Բերդերում, սաղ աշխարհի բանտերում մանկապիղծներին խարանում են, ու եթե հավատանք գողական աշխարհի «պարյադկեքին», էդ խարանը չի մաքրվում, մաքրողը խիստ պատժվում է:

Մանկապղծությունը` պեդոֆիլիա և պատանեկապղծությունը` էֆեբոֆիլիան ուղեկցել են  մարդկությանը ողջ պատմության ընթացքում ու միշտ զզվանք ու արդարացի զայրույթ են առաջացրել բոլոր ազգերի մոտ անկախ դարից ու ժամանակներից: Սոդոմյան ամենամեծ մեղքերից է և իրոք, նորմալ մարդու գիտակցության համար անընդունելի: Բայց արդեն վաղուց աշխարհում մանկապղծությունը պատժվում է խստագույնս, բացի երրորդ աշխարհի ու նախկին սովետմիության  որոշ երկրներից:

Մեզ մոտ դրա մասին ընդունված չէ խոսալ, մեզ մոտ փսփսում են: Մեզ մոտ եթե մեկն իմանում է էդպիսի մի բանի մասին, նա նույնիսկ վախենում է տեղեկացնել երեխայի ծնողներին, որովհետև ծնողները շատ դեպքերում չհանրայնացնելու ու երեխային «փչացրածի» պիտակը չկպցնելու համար հերքում են, երբեմն էլ ինքներն են հաշվեհարդար տեսնում մանկապիղծի հետ, ինչպես ղափանցի մի մարդ, որը սպանել էր  իր հինգ տարեկան աղջկան  բռնաբարող բանակից նոր վերադարձած հարևանի տղային ու գնացել հանձնվել… Իսկ երեխայի մոտ, ինչպես պատմում են, սկսվել է վաղ սեռական հասունացում, սեառական վարքի շեղումներ, նա նախ թրև է եկել ում հետ ասես, ու ի վերջո դարձել է պոռնիկ:

Ես ծնվել ու մեծացել եմ Ղափանում, որտեղ իմ մոտով վազն է անցել մանկապիղծը, քանի որ  վաղ մանուկ հասակից զգուշացված լինելով տատիկիս կողմից էն մասին, որ «եթե անծանոթ ձյաձյան կոնֆետ տա ասի արի քեզ տեղ տանեմ` չգնաս, քեզ վնաս կտա» չեմ գնացել, չնայած սիրուն երեխա էի ու շատ էին կոնֆետ առաջարկում: Ես չէի հասկանում, թե ի՞նչ վնաս ինձ կարող է տալ փոքրամարմին էդ տղամարդը, որից բոլորը թաքցնում են երեխաներին: Հետո, մեծանալով ու լսելով  բավականին հաճախակի տեղի ունեցող դեպքերի  մասին հասկացա, թե ինչի մասին էր տատիկս ինձ զգուշացնում: Առաջարկներ են արել և դպրոցում և ինստիտուտում, ու ես եղել եմ երևի եզակի համարձակներից, չնայած որակվել եմ անամոթ, որ հայտնել եմ մեծերին ու դասատուին հանել են դպրոցից…

Պատմեմ ևս մի քանի պատմություն, ոչ միայն ղափանյան և փորձեմ օրինաչափություն գտնել եթե կա:

— Մեղրիում մի մարդ կար Պագանել անունով, իսկական այլանդակ գիգանտ, որի մասին բոլոր երեխաները գիտեին, որ խաբում տանում բան-ման ա անում, — պատմում է 27 տարեկան Մարիամը, — Պագանելը նստած ա եղել փոքր տղայի բռնաբարության համար: Էդ ամբողջ պատմածները իրա մասին իհարկե վախենալու էին, բայց երբ ես մի անգամ հայտնվեցի դեմ առ դեմ Պագանելին, փոքրիկ սենյակում, որտեղ մեզնից բացի կար  նաև նրա քրոջ աղջիկը, որն իմ ընկերուհին էր, էդ ժամանակ իմ մեջ իսկական սարսափ արթնացավ, երբ նա իր գուինպլենյան ժպիտով ինձ աչքով արեց ու շրթունքները համբույրի դասավորեց: Ես միանգամից դուրս թռա էդ տնից: Ես տենց էլ ոչ մեկին չպատմեցի էդ պատմությունը, հետո էլ մտածեցի, որ էլ նման բաներ իմ կյանքում չեն կրկնվի: Բայց չէ: Մի անգամ էլ պապիկիս ընկերն էր փորձում ինձ ձեռ-մեռ գցել, մորաքրոջս ամուսինը, նաև թաղի տարիքով տղերքը: Ես մեծերին չէի պատմում դրա մասին, որովհետև վախենում էի, որ նրանք ինձ կմեղադրեն, ու դա էնքան վատ բան ա, որի մասին չի կարելի խոսալ: Մի ժամանակ էլ Ագարակում փսփսում էին, որ հայրն է աղջկան բռնաբարել:

Ես էդ աղջկան համարյա ամեն օր տեսնում էի իրանց այգու կողքով անցնելուց, որտեղ նա ցանկապատից բռնած տխուր կանգնած էր միշտ նույն տեղում: Այգում մենակ ծառեր էին, ու ինձ համար պարզ չէր, թե ի՞նչ կարիք կար ամեն օր էդ աղջկան այգի տանելու հետը: Պարզվում ա, երկար ժամանակ հայրը աղջկան պարբերաբար բռնաբարել ա, ու վախացրել ա, որ եթե ասի որևէ մեկին «ոչխարի նման գլուխը կկտրի»: Աղջիկը չի դիմացել ու նույնիսկ մահվան սպառնալիքի տակ ասել ա մորը:

Ճիշտ ա, էդ մարդուն դատեցին, ինչ-որ չափով արդարությունը հաղթանակեց, բայց էդ աղջկան սկսեցին խղճալ, մարդատեղ չդնել, իրա հետ չէին շփվում երեխաները: Տարիներ անց իմացա, որ էդ աղջիկը դառել ա բոզ:

Ղափանի մեր գյուղում էլ մի դեպք եղավ, էդ տղու անունը չեմ ուզում ասեմ, «պիտնո» կլինի իրա համար, կարող ա  կյանքը կործանվի:

