Հայաստանում ձվի բիզնեսը ևս այսուհետ պաշտոնապես մենաշնորհված է:

Այսօր Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովը ԱԺ պատգամավոր Խաչիկ Խաչիկյանին պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանում ձվի մոնոպոլիստ, քանի որ «Արաքս» և «Երևանի թռչնաբուծական ֆաբրիկա» ընկերությունները ներառվեցին նրան պատկանող «X-Group»-ի մեջ։ Ձվի շուկայում մինչ վերջերս գերիշխող դիրք զբաղեցնող էր համարվում «Լուսակերտի տոհմային թռչնաբուծական ֆաբրիկան»՝ 42,2 տոկոս մասնաբաժնով։ Սակայն այսօր Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովը փոխեց գերիշխող դիրք զբաղեցնողին։ Ըստ 2010 թ. առաջին կիսամյակի տվյալների՝ Լուսակերտի տոհմային ֆաբրիկայի մասնաբաժինն իրացման ծավալներում իջել է մինչեւ 26,06 տոկոս։

«Արաքսի» եւ Երեւանի թռչնաբուծական ֆաբրիկաների մասնաբաժիններն, ընդհակառակը, ավելացել են՝ հասնելով համապատասխանաբար 15,7 եւ 13,46 տոկոսի։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերջին 2 ընկերություններն ունեն միևնույն սեփականատերը, հանձնաժողովը նրանց համարեց «անձանց խումբ» եւ գրանցեց որպես գերիշխող դիրք զբաղեցնող՝ 29,16 տոկոս ընդհանուր մասնաբաժնով։

Խոսակցություններ կան, որ Խաչիկ Խաչիկյանը պատրաստվում է ձվի արտադրությամբ զբաղվող ևս երեք ֆաբրիկա ձեռք բերել` այդ թվում` Խաչիկ Մանուկյանին և Հարություն Փամբուկյանին պատկանողները։ «Լուսակերտի» (սա Հայաստանում ձվի արտադրությամբ զբաղվող ամենախոշոր ընկերությունն է)և Գուրգեն Արսենյանին պատկանող «Գնդեվազի» թռչնաբուծարանների մասին դեռևս պաշտոնական հայտարարություն չի հրապարակվել. վաճառող կողմն ասում է, թե բանակցություններ են տարվում, մինչդեռ գնորդը հերքում է:

Այս փաստերի հաստատման դեպքում ձվի օլիգարխ-պատգամավորի` շուկայում գրաված դիրքը, բնականաբար, կփոփոխվի, այնպես որ նա կարող է հավակնել ՏՄՊՊՀ-ի «բացարձակ ձվատեր» տիտղոսին:

Խաչիկ Խաչիկյանի համար ՏՄՊՊՀ-ի այսօրվա նիստը բարենպաստ էր նաև այնքանով, որ նա հաջողացրեց խնայել 500 հազար դրամ: Ճիշտ այդքան էր կազմելու այս հանձնաժողովի տուգանքը, եթե հաստատվեր, որ «X-Group»-ը, օգտվելով իր գերիշխող դիրքից, օգտագործելով իր մյուս բիզնեսներից ստացվող եկամուտների ընձեռած հնարավորությունները (Խաչիկյանին է պատկանում նաև «Ջրաշխարհը», «Վալենսիա» հյուրանոցային համալիրը, «Կլայկ» խանութների ցանցը և այլն), դեմպինգային քաղաքականություն է իրականացրել, այսինքն` դիտավորյալ իջեցրել է ձվի գինը շուկայում` ծանր կացության մեջ դնելով մյուս արտադրողներին, որոնք էլ ստիպված են եղել բանակցություններ վարել` այլևս շահույթ չապահովող ձեռնարկությունները վաճառելու համար:

ՏՄՊՊՀ-ն այս հարցում կանգնեց «X-Group»-ի թիկունքին` գտնելով, որ պարզապես գերարտադրությունն է հանգեցրել գների իջեցման:

Ինչևէ, անկախ նրանից` Խաչիկ Խաչիկյանը կդառնա շուկայի միակ «ձվատուն», թե կբավարարվի այլ կարգավիճակով, իրականություն է, որ կառավարության, մասնավորապես վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի`մենաշնորհների դեմ պայքարի, դրանց վերացման անհրաժեշտության վերաբերյալ բոլոր ելույթները, հավաստիացումներն ու սպառնալիքները պարզապես փուչիկ են և ոչ ավելի:

Իսկ դատարկ երևակայությունից այս կողմ իրական Հայաստանն է, որի տնտեսությունը, որ դժվար է տնտեսություն համարել, իսկ մի կերպ, միայն ինքն իրեն սնող օլիգարխային կերատաշտը հիմնովին կենտրանացված է մի քանիսի ձեռքում։

Ձվի բիզնեսը այն եզակի ոլորտներից էր, որ դեռևս զերծ էր այդ ամենից, սակայն, ինչպես տեսնում ենք, բավական էր մի քանի դրամով գների իջեցում, (որ չի բացառվում,որ արվեց հենց այդ նպատակով) ու այս շուկայում էլ հարցերը «կարգավորվեցին»: Հիմա արդեն ձվի գինը բարձրացել է և շուտով 20 դրամանոց ձվի մասին հնարավոր կլինի միայն հիշել` իբրև արտառոց մի երևույթ մեր պետությունում:

Հ.Գ. Հայաստանում գործում են 6 խոշոր թռչնաֆաբրիկաներ, որոնց ընդհանուր մասնաբաժինը շուկայում գերազանցում է 95 տոկոսը։ 2010 թ. առաջին կիսամյակում արտադրվել է 145,8 մլն հատ ձու, որը 6 մլն-ով գերազանցում է 2009 թ. նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշը։

ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ

«Բելաջիո» ռեստորանային համալիրը պատերազմական վիճակում էր կեսգիշերին Գրիգոր Մարգարյանին պատկանող օբյեկտում խոշոր ծեծկրտուք է եղել։ Մոտ 40 տղամարդ անխնա հոշոտում էին իրար։ Դրանք սովորական մահկանացուներ չէին, որ ոստիկանները տանեին բաժին ու վրաները գործ սարքեին։ Լուրջ կոնտիգենտ էր հավաքված, այս պահին դժվար է ասել, թե ովքեր են եղել մասնակիցները, բայց վիճողների մեջ էր երրորդմասցի Լյովիկը, որը մեր իշխանություններին հարազատ մարդ է համարվում։ Ըստ մեր ունեցած տեղեկությունների, վեճը, որը հետո դաժան ծեծկրտուքի վերածվեց սկսվել է ընդամենը «Իրար լավ չնայելուց»։ Ասում են, որ այն դեռ շարունակություն է ունենալու։

Ընկերներիցս մեկն ասեց՝ մի լուսանկարիչ ուզում է նկարել ինքնասպանության փորձի դիմած մարդկանց, կուզե՞ս լուսանկարվել: Քանի որ նախկինում ունեի չհաջողված էդպիսի փորձ, քանի որ ըստ իմ աշխարհընկալման էս կյանքիդ վերջ տալով մի այլ կյանքի սկիզբն ես դնում, ու վատ ես դնում, համաձայնվեցի պատմել պատմությունս (որն այստեղ շարադրել դեռ պատրաստ չեմ),ու լուսանկարվել: Էդպես ծանոթացա Կարենի հետ:

Կարեն Միրզոյան՝ ազատ լուսանկարիչ է արդեն 3 տարի, համագործակցում է գրեթե բոլոր համաշխարհային (դոկումենտալ և լրագրողական) հայտնի ամսագրերի ու թերթերի հետ: Միաժամանակ աշխատում է մի քանի պրոյեկտների վրա՝ ինքնասպանության թեմայով, չճանաչված երկրների (Աբխազիա, Հարավային Օսեթիա, Ղարաբաղ), նաև Թուրքիայի ու Հայաստանի սահմանի, Իրանի անդեգրաունդ մշակույթի, Ռուսաստանում, Բելառուսում, Լիբանանում ու էլի մի շարք երկրներում ևս ունի պրոյեկտներ, Ամերիկայում նկարում է այն մայրերին, ովքեր զավակներ են կորցրել իրաքյան պատերազմում: Ունի բազմաթիվ մրցանակներ: Նա միակն է, որ այս տարի հեղինակավոր Magnum Foundation-ից (Magnum Agency) ստացել է երեք տարբեր մրցանակ: Այդ նույն Magnum Foundation-ը նրան մտցրել է 20 լուսանկարիչների ցանկի մեջ, որոնք մեծ ներդրում են կատարել համաշխարհային լուսանկարչության մեջ: Կարենն տարիքով ամենափոքրն է ՝ 29 տարեկան, նրա անվան կողքին լեգենդների անուններ են՝ Eugene Richards, Paolo Pellegrin, Larry Towell, Gilles Peress, Simon Norfolk, Alex Majoli, այդ մարդիկ 50-70 տարեկան են: Չնայած նրան, որ կարող է ունենալ 99% զբաղվածություն, աշխատակցել այնպիսի անունով ամսագրերի ու թերթերի, ինչպիսիք են «Репортер», «Newsweek» ու «New yorker», «New york times» ու «Wall street», գերադասում է անել սեփական պրոյեկտները:

— Բա ո՞նց ես փող աշխատում, որ ինքդ ես որոշում ինչ նկարես:

— Դե, ասենք, «Репортер»-ին ասեցի իմ իդեան, նրանք ֆինանասավորում են, ես գնում եմ ֆոտոներ եմ անում, պատմություններն եմ բերում, ու էդպես, վարձատրվում եմ: Բայց դա էն աշխատանքը չի, որ ինձ ասեն՝ գնա սոցիալական բաներ նկարի, կամ ինչ-որ ուրիշ բան: Ես ինքս եմ ընտրում, աշխատատուն գաղափարը կամ վերցնում է, կամ՝ ոչ:

— Ինչի՞ համար ես դու անում էս պրոյեկտը, ի՞նչը քեզ դրդեց դրան, ինչի՞ մասին է:

— Մի շրջան եղավ կյանքումս, երբ իրար հետևից ինձ մոտ մարդիկ ինքնասպան եղան, կամ փորձեր արեցին: Ես շատ էի ցնցված, ու ուզեցի ինչ-որ կերպ արտահայտվել: 2005 թվից ես լուսանկարում եմ մարդկանց, որոնք փորձել են ինքնասպանության փորձ անել, և ինչ-ինչ պատճառներով դա նրանց չի հաջողվել: Ես նաև ձայնագրում եմ նրանց, լսում նրանց պատմությունները, հարցեր եմ տալիս, թե ի՞նչ էին նրանք մտածում, ի՞նչն էր նրանց դրդել դրան, և հիմա ինչ են մտածում, ինչպե՞ս է փոխվում նրանց կյանքը: Սկզբում նպատակ ունեի 12 տարբեր երկրներում նկարել մեկական պորտրետ 12 հոգու: Ես հույս ունեմ, հաջորդ տարի ստեղծել կայք, որտեղ կլինեն նրանց ֆոտոներն ու պատմությունները, իհարկե պետք է նորից համաձայնեցնեմ, հնարավոր է նրանք մտքափոխ են եղել էս ընթացքում, ու չեն ուզենա, որ իրենց տեսնեն հարազատներն ու բարեկամները: Հայաստանում դա ավելի հաճախ է պատահում: 2005թ. ես նկարել եմ մարդկանց, որոնց մի մասը հիմա էլ չի ուզում ներկայացված լինել պրոյեկտում: Բայց կան մարդիկ, որոնք ուզում են իրենց պատմության մասին հայտնել, ասել, որ դա ելք չի: Իմ նպատակն էլ է դա, որպեսզի մարդիկ, որոնք հիմա են գտնվում դժվարությունների մեջ, տեսնեն այդ մարդկանց, իմանան նրանց պատմությունները, ու բացառեն իրենց համար այդ կերպ պրոբլեմները լուծելու` ինքնասպանության տարբերակը:

— Իսկ որո՞նք են հիմանական դրդապատճառները:

— Տարբեր երկրներում տարբեր են: Բայց կա երեք անփոփոխ լիդեր՝ ընտանեկան վիճակը, ֆինանսական պրոբլեմներն ու դժբախտ սերը: Դրանք հավասար են: Բելառուսում օրինակ, շատ են նարկոտիկներից հուսահատ ինքնասպանությունները: Մարդիկ հոգնելով իրենց կախվածությունից գնում են կանխամտածված քայլի՝ ներարկում են իրենց չափաբաժնից շատ թմրանյութ: Թմրադեղերի ու խմիչքի ազդեցության տակ հաճախ նաև կատարվում են այլ դրդապատճառներով ինքնասպանության փորձեր:

Ամերիկայում շատ են դեպքերը, երբ մարդիկ մենակությունից, կամ հասարակությունում իրենց տեղը չգտնելու պատճառով գնում են ինքնասպանության: Եվրոպայում էլ են հիմանականում էդ պատճառով ինքնասպանություններ գործում: Նորվեգիան, որ սոցիալապես ապահով երկիր է, և թվում է, թե ի՞նչ պատճառ պիտի լինի, երկար տարիներ գլխավորել է ինքնասպանության վիճակագրական սանդղակը: Հիմա տարբեր հետազոտություններում լիդերները տարբեր են, բայց պատկերը հիմնականում հետևյալն է՝ Բելոռուսն ու Ռուսաստանը առաջին և երկրորդ տեղերում են փոխնիփոխ, նաև Ճապոնիան ու եվրոպական երկրները: Ռուսաստանում պատճառը նաև խմիչքն է: Եվրոպայում, ԱՄՆ, Կանադա նաև՝ նարկոտիկները: Ճապոնիայում շատ են մասսայական ինքնասպանության դեպքերը, կամ իսլամական ֆունդամենտալիզմի երկրներում` «շահիդների» դեպքերը, բայց դա արդեն կրոնական դրդապատճառներ են:

— Իսկ դու հոգեբանների հետ համագործակցում ես:

— Ինձ համար մարդկանց պատմություններն ավելի կարևոր են, քան հոգեբանի վերլուծությունը, նրանք ինձ ավելի են օգնել հասկանալու, ինչո՞ւ են մարդիկ դիմում ինքնասպանության: Իհարկե ինտերնետից ես հոգեբանական վերլուծություններ կարդում եմ:

— Դու քո պրոյեկտը անում ես արդեն վաղուց` 2005 թվից սկսած: Ինչպե՞ս ես պատկերացնում այն ավարտուն տեսքով:

— Ամեն երկրում 10-12 մարդ եմ նկարելու, կայքը լինելու է միակողմանի, այսինքն՝ այնտեղ դրված են լինելու մարդկանց ֆոտոներն ու պատմությունները: Նաև 4-5 երկրներում անում եմ դիմանկարների շարք, ու դա ուղեկցվելու է նաև մարդկանց պատմած պատմությունների աուդիոյով: Հետագայում, կայքում գրանցվելով ամեն մարդ կարող է դնել իր ֆոտոն ու պատմել իր պատմությունը: Անտեղ չի լինելու ֆորում, կամ այլ` քննարկելու կամ արձագանքելու հնարավորություն, մարդիկ միայն մտնելու են ու պատմություններ կարդան, նայեն ինքնասպանների լուսանկարները:

— Պրոյեկտը կոմերցիա չի՞ հետապնդում: Դու ներկայացնելո՞ւ ես այն ինչ-որ մրցանակային ցուցահանդեսի, կամ փառատոնի:

— Բոլորովին, ոչ արվեստի դաշտում, ոչ կոմերցիա, ոչ կարիերային ինչ-որ նպատակ չկա։ Նպատակը մեկն է՝ մարդկանց, որոնք ուզում են նման քայլի դիմել, օգնել հետ կանգնելու դրանից: Մարդկանց պատմությունները, որտեղ նրանք պատմում են, թե ինչի՞ են եկել, ինչի՞ են հասել իրենց մտորումներում ինքնասպանության փորձից հետո, ինչպե՞ս են գնահատում կյանքը, վերաբերվում դրան:

-Տոկոսային հարաբերակցությամբ փոշմանողներն են շատ, թե՞ հակառակը:

Հիմնականում, այն մարդիկ, որոնք համաձայնվում են նկարվել` փոշմանողներն են: Իսկ մարդիկ, որոնք հաստատակամ են, շատ քիչ են` մոտ 3-5%, նրանք չեն էլ ուզում խոսալ դրա մասին: Նրանց մոտ դա գաղափարախոսութուն է:

— Ինքնասպանության ձևերը, մեթոդներն ինչ-որ տարբերակումով՝ ազգային, սոցիալական, ինետլեկտուալ, կտրուկ զանազանվո՞ւմ են:

— Դե, որոշ բաներ կան իհարկե՚, բայց հիմնական ձևերը նույնն են՝ երակները բացել, կախվել ու բարձությունից ցած նետվել:

— Իսկ քո հանդիպած ամենանրբին, ամենակատարյալ ձևը ո՞րն է:

— Կար մեկը, որը երկար պատրաստվում էր դրան, մարելով բոլոր պարտքերը, ներողություններ խնդրելով բոլորից, ում նեղացրել էր, կարգավորելով կյանքն իր շուրջն այնպես, որ այն առանց իրեն շատ չփոխվի՝ ու թողել գնացել էր ուրիշ երկիր կորելու ու մեռնելու: Այնպես, որ դա ոչ թե ցուցադրական էր, մարդկանց ինչ-որ բան ապացուցելու համար, դա էդ մարդու շատ լուրջ որոշումն էր: Շատերն են կորում մեր տեսադաշտից, ոչ ոք չի իմանում նրանք ո՞ւր են, հնարավոր է այդ կորածների մեջ կան այդպիսիք: Կա նաև հակառակը. որ մարդիկ դա անում են ավելի շատ էպոտաժի համար, տպավորություն թողնելու, մեղադրական սրտաճմլիկ նամակներ են գրում: Խաղում են:

— Բայց ես դեպքեր գիտեմ, որ խաղն էնքան է տարել մարդուն, որ նա ազարտի, աֆեկտի մեջ ընկնելով գնացել է մինչև վերջ, ինքն էլ չգիտակցելով, որ խաղը վեր է ածվել իրականության:

— Այո, էդպիսի դեպքեր էլ կան, ու էդ դեպքերում չհաջողված ինքնասպանության փորձերը դժվար կրկնվեն, մարդն արդեն ինքն իրենից՝ է սկսում վախենալ, ու էլ նմանատիպ քայլեր չի ձեռնարկում: Հիմնականում նրանք դա անում են, որ մարդիկ իմանան, թե ինչքան վատ են իրենք, որ էդպիսի բան են անում:

— Հիմա կայքը ե՞րբ պատրաստ կլինի:

— Ինչպես ամեն լավ բան, սա էլ դժվար է արվում, չեմ հասցնում, հույս ունեմ՝ շատ շուտով: Ամեն մարդ պետք է կյանքում մի լավ բան անի, որ ապրել ուզի: Ես սա եմ անում:

Լուսինե Վայաչյան

Լուսանկարներում՝ Կարեն Միրզոյանն ու նրա «դեմքերը»

Իգոր Տիխել, ծնվել է 1970 թ։ Իր երեք ինքնասպանություններից վերջինի փորձը նա կատարել է 2004թ: Իգորը տառապում էր տուբերկուլյոզով, և մի թոքը հեռացված էր: Երբ հասկացել է, որ իր կյանքը կրճատվել է, ընկել է դեպրեսիայի մեջ: Հիվանդանոցում նա որոշել է ավելացնել իր դեղորայքի չափաբաժինը: Նրա ծրագիրը հաջող էր ընթանում, մինչև բժիշկը նկատելը… Նա փրկել է Իգորի կյանքը. Այսօր, Իգորը կոթողներ է քանդակում, ապրում է Մինսկի կենտրոնում, ունի նաև բնակարան Ռուսաստանում. Նա շատ ակտիվ է աշխատանքում և սիրում է կյանքը:

Յանա Ռուսակևիչը միշտ իրեն զգացել է սեփական տնից, ընտանիքից դուրս: «Ես լաց եմ եղել համարյա ամեն օր: Եթե ես մի շաբաթ չէի ուտում, ոչ ոք չէր էլ նկատում, ուշադրություն չէին դարձնում: Ոչ ոք ինձ չէր սիրում այնպես, ինչպես ես էի ուզում»- պատմել է Յանան: Երբ նա 13 տարեկան էր, ուզել է գնալ դիսկոտեկ իր ընկերների, ու մի աղջկա հետ, որին սիրում էր: Ծնողները թույլ չեն տվել: Նա դեղահաբեր է կուլ տվել: Դա նրա առաջին ինքնասպանության փորձն էր: Նա այժմ շնորհակալ է ծնողներին իր կյանքը փրկելու համար: Չնայած դրան, Յանայի մոտ էլի են եղել ինքնասպանության փորձեր: Մի անգամ նա կտրել է իր երակները, որ ամուսինն իր նարկոտիկներին ձեռք չտա: Ավելի ուշ, երբ իմացել է, որ իր սիրելի ընկերուհին իրեն խաբում ու դավաճանում է, որոշել վերջ դնել կյանքին, թռչելով պատուհանից: Ըստ նրա, այդ ինքնասպանության մղումներն իր մոտ ինքստիքյան են առաջանում: Նա ասում է, որ ամեն անգամ իրեն ապուշ է զգում, երբ փորձում է վերջ դնել կյանքին: Բայց, երբեմն, ինքը զգում է, թե ոնց է աշխարհն իրար խառնված, ու մեռնելը` դա ելք է…

Միքայել՝ նկարիչ Ժոդինո քաղաքից, ներկայումս անվտանգության ծառայող է աշխատում գործարանում: Հինգ տարի առաջ նա ինքնասպանության փորձ է կատարել, կրակելով իր կրծքին: Նա ինքնասպանության մասին մտքեր հաճախ է ունեցել, բայց այդ փորձը շատ ինքնաբուխ է ստացվել՝ Միքայելը ծնողների տանը գտել է ատրճանակ ու կրակել իր վրա: Կրակելուց հետո հենց ինքն էլ շտապ օգնություն է կանչել, որ փրկեն կյանքը: Այդ րոպեներին նա ցավ չի զագացել, անտանելի ու երկարատև ցավն ավելի ուշ է եկել: Դրանից հետո՝ նա աշխատել է դիահերձարանում: Հիմա ամուսնացած է, երջանիկ ու լիովին խորացել է արվեստում ցանկանում է ընդունվել Պրահայի գեղարվեստի ակադեմիա:

Մի խումբ հասարակական կազմակերպություններ հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ Հայաստանում քրեակատարողական հիմնարկների գերբնակեցվածության վերաբերյալ։

Վերջին տարիներին քրեակատարողական համակարգում նկատվում է ազատազրկվածների քանակի կտրուկ աճ՝ վերջին 1 տարվա ընթացքում ազատազրկվածների թիվը աճել է ավելի քան 20%-ով։

Քրեակատարողական հիմնարկները չափազանց գերբնակեցված են։ Մասնավորապես քրեակատարողական համակարգում 2010թ.-ի հուլիսի 1 դրությամբ առավելագույնը նախատեսված 4396 ազատազրկվածի փոխարեն պահվում էին 4850 մարդ։ Օրինակ «Նուբարաշեն» ՔԿՀ-ում 8 հոգու համար նախատեսված խցում ապրում են երկու անգամ ավելի՝ հաճախ նաև մինչև 20 հոգի։

Մահճակալների քանակը չի բավարարում, որի պատճառով ազատազրկվածները քնում են հերթափոխով՝ մի մասը՝ գիշերը, մյուսը՝ ցերեկը։ Յուրաքանչյուր ազատազրկվածի բաժին է հասնում 2քմ-ից պակաս տարածք, մինչդեռ համաձայն ՀՀ օրենսդրության, ինչպես նաև միջազգային չափանիշների պետք է հատկացվի առնվազն 4քմ տարածք։ Գերբնակեցումը առաջացնում է առողջահոգեբանական խնդիրներ, թթվածնային քաղց, առողջության վատթարացում, հոգեկան լարվածություն և կոնֆլիկներ։ Այս պայմանները Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից որակվում են որպես դաժան կամ անմարդկային, արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունք, առանձին դեպքերում նաև խոշտանգում։

Գերբնակեցման հիմքում ընկած են հետևյալ պատճառները՝ հանցագործությունների թվի աճը, դատարանների կողմից կալանավորում խափանման միջոցի չափազանց լայն կիրառումը։ Մինչդեռ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ և Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների մասին դաշնագրի 9-րդ հոդվածները մեկնաբանելիս (անձնական ազատության իրավունք) Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը և Մարդու իրավունքների կոմիտեն նշել են, որ կալանավորում խափանման միջոցը համարվում է ամենախիստ խափանման միջոցը և կարող է կիրառվել միայն որպես ծայրահեղ միջոց, այն դեպքում երբ այլ խափանման միջոցները չեն կարող ապահովել մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը և արդարադատության իրականացման բնականոն ընթացքը։

Այլ պատճառներից կարելի է նշել նաև այլընտրանքային պատիժների ոչ բավարար կիրառումը, ինչպես նաև վաղաժամկետ ազատման սակավ կիրառումը։

2009թ.-ի տվյալների համաձայն վաղաժամկետ ազատվել են այդպիսի հնարավորություն ունեցող դատապարտյալների 14%-ը։ Ինչը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ չկան մշակված համապատասխան չափորոշիչներ, որոնց հիման վրա վաղաժամկետ ազատման հանձնաժողովները կարող են որոշումներ ընդունել։ Բացի այդ պայմանական վաղաժամկետ ազատման անկախ հանձնաժողովների անդամները, ներկայացնելով գերատեսչություններ, այդ թվում նաև ուժային, առաջնորդվում են գերատեսչական շահով և սուբյեկտիվ գործոններով։

Մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումները քրեակատարողական հիմնարկներում դադարեցնելու նպատակով՝ գտնում ենք, որ անհրաժեշտ է իրականացնել համաներում։

Մենք՝ ներքոստորագրյալներս, արտահայտում ենք մեր խորը մտահոգությունը ստեղծված իրավիճակի կապակցությամբ և կոչ ենք անում իրավասու մարմիններին միջոցներ ձեռնարկել քրեակատարողական հիմնարկներում գերբնակեցման խնդրի լուծման ուղղությամբ։

Կոչ ենք անում քրեական վարույթ իրականցնող մարմիններին, դատական իշխանությանը կալանավորում խափանման միջոցը կիրառել ծայրահեղ դեպքերում՝ նախապատվությունը տալով այլընտրանքային խափանման միջոցներին։

Կոչ ենք անում ՀՀ Վճռաբեկ դատարանին հետևողական լինել կալանավորում խափանման միջոցի վերաբերյալ կատարված մեկնաբանությունների (որոնք տրվել են Ասլան Ավետիսյանի գործով)՝ որպես նախադեպ կիրառությանը։

Կոչ ենք անում դատական իշխանությանը ընդլայնել այլընտրանքային պատիժների կիրառման պրակտիկան։

Կոչ ենք անում ՀՀ նախագահին, ՀՀ Ազգային ժողովին, ՀՀ արդարադատության նախարարությանը բարեփոխել պայմանական վաղաժամկետ ազատման համակարգը։

Կոչ ենք անում ՀՀ նախագահին և ՀՀ Ազգային ժողովին ընդունել համաներման որոշում։

Արման Դանիելյան

«Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» ՀԿ

Միքայել Բաղդասարյան

«Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության կենտրոն» ՀԿ

Լուսինե Հարությունյան

«Ս. Սանդուխտ կույսի անվան տիկնանց միություն» ՀԿ

Էդմոն Մարուքյան

«Ժողովրդավարական նախաձեռնությունների երիտասարդակլան կենտրոն» ՀԿ

Լևոն Ներսիսյան

«Ա.Դ.Սախարովի անվան մարդու իրավունքների պաշտպանության հայկական կենտրոն» ՀԿ

Ավետիք Իշխանյան

«Հայաստանի հելսինկյան կոմիտե» ԿՀ

Լաուրա Գասպարյան

«Գրիգոր Մագիստրոսի անվան բժիշկների միաբանություն» ՀԿ

Արթուր Սաքունց

«Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ»

Գայանե Շահնազարյան

«Հուսո առագաստ» ՀԿ

Մարատ Դադունց

«Իրավունքների տեղեկատվական կենտրոն» ՀԿ

Սուրեն Իսկանդարյան

«Մարդու իրավունքների պաշտպանության երևանյան կենտրոն» ՀԿ

Արայիկ Հարությունյան

«Իրավունքների պաշտպանության միջազգային վարչություն» ՀԿ

Գրիգոր Առուստամյան

«Օրենքն և իրավապաշտպանություն» ՀԿ

Թեմիկ Խալափյան

«Տրտու» ՀԿ

ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանն այսօր հանդիպել է «Լույս» հիմնադրամի կրթաթոշակառուների հետ:

Նախագահը շնորհավորել է նրանց, որ կարողացել են բազմաթիվ դժվարություններ հաղթահարելով ընդունվել առաջնակարգ կրթօջախներ և հոգալ ուսման ծախսը` գտնելով «Լույս» հիմնադրամը:

ՀՀ նախագահը հանդիպել է «Լույս» հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Ժակլին Կարաասլանյանի հրավիրած կրթաթոշակառուների հետ։

Նախագահի հետ հանդիպմանը չի մասնակցել այս հիմնադրամի, թերևս, լավագույն կրթաթոշակառուն, որը բավական մեծ պոտենցիալ ունի դառնալու ֆենոմեն և անհատականություն գիտության ոլորտում։

«Սա շատ էական հանգամանք է, որովհետև գիտելիք ունենալը դեռևս քիչ է. պետք է կարողանալ այն համադրել ակտիվ դիրքորոշման հետ, և սա ձեր առաջին հաջողված փորձն է»,- ասել է Նախագահը նշելով, որ ներկայումս որակյալ կադրերի պակասը մեծ խնդիր է, ուստի կրթված երիտասարդների պահանջարկ կա, որոնցով մենք պետք է կարողանանք համալրել մեր պետական ապարատը, դրան նոր շունչ հաղորդել և դարձնել ավելի արդիական։ «Իսկ դրա համար անհրաժեշտ են մարդիկ, ովքեր ունեն գիտելիք, ունեն ակտիվ դիրքորոշում և պատրաստ են ծառայել մեր պետության հզորացմանը»,- շեշտել է նա։

Նախագահը երիտասարդներին ասել է նաև, որ եթե նրանցից ոմանք կրթությունն ավարտելուց հետո չվերադառնան հայրենիք` արտերկրում շարունակելով իրենց գործուենությունը այնպիսի ոլորտներում, գիտական այնպիսի հաստատություններում, որոնցից զուրկ է Հայաստանը, ապա դա միանգամայն հասկանալի կլինի, բայց եթե նույն «Լույս» հիմնադրամի աջակցությամբ կրթություն ստացած երիտասարդը որոշի անել այն աշխատանքը, որ կարող է այստեղ անել` նրանց որևէ մեկը չի հասկանա։

20-ամյա Հայկ Իշխանյանը այս տարի ավարտել է Մոսկվայի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի (սա աշխարհի ամենահեղինակավոր բուհերից մեկն է) բակալավրիատը` կիրառական մաթեմատիկա և ֆիզիկա ուղղության, «Ընդհանուր և կիրառական ֆիզիկա» մասնագիտությամբ:

Հայկն առանձանում է նրանով, որ այս տարվա հունիսի 3-ին, երբ պետական քննական հանձնաժողովին է ներկայացրել իր աշխատանքը` բակալավրի աստիճան ստանալու համար, հանձնաժողովը հայտնվել է «ծանր» կացության մեջ, որից դուրս է եկել ոչ ստանդարտ որոշում ընդունելով: Հանձնաժողովում ընդգրկված մեծանուն գիտնականները միանգամից գնահատել են ներկայացված աշխատանքը և որոշել, որ այն եզակի աշխատանք է, և միմանգամից տղային շնորհել ֆիզիկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան: Հայկը ինստիտուտ ընդունվել է 2006թ. և այս տարի ավարտում է բակալավրիատը: Ընդունված կարգի համաձայն, նա դեռ պետք է սովորի մագիստրատուրայում, այնուհետ` ասպիրանտուրայում, որից հետո միայն աշխատի գիտական թեզի վրա և գիտական աստիճան ստանա:

Պետական քննական հանձնաժողովը, սակայն Հայկի միանգամից ընդունում է ասպիրանտուրա: Սեպտեմբերին Հայկը Ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի ասպիրանտուրայում արագ կարգով պետք է հանձնի մինիմումները, որից հետո դարձյալ խնդիր կդրվի ասպիրանտուրան էքստեռն կարգով ավարտելու համար, որպեսզի Հայկ Իշխանյանի աշխատանքին շնորհվի արժանի գիտական աստիճանը:

«Հարկ է ընդգծել, որ խնդրի լուծման համար անհրաժեշտ էր ոչ ստանդարտ և բավական բարդ մաթեմատիկական ապարատ, բայց հեղինակին հաջողվել է դա յուրացնել և կիրառել այն խնդրի լուծման ընթացքում, ինչը խոսում է համապատասխան պատրաստվածության մասին: Ընդհանուր առմամբ, աշխատանքը ինքնուրույն լուրջ հետազոտություն է այս ասպարեզում: Աշխատանքը ներկայացված է բարձր մակարդակով, ինչն ապացուցված է համապատասխան հրապարակումներով` առաջատար միջազգային ամսագրերում». Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Մաքսիմովը այսպիսի գնահատական է տվել Հայկի աշխատանքին:

Իսկ մեկ այլ գիտնական` Վլադիմիր Կրայնովը, արդեն տվել է համաձայնությունը` ընդունել Հայկին ասպիրանտուրա: Մաքսիմովի նշած աշխատանքի «բարձր մակարդակը» արդարացի է. Հայկն միջազգային ամենահեղինակավոր ամսագրերում ունի գիտական 12 հոդվածներ, իսկ հոդվածները բավարար են դոկտորական դիսերտացիայի համար:

Այսօրվա հանդիպմանը նախագահն, իհարկե, դարձյալ շնորհալի, ուսումնատենչ երիտասարդների է հանդիպել, բայց, Հայկը նրանց մեջ չի եղել մի անհեթեթ թյուրիմացության հետևանքով. չգիտես ինչու, «Լույս» հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Ժակլին Կարաասլանյանը նրան այդքան էլ չի «սիրում», թեև Հայկի հետ 5 րոպե շփվելուց հետո կարելի է զարմանալ, որ հնարավոր է նրան չսիրել: Ի դեպ, Հայկը ֆենոմենալ է նաև իր էությամբ. անմիջական, պարզ և դրական էներգիա հաղորդող երիտասարդներ այդքան էլ շատ չեն հանդիպում մեզանում:

Իսկ ստեղծված իրադրության պատճառն ավելի քան զավեշտալի է. Անցյալ տարի ամռանը, երբ «Լույս» հիմնադրամն, ի վերջո, ազդարարեց իր լույս աշխարհ գալը (մինչ այդ «Լույս» հիմնադրամի գործունեությունը մի տեսակ գաղտնի էր), Հայկ Իշխանյանը, որ դեռ 2006թ. «Լույսի» ցուցակում ընդգրկված բուհի ուսանող էր և արդեն ուներ կրթաթոշակի հավաստագիր, որոշում է գնալ շնորհավորել իրեն կրթաթոշակ տված հիմնադրամին: Ճանապարհին ծաղկեփնջով աղջիկների է տեսնում և խնդրում է իրեն մեկ հատ վարդ նվիրել, որի համար պատրաստակամություն է հայտնում նրանց համար ասմունքել. Հայկի ասմունքից աղջիկները հիանում են ու տղան ստանում է ցանկալի վարդը: Հենց այդ վարդը ձեռքին էլ մտնում է «Լույսի» գրասենյակ, այն նվիրում Ժակլին Կարաասլանյանին, նրան շնորհավորում և խնդրում իրեն մի քանի րոպե նվիրել` մեկ երկու հարց ճշտելու համար:

Տիկինը անդադար կրկնում է` «ժամանակ չունեմ»։ Հայկը խնդրում է ասել հանդիպման ցանկացած օր և ժամ։ Տիկինը չի ընդունում, երիտասարդի սրտագին շնորհավորանքը ավարտվում է նրանով, որ հաջորդ օրը տարբեր լրատվամիջոցներով Հայկին մեղադրում են սկանդալ սարքելու մեջ։ Իսկ վարդը Հայկին խնդրում են հետ վերցնել, հետո էլ տղային փորձում են դուրս գցել «Լույս» հիմնադրամի կրթաթոշակառուների ցուցակից:

ԵՎ սրտի թրթիռով վարդ նվիրող, ապագայի բազում հույսերով «Լույս» հիմնադրամի գրասենյակ եկած 19-ամյա տղային պատասխանում են սառնությամբ և դուրս հրավիրում:

Դա իհարկե, չխանգարեց Հայկին` հասնելու այսօրվա հաջողություններին:

Այսօր նախագահը խոսում էր Հայկի նմաների մասին։ Նա ոչ միայն գիտելիք ունի, այլև կարողանում է այն «համադրել ակտիվ դիրքորոշման հետ»:

Այժմ 20 ամյա Հայկ Իշխանյանին ֆիզիկայի ասպարեզում աշխարհի ամենահեղինակավոր բուհերից մեկը պատրաստվում է շնորհել գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան։

Արդյո՞ք երիտասարդը հայրենակիցների նման վերաբերմունքից հետո, որպես գիտնական կվերադառնա Հայաստան։

Լուսինե Կեսոյան

Մինչ «Շանթ» հեռուստաընկերությունն իր «Բանակում» հեռուստասերիալով բոլորին փորձում է համոզել, թե հայկական բանակը գրեթե իդեալականի կարգի մի բան է, հայ սպաներն ու ենթասպաները` իդեալական տղաներ, այդ նույն ընթացքում «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» հ/կ-ն ԵԱՀԿ երևանյան գրասենյակի աջակցությամբ մոնիթորինգի է ենթարկում Պաշտպանության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող կայազորային կարգապահական մեկուսարաններում և կարգապահական գումարտակում պահվող ազատությունից զրկված անձանց պահման պայմանները:

Արդյունքները հրապարակվել են հատուկ գրքույկով, որի շապիկին այնպիսի մի եվրոկառույցի նկար է տեղադրված, որ այլևս գրքույկն ընթերցելու ցանկություն չի առաջանում. բանակում ծառայածներից ով տեսավ այս լուսանկարը, նույն միտքը արտահայտեց. «եթե գաումպվախտը այսքան լավն է, ավելի լավ է 2 տարին հենց այդտեղ անցկացնել»: Վերջին տարիներին ասվում է, որ բանակում զգալի տեղաշարժեր եղել են, սա այլևս 90-ականների բանակը չէ: Ուսումնասիրությունը, հավանաբար, նախապատրաստվել էր հենց այս նպատակով ևս ցույց տալ, թե ինչքան բան է փոխվել: Պարզվել էր, որ վերջին տարիներին ընթանում են մեկուսարանների վերանորոգման աշխատանքներ, այցելած 11 մեկուսարաններից 7-ը վերանորոգվել էին, իսկ որպես օրինակ բերվող վատ վիճակում գտնվող Վեդիում, Էջմիածնում և Գյումրիում տեղակայված մեկուսարաններից, (Վեդին ըստ արդյունքների անցկացմանն արդեն հասցրել էր վերանորոգվել):

Ուսումնասիրությունը լի է իրարամերժ դիտարկումներով: Օրինակ, այստեղ կարելի է կարդալ` «մեկուսարաններում լողանալն ապահովվում է տեղադրված ցնցուղների միջոցով. հիմնականում 2-3 հատ յուրաքանչյուր մեկուսարանում». (դրանից ավելի էլ ի՞նչ եք ուզում` հարցնող լինի), մի տեղ էլ նշված էր, թե այցելած մեկուսարաններից ոչ մեկում գազաֆիկացում չկար, բայց «ջեռուցումն ու տաք ջրամատակարարումն ապահովվում է էլեկտրականության միջոցով». (հավանաբար, եվրոպացիները «տյոպլի պոլ» են պահանջել, ինչի համար գազաֆիկացումն ուղղակի պարտադիր է):

Պահման պայմաններից բացի, շատ ավելի լուրջ է մեկուսարաններում հայտնվելու հետ կապված խնդիրները: Մինչև 72 ժամ մեկուսացման դեպքում բավական է նաև հրամանատարի բանավոր հրամանը։ Դրանից ավելի երկար ժամկետով կարգազանց զինվորին մեկուսացնելու համար հարկավոր է քննություն անցկացնել, ինչը ըստ ՀԿ-ի` չի արվում: Հատկանշական է, որ հարցվածների ¾-ը մեկուսացվել են առավելագույնը` 10-օրյա ժամկետով: Թե ինչու՞ են հրամանատարներն ընտրում հենց առավելագույն պատժաժամկետը, հ/կ անդամներն այդպես էլ չէին հասկացել. դե, ո՞վ կարող է հասկանալ մեր ուժային կառույցների ղեկավարների կամ անգամ ամենաստորին օղակում գտնվող, բայց մի փոքր իշխանություն ունեցողների ճաշակն ու քմահաճույքները: Զորամասերից մեկում «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտի» անդամներն «զմայլանքի» արժանի մի հրամանատար էին հայտնաբերել. նա տարվա ընթացքում 300 հոգու ենթարկել էր կարգապահական տույժի`մեկուսացման եղանակով, այլ կերպ ասած, այս հրամանատարը օրը մեկին գաուպվախտ էր ուղարկել, բայց եթե թույլ ենք տալիս կասկածել, որ նա բացի մեկուսացնելուց նաև այլ պատիժներ կարող է կիրառած լիներ, ապա, այստեղ միայն մի բացատրություն կարող է լինել: Երբ Պաշտպանության նախարարությունում նրան գործուղել են զորամաս, տեղեկացրել են,որ հրամանատարի հիմնական գործառույթը զինվորներին պատժելն է. դե, մարդն էլ եկել ու իր գործն է արել:

Մի հետաքրքիր հանգամանք էլ էին բացահայտել մոնիթորինգ իրականացրածները: Ռազմական ոստիկանությունում չէին հիշել թեկուզ մեկ դեպք, երբ զինվորը բողոքարկած լիներ կարգապահական տույժը: Նման դիտարկումը խոսում է այն մասին, որ Արման Դանիելյանն ու նրա թիմի անդամներն այնքան են շփվել եվրոպացիների հետ, որ լրիվ կտրվել են հայ իրականությունից և պահանջելու պես, ասում են բաներ, որ մեր իրականությունում անգամ տարօրինակություն կարող է թվալ: Որքան էլ հայկական բանակը բարեփոխվի, դժվար է պատկերացնել, թե ի՞նչ կարող է լինել բողոքող զինվորի հետ մի փակ տարածքում, որտեղ ասողն ու թելադրողը նա է, ումից հիշյալ զինվորը համարձակվել է բողոքել:

Լ.Կ.

Հեքիաթը սկսենք նրանից, որ երևանի նույնիսկ կենտրոնում աշխատանքային ժամի ավարտի հետ, երթուղային տաքսիների քանակը կտրուկ նվազում է։ Իսկ երեկոյան 23 –ից հետո դրանք դառնում են սև աղվես։ Այս մասին Երևանի քաղաքապետարանի տրանսպորտի վարչության պետը` Արմենակ Ադամյանը, ունի իր կարծիքը։

-Պարոն Ադամյան, Ձեր ղեկավարած վարչությունը արդյոք վերահսկողություն իրականացնու՞մ է մայրաքաղաքի տրանսպորտի նկատմամբ, կանոնակարգման ի՞նչ լծակներ, մեխանիզմներ ունեք: Հատկապես երթուղայինների աշխատանքը, պետք է որ համաձայնեք, ուղղակի խայտառակություն է մեր մայրաքաղաքում:

-Ես Ձեզ ասեմ, էդքան էլ էնպես չի, որ խայտառակություն է, ուղղակի տրանսպորտային համակարգը միշտ այն համակարգն է, որ խոցելի է, միշտ կարելի է գտնել թերություններ, միշտ անբավարարվածության խնդիր կա հասարակության կողմից: Օրնիբուն աշխատում է տրանսպորտի վարչությունն իր ամբողջ համակարգով` էլեկտրոտրանսպորտ, տրոլեյբուսներ, միկրոավտոբուսներ, ավտոբուսներ, մետրոպոլիտեն:

-Բոլորը Ձեր վարչության վերահսկողության տա՞կ են:

-Այո´, այդ բոլոր ստորաբաժանումները, բացի տաքսիներից: Մենք գիշեր թե ցերեկ ուշադրության կենտրոնում ենք պահում այդ ամենը: Որ ասենք շատ խառնաշփոթ վիճակ է, դա այդպես չի, մենք ուզում ենք լավ լինի, դժվարության չհանդիպենք, այդպես հնարավոր չի: Ինչ վերաբերում է մետրոպոլիտենին` այն միջազգային զարգացման բանկից որոշակի ֆինանսական աջակցություն է ստացել մեր կառավարության միջոցով։ Այժմ վերանորոգում է վագոնները, շարժակազմը, չնայած վիճակը այսօր կարելի է բավարար համարել, բայց ավելի կլավանա: Էնպես որ, պետք է մեր հասարակայնությունը գիտակցի, որ քաղաքապետարանը, հանձինս քաղաքապետի, օրնիբուն մտածում է առաջնակարգ տրանսպորտի խնդիրների լուծման հարցով և ամեն ինչ պետք է դեպի լավը գնա:

-Ա´յ, էդ գիտակցելը գիտե՞ք երբ կլինի, եթե կանգառում 40 րոպե ստիպված չլինես սպասել տրանսպորտի, իսկ երեկոյան ժամերին ընդհանրապես սպասել չարժե, քանի որ երթուղայինները պարզապես անհետանում են:

-Ուրեմն, մենք մեծ սիրով դրա համար ունենք հատուկ թեժ գիծ, մենք լսում ենք բոլորին, նման ահազանգերի դեպքում, դե, բնականաբար, մենք գործ ունենք ոչ թե մեկ-երկու-երեք, այլ մոտավորապես 70-80 տնտեսվարող սուբյեկտների հետ, որոնք որ սպասարկում են մի քանի երթուղային գծեր և էդ ամեն ինչը մեզ մինչև չահազանգեն, մինչև չտեղեկացնեն, մենք չենք կարողանա լուծել:

-Իսկ եթե ահազանգու՞մ են: Տեսե´ք, մի օրինակ ընդամենը` ես դրա մասին էլի եմ գրել` 49 համարի երթուղայինի վիճակը ուղղակի չգիտեմ ինչպես կարելի է բնորոշել, երեկոյան ժամերին դա ընդհանրապես չկա ու այս պրոբլեմը տարիներ շարունակ լուծում չի գտնում: Այս երթուղային գծի տերը Երվանդ Զախարյանն է` նախկին քաղաքապետը, իրենք` դիսպետչերները, վարորդները «լացում են», մնացել են ընդամենը մի քանի մեքենաներ, իսկ շաբաթ-կիրակի օրերին, հատկապես ամառը, վարորդներից մի երկուսը, եթե ուղևորներ են տանում Սևան, վե´րջ, տարածքի բնակչությունը լրիվ անտերության է մատնվում:

-Թույլ տվեք Ձեր միտքը ես շարունակեմ և հանգստացն եմ Ձեզ, որ կրքերը ավելի չբորբոքվեն: Ելնելով այդ ամեն ինչից, այսօր քաղաքապետի քաղաքականությունը և, ընդհանրապես, քաղաքապետարանը նպատակասլացվածություն ունի միկրոավտոբուսները փոխարինել ավտոբուսներով: Ինչպես տեսնում եք, հիմա քաղաքում կան երթևեկող նոր ավտոբուսներ, որոնցից ուղևորներն ավելի հաճույքով են օգտվում: Կա այսպիսի երկու քաղաքականություն. հնարավորինս միկրոավտոբուսները փոխարինել նոր, բարեկազմ, բարեկիրթ ավտոբուսներով, որոնց հետ այսօր ինտենսիվ բանակցություններ են վարվում քաղաքապետարանի կողմից, ընդ որում, ոչ միայն նախկին սովետմիության երկրների, որոնք ունեն արտադրություն, նաև արտասահմանյան` Չինաստան, Հարավային Կորեա:

-Նորմալ որակի՞ ավտոբուսներ եք ներկրելու, թե՞ նրանց հնացածներն ենք բերելու:

-Մեր քաղաքապետի մոտեցումը միանշանակ դա է` մեծ ավտոբուսներ` կոնդիցիոներներով, լավատես, հանգիստ, որ ցանկացած ուղևոր հաճույքով երթևեկի դրանով, ինչի՞ չէ, մեր ընտանիքի անդամներն էլ են դրանով երթևեկում: Մոտակա ժամանակներս նախատեսվում է մեծ քանակությամբ ավտոբուսներ ներկրել Հայաստան` հնարավորինս փոխարինելով միկրոավտոբուսներին, առավել ևս այն միկրոավտոբուսների, որոնք չարքաշ վիճակում են: Իսկ բացի դա, կա նաև երկրորդ մոտեցումը` հին միկրոավտոբուսները փոխարինել նորով: Դա կոչվում է համալրում, դա կատարվում է նորից մրցութային հանձնաժողովի մոտեցումով, ամսեկան երևի թե երկուսից երեք անգամ: Վերջին մրցույթի ժամանակ 40 միկրոավտոբուս է համալրվել: Էնպես որ գործընթացը գնում է, բայց մեր քաղաքը մեծ քաղաք է, հետո էլ ժողովուրդը միշտ լավը տեսնելով լավից լավին է ձգտում, բնականաբար, պետք է, որ համբերենք ու նկատենք էդ ամեն ինչը: Այսինքն` պիտի ուզենանք տեսնել:

— Ասենք, հիմա մենք ուզում ենք տեսնել, բայց ինչպե՞ս: Մի քանի տարի շարունակ նույն վիճակը շարունակվում է` ինչը պիտի տեսնենք ,ոչ մի կերպ չի երևում: Գիտեք, երևի մեր պրոբլեմներից մեկը էդ երթուղային գծերի տերեր կոչվածների բանդան է: Բնական է, որ էդ հսկայական համակարգը շահագործել է պետք, սակայն բանն այն է, որ կախված նրանից, թե ով է տվյալ գծի տերը,( որպես կանոն նրանք կարողների դասին են պատկանում) այդ տարածքի, կամ գծից օգտվող բնակչությունը պարզապես հայտնվում է նրա գերու կարգավիճակում, այսինքն, եթե Զախարյանն է գծի տերը, նա քաղաքապետ էր, ուրեմն ինչ ուզեր` կարող էր անել, շահագործեր վարորդներին, բայց տրանսպորտի վարչության պետը, բնականաբար, չէր կարող երազել անգամ նրա նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու մասին:

-Ուրեմն թույլ տվեք ես պարզաբանեմ Ձեր ասածը: Ես նախկինում չգիտեմ, բայց այսօր մոտեցումը բոլորին միանշանակ նույնն է, բոլորի նկատմամբ մեր պահանջները միանշանակ նույնն են` անկախ նրանից ով է, տնտեսվարող է, ինչ է, հանձնաժողովը, որը որ ուսումնասիրում է` 7 հոգուց բաղկացած, համալրման գործընթացը, ես, որպես հանձնաժողովի

նախագահ, ի պաշտոնե, ինքս շատ խիստ եմ մոտենում:

-Զանգեր չե՞ն կարող լինել:

-Չէ, չէ, բացարձակ: Կարող եք ուղղակի վերցել ցանկը, տեսնեք վերջին 40 ավտոբուսները: Դա ուղղակի խոսքեր են, որ ասվում է անհիմն, առանց ապացույցների:

-Ախր էնպիսի սարսափելի վիճակում գտնվող երթուղայիններ կան մեր քաղաքում, որ գիծ են դուրս գալիս: Ձեր ասածը մի տեսակ դրանց հետ էնքան էլ չի բռնում:

-Էդ կույտը, պրոբլեմը շատ մեծ էր, բայց աստիճանաբար մաքրելով-մաքրելով մենք գալիս ենք դրան, վերջին անգամ 28 միկրոավտոբուսներ փոխարինվեցին 4 ավտոբուսներով, երևի տեսել եք, Հոնդայի մակնիշի բորդոյ գույնի, դա փոխարինեց 28 շարժակազմի: Դուք հիմա տեսեք այդ տենդենցը: Երկու-երեք «միկրոյի» փոխարեն մի ավտոբուս, հաջորդ փուլն էլ գալիս է, հին մեքենաների փոխարեն նորը և աշխատանքներ են գնում ներկրելու տրոլեյբուսներ: Տրոլեյբուսների ցանցն ենք ուզում զարգացնել:

-Մեր քաղաքը տրոլեյբուսների համար մի փոքր նեղ չէ՞:

-Դե, հիմա, գիտե՞ք ինչ, դա ձեր անձնական կարծիքն է: Դուք վերջին անգամ ե՞րբ եք օգտվել տրոլեյբուսից:

-Չեմ օգտվել, չեմ հիշում:

-Դե, մի հատ ես Ձեզ խնդրում եմ, օգտվեք ու զանգահարեք, Ձեր անձնական սուբյեկտիվ կարծիքն ինձ ասեք:

-Ես փողոցի համար եմ ասում` երթևեկության, դրանք մեծ են, ծանրաշարժ:

-Դա էլ է մտնում մեր գործառույթների մեջ: Կանգառների կանոնակարգում: Չե՞ք նկատել, որ հասարակական տրանսպորտի կանգառները կանոնակարգվել են:

—Կանոնակարգվել է, բայց կանգառներին շատ խանգարում են տաքսիները:

-Ահա, դրա համար մենք ճանապարհային ոստիկանության հետ համատեղ գործողություններ ենք անում:

-Նրանք էլ աչքերը փակում են դրա վրա:

-Մենք համատեղ գործողություններ ենք մշակում, բեռնաթափում ենք հասարակական տրանսպորտը, այն զիգզագ կոչեցյալ դեղին գույնի գծի վրա, արդեն օրենքով է կարգավորվել, ընդ որում, տաքսին էլ իրավունք չունի, բացի հասարարակական տրանսպորտից իրավունք չկա մեկ այլ տրանսպորտի կանգնել։ Ցանկացած վարորդ տուգանվում է 20 հազար դրամի կարգի: Այսինքն, եթե մեկ-երկու անգամ նա տուգանվի, երրորդ անգամ նա չի կանգնի:

-Գիտե՞ք, իրենք այնքան հանգիստ են կանգնում, որ կարելի է ասել թե հարյուր տոկոսով գիտեն, որ չեն տուգանվի:

-Չէ, էդպես մի ասեք:

-Լավ, պրն. Ադամյան,Գերմանիայում մարդիկ իրենց ժամացույցները տրանսպորտի չվացուցակի ժամով են ուղղում։ Ձեր ասած վերահսկողական մեխանիզմներով որոշակի հստակեցում գնու՞մ է, արդյոք. կանգառում երբ կանգնում ես, տեսնում ես մի երթուղայինը 5 րոպեն մեկ գալիս է, իսկ մեկ ուրիշը մի ժամ շարունակ չկա, կամ երեկոյան ժամերին` 23-ից սկսած ընդհանրապես չկան: Դա մեկ երթուղային չէ, շատ են էդպիսիները: Ձեզ մոտ որոշակի սխեմա է, ինչ է, գոյություն ունի՞, որ, ա´յ, ասենք, 44 համարը շատ լավ է աշխատում, բայց դրա կողքին մյուսը`ասենք 29-ը , ուշ ժամի չես գտնի, դրանք ֆիքսվա՞ծ են արդյոք Ձեզ մոտ: Եվ Ձեր ասած փոխարինումը միկրոավտոբուսներով ինչպե՞ս է կատարվելու, արդյո՞ք էն լավ վիճակում գտնվող թաղամասի տրանսպորտը չեք բարելավելու՞, իսկ ավելի վատ վիճակում գտնվողը այդպես էլ մնալու է նույն վիճակում:

-Թույլ տվեք ասել, լավ թաղամաս, վատ թաղամաս տրանսպորտի վարչության, քաղաքապետի համար գոյություն չունի: Կա շարժակազմ, կա երթուղի, երթուղին շահել է ոմն տնտեսվարող սուբյեկտ, որը որ պարտավոր է, ենթադրենք, տվյալ երթուղին ապահովել 20 շարաժակազմով, բայց գալիս է ժամանակ, որ դրանք պետք է վերանորոգվեն, փոխարինվեն նորերով: Կան տնտեսվարող սուբյեկտներ, որ էսօր դեռևս ի վիճակի չեն, մենք կշտամբում ենք, պահանջում ենք, բայց աստիճանաբար է դա կատարվում, կա երթուղի, որ պետք է շահագործվի 20 մեքենա, մենք տեսնում ենք, որ դրանից 5-ը նորմալ վիճակում չի և թույլ չենք տալիս, որ դրանք գիծ դուրս գան, ստիպում ենք տնտեսվարողին, որ նա համալրի նոր մեքենաներով:

— Այո, էդ ամենը տարիներ շարունակ չի փոխվում, ինչ կապ ունի 5 մեքենա ավել կամ պակաս։ Ուղղակի հաշվի են առնում, որ էդ ժամին, էդ տարածքից ինչ քանակի պոտենցյալ հաճախորդ կա տեղափոխելու ու դրա հաշվարկով էլ մեքենա են գիծ բաց թողնում։ Դուք դրանից տեղյակ չե՞ք։

Վիճակը բարդ է, երթուղայինի վճարը ,գիտեք, 100 դրամ է, որը որ այսօր շատ ծանր վիճակում է դնում տնտեսվարողներին:

-Բարձրացնելու միտում կա՞:

-Միտում չկա, բայց ուսումնասիրությունները շարունակվում են: Այսօր 100 դրամով աշխատանք կազմակերպելը անգամ ինքնարժեքից մի փոքր էլ ներքև է։ Այսինքն էս ամեն ինչի հետ մենք պետք է հաշվի նստենք: Ճիշտ է, մենք ստիպում ենք, բայց նա ցանկություն ունի, բայց չի կարողանում փոխարինել նորերով: Այսինքն, սա ժամանակի խնդիր է: Մեր կողմից լուծվում են բոլոր գլոբալ հարցերը` սկսած ճանապարհային նշաններից, անցման նշաններից, լուսաֆորներից:

-Դրանցով ճանապարհային ոստիկանությունը չի զբաղվու՞մ:

-Դե, մենք մեր եզրակացությունը տալիս ենք, ԳԱԻ-ի հետ համատեղ մեր ուսումնասիրությունը անում ենք, անցման գծանշումները, էս ամեն ինչը գլոբալ է նայվում: Նոր տրանսպորտային միջոցներ ներկրելու գործընթացում մեծ ուշադրություն ենք դարձնում ոչ առողջ, այսինքն թերի առողջություն ունեցող ինվալիդներին, նրանց համար էլ նախատեսում ենք էնպիսի շարժակազմ, որ գոնե շարժասայլակներով կարողանան յուրաքանչյուր երթուղում ունենանք մեկ հնարավորինս այդպիսի տեսակ: Այսինքն, մենք գլոբալ ենք նայում այդ բոլոր հարցերը:

-Իսկ Ձեր վերահսկողության մեջ մտնու՞մ է արդյոք վարորդների որակական հսկողությունը: Ովքե՞ր են դառնում վարորդներ, տվյալ անձնավորությունը ստուգվու՞մ է` իրավունք ունի՞ վարորդ աշխատել, որովհետև, ի տարբերություն պատասխանատու պաշտոնյաների տրանսպորտով երթևեկողները, հաճախ են հադիպում կասկածելի հոգեկան հատկանիշներ ունեցող վարորդների։

— Ես Ձեզ ասեմ, եթե մենք մրցույթ ենք անցկացնում, կա փաստաթղթերի փաթեթ և կարող է մասնակցել այն անձնավորությունը, որը ունի D կետ, որը որ թույլ է տալիս տեղափոխել ուղևորների և Ձեր ասածը` որպեսզի D կետ ունենա և վարորդական իրավունք, պետք է ունենա պսիխո, պետք է ունենա բոլոր էդ համապատասխան փաստաթղթերը:

-Բայց չէ՞ որ էդ փաստաթուղթը վերցնում են մի անգամ, կարող է անգամ կոռուպցիոն ճանապարհով վերցրած լինել, չի բացառվում չէ, որ հետո կարող է խանգարվել և …

-Դե, գիտե՞ք ինչ, դուք այնպիսի հարցեր եք տալիս, որ մի փոքր…

-Իրականությանը մոտ հարցե՞ր են:

-Ձեր ասածը մի քիչ իրականությունից հեռու է, որ դա տեսանելի լինի մեզ համար:

—Իսկ պարբերական ստուգումներ անցնու՞մ են վարորդները: Որովհետև իրենց աշխատանքը այնքան լարված է ու ծանրաբեռնված. երբեմն պատահում են վարորդներ, որ գրեթե նյարդային խանգարման եզրին են հայտնվում:

-Գիտե՞ք ինչ կա, դա միակողմանի չի: Ես Ձեզ ասեմ, ցանկացած վարորդ երթուղի դուրս գալուց առաջ բժշկական զննություն է անցնում տվյալ տնտեսվարողի պարկում, նոր անցնում է աշխատանքի: Դա գրված է մրցույթային կարգի մեջ, օրենքով է ամրագրված:

-Դա կարգի մեջ գրված է, բայց գործու՞մ է, թե՞ ուղղակի գրված է գրված լինելու համար:

-Դե, պարբերաբար արվում են ստուգումներ, եթե տեսնում ենք խախտումներ, պատժում ենք տնտեսվարողներին: Եվ չգիտեմ, Ձեր ասածը, կա նաև դրա հակառակ կողմը, կան նաև այնպիսի ուղևորներ, որ, պատկերացրեք, որ վարորդը օրվա մեջ քանի՞ ուղևորի հետ է շփվում, կան նաև, կներեք բառիս համար, անտակտ ուղևորներ, որ կարող են հանել համբերությունից ցանկացած մարդու, և ինչի՞ չէ, դա վատ հետևանքներ կարող է ունենան: Սա երկկողմանի պետք է լինի, մենք աշխատում ենք հնարավորինս բերել բալանսի, նվազեցնել էդ ամեն ինչը:

-Շա՞տ դժվար է Ձեր գործը :

-Շատ դժվար, ահա, էսօր ինձ բերել են մեքենայի համար են տվել առավոտը, որ վերոգրյալ մեքենայի վարորդը կշտամբել է ուղևորին: Հիմա ես կանչելու եմ և´ տնտեսվարողին, և´ վերոգրյալ մեքենայի վարորդին:

-Այսինքն` նման դեպքե՞ր էլ են հասնում Ձեզ:

-Շատ — շատ, անընդմեջ: Թեժ գիծ ունենք, հեռախոսազանգով, գրությունով գալիս են, մենք հրավիրում ենք, չենք զլանում, տնտեսվարողին, վարորդին և նույնիսկ համապատասխան ֆինանսական տույժերի ենք ենթարկում, իսկ կրկնվելու դեպքում հեռացնում ենք աշխատանքից:

-Պրն .Ադամյան, հիմա ես, օրինակ, հարցը բարձրացրի մի շարք երթուղայինների շատ վատ աշխատանքի վերաբերյալ, որ երեկոյան ժամերին դրանք ընդհանրապես բացակայում են, ուղևորները սպասում են ժամերով, տրանսպորտ չկա, կարելի՞ է հուսալ, որ Ձեզ մոտ դա կարձանագրվի և ինչ-որ փոփոխություն կարվի այդ առումով:

-Գիտե՞ք ինչ, դա պարբերական բնույթ է կրում, դա մեր աշխատանքի բնույթն է: Դա պարբերաբար ուսումնասիրվում է, բոլոր թերությունները արձանագրվում են, շտկվում են: Դա մի օրով չի լինի և ասել , որ վաղը կվերանան, չի լինի, իսկ որ ինտենսիվ վերահսկողությունը շարունակվում է, ստուգայցեր լինում է իրիկունը 12-ին տղաները դուրս են գալիս, ուսումնասիրում են, արձանագրում են:

-Իրիկունը 12-ին տրանսպորտ չկա:

-Գիտե՞ք ինչ, երբ որ ասում են, դուք ասում եք` այսինչ համարի երթուղին չի եղել, արձանագրում ենք, անում ենք ուսումնասիրություններ, կրկին հրավիրում ենք տնտեսվարողին և բացատրություն պահանջում պատճառի մասին: Ձեր շնորհիվ, Ձեր նմանները, երբ մեզ ահազանգում են, անհետևանք չենք թողնում:

Լուսինե ԿԵՍՈՅԱՆ

72 համարի ավտոբուսը իմ միակ, մինչև տուն բերող տրանսպորտն է: Առաջ կար նաև 121 համարի երթուղայինը, որը չգիտես ինչո՞ւ 72-ի երթուղայինից ավտոբուս դառնալուց հետո դադարեց երթևեկել, տեսնես գծատերերն ի՞նչ գործարք են արել: Էդ 72-ն էլ դադարում է երթևեկել ժամը 9.00-9.30-ից:

Մեկումեջ երթևեկում եմ կիսախելագար մի վարորդի հետ, որը քշում է էնպես, ասես անասունների է տեղափոխում, աջուձախ ես նետվում անընդհատ, որովհետև նա ոլոր-մոլոր է անում, խաչակնքում ես, երբ անվնաս տեղ ես հասնում, կամիկաձեի նման նստում ես, ու ապավինելով Աստծուն գնում, ողջ ընթացքում լսելով նրա լաբառոշ բերանից դուրս եկող հայհոյանքներն ու ողջ աշխարհի վրա թափվող լուտանքները:

Նա հաստատ հոգեկան հիվանդ է: Ո՞նց է ավտոբուսի, երթուղայինի և տաքսու վարորդների աշխատանքի ընդունման կարգը: Սովետի ժամանակ նրանք անխտիր պետք է հոգեբանական փորձաքննություն անցնեին, վերջ ի վերջո մարդկային կյանքի հետ գործ ունեն: Դատելով 72-ի վարորդից, ոչ մի փորձաքննություն էլ հիմա չկա: Սա իմ եզրահանգումն է: Փորձեցի քաղաքակիրթ ձևով մոտենալ հարցին: Զանգեցի Տրանսպորտի նախարարություն, ասեցին,որ իրենք կապ չունենք, զանգենք քաղաքապետարան, զարմացա, զանգեցի, էնտեղ լրատվական վարչության պետը շատ բարեհամբույր ինձ ասեց, որ իրենք զբաղվում են միայն միջքաղաքային և պետական տրանսպորտի հարցերով, իսկ քաղաքային տրանսպորտի վերահսկողությունը Երևանտրանս ՓԲԸ-ն է իրականացնում:

Զանգեցի էնտեղ,ՓԲԸ –ի ղեկավար պարոն Միրիջանյանը երևի շատ շոգից, թե ինչից համբերություն չունեցավ մինչև վերջ լսել, թե ես ինչ եմ ուզում իմանալ: Մինչ ես կձևակերպեի հարցս` երթուղում վարորդ վերցնելիս ի՞նչ փաստաթղթեր են պահանջվում, կա՞ արդյոք պարտադիր հոգեբանական փորձաքննություն, նա ինձ վրա-վրա հարցնում էր` «Ի՞նչ պետհամարանիշի ավտոբուս է քշել էդ վարորդը»: Ես ասեցի, որ դա եզակի երևույթ չէ, որ հարցն ինձ ընդհանրապես է հետաքրքրում, քանի որ ողջ քաղաքով երթևեկում են երթուղայիններ, տաքսիներ, որոնց վարորդների հոգեկան առողջության վիճակը դատելով նրանց պահելաձևից, բավականին կասկածելի է:

Նա շարունակում էր ինձնից պահանջել ավտոբուսի պետահամարանիշի համարը: 72-ի «գծատիրոջ» համարն ինձ չտվեցին: Մի՞թե այդքան դժվար է գոնե մի երթուղու վարորդներին ստուգել, դրանք երևի թե էնքան էլ շատ չեն: «Եվ ,ընդհանրապես, ես շա՞տ գիտեմ դուք ո՞վ եք, էսպես մինչև առավոտ ես Ձեզ հետ կարող ա խոսամ, դուք կոնկրետ բողոք ձևակերպեք ու գրավոր դիմում ներկայացրեք` մենք ընթացք կտանք»: Երբ ես ասեցի` «Բայց իմ կյանքն ամեն օր վտանգի է ենթարկվում էդ ավտոբուսով երթևեկելիս, ինչ-որ բան չե՞ք կարող ձեռնարկել, հաջորդ անգամ էդ վարորդը կարող է ինձ տեղ չհասցնել արդեն, նա էնպես է խոսում, էնպես է իրեն պահում, որ հաստատ հոգեկան խանգարում ունի»: Միրիջանյանը պատասխանեց. «Է, խոսալը հիմք չի, խանութում էլ վաճառողուհին կարա կոպիտ պատասխանի, ուրեմն նա էլ ա՞ վտանգի ենթարկում Ձեր կյանքը: 41 թվից ա մեր քաղաքի տրանսպորտը սենց, մենք սոցիալական հարցեր չենք լուծում»:

Նորից զանգեցի քաղաքապետարան, ուր արժանացել էի բարեհամբույր վերաբերմունքի, բողոքս ասեցի, քանի որ Միրիջանյանն ինձ ասել էր` «Թող ով քեզ տվել ա համարը, նա էլ զանգի, ու ասի որ ես խոսամ»: Վարչության պետն ինձ խորհուրդ տվեց էլփոստով դիմում գրել, որպեսզի քաղաքապետարանը կարողանա ինչ-որ բան պարզել ու լուծել էդ հարցը:

Մարդու կյանքը ինչքա՞ն են գնահատում «գծատերերը»: Ինչո՞ւ են թույլ տալիս, որ մեզ սպասարկեն հոգեկան անհավասակշիռ վարորդներ: Ո՞վ պիտի դրանով զբաղվի, ինչո՞ւ ենք մենք էսքան անտարբեր սեփական ապահովության նկատմամբ:

Երբ ինչ-որ ավիավթար է լինում, բոլորը խառնվում են իրար, չնայած էլի ոչինչ չեն կարողանում պարզել, բայց գոնե ուշադրության կենտրոնում է: Չնայած նրան, որ ավտովթարներից շատ ավելի մարդ է զոհվում, քան ավիավթարներից:

Մի տաքսու վարորդից հարցրեցի, ո՞նց են ձեզ գործի վերցնում, թարմ «փսիխո» պահանջո՞ւմ են: Ասեց` «Տո չէ հա, վարորդական իրավունքի վախտ ստացածով են վեկալում»: Քաղաքապետարանից ինձ ասեցին, որ ամեն երթուղային պետք է ունենա բուժակներ, որ պետք է ամեն օր վարորդները ստուգվեն` ճնշում, սթափություն և այլն: Բայց բուժակներ նախ դժվար լինեն, չեմ հավատում, էդպես լիներ անգործ բուժակ չէր լինի Երևանում, հետո էլ, բուժակը ո՞նց կարա հոգեկան առողջության մասին բան ասի: Ինձ պատահել են խմած վարորդներ` հոտը փչում էր, ճիշտ է, էդ հարցը ես հենց նույն օրն էլ լուծել եմ զանգելով տաքսի ծառայություն, կոպիտ վարորդներ` դա մենթալ է երևի, «ռաբիս»-ը ուղեկցում է անպայմանորեն… Էդ բոլորի վրա դեռ կարելի է աչք փակել, բայց ո՞նց չխոսաս, երբ կյանքդ է վտանգվում ամեն օր, ու այլընտրանքը մնում է տաքսին, ես չեմ կարող հրաժարվել 72-ով երթևեկելուց…դա իմ միակ տրանսպորտն է…

Դիմում-բողոք իհարկե կգրեմ, ու անպայման տեղյակ կպահեմ ընթացքին, բայց ինձ հուզում է ևս մի հարց. Ինչո՞ւ եմ միայն ես բողոքում, չէ՞ որ էդ գծի վրա հարյուրավոր մարդիկ են երթևեկում: Իսկ միգուցե մարդիկ անտարբե՞ր են դառնում, որովհետև նրանց ձայնը տեղ չի հասնում ու միրիջանյանները նրանցից էլ են պահանջում գրավոր դիմում — բողոք բերել, որը ավելի շուտ ցրելու միջոց է, քան հարցին ընթացք տալու պատրաստակամություն, թե չէ իրենք չգիտե՞ն ինչ է կատարվում։ Բայց դե էդպես էլ ճիշտ չի. Ասենք, ընթացքի ժամանակ կիսախելագար վարորդի հետ բանավեճի մեջ մտնելը հղի է վթարով, բայց հետո՞, հետո հո կարելի է բողոքել ու գոնե սեփական անվտանգության վրա թքած չունենալ:

Երբ ես ավտոբուսում մի անգամ փորձեցի վարորդին կարգի հրավիրել ասելով` «Կամաց քշեք, անասուններ չեք տեղափոխում», մի ինտելիգենտ տիկին ասեց. «Սուս, ավարյա կտանք», իսկ երբ ես ասեցի, որ պատրաստվում եմ բարձրաձայնել էդ մասին, ասեց. «Վայ տենց բան չանեք, թե չէ գիծը կհանեն կմնանք առանց 72-ի»: Ի՞նչ ասես, ասես որ շատերն են գժվել, որ սեփական կյանքը համարում են քիչ կարևոր, քան 72-ի գծի մեջ մնալը… Չգիտեմ, դուք ասեք:

Նկարում` 72-ը ներսից, փոքրիկ հայելու մեջ կիսախելագար վարորդի չերևացող դեմքն է:

Լուսինե Վայաչյան

Մե´նք ենք մեր երկրի տերը

Ես ապաքաղաքական եմ, ոմանք գիտեն ինչու, ոմանք ոչ: Ասեմ, որ չեմ սիրում ինչ-որ բան անել, որի վերջը հստակ չեմ տեսնում, չեմ կարող գնալ մի մարդու, կամ գաղափարի hետևից, որին 100% չեմ վստահում, դա սիրահարվածություն չի, որ անցնի, կամ վերածվի սիրո ու երկարատև հարաբերությունների: Ու չնայած իմ բնատուր ակտիվությանն ու նաև, ինչո՞ւ չէ, լիդերությանը, որը պատրաստ եմ գործածել որպես վառելանյութ, ես Երևանում գտնվելուս բոլոր 5 տարիներին մնացի ապաքաղաքական: Մինչև շաբաթ օրը facebook-ում իմ ընկեր Արա Նեդոլյանի ստատուսը չկարդացի`

«Իսկ գուցե՞ Լևոնը պարզապես հրաժեշտ է տալիս. նա ունի սովորություն գնալ հենց այս հնչեղության տակ»:

Կարդացի Լևոնի ելույթը ՀՀՇ համագումարում, հետո ստատուսի տակի մեկնաբանությունները: Ինքս էլ գրեցի, ու չնայած տղամարդիկ ինձ բանի տեղ չդրեցին, այնուամենայնիվ որոշեցի էլի գրել.

«Գիտե՞ք ինչ, ես մտածում եմ, որ հենց մեր սերունդը, որ սովետի վերջին եղել է 15-25 տարեկան, պիտի վերջապես իր վրայից մաքրի անհաջողակի կնիքն ու սկսի գործել։ Ամեն կարգին մարդ, ամեն մտածող անհատ, ով էս փոփոխությունների տարիներին կորցրել է երիտասարդությունը, պիտի երկրորդն ապրի ու միասին պիտի մի բան անենք: Ես քաղաքականապես ակտիվանում եմ, օգտագործե´ք ինձ:»

Կյանքումս առաջին անգամ ուզում եմ քաղաքական մի բան գրեմ, ստատուսդ դրդեց: Ասում եմ Արա Նեդոլյանին, էնքան տարբեր բաներ էին գրում, շփոթվեցի: Ուզում եմ հասկանամ իրականում ի՞նչ է եղել, կա ու ի՞նչ սպասել քո տեսանկյունից, որովհետև վստահում եմ քաղաքական վերլուծությանդ չնայած թատերագետ ես։

— Հա, ես էլ չկարողացա քնարկմանը հետևել: Ուրեմն, կա հարցի երեք մակարդակ: Մեկում՝ ամենավերևում՝ Լևոնը լավն է, նա միակն է, որ հասկանում է քաղաքական կյանքը շատ բարձր, թատերական, կերպարային, նապոլեոնյան մակարդակով։

Հասկանում է, ինչպես անել, որ լեգիոնները քայլեցվեն, մի գուցե բաստիլները ընկնեն: Հերոսի կայացում՝ նա գիտի դրա գաղտնիքը ու կայանում է: Մյուս մակարդակով նա շատ հանդուգն է, համառ ու ազարտով, մինչև ինքնասպանության եզր: Ես, որ գրել էի հոդվածումս` Լևոն, Ղարաբաղի մասին դու առհասարակ էլ մի խոսա, քո թեման չի, Մանվելը Սարգսյան ավելի լավ է դրանից ջոկում, նա սկզբունքորեն իմ ինադու էդ երեկվա ելույթը ունեցավ, հատուկ պրովոկատիվ և ծայրահեղացված ձևով: Դե, հասկանում ես, որ «ես» ասելով ի նկատի ունեմ նաև բազմաթիվ այն մարդկանց, որոնք հրապարակավ նման բաներ էին ասում:

Երրորդ մակարդակը նույնպես դրական չի, դե, երկրորդը նայած, երկակի է, բայց երրորդը հեչ լավը չի, իսկապես չի հասկանում, որ աշխարհը ճիշտ նույն Հայաստանի նման է կառուցած, ուզենաս՝ կանես, իրեն թվում է, որ աշխարհը ավելի լուրջ կառույց է, ու նա` Լևոնը, կարողանում է գուշակել նրա կամքն ու խաղեր խաղալ, որ մենակ ինքն է հասկանում, ուրիշ `ոչ ոք: Բայց խաղերը, որոնք ինչ-որ կերպ ստացվում էին երկրի նախկին նախագահի մոտ, լրիվ անտեղի են ընդդիմության ղեկավարի համար, նա իրեն իսկապես մեկ-մեկ նախագահ է զգում ու իր ճիշտ տեղը մոռանում: Հիմա, չգիտեմ, հետը սկսեմ հակառակով խոսալ, ինչ անեմ, ասեմ` Լևոն, միանշանակ կենտրոնացի Ղարաբաղի հարցի վրա, հեղափոխության մասին չմտածես անգամ, առավել ևս՝ մշակութային հեղափոխության: Էլի «ես»-ը` «մենք» հասկացի: Հակադրվելու մի զարմանալի մոլուցք ունի Լևոնը:

— Իսկ ինչո՞վ է դա պայմանավորված, կամ հիմնավորված, հո քմահաճույք չի , նա հո պատանյակ չի՞:

— Դե, 98-ին նա գնաց նույն իրավիճակում, ու երևի որոշեց` այս անգամն էլ ճիշտ նույն եմ անելու, կամ զոռով ճեղքելու եմ կյանքիս ամենամեծ անհաջողությունը, կամ թող էլի ըմբոստանան, էլի հեռացնեն, չգիտեմ:

— Զոռով ճեղքելը, էդ ո՞րն է:

— Հասկանո՞ւմ ես, իշխանություն քշելը ու իշխանություն դառնալը նա արել է, նոր նվաճում չկա դրա մեջ, իսկ այ կամովի փոխել երկրի արտաքին կոնտեքստը նրան դեռ չի հաջողվել։ Դա ճչացող ու ճեղքող մարտահրավեր է նրա համար ։ Ռեալ միջազգային բարձր շախմատի օրենքները չեն էլ թույլ տալիս տարածքներ հանձնել, ցեղասպանությունից հրաժարվել, բայց ուզում է հենց դա ճեղքել, անել անհնարինը:

— Ես դիլետանտ եմ , բայց ինձ թվում է, չի կարող:

— Դե, կանխագուշակում է, ինչպես ամեն մի հոգեվերլուծություն:

— Ես միշտ մտածել եմ, ինչի՞ ինձ իր ֆիգուրը համակրելի չի, ես նրա ոչ լավն եմ տեսել, ոչ` վատը, էստեղ չեմ եղել: Ինձ մոտ վիզուալ-լսողական—ինտուիտիվ ընկալումն ավելի ուժեղ է, քան մարդու արտաբերած բառերը, որը միտք ու խոսք են կազմում, ու էդ բոլորը բերել էր նրան, որ ես Լևոնին չէի ընկալում ավելին, քան մտավորական, չէի կարողանում նրան տեսնել «տիրակալ», «փրկիչ», «լիդեր»…

— Բայց ես կասեի, որ հենց դա է Լևոնի լավը: Ինձ համար էլ նա այդպիսինը չի, նա սկզբունքորեն միայնակ է, հերոս է, մեծ դերասան, բայց հակակոմունիկատիվ է: Բայց մյուս կողմից հետը խոսելը պետք է, որ հաճելի լինի:

— Միանշանակ` եթե նա քեզ ընդունի`ինչպես հավասարը հավասարին:

— Կամ` անտարբերը անտարբերին:

— Ես, որպես մարդ, որը չի հետաքրքրվել քաղաքականությամբ, միշտ եղել է ապաքաղաքական, ընկերներ է կորցրել զանազան ճամբարներում, չգիտես ինչու սկսել է հետաքրքրվել, թե ի՞նչ է կատարվում ՀՀՇ — ՀԱԿ տիրույթում, և ընդհանրապես քաղաքական դաշտում: Հիմա ես գրեմ ո՞նց եմ տեսնում, դու ասա` ի՞նչն է ճիշտ, ի՞նչը` սխալ: Էսպես ուրեմն: Եղել են իշխանականներ ու լևոնականներ։ Հետո բուսնել են երրորդ ուժեր, հիմա էլ` ՀԱԿ: ՀԱԿ-ում ովքե՞ր են, իհարկե հասկանում եմ, որ հիմնական բջիջը ՀՀՇ-ն է, բայց է՞լ ովքեր են: Ու ի՞նչ են հիմա կիսում ՀՀՇ-ն ու ՀԱԿ-ը: Գեղամյան, բան- ման չեմ հաշվում դրանք գիտեմ ո՞վ ե ն եղել և ինչի համար:

— Դե, բարդ է, ես ասեմ մի քիչ պատկերավոր, բայց դա իմ պատկերացումն է….

— Հա ասա, ասենք` ազնվական ապուշին , էդ ես եմ, որն ուզում է ամեն ինչ լավ լինի, ասա ո՞վ է ճիշտ, ո՞վ է սխալ, կամ սուտ, ո՞վ է խաղում, ո՞վ է բնական, ես քեզ վստահում եմ:

— Եղել են սկզբից լևոնականներ` մի պուճուր բուռ, շատ հավատարիմ, որոնք տասը տարի չեն լքել, ինչպես իրենց խայտառակված, լռող առաջնորդին, այնպես էլ իրենց շատ կուռ թեև դեմոկրատական, բայց շատ դոգմատիկ մտածելակերպը: Ու եղել են իմ նման մարդիկ՝ հանդիսատեսներ, որոնք անհամբեր ուզում էին, որ ներկայացումը սկսվի, բայց լավ չգիտեին՝ ինչ ներկայացում են ուզում: Մենք լևոնականներ չէինք, նույնիսկ նրան չէինք էլ սիրում նախագահությունից հետո:

— Բայց մասսա էիք ապահովո՞ւմ:

— Դե լսիր, նա սկսեց խաղալ ու գրավեց առաջին իսկ ելույթից։ Նա ակադեմիական տոնով, գիտակցական լեզվով դասախոսություն էր կարդում, չնայած մինչ այդ բոլորը համոզված էին, որ ժողովրդի հետ կարելի է խոսել միայն զգացմունքային տոնով, ոնց որ երեխայի կամ ապուշի հետ: Շատ կտրուկ էր ու խիզախ, մեկ մեկ էլ լկտի, ըսկի ոչնչից չէր ամաչում, ուզում էր պարում էր, ուզում էր Իսրաելի դրոշն էր հարթակ բերում, թե հենց հրեական պար էր պարում, արդեն չեմ հիշում, ու շատ-շատ չար էր մակբեթյան ուրախ ու խիզախ չարությունով: Ու ձմեռ էր, ու նա չար- չար ուրախությամբ լցված մի ծերուկ էր, որ ցրտերին հրապարակից չէր հեռանում, այնտեղ էլ գիշերում էր նստարաններին կամ իր մեքենայում կանգնած էր, կանգնած ու կանգնած, դու տուն էիր գնում, գործերովդ զբաղվում, ուտում,քնում, զվարճանում, բայց գիտեիր, որ նա կանգնած է, կանգնած ու կանգնած, խոսում է, խոսում ու խոսում, ու մարդկային «գրադուս»-ը իր շուրջը բարձրանում էր, բարձրանում ու բարձրանում, մթության ու ցրտի մեջ այդ հրապարակը շիկանում էր, լուսավորվում, ճառագայթում, ու մեկ էլ Նիկոլն էր շատ կարևոր, իր հիսթերիայի շեմին հասնող էքսպրեսիայով լրացնում էր հանդարտ, անխռով Լևոնին, հրապարակը զարթնեց, էներգիան սկսեց աճել ու տարածվել արդեն ինքնին: Հարվածից չհաղթած ընտրություններից հետո Լևոնի, ինչպես նաև ՀՀՇ-ի անկոտրունությունը ավելի վառ արտահայտվեցին, կարծեմ, ձմեռվա հերոսական, բեկումնային այդ կանգնելը արդեն ընտրություններից հետո էր:

— Ինչի՞ էր նա դա անում, ի՞նչ էր ուզում, իշխանությո՞ւն, ներո՞ւմ, ճանաչո՞ւմ:

— Եթե մինչև ընտրություն դա նախընտրական պայքար էր, ապա հետո սկսեց դառնալ հեղափոխություն: Մի պահ կարծում եմ` նա ուզում էր փոխել հենց կյանքը, այն երբ նա ասեց անխռով ձայնով. «Ես ամենից բարձր եմ դասում ազատությունը. պետությունից վեր, բարեկեցությունից վեր…» Ես, այնտեղ կանգնած այն պահին, նայում էի իրան ու մտքումս ասում. «Leon, tu peux venir…» Դա իսկապես հնարավոր էր, սկսեց հաղթել, չինովնիկները արդեն վազում էին հետները բանակցելու, Սերժի գումարած միտինգը շուռ եկավ, եկավ Ազատության Հրապարակ, այդ ժամանակ Ռոբը խփեց` մարտի մեկ…

Հետո արդեն Լևոնի կողմից արվում էին հիմնականում դիրքերը պահպանելու, ֆիքսելու քայլեր, որոնք բավականին հաջող էին` առաջին անգամ ընդդիմությունը ընտրությունները չկայանալուց հետո մնաց քաղաքականությունում իբրև որոշիչ, ստեղծեց կառույց, դաշտ, ընդդիմադիր ամբողջ մի հասարակություն: Շարժման ներսում առաջացավ կյանք իր նուրբ երանգավորմամբ՝ Շարժում, ՀԱԿ, ՀՀՇ, Ժիրայրը` «Սարդարապատով», Հանձնաժողովներ, Երիտասարդական թև… Կառույցի երանգավորումն ու բարդացումը, բազմակիացումը հենց ապրել է նշանակում, սա արդեն պարզապես Լևոն չի:

— Միշտ մի բան եմ մտածել, երբեմն ամաչել եմ էդ մտքից, բայց հիմա կասեմ. Լևոն-Սերժ-Ռոբ-համաշխարհային ազդակներ թաքուն դաշինք, դա ռեալ կարա՞ լինի, Լևոն-կատալիզատոր-պրովոկատոր-իրական ցասումը զսպող, այլ կերպ` Գեղամյանի քառակուսին, կարա՞ լինի , արդյունքում` մարդկանց իրենով անել, որ ղարաբաղի հարցը լուծվի կամ չլուծվի , որ երկրում իրական քաղաքացիական պատերազմ չսկսվի, որ անտեր-անղեկավար մարդ չմնա, բացի իմ նման «ապուշներից»:

— Որպես այդպիսին չէ, պարզապես, ասեցի, երբեմն նախագահ է խաղում, այստեղից առաջանում է այդ տպավորությունը, բայց դա միայն արտաքին տպավորություն է` առանց Լևոն ոչ մի ռեալ ցասում չկար էլ ու չէր լինելու, կամ`շատ կարճատև: Հիշենք թեկուզ 2007-ը` ժողովուդը լուրջ տարված էր ծառուկյաններով, բաղդասարյաններով, դաշնակցականներով, րաֆֆիներով, թեև Նիկոլն այն ժամանակ ամեն ինչ արեց, ինչ հնարավոր էր, ամենառադիկալն էր և ամենաարտահայտիչը, բայց շատ քիչ մարդ առհասարակ նկատեցին, բանի տեղ դրեցին:

— Չէի ասի, արդյունքում ահագին երիտասարդություն հավաքեց , որ Լևոնի հետևից չէին գնա, խելոք ջահելներ, մոդա դառավ Նիկոլ սիրելը:

— Հա, փայլուն «ՀԻՄԱ»-ն, հեղափոխական գվարդիան, իրենց մեջ հենց սկզբից առավելագույնս արտահայտված էր հենց մշակութային հեղափոխության պահը, ի՜նչ ափսոս, որ այսօր թողեցին ասպարեզը… Բայց դա իսկապես որ գոհարների մի բուռ էր: Չէ, իրական ընդդիմության փոխարեն չեկավ Լևոնը, դատարկ տեղ եկավ՝ իրենով սարքեց:

— Լավ, հասանք նրան, որ Լևոնը կարողացավ համախմբի, հետո՞, ի՞նչ անենք հետո:

— Հետո այս համախմբումը, խումբը նորից անհատականցվելու է, առաջանալու են առաջատար անհատներ, անհատների խմբեր, փոխադարձ կապեր՝ մի խոսքով, քաղաքացիական հասարակություն, Լևոնը ավելի ու ավելի դառնալու է սիմվոլիկ կենտրոն, կամ՝ պահեստային ատոմային զենք, որը նորից կօգտագործվի ճակատագրական պահին, հեղափոխության նոր գրոհի պայմաններում: Լևոնի հրաժեշտ որ ասում էի՝ ի նկատի ունեի նրա սիմվոլիկացումն ու ռեզերվացումը, Շարժման առօրյա ղեկավարությունից հեռացումը:

— Ես որ գրել էի ստատուսիդ մեկնաբանության մեջ, որ ամեն մեկդ կարա լիդեր լինի, կամ բոլորդ միասին, ու լիդերի ո՞վ լինելը սկզբում պիտի էական չլինի, համաձայն չե՞ս:

— Հա, լրիվ համամիտ եմ, ես էլ եմ նույնը գրել, որ մեր վրա ընկել է միայնակության, ազատության ու պատասխանատվության բեռը:

— Իսկ «մենք»-ը ո՞վքեր են, ո՞ր ուժերը , ռեսուրսները

— Յուրաքանչյուրը «Մենք»-ը տեսնում է իր համար, իր դիտանկյունից, մենքերը շատ պետք է լինեն: Իմ համար օրինակ ցանկալի «Մենք»-ը կլիներ ՀԱԿ-ի մշակույթի հանձնաժողովը, պլյուս փոքր խորհուրդը, պլյուս ՀԱԿ-ի երիտասարդական թևից (իրենք նոր գվարդիան են) երկրորդ ՀԻՄԱ-ն, թեև դեռ այդքան ստեղծագործ չեն: Անհատականացված որ ասեմ՝ ուզում եմ կանգնեմ Արման Գրիգորյանի, Նազարեթ Կարոյանի, Կարեն Անդրեասյանի, Սամվել Փարթամյանի, Վարդան Ջալոյանի, Հովհաննես Մարգարյանի, Գագիկ Չարչյանի, Աշխեն Գրիգորյանի,Դավիթ Վարդանյանի, Զառա Հովհաննիսյանի, անշուշտ կան էլի անուններ, մարդիկ, որոնց հետ իմ կապը դեռ չի կայացել կամ հստակեցվել, նման տիպի մարդկանց վրա եմ ես իմ հույսը դնում: Հաճույքով այնտեղ կտեսնեի նաև Նիկոլ Փաշինյանին ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանին:

— Ես որ գամ, կվերցնե՞ք:

— Անպայման՝ իհարկե, իմ անունից եմ ասում:

— Դե ես որ եկա, համոզվեցի ու հավատացի` գնացողը չեմ: Օգտագործե´ք ինձ:

Լուսինե Վայաչյան

Սադո-մազո սեքսուալ ծառայությունների ոլորտում գործող

«Տիրուհի» Լիլիթի պատմությունը

Սա էն թեմաներից է, երբ ասելիքը շատ է, բայց չգիտես ոնց սկսել:
Ուղղակի պատմեմ, ոնց գտա Լիլիթին: odnoklassniki.ru սոցիալական ցանցում փնտրում էի մարմնավաճառի` հարցազրույց անելու համար, քանի որ գիտեի, որ նրանք կլիենտ ձեռք բերելու համար օգտվում են նաև սոցիալական ցանցերից: 20-30 տարեկան հայաստանաբնակ կանանց մեջ հանդիպեցի դիմակով մի լուսանկարի, որի տերը Լիլիթ անունով մի աղջիկ էր: Գրեցի, ինձ պատասխանեց, ու գրեց, որ լսել է իմ մասին: Զրույց ծավալվեց, սկսեցի հարց ու փորձ անել, նա գրեց, որ թեև ինքը մարմնավաճառ չի, բայց կարծում է, որ ինձ կհետաքրքրի, քանի որ այն, ինչով նա զբաղվում է, նույնպես սեքսուալ ծառայությունների ոլորտից է:

BDSM — Bondage (կապկպել, սահմանափակել շարժումները) Domination (գերիշխանություն, տիրապետություն) Sadism (սադիզմ) Masochism (մազոխիզմ), հայերեն այն չի հապավվել դեռևս, փորձեմ անել` ԿՏՍՄ, լավ էլ հնչում է, եթե ինտեգրվել է և կիրառվում է, ապա հապավումը պետք է:

Չնայած, սեքսուալ պերիվերսիաները (այլասերումներ) ազգային պատկանելություն չունեն, և ըստ իս, ընդհանրապես սխալ կլինի անվանել սեքսի հետ կապված ինչ-որ բան այլասերվածություն, եթե դա տեղի է ունենում երկուսի միջև և երկուսի համաձայնությամբ: Այս ծառայություններն ունեն երեք սկզբունք` անվտանգություն, կամավորություն (ոչ որպես կամավորական իմաստով, այլ որ մարդն իր կամքով է անում այդ ամենը) և բանականություն: Ինչևէ, Լիլիթն աշխատում է ԿՏՍՄ ծառայություններ մատուցող, բացառապես որպես դոմինանտ` Տիրուհի, տղամարդ-կին հարաբերություններում տիրուհի-ստրուկ դերաբաշխմամբ, հանդես է գալիս սադիստի դերում: Մնացածը` զրույցի մեջ ինքը կպատմի:

— Լիլիթ, 26 տարեկան, արվեստաբանության բակալավր, սիրում եմ կինոարվեստը, փորձում եմ ինքս կինո անել, նաև գրում եմ: Ֆեմինիստ եմ, պայքարում եմ արդարության համար և բողոքում այն ամենի դեմ, ինչ էս աշխարհում անում են մարդու հետ իր կամքին հակառակ, լինի դա ֆիզիկական, հոգևոր, թե սոցիալական բռնության տեսքով:

— Շատ կիրթ ու զարգացած աղջիկ ես երևում, մի՞թե էս քաղաքում քեզ համար մի այլ հարմար աշխատանք չգտնվեց, որ սկսեցիր զբաղվել դրանով:

— Ես հիմա էլ ունեմ աշխատանք, բայց իմ աշխատավարձը շատ քիչ է, իսկ ես ունեմ պրոբլեմներ, որոնք անհապաղ ֆինանսական լուծում են պահանջում: Ինձ շատ մոտ մի մարդ հեպատիտ C ունի, և եթե մոտակա կես տարվա մեջ չունենա 2 700 000 դրամ դեղորայք առնելու համար, լյարդի ցեռոզ կստանա: Դա դեռ առանց բժշկի վարձատրության ու ամենամսյա անալիզների գումարի, որը երևի մի 300 000 դրամ կկազմի: Մի խոսքով դոլարի վերածած` մոտ 8300 $ է պետք:

— Գիտեմ, արդեն 13 տարի է ես էլ ունեմ նույն պրոբլեմը, բայց դա ինձ չի ստիպում անել մի բան, որը դեմ է իմ սկզբունքներին: Իսկ ամեն բան, ինչ կապված է մարմինն ապրանք դարձնելու հետ, ինձ բարդ է ընդունել: Իսկ դու դա անում ես նույնիսկ ոչ թե քեզ համար, այլ քո մտերիմի: Ինչքա՞ն մոտ մարդ է նա քեզ:

— Իմ սիրած մարդն է, առանց նրա ես հրաժարվում եմ ապրել: Նա ոչինչ չգիտի, հետո կասեմ, որ հովանավոր եմ գտել, թող բուժվի, որ ապրենք:

— Չգիտեմ, ես կկարողանայի՞ ընդունել նման օգնություն իմ սիրելի մարդուց… Ինչևէ, խոնարհվում եմ քո անձնվիրության առաջ: Դե, համ էլ, էական չի, քո մարմինն է, քո իրավունքն է, տնօրինի էնպես, ոնց ուզում ես: Պատմի, ո՞նց գտար էդ «գործը»: Լեզուս փաթ է ընկնում գործ ասելուց:

— Ինտերնետով: Հենց էս նույն կայքով: Մեկը գրում- գրում էր, մտածում էի` անկապ կպցնում է, հետո առաջարկեց սա: Սկզբից թվաց` ձեռ ա առնում: Բլոկ դրեցի: Ուրիշ անկետայով մտավ, ու նորից գրեց, հեռախոսի համար տվեց. Ասեց` զանգի խոսանք, մանրամասն ասեմ ինչ եմ առաջարկում: Զանգեցի, խոսեցի, ծանոթացա պայմաններին, ու արդեն երեք ամիս ա ինչ էս գործին եմ: Օրումեջ, մեկ-երկու ժամով գնում եմ էդ տեղն ու վճարում են` ժամը 80 $: 100$ ա, բայց 20-ը իրանց եմ տալիս, և շատ ապահով ու անվտանգ եմ ինձ զգում, գոհ եմ:

— Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում քո արածը, դա սե՞քս է:

— Չէ, ինձ համար դա սեքս չի, բուն սեռական ակտ չի լինում: Ես հագնում եմ կոպիտ, բայց սիրուն ու սեքսուալ կոպիտ բարձրակրունկներ պլատֆորմի վրա, կաշվե կամ լատեքսից հագուստ, ունեմ մտրակ, դիմակ, կլիենտներից ոչ ոք երբեք իմ դեմքը չի տեսել, ես էլ նրանցից շատ քչերինն եմ տեսել, չնայած բոլորն էլ մշտական են, համարյա մարդ չի ավելանում, մեկ-մեկ, համ գնում են, համ գալիս:Նրանք մտնում են կամ արդեն հանված մինչև սթրինգը, կամ լրիվ հագուկապով, ուզում են, որ ես հրամայեմ իրենց հանվել: Չեն սիրում, երբ հայերեն եմ խոսում, ուզում են կամ` ռուսերեն կամ` անգլերեն: Մենակ խնդրում են երբեմն հայերեն հայհոյել, ես էլ չեմ սիրում հայերեն հայհոյանքը, դա գերադասում եմ` ոչ իմ մայրենի լեզվով: Դե, հրամայում եմ էս անել, էն անել: Սկզբնական շրջանում, երբ դեռ չգիտեի նրանց նախասիրությունները, հենց իրանք էին ասում` ասա սենց արա, ասա նենց արա, հիմա արդեն ինքս եմ ամեն ինչ ասում ու անում: Նրանք ոնց որ փոքր երեխաներ լինեն, որ ուզում են մայրիկը պատժի, ինձ թվում է, մանկուց մնացած կոմպլեքսներ ունեն: Իսկ սեքս չի էնքանով, որ նրանք ինձ համարյա չեն էլ կպնում, համբուրում են, լիզում կոշիկներս, մտրակս ձեռնոցներս, ես նրանց հրամայում եմ հատակը լիզել, շան նման հաչել, մլավել, ով ինչ նախընտրում է, ինձ «Տիրուհի» են ասում, մեկ-մեկ` «մամա», որ շատ ծիծաղելի ա: Եքա, պաշտոնավոր, հորս թայ մարդն ինձ ասում ա «մամա»: Ոմանք սիրում են կանացի շորեր հագնել ու իմ առաջ մաստուրբացիայով են զբաղվում, ես էլ իբրև նրանց փիս գործի վրա բռնացնում եմ ու ծեծում, իսկ նրանք շարունակում են անել:

— Հեչ չի՞ լինում, որ քեզնից կոնկրետ կոիտուս պահանջեն, կամ այլ բան` օրալ սեքս, մաստուրբացիա:

— Չէ, էդ երկուսը հաստատ չէ: Մեկ-մեկ մաստուրբացի են ուզում, ես չեմ անում, ես զզվում եմ: Ինձ են ուզում իրանք անեն օրալ սեքս, երբեմն, մի երկու հոգի կա, որ թողնում եմ:

— Քեզ հաճելի՞ է, դու բավականություն ստանո՞ւմ ես էդ գործողությունից: Ընդհանրապես էդ սադո-մազոն քեզ դուր գալի՞ս ա:

— Դե հա, մեխանիկական ստանում եմ, բայց շատ արհեստական ա, մի տեսակ զոռով ա: Սադո-մազոն էլ էդքան դուրս չի գալիս, ստիպված անում եմ, ես ուրիշ ոչ մի տեղ չեմ կարա էդքան փող, էդքան ժամում աշխատեմ: Ավելի լավ ա տղամարդ ստորացնեմ, ծեծեմ, քան էնենց գործի գնամ, ուր հերթական շեֆս ինձ ձեռ գցի: Ես միշտ գրավիչ եմ եղել տղամարդկանց համար, ու շատ հաճախ սեռական ոտնձգությունների եմ ենթարկվել: Հիմա նրանք են ինձ ենթարկվում, ես եմ նրանց տիրուհին, ու դա նրանց հաճույք է պատճառում, նրանք սկսում են զգալ իրենց մարմինը, ասում են, որ քո ստրուկն են… Բարդն էն ա, որ ես բնույթով սադիստ չեմ, ես չեմ սիրում ցավ պատճառել, բայց պիտի դա համոզիչ անեմ: Ես կարծես դերասան լինեմ բեմադրության մեջ` կոստյումս հագնելով դառնում եմ տիրուհի, տուն դառնալով` հեզ ու քնքուշ սիրուհի սիրուս համար: Ես արվեստաբան եմ, սիրում եմ կինոն, և միշտ ուզել եմ ինքս խաղալ, սովորելու չգնացի, դժվար էր ընդունվելը: Էս գործն ինձ համար յուրահատուկ բեմ է, ես էստեղ դերասան եմ դառնում, սովորում եմ խաղալ:

— Քեզնից էլ ի՞նչ են պահանջում, որ դժվարությամբ ես անում:

— Պահանջում են թքել իրենց վրա, միզել: Դժվար է դիմացինիդ մարդ տեսնելով էդ ամենն անել: Բայց դա նրան հաժույք է պատճառում, նրա ուղեղը, միտքը, մարմինը պահանջում են դա, և ես տալիս եմ նրանց ուզածը: Մի երկուսը նույնիսկ ուզում էին, որ ֆիկալինգ անեմ, չարեցի, չեմ կարա ինձ ստիպեմ, ինչքան էլ փող տան, էդ մեկը չէ: Մեկ էլ, եթե բուն սեռական ակտ ուզեն, էլի չեմ կարա, չնայած էստեղ եկողը չի ուզում, նրանք գնում են սովորական 5000-ոց պոռնիկների մոտ, ստեղ հատուկ, էլիտար այլասերում ա: ԿՏՍՄ եկողը գիտի, որ մաստուրբացիայից ավել չի ստանա ոչինչ, նա չի էլ պահանջում ավելին, ու չի էլ ուզում, դա լիքն ա, ամեն մեկը գոնե տանը կին ունի: Սա պոռնկություն, մարմնավաճառություն չի, սա ուրիշ բան ա:

— Հա, հենց ուզում էի հարցնել: Ովքե՞ր են կլիենտներդ, ի՞նչ տարիքի, մասնագիտության, մակարդակի, պարզ է, որ 100$ կտա միայն հարուստ մարդը, դրա համար սոցիալակն վիճակը չեմ հարցնում: Մեկ էլ այցելուներիդ ինտելլեկտն է հետաքրքիր:

— Օ՜, շատ տարբեր: 18 — 70 տարեկան, իհարկե, ապահովված մարդիկ: Հիմնականում էն մարդիկ են, որոնք ղեկավար պաշտոնների են, բիզնեսմեններ, տարբեր այլ կառույցների շեֆեր, մենեջեր, դատավոր, ոստիկան, որոնք ամբողջ օրը հրամայում են ենթականերին, ու իրենք էլ պահանջ են ունենում ենթարկվելու: Ընտանեկան դեսպոտներ էլ կան, հենց իրենք էլ պատմում եմ: Մի շատ լավ բժիշկ ունեմ` լավ վիրաբույժ, մի դասախոս,երկու ուսանող ունեմ` հարուստ ծնողների զավակներ: Նրանք բոլորն էլ ինտելլեկտ ունեն, խելացի ու հաճելի մարդիկ են շփման մեջ, ուղղակի ունեն հատուկ պատկերացում սեքսի մասին, դա ես նորմալ եմ համարում, եթե բռնություն չկա և վնաս չկա: Երբ մեր թատրոնն ավարտվում է, մենք հաճախ զրուցում ենք դեսից — դենից: Չէ, հաստատ դաուններ կամ քյարթուներ չկան, քյարթուները գնում են «պլեշկա» տրանսերի մոտ, կամ Բաղրամյանի կամ ցիրկի մոտի պոռնիկների: Իմ կլիենտները ինտելլեկտուալներ են:

— Բայց ի՞նչ ես կարծում, դա շեղվածությո՞ւն է, էդ մարդիկ հիվա՞նդ են, վտանգավո՞ր են, ինչի՞ են էդ մարդիկ դրա կարիքը զգում:

— Չգիտեմ, չեմ կարող ասել: Նրանք իմ փոքրիկ գժերն են, գալիս են ինձ մոտ բուժվելու, թերապիայի կարիք ունեն, որը ես տալիս եմ նրանց: Ամեն մեկն էլ ունի իր թաքուն սեքսուալ ֆանտազիաները, ուղղակի ոմանց դրանց իրականացման համար կամ համարձակությունը չի հերիքում, կամ` փողը: Իսկ առանց ինտելլեկտի համարձակ չես կարա լինես, կարաս լինես սանձարձակ ու հաբռգած լկտի: Մինչև չշեղվես, ճիշտը չես գտնի: Ես էլ եմ ուրեմն էդ առումով շեղված, իմ սիրելի մարդն աղջիկ ա:

— Գուցե՞ դա է պատճառը, որ եկել ես էս գործին: Գուցե, դու ինքդ ֆեմինիստ ու լեսբուհի լինելով ատո՞ւմ ես տղամարդկանց, ու էստեղ քո զգացմունքներին հագուրդ ես տալիս:

— Չէ, ես նրանց համ սիրում եմ, համ էլ ատում: Ռադիկալ ֆեմինիստ չեմ, և ոչ էլ տղամարդատյաց: Իսկ սիրում եմ, որովհետև ավելի ազատ են, ուժեղ և լավ հումորի զգացում ունեն, քան կանայք: Ատում եմ….որեվհետև նրանք մեզնից` կանանցից շատ ավելի ազատ են, և պահանջում են կանացից շատ բաներ, օրինակ` առանց պահպանակի սեքս, որից կինն անցանկալի հղիանում է, ու դա միայն նրա պրոբլեմն է դառնում, ծեծում են կանանց, վիրավորում… Մի խոսքով` տղամարդ են…

— Հիմա որ հավաքես ընկերուհուդ բուժման փողը, կդադարե՞ս սրանով զբաղվել:

— Չգիտեմ, ես կապվել եմ իմ կլիենտներին, ես արդեն ասեցի, որ նրանց բժիշկն եմ: Բայց ուզեմ- չուզեմ, պիտի վերջացնեմ: Ընկերուհիս եթե իմանա, լավ չի լինի, այ նա ատում է տղամարդկանց:

— Իսկ չե՞ս կարծում, որ եթե նա իմանար, որ դու էսպես փող ես աշխատում նրա բուժման համար, կգերադասեր մահը:

— Մտածում եմ հաճախ դրա մասին, ես նրան ամեն ինչ կպատմեմ, երբ բուժումն ավարտի, թող ինքը որոշի` կուզի ինձ հետ լինել, թե չէ: Չեմ կարա թաքցնեմ սաղ կյանքս: Ես քեզ հետո ամենը մանրամասն կպատմեմ, գուցե գիրք գրես սրա մասին:

— Գուցեև գրեմ:

Լուսինե Վայաչյան