Այսօր նախկին քաղբանտարկյալ Նիկոլ Փաշինյանի առաջին մամուլի ասուլիսն էր բանտից դուրս գալուց հետո: «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի խմբագիրը խոսեց մի քանի խնդիրների շուրջ: Օրինակ, ըստ նրա,  անգամ մեծ ցանկության դեպքում Ռոբերտ Քոչարյանը չի կարող հեռանալ քաղաքականությունից, դա այնքան էլ հեշտ բան չէ, քանի որ հանրությունը նման բան թույլ չի տա նրան։ «Մեծ երջանկություն է, երբ մեկը կարող է վեր կենալ ու հեռանալ քաղաքականությունից։ Բայց Քոչարյանը չի կարող օգտվել այդ երջանկությունից, որովհետև հեռանալու թույլտվություն ստանալուց կամ չստանալուց առաջ նա հանրության շատ հարցերի պետք է պատասխանի»,- իր պնդումն այսպես հիմնավորեց Փաշինյանը:

Հանրությանը հուզող թիվ 1 թեմայի`երկխոսության կապակցությամբ Նիկոլ Փաշինյանը այսպես պարզաբանեց ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն հայտարարությունը, թե երկխոսության ժամանակ հաշվի կառնվեն նաև իշխանության առաջարկները. «Գուցե իշխանության մտքի տիտանների մոտ նոր գաղափար առաջանա, որը մենք մինչ այժմ հաշվի չենք առել… Բայց կարծում եմ, որ այս 3 տարիների ընթացքում իշխանություններն ապացուցեցին, որ ի վիճակի չեն երկիրը դուրս բերել համակարգային ճգնաժամից։ Իշխանությունը բոլոր ասպարեզներում գլխովին տապալվել է դեռ 2008-ից, այնպես որ՝ ճգնաժամը հաղթահարելու ոչ տեսական, ոչ գործնական ռեսուրս չունի»:

«Իշխանությունների հետ ընդդիմությունը պատրաստ է բանակցել միայն արտահերթ ընտրությունների թեմայի շուրջ»,- հանրահավաքի ժամանակ իր ասածը կրկնեց Նիկոլը։ Բանակցելու պատրաստվող պատվիրակության կազմի թեմային էլ անդրադարձավ, հայտարարեց, որ Հայ ազգային կոնգրեսն այս հարցը դեռևս չի քննարկել, և պարզ չէ՝ ովքեր կմտնեն պատվիրակության կազմի մեջ։ «Միայն կարող եմ ասել, որ ես ինձ այդ պատվիրակության կազմում չեմ պատկերացնում»,- հավելեց նա:

Հարցին, թե հնարավո՞ր է, որ իշխանությունների հետ բանակցությունների ժամանակ ՀԱԿ-ն ընդունի հնարավոր առաջարկը և համաձայնի միայն արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացմանը, Փաշինյանը պատասխանեց. «Չեղած բաների մասին չեմ կարող խոսել։ Բայց ակնհայտ է, որ մենք արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունները դիտարկում ենք մեկ ամբողջության մեջ»: Ըստ նրա՝ Հայաստանի երկրորդ և գործող նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի միջև տարբերություն չկա։ «Տարբերությունը 2006-ի և 2011-ի Հայաստանի քաղաքացու միջև է»,- ասաց նա:

Հիշվեց նաև «Ժառանգություն» կուսակցության փոխնախագահ Ռուբեն Հակոբյանը՝ իր այն հայտարարությամբ, թե Տեր-Պետրոսյանը ՕԵԿ նախագահ, ԱԱԽ քարտուղար Արթուր Բաղդասարյանին «դավաճան», «ԱԽՔ» անվանելու համար նրանից պետք է ներողություն խնդրի: «Եթե  Ռուբեն Հակոբյանը տանջվում է «Օրինաց երկիր» կուսակցության նախագահ Արթուր Բաղդասարյանի համար, թող ինքն էլ ներողություն խնդրի նրանից։ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը որևէ մեկից, մանավանդ Բաղդասարյանից, ներողություն խնդրելու կարիք չունի։ Կարծում եմ, որ ոչ Ռուբեն Հակոբյանին, ոչ Արթուր Բաղդասարյանին քաղաքական տխուր ապագայից չեն փրկի անգամ ներողությունները։ Արթուր Բաղդասարյանի ճանապարհով կարող է գնալ միայն Արթուր Բաղդասարյանը, և նրա ճանապարհով գնալու համար պետք է ամոթի բավական մեծ դեֆիցիտ ունենալ։ Իսկ ՀԱԿ-ում ամոթի դեֆիցիտ ունեցող մարդիկ չկան»,- ասաց Նիկոլ Փաշինյանը:

Մարտի 1-ի տասը զոհերի մահվան համար ընդդիմության մեղքի իր բաժինը Փաշինյանը համարեց այն, որ  թույլ է տվել՝ Հայաստանում ձևավորել այնքան լկտի իշխանություն, որը կարող է Երևանի կենտրոնում գնդակահարել սեփական քաղաքացիներին։ «Բայց ես պաշտոնապես ասում եմ, որ Հայաստանի ընդդիմությունը նման բան այլևս թույլ չի տա։ Հայաստանում այլևս չի լինի այնպիսի իշխանություն, որը մայրաքաղաքի կենտրոնում կարողանա գնդակահարել սեփական քաղաքացիներին։ Բոլոր այն իշխանությունները, որոնք կարծում են, որ քաղաքացուն՝ իր օրինական իրավունքներն իրացնելու ժամանակ կարող են ծեծել և քշել, այդ իշխանությունները կծեծվեն և կքշվեն ժողովրդի կողմից»,- հայտարարեց Փաշինյանը:

«Թե՛ ՀԱԿ-ում, թե՛ ՀՀԿ-ում մարդիկ գնում են իրենց շահերի հետևից, պաշտոնների, փայի: Ես մաքուր տղա եմ, մինչև վերջ էլ մաքուր կմնամ: Ոչ մեկին էլ չեմ միանալու»,-այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց ԺԿ նախագահ Տիգրան Կարապետյանը`անդրադառնալով ՀԱԿ-ի հետ  միավորվելու հնարավորությանը:

Ըստ նրա՝ ժողովուրդը մեղք է, քանի որ խաբվել է և այսօր այլընտրանքի հնարավորություն չունի:

Իսկ թե նման քաղաքական գործընթացների դեպքում ինչքանով են իրատեսական և ակտուալ նման ուժի գոյությունը և հետագա դերակատարությունը ստեղծված քաղաքական դաշտում, Տիգրան Կարապետյանը պատասխանեց. «Ցավոք, էսօր ժողովուրդը ուժեղի հետևից ա վազում, էսօր դաշտում Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ա, Սերժ Սարգսյանը ու Ռոբերտ Քոչարյանը. փաստորեն, նախագահների հետևից են վազում: Ես ցավ եմ զգում դրանից: Ակտուալությունը չգիտեմ, ամեն դեպքում անհրաժեշտ են հայրենասիրական ուժերը»,- ասաց Կարապետյանը:

ԺԿ նախագահին խնդրել էինք գնահատել ստեղծված իրավիճակը, ներկայացնել իրենց ծրագրերն ու անելիքներն այն դեպքում, երբ, փաստորեն, ՀԱԿ-ի վերջին բազմամարդ հանրահավաքից, իշխանությունների հետ արդեն պատվիրակություններով երկխոսելու մտադրությունից, իշխանությունների համապատասխան արձագանքից և պատրաստակամ վերաբերմունքից պարզ դարձավ, որ մեծ հաշվով, Հայաստանի քաղաքական դաշտում այսօր գործում է երկու հիմնական ուժ՝ իշխանությունը և ընդդիմությունը՝ հանձին ՀԱԿ-ի:

«Ժողովրդական ուժերը, ցավոք, պարտվում են: Դրանից, չգիտեմ, ուրախանա՞մ, թե՞ տխրեմ: Ես ինքս ինձ անձնապես շատ լավ եմ զգում և հույս ունեմ, որ հայրենասիրական ուժերը դեռ կմիավորվեն գաղափարի շուրջ»,- այսպես արձագանքեց Տիգրան Կարապետյանը մեր դիտարկմանը:
Շուշան Գալստյան

Հունիսի 25-ին Կազան քաղաքում, Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի միջնորդությամբ, հերթական անգամ կհանդիպեն Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Սերժ Սարգսյանը և Իլհամ Ալիևը:

Գուցե այս հանդիպումը համարվեր հերթականը, և դրա շուրջ մեծ հետաքրքրություն չլիներ, եթե դրան նախորդած չլիներ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահների հայտարարությունը, որը նրանք հրապարակեցին մայիսի 26-ին, Ֆրանսիայի Դովիլ քաղաքում ընթացող Մեծ ութնյակի գագաթնաժողովի շրջանակներում:

Մինսկի խմբում համանախագահող երկրների ղեկավարները կոչ են արել Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներին՝ «քաղաքական կամք ցուցաբերել և հունիսին կայանալիք իրենց գագաթնաժողովի ընթացքում ավարտին հասցնել կարգավորման հիմնարար սկզբունքների շուրջ աշխատանքը»։ «Ուժի կիրառումը հանգեցրել է առճակատման և անկայունության այսօրվա իրավիճակին, որի կրկնությունը կբերի միայն նոր տառապանքներ ու ավերածություններ և կդատապարտվի միջազգային հանրության կողմից: Մենք կոչ ենք անում կողմերի առաջնորդներին իրենց երկրների բնակչությանը նախապատրաստել խաղաղության, այլ ոչ թե պատերազմի»,- ասված է Բարաք Օբամայի, Դմիտրի Մեդվեդևի և Նիկոլա Սարկոզիի համատեղ հայտարարությունում։ «Հետագա ձգձգումը միայն հարցականի տակ կդնի կողմերի հանձնառությունը՝ հասնելու համաձայնության: Երբ համաձայնությունը ձեռք բերվի, մենք պատրաստ ենք վկա լինել դրանց պաշտոնական ընդունմանը, աջակցել խաղաղ համաձայնագրի մշակմանը և հետագայում, մեր միջազգային գործընկերների հետ միասին, սատարել դրա կատարմանը»: Նախագահներն արձանագրում են, որ կողմերի և համանախագահող պետությունների ջանքերի արդյունքում հակամարտության կարգավորման գործում զգալի առաջընթաց է ձեռք բերվել։ «Հիմնարար սկզբունքների վերջին տարբերակը, որը քննարկվել է մարտի 5-ին՝ Սոչիում, հիմք է ստեղծում համընդհանուր խաղաղ կարգավորման համար։ Այդ փաստաթուղթը կողմերին հնարավորություն է տալիս հաղթահարել ներկայիս անընդունելի պայմանները», -նշված է նրանց հայտարարությունում։

Օբամայի, Սարկոզիի և Մեդվեդևի համատեղ հայտարարությունն արդեն արժանացել է պաշտոնական Երևանի և Բաքվի դրական արձագանքին, ավելին` երկու կողմերն էլ արձանագրում են, որ սպասելիքներ ունեն առաջիկա եռակողմ հանդիպումից:

Հետաքրքիր է նաև, որ Հայաստանի իշխանության և ընդդիմության ներկայացուցիչները գրեթե չեն թաքցնում, որ իրենց առաջիկա երկխոսության գլխավոր շարջառիթներից մեկը հենց ԼՂ կարգավորման գործընթացում ստեղծված վիճակն է: Առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը երեկվա հանրահավաքում անգամ արձանագրեց, որ կարգավորման գործընթացը մոտ է հանգուցալուծման` Ռուսաստանի ակտիվ դերակատարության շնորհիվ:

Կարգավորման գործընթացում շրջադարձ կանխատեսող գործիչները` որպես հիմնական փաստարկ, նշում են, որ միջնորդ երկրների նախագահներն առաջին անգամ իրենց հայտարարության մեջ վերջնաժամկետ են նշել:

Հակամարտության կողմերի դիրքորոշումները, հատկապես` Արցախի կարգավիճակի հարցում, հակադիր են, և դժվար է ենթադրել, որ Կազանում ավարտին կմոտենա աշխատանքը կարգավորման հիմնարար սկզբունքների շուրջ: Ենթադրելի է, որ Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները հանդես կգան հերթական եռակողմ հայտարաությամբ:

Բայց Օբամա-Մեդվեդև-Սարկոզի հայտարարությունը հուշում է նաև, որ կարգավորման գործընթացում ստատուս քվոն պահելու ռեսուրսներ արդեն չկան: Առաջիկա ամիսներին, ամենաուշը` Հայաստանի և Ադրբեջանի ընտրություններից հետո, սպասվում են զարգացումներ, որոնք չեն կարող չազդել Հայաստանի և Ադրբեջանի ներքաղաքական զարգացումների վրա:

Այնպես է ստացվել, որ Ազգային ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը դարձել է իշխանության այն ներկայացուցիչն, ով առաջինն է հրապարակավ արձագանքում ընդդիմությունից եկող ազդակներին: Ընդ որում, այդ արձագանքը հետո սովորաբար դառնում է իշխանության հավաքական կարծիք:

Երբ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հացադուլ էր անում ու իշխանության եւ ընդդիմության քարոզչամեքենան հեգնում էր նրան, հենց Աբրահամյանն այցելեց «Ժառանգություն» կուսակցության առաջնորդին, ու այդ այցը դրական նշանակություն ունեցավ. մեկ-երկու օր հետո Րաֆֆին դադարեցրեց հացադուլը:

Երբ արդեն պարզ էր, որ քաղկալանավորներին ազատ են արձակելու` դարձյալ առաջին նախաձեռնությունը պատկանեց ԱԺ նախագահին: Նա հանրապետության նախագահին միջնորդեց, որպեսզի վերջինս ներում շնորհի Սասուն Միքայելյանին: Իհարկե, այդ միջնորդությունն ոչ մեկին պետք չեղավ, որովհետեւ Սասուն Միքայելյանն ու մյուս քաղկալանավորներն ազատություն ստացան համաներման շնորհիվ: Բայց փաստն է կարեւորը: Օրինակ, նման միջնորդություն կարող էր, բայց չարեց Մարդու Իրավունքների Պաշտպանը, ով նոր իմիջ ձեռք բերելու խնդիր, անհարժեշտություն ուներ:

Այսօր էլ պարոն Աբրահամյանը` բարձարստիճան պաշտոնյաների մեջ առաջինը, անդրադարձել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի երեկվա հանրահավաքային ելույթին, ավելի ստույգ դրա այն հատվածին, որը վերաբերում էր իշխանության հետ երկխոսությանն եւ ասել է. «Դա շատ ողջունելի է, որ արմատական ընդդիմությունը նման առաջարկ է ներկայացնում իշխանություններին։ Իմ կարծիքով՝ հանրապետության նախագահը կգնա այդ քայլին, և կկազմակերպեն այդ երկխոսությունը, որն, իհարկե, համոզված եմ, որ բխելու է Հայաստանի Հանրապետության և ժողովրդի շահերից»։

Քանի որ Հովիկ Աբրահամյանի նախկին քայլերը զարգացում են ունեցել, այսինքն` կա նախադեպ, վստահաբար կարելի է պնդել, որ իշխանություն-ՀԱԿ երկխոսությունը կայանալու է:

Ինչ մնում է խորհրդարանի ղեկավարի «քաղաքական պայծառատեսությանը»` կարելի է երկու հետեւություն անել:

Իշխանությունները գուցե նրա միջոցով են ուզում փորձարկել իրենց մտադրությունները, հնարավոր քայլերի հասարակական արձագանքը որոշել: Կամ էլ` պարոն Աբրահամյանն ինքն է փորձում ազդել իշխանության վարքագծի վրա` նաեւ իր անձի շուրջ հասարակական բարենպաստ ֆոն ստեղծելով, մանավանդ ` առջեւում խորհրդարանական ընտրություններն են, որոնց արդյունքում Աբրահամյանը ձգտում է առնվազն պահպանել իր այսօրվա դիրքերը:

Ամեն դեպքում, Հովիկ Աբրահամյանի հրապարակային վարքագիծն որոշակի փոփոխությունների է ենթարկվել, ինչը նկատելի է նույնիսկ անզեն աչքով:

«Ես ուզում եմ տեսնել, թե այդ ով է պրակտիկորեն վերադարձնելու, Ադրբեջանին նվիրելու նրան չպատկանող հողերը: Ես չեմ կիսում այն կարծիքը, թե չկան այն մարդիկ, ովքեր կկանգնեն և կպաշտպանեն այդ հողերը: 1989 թ. գտնվել են այդ պայծառ մարդիկ, որոնց թիվը թվում էր չնչին: Այսօր կա այդ տարածքը, կա ԼՂՀ, և ցանկացած հայտարարություն այդ տարածքների վերաբերյալ առոչինչ է, երբ դրանք հայտարարում են այն մարդիկ, ովքեր կապ չունեն դրանց հետ»,- այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր Լարիսա Ալավերդյանը:

Իսկ նրա ընդդիմախոս ՕԵԿ խմբակցության պատգամավոր Հովհաննես Մարգարյանն ասաց, որ ՕԵԿ-ը համամիտ է Սերժ Սարգսյանի տեսակետին. «ԼՂ հիմնախնդիրը պետք է լուծվի բացառապես խաղաղ ճանապարհով: Երկրորդ փոխըմբռնելի փոխզիջումն ավելի լավ է, քան անխոհեմ առճակատումը: Փոխզիջում նշանակում է ինչ-որ բան զիջել յուրաքանչյուր կողմից»:

Սակայն,  ԼՂ հարցում տիկին Ալավերդյանը համամիտ չէ ՀՀ նախագահներից որևէ մեկի տեսակետին. «Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի տեսակետները ԼՂ հարցում ես համարում եմ կոպիտ սխալ: Այդ սխալը միավորում է այսօրվա ոչ պառլամենտական ընդդիմությանը՝ ՀԱԿ-ին և իշխանություններին»:

Հովհաննես Մարգարյանը նախընտրեց անուններ չմատնանշել. «Փառք ու պատիվ նրան, ով կկարողանա խաղաղ ճանապարհով լուծել ԼՂ հիմնախնդիրը և դարձնել առաջին՝ ԼՂՀ բնակչության, իսկ այնուհետև՝ հայ ժողովրդի սեփականությունը»:

Անդրադառնալով ներքաղաքական  խնդիրներին՝ Լարիսա  Ալավերդյանը չհամաձայնեց այն կարծիքին, որ ՀԱԿ-իշխանություններ երկխոսության արդյունքում մնացած քաղաքական ուժերը դուրս են մնում գործընթացներից: «Եթե խոսքը խանդի մասին է, ապա այդ խոսքերն ասողը հաստատ խանդի կրող է: Այսինքն, այստեղ հստակ պայքար կա այդ դաշտում միակը լինելու համար: Բազմազանությունն է քաղաքական դաշտի մեր միակ նվաճումը; Ես հարգում են այն մարդկանց, ովքեր հավատում են այս կամ այն ուժին, սակայն չեմ ընդունում, երբ կիսում են դաշտը»,- հայտարարեց տիկին Ալավերդյանը:

ՕԵԿ խմբակցության քարտուղարը ավելացրեց. « Խանդը, նախանձը քաղաքական կատեգորիաներ չեն: Մենք որևէ քաղաքական ուժի նկատմամբ ոչ խանդ ունենք և ոչ էլ նախանձ, որովհետև մեր առաջնորդը ճանաչված, գրագետ, խելացի, երիտասարդ, գիտությունների դոկտոր, փորձ ունեցող, տեղը տեղին առաջնորդ է»: Նա անդրադարձավ նաև ՀԱԿ-իշխանություն հնարավոր երկխոսությանը` նշելով, որ ինքը ողջունում է և վստահ է, որ դրանից առաջինը կշահի ժողովուրդը: Տիկին Ալավերդյանը ՀԱԿ-իշխանություններ երկխոսությունը գնահատում է պտույտ, որը հանգելու է նույն կետին. «ՀԱԿ-ին և այսօրվա իշխանություններին ես համարում եմ նույն թիմը»:

Իսկ ահա արտահերթ համապետական ընտրությունների անցկացման վերաբերյալ Հովհաննես Մարգարյանը ասաց. «Ոչ իրավական և ոչ էլ քաղաքական որևէ հիմք չեմ տեսնում արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար»:
Իսկ տիկին Ալավերդյանը վստահ չի, որ ՀՀ-ում արտահերթ ընտրություններ չեն լինի. «Դա, կարծես թե, դարձել է վատ սովորույթ՝ խոսել արտահերթ ընտրությունների մասին: Իսկ եթե դա տեղի ունենա, ես կհամարեմ ոչ թե երկխոսության արդյունք, այլ միմյանց «պաս» տալ»:

Շուշան Գալստյան

Քաղաքական բանտարկյալների և հալածյալների պաշտպանության կոմիտեին
Վարդան Հարությունյանին
Կարապետ Ռուբինյանին
Ժիրայր Սեֆիլյանին
Հովիկ Հարությունյանին
Անժելա Հարությունյանին
Լիլիթ Թադևոսյանին
Տիգրան Խզմալյանին

Վարդգես Գասպարիից

Թեմա

Արա Հովհաննիսյանի մասին

Ինչպես արդեն մի քանի անգամ տարբեր ձևաչափերում բարձրացրել եմ ներքոնշյալ հարցը և չեմ ստացել որևէ պատասխան, ուստի դիմում եմ ևս մեկ անգամ, քանի որ օր օրի իմ բարձրացրած հարցը դառնում է ավելի ու ավելի խնդրահարույց:
Հարցն այն է, թե արդյո՞ք «Քաղաքական բանտարկյալների և հալածյալների պաշտպանության կոմիտեն» իր առաքելությունն է համարում քաղաքական բանտարկյալներին և հալածյալներին պաշտպանել միայն իշխող ռեժիմի կամայականություններից, իսկ նրանց թողնել անպաշտպան՝ յուրային հանցագործների դիմաց:
Այս հարցի կարևորությունն այն է, որ գործող ռեժիմն ընդիմադիրներին բանտերը լցրեց ոչ այնքան անազատության մեջ պահելու, որքան կալանավայրերի հանցախմբերի մսաղացներում նրանց մշակելու նպատակով: Այդ մսաղացի ամենալկտի և ամենաակտիվ դերակատարներից էր (և հավանաբար` է) «քաղբանտարկյալ» Արա Հովհաննիսյանը:
Եթե 2009-ին նա մեկն էր մի քանի տասնյակ (70-80) քաղբանտարկյալների ցուցակում, ապա այժմ մեկն է 4-5-ի մեջ: Եթե մենք ինչ-ինչ նկատառումներով հանդուրժում ենք, նաև` պաշտպանում հանցաշխարհի ներկայացուցչին մեր շարքերում, ապա բարոյական ի՞նչ իրավունքով ենք պահանջում պատժել իշխանության ճամբարի այդ նույն հանցագործներին: Եթե մենք անզոր ենք պաշտպանել քաղբանտարկյալին «մեր» հանցագործից, որքանո՞վ ենք ի զորու պաշտպանել քաղբանտարկյալին ոչ յուրային հանցախմբերից:
Ի դեպ, քանի որ «Քաղաքական բանտարկյալների և հալածյալների պաշտպանության կոմիտեն» իր վրա է վերցրել միայն քաղաքական բանտարկյալների պաշտպանությունը, այստեղ չեմ հիշատակում «մեր» հանցագործի զոհը դարձած ոչքաղաքական բանտարկյալների մասին:

Վերոհիշյալը անուշադրության է արժանացել, իսկ ոմանց կողմից էլ պարբերաբար լուսանցք է մղվել երևութապես այն հույսով, թե՝ դե՛, բոլորին կթողնեն, հետո կսկսենք նոր, սպիտակ էջից: Այդ նույն նկատառումով էլ ես եմ հարցին մոտեցել, բայց փաստն այն է, որ այդ լուսանցք մղելը աստիճանաբար դառնում է ավելի ու ավելի կրիտիկական, և ՀԱԿ-ի ու Կոմիտեի բարոյական ողջ ռեսուրսը սպասարկում է «յուրային» հանցագործին:
Ուստի առաջարկում եմ օր առաջ քննարկել այս հարցը Կոմիտեի նիստում:

Հարգանքով` Վարդգես Լ. Գասպարի

14 մայիսի 2011 թ.

Հ. Գ. Եթե «Քաղաքական բանտարկյալների և հալածյալների պաշտպանության կոմիտեն» ունի այլ անդամներ, ում ես չեմ նշել և չեմ ուղարկել նամակը, խնդրում եմ՝ հիշատակեք:

Թուրքիա-Սուրիա յարաբերութիւններու ելեւէջային իրավիճակը կտրուկ զառիթափ բռնելու ընթացքին մէջ կը թուի ըլլալ։ Վարչապետ Էրտողան սկսած է պայմանաժամով խօսիլ Դամասկոսի հետ իր յանձնառարած բարեփոխումները կատարուած տեսնելու ակնկալութեան շեշտումով։ Տակաւին՝ յայտարարելով, որ Թուրքիան չի կրնար անտարբել մնալ սուրիացի ժողովուրդին դէմ կիրարկուած բռնարարքներուն ի տես։

Թրքական «սպառնալիք»ներուն դիմաց համեմատաբար զուսպ հակազդեցութիւններու կը դիմէ պաշտօնական Դամասկոսը, հասկնալի պատճառներով։ Միջպետական յարաբերութիւններու հիմնական առանցքը, որ յայտարարողական փոխասացութիւններուն մէջ չ՛երեւիր, քրտական հանգոյցն է։ Մերթ ընդ մերթ լրատուութիւններ կը շրջագային, որ սուրիական իշխանութիւնները Թուրքիոյ յանձնած են քիւրտ խմբաւորումներու անդամներ։ Չմոռնանք, որ 15 յունիսին համար յայտարարուած է քիւրտ ըմբոստութեան վերազարթօնքը Թուրքիոյ տարածքին։ Սուրիոյ մէջ քրտական խմբաւորումներու յենարանները լուրջ սպառնալիք են Թուրքիոյ թիւ 1 խնդիրին համար։

Կեդրոնանանք բուն հարցին վրայ։ Թրքական «Սապահ»ը, նկարագրելէ ետք թուրք-սուրիական վատթարացող յարաբերութիւնները կը գրէ, թէ Անգարան մտահոգուած է Սուրիոյ տարածքին ապրող եւ բնակչութեան 7 տոկոսը կազմող քիւրտ, հայ եւ չերքեզ ազգաբնակչութիւններու իրավիճակով եւ կ՛աւեքցնէ, որ անհրաժեշտութեան պարագային անոնց դիմաց կը բանայ Թուրքիոյ դռները։ Նման պարագայի, ըստ «Սապահ»ին, Թուրքիա մուտք կը գործէ 500 հազարէն մինչեւ 1 միլիոն գաղթականներ։

Անհրաժեշտ լուսարձակի տարողութիւն չէր բացուեր նման լրատուութեան մը վրայ, եթէ թերթը այս տեղեկութիւններուն համար չվկայակոչէր թրքական դիւանագիտական աղբիւրներ։ Պարզ է, որ պաշտօնական լրատուութիւն շրջանառութեան մէջ դնելու անուղղակի ձեւի կիրարկումն է արձանագրուածը։

«Սապահ»ի այս լրատուութիւնը կը հակադրուի «Տի ինտիփէնտընթ»ի մէջ լոյս տեսած եւ Ռոպըրթ Ֆիսքի ստորագրութիւնը կրող մեկնաբանական յօդուածի բովանդակութեան, ուր կը նախատեսուէր, որ Թուրքիան  կը պատրաստուի Սուրիոյ տարածքին՝  Քամըշլի քաղաքի եւ Տէր զօրի անապատներուն մէջ հիմնել գաղթականներու ճամբարներ՝ թույլ չտալով անոնց  մուտքը Թուրքիա։

Ուրեմն։ Պահ մը շրջանցենք Ֆիսքի նախատեսութիւնը եւ կեդրոնանանք «Սապահ»ի տեղեկատուութեան վրայ, (տար)համոզուելու համար, որ Թուրքան մտահոգ է ի շարս քիւրտ եւ չէրքեզ ազգաբնակչութիւններու, նաեւ սուրիահայ համայնքի իրավիճակով…։ Շարունակենք. Թուրքիոյ դռները պիտի բացուին Սուրիոյ բնակչութեան 7 տոկոսին դիմաց, որոնց շարքին նաեւ հայ գաղթականներ ընդունելու համար։

Դժուար է թրքական ցուցադրուող հիւրընկալութեան մասին այս պարագային ծաղրանկարային իրավիճակ բնութագրելու փորձութենէն հեռու մնալը։ Արձանագրենք միայն, որ ինը տասնամեակ առաջ Թուրքիայէն դէպի սուրիական անապատները բռնատեղահանուած, ցեղասպանութենէն ճողոպրած հայ գաղթականներն էին, որոնց դիմաց դռները բացաւ Սուրիան։ Հիմա հակառակ ուղղութեամբ, իրողութիւններ նենգափոխելու անուղղակի ձեւերով Թուրքիան հակաճգնաժամային, մարդասիրական տարազներու տակ գաղթականական հոսք ընդունելու եղանակներուն մասին կը խօսի։

Գաղթականութիւն տեղափոխելու եւ տեղաւորելու թրքական փորձը ցեղասպանութեամբ աւարտած է։ Սուրիոյ բնակչութեան 7 տոկոսը նման «տեղափոխութեան» կարիքը զգալու նախադրեալներ ցոյց չի տար։ Մանաւանդ որ գաղթականներուն թիւի նախատեսութեան առումով «Սապահ»ի հրապարակած թիւերը ՝մէկ միլիոն եւ 500 հազար այլ խորհուրդներ կը վերաթարմացնեն։

Շահան Գանտահարեան

«Ազդակ»ի գլխաւոր խմբագիր

Եթե մեկ նախադասությամբ բնութագրեինք այսօրվա հանրահավաքում առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթը, ապա, անտարակույս, կընտրեինք վերնագրում բերված բառերը: «Հաղթանակը ձեռք է բերվել ոչ թե մութ գործարքի, գաղտնի պայմանավորվածությունների կամ արտաքին միջամտությունների ու միջնորդությունների շնորհիվ, այլ վերջին ամիսների ընթացքում հասարակության ու իշխանության միջեւ ծավալված յուրատեսակ հրապարակային բանավեճի կամ ոչ‑ֆորմալ երկխոսության արդյունքում։ Հայ Ազգային Կոնգրեսը հասարակության անունից հրապարակավ ներկայացրել է իր պահանջները, իսկ իշխանությունը, թեկուզ երբեմն տատանվելով, բայց վերջին հաշվով նույնքան հրապարակավ արձագանքել է այդ պահանջներին՝ դրանք ամրապնդելով կոնկրետ գործողություններով», -ասում է Տեր-Պետրոսյանը եւ դժվար է չհամաձայնել նրա մտքի հետ։ Համենայն դեպս, վերջին երկու ամիսների գործընթացը տեղի է ունեցել հասարակության աչքի առաջ, երբեմն` նրա ուղղակի կամ անուղղակի մասնակցությամբ:

Առաջին նախագահը նաեւ հանգամանալից վերլուծել է այն պատճառները, որոնք երկրի քաղաքական միջավայրի փոփոխության եւ երկխոսության կայացման հիմք հանդիսացան. «Անտարակույս, իշխանությանը լրջորեն խորհելու առիթ են տվել արաբական երկրներում տեղի ունեցող աշխարհացունց իրադարձությունները, ինչպես նաեւ դրանց արդյունքում միջազգային հանրության մոտեցումներում ու տրամադրություններում նկատվող ակնհայտ փոփոխությունները, ավելի կոնկրետ, Արեւմուտքի կողմից բռնապետական ռեժիմների նկատմամբ նախկինում ցուցաբերած անտարբերության կամ հանդուրժողականության մեղքի գիտակցումը եւ այդ անհեռատես քաղաքականության վերանայման մղումը… Իշխանության կողմից հասարակության պահանջներին ընդառաջ գնալու կամ նրա զիջողականության մյուս դրդապատճառը, որքան էլ տարօրինակ թվա, կապված է Ղարաբաղի խնդրի հետ։ Ակնհայտ է, որ մի կողմից, գլխավորապես Ռուսաստանի ջանքերով, Ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացը մոտենում է իր հանգուցալուծմանը, իսկ մյուս կողմից, այդ գործընթացի չբացառված հերթական ձախողման դեպքում, արդեն բավականին իրական է դառնում Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ պատերազմի վերսկսման վտանգը։ Նման պարագայում իշխանությունը, բնականաբար, գիտակցում է, որ, մեղմ ասած, իր նկատմամբ սեփական ժողովրդի տածած լիակատար անվստահության պաշարով ո՛չ կարող է Ղարաբաղի հարցում գնալ որեւէ լուծման, ո՛չ էլ հաջող պատերազմ վարել Ադրբեջանի դեմ։ Ուստի նա հարկադրված է, ժողովրդին սիրաշահելու եւ երկրի ներսում թեկուզ նվազագույն աջակցություն գտնելու նպատակով, լուրջ զիջումների գնալ, որոնց շարքը, վստահ եմ, չի սահմանափակվում ներկա փուլում Կոնգրեսի առաջ քաշած երեք պահանջների կատարմամբ։ Շուտով, անշուշտ, կլինեն նոր աղմկահարույց պաշտոնանկություններ եւ իշխանության որոշ ներկայացուցիչների նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումներ՝ կոռուպցիայի դեմ ծրագրված լուրջ պայքարի եւ օրինականության հաստատման ուղղությամբ վճռականության դրսեւորման տպավորություն ստեղծելու եւ կրկին ժողովրդի սիրտը շահելու անսքող ակնկալիքով… Վերջին շրջանում իշխանության վարքը պայմանավորող հաջորդ էական գործոնը սոցիալական բողոքի հաճախակիացած ցույցերն են՝ կապված փողոցային առեւտրի արգելման, ներմուծվող ապրանքների փոխադրավարձ-մաքսավճարների բարձրացման, վրացական համարանիշներով մեքենաների խնդրի, իսկ օրերս նաեւ Երեւանի «Վերնիսաժի» փակման եւ հարսանյաց ու ծաղկի սրահների հարկային բեռի ծանրացման հետ… Վերը թվարկված գործոնների կարեւորությամբ հանդերձ, իշխանության վերջին շրջանում դրսեւորած զիջողական եւ որոշ առումով բանական պահվածքի գլխավոր պատճառն, այնուամենայնիվ, պետք է համարել երկրի անմխիթար սոցալ-տնտեսական իրավիճակը եւ դրանից ելք չգտնելու գիտակցությունը…»:

Տեր-Պետրոսյանի ելույթից մեր ստացած տպավորությունները գուցե սուբյեկտիվ են, գուցե դրանք առանձանապես դուր չգան արագ փոփոխությունների ձգտող հազարավոր մեր քաղաքացիների, բայց ակնհայտ է, որ, անկախ հրապարակում եւ հռետորների կողմից հնչեցվող կարգախոսներից, արտահերթ ընտրությունների անցկացման ՀԱԿ պահանջը երկխոսության օրակարգում իմպերատիվ չի լինելու: Սրա վառ ապացույցն են հանրահավաքում Տեր-Պետրոսյանի հնչեցրած խոսքերը, որոնք արդարացիորեն սահմանազատում են երկխոսությունը կողմերից մեկի կապիտուլյացիայից: «Այսպիսով, նկատի ունենալով Հայ Ազգային Կոնգրեսի առաջ քաշած երեք պահանջների կատարման հանգամանքը, մենք արդեն պատրաստ ենք իշխանության հետ ֆորմալ, այսինքն պատվիրակությունների մակարդակով երկխոսության։ Առաջիկա օրերին մենք կորոշենք մեր պատվիրակության կազմը, որը բաղկացած կլինի 3–5 հոգուց, եւ իշխանությանը կներկայացնենք երկխոսության մեր օրակարգը։ Բնականաբար, նույնը պետք է անի նաեւ իշխանությունը՝ թե՛ պատվիրակություն կազմավորելու, թե՛ սեփական օրակարգը ներկայացնելու առումով։ Կոնգրեսի օրակարգը հայտնի է՝ արտահերթ նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացում։ Բայց դա չի նշանակում, թե մենք չպետք է հաշվի առնենք նաեւ իշխանության ներկայացրած օրակարգն ու հակաառաջարկները, այլապես կխախտվի կողմերի իրավահավասարությունը»- իր պատկերացրած երկխոսությունը նկարագրում է առաջին նախագահը։

Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը նաեւ ընդգծել է քաղաքական այն շրջանակն, որն առավելապես տուժելու է իշխանություն-ՀԱԿ երկխոսության պարագայում. «Առավել անհանգստացած է Հայաստանի «ամենանյարդացած» ու խուճապահար անձը, որը մեզանից լավ գիտե, թե ինչ հիմքեր ունի անհանգստանալու ու խուճապի մատնվելու համար։ Անշուշտ, անհանգստացած ու նույնիսկ ահաբեկված են իրավապահ մարմինների աշխատակիցները, որոնց այդ անձը, սեփական կաշին փրկելու համար, իր վերջին հարցազրույցով, ինչպես ասում են, «փուռը» տվեց, մինչ ժամանակին նրանց հրապարակավ խոստացել էր, որ ոչ մի ոստիկան մարտի 1-ին կատարած ոճրագործությունների համար չի դատվելու։ Անհանգստության նշաններ են նկատվում նաեւ որոշ արտաքին ուժերի մոտ, որոնց ամենեւին ձեռնտու չէ Հայաստանի ներքաղաքական մթնոլորտի առողջացումը, քանի որ դրանով նրանք կզրկվեն վերջինիս քաղաքական վարքագծի վրա ազդելու մինչ այժմ ունեցած լծակներից։  Չափից ավելի անհանգստացած է դաշնակցությունը, որը բացահայտորեն ու տենդագին կերպով լծված է երկխոսության վարկաբեկման եւ խափանման գործին։

Իշխանափոխության իրականացման համար անհրաժեշտ քաղաքական ու քաղաքացիական ակտիվությունը Հայաստանում դեռեւս բավարար լիցք չի պարունակում կամ համապատասխան կոնդիցիայի չի հասել»:

Հաջորդ հանրահավաքի օրը չհայտարարվեց: Հրապարակն առայժմ հանգստանալու է` առժամանակ դադարելով ճնշման գործիք լինել իշխանությունների նկատմամբ: Արձակուրդում է նաեւ քաղաքական կյանքում միայն դեկորատիվ նշանակություն ունեցող Ազգաին ժողովը` իշխանության կողմից մենաշնորհված ամբիոնով:

Երկխոսության հարթակը հիմա մեր քաղաքական կյանքի գլխավոր դերակատարն է:

Այն կամ ծնունդ է տալու որակապես նոր քաղաքական մշակույթի` մրցակցության եւ կոմպրոմիսների հատկանիշներով, կամ դառնալու է զարգացումն արգելակող անտագոնիստական համակարգի հայելին:

Առայժմ կանգնած ենք երկընտրանքի առաջ: Պատասխաները կստանանք աշնանը:

ՀԱԿ առաջադրած երեք պայմաններն իշխանությունը կատարել է, թեև ընդդիմության կողմից քաղբանտարկյալ ճանաչված անձանցից երեքը գտնվում են անազատության մեջ, և հազիվ թե վաղը փոխվի նրանց կարգավիճակը:

Այնուամենայնիվ, ՀԱԿ-ում ասում են, որ իշխանությունը կատարել է իրենց պահանջները և վաղվա հանրահավաքում պատրաստվում են հանրագումարի բերել քաղաքական անցած ցիկլի արդյունքները:

Իսկ հասարակությանը և քաղաքագիտական շրջանակներին առավելապես հուզում է, թե ինչ է լինելու առաջիկա շաբաթներին, ամիսներին, որովհետև ակնհայտ է, որ քաղկալանավորների ազատարձակմամբ հանրապետությունում կուտակված բոլոր հարցերը չեն լուծվելու կամ էլ` մարդկանց կյանքի որակը չի լավանալու:

Ի վերջո, ՀԱԿ երեք պահանջների կատարումով իշխանությունն ընդամենը վերացրել է Մարտի 1-ի որոշ հետևանքներ. ապագային վերաբերող հարցերը մնում են օդում կախված:

Իրադարձությունների զարգացման մի քանի սցենար կա:

Առաջին. ընդդիմությունը, ինչպես խոստանում են ՀԱԿ առաջնորդները, ոգևորության ալիքի վրա պահանջում է արտահերթ ընտրությունների անցկացում և միայն այդ հիմքով է համաձայնում բանակցել իշխանության հետ: Իշխանությունը, բնականաբար, այդ պահանջը չի ընդունելու. այդ դեպքում երկխոսությունը կամ չի կայանա, կամ էլ` անարդյունավետ ավարտ կունենա: Արտահերթ ընտրություններ էլ տեղի չեն ունենա, բայց քաղաքական վիճակը դարձյալ կարող է սրվել, այս անգամ` խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ: Իհարկե, այս սցենարի դեպքում` արտահերթ ընտրությունների տեսական հնարավորություն կա, բայց դա կապված է ոչ թե ընդդիմության պահանջի, այլ` ԼՂ կարգավորման գործընթացում ֆորսմաժորային հնարավոր զարգացումների հետ: Սակայն առայժմ հիմքեր չկան լրջորեն քննարկելու այդ հնարավորությունը:

Երկրորդ. ընդդիմությունն իր օրակարգում պահում է արտահերթ ընտրությունների պահանջը` սեփական էլեկտորատին մոբիլիզացնելու համար, սակայն երկխոսության ժամանակ այդ պահանջը չի պնդում: Այդ պարագայում, երկխոսությունը միտված է լինելու երկու խնդրի լուծմանը` իշխանությունը և ՀԱԿ-ը ճանաչում են միմյանց գոյությունը, մշակում «խաղի կանոններ», որոնք վերաբերելու են խորհրդարանական և նախագահական առաջիկա ընտրություններին, համակարգային բարեփոխումներին: Սա էվոլյուցիոն բարեփոխումների ճանապարհն է, որը ռեսուրսատար ու ժամանակատար է, բայց անցնցում է ու իր մեջ զարգացման ռեսուրս է պարունակում:

Երրորդ. իշխանությունը ՀԱԿ առաջադրած պայմանները կատարել է ոչ թե վերջինի հորդորով, այլ` միջազգային խաղացողների առջև ստանձնած պարտավորություններից ելնելով: Եթե այդպես է, իշխանությունը ՀԱԿ-ի հետ բանակցելու անհրաժեշտություն չունի: Եթե այդ երեք պահանջի կատարումով էլ իշխանությունը պատկերացնում է բարեփոխումը, ապա «խաղի կանոնների» փոփոխություն չենք նկատի, որովհետև մի կողմում կլինի վերարտադրության գերխնդիր ունեցող իշխանությունը, մյուս կողմում` արմատական շեշտադրումներն ուժեղացրած ընդդիմությունը:

Թե վարկածներից որն է իրականը` ցույց կտան առաջիկա շաբաթների գործընթացները: Մեզ մնում է սպասել ու հետևել իրադարձությունների զարգացմանը:

Վրաստանի գլխավոր դատախազությունը մեղադրանք է ներկայացրել մայիսի 26-ին Թբիլիսիի Ռուսթավելի պողոտայում տեղի ունեցած բողոքի ակցիայի կազմակերպիչներից մեկի՝ Բադրի Բիցաձեի դեմ, որը երկրի նախկին խորհրդարանի խոսնակ, «Ժողովրդավարական շարժման» առաջնորդ Նինո Բուրջանաձեի ամուսինն է, հայտարարել է Վրաստանի գլխավոր դատախազի տեղակալ Դավիդ Սակվարելիձեն։

Բիցաձեին մեղադրում են զինված դիմադրություն և զանգվածային անկարգություններ կազմակերպելու համար:

Բիցաձեին ներկայացված մեղադրանքները հիմնված են  կոմպրոմատ պարունակող տեսանյութերի վրա, որոնք տարածել է Վրաստանի Ներքին գործերի նախարարությունը: Նրա դեմ ցուցմունք է տվել նաև ոստիկանության սպա Գիա Ուչավան: