Մանկանոց Ս. Սիոն։ 7-րդ դարի խաչաձև գմբեթավոր փոքր եկեղեցիների թվին պատկանող այս եկեղեցին գտնվում է Օշական գյուղի եզրին, դեպի Ոսկավազ գնացող ճանապարհին։ Նրա մոտ է այժմ կանգնեցված Մորիկ կայսեր սյունը, որը նախկինում գյուղի մեջ էր գտնվում։ Ըստ ավանդության Մորիկ կայսրը ծնունդով օշականցի էր։ Երբ նա կայսր դարձավ պալատականներից մի քանիսին ուղարկեց, որ հորը տեղեկացնեն իր այդ վերելքի մասին։ Օշականից վերադառնալով նրանք կայսրին ասացին, թե հայրը լուրը լսեց ու ոչինչ չասաց։ Մորիկը զարմացավ, հարցրեց՝ իսկ ի՞նչ էր անում հայրս։ Պատասխանեցին, թե կաղամբ էր հավաքում, մեծ գլուխները կտրում շարում էր թմբի եզրին, փոքրները թողնում։ Մորիկը մտածեց, որ դա հոր խորհուրդն է իրեն։ Նա սկսեց վերացնել զորեղ ազնվականներին (մեծ գլուխները), որով անվտանգ պահեց իր գահը։

Կարեն Մաթևոսյանի ֆեյսբուքյան էջից

Սուրբ Զատիկ կամ Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնը  Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից մեկն է:

Սկիզբ է առնում հրեաների կողմից  նշվող Պասեք տոնից, որի ժամանակ ըստ քրիստոնեական դավանանքի  1-ին դարում Երուսաղեմում խաչվել և հարություն է առել Հիսուս Քրիստոսը: Պասեքը հրեաների կողմից ինչպես նախկինում այնպես էլ այսօր տոնվում է ի նշան եգիպտական գերությունից ազատագրման և մասնավորապես Հին Կտակարանում  նկարագրվող այն դրվագի, երբ Աստվածը նոխազի արյան միջոցով զատեց իր ժողովրդին եգիպտացիների վրա ուղարկված աղետից` անդրանիկ զավակների կոտորածից: Համաձայն քրիստոնեական ուսմունքի` այդ իրադարձությունը նախանշան էր Հիսուս Քրիստոսի (Գառն Աստծո) կամովին մահվան ընդունման և իր արյան հեղման` հանուն մարդկության փրկության: Քրիստոնեական եկեղեցիները Հիսուս Քրիստոսի հարությունը տոնում է որպես զատիկ, որովհետև ըստ քրիստոնեական ուսմունքի Քրիստոսն է հավիտենական այն զոհը կամ պատարագը, որի միջոցով մարդն ստանում է մեղքերի թողություն, ապա՝ կյանք և հարություն: Պողոս Առաքյալը Հիսուսին այդպես էլ կոչում է՝ զատիկ, «…քանզի Քրիստոս՝ մեր զատիկը, մորթվեց…» (Ա Կորնթ. 5.7–8):

Զատիկը շարժական տոն է, այսինքն յուրաքանչյուր տարի նրա նշման օրը փոխվում է:Հայ Առաքելական եկեղեցին այն նշում է գարնան գիշերհավասարին հաջորդող լուսնի լրման առաջին կիրակի օրը, որն ընկնում է մարտի 22-ից հետո մինչև ապրիլի 26-ը (35 օր) ժամանակահատվածի վրա: Այս տարի Սուրբ Զատիկը նշվում է մարտի 31-ին:

Այսօր երեկոյան կմատուցվի Քրիստոսի հարության ճրագալույցի կամ ճրագալույսի պատարագ, որով վերջանում է Զատկին նախորդած յոթ շաբաթ տևած Մեծ Պասի շրջանը: Պատարագի ավարտին հավատացյալները միմյանց ողջունում են «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» ավետիսով և ստանում «Օրհնյալ է հարությունը Քրիստոսի» պատասխանը:

Զատկի ավանդույթները

Զատիկի սեղանի վրա լինում են խաշած, ներկված ձվեր։ Որպես բնական գունանյութեր օգտագործվում են սոխի կճեպներ,սուրճ կամ զաֆրան։  Շատ քրիստոնյաներ պատրաստում են միայն կարմիր ներկած ձվեր, որոնք խորհրդանշում են Հիսուսի թափած արյունը  մարդկանց մեղքերի համար։ Ներկայումս հաճախ դրանք ներկվում են տարբեր գույներով։  Զատիկ կիրակվա նախորդ գիշերը,  Զատկի սեղանին լինում են եփած ձուկ, չամիչով փլավ և գինի ։ Չամիչով փլավը մեկնաբանվում է որպես ողջ մարդկության խորհրդանիշ, որտեղ չամիչը ՝ հավատացյալներն են, գինին՝ Հիսուսի արյունը։ Գինին լցվում է մի կտոր նշխարի վրա, որպեսզի թաթախվի։ Նշխարը խորհրդանշում է Հիսուսի մարմինը, իսկ գինին՝ արյունը, ինչպես Վերջին ընթրիքի  ժամանակ։

Զատիկ կիրակի եկեղեցու բակում և նաև Զատկի շրջակա օրերին, մանուկները (և երբեմն էլ մեծերը) «հավկիթ են խաղում»։ Այս խաղը տեղի է ունենում երկու հոգու միջև՝ մեկը պահում է մեկ ներկված հավկիթ, մեկ ծայրը դեպի վեր, մյուսն իր ներկված հավկթի նույն ծայրը (սուր կամ լայն) արագ իջեցնում է և խփում մյուսի հավկթին։ Հետո խաղը կրկնվում է նույն հավկիթների մյուս ծայրերով՝ բայց այս անգամ առաջինն է իջեցնողը և երկրորդը՝ պահողը։ Ում հավկիթը, որ չի կոտրվում, նա հաղթում է, և հաղթվածն իր հավկիթը տալիս է իրեն։ Եթե ամեն հավկթի մի ծայրն է կոտրվում, ապա մեկ անգամ ևս խաղում են հավկիթների անվնաս ծայրերով, որպեսզի որոշվի հաղթողը։

Եթե Աստած գեթ մի պահ մոռանար, որ ես միայն կտորե խամաճիկ եմ և ինձ կյանքի մի պատառիկ նվիրեր, այդժամ ես երևի թե չէի ասի այն ամենն, ինչ մտածում եմ, բայց հաստատ կմտածեի այն ամենն, ինչ ասում եմ: Ես իրերը կգնահատեի ոչ թե ելնելով նրանց գնից, այլ նշանակությունից: Ես ավելի քիչ կքնեի, ավելի շատ կերազեի` հասկանալով, որ ամեն րոպե, երբ մենք փակում ենք աչքերը, կորցնում ենք լույսի վաթսուն վայրկյան: Ես կքայլեի, քանի դեռ մյուսները կանգնած են, չէի քնի, քանի մյուսները քնած են: Ես կլսեի, երբ մյուսները խոսում են և կվայելեի շոկոլադե պաղպաղակի հիանալի համը:

Եթե Աստված ինձ կյանքի մի պահ էլ պարգևեր, ես ավելի համեստ կհագնվեի, կպառկեի արևի շողերի տակ և նրա ջերմությանը ի ցույց կդնեի ոչ միայն մարմինս, այլև` հոգիս: Տեր Աստված, եթե ես սիրտ ունենայի, ես կգրեի իմ ամբողջ ատելությունը սառույցի վրա և կսպասեի մինչև դուրս գա արևը: Ես կնկարեի Վան Գոգի երազով Բենեդետտիի պոեմի աստղերի վրա և Սերրատի երգը սերենադի պես կնվիրեի լուսնին: Ես արցունքներով կջրեի վարդերը, որպեսզի զգամ նրանց փշերի ծակոցների ցավը և թերթիկների համբույրը:

Տեր Աստված, եթե ես կյանքի ևս մի պատառիկ ունենայի, ոչ մի օր չէի անցկացնի` առանց ասելու իմ սիրած մարդկանց, որ ես նրանց սիրում եմ: Ես կհամոզեի ինձ թանկ յուրաքանչյուր մարդուն իմ սիրո մեջ և կապրեի` սիրահարված…սիրուն: Ես կբացատրեի բոլորին, ովքեր մոլորության մեջ մտածում են, թե դադարում են սիրահարվել ծերանալուն զուգընթաց, որ ծերանում են այն ժամանակ, երբ դադարում են սիրահարվել:

Երեխային ես թևեր կնվիրեի, բայց կթողնեի, որ ինքնուրույն սովորի թռչել:
Ծերերին ես կհամոզեի, որ մահը ծերության հետ չի գալիս, այլ մոռացության:
Ես ձեզանից այնքան բան եմ սովորել, մարդիկ, ես հասկացել եմ, որ ամբողջ աշխարհը ուզում է ապրել սարերում, չհասկանալով, որ իրական երջանկությունը սարը բարձրանալու մեջ է:

Ես հասկացել եմ, որ այն պահից, երբ նորածինը իր փոքրիկ բռունցքում սեղմում է հոր մատը, այլևս երբեք այն բաց չի թողնի: Ես հասկացել եմ, որ մեկը մյուսին բարձրից նայելու իրավունք ունի միայն այն ժամանակ, երբ օգնում է նրան բարձրանալ:

Այնքան բան կա, որ ես դեռ կարող էի ձեզնից սովորել, մարդիկ, սակայն սովորածս ինձ դժվար թե պետք գա, որովհետև երբ ինձ դնեն այդ ճամպրուկի մեջ, ես, ցավոք սրտի, արդեն մահացած կլինեմ:

Միշտ ասա այն, ինչ զգում ես և արա այն, ինչ մտածում ես:

Եթե ես իմանայի, որ ես այսօր քեզ վերջին անգամ եմ տեսնում քնած, ես քեզ պինդ կգրկեի և կաղոթեի Աստծուն, որ ինձ քո պահապան հրեշտակը դարձնի:

Եթե ես իմանայի, որ այսօր վերջին անգամ եմ տեսնում, թե ինչպես ես դուրս գալիս դռնից, ես քեզ կգրկեի, կհամբուրեի և նորից կկանչեի, որպեսզի ավելին տամ: Եթե ես իմանայի, որ քո ձայնը վերջին անգամ եմ լսում, կձայնագրեի ամենն, ինչ ասում ես, որպեսզի էլի ու էլի լսեմ, անվերջ: Եթե ես իմանայի, որ սրանք վերջին րոպեներն են, որ ես քեզ տեսնում եմ, ես կասեի. «Սիրում եմ քեզ» ու հիմարի պես չէի մտածի, որ դու դա գիտեիր:

Միշտ կա վաղը և կյանքը մեզ ամեն ինչ ուղղելու ևս մեկ հնարավորություն է տալիս, սակայն եթե ես սխալվում եմ և այսօրը այն ամենն է, ինչ մեզ մնացել է, ապա ես կուզեի քեզ ասել, թե ինչքան ուժեղ եմ քեզ սիրում ու որ երբեք չեմ մոռանա քեզ: Ոչ պատանին, ոչ ծերը չեն կարող վստահ լինել, որ իրենց համար վաղը կգա:

Այսօրը կարող է լինել վերջին օրը, որ դու տեսնում ես սիրելիներիդ: Այնպես որ մի սպասիր ինչ-որ բանի, այսօր արա այն, ինչ մտածել ես, որովհետև եթե վաղը երբեք չգա, դու կափսոսաս այն օրվա համար, երբ ժամանակ չգտար մեկ ժպիտի, մեկ անգամ գրկելու, մեկ համբույրի համար, երբ դու չափազանց զբաղված էիր` վերջին ցանկությունը իրականացնելու համար: Ոգևորիր հարազատներիդ, շշնջա նրանց ականջին, թե ինչքան պետք են նրանք քեզ, սիրիր նրանց և գուրգուրանքով վարվիր, ժամանակ գտիր, որ ասես «կներես», «խնդրեմ», «շնորհակալություն» և սիրո այն բոլոր բառերը, որ գիտես:

Ոչ ոք քեզ չի հիշելու մտքերիդ համար: Աստծուց իմաստնություն և ուժ խնդրիր, որ ասես այն, ինչ զգում ես: Ցույց տուր ընկերներիդ, թե ինչ կարևոր են նրանք քեզ համար:

Եթե դու չասես այդ ամենը այսօր, վաղը կլինի նույնը, ինչ երեկ: Եվ եթե դու չանես դա երբեք, ոչինչ նշանակություն չի ունենա: Իրականացրու երազանքներդ: Այդ պահը եկել է:

Ավագ ուրբաթ: Հիսուս Քրիստոսի չարչարանքների, խաչելության, մահվան ու թաղման հիշատակի օրն է:

Առավոտյան կատարվում է ժամերգություն և Խաչելության կարգ (սկիզբը ժ. 11.00-ին), ընթերցում են Ավետարաններ, որոնք բովանդակում են Հիսուսի երկրային կյանքի վերջին ժամերը` մատնությունը, ձերբակալությունը, Պետրոսի ուրացումները, Պիղատոսի մոտ տանելը, մահվան վճիռը, չարչարանքներն ու անարգանքը, Գողգոթայի վրա խաչվելը, արեգակի խավարումը, մահը, թաղումը:
Երեկոյան կատարվում է Թաղման կարգ՝ հանդիսավոր թափորով (սկիզբը` ժ. 17.00-ին), որը խորհրդանշում է Հիսուս Քրիստոսի թաղումը:

Ավագ չորեքշաբթի հիշատակվում է Բեթանիայում կնոջ կողմից Հիսուս Քրիստոսի օծումը եւ Տիրոջ մատնությունը:
Կինը նարդոսի ազնիվ ու թանկարժեք յուղով օծում է Հիսուսին: Այս մասին ավետարանիչները միմյանց լրացնող տեղեկություններ են հաղորդում: Աշակերտները բարկանում են, քանի որ այդ յուղը վաճառելով կարելի էր շատ աղքատների ողորմություն տալ: Աշակերտների այս տրտունջին Հիսուս պատասխանում է. «Աղքատներին ամեն ժամ ձեզ հետ ունեք, բայց ինձ միշտ ձեզ հետ չեք ունենա: Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, ուր էլ քարոզվի այս Ավետարանը ամբողջ աշխարհում, ինչ որ նա արեց, այդ եւս պիտի պատմվի նրա հիշատակի համար»: Կնոջ կողմից Հիսուսի օծումը կանխանշում էր Նրա թաղվելը: «Իմ մարմնի վրա այդ յուղը թափելով` նա իմ թաղվելը կանխանշեց», — ասում է Քրիստոս:
Ավագ չորեքշաբթի օրվա ավետարանական ընթերցումը հորդորում է չչարաշահել Աստծո ունեցած սերն ու վստահությունը եւ, հիշելով մարդկության համար Նրա կրած չարչարանքներն ու մահը, չշեղվել ճշմարիտ ճանապարհից, երկրպագել ու փառավորել Աստծուն:

Մեր մէջ ԱՆՀԱՆԴՈՒՐԺՈՂՈՒԹԻՒՆԸ շա՛տ-շա՛տ է….Հազիւ թէ մէկը անհամաձայնութիւն յայտնէ միւսին կարծիքին, առողջ ԲԱՆԱՎԷՃԻ փոխարէն՝ ծայր կ’առնէ ԹՇՆԱՄԱԿԱՆ վերաբերմունքը, կ’ըլլան տգեղ արտայայտութիւններ մէկը միւսին հասցէին…: Ի՞նչ կոչել այս վարքագիծը. գաւառամտութի՞ւն, նեղմտութի՞ւն, տգիտութի՞ւն, որոնք գրեթէ հոմանիշներ են…: Մինչդեռ տարբեր կարծիքներու քաղաքակիրթ փոխանակումով կը կայանայ առողջ բանավէճ, եւ տուեալ կարծիքը կամ գաղափարը կ’աճի, կը զարգանայ, կ’ընդարձակուի….Սա չէ՞ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ բուն իմաստը….

***

«Օդի, ջուրի, հացի նման» մեզի պէտք է ԱԶԳԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ, որպէսզի կարենանք անոր շուրջ համախմբուիլ….., որպէս հայութեան տարբեր հատուածները միաւորող հոգեմշակութային ՈՅԺ…: ՀՀ վերանկախացման 22 տարիներուն, հայրենի պետականութիւնը չկրցաւ ատիկա իրականացնել, որուն որպէս հետեւանք հայութեան տարտղնուած ոյժերը կը մնան ՋԼԱՏՈՒԱԾ եւ ԾՈՒԱՏՈՒԱԾ…: Մենք պէտք է կարողանանք որպէս ԱԶԳ միաւորուիլ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ շուրջ, որպէսզի կուլ չերթանք ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅՆԱՑՄԱՆ հզօր յորձանքին….ՍԱ ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐ Է ՀԱՄԱՅՆ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ ՀԱՄԱՐ:

Երան Գույումջյանի ֆեյսբուքյան էջից

Ախթալայի Ս. Աստվածածին եկեղեցին, որը կառուցել է Իվանե աթաբեկը (Զաքարյան), որը քաղկեդոնական դավանաք ընդունեց Վրաց Թամար թագուհուն հաճոյանալու համար։ Պատմիչ Կիրակոս Գանձակեցին ասում է, որ Իվանեն քաղկեդոնական (վրացադավան) դառնալով ՊՂՆՁԱՀԱՆՔԻ վանքը հայերից (իմա՝ Հայ եկեղեցուց) վերցրեց, ու այնտեղ եկեղեցի կառուցեց, մահից հետո էլ նրան այնտեղ թաղեցին։ Հետաքրքիր է, որ վերջերս այս բնակավայրի անվանափոխության հարցի քննարկման ժամանակ բնավ չի արծարծվել նրա նախնական ու միանգամայն տրամաբանական անունը (նկատի ունենալով տեղում պղնձի հանքի գոյությունը), որ նաև բուն հայկական է՝ Պղնձահանք։

Կարեն Մաթևոսյաի ֆեյսբուքյան էջից

Շատ քիչեր հասու կը դառնան ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ: Քիչեր կը բարձրաձայնեն զայն: Տակաւին քիչեր կրնան ընդունիլ զայն: Կարծէք ամէն մարդ փախուստ կու տայ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵՆԷՆ, այնպէս ինչպէս՝ արեւուն ճառագայթներէն, որոնք աչքերդ կ’այրեն, բայց երեւան կը հանեն միաժամանակ ամէն աղտ ու բիծ, ժանգ ու փոշի, որոնք դիզուած կը մնան սեփական մարմնիդ վրայ….ՇԵՇՏԱԿԻ ԿԱՐԵՆԱԼ ՆԱՅԻԼ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ ԱՉՔԵՐՈՒՆ, ԱԶԱՏԱԳՐՈՒԻԼ ԿԸ ՆՇԱՆԱԿԷ…., մինչդեռ ԻՆՔՆԱԽԱԲԷՈՒԹԻՒՆԸ ՍՏՐԿԱՆԱԼ Է սոսկ….

***

ՆԵՐՔԻՆ ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ….Կա՞յ աւելի մեծ հարստութիւն քան ներքին ազատութիւնը: Սա այն իրաւ ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆՆ է, որ մարդ-անհատը կը դարձնէ իսկապէս անկախ շրջապատի աղմուկ-աղաղակէն, թիւր արժէքներու քարոզչութեան ազդեցութենէն, կեղծիքէն ու սուտէն….Այն ազատութիւնն է, որով օժտուած մարդը ունկնդիր կ’ըլլայ գերազանցօրէն իր ներքին ձայնին, իր իմաստութեան եւ խղճի հրահանգին, իր յայտնատեսական, ներզգայական ըմբռնումին….Այն ազատութիւնն է, որ կը ներդաշնակէ մարդը իր ներաշխարհէն բխող պահանջներուն հետ, եւ ոչ՝ դուրսէն եկած խաբեպատիր թելադրանքներուն….ՆԵՐՔԻՆ այս ԱԶԱՏՈՒԹԵԱՄԲ միայն կարելի կ’ըլլայ ապրիլ սեփական կեանքը, հաւատարիմ ԻՆՔՆ ԻՐԵՆ, իր ԱՐԺԱՆԱՒՈՐՈՒԹԵԱՆ…: Նոյնը կարելի է ըսել ազգային հաւաքականութեան համար, ընդհանրացնելով այս միտքը:

Երան Գույումջյանի ֆեյսբուքյան էջից

Ի՞նչ կը հասկնանք ԱԶԳԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ եզրոյթով….Հայութիւնը իր ԱՄԲՈՂՋՈՒԹԵԱՆԸ մէջ ունի՞ այս եզրոյթով յստակօրէն սահմանուող հասկացութեան ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ըմբռնումը, որ ըլլայ բոլորին կողմէ ընդունելի, որ ըլլայ ԱԶԳԸ բնորոշող սկզբունքներու եւ արժէքներու, նպատակներու եւ տեսլականի ԱՄԲՈՂՋՈՒԹԻՒՆ, վերկուսակցական, վերհատուածական, ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ…: Որո՞նք են ԱԶԳԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԵԱՆ բաղադրիչ հիմնատարրերը…., որոնց բոլորս ալ կը հաւատանք աներկբայօրէն, անվերապահօրէն…եւ որոնք կը բնորոշեն ՄԵԶ որպէս ՀԱՅ ԱԶԳ, անկախ ամէն ինչէ…., որոնք իրենց ընդհանրութեան մէջ մեզ կ’ընծայեն ՄԷԿ ԱԶԳ, որ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ հասկացութենէն շատ աւելին է…: Ահա այս ԱԶԳԱՅԻՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆՆ է, որ հիմքերու հիմքը պէտք է ըլլայ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄԵՐ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ….եւ առանց որուն, մեր պետականութիւնը չի կրնար ըլլալ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ….

—-

Երբ ազգային արժանապատուութիւնը պաշտպանելու հարց կը ծագի, ԽՈՀԵՄՆԵՐ հրապարակ կու գան, ըսելու համար որ սա ուրիշին պատերազմն է, պէտք է զգոյշ ըլլալ եւ նման այլ խօսքերով….ԶԳՈՒՇՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ՎԱԽԿՈՏՈՒԹԵԱՆ ՄԻՉԵՒ ՇԱՏ ԲԱՐԱԿ ՍԱՀՄԱՆ ՄԸ ԿԱՅ, ուրկէ մէկ քայլ այն կողմ, զգուշաւորը կը դառնայ ՎԱԽԿՈՏ, ԱՆԱՐԻ, նոյնիսկ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏՈՒՈԹԵՆԷ ԶՈՒՐԿ ՄԱՐԴ ԹԷ ՀԱՒԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ….Մեր պատմութիւնը լեցուն է նման դրուագներով, երբ թշնամիին յանձներ ենք բերդաքաղաքներ եւ հայրենեաց այլ հողակտորներ….չենք կրցած ամենայն քաջութեամբ պաշտպանել զանոնք….Իսկ ՊԱՏՌՈՒԱԿՆԵՐ միշտ ալ կը գտնուին ու պիտի գտնուին….Ի՞ՆՉ Կ’ԸՍԷ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄԵՐ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆԸ, ԿԱՄ ՈՒՆԻ՞ՆՔ ՆՄԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ, թէ՞՝ դարձեր ենք ՕՏԱՐԱՄԷՏ հաւաքականութիւն, այսօր՝ այս կողմ, վաղը՝ այն կողմ միտող….եւ չգտնելով մեր ՈՒՂԵՑՈՅՑԸ, որ ըլլայ միայն ՀԱՅԱՄԷՏ…

Երան Գույումջյանի ֆեյսբուքյան էջից

Հայ միջնադարյան արևի ժամացույցի դասական նմուշ Զվարթնոցի տաճարից (7-րդ դ. կեսեր)։ Արևի ժամացույց տեղադրվում (փորագրվում) էր եկեղեցիների հարավային պատին։ Նրա վրա թվատառերով նշվում էր 12 ժամ՝ Ա (1)-ից ԺԲ (12), իսկ կիսաշրջանի կենտրոնում դրվում էր ձող, որի ստվերով էլ որոշվում էր ժամը։
Զվարթնոցի ժամացույցի արձանագրությունը՝ «ԱՂԱՒԹԵՍՑԵՆ ԱՌ Տ(Է)Ր ԱՄԵՆԱՅՆ ՍՈՒՐԲ Ի ԺԱՄ ԸՆԴՈՒՆԵԼԻ»։

Կարեն Մաթևոսյանի ֆեյսբուքյան էջից