Ուրեմն, էս Արամիկի տատն ու պապը իրանց դիմացի հարևանների հետ` մայր ու տղա շատ մոտ էին: Նրանք լավ չէին ապրում, ու աշխատում էին հարևանների համար, սրանք էլ իրանց կերակրում էին: Ու էդ կնոջ տղային` Էդգարին իրանց հարազատի նման էին վերաբերվում: Ես երկար ժամանակ գյուղում չէի եղել, ու զարմանում էի, որ գյուղի ժողովուրդը էդ տղային ինչ ասես չէր ասում, ծեծում էր, քշում էր, չէին շփվում հետը ոչ մեկը: Մի օր էլ լսեցի, ոնց ա Թամար տոտան հենգ-վեց տարեկան փոքր աղջիկների վրա ջղայնանում ու ասում որ էլ դրանց տուն չգնան: Մոտ ընկերուհուս եղբայրը գաղտնապահության խոստում ստանալուց հետո պատմեց, որ «Մի օր գնացել էինք այգիները Էդգարի ու տղեքի հետ, Արամիկն էլ էր մեզ հետ: Էդգարը ոտերը չռած նստել էր ծառի տակ ու ձեռին մի թզբեխ բռնած ասում էր Արամիկին, որ եթե ուզում ա էդ թզբեխը պետք ա ծծի: Արամիկը սկսեց ծծել էդ Էդգարն էլ զզվելի տնքոցներ էր հանում ու այլանդակ շարժումներ անում: Հետո նույն բանը մեզ ասեց որ անենք, մենք ասեցինք չենք անի, ինքն էլ ասեց որ եթե մարդու բան ասենք մեզ կսպանի»:

Արամիկը յոթ-ութ տարեկան էր էդ ժամանակ, ու ըստ երևույթին, շուշուտ էր տենց բաներ անում Էդգարին, ու երևի թե իրա համար վստահելի երեխա էր էլի Արամիկը դառել: Ինքն իրա զոհերին խելացիորեն էր ընտրել` միամիտ Արամիկին ու էլի մի երկու տարով իրանից մեծ վախկոտ ու դեբլիոտ երեխեքի: Մի անգամ իմ եղբորն էլ ա անտառում նույն ձևի բան առաջարկել անել, եղբայրս ասել ա, որ հորը կասի, դրանից հետո էլ հանգիստ ա թողել:

Խի՞ պիտի ես վախենայի իմ ծնողներին ասեի, խի՞ պիտի վախենայի, խի՞ սուտի ազգասերները փոխանակ հայրենիքի ու ազգի ամսին խոսալու սրա մասին չեն խոսում, որ մարդիկ չդառնան հոգեկան հիվանդ, իսկ Էդգարը բանակում պաշտոնավոր դառնա: Խի՞ դպրոցներում սեռական դաստիարակություն ու ապահով վարք չեն սովորացնում, ինչքա՞ն կարելի ա, քանի՞ սերունդ պիտի վարի գնա, որ հասկանան: Ու հետո էլ որ մեկի մասին իմանում են, վռազ անունն ընկնում ա, մնում ա թողնի փախնի ստեղից կամ խեղճուկրակ իզգոյի նման ապրի, ով էլ չդիմանա իրան կախի…»

Էլի կան պատմություններ, որոնցից ամեն մեկը մի մարդկային խորտակված կյանք է, քրքրված հոգի, հասարակությունից օտարված ու խղճուկ…

Իսկ դու, քանի՞ էդպիսի պատմություն գիտես, ինչո՞ւ ես լռել ու շարունակում լռել, վաղը դա կարող է պատահել քո երեխայի հետ ախր…

Մանկպղծություն, սեռական ու ընտանեկան բռնություն: Ժամանակը չի՞ արդյոք հանելու մեր վրայից կեղծ բարեպաշտությունն ու ազգովի չխոսկան հարսի նման լռելու ու անկյուններում փսփսալու փոխարեն գոռալու, չճալու ու աղաղակելու էդ ամենի մասին: Ի՞նչ է նշանակում մեր քրեական օրենսդրությամբ սահմանված էդ մեղմ պատիժը կործանված կյանքերի դիմաց: Հա գնաց նստեց, հետո Պագանելի նման դուրս եկավ ու շարունակեց իր սև գործը, բա մեխկ չե՞ն մեր երեխաները, մենք մեխկ չե՞նք: Ինչի՞ չկա մեր տոնածառի նման հայ եթերներում բռնության թեժ գծերի գովազդ, ինչո՞ւ պետք է հասարակական կազմակերպությունը դրա համար վճարի, և որքա՞ն մեզ պետք է խաբեն Հ1-ի եթերով օրենքով հանրային հեռուստատեսության համար պարտադիր սոցիալականի համար նախատեսված տաս տոկոս եթերաժամանակն ինչ-որ անօգուտ գովազդներով լցնելով, այն ժամանակ, երբ Սեռական բռնության ճգնաժամային կենտրոնի գովադզի համար հենց իմ ներկայությամբ գովազդային գործական աստղաբաշխական թվեր էր ուզում…

Ինչո՞ւ չկա փոքրիկների հաղորդումներում իրենց հասանելի տեսքով ներկայացված զգուշավոր լինելու գովազդ, ինչո՞ւ դպրոցներում չկան դասեր, չկան հատուկ հոգեբաններ, որ կարողանան ամենասուսուփուս երեխայի թաքուն վախերը բացահայտեն, լսեն ու օգնեն նրանց: Կասեք խի՞ չկան, կան: Հա կան ձևական սեռական դաստիարակության դասեր, որոնց մասին երեխաներն ասում են «ազատ ժամ», կամ «խաղի ժամ» ու որ հարցնում ես, թե ի՞նչ են սովորում, չեն կարողանում ասել: Իսկ դպրոցական հոգեբանները, ովքե՞ր են նրանք: Թող չնեղանան այդպիսիք, եթե կարդան, որովհետև հոգեբանը դպրոցում գործ չի անում, չգիտի ինչ անի ու ոնց: Էլ չխոսամ մեր խղճուկ սոցիալական ծառայությունների մասին: Սովետմիության համակարգը գոնե դասղեկներին պարտավորեցնում էր հաճախել աշակերտների տները, հիմա ո՞ւմ ինչ հոգսն ա ուրիշի երեխան:

Երեխաները մեր երկրի ապագան են, ամեն լավը երեխաներին, բերաններիցս կտրենք տանք երեխաներին, խոսքը մեծին ջուրը փոքրին, փոքրին լավը կտան… Ամպագոգոռ կարգախոսներ, ժողովրդական ասացվածքներ… Հենց վերջինից էլ սկսենք: Երեխաները խոցելի խավ են ու ունեն պաշտպանության կարիք, մանավանդ՝ պետական: Իսկ մեր պետությունը նույնիսկ հարկ չի համարում արդեն քանի տարի է քրեական օրենսգքում փոփոխություն մտցնել մանկապղծության ու բռնաբարության համար հոդվածներում ու դատապարտել հանցանքին գոնե որոշ չափով համարժեք պատժաժամկետների… Ի՞նչ ենք մեծ-մեծ խոսում բարոյականությունից ու մարդկային գերագույն արժեքներից, ախր խոսալու տեղ չունենք, քանի դեռ լռությամբ ու անպատժելիությամբ մեր երեխաներին դարձնում ենք անպաշտպան:

Երբ նյութս արդեն պատրաստ էր, մտածեցի, որ հարկ է մասնագետից էլ հարցնել: Սեքսոպաթոլոգ Վրեժ Շահրամանյանի մեկնաբանությունը:

«Պեդոֆիլիան և էֆեբոֆիլիան հոգեսեռական զարգացման խանգարումներ են: Վաղ շրջանում, երբ հայտնաբերվում են նման հակումներ, ու այդ ամենը հաստատվում է հոգեբուժի ու սեքսոպաթոլոգի կողմից, այդ երիտասարդներին ուղարկում են հարկադիր բուժման հոգեբուժարանում: Այլ է, երբ մարդիկ ապրում են նորմալ սեռական կյանքով, ունենում են ընտանիքներ, բայց սեռահարաբերվում են երեխաների կամ պատանիների հետ: Դա արդեն այլասերվածություն է և որպես անձին վնաս հասցնող երևութ քրեորեն պատժելի են: 0-8 տարեկան երեխաները, որոնք գիտակից չեն ու հեշտ է խաբել, համարվում են մանկապղծության զոհեր:  Էֆեբոֆիլիան այլ է: Պատանեկան տարիքում դժվար է խաբելով սեռական գործողությունների մղել, այս դեպքում երևի թե կարելի է խոսալ անչափահասի հետ սեռահարաբերվելու մասին, որը հաստատ տեղի է ունենում ինչ-ինչ դրդիչներից ելնելով՝ սոցիալական վիճակ, բնական հակվածություն դեպի հոմոսեքսուալիզմ: Երկուսն էլ քրեորեն պատժելի են: Մանկապղծության զոհերն ունենում են լուրջ ֆիզիկական ու հոգեբանական շեղումներ, բավական երկար ժամանակ է պետք այդպիսի երեխային նորմալ հունի մեջ գցելու համար, իսկ հետագայում նրանց մոտ կարող են նկատվել սեռական նորմալ վարքի խախտումներ»:

Նշենք, որ նոյեմբերի 19-ը՝ երեխաների նկատմամբ բռնությունների դեմ պայքարի միջազգային օրն է:

Հ. Գ.Լուսինե Վայաչյանն այս նյութը գրել է մոտ երկու տարի առաջ

Այսօր ուսանողների միջազգային օրն է. ստորև ներկայացնում ենք Լուսին Վայաչյանի հոդվածներից մեկը, որը պատմում է երիտասարդի տեսակի մասին՝ մեր հասարակության մեջ:

Ինձ հյուր էին եկել երիտասարդների մի խումբ, որոնց հետ զրույցն էլ միտք առաջացրեց հետաքրքրվել ինչպիսի՞նն են 15-20 տարեկան մեր պատանիները: Ովքե՞ր են նրանք, ի՞նչ պրոբլեմներ ունեն, ինչո՞վ են ապրում, ո՞ր սուբկուլտուրաներն են գերակշիռ, ու ո՞ր գաղափարախոսությունն է նրանց մոտ հարգի: Նաև՝ բնորոշիչ ինչպիսի խմբավորումներ կան:

Համլետն ու Ռուզաննան աշակերտներ են, Վարդուհին՝ առաջին կուրսի ուսանողուհի,Մայիսը՝ կամավորական աշխատանքներով զբաղվող բանակի զորակոչման սպասող մի երիտասարդ, նաև Արմենը, ով ինքն իրեն, բնականաբար, «քյարթու» չի համարում, բայց ըստ մեր դասակարգման՝ էդպիսին է:

Համլետ՝ ռոքեր

— Աշխատում եմ, իմ շրջապատում լինեն երաժշտասեր (ցանկալի է ռոք ուղղվածության) մարդիկ, արվեստագետներ, մտավորականներ: Աղանդավորներին տանել չեմ կարող, հոգնացնում են իրենց քարոզներով: Ձգտում եմ խուսափել «քյարթու» մասսայից, բայց վատ է ստացվում, քանի որ ապրում եմ Բանգլադեշում, պրոբլեմներ չունեմ իրանց հետ, բայց եթե շփվեմ՝ կլինեն:

Ցավոք, սուբկուլտուրաներից, եթե դրանց մեջ դասենք նաև «քյարթուներին» , ապա ամենատարածվածն իրանք են: Չեմ ընդունում իրանց պաշտած «երաժշտությունը»: Իրանք ունեն շատ հին մտածելակերպ: Ու չեմ կարծում, որ երբևիցե կփոխվի, ավելի շուտ դա կփոխանցվի իրանց երեխաներին ու էդպես կմնա: Մի քանի տարի առաջ ոստիկանների կողմից բռնություններ էր գործադրվում «նեֆորմալ» մարդկանց հանդեպ: Իսկ հիմա դա էլ չկա, երևի այն պատճառով, որ շատացել են «նեֆորմալները»։

Վարդուհի՝ արդարություն փնտրող աղջիկ

— Աշխատում եմ, որ ինձ շրջապատեն իմ աշխարհայացքի մարդիկ: Ես ունեմ ընկերների մի քանի տեսակ: Մի տեսակը՝ դա երաժիշտներ, նկարիչներ, մի խոսքով՝ արվեստագետներ են, ովքեր իմ ուսման տեղի հետ բոլորովին կապ չունեն: Նրանք վառ մարդիկ են, գերի չեն հասարակական կարծիքին, լայնախոհ են ու հնարավորինս անկեղծ ու ազնիվ շփման մեջ:

Մյուս խումբը՝իմ համակուրսեցիներն են, ովքեր էն տիպիկ հայ երիտասարդությունն ա, որը, ցավոք, կազմում ա ընդհանուրի 80%-ը, եթե ոչ ավելին: Սրանք ձևավորում են հասարակական կարծիքը իմ սերնդի մեջ, թելադրում իրենց հիմար օրենքներն ու բարոյականությունը: Լավ մարդիկ են, բայց անգույն են, մեկը մեկին նման, բայց ազդեցություն ունեն, ճնշում են, եթե ճնշվում ես : Բայց ես փորձում եմ լեզու գտնել և հասկանալ իրենց մտածելակերպը, քանի որ ժամանակին ուզում էի հոգեբան դառնալ:

Հաջորդ խումբը էն մասսան ա, որն էությամբ էդպիսին չլինելով, ընկնում ա երկրորդ խմբի՝ մեծամասնության ազդեցության տակ: Նրանք սեփական կարծիք ընդհանրապես չունեն:

Սուբկուլտուրաներից էմոներն էին շատ մեր դպրոցում: Իրանք հետաքրքիր անձնավորություններ էին, մեկը ստեղծագործում էր, մեկը՝ կիթառ էր նվագում, մեկը՝ դաշնամուր, մի խոսքով, արվեստագետի հոգի ունեին: Հագնվում էին էմոյական ոճով՝ սևը սպիտակի մեջ, բայց էմոյավարի՝ վարդագույն ինչ-որ աքսեսուարներ անպայման պետք է լինեին հագուստի մեջ: Մասնակցում էին բոլոր փոփ-ռոք համերգներին: Անշառ մարդիկ էին, կային դժբախտ էմոներ ու տխուր էմոներ, ես ուրախ էմո դեռ չեմ հանդիպել:

Մայիս՝ «ռաստաման»

— Իմ մասսայում կան կլասիկ ռոքերներ, պանկեր, էմոներ և լիքը դեբիլ «քյարթուներ» կան, նաև՝ ռեփերներ: Քանի որ աշխատում եմ Բանգլադեշում, հետևաբար գործի բերումով շփվում եմ հիմնականում քյարթուների հետ,բայց չեմ ընդունում իրանց, այսպես կոչված, «գաղափարախոսությունը», իրանց «ճիշտը», որովհետև իրանց «ճիշտը» գաղութի ճիշտն ա: Բայց, իհարկե, ունեմ ինձ հոգեհարազատ ընկերներ, որոնց հետ շփվում եմ: Հաճախակի եմ այցելում բարեր, հիմնականում՝ նորմալ մասսայի հետ. գնում եմ ռոք և ռեգգի համերգների:

Ռուզաննա, նախկին «էմո»

— Իմ շրջապատում էլ են ռոքերներ, ռեփերներ, գոթեր և այլ «նեֆորմալներ»: Ռեփերները և ռոքերները հիմնականում միանման են հագնվում: Իմ կարծիքով՝ ռեփերներն ավելի շատ են, քան ռոքերները, բայց ռոքերները լավն են, էլի…Հայաստանում գոթերը շատ քիչ են: Գոթերը հիմնականում միշտ իրար հետ են լինում ,բայց առանձին-առանձին շփվում են նաև ուրիշների հետ, բացի քյարթուներից, իհարկե: Հայաստանում մի քիչ ձևական ա էդ ամենը: Իրականում իրենք սատանիստներ են, բնույթով կոպիտ են:

Արմեն՝ «քյարթու»

— Իմ համար ամենակարևորը իմ ընտանիքն ա, որը որ ինձ համար սրբություն ա: Դրա մեջ մտնում ա լավ բարեկամությունը, հետո՝ ընկերությունը: Ամեն մեկս ունենք մեր «քուչեն», ու մենք էդ քուչի տղեքից ենք: «Քուչի» տղեն պետք ա ընենց անի, որ իրան հարգեն, իրան տղավարի պտի պահի: Մի խոսքով, «գծերից չընկնի», ճշտով ապրի:

Իսկ էդ ջակիներն էլ տուֆտ դեմքեր են, ինչ արտասահմանյան զիբիլ կա, բերում — գցում են մեր ազգի մեջ, ազգը կեղտոտում ու փչացնում են: Դրանց պետք ա քշել ստեղից, որ Հայաստանը մաքրվի: Դե, երգերն էլ, տարբեր երգեր եմ լսում, հիմնականում մեր հայկականը, օրինակ՝ շատ հարգում եմ Արամ Ասատրյանին ողորմի իրան, լավ մարդ էր, լավ ա, տղեն գործը շարունակում ա՝ Արտաշը, հալալ ա իրանց, ճիշտ երգեր են երգում:

Ինչպես հասկացա, «քյարթուները» չեն սիրում մնացած բոլորին, բոլորն էլ՝ «քյարթուներին» ։

Լուսինե Վայաչյան

Ես չեմ գրի արտագաղթի պատճառների մասին, չեմ բերի թվեր, չեմ ներկայացնի մասնագետի կարծիք` համացանցում սրտներիդ ուզածին չափ դուք կգտնեք այդ ամենը։ Ես ընդամենը կպատմեմ մի երիտասարդ կնոջ ու նրա ընտանիքի արտագաղթի պատմությունն կասեմ նրանց «թվերն» ու արտագաղթի դրդող նրանց անձնական պատճառները…

Լիլիկը փոքր երեխա էր, երբ ես հեռացա Կապանից։ Լիլիկին տեսնում էի ամառները` երբ հյուր էր գալիս տատին, իսկ ինքը, փոքր հասակից զրկվել էր հորից ու ապրում էր մոր հետ`Ագարակում։ Էն ժամանակ լավ էին ապրում` մայրն աշխատում էր կոմբինատում, որ սաղ քաղաքն էր կերակրում. խոշոր արդյունաբերական կենտրոն էր սովետմիության համակարգի Զանգեզուրը` էլ քեզ պղիձ, էլ մոլիբդեն, էլ ուրան ռադիոկատիվ, էլ ոսկի ու արծաթ…. Էդ ամենը մեր ընդերքում էր, հանում էին, մշակում ու ուղարկում անծայրածիր հայրենիքի գործարանները։ Ու մենք հպարտ էինք, որ մեր զանգեզուրյան ուրանն է երկիրը, չէ, աշխարհը խաղաղ պահող ատոմային ռումբի մեջ… Ապրում էին լիլիկենք բոլորի պես։ Լիլիկը առողջ ու սիրուն երեխա էր` սուր մտքով, պրպտող հայացքով։ Հետո ես մեծացա, հեռացա Կապանից, ու Լիլիկի մասին միայն գիտեի, որ դպրոցն ավարտելուն պես ամուսնացել է, երկու երեխա ունի, շատ դժվար է ապրում` դոմիկում, մայրն էլ չի աշխատում կոմբինատում…

«Գիտե՞ս ջանս ինչ ա դառել հող մշակելուց, հիշո՞ւմ ես ո՜նցն էի առաջ` «նեժնի-մեժնի», «նեժնի» չի մնացել, լրիվ ջիլ ա։ Ձեռքերս հիշո՞ւմ ես, որ մեծերով տանում էիք ինձ սիրելու, ո՜նց էիք ասում փափլիկ-թաթիկ` էլ տենց չեն, տղամարդու կոշտուկոպիտ ձեռքեր են դառել Լուս ջան…», – պատմեց ինձ Լիլիկը սոցցանցում, որտեղ նա ինձ գտել էր չգիտեմ ո՞նց, ու ես հարցուփորձ էի անում` ո՞նց ա, ի՞նչ ա։

«Մաման չի աշխատում, մենք իրա հետ չենք ապրում, մի սենյակ ա, տեղ չկա, մենք էլ դուրս եկանք մամայի տնից թուրքի գյուղում դոմիկում ենք ապրում, լավ ա հող կա գոնե, բայց դե ջուր չկա ջրենք կարգին բերք տա, ջուրը թանկ ա, գյուղատնտեսությամբ չես կարա հիմա տուն պահես` հենց էդ ջրի գինն ա, որը փողով ա, ամուսինս բենզին ա լցնում գրոշներով, չենք կարում ապրենք Լուս ջան։ Դոմիկն էլ, եսիմ դոմիկ ա, էլի, յոլա ա տանում, բայց դե ինչ անում ենք` չի տաքանում»,- ասում էր Լիլիկը, – «Երեխեքիս չեմ կարում նորմալ սնունդ ապահովեմ` թերսնումից հա հիվանդ են, բժիշկներն էլ` հո ձրի չեն, ամեն ինչ փող ա, փող ա ու փող ա, բայց էդ փողը որտեղի՞ց վերցնես, ո՞նց աշխատես, երբ նորմալ գործ չկա` որ կարենա երեխա գոնե կերակրի»։

Ես ինչ-որ ճանապարհներ էի փտրում Լիլիկին ու իր ընտանիքին օգնելու, բայց դե` քաչալը ճար ունենա` իրեն կանի։ Իմ ձեռը ճար չկար,բան չկար, որ օգնեմ….

Որոշ ժամանակ «օդնո» չէի մտնում, մի անգամ էլ մտա, ու Լիլիկն ինձ գրեց.

«Լուս, քոչում ենք Ռուսաստան, ընդե տուն են տալիս, գործ են տալիս, մի վեց ամիս հետո էլ` քաղաքացիություն։ Երեխեքս գոնե ընդեղ բանակ կգնան` էլի որ, ստեղից ապահով ա։ Երեխեքին ձրի են բուժում, ստեղի նման ձեւական չի` պարտավոր են, անում են, տենց եմ լսել, ով գնացել ա` գոհ ա»։

Ես Լիլիկին ասեցի, որ` «Նիսյա պանիրը թալակում ա լինում», որ զգույշ լինի` չխաբվեն, փորձեցի բացատրել, որ դա պետական քաղաքականություն է` ուղղված Հայաստանի հայաթափությանը, որ առաջներում էդ տեղերը աքսորավայրեր են եղել, որ որ հիմա քոչելով ինքնակամ իրենք իրենց աքսորում են Սիբիր…. Ի՜նչ փաստարկ ասես չբերեցի ես Լիլիկին, որ չգնան…

Բայց… Ի՞նչ իրավունքով էի ես համոզում նրան չգնալ, եթե նրա երեխաները թերսնումից հիվանդ էին, ինքն էլ վեր էր ածվել սպիտակ-սիրուն աղջկանից ջլոտ ու սեւ ուրվականի։ Ես ո՞վ եմ, որ նրան հետ պահեմ իր ու իր ընտանիքը փրկելու բնական մայրական բնազդային մղումից, ի՞նչ կարող եմ նրան առաջարկել, որ չգնա…

Հայրենասիրությո՞ւն։

Երբ մարդը մտածում է միայն գոյատեւելու մասին, նա դեգրադացվում է` նրա համար մեկ է ազգությունը, մեկ է հայրենիքը, մեկ է` ինչ հողի վրա է ապրում, միայն թե երեխան սոված չմնա։ Լիլիկի բոլոր բանական ազդակները թմրեցված էին, Լիլիկը կարողանում էր մտածել միայն գոյատեւելու մասին։ Նա չէր էլ հասկանում երեւի, թե ես ի՞նչ եմ ասում իրեն, ի՞նչ վտանգի մասին եմ ասում, խոսելով հստակ պետական քաղաքականության մասին, նա ատում էր այդ բառը…

Երեք ամիս առաջ Լիլիկը մենկեց Ալթայի մարզ։ Հիմա նա հազվադեպ է մտնում ինտերնետ` իրենք չունեն, ակումբ է գնում։ Կյանքից գոհ է.

«Ոչ մի վտանգավոր բան էլ չկար Լուս։ Ստեղ մեզ տուն են տվել, ամուսինս էլ ա աշխատում, ես էլ։ Երեխեքն էլ դպրոց-մանկապարտեզ` ամեն ինչ տեղը տեղին։ Մամային եմ պատրաստվում բերեմ` ստե իրան թոշակ ա հասնում ռուսականով։ Շատ, շատ գոհ ենք։ Ինչ սովետը փլվեց, ես ինձ սենց ապահով չէի զգացել,  հալալ ա ռուսներին,  հալալ ա Պուտինին»։

«Բա էլ հետ չե՞ք գա Լիլ»։

«Հետ ենք գալիս ի՞նչ անենք, հո հիմար չենք։ Դու էլ վեր կաց արի, ստեղ լիքը թերթեր կան` մի տեղ կգրես, տուն էլ կտան, իրոք լավ ա Լուս ջան, լավ ա…»։

Լիլիկենք փրկված են։ Դե հիմա, Պուտինը հաստատ էս տեմպերով ներգաղթը խրախուսելով կհասցնի նրան, որ իր թեկնածության համար տված ձայների քանակը կեղծել էլ պետք չի լինի` բոլոր միգրանտների ձայները «հալալ» իրենն են։

Մյուս կողմից էլ նույն ձեռքով կլուծի Տուվայի, Բուրյաթիայի ինքնավարության հարցը` նրանց իրավունքները կհասցվեն մինիմումի` ռեֆերենդումի միջոցով, ուր իհարկե` բնակչության զգալի մասը ներգաղթած «հալալ ա Պուտինին» ասողները կլինեն արդեն, Հայաստանից էլ միեւնուն ժամանակ էդ նույն ձեռով կհեռացվի դժգոհ էլեկտորատը` էլի կեղծելու կարիք չի լինի, ու տենց….

Մի խոսքով, երկնքից երեք խնձոր ընկավ`

Մեկն ասողին
Մեկը` լսողին
Մեկն էլ` լսածը հասկացողին

Հա՛լալ ա Պուտինին

Լուսինե Վայաչյան

Հ.Գ.  Նյութը գրվել է 2 տարի առաջ, սակայն այսօր պատկերն էլ ավելի վատ է:

Սմայլիկի, կամ ժպիտի միջազգային օրը ամեն տարի նշվում է հոկտեմբերի առաջին ուրբաթ օրը։ Էսօր էդ օրն է։ Շնորհավոր բոլորիս Ժպիտի օրը։ Բայց ժպիտի՞, թե՞ սմայլիկի վերջապես։

Սմայլիկի օրն է իրականում ավելի շատ, որովհետեւ 1963 թվականի էս օրը նկարիչ Հարվի Բելուն նրան նկարեց առաջին անգամ հենց էն տեսքով, որ մենք գիտենք։

Բելուն ապրել է Ամերիկայում քսաներորդ դարի կեսերին, ոչ մի արժեքավոր բան չէր արել մինչ այդ նա իր ստեղծագործական կյանքում, ոչ ոք նրանով չէր հետաքրքրվում` ոչ քննադատները, ոչ նկարիչները։ Դժվար թե նրա կտավներն իրենից երկար ապրեին, ու դժվար թե մեկը Հարվի Բելու անունն իմանար իր մոտիկներից բացի…

Մեկ էլ մի օր նրան են դիմում «State Mutual Life Assurance Company of America» ապահովագրական ընկերությունից ու խնդրում են մոգոնել ու նկարել որևէ վառ ու հիշվող սիմվոլ, որ կարար դառնար ընկերության ապրանքանիշն ու այցեքարտը։

Հարվին առանց երկար-բարակ մտածելու վերցնում ու առաջարկում է ապահովագրական ընկերությանն էն, ինչին բոլոր ինտերնետչիկներն անխտիր, ինչ ազգի էլ լինեն «սմայլիկ» են ասում` դեղին ժպտացող մռութիկը։

Պատվիրատուն ընդունեց գործը, վճարեց Բելին հիսուն դոլար, պատվիրեց նշաններ ու բաժանեց իր բոլոր աշխատողներին։ Նման «այցեքարտի» հաջողությունը գերազանցեց բոլոր սպասումները։ Ընկերության հաճախորդնեը հիացած էին` ընդամենը մի քանի ամիս անց թողարկվեց 10 000-ից ավել նշան։

Շուտով հաճելի մռութիկը սկսեց հայտնվել մայկաների, բեսյբոլկաների, ծրարների, բացիկների, լուցկու տուփերի, փողոցի պատերի վրա։ Ինչի վրա ասես սմայլիկ չկար։ ԱՄՆ փոստային տեսչությունը սմայլիկով դրոշմանիշ է նույնիսկ թողարկել` մարկա։ Սմայլիկ էր նկարված LSD-ի «մարկաների» վրա նույնպես, երբ այն դեռ արգելված չէր, որպես ժպիտ առաջացնող զգացողություններ բերող պսիխոդելիկ նյութ։

Բելն իհարկե շշմած էր հաջողությունից, նա փքվել էր հպարտությունից. «Մարդկության ու արվեստի պատմության մեջ դեռ չի եղել մի աշխատանք, որը կայծակնապես տարածվելով այդքան երջանկություն, բերկրանք ու հաճույք պատճառեր», — ասել է նա իր բազմաթիվ հարցազրույցներից մեկի ժամանակ։

Սմայլիկի միջազգային օրն առաջին անգամ նշվել է 1999 թվականին։ Հարվի Բելն ասում էր, որ այդ օրը պետք է նվիրել լավ տրամադրությանը։ Օրվա նշանաբանն է` «Do an act of kindness. Help one person smile»/«Բարություն արա։ Ժպտացրու մեկին».

Իսկ ի՞նչ է ժպիտը, ո՞րն է նրա էթիոլոգիան։

Ժպիտը զարդարում է մարդու դեմքը,, պարզության ու բացության, ինչպես նաև լավ տրամադրության նշան է համարվում: Սակայն, մյուս կաթնասունների մոտ, որոնց մենք այդքան նման ենք ֆիզիոլագիապես, հակառակը` ատամները մերկացնելը, երախը բացելը ընկալվում է որպես ագրեսիայի ու հարձակվելու պատրաստակամության նշան։ Ինչո՞ւ է մարդկանց մեծամասության մոտ ժպիտը համարվում բարյացկամ, լավ վերաբերմունքի ու բարձր տրամադրության նշան։

Հոգեբան Գրեգ Լադենն առաջարկում է մի քանի խելքին մոտ բացատրություններ։ Երախը բացած կենդանու հետ նմանություն անցկացնելով, որի նպատակը նույնպես ատամները ցուցադրելն է, նա ասում է, որ մարդն էլ է ցուցադրում, բայց ասես նրա համար, որ ասի` «Ես չունեմ ժանիքներ, ատամներս փոքր են, ես  վտանգ չեմ ներկայացնում»:

Կենդանական աշխարհում երախը ոչ միայն ու ոչ այնքան ագրեսիա է նշանակում, որքան պաշտպանական ռեակցիա վախին ։ Չնայած վախը տհաճ զգացողություններ է առաջացնում, այն ստիպում է մեզ կենտրոնացնել ուշադրությունը հնարավոր վտանգ ներկայացնող երեւույթների ու մարդկանց վրա։ Այս տեսանկյունից ժպիտը կարելի է համարել «կասկածելի» օբյեկտի հանդեպ անտարբեր չլինելու նշան։ Որքան էլ «մատից ծծած» լինի այս տեսությունը, ամեն դեպքում կարող էր բացատրել, թե ինչո՞ւ շեֆերն այդքան քիչ են ժպտում և ինչո՞ւ են բոլոր ստորադասները ժպտում նրան։

Ու ի լրումն այդ ամենի Լադենն առաջ է քաշում արդեն լրիվ ծիծաղելի մի հիպոթեզ, որի համաձայն ատամնաշարն անհատի ադեկվատության ու հաջող սոցիալականացման ցուցանիշ է։ Եթե մինչեւ հիմա ոչ ոք տվյալ անհատի բերանից մի քանի մարգարիտ չի փշրել, ուրեմն այդ մարդու հետ հաճելի է(կամ մինիմում վտանգավոր չի) շփվելը։

Ու չնայած նրան, որ ժպտալով չի ապրում հայը ամերիկացու նման, եկեք գոնե տարվա մեջ մի օր ժպտանք ու ժպտացնենք իրար։

Հ.Գ. Մոռացա հայերեն ժպտամ ։ՃՃՃՃՃՃՃՃՃՃՃ

Ամուսնացած, ընտանիքավոր կանայք հոգսեր ունեն, որոնք դու չունես, նրանց կյանքն ուրիշ է: Չէ, դա ամենևին էլ չի նշանակում, որ նրանք քո ընկերուհիները չեն, ուղղակի ոչ մի ընտանիքի մայր ի վիճակի չի լինի տրամադրել քեզ այն ժամանակը, որ քեզ պետք է միայնակ չզգալու համար, այդ պատճառով էլ քեզ շրջապատում են չամուսնացած կամ բաժանված կանայք: Կան հատուկենտ տղամարդիկ, ովքեր, չգիտես ինչու, չեն վերածվում սիրեկանների, այսինքն` ինչո՞ւ չգիտես, լավ էլ գիտես, որովհետև նրանք քո ընկերներն են, իսկ ընկերների հետ անկողին չեն կիսում:

Օրերն անցնում են միապաղաղ կենցաղային ճշտապահությամբ: Առավոտյան արթնանում ես, և միակ միտքը, որը ստիպում է քեզ անկողնուց վեր կենալ, դա առավոտվա սուրճն է, լուծվող «պելե», կամ` «նեսկաֆե», կամ` «յակոբս», կամ` «սովորական», նայած` ինչ ես գերադասում: Եթե ծխող ես` սիգարետով, եթե ոչ` ցավակցում եմ, սիգարետ ծխելով ավելի է իմաստնանում զարթոնքդ, որովհետև ծխելով` մտածելով ես սկսում օրդ: Ծխելը դա մի ծես է, որով միանում ես աշխարհի բոլոր ծխողներին, որտեղ գործում է մի ընդհանուր էներգետիկ դաշտ, և բոլոր ծխողները մտածում են, ու նրանց մտքերը միանում են քո մտքերին, ու դու դառնում ես ընդհանուրի` ծխողների բանակի մասնիկը: Ասում են՝ ծխելը վնաս է առողջությանը, սկսել են սիգարետի տուփերի վրա գրել զանազան սահմռկեցուցիչ բաներ, այդ նույն հաջողությամբ ջրմուղ վարչությունը, եթե խիղճ ունենար, կզգուշացներ, որ ծորակից ջուր խմելը վտանգավոր է առողջությանը, պարունակում է քլոր, և թվարկել այն բոլոր հնարավոր հիվանդությունները, որ առաջացնում է քլորը: Կամ փողոցի գովազդային պաստառներից մեզ կնայեր ահաբեկող, այլայլված մի դեմք, և ավտոմեքենաների տերերին կհաղորդեր, որ նրանք աղտոտում են շրջակա միջավայրը: Ու մտածում ես, որ ապրելն էլ է վնաս, դրանից մահանում են, ու շարունակում ես ծխել սիգարետդ ու ապրել: Հետո մանր-մունր տնային գործեր, հեռախոսազանգեր` ընկերներիդ ու հավանական գործատուներիդ, ընկերներիդ հետ խոսում ես նորություններից, քաղաքականությունից, երեկվա ֆիլմից կամ, պարզապես, դատարկաբանում ես: Գործատուներիդ հետ հնարավորինս հմայիչ ես խոսում, ինչը չի օգնում` իմացությանդ համապատասխան, օֆիսային աշխատանքների համար հարմար չես, քանի որ չունես երկար ոտքեր ու բարակ իրան, ու տասնութից քսանհինգի միջև տարիք, նեղ մասնագիտացում էլ չունես:

Սերնդիդ ողբերգությունն է: Սովետը անպատեհ փլուզվեց, այն նախապատրաստել էր քեզ գիտահետազոտական ինստիտուտներում կամ հաշվիչ կենտրոններում աշխատելու՝ 120, հետո` 150, իսկ եթե ինչ- որ ծառայողական բարձունքների հասնես` 200-250 ռուբլի աշխատավարձով ու անձիդ կարևորությունն ապահովող պետական պատվերով, որի հանձնումը պսակվում էր «պրեմիաներով»: «Պերեստրոյկան» բերեց ղարաբաղյան շարժմանը, որը գերտերության հոգևարքի հիմքը դրեց: Հետո, ինչպես բոլորը, նոր ժամանակներին ու նոր հասարակությանը ինտեգրվելու փորձեր, հիմնականում` ապարդյուն: Ով՝ ամուսնացավ, երեխա ունեցավ, ով՝ գերադասեց չունենալ, կամ չստացվեց:

Հետո, կեսօրին մոտ` կոմպյուտեր (եթե ունես), ինտերնետ, զանազան խաղեր, ինչ-որ բաներ ես կարդում, ֆորումներ հաճախում, զրուցում: Գրում ես երևի, շատերն են հիմա գրում: Հեռուստացույցն անպայման միացնում ես, նույնիսկ եթե չես նայում: Մի խոսքով, ժամանակ ես սպանում, մինչև աշխատանք ունեցող ընկերուհիներդ ու ընկերներդ ազատվեն ու հյուր գան : Ճաշեր ես եփում, տորթեր թխում երբեմն: Պետքական լինելու զգացողություն է տալիս, թե չէ հնարավոր չի ապրել միայն քեզ համար, անպայման պետք է հոգ տանես մեկի մասին:

Հետո կգան՝ կնստեք, կխոսեք, կծիծաղեք, կբամբասեք անպայման, թե չէ` ի՞նչ օր առանց բամբասանքի: Համ էլ ասում են՝ կանխարգելում է սրտանոթային հիվանդությունները, ուրեմն օգտակար է: Հավաքվում եք միշտ նույն խմբով, երեք-չորս-հինգ կին-արմատ, ու եթե բախտը ժպտա` մի երկու ընկեր: Ու էդ բոլորդ զանազան ինտերպրետացիաներով մարդկային փնջեր եք կազմում իրար շուրջ: Նստում եք մինչև ուշ երեկո, էդ ընթացքում որոշները գնում են, որոշները գալիս… Գիշերվա մոտ տաքսի են զանգում ու գնում: Եթե մեկը մնում է գիշերելու, կամ դու ես մնում, եթե հյուր ես գնացել` հաջողություն է, մի քանի օր մենակ չես լինի: Եվ այդպես շարունակ, քանի-քանի տարիներ:

Օրերից մի օր հայտնաբերում ես, որ վաղուց ամենահեռու երթուղիդ տնից շենքիդ տակի և մոտակա երկու-երեք խանութները գնալն է: Ճանապարհին մտածում ես՝ վատ է, երբ մոտակայքում սուպերմարկետ չկա, որ ստիպված ես մրգերն ու բանջարեղենն առնել մի տեղից, մսեղենը մի քիչ ավելի հեռու, հացը լավ է` թխում են անմիջապես շենքի տակ, համով հաց է, բայց ինչ -որ փչող-փքող հատկություն ունի, գիրանում ես, պետք է անցնել սև հացի, բայց դրա համար պիտի մի քիչ ավելի հեռու գնալ, իսկ եղանակը ցուրտ է, և դու էլ տնային շորերով ես ու նույնիսկ հողաթափերով: Բայց գնում ես, մրսելով ու սայթաքելով, գնում ես սև հացի ու զուգարանի թղթի համար այդ հեռու խանութը:

Քայլել չես սիրում, կամ հարթաթաթություն ունես, կամ` ռևմատիզմ, կամ` անպայման մի այլ տկարություն:

Տանն օգտագործվող զուգարանի թղթի որակն, ավելին քան սպառողական զամբյուղի մյուս ապրանքները, ցույց է տալիս սպառողի սոցիալական վիճակը: Բարգավաճողները, հարուստները օգտագործում են գունավոր, ծաղկավոր, հոտավետ ու թանկ թուղթ, առնում են բլոկներով: Փողը քիչ թե շատ գնահատողները` սպիտակ, եռաշերտ, որի մետրաժը ծաղկավորից մեծ է ու այնքան արագ չի սպառվում, ինչպես նախորդը: Միջին բարեկեցության ընտանիքները` տեղական արտադրության սպիտակ, բայց կասկածելի հումք ունեցող, կամ` «Կիևսկի»:

«Օբուխովո-կիևսկին» ուկրաինական արտադրության Հայաստան ներկրվող երևի թե ամենալայն սպառվող ապրանքանիշն է: Այս թուղթը բոլորիս ծանոթ է, սրանից գերադասում են օգտվել «սովետի» հոգեբանության մարդիկ նույնպես, ինչպիսիք են եթե ոչ մեր ծնողները, ապա տատիկ-պապիկներն անպայման, և նրանց տներում, ինչքան էլ փող տաս, թղթի այդ տեսակն է լինում: Նաև` միջին կարգի սրճարանների, շատ վճարովիների (օրինակ՝ «Տաշիրի»), «պրեստիժի» մասին չհոգացող օֆիսների զուգարաններում: Մի խոսքով, այս թղթից են առնում զուգարանի թղթի վրա չսևեռված բոլոր մարդիկ: «Կիեվսկին» ամենալայն սպառումն ունեցող թուղթն է: Հաջորդ խումբը տեղական 50 դրամանոց առնողներն են, սրանք կամ շատ վատ են ապրում, կամ էլ ժլատ են: Կա նույնիսկ 30 դրամանոց, ամենաաղքատներն են դա առնում, բայց աղքատների այն տեսակը, որն ամենօրյա սպառման ամենաանհրաժեշտ, բայց աննկատ այս ապրանքատեսակից կառչում է սոցիումի մեջ իր «մարդահաշիվը» տալու համար:

Գյուղերում, ասում են, թերթերն ու ժուռնալներն են հարգի, նախընտրական ծրագրերն ու բուկլետները լավ սպառում ունեն այնտեղ, երևի դրա համար էլ թեկնածուները միտինգներին մարդիկ են կարողանում հավաքել, մարդաքանակ ապահովել: Գալիս են, պլակատները տալիս են ձեռքը, ասում են` ինչ գոռալ, ու երբ բաժանում են ծրագրերը, վերցնում են, որքան կարողանում են ձեռք գցել: Սիրում է գյուղի մարդը նախընտրական եռուզեռը. բոլոր թեկնածուների միտինգներին գնա` ընտանիքը երկար ժամանակ ապահովված կլինի զուգարանի թղթով:

Դու, ամենայն հավանականությամբ, թվարկած խմբերից ոչ մեկին չես պատկանում, ավելի ճիշտ՝ չես կարող վերագրել պատկանելությունդ և ոչ մեկին, բայց վատ ես սովորել ծնողներիդ տանը, կամ էլ սևեռված ես թղթի վրա, առնում ես սպիտակ եռաշերտից, ու այդ պատճառով ստիպված ես քայլել:

Գնում ես, առևտուրդ անում ու վերադառնում մի կերպ տաքացրած բնակարանդ, որը կարող է լինել ուր ասես, և ամենևին էլ պարտադիր չէ, որ այն լինի քոնը, որովհետև դու միայնակ չես քո հայտնագործության մեջ: Հազարավոր չաշխատող ու միայնակ կանայք են դա մի օր հայտնաբերում, ովքեր հիմնականում շփվում են իրենց նման կանանց հետ։

Մի օր էլ, արդեն բոլորդ միասին, հայտնաբերում եք, որ հայտնվել եք մի փակ շրջանում, ուր միայն դուք եք, ուր գործող անձինք երբեք չեն փոփոխվում: Ձեր կյանքի պիեսի հեղինակը չկա, կորել է ինչ-որ տեղ, մահացել է, կամ` փախել երկրից, կարևոր չէ: Կարևորն այն է, որ հիմա մնացել եք առանց հեղինակի, և չգիտեք ինչ անել: Այդ հեղինակը չքվել է առանց ձեզ համար սյուժետային զարգացումներ գրելու, թողել է կյանքի քմահաճույքին: Դուք էլ չեք կարողանում առանց հեղինակի այլ կերպ ապրել, քան այս կյանքն է: Ու շարունակում եք ապրել…

Մի օր էլ հայտնաբերում ես, որ դուռդ թակում է փոստատարը և թոշակդ է բերում…

Լուսինե Վայաչյան

Սերն ինձ համար ինքնամոռացման, ինքնանվիրման, ինքնաժխտման, ինքնախոշտանգման, ինքնամաքրման ինքնաբուխ պրոցես է: Եվ ամենեւին` ոչ ինքնաներման, ինքնասիրության, ինքնաարտահայտման, ինքնավավերացման, ինքնագիտակցության աճի, ինքնաղեկավարման, ինքնակործանման ինքնուրույն պրոցես:

Այս բոլոր «ինքնա»-ներն իմ կողմից պատահական չեն օգտագործված, որովհետեւ«սեր» ասվածը, գովերգվածը, փառաբանվածը, նրանով երդվածն ու երդումը դրժածը, օջախներ դրածն ու քանդածը, հոգին ազնվացրածն ու նրա ծնվելու ու ապրելու համար ամենավերջին ստորության դրդածը, ֆետիշացրածն ու աստվածացրածը, երկրներ ստեղծածն ու ավերածը, մտքեր պայծառացրածն ու մթագնածը, բարիացրածն ու չարացրածը, խելոքացրածն ու խելքից հանածը…

Դա բոլորովին էլ «սեր»-ը չի, այլ սիրո մեր ընկալումը, ավելի ճիշտ ինքնաընկալումը մեր էգոյի պրիզմայով: Ամեն ինչ այնպես է, ինչպես մենք տեսնում ու ընկալում ենք, ամեն ինչ լինում է այնպես, ինչպես մենք պատկերացնում ու զգում ենք մեր «ինքնա»-ի միջով աղալով:

Եվ եթե այդ ամենը դնենք մի կողմ ու ընդունենք, որ լավագույն դեպքում սերը դա ուղեղի մեջ մաքսիմում 2-3 տարի տեւող ու անխուսափելիորեն դեպի մարում տանող քիմիական ռեակցիա է, ապա կարիք չի լինի տրվել սիրո այն բացասական ու ինքնակործան դրսեւորումներին, որովհետեւ դրանք շատ ավելի շատ են, ինչպես եւ դրականները,. ուղղակի այսքանը միտս եկավ, այդքանն էլ գրեցի, որոնք ի վերջո բերում են ոչ թե մարդու էության լավացմանն, այլ տանում են այլ կողմ`շատ քայլեր հետ մղելով անհատականության աճի սանդղակում, հետեւաբար վնաս են եւ հոգեւոր, եւ ֆիզիկական, եւ գիտակցական մակարդակներով:

Սիրելը լավ է, կապվելը` վատ: Ի վերջո, մենք ավելի շատ սիրում ենք ոչ թե կոնