություններին, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք»։

-Գիտական աշխարհում մարդու սեռը միգուցե ազդեցություն թողնում է, բայց ոչ իմ պարագայում, միգուցե դա կապված է մասնագիտության հետ: Իհարկե, տղաները որոշ արտոնություններ ունեն, բայց մասնագիտական որակական առավելությունը միշտ էլ գնահատվում է: Մյուս կողմից էլ, ես համամիտ եմ այն կարծիքի հետ, որ տղամարդն ավելի լավ ներուժ ունի գիտնական լինելու համար:

-Երևի թե անսպասելի լինի, բայց ասեմ, որ ես չեմ որոշել գիտնական դառնալ, պարզապես այսպես ստացվել է: Իրականում, գիտությունն ինձ համար կյանքի ամենակարևոր գործոնը չէ, այլ՝ մեկը կարևորներից: Ես գիտության մեջ հայտնվել եմ, որովհետև իմ դասախոսներն են առաջարկել և անգամ պարտադրել և, մեծամիտ միտք է, բայց կասեմ, որովհետև ինչ-որ բաներ ինձ մոտ մասնագիտական նորմալ պահանջներից ավելի լավ են ստացվել:

-Ես օրը չեմ բաժանի գիտական և ոչ գիտական մասերի: Լինում են շրջաններ, ասենք, մեկ-երկու շաբաթ, որ ես նոր մտքեր եմ ունենում և դրանք հետևողականորեն իրականցնում եմ: Բայց լինում են շրջաններ, որոնք կարող են նույնիսկ շատ երկարատև լինել, որ առհասարակ տվյալ ասպարեզին չեմ մոտենում:

-Ունեմ նորմալ մարդկային նախասիրություններ: Շատ ընկերներ ունեմ՝ տարբեր միջավայրերում, նրանց հետ մտերմությունը երբեք չի ընդհատվում: Իմ ընտանիքին շատ նվիրված եմ, առօրյա հոգսերով էլ եմ զբաղվում՝ խոհանոցից մինչև անգամ հավաքարարի աշխատանք: Արշավների եմ շատ գնում: Գիտական ուղևորությունների մեկնելիս առիթը բաց չեմ թողնում նոր քաղաքներ ուսումնասիրելու, թանգարաններ, տեսարժան վայրեր դիտելու համար:

Զրուցեց Մանե Հակոբյանը

Արսեն Սահակյանը ՀՀ ԳԱԱ ՕԴՔ ԳՏԿ Օրգանական քիմիայի ինստիտուտի ասպիրանտ է, այս տարվա մայիսին պատրաստվում է պաշտպանել թեկնածուական ատենախոսությունը:

Ծնվել է 1986 թ. Երևանում՝ մանկավարժների ընտանիքում, ուսումը ստացել է N178 միջնակարգ դպրոցում, սակայն մասնագիտական կողմնորոշման հարցում դեր է ունեցել 8-10-րդ դասարաններում ՌԴ ք. Սամարայի քիմիական թեքումով դպրոցում սովորելը:

2004թ.-ին վերադարձել է Հայաստան և ընդունվել ՀՊՄՀ քիմիայի, կենսաբանության և աշխարհագրության ֆակուլտետի քիմիայի բաժինը, որտեղ 2010 թ.-ին պաշտպանել է մագիստրոսական թեզը։
Սիրած ասույթներից մեկը՝ «Ոչնչից ոչինչ չի առաջանում և ոչինչ անհետ չի կորչում»:

Արսենն աշխատում է Հետերոցիկլիկ միացությունների լաբորատորիայում: Այստեղ երկար տարիներ մշակել են մի շարք աժեքավոր միացությունների ստացման եղանակներ, ուսումնասիրել են նրանց կենսաբանական հատկությունները և առաջարկել կիրառման հնարավոր ոլորտները:

Արսենի աշխատանքները ևս նվիրված են հետերոցիկլերի քիմիային՝ մասնավորապես պիրազոլների քիմիայի զարգացմանը: Ասպիրանտական աշխատանքի թեման է՝ «Նոր արժեքավոր միացությունների սինթեզ՝ հիմնված 1-վինիլ-4-ֆորմիլ-պիրազոլների վրա»: Վերջիններս ունեն լայն կիրառություն` բժշկության և գյուղատնտեսության ոլորտներում: Կատարված աշխատանքների արդյունքում հաջողվել է սինթեզել պիրազոլների նոր ածանցյալներ, որոնք օժտված են մի շարք արժեքավոր հատկություններով:
Երկու աշխատանք ներկայացրել է Վրաստանում կայացած միջազգային երկու գիտաժողովում, որոնցից մեկը երիտասարդական էր: Առաջին գիտաժողովում աշխատանքը զբաղեցրել է 3-րդ տեղը լավագույն պոստերային աշխատանքների շարքում:

Նշում է, որ գիտաժողովները հնարավորություն են տալիս նոր ծանոթություններ ձեռք բերել և գիտական շփման հարթակ են հանդիսանում:

Օբյեկտիվ լինելու համար, ասում է, որ գիտական միտքը և փորձը ձեռք է բերել լաբորատորիայում աշխատելու տարիներին թե՛ իր անմիջական ղեկավարից, և թե՛ մյուս աշխատակիցներից, սակայն գիտական փորձերը կատարվել են ամբողջությամբ իր կողմից. «Քանակական տեսանկյունից որոշ աշխատանքներ կենսաբանների հետ հավասար կարող եմ գնահատել, իսկ սինթետիկ բնույթի աշխատանքները, ինչպես նշեցի, ինքս եմ իրականացրել: Դե իսկ գիտական թեմայի ընտրության հարցում, ինչպես նաև կատարված աշխատանքների ամփոփման գործում անգնահատելի է ղեկավարիս հետ խորհրդակցությունը»:

Ստացել է ասպիրանտների խրախուսմանը ուղղված դրամաշնորհ ԳԱՏԱՀ-ի կողմից, որը նախատեսված էր 1 տարով: Աշխատանքը ավարտել է 1,5 տարում, քանի որ հետազոտությունները հետաքրքիր էին ու շարունակական, արդյունքներն ամփոփված են մի հոդվածում, որը դեռևս լույս չի տեսել: Դրամաշնորհի կարևորությունը մեծ էր, քանի որ որոշակիորեն խրախուսում էր աշխատել նաև այլ ուղղությամբ, զուգահեռ ասպիրանտական հիմնական աշխատանքներին, որի արդյունքում ևս արժեքավոր արդյունքներ ստացվեցին. «Իսկ գիտնականի չնչին աշխատավարձի հետ զուգահեռ հավելյալ ֆինանսական աջակցությունը, առավել ևս` երիտասարդ գիտնականի համար, կարծում եմ, շատ կարևոր է»:

Ստացել է նաև Գ. Ծառուկյանի խրախուսիչ մրցանակը, որն, իհարկե, անսպասելի էր, հաճելի, բայց միաժամանակ մտածում է. «Էս ու՞ր ենք հասել…»:

Ընդհանրապես, վերջերս շատացած ամեն տիպի մրցանակները ընդամենը խրախուսական բան են: Եվ դրանք լրջորեն փոխել գիտության վիճակն ի զորու չեն: Սակայն կա նաև դրականը. «Այդ մրցանակաբաշխությունները լրջորեն փոխել են գիտության և գիտնականների հանդեպ սխալ ընկալումը, իսկ մեզ ռեալ հույսեր տվել, որ իրավիճակը ոչ թե կարող է փոխվել, այլ արդեն փոխվել է»։ Իսկ ավելի լուրջ փոփոխությունների համար ավելի շատ մարդիկ պետք է ներգրավվել այս նախաձեռնությունների մեջ և շարունակել արդար գործը:
Հայկյան մրցանակաբաշխության մասին ասում է. «Կարծում եմ, ազդեցության գործակցով ուղղորդվելը բավականին օբյեկտիվ չափանիշ է, չնայած նման մրցանակ ստացել եմ՝ հոդվածների քանակից ելնելով»: Մեկ այլ տեսանկյունից քիմիայի ամսագրերը համեմատաբար ցածր ազդեցության գործակից ունեն, մինչդեռ ֆիզիկայի ոլորտում մի քանի անգամ բարձր է: Ուստի, դա հաշվի առնելն անհրաժեշտ է համարում: «Լավագույն երիտասարդական գիտական նվաճում» անվանակարգը ազդեցության գործակցով չափելն ավելի նախընտրելի է, քանի որ դա օբյեկտիվ և ընդունված չափանիշ է: Սակայն կարելի է նաև գումարային գործակից դուրս բերել՝ որոշակի տարիների ընթացքում տպագրված աշխատանքների համար:

Հետերոցիկլիկ միացությունների լաբորատորիան, համենայն դեպս, 2008 թ.-ից մինչ օրս չի համագործակցել որևէ միջազգային այլ գիտական հաստատության հետ, կամ աշխատանքային այլ համագործակցություններ, ցավոք, չեն եղել: Մի թեմա, որը շատ արագ զարգանում է, հատկապես բժկության ոլորտում, կատարվել է Մոսկվայից ժամանած մի հայ գիտնականի աջակցությամբ: Միջազգային դրամաշնորհներին դիմելուց առաջ նախապատվություն պետք է տալ նախ և առաջ թեմայի արդիականությանը և այն նախադրյալներին, որոնք թույլ կտան դա իրականացնել: Իսկ համագործակցությունը միայն խթանիչ դեր կարող է ունենալ:

Ինչ վերաբերում է ներքին համագործակցությանը Հայաստանում գործող գիտնականների ու առանձնն գիտական խմբերի միջև, ապա որքանով ինքն է տեղյակ, այստեղ գիտական համագործակցություններն արվում են առավել պարզ կերպով: Տարբեր կամ միմյանց մոտ թեմաներով աշխատող գիտնականները որոշում են համատեղ աշխատանք անել ու անում են, սակայն դա որևէ ձևակերպում չի ստանում, բացի համատեղ հոդվածներից:

-Արսեն, ըստ Ձեզ, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները՝ հասարակության կողմից գիտությունը չկարևորե՞լը, արժեհամակարգի խեղո՞ւմը անկախության տարիներին, համապատասխան պետական օղակների վատ աշխատա՞նքը, թե՝ ա՞յլ։

-Նշված պատճառներից երկուսը ածանցվել են վերջինից՝ պետական օղակների թերի աշխատանքից, կամ, ավելի ճիշտ, ընդհանրապես չաշխատելուց: Նման վիճակից վատ` միայն գիտության իսպառ բացակայությունը կարելի է համարել: Հավանաբար, նորանկախ պետության գլուխ եկած իշխանությունը ներդրումներ է կատարել միայն կարճաժամկետ շահույթ ստանալու նպատակով (օրինակ, առևտրի ոլորտում) և մինչ օրս էլ այդպես է գործում: Ցավոք, գիտությունը մեծ ներդրումներ է պահանջում, հատկապես բնական գիտությունները, իսկ արդյունքները տասնամյակներ հետո են շահույթ բերում: Ելնելով այս դատողություններից` կարելի է եզրակացնել, որ մինչև իշխանությունների վարած ծրագրերի փոփոխություն (այն էլ` գործնական) չկատարվի, վիճակը դեռ երկար կպահպանվի նույնը:

Հայաստանում գիտնականների, համենայն դեպս, բնական գիտությունների ոլորտի գիտնականների առջև ծառացած առաջնային խնդիրներից է նաև սարքերի և նյութերի ոչ արդիականությունը. դրանք 1980-ականների հնություն ունեն, որոշները՝ 60-ական: Մյուս կողմից, աշխատավարձի ցածր շեմը նպաստում է գիտության ոլորտից երիտասարդների գրեթե 100 %-ի լքմանը. մինչ օրս նման պայմաններում աշխատող գիտնականների աշխատանքը անձնանվեր կարող եմ որակաել: Խնդրի լուծումը գիտության ֆինանսավորման ավելացումն է:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք երիտասարդ և ոչ երիտասարդ գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։

-Եթե համառոտ պատասխանեմ՝ այո, գիտնականը պետք է զբաղվի միայն գիտությամբ: Սակայն այսօր ոչ մի պայման չկա գիտությամբ զբաղվելու համար, և գիտնականները պայքարում են ընդամենը իրենց աշխատանքային պայմանների ապահովման համար: Ընդամենը տարրական պայմաններ է պետք ստեղծել և վճարել գիտնականին այնքան, որքան բավարար կլինի մարդավայել կյանք վարելու համար: «Սոված գլուխը ինչի՞ մասին պիտի մտածի: Չէ՞ որ գիտնականն է ստեղծում իրական արժեքներ, որի շնորհիվ զարգանում է ողջ մարդկությունը: Ուրեմն Հայաստանին զարգացում պետք չէ՞:
Իսկ առայժմ… պետական կառույցները միայն խոսում են գիտելիքահեն բաների մասին` իրենք էլ չգիտակցելով, թե ինչի մասին են խոսում: Ուստի, որևէ առաջընթաց, որը նկատվում է մինչ օրս կամ եղած վիճակի պահպանումը միայն կարող եմ վերագրել որոշ մարդկանց, կամ որոշ ոչ պետական կառույցների գործունեությանը, որոնք գործում են միայն գիտության և գիտնականի շահերից ելնելով:

-Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։

-Հայաստնում տեսնում եմ ոչ-մասնագիտական (ոչ-գիտական) գործունեություն, իսկ արտասահմանում՝ և՛ մասնագիտական գործունեություն, և՛ աճ: Դա հասկանալու համար նույնիսկ բացատրություններ պետք չեն:

Մանե Հակոբյան

Կառլեն Խաչատրյանը «Երիտասարդ Գիտնականների Աջակցության Ծրագրի» (ԵԳԱԾ) ղեկավար մարմնի պատասխանատու քարտուղարն է։ Ղեկավար մարմնի կազմում ընդգրկված է որպես Երևանի պետական համալսարանի երիտասարդ գիտնականների միավորման նախագահ։

-Կառլեն, ներկայացրեք, խնդրեմ, ծրագրի իրականացման ընթացքը։

-ԵԳԱԾ-ի շրջանակներում գործունեության 4 հիմնական ուղղություն էինք նախանշել. 1) երիտասարդ գիտնականների գիտական գործուղումների ֆինանսավորում, 2) երիտասարդական գիտաժողովների, գիտական դպրոցների և այլ բնույթի գիտական միջոցառումների ֆինանսավորում, 3) երիտասարդ գիտնականների մրցանակաբաշխություն, և 4) երիտասարդ գիտնականներին գիտահետազոտական դրամաշնորհների տրամադրում։
1-ին ուղղությամբ մրցույթ է հայտարարվել և յուրաքանչյուր ամիս ամփոփում ենք տվյալ ամսվա արդյունքները, մինչ օրս 25 երիտասարդ գիտնական աջակցություն է ստացել մասնակցելու միջազգային տարաբնույթ գիտաժողովների:
2-րդ ուղղությամբ արդեն իսկ ֆինանսավորվել է 16 գիտաժողով կամ այլ տիպի գիտական միջոցառում: Դրանցից յուրաքանչյուրին մասնակցել է կամ մասնակցելու է միջինում շուրջ 50 երիտասարդ գիտնական(գիտաժողովների մի մասը նախատեսված է անցկացնել գարնանը):
3-րդ ուղղությամբ արդեն իսկ մրցույթը հայտարարված է, հունվարի 15-ը հայտերի ներկայացման վերջնաժամկետն էր: Սահմանված են 11 անվանակարգ` գիտության տարբեր ոլորտները ընդգրկող: Յուրաքանչյուր անվանակարգում հանձնվելու է 3 դրամական մրցանակ` համապատասխանաբար, 400.000, 300.000 և 200.000 դրամ:

Մրցանակաբաշխությանը ստացել ենք ավելի քան 110 հայտ:
4-րդ ուղղությամբ էլ Գիտության պետական կոմիտեի հետ համատեղ իրականացվում է ասպիրանտների աջակցության ծրագիր և ԳԱՏԱՀ-ի հետ համատեղ հայտարարվել է դրամաշնորհային մրցույթ բնական և տեխնիկական գիտությունների ոլորտում:

-Ինչպե՞ս են կայացվում որոշումները ծրագրի ղեկավար մարմնում, արդարացնո՞ւմ է արդյոք իրեն կոնսնսուսի սկզբունքը։

-Ես մնում եմ իմ համոզմանը, որ կոնսենսուսի սկզբունքը բավականին բարդացնում և երկարացնում է որոշումների կայացման գործընթացը: Այդ մասին առիթ եմ ունեցել խոսել նաև ծրագրի մեկնարկի ժամանակ, երբ նոր էր կատրվել կոնսենսուսային սկզբունքով որոշումները կայացնելու առաջարկը: Բայց միաժամանակ, որպես ղեկավար մարմնի պատասխանատու քարտուղար, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ղեկավար մարմնի այն անդամներին, ովքեր հաճախ իրենց համոզմունքներից ինչ-որ չափով հետ են կանգնում և համաձայնում են մեծամասնության կարծիքին: Իհարկե, դա բավականին երկար տևող քննարկումների, հիմնավորումների և բանավեճերի արդյունքում է լինում…

-Ի՞նչ կասեք Ղեկավար մարմնի անդամների պարբերաբար փոփոխելու՝ ռոտացիայի սկզբունքի վերաբերյալ։

-Ռոտացիայի սկզբունքը, ըստ իս, պետք է կիրառել միայն ծայրահեղ դեպքում, երբ ղեկավար մարմնի անդամը ինչ-ինչ պատճառներով այլևս չի կարող շարունակել իր աշխատանքը Ծրագրում: Միանշանակ է, որ ռոտացիայի եղանակով ընդգրկված նոր անդամներից որոշակի ժամանակ է պահանջվում աշխատանքների մեջ լիարժեքորեն ներգրավվելու համար: Եվ դա օբյեկտիվ հանգամանքներով է պայմանավորված:

Չէ՞ որ ղեկավար մարմնի յուրաքանչյուր նիստ օրգանապես կապված է նախորդների հետ, դա մեր ամենօրյա աշխատանքի մի մասն է, ուստի աշխատանքների կեսից միացող անձիք միանգամից չեն կարող ինտեգրվել այդ պրոցեսին: Բացի դա, կարծում եմ, որ պատասխանատվության խնդիր էլ կա: 100 մլն-ի ծախսման արդյունավետության համար պետք է պատասխան տան կոնկրետ անձիք` ղեկավար մարմնի 9 անդամները: Ռոտացիայի պարբերաբար կիրառումը լուրջ պրոբլեմներ է ստեղծում այս առումով:

-Որքանո՞վ է հավանական, որ ծրագիրը շարունակական կլինի։

-Վստահ եմ, որ երիտասարդ գիտնականների խնդիրները շարունակելու են գտնվել մեր երկրի ղեկավարության ուշադրության կենտրոնում: Վերջին տարիներին որոշակի տեղաշարժեր նկատվում են այս ուղղությամբ, և երիտասարդ գիտնականների աջակցության այս ծրագիրը, որն իրականացվում է ՀՀ Նախագահի հովանու ներքո` ասվածի ապացույցն է: Երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած բազում խնդրներ կան, որոնց մի մասը փորձեցինք թեթևացնել այս ծրագրի շրջանակներում: Վերևում նկարագրված արդյունքները, կարծում եմ, արդեն իսկ խոսուն են:

Համենայն դեպս, ԵԳԱԾ ղեկավար մարմինը արել է առավելագույնը` նախանշված ծրագրերի մաքսիմալ արդյունավետությունն ապահովելու համար: Ուստի, վստահ եմ, որ ծրագիրը շարունակական է լինելու:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում նրան, որ Նախագահի թեկնածու, գործող Նախագահ Ս.Ա. Սարգսյանի նախընտրական ծրագրում տեղ է գտել արձագանք ԵԳԱԾ-ին. «Ընդլայնվելու են երիտասարդ գիտնականներին աջակցության ծրագրի ծավալները»։

— Շատ օրինաչափ եմ համարում, որ ՀՀ նախագահի թեկնածու Սերժ Սարգսյանի նախընտրական ծրագրւմ անդրադարձ կա գիտության խնդիրներին, այդ թվում` առանձնահատուկ շեշտադրում՝ ուղղված երիտասարդ գիտնականներին: Սա ՀՀ Նախագահի պաշտոնավարման 5 տարիների ընթացքում գիտության ոլորտում իրականացված քաղաքականության տրամաբանական շարունակությունն է: Ակներև է, որ վերջին շրջանում պետական մակարդակով ուշադրություն է դարձվում գիտության հիմնախնդիրներին:
Բնականաբար, 100 մլն-ը, որ հատկացվել էր այս տարի, չի կարող երիտասարդ գիտնականների բոլոր խնդիրներին լուծում տալ: Միաժամանակ, պետք է հասկանալ նաև, որ միանգամից ոչինչ չի լինում: Սա երկարատև աշխատանք է պահանջում, ընդ որում, այստեղ անելիքներ ունենք բոլորս` ոչ միայն երկրի ղեկավարությունն ու ոլորտի պատասխանատուները, այլև մենք` երիտասարդ գիտնականներս:
Ինչ վերաբերվում է նրան, թե գումարը կավելանա թե ոչ` դժվարանում եմ ասել, բայց անշուշտ հույս ունեմ, որ կավելանա:

-Որո՞նք են ներկա պահին գիտական համակարգի ամենակարևոր խնդիրները։

-Գիտական համակարգի առաջնային խնդիրը նյութատեխնիկական բազայի մաշվածությունն է: Լուրջ խնդիր է նաև գիտնականների միջին տարիքի բարձրացումը: Ապա, երիտասարդ գիտնականն այսօր բազում սոցիալական խնդիրներ ունի չլուծված, իսկ «սոված փորով» որևէ արժեքավոր բան անելը, հատկապես, գիտությամբ զբաղվելը՝ անհնար է:

Մանե Հակոբյան