Հունվարի 20-ին ՝ Վաշինգթոնի ժամանակով ժամը 12-ից րոպեներ առաջ Ջոզեֆ Բայդենը երդման հանդիսավոր արարողությամբ ստանձնեց Միացյալ Նահանգների 46-րդ նախագահի պաշտոնը։ ԱՄՆ-ի նոր վարչակազմի ու Հայաստանի հարաբերություններին է անդրադարձել ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին իր «Ժողովրդավարությունն անգին է» հոդվածում։

«Սկսելով պատմության այս նոր էջը՝ Միացյալ Նահանգները վերահաստատում է Հայաստանի ժողովրդի, կառավարության, քաղաքացիական հասարակության, մամուլի և մասնավոր հատվածի հետ գործակցելու իր հանձնառությունը՝ աջակցելու հայ ժողովրդի ձգտումներին, որոնք միտված են շոշափելի բարեփոխումների միջոցով ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդմանն ու ավելի բարեկեցիկ Հայաստան կերտելուն։ 

Ժողովրդավարությունն ու օրենքի գերակայությունը Միացյալ Նահանգների և Հայաստանի հարաբերությունների հիմնասյուներն են, սակայն մեր ընդհանուր օրակարգն ավելի ընդարձակ է։ Կայուն և ներառական տնտեսական աճին աջակցելը, առևտրի և ներդրումների ընդլայնումը, էներգետիկ անվտանգության խթանումը, շրջակա միջավայրի ռեսուրսների պատասխանատու կառավարումը, COVID-19 համավարակի դեմ պայքարն ու կրթական հնարավորությունների միջոցով մարդկանց մեջ կատարվող ներդրումները արտացոլում են ԱՄՆ-Հայաստան խորը և համապարփակ գործընկերությունը, որը վստահաբար դեռ ավելի կամրապնդվի»,-մասնավորապես նշված է հոդվածում։

ՀՀ-ում ԱՄՆ-ի դեսպանը շեշտում է, որ առաջին հերթին պետք է կատարել այն անհետաձգելի աշխատանքը, որը թույլ կտա առաջ շարժվել Լեռնային Ղարաբաղի կործանարար հակամարտությունից հետո։ Միացյալ Նահանգների կառավարությունն արձագանքել է Հայաստանի առաջնային կարիքներին՝ տրամադրելով հագուստ, սնունդ, երեխաների համար անվտանգ տարածքներ, տեղահանվածների համար ապաստարան։

«Միացյալ Նահանգները վերահաստատում է գերիների անհապաղ և անվտանգ վերադարձի անհրաժեշտության իր կոչը։ Մենք դատապարտում ենք հակամարտության հետ առնչվող վայրագության դեպքերը։ Բոլոր մեղավորները պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն։ Չնայած մարտերի դադարին՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցի քաղաքական լուծումը կարևոր է տարածաշրջանային խաղաղության և կայունության ամրապնդման համար»,-ասել է նա։

Լին Թրեսյիի խոսքով՝ ԱՄՆ-ն կշարունակի աջակցել Հայաստանի վերականգնմանը առաջիկա տարիների ընթացքում ու մեջբերել նախագահ Բայդենի միտքը․ «Մենք երբևէ չենք ձախողել, երբ հանդես ենք եկել միասնաբար»։

Դեսպանը հավաստիացրել է, որ հայ ընկերների և գործընկերների հետ նպաստելու են ժողովրդավարությանն ու օրենքի գերակայությանը՝ ճանապարհ հարթելով դեպի պայծառ ապագա բոլորի համար։

․

Առաջին պատճառն այն է, որ Հայաստանը, որպես պատերազմում պարտված կողմ, շատ քիչ լծակներ ունի «2020 թ. նոյեմբերի 9-ին Ադրբեջանի նախագահի, Հայաստանի վարչապետի և Ռուսաստանի նախագահի կողմից ստորագրված «Հայտարարության» կամ համաձայնագրի իրագործման մեջ:

Երկրորդ պատճառը պայմանավորված է նրանով, որ «Հայտարարության» տեքստը հստակ չէր, հիմնական մանրամասները դուրս են մնացել՝ առաջացնելով անորոշություն:

Երրորդ խնդիրն այն է, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, որպես պարտված կողմի բարոյալքված ղեկավար, անկարող է լուծել կամ նվազագույնի հասցնել պատերազմի պատճառած վնասը: Նրա անարդյունավետության պատճառներն են՝ պատերազմի ընթացքում ունեցած անհաջողությունները և վարչապետի պաշտոնավարման ողջ ընթացքում նրա վատ կառավարումն ու անփորձությունը:

Հայաստանի համար միակ ճիշտ ուղին այն է, որ Փաշինյանը իր կամքով հրաժարական տա՝ առանց որևէ ճնշման, ցույցերի և վտանգավոր առճակատումների: Չնայած սարսափելի է, որ պատերազմի ընթացքում Հայաստանը պարտվել է արտաքին հզոր թշնամիներին, սակայն շատ ավելի վատ է, երբ հայերն են թշնամաբար վերաբերվում իրար նկատմամբ։ Նրանք, ովքեր ասում են, որ ոչ ոք չի կարող փոխարինել Փաշինյանին, վիրավորում են հայ ժողովրդին: Ոչ մեկն անփոխարինելի չէ: Թե՛ Հայաստանում, թե՛ Սփյուռքում կան շատ գրագետ և խելացի հայեր, որոնք կարող են լիիրավ կառավարել Հայաստանը: Նոր ղեկավարը չպետք է լինի ոչ ներկայիս իշխանության մաս, ոչ էլ անցյալի։ Հայ ժողովուրդը կընտրի Փաշինյանի իրավահաջորդին ժողովրդավարական ընտրությունների միջոցով: Հայաստանին թարմ ուժ է անհրաժեշտ․․․

Վերադառնալով 2020 թ․ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրին՝ տարօրինակ է, որ դրա մի շարք դրույթների համար սահմանվել էին հստակ ժամկետներ, ինչպիսիք են՝ հայկական զորքերի դուրսբերումը Արցախի հարակից տարբեր տարածքներից, բայց համաձայնագրի 8-րդ կետի՝ «ռազմագերիների պատանդների և այլ պահվող անձանց ու մահացածների մարմինների փոխանակման» վերաբերյալ, որոշակի վերջնաժամկետ չկար: Փաշինյանը նախքան համաձայնագիրը ստորագրելը պետք է պնդեր վերջնաժամկետի մասով: Հազարավոր հայ ընտանիքներ հայտնվել են ծայրահեղ ողբերգական իրավիճակում՝ չիմանալով՝ իրենց սիրելիները ողջ են, թե մեռած: Միևնույն ժամանակ, հայ ռազմագերիներից շատերը խոշտանգվում են ադրբեջանցի պաշտոնյաների կողմից՝ ի խախտումն Ժնևի կոնվենցիայի: Ադրբեջանցի զինվորներն անամոթաբար տեսագրել են գերեվարված հայ զինվորների ու խաղաղ բնակիչների գլխատումը կամ ականջների կտրումը և ոտքերի ու ձեռքերի  անդամահատումը։ Սա շարունակական ռազմական հանցագործություն է, որը պետք է ներկայացվի միջազգային դատարաններին:

Հայաստանն ու Ադրբեջանը պատերազմից անմիջապես հետո փոխանակեցին փոքրաթիվ գերիների: Մնացած գերեվարված հայ զինվորների թվաքանակն ու ճակատագրերը մնում են անհայտ:

Երկարատև ու հիասթափեցնող սպասումից հետո Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ղեկավարները վերջապես հանդիպեցին Մոսկվայում 2021 թ․ հունվարի 11-ին՝ որոշումներ կայացնելու երկու հիմնական կետերի վերաբերյալ. 1) ռազմագերիների և պատանդների փոխանակում. 2) Արցախի վերջնական կարգավիճակի որոշում՝ ըստ հանդիպումից առաջ ՀՀ վարչապետի գրասենյակի արած հայտարարության:

Ապշեցուցիչ է, որ մոսկովյան հանդիպումից հետո երեք ղեկավարները նոր համաձայնագիր ստորագրեցին, որում նշված էր  միայն 2020-ի նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրի 9-րդ կետը՝ «Տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումը»: Սա նշանակում է, որ Հայաստանը կկարողանա օգտագործել երկաթգիծը, որն սկսվում է Հայաստանի հյուսիսից, անցնում է Նախիջևանը և դուրս գալիս Հայաստանի հարավում՝ դեպի Իրան։ Հայաստանը կարող է նաև օգտագործել երկաթգիծը, որն անցնում է Ադրբեջանի հիմնական տարածքով՝ հասնելով Բաքու, ապա Մոսկվա: Մյուս կողմից, Ադրբեջանը  ունենալու է երթուղի Հայաստանի հարավով՝ Նախիջևանը կապելով Ադրբեջանի հիմնական տարածքին: Տրանսպորտային ուղիներում բարձր մակարդակի հանձնաժողովներ ստեղծելու համար շատ կարճ ժամկետներ սահմանվեցին`առանց նշելու ոչ ռազմագերիների փոխանակման, ոչ էլ Արցախի վերջնական կարգավիճակի մասին: Զարմանալիորեն, գագաթնաժողովի հանդիպումից անմիջապես հետո Փաշինյանը հայտարարեց. «Այսօր մենք չկարողացանք լուծել ռազմագերիների հարցը, սա ամենազգայուն հարցն է: Մենք պայմանավորվեցինք, որ կշարունակենք [բանակցությունները]  այս ուղղությամբ: Հուսով եմ ՝ կկարողանանք հնարավորինս շուտ հասնել կոնկրետ լուծման: Ցավոք, անհնար է բոլոր հարցերը լուծել մեկ հանդիպման ընթացքում»: Մոսկվայի հանդիպումը երկրորդ պարտությունն էր Հայաստանի համար:

Փաշինյանի մեկնաբանությունները պետք է անընդունելի լինեն բոլոր հայերի համար՝ անկախ նրանից՝ սատարում են նրան, թե ոչ: Ինչպե՞ս կարող էր նա չորս ժամ նստել նախագահներ Պուտինի և Ալիևի հետ և չպնդել ռազմագերիների անհապաղ փոխանակման համար: Հրադադարից անցել է երկու ամիս, և ոչ ոք չգիտի, թե երբ Պուտինը, Ալիևը և Փաշինյանը կրկին կհանդիպեն այս կարևոր հարցը լուծելու համար: Այսպես չի կարելի պաշտպանել Հայաստանի շահերը, նույնիսկ հաշվի առնելով պարտված երկրի ծանր վիճակը: Փաշինյանը հանդիպման ժամանակ պետք է հստակացներ, որ թիվ մեկ առաջնահերթությունը գերիների փոխանակումն էր: Եթե գերիների փոխանակման մասին մի քանի օրվա ընթացքում որոշում չկայացվի, նա կհրաժարվի նրանց հետ ցանկացած այլ հարց քննարկելուց: Ինչպե՞ս կարող են Հայաստանն ու Ադրբեջանը քննարկել երկու երկրների միջև տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակման հարցը, քանի դեռ հայ բանտարկյալները տանջվում են Բաքվի բանտերում և ենթարկվում չարչարանքների: Բացի այդ, ոչ նոյեմբերյան համաձայնագրում, ոչ էլ դրան հաջորդած մոսկովյան հայտարարությունում նշված չէր, թե ովքեր են վճարելու Հայաստանի տարածքով Նախիջևանը Ադրբեջանի հիմնական տարածքին կապող ճանապարհի և երկաթուղու կառուցման համար:

Մինչ Հայաստանի վարչապետը բանակցում է թույլ դիրքերից, ադրբեջանական կողմը դառնում է էլ ավելի կոշտ՝ նախազգուշացնելով Հայաստանի ղեկավարներին՝ չայցելել Արցախ, այն բանից հետո, երբ Հայաստանի արտգործնախարարը գնացել էր այնտեղ: Ադրբեջանը պնդել է, որ դա 2020 թ․ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրի խախտում է, չնայած համաձայնագրում նման արգելք չկա: Բացի այդ, Ադրբեջանը հայտարարել է, որ հայ ռազմագերիները կդատվեն որպես «ահաբեկիչներ», հետևաբար՝ փոխանակման ենթակա չեն։ Չնայած պատերազմից հետո Հայաստանը գտնվում է շատ ծանր վիճակում, Հայաստանի ղեկավարները պարտավոր են հզոր պայքար մղել երկրի շահերը հնարավորինս պաշտպանելու համար: Հայաստանի ղեկավարները որքան ստրկական լինեն, այնքան ադրբեջանցիներն ու թուրքերն ավելի պահանջկոտ կդառնան:

Ցավոք, կարծես թե Փաշինյանը ինքն իրեն համոզել է, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակումը կխթանի Հայաստանի տնտեսությունը: Ես լուրջ կասկածներ ունեմ, որ դա այդպես է։ Որևէ հայ կարո՞ղ է իրեն ապահով զգալ Ադրբեջանի տարածքով ճանապարհորդելիս կամ ապրանքներ ուղարկելիս: Ո՞վ է նրանց պաշտպանելու: Ավելի խնդրահարույց է Հայաստանի համաձայնությունը՝ թույլատրել Ադրբեջանին ճանապարհային և երկաթուղային հաղորդակցություն երկու երկրների միջև՝ թույլ տալով Թուրքիային անցնել Նախիջևան, իսկ Հայաստանի հարավային շրջանով հասնել Ադրբեջանի հիմնական տարածք, այնուհետև դեպի Կենտրոնական Ասիայի թյուրքական հանրապետություններ: Սա Թուրքիայի պանթուրանական դարավոր երազանքն է, որը շուտով կարող է իրականություն դառնալ: Նման երթուղին կարող է խարխլել Հայաստանի ինքնիշխանությունը և վտանգել նրա գոյությունը: Հայ ժողովուրդը և նրա կառավարությունը պետք է ամեն ինչ անեն՝ խոչընդոտելու այս պանթուրանական կապը: Ադրբեջանին և Թուրքիային Հայաստանի տարածքը հատելու հնարավորություն տալը բացարձակապես կապ չունի Արցախյան պատերազմի հետ, և այդպիսի դրույթը չպետք է ներառվեր 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրում:

Ես վախենում եմ, որ Հայաստանի անկումը կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ երկիրը ղեկավարվում է մի վարչապետի կողմից, որը գլխավոր պատասխանատուն է հայկական հողերի կորստի և հազարավոր զինվորների մահվան համար:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Ռուսական Regnum հրատարակությունը հրապարակել է ռուս քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ՌԴ նախկին համանախագահ, վերլուծաբան Վլադիմիր Կազիմիրովի հոդվածը, որում հեղինակն անդրադարձել է Ղարաբաղյան վերջին պատերազմին և վերլուծել՝ ո՞վ է խախտել 1994 թվականի անժամկետ հրադադարը:

Հոդվածը սկսվում է հեղինակի կողմից հենց այդ հարցով: Սա պարապ հարց չէ, հետաքրքրության արդյունք չէ: Անհատական պատասխանատվություն է պահանջվում զինադադարի մասին ամենակարևոր փաստաթղթի՝ կողմերից մեկի խախտելու համար և, իհարկե, 2020 թվականի պատերազմում զոհերի առատության համար: Այն խախտողի անունը պետք է նրա կենսագրության մեջ ներառվի անջնջելի սև ներկով՝ կյանքի ողջ ընթացքում: Անկախ նրանից, թե որքանով է ուրախալի այս հակամարտության մեջ Ռուսաստանի գլխավոր միջնորդի դերի հաստատումը, որքան էլ ծանրաբեռնի դա ռուս խաղաղապահների խնդիրները և տրանսպորտային լուծումների որոնումը, այդ հարցը չի կարող շրջանցվել: Այնպիսի տպավորություն է՝ կարծես խախտում չի էլ եղել, միայն դրա հետևանքներն էին:

Մեղավորը պարզ է գրեթե բոլորի համար՝ Ադրբեջանի ղեկավար Իլհամ Ալիևը՝ այդ երկրի  զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարը. անձամբ է մեղավոր: Հնարավո՞ր է այստեղ անտարբերություն ցուցաբերել՝ քողարկելով մեկին, որն այս անգամ արհամարհել է ոչ թե օրենքը, այլ երկու երկրների միջև հարաբերությունների ակնհայտ նորմը, որը ճանաչվել է և՛ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, և՛ ՄԱԿ-ի կողմից: Որպես խաղաղության և պատերազմի բարակ սահման, զինադադարի փաստաթուղթը հատուկ հետևողականություն է պահանջում: Այն ոչ միայն կարևոր է, այլև գրեթե սուրբ: Հազարավոր մարդկանց կյանք կամ մահ, նրանց ճակատագրեր, և բազմաթիվ վիրավորներ, պատերազմների ավերածություններ և փորձություններ կախված են դրա իրականացումից: Ժամանակակից աշխարհում զինադադարի խախտումը պետք է ուղղակի անհանդուրժելի լինի, որպես հարևան երկրի և նույնիսկ սեփական ժողովրդի դեմ ուղղված հանցագործություն:

Սակայն ինքը՝ Ալիևը, մեկ անգամ չէ, որ ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ընդունել է իր գործողությունները՝ ինչպես նոր պատերազմից առաջ, այնպես էլ դրանից հետո: Տասնամյակներ շարունակ պաշտոնական Բաքուն վրեժխնդրության հարմար պահի էր սպասում 1991-1994 թվականների պատերազմում կրած ձախողումներից հետո: Ալիևի  սպառնալիքները և ռազմաշունչ հայտարարությունները մեկ անգամ չէ, որ դատապարտվել են:  Ռազմական շքերթներից մեկի ժամանակ Ալիևը խոսքի սայթաքում է թույլ տվել, ասելով որ պատերազմը չի ավարտվել, այն կշարունակվի:

Թուրքիան և օգնել է նրան և շտապեցրել: Բաքուն և Անկարան աշխարհում ստեղծված իրավիճակը նպաստավոր էին համարում (ամենուր համավարակ, Միացյալ Նահանգները զբաղված էր ընտրություններով, Ռուսաստանը ՝ Դոնբասի, Բելառուսի, Սիրիայի հարցերով): Միևնույն ժամանակ, Անկարան ակնհայտորեն անտեսել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 874 և 884 բանաձևերի  կոչը՝ ուղղված բոլոր պետություններին՝ «զերծ մնալ ցանկացած գործողություններից և միջամտություններից, որոնք կարող են հակամարտության վերսկսելու առիթ դառնալ». Թուրքիան միջամտում է, համառորեն քիթը մտցնում է Անդրկովկասի գործերի մեջ:

Ղարաբաղյան հակամարտության երեք կողմերը (ԱՀ, ՀՀ և ԼՂՀ) ոչ սահուն, բայց շարունակում էին պահպանել հրադադարի ռեժիմը 26 տարի՝ 1994 թվականի մայիսի 12-ից: ԱՀ ղեկավար Հեյդար Ալիևն անձամբ հրամայել է ստորագրել այն: Հոր մահվան օրը Իլհամ Ալիևը փառաբանում էր նրան որպես ազգային առաջնորդ և մեծ գործիչ: Բայց այդ մեծությունը ակնհայտորեն բավարար չէր հոր կողմից հաստատված զինադադարը պահպանելու համար:

Կողմերը միմյանց մեղադրում են 2-րդ պատերազմը սանձազերծելու համար: Ըստ ԱՀ-ի, ինքն իբր սկսել է «հակահարձակում» ՝ ի պատասխան հայերի գնդակոծությունների: Բայց ճակատի ամբողջ երկայնքո՞վ, միանգամի՞ց: Այդպես չի ստացվում: Բաքվին նույնիսկ հայերի գնդակոծումը պետք չէր ՝ որպես «հակահարձակման» պատրվակ:

Ալիևը պատերազմն արդարացնում է հայերի կողմից 28 տարի շարունակ Ադրբեջանի հողերի «օկուպացիայով» (նա նշում  է 30 տարի): Ասես չգիտեր, թե ով է օգնել «օկուպացիային»: Բաքուն: Դատեք ինքներդ: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի առաջին 822 բանաձևի ընդունման ժամանակ հայերը գրավել էին Ադրբեջանի 2 շրջաններ, չորրորդ՝ 884 բանաձևի ժամանակ`արդեն յոթը: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը այլևս չէր կարող իրեն խայտառակ անել Ղարաբաղի վերաբերյալ որոշումներով. ԱՀ-ն չէր կատարում չորսից ոչ մեկը:

Փորձելով ուժով ճզմել հայերին՝ Բաքուն անտեսում էր Անվտանգության խորհրդի պահանջները՝ անհապաղ դադարեցնել կրակը, ռազմական  ու թշնամական գործողությունները: Եվ շուտով նա սկսեց կորցնել շրջանը շրջանի ետևից: Հայերը, օգտվելով դրանից, չէին շտապում ազատել հողերը: 1993-ի վերջին ԱՀ հարձակման ձախողումը, գարնանային համառ մարտերը ստիպեցին զինադադարի գնալ  1994-ի մայիսին: Ալիևը հայերին է մեղադրում օկուպացիայի ձգձգման համար: Բայց այստեղ պետք է հիշել է Ադրբեջանի հրաժարվելը ԼՂՀ կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեից (Կազան, 2011): Բաքվին այդքան ժողովրդավարություն պետք չէ: Մի՞թե Ալիևը չէր հասկանում, որ Կազանը ձգձգելու է բանակցությունները ևս 10 տարով:

Այս հակամարտության մեջ չափազանց շատ միջադեպեր են եղել (ինչպես կողմերի մեղքով, այնպես էլ ինքնաբուխ): Բայց նոր պատերազմը սկսվել է ոչ թե տեղական գնդակոծությունից կամ միջադեպից, ոչ թե տեղային, այլ գծի ամբողջ երկայնքով, միանգամից: Այն ակնթարթորեն դարձել է ռազմաճակատ: Լայնամասշտաբ: Եվ սա պահանջում է մանրակրկիտ նախապատրաստում: Այս արկածախնդրությունը պե՞տք էր արդյոք հայերին: Նրանց տրամադրության տակ, բացի ԼՂՀ-ից, կային ԱՀ 5 շրջան ամբողջությամբ և  2-ը մասամբ: Նրանք մտածում էին՝ ի՞նչ վերցնել այս հողերը լքելու դիմաց: Անվտանգության գոտի, թե՞ հանրաքվե ԼՂՀ կարգավիճակի վերաբերյալ: Անհեթեթ է մտածել, որ նրանց անհրաժեշտ էր խափանել իրենց համար բարենպաստ զինադադարը ամբողջ ճակատով պատերազմ սկսելով: Դա բոլորի համար ակնհայտ է. լայնամասշտաբ պատերազմ կարող էր սանձազերծել միայն, բացառապես Բաքուն:

Պատերազմի սկիզբը նույնպես խոսուն է. առավոտյան ժամը 6-ին, բայց ոչ թե աշխատանքային օրերին, այլ կիրակի օրը`սեպտեմբերի 27-ին, թշնամու մոբիլիզացումը դժվարացնելու համար: 1941-ի հունիսի 22-ին՝ կիրակի օրով Հիտլերը հարձակվել էր ԽՍՀՄ-ի վրա: Պատահակա՞ն է այս նմանությունը: Ամոթ չէ՞ ԼՂՀ-ի վրա հարձակումը հայրենական պատերազմ անվանել: Բացի այդ, Ալիևի մի շարք խոսքային վրիպոակներ մեկ անգամ ևս ցույց են տալիս, թե ով է սկսել երկրորդ պատերազմը: Նա վիճում էր այն հարցի շուրջ, որ այս հակամարտությունը հնարավոր չէ լուծել բռնի ուժով («մենք ապացուցեցինք, որ դա այդպես չէ») կամ ՝ Ադրբեջանը կարգավորել է դա «ուժային ճանապարհով և քաղաքական միջոցներով»:

Միացումից հետո հայերը գնահատում են ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը, Բաքուն`պետությունների տարածքային ամբողջականության սկզբունքը: Բայց կարևոր է հասկանալ, թե ով է սպառնում ամբողջականությանը՝ մեկ այլ պետությո՞ւն (դրսից), թե՞  բնակչության մի մասը (ներսից): Բայց նույնիսկ առանց սրա, երրորդ սկզբունքը վեր է այս երկու սկզբունքներից ՝ ուժի  և բռնի սպառնալիքների չկիրառում: Ադրբեջանն արդեն երեք անգամ անտեսել է դա՝  ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու կարգը խախտելը (1991 թ.), և երկու ագրեսիվ պատերազմները (1992-1994թթ. և 2020 թ.): Ալիևը սովորել և դասավանդել է ՄԳԻՄՈ-ում, բայց չի սովորել Գրոմիկոյի տարրական ճշմարտությունը. «Պետությունների միջև պատերազմը մեծ չարիք է»: Արդյո՞ք ԱՀ-ին կարելի է դիտարկել որպես արժանի պետություն  այստեղ: Ճի՞շտ է ասել, որ յուրաքանչյուրն ունի իր ճշմարտությունը: Նա, ով դիմել է բռնի ուժի, ամբողջովին զրկել է իրեն ճշմարտացիությունից: Նույնիսկ եթե նախկինում նա ճիշտ էր, նա միանգամից դառնում է սխալ:

Հեղինակը հավելում է, որ 90-ականներին նույնպես Բաքուն ավելի հաճախ էր խախտում  համաձայնագրերն ու ժամանակավոր հաշտությունը: Նա նույնիսկ չի կատարել իր նախաձեռնությամբ ընդունված ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 822-րդ բանաձևը: Էլչիբեյը նույնիսկ չէր արձագանքում Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, ԵԱՀԽ ՄԽ անդամ Իտալիայի և նույնիսկ Թուրքիայի ղեկավարների կողմից այն կատարելու կոչին (ՀՀ-ն և ԼՂՀ-ն համաձայնվել են): Հեյդար Ալիևը մի անգամ հրապարակավ պատժել է իրենց կողմից զինադադարի խախտողներին: Սկզբում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը լռում էր այն մասին, թե ով էր տապալել իր երեք բանաձևերը, բայց վերջին`884-ում, հարկադրված էր նշել ԱՀ-ի անունը: Հավասարակշռության համար նա նախատել էր հայերին «այս խախտումներին ի պատասխան» ուժ կիրառելու համար:

Բուդապեշտում ՆԱՏՕ-ի դասընթացներին հայ սպայի սպանությունը խայտառակություն դարձավ Բաքվի համար: Երբ մարդասպան Սաֆարովը վերադարձավ,  Ալիևը նրան համարյա հերոս սարքեց, կոչում շնորհեց, արտոնություններ և այլն: Այժմ, այս ընդհանուր ֆոնի վրա, հաղորդվում է, որ 4 ադրբեջանցի ձերբակալվել է հայերին խոշտանգելու համար, իսկ այնտեղ, որտեղ իշխանությունն արդեն անցել էր ԱՀ-ին, բանը հասել է երկու հայի գլխատման: Դե, մենք սպասում ենք այս ոճրագործությունների վերաբերյալ որոշումների. արդյո՞ք Բաքուն հաշվի կառնի անցյալում իր սխալները: Բայց անձամբ Ալիևի գործողությունները տագնապալի են: Զանգելանի շրջանում նա իրեն թույլ է տվել պոկել ու ոտնատակ տալ անմեղ, բայց օտարալեզու, այսինքն ՝ հայկական ճանապարհային նշանը: Արդյո՞ք նա չէր ցանկանում դրանով օրինակ ծառայել իր հայրենակիցների համար՝ թե ի՞նչպես վարվել հայերի հետ: Բայց նա արդեն հայերին խոստացել է մշակութային ինքնավարություն Ղարաբաղում: Բայց արդյո՞ք այն բավականաչափ «կուլտուրական» կլինի:

Այս պահին ամենակարևորը` նոր պատերազմի «հեղինակին» հայտնաբերելն է, որի պատճառով զինադադարի խախտում է եղել: Մեղավորի նկատմամբ հանդուրժողականություն դրսևորելը կամ թաքցնելն անընդունելի է, եզրափակում է Կազիմիրովը:

Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների տեղակայման շուրջ պայմանավորվածություն են ձեռք բերել, ստորագրվել է հայտարարություն, որով Ադրբեջանին են անցնում Արցախի յոթ շրջանները, Շուշին ու Հադրութը` բացառությամբ մի գյուղի, գյուղեր Ասկերանի ու Մարտունու շրջանից, ինչպես նաև Մարտակերտի շրջանի Թալիշ և Մատաղիս գյուղերը։

Ադրբեջանի նախագահը և իշխանության մյուս մարմինները ողջ հայ ժողովրդի ու Հայաստանի բնակչության մասին խոսում են էթնիկ զտումների ու ցեղասպանության բացահայտ սպառնալիքներով: Այս մասին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է ՀՀ ՄԻՊ Արման Թաթոյանը:

«Ադրբեջանի նախագահը [և իշխանության մյուս մարմինները] ողջ հայ ժողովրդի ու Հայաստանի բնակչության մասին խոսում են էթնիկ զտումների ու ցեղասպանության բացահայտ սպառնալիքներով:

Նրանք բացահայտ վիրավորում են հայ ժողովրդի արժանապատվությունը, հրահրում են թշնամանք և դա անում են աշխարհում յուրաքանչյուր հայի, Հայաստանում ապրող յուրաքանչյուր մարդու անձնական արժանապատվությունը նվաստացնելու նպատակով:

Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի մշտադիտարկումը հաստատում է, որ խոսքը հայերի նկատմամբ պետական բարձր մակարդակով խորքային ատելության ու թշնամանքի քաղաքականության մասին է: Այն կրում է ինստիտուցիոնալ բնույթ ու հիմքում ունի էթնիկ, իսկ առանձին դեպքերում՝ նաև կրոնական պատկանելիությունը:

Միշտ պետք է հաշվի առնել նաև Ադրբեջանի ու Թուրքիայի նախագահների կողմից Արցախում 2020թ. սեպտեմբեր-նոյեմբեր ամիսների պատերազմի համեմատությունները Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության, Բաքվում հայերի զանգվածային ջարդերի հետ՝ օրինակ 2020թ. դեկտեմբերի 10-ի ելույթներով դրանց կազմակերպիչներին ու կատարողներին, այդ թվում՝ Կովկասյան իսլամական բանակի անդամներին գովերգելը:

Սկզբունքային հարց է, որ այս պատերազմի ընթացքում հայկական կողմի զինվորականներին ու քաղաքացիական անձանց խոշտանգելիս, կենդանի վիճակում գլխատելիս, զոհվածների մարմիններն անարգելիս ու այլ վայրագություններ կատարելիս ադրբեջանական զինված ուժերի ծառայողներն օգտագործում են հենց այն նույն բառերն ու արտահայտությունները, ինչ Ադրբեջանի նախագահը:

Ավելին, Ադրբեջանի նախագահի ու այլ հանրային գործիչների արտահայտությունները դարձել էին այս պատերազմում հայերի նկատմամբ դաժանությունները ոգեշնչող կարգախոսներ (օրինակ՝ «ադրբեջանական զինվորները քշում են նրանց ինչպես շներին», «Հայաստանն արժեք չունեցող երկիր է…այն ադրբեջանական հինավուրց հողերի վրա ստեղծված արհեստական պետություն է», «Ադրբեջանը գալիս է վերջ տալու հայկական հարսանիքներին» և այլն):

Այսինքն՝ ակնհայտ է, թե որոնք են պատերազմական այդ հանցագործությունների իրական պատճառները:

Ավելին, ադրբեջանական զինվորականները հպարտանում են վայրագություններով՝ ակնհայտ իմանալով, որ դրա համար իրենց երկրում միայն խրախուսվելու են ու արժանանալու են գովասանքի:

Ստորև հրապարակում եմ մի քանի ապացույց, իսկ մնացած մասն արտացոլված է Հայաստանի ու Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպանների 2020թ. համատեղ արտահերթ զեկույցում»:

Մի շարք հարցեր երկարաժամկետ հեռանկարում լուրջ խնդիրներ կարող են առաջացնել և հիմա ընդհանրապես կարգավորված չեն։ Այս մասին այսօր մամուլի ասուլիսի ժամանակ ասաց ՀՀ ՄԻՊ Արման Թաթոյանը։

«Այն տարածքները, որոնք համարվում են ադրբեջանական և այնտեղ երթևեկող մեր քաղաքացիներին խորհուրդ է տրվել շատ արագ վարել մեքենան և չկանգնել այդ հատվածներում։ Բայց ի՞նչ օրենսդրություն է կիրառվելու, եթե օրինակ այդ հատվածում ՃՏՊ լինի։ Ի՞նչ կլինի եթե օրինակ ադրբեջանական և հայկական մեքենայի միջև այդ պատահարը տեղի ունենա կամ մարդու մեքենան անսարք լինի և անհրաժեշտ լինի այն նորոգել։

Եթե հատում ենք Ադրբեջանի տարածքը, ի՞նչ է նշանակում, պետք է Ադրբեջանի քննչական մարմինները գան Հայաստանի քաղաքացիների նկատմամբ քննչական գործողություններ կամ այլ վարույթնե՞ր իրականացնեն, մի հատ էլ բերման ենթարկեն իրենց բաժիններ՞»,-նշեց Արման Թաթոյանը՝ հավելելով, որ այս հարցերն այնտեղ կարգավորված չեն և մեր պետական մարմինները ոչ մի պատկերացում չունեն, այն դեպքում, երբ այս դեպքերը ՄԻՊ-ի խոսքով կարող են ամեն օր տեղի ունենալ և հրատապ լուծումների կարիք ունեն։

Արման Թաթոյանը նկատեց՝ Ադրբեջանում ավելի է խորանում հայատյացության, կազմակերպված թշնամանքի քաղաքականությունը։ Նրա համոզմամբ մեր ժողովրդի, խաղաղ բնակիչների անվտանգության հարցերը պետք է դիտարկել հենց այս կոնտեքստում․ «Սրա համար է, որ սահմանների հարցում մեխանիկական մոտեցումներն անթույլատրելի են։ Այստեղ պետք է կոնկրետ հանձնաժողովներ աշխատեն, կոնկրետ հետազոտություններ լինեն։ Ադրբեջանցի զինվորականներն իրենց մոտ ունեն հատուկ քարտեզներ, որտեղ Զանգեզուրը ներկայացնում են որպես պատմական տարածք»,-նշեց Արման Թաթոյանը։

Ուղիղ սպառնալիքներ ու զգալի վտանգներ են առաջացել ոչ միայն Կապանի օդանավակայանի, այլև անմիջապես օդանավակայանի հարևանությամբ M2 միջպետական ճանապարհի համար, որը Կապանը կապում է Երևանի հետ։ Այս մասին  լրագրողների հետ հանդիպմանը հայտարարեց ՀՀ ՄԻՊ Արման Թաթոյանը։

Նա ընդգծեց՝ սահմանների որոշման մեկնակետն այն պետք է լինի, թե արդյո՞ք դրա արդյունքում մենք ունենում ենք խաղաղություն և համերաշխություն մեր ժողովրդի իրավունքների տեսանկյունից։

«Սահմանների որոշման գործընթացի շրջանակներում մոնիթորինգն արձանագրել է խնդրահարույց դեպքեր, և մեր գնահատականները հիմնված են կոնկրետ օրինակների վրա։ Օրինակ՝ Շուռնուխի բնակիչ Ստյոպա Մովսիսյանի անասնագոմը կիսվել է երկու մասի։ Սա այն բանի հետևանքն է, որ մենք կիրառում ենք մեխանիկական մոտեցումներ։ Սահմանների որոշման գործընթացը չի կարող ընթանալ մեխանիկական մոտեցումներով»,-ասաց ՄԻՊ-ը։

Նրա խոսքով՝ սպառնալիքի տակ են հայտնվել Կապանի խաղաղ բնակելի վայրերը, խնդիր կա նաև Կապանից մի քանի գյուղեր տանող ճանապարհների առումով։

«Երբ այդ ճանապարհով բարձրանում ենք, մի քանի տեղ ադրբեջանական դրոշներ են, զինված մարդիկ են։ Մինչ այս պահը կիրառված մեխանիկական մոտեցումների պատճառով ուղիղ սպառնալիքների ներքո են հայտնվել խաղաղ բնակիչների կյանքի, ֆիզիկական ու հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքները, իսկ սեփականության իրավունքը կոպտորեն խախտված է»,-ասաց Թաթոյանը։

Տարածաշրջանում տնտեսական, առեւտրային եւ տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման՝ սահմանների բացման արդյունքում վտանգվելու է Հայաստանի տնտեսական անվտանգությունը։ Նման մտահոգությունNEWS.am–ի հետ զրույցում հայտնեց ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի պատասխանատու, տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը։

Նրա խոսքով՝ թուրքական, իսկ առաջիկայում արդեն ադրբեջանական ապրանքների մուտքը հայկական շուկա կանխելու եւ Հայաստանի տնտեսությունը թուրք–ադրբեջանական «ներդրումներից» զերծ պահելու նպատակով պետք է հնարավորինս շուտ դիտարկել թուրքական ապրանքներից հրաժարման այլընտրանքային հնարավորությունները։

Տնտեսագետը նշեց, որ չնայած ժամանակավոր սահմանափակումներին, այս պահին էլ շուկայում մեծ ծավալով  թուրքական ծագման ապրանք է առկա։ Մասնավորապես 2019 թվականի պաշտոնական վիճակագրության համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծվել է ԵԱՏՄ ԱՏԳ ԱԱ տասանիշ դասակարգմամբ 2908 թուրքական ծագման ապրանքատեսակ, որից 2285-ը հանդիսանում է վերջնական սպառման ապրանքներ՝ նարինջ, հագուստ, յուղեր եւ այլն, իսկ 623-ը՝ միջանկյալ սպառման ապրանքներ (վերամշակման ենթակա)՝ կտոր, շինանյութ եւ այլն, որոնք դեռ սպառված չեն։

Նշենք, որ ՀՀ կառավարության 2020 թվականի հոկտեմբերի 20-ի որոշմամբ՝ 2020թ. դեկտեմբերի 31–ից արգելվում է Հայաստանի Հանրապետություն թուրքական ծագման վերջնական սպառման ապրանքների ներմուծումը (6 ամսով)։

«Թուրքական ծագման ապրանքների ներմուծման արգելքով ոչ միայն տնտեսական բնույթի սանկցիա է կիրառվում Թուրքիայի նկատմամբ, այլեւ անվտանգության տեսանկյունից դադարեցվում է հայկական աղբյուրներից Թուրքիայի պետական գանձարանի ֆինանսական սնուցումը: Միաժամանակ, կանխարգելվում է վերջնական սպառման ապրանքների ներմուծման միջոցով տարատեսակ վտանգների ներթափանցումը»,–շեշտեց նա։

Ընդհանուր առմամբ, ըստ նրա՝ Թուրքիայից ներմուծվող ապրանքների հիմնական մասն ունեն համադրելի որակներով փոխարկելիություն, սակայն փոխարկելիության անցումը կպահանջի որոշակի ժամանակահատված, որպեսզի տնտեսվարողները կարողանան գտնել այլընտրանքային  շուկաներից որակապես նույնատիպ ապրանքներ։

«ՀՀ ներմուծվող թուրքական ծագում ունեցող 209.0 մլն ԱՄՆ դոլարի պատրաստի արտադրանքի մոտ 30%-ը առավելագույն մաքսային արժեք ունեցող ապրանքատեսակների թվում են ինչպես գյուղատնտեսական, այնպես էլ արդյունաբերական նշանակության ապրանքներ: Գյուղատնտեսական ապրանքատեսակներն են`  նարինջ, մանդարին, կիտրոն, նուռ, տանձ, խաղող եւ լոլիկ»,–ասաց նա։

Տնտեսագետն առաջարկեց նարնջի եւ մանդարինի մասով օգտվել այլընտրանքային շուկաներից՝ ԻԻՀ,  Վրաստան, Եգիպտոս, Հարավային Աֆրիկա, Պակիստան, Միացյալ Նահանգներ, Բրազիլիա, ՌԴ, կիտրոնի մասով` Վրաստան, Եգիպտոս, Հունաստան, ԱՄԷ, Հարավային Աֆրիկա, Արգենտինա, ՌԴ, իսկ նռան, տանձի, խաղողի, լոլիկի համար այլընտրանքային շուկաներ կարելի է  դիտարկել ԻԻՀ–ն, Վրաստանը, Պերուն, Կոլումբիան, ՌԴ–ն, Հարավային Աֆրիկան, Բելգիան, Նիդերլանդները, Չինաստանը։

Սուրեն Պարսյանն ընդգծեց, որ հիշյալ ապրանքատեսակների ներմուծումը կրում է սեզոնային բնույթ եւ այս ուղղությամբ անհրաժեշտ է մշակել եւ իրականացնել համապատասխան ծրագրեր, որոնք կնպաստեն Հայաստանում ջերմոցային եւ սառնարանային տնտեսության զարգացմանը:

Տնտեսագետի խոսքով՝ Հայաստան մեծ ծավալով թուրքական ծագման տեքստիլե արտադրանք է ներմուծվում, որոնց փոխարինելությունը կարելի է ապահովել այլընտրանքային հիմնական շուկաներից` Չինաստան, ԱՄԷ, ԵՄ երկրներ, Միացյալ Նահանգներ, ԻԻՀ, Վիետնամ, Բանգլադեշ, Ինդոնեզիա, Հնդկաստան, ՌԴ, Պերու, Թունիս: «Սակայն հաշվի առնելով, որ Հայաստանում տեքստիլ արտադրության ոլորտում առկա է արտադրական մեծ ներուժ, կարելի է դիտարկել նաեւ տեղական արտադրության ընդլայնման հնարավորությունները, միաժամանակ, աշխատանքներ տանել հայտնի բրենդների հետ` իրենց արտադրությունը Հայաստանում հիմնելու ուղղությամբ: Անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել նաեւ համապատասխան որակական հատկանիշներով հումքի ներկրման այլընտրանքային շուկաներում առկա տնտեսվարող սուբյեկտների հետ առեւտրական կապերի ստեղծմանը եւ ամրապնդմանը»,–ասաց նա։

Սուրեն Պարսյանն այլընտրանքային շուկաներ առաջարկեց նաեւ թուրքական ծագման լվացող եւ մաքրող միջոցների, էլեկտրական սարքավորումների, մարդատար ավտոմեքենաների, խողովակների, փողակների եւ այլ ապրանքների համար։

«Հայաստանի ոչ միայն տնտեսական, այլ նաեւ ռազմական անվտանգությունից է բխում զարգացնել հյուսիս-հարավ առեւտրատնտեսական հարաբերությունները։ Այս համատեքստում կարեւոր ձեռքբերում պետք է համարել Եվրասիական տնտեսական միության եւ Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ ազատ առեւտրի ժամանակավոր համաձայնագրի ստորագրությունը։ Ցավոք, այս համաձայնագրի հնարավորությունները կյանքի կոչելու ուղղությամբ տեսանելի ջանքեր չեն ներդրվում ոչ պետական եւ ոչ էլ մասնավոր հատվածների կողմից»,–ասաց ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի պատասխանատուն։

«Հայաստանից դեպի Ռուսաստան եւ Ադրբեջանից դեպի Նախիջեւան հաղորդակցության երթուղիների ընտրությունը առանձին քննարկման թեմա է, որի արդյունավետության կարեւոր պայման է գերիների, պատանդների, այլ պահվող անձանց, զոհվածների մարմինների փոխանակման, ինչպես նաեւ անհետ կորածների որոնողական աշխատանքների ծավալների եւ արդյունավետության բարձրացումը։ Այս մասին ֆեյսբուքյան գրառումէ  արել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։

Նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարության հետագա իրագործման մեր առաջնահերթությունը հետեւյալն է.

1. Հայտարարության 8-րդ կետի լիարժեք իրագործում. ըստ այդմ պետք է տեղի ունենա գերիների, պատանդների եւ այլ պահվող անձանց, ինչպես նաեւ մարմինների լիարժեք փոխանակում: Մեզ համար կարեւոր է նաեւ տեղի ունեցած ռազմական գործողությունների գոտում ծավալուն որոնողափրկարարական աշխատանքների իրագործումը:

2. Տարածաշրջանի բոլոր տնտեսական եւ տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակում, ինչը նշանակում է ինչպես Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքով բեռնափոխադրումներ եւ տրանսպորտային հաղորդակցություն դեպի Ռուսաստան եւ Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, այնպես էլ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի տարածքով բեռնափոխադրումներ եւ տրանսպորտային հաղորդակցություն՝ դեպի Նախիջեւան:

Կրկին ուշադրություն եմ հրավիրում այն փաստի վրա, որ նոյեմբերի 10-ի հայտարարության մեջ չկա ոչ «Մեղրի» ոչ էլ ՀՀ որեւէ տարածքի առնչությամբ «միջանցք» արտահայտություն:

Հայաստանից դեպի Ռուսաստան եւ Ադրբեջանից դեպի Նախիջեւան հաղորդակցության երթուղիների ընտրությունը առանձին քննարկման թեմա է, որի արդյունավետության կարեւոր պայման է գերիների, պատանդների, այլ պահվող անձանց, զոհվածների մարմինների փոխանակման, ինչպես նաեւ անհետ կորածների որոնողական աշխատանքների ծավալների եւ արդյունավետության բարձրացումը»,– գրել է Փաշինյանը:

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հստակ սահմանները պետք է որոշի հատուկ միջպետական հանձնաժողովը։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց «Գեոդեզիայի և քարտեզագրության կենտրոն» ՊՈԱԿ–ի գիտատեխնիկական բաժնի նախկին ղեկավար Հայկ Ավդալյանը։

Նրա խոսքով`  բնակչության լայն շերտերը քիչ են տեղեկացված Սյունիքում կատարվողից։ Պետական մարմինները պետք է մարդկանց (հատկապես սահմանամերձ բնակավայրերի բնակիչներին) մանրամասն տեղեկություն տրամադրեն։

«Գոյություն ունեն դելիմիտացիա և դեմարկացիա տերմինները։ Որպես հիմք այսօր ընդունել են խորհրդային ժամանակների ռազմական քարտեզները և հիմա դեմարկացիայի նախնական աշխատանքներ են տարվում։ Ապագայում այն պետք է ճշգրտվի, պետք է բանակցությունների հիման վրա երկարատև աշխատանք տարվի», – ասաց Ավդալյանը։

Նա նշեց, որ պետք է շատ հստակ իրականացվի կոորդինատների «խորհրդային» համակարգերի տրանսֆորմացիա ներկա  կոորդինատների համակարգի։ Այլապես հարյուրավոր և հազարավոր մետրերի շեղումներ կարող են լինել։ Խորհրդային քարտեզի վրա սահմանային գիծը կա, որն անհրաժեշտ է արդեն անցկացնել տեղանքում։

GPS համակարգը գեոդեզիական սարքերի այսօրվա շուկայում զարգացած տեխնոլոգիա է։ Այն կարող է մինչև մի քանի սանիտիմետր ճշտություն ապահովել։ Կարևոր է, թե ինչ կոորդինատներ են այնտեղ մտցվում։ Այսինքն՝ այն պարզապես նավիգացիոն համակարգ է (կան նաև այլ GLONASS, Galileo համակարգեր)։ ԶԼՄ–ներում հաճախ է խոսվում GPS–կոորդինատների մասին, սակայն նման հասկացություն չկա։

«Մենք GPS–ի օգնությամբ տեղում կարող ենք հստակ պարզել սահմանները, սակայն այլ հարց է, թե արդյո՞ք մեզ բավարարում են խորհրդային քարտեզները», – ասաց Ավդալյանը։

Մասնագետները նաև չգիտեն, թե հայկական կողմից կոնկրետ ո՞վքեր են ներգրավված սահմանների ճշգրտման աշխատանքներում։ Ավդալյանը համոզված է, որ նման մարդիկ կան, այլապես ուղղակի սարսափելի է պատկերացնելը, որ միայն ադրբեջանցիներն են որոշում սահմանագծերը։  Եթե հայ մասնագետներ տեղում չլինեն, չի բացառվում, որ ադրբեջացիները փորձեն խորամանկության դիմել և GPS սարքերում իրենց ձեռնտու տվյալներ մուտքագրել։

Խորհրդային ժամանակներում, և այն ժամանակաշրջանում, երբ Հայաստանը սահմանակից էր Արցախի հետ, սահմանների խնդրին ուշադրություն չէր դարձվում։ Ուստի այդ սահմանները կարող են անցնել տների միջով, կիսել լճերը և այլն։ Բայց ընդհանրապես սահմանները պետք է ինչ–որ կետերով անցնեն, ճշգրտված օբյեկտներով, որպեսզի ոչ ոք չտուժի։

«Դա արվում է բանակցությունների միջոցով։ Հատուկ միջպետական հանձնաժողովում պետք է ներառվեն բոլոր այն մարմինները, որոնք պետք է ապահովեն անվտանգությունն ու մարդկանց կեցության պայմանները։ Դրանք են քարտեզագիրները, գեոդեզիստները, բնապահպանները, պատմաբանները և այլն։ Նրանք պետք է որոշեն, թե կարող է սահմանը կոնկրետ վայրում ոտնահարել մարդկանց իրավունքը», – ասաց Ավդալյանը։

Ըստ նրա` կողմերը պետք է համատեղեն բոլոր նյութերը, փաստաթղթերը, քարտեզները, տիեզերական նկարները։ Այդ ամենը պետք է ուսումնասիրվի, ընտրվի ամենանպատակահարմար տարբերակը։

Սկզբում պետք է դելիմիտացիա իրականացվի, այն պետք է ընդունեն երկու կողմերը` երրորդ չեզոք կողմի միջնորդությամբ (օրինակ՝ ԵԱՀԿ ներկայացուցչի)։ Միայն դրանից հետո կարող է իրականացվել դեմարկացիա։

Ինչ վերաբերում է Google, Yandex և այլ քարտեզներին, ապա դրանք սիրողական քարտեզներ են։ Դրանք որևէ աշխատանքի համար հիմք չեն կարող հանդիսանալ։ Հայաստանում կան սարքավորումներ, մասնագետներ, նրանք կարող են իրականացնել համապատասխան աշխատանքը։ Սակայն բուն գործընթացը բավականին երկար է և բարդ։

«Շտապել չի կարելի, այդ թվում՝ որոշումների ընդունման հարցում։ Անհրաժեշտ է տարբեր տարիների նյութեր հավաքել, մեկտեղել տիեզերական պատկերներով նկարները, մասնագետների հրավիրել, քննարկել հանձնաժողովի շրջանակում և այլն։ Վեճերի և բանակցությունների միջոցով կողմերը ընդհանուր հայտարարի կգան», – նշեց Ավդալյանը։

Սակայն ընդհանուր առմամբ սահմանը պետք է որոշվի բանակցությունների միջոցով և առավելագույնս մոտ լինի բնական պատնեշներին (ջրհավաք ավազաններ, գետեր, հողատարածքներ)։ Վիճահարույց կետերի առաջացման դեպքում հնարավոր է ապագա սահմանների տարբեր հատվածներում տարածքների «փոխանակում» իրականացնել։

Հիշեցնենք` նոյեմբերի 9-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը համատեղ հայտարարություն ընդունեցին ռազմական գործողությունների դադարեցման վերաբերյալ։

Եռակողմ հայտարարության մեջ մասնավորապես նշվում է, որ մինչև նոյեմբերի 15-ը Ադրբեջանին է վերադարձնում Քելբաջարը (ավելի ուշ այդ ժամկետը 10 օրով երկարաձգվեց-խմբ.), մինչև նոյեմբերի 20-ը՝ Աղդամի շրջանը, մինչև դեկտեմբերի 1-ը՝ Լաչինի շրջանը` թողնելով միջանցք 5 կմ լայնությամբ, որը ապահովելու է Հայաստանի կապը, սակայն չի շոշափելու Շուշին։ 

Հայաստանն ապահովում է տրանսպորտային կապ Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև։ 

Շփման գծի երկայնքով Լեռնային Ղարաբաղում և Լաչինի միջանցքում հաստատվում են ռուսական խաղաղապահ ուժեր, որոնք մնում են հինգ տարի ժամանակով` ավտոմատ երկարացման հնարավորությամբ, եթե հաջորդ հինգ տարվա համար կողմերը ժամկետի լրանալուց վեց ամիս առաջ չեն հայտարարում այս դրույթի կիրառությունը դադարեցնելու մասին։

Նշվում է նաև, որ ներքին տեղահանվածները և փախստականները վերադառնում են ԼՂ և հարակից շրջաններ, իրականացվում է ռազմագերիների փոխանակություն և մյուս պահվող անձանց փոխանակություն, ապաարգելափակվում են բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերը տարածաշրջանում։

Հայտարարության ստորագրումից հետո ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Facebook–ի իր էջում գրեց, որ անձամբ իր և բոլորի համար չափազանց ծանր որոշում է կայացրել:

Փաշինյանի հայտարարությունից հետո բազմաթիվ մարդիկ շարժվեցին դեպի Հանրապետության հրապարակ, մի խումբը ներխուժեց կառավարության գլխավոր մասնաշենք ու վարչապետի աշխատասենյակ, մի մասն էլ շարժվեց դեպի Բաղրամյան պողոտա ու մտավ Ազգային ժողովի շենք։ ԱԺ նախագահ Արարատ Միրզոյանը ծեծի ենթարկվեց, նրան տեղափոխեցին հիվանդանոց։

168.am-ը գրում է. «Նիկոլ Փաշինյանը 2020 թվականի ավարտին՝ դեկտեմբերի 30-ին, ստորագրել է N 1455-L որոշումը՝ Հարկային քաղաքականության ճեղքի կրճատմանն ուղղված միջոցառումները հաստատելու մասին:

Փաշինյանի այդ որոշումից ակնհայտ է դառնում, որ պետական բյուջեի ճեղքն ինչ-որ ձեւով լցնելու համար իշխանությունը կրկին քաղաքացու գրպանն է մտնելու։

Եվ այսպես, նշյալ որոշման հավելվածում տրված ընդհանուր նկարագրության մեջ ասվում է՝ հարկային քաղաքականության ճեղքը հարկային օրենսդրության հետեւանքով չհավաքագրվող կամ պակաս հավաքագրվող հարկային եկամուտների ամբողջությունն է: Ուստի իշխանությունը որոշել է որոշակի փոփոխությունների գնալով՝ կրճատել այդ ճեղքը:

Որոշման հավելվածում նախ նշված է, թե կրճատելու են հարկային արտոնությունների կիրառման շրջանակը՝ կրճատելով հատկապես այն արտոնությունները, որոնց արդյունավետությունը, ըստ նախագծի հեղինակների, չի հիմնավորվում «ծախսեր-օգուտներ» վերլուծությամբ:

Հարկային քաղաքականության ճեղքի 1-ին պատճառը, ըստ որոշման հավելվածի, ՀՀ-ում ավելացված արժեքի հարկից (ԱԱՀ) ազատված գործարքների «չափազանց լայն շրջանակն է»: Ըստ այդմ, նախատեսվում է կրճատել ԱԱՀ-ից ազատման արտոնություններ շրջանակը: Սա ենթադրում է, որ Հարկային օրենսգրքի 64-րդ հոդվածում սահմանված՝ ԱԱՀ-ից ազատված գործարքներն ու ծառայությունները կպակասեն:

Որոշման հավելվածում մասնավորապես նշված են առողջապահական ու կրթական ծառայությունների ԱԱՀ-ով հարկելու անհրաժեշտությունը: Հետեւաբար՝ առաջիկայում կտրուկ կթանկանան ուսման վարձն ու առողջապահական ծառայությունները: Որպես հիմնավորում՝ նշված է, թե այդ ծառայությունների ԱԱՀ-ով հարկումը հնարավորություն կտա ընդլայնել պետական պատվերով կամ, այլ կերպ ասած՝ անվճար բուժօգնություն ստացողների եւ սովորողների թիվը:

Այս որոշմամբ նաեւ առաջարկվում է շրջանառության հարկի համակարգում հարկման ընդհանուր համակարգի համեմատությամբ սահմանել ավելի բարձր բեռ:

Հարկային քաղաքականության ճեղքի 2-րդ պատճառը ֆիզիկական անձանց եկամուտների համատարած հայտարարագրման համակարգի բացակայությունն է: Այս համակարգի ներդրման համար, որպես հիմնավորում, ներկայացված են հակակոռուպցիոն ռիսկերի կառավարման եւ եկամտային հարկի համակարգին որոշակի պրոգրեսիվություն հաղորդելու հարցերը:

Որպես հարկային քաղաքականության ճեղքի ձեւավորման պատճառ՝ ներկայացված է  նաեւ գործարքների լիարժեք փաստաթղթավորման բացակայությունը: Այս բացը որոշման հավելվածում պատճառաբանված է օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ կողմի առկայությամբ:

Հետաքրքրական է, որ որպես օրինակ՝ բերված է գյուղատնտեսության ոլորտը, ու նշված է, թե գյուղատնտեսական արտադրանք արտադրողների հիմնական մասը ԱԱՀ վճարող չի հանդիսանում: Եվ այս բացը լրացնելու համար առաջարկվում է «գյուղատնտեսական արտադրանքի մասով ԱԱՀ-ի գծով հաշվանցումներ կատարելու նոր հնարավորության ստեղծում»:

Նշված միջոցառումները իրականացնելու համար Հարկային օրենսգրքում անհրաժեշտ փոփոխություններ կատարելու, Շրջանառության հարկի դրույքաչափերի բարձրացում նախատեսող օրենքի նախագիծ մշակելու, եկամուտների հայտարարագրման համակարգի ներդրում նախատեսող օրենքի նախագիծ մշակելու եւ դրանց կառավարությանը ներկայացնելու համար պատասխանատուներին՝ ի դեմս ՀՀ Ֆինանսների, Էկոնոմիկայի նախարարության, Պետական եկամուտների կոմիտեի, ժամանակ է տրված մինչեւ 2021 թվականի մայիսի երրորդ տասնօրյակը»։

Անցյալ շաբաթավերջին Գյումրի կատարած աշխատանքային այցի ընթացքում Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանը հանդիպել է հասարակայնության ներկայացուցիչների հետ և քննարկել երկրում ստեղծված իրավիճակը: Այս մասին հայտնում են ՀՀ նախագահի աշխատակազմից։

Առաջնային համարելով երկրի շահը՝ նախագահը մասնավորապես ընդգծել է. «Ինձ համար կարևոր է, որ երկիրը գոնե մի քիչ դնենք ճիշտ ճանապարհի վրա»։ Նախագահ Սարգսյանը նշել է, որ հանդիպել է վարչապետին, նաև ընդդիմախոսներին, շարունակելու է հանդիպել և փորձելու է բոլորին բերել մի սեղանի շուրջ։ «Առաջին օրվանից, որպես նախագահ, առաջարկել եմ լուծում, որը շատ պարզ է և հասարակ՝ կառավարությունը հրաժարական է տալիս, որովհետև շատ դժվար է շարունակել, երբ պարտվել ես,-ասել է նախագահ Սարգսյանը։ -Ընդ որում, եթե կառավարությունն ընդհանրապես մեղք էլ չունենար, մեկ է, այդ էջը պետք է փակել ու նորից սկսել, որպեսզի հույս տալ, քանի որ մարդիկ հույսով են ապրում։ 1990-ականների սկզբին ոչ գազ կար, ոչ փայտ կար, մարդիկ սոված էին, բայց հույս ունեին, որ կհաղթենք պատերազմը, պետություն կունենանք և այլն։

Երկիրն առաջ տանելու հսկայական ներուժ ունենք։ Եվ եթե այսօր չարթնանանք, չորոշենք մեր «նավթը», մեր հարստությունն օգտագործել, որը դուք եք, մենք ենք, սրանից 5-10 տարի հետո ավելի մեծ պարտություն ենք կրելու։ Մենք այն շատ քիչ ազգերից ենք, որ փոքր պետություն ենք, բայց գլոբալ ազգ, պետք է կարողանանք օգտագործել այդ առավելությունը։

Այս երկուսուկես տարում ինձ համար ամենադժվար բանը եղել է այն, որ ես ամեն օր աշխատել եմ, բայց իմ հնարավորությունների երևի հինգ տոկոսի չափն եմ տվել այս երկրին՝ ես գործադիր նախագահ չեմ։ Իմ միակ գործիքն իմ խոսքն է, իսկ խոսքը՝ մարդկանց հույս տալը։ Իմ երազանքն է՝ ստեղծել պայմաններ, որ հաջորդ սերունդն իր մտածելակերպով, վերաբերմունքով, մշակույթով, նվիրվածությամբ, ազնվությամբ գա իշխանության, և այդ մարդիկ 10, 20 տարի առաջ տանեն երկիրը»։

Հանդիպման մասնակիցներն իրենց տարաբնույթ հարցերն են ուղղել Հանրապետության նախագահին։

«Մենք ունե՞նք առաջիկա ծրագրեր, քայլեր։ Հիմա պետության փրկության հարցն է դրված… »․ մասնակիցներից մեկի այս հարցադրմանը պատասխանելով՝ նախագահ Սարգսյանը մասնավորապես նշել է․ «Ես իմ կարծիքն արտահայտել եմ։ Կա իրավական մեկ ճանապարհ։ Ինչու՞ է անհրաժեշտ, որ կառավարությունը փոխվի։ Սա նախ և առաջ հենց վարչապետին է պետք։ Սրանից հետո ամեն օր խնդիրներ են լինելու, տեղահանվածների, ուտելիքի, վառելիքի, կորոնավիրուսի և ուրիշ հազար ու մի խնդիրներ։ Այս երեխաները, որ վիրավոր վերադարձել են, վաղը որտե՞ղ են աշխատելու, ո՞ր տնտեսության մեջ։ Բնական է՝ այդ բոլոր հարցերը ուղղվելու են կառավարությանը։

Եթե մենք ուզում ենք ունենալ նորմալ ընտրություններ, պետք է Ընտրական օրենսգիրքը փոխենք, Սահմանադրության մեջ փոփոխություն պետք է անենք։ Միակ ձևն այն է, որ պրոֆեսիոնալ կառավարություն լինի, իսկ մնացած բոլոր քաղաքական գործիչները թող պատրաստվեն ընտրություններին՝ մեկ կամ մեկուկես տարի հետո։ Այս մարդիկ պետք է ժամանակ ունենան, որ իրենց կոնսոլիդացնեն, մեջտեղ գան նոր առաջնորդներ, հատկապես երիտասարդները։

Մեկ բան հստակ է՝ չպետք է սուտ խոսենք, չենք կարող ասել՝ ընտրություններ արեցինք, բայց չանենք, կառավարություն ունենք, որին վստահում ենք, բայց իրականում չենք վստահում, Սահմանադրություն ունենք, որ ուրախ ենք, բայց իրականում ուրախ չենք, Ընտրական օրենսգիրք ունենք… Մենք պետք է Ընտրական օրենսգիրքը փոխենք այնպես, որ հավասարակշռված լինի։ Պետք է ձեր ընտրած պատգամավորին ճանաչեք անձամբ։ Նա պետք է պարտավոր լինի հանդիպել իր ընտրողների հետ, ներկայացնել իր արածները։

Մենք պետք է ունենանք ժամանակ, որ փոփոխություններ անենք։ Միևնույն ժամանակ, այսօր մեզ պետք է շատ արագ վերադարձնել հաղթական ոգին»։

«Ի՞նչ անեմ ես, որպես ուսուցիչ, այսօրվա իրականության մեջ»․ հանդիպմանը ներկա մանկավարժներից մեկի հնչեցրած այս հարցադրմանն ի պատասխան՝ նախագահն ասել է, որ ուսուցիչն անում է ամենակարևոր բաներից մեկը՝ երեխաներին է կրթում։ «Այդ երեխաները 10, 20 տարի հետո գուցե նույնիսկ չեն իմանալու՝ այսօր ինչ է կատարվել, մեր երիտասարդներից շատերը չեն հիշում 1988-ը կամ 1990-ականների պատերազմը ։ Սակայն շատ էական է, որ այդ երեխաները, որոնք այսօր ձեր աշակերտներն են, լինեն առողջ և՛ մարմնով, և՛ հոգով ու ճիշտ գիտելիք ստանան,-ասել է նախագահը։ -Դուք ամենակարևոր գործերից մեկն եք անում երկիրն առաջ տանելու համար։ Մեր բոլոր փոփոխությունները պետք է դպրոցից սկսվեն։ Ուսուցիչ բառն ինձ համար նույնքան կարևոր է, ինչպես Գյումրիի համար վարպետն է կամ ուստան։ Վարպետը կամ ուստան միայն այն մարդը չէ, որ ատաղձագործ է, նա նաև մեկն է, որ աշակերտներ ունի, դպրոց է սարքում։ Դուք ձեր գործի վարպետը կամ ուստան եք։

Կա երկու շատ կարևոր խնդիր՝ մարդկանց առողջությունը և կրթությունը, մնացած ամեն ինչը դրանց հետևանքն է։ Դուք առաջնագծում եք գտնվում, պետք է ամեն ինչ անեք, որ երեխաները լավ կրթություն ստանան, ինչքան էլ դժվար լինի, ինչքան էլ այն դասագրքերը, որ օգտագործում եք, լավը չեն։

Կրթությունն ամենակարևոր բանն է։ Նորից եմ ասում՝ դուք պետք է անեք այն, ինչ անում եք։ Դուք պետք է շարունակեք կրթել երեխաներին, որովհետև ուրիշ ճանապարհ չկա։

Դուք չեք պատկերացնում մեր փոսի խորությունը, բայց միևնույնն է, այդ երեխաները չպետք է տանջվեն, նրանք պետք է կրթություն ստանան»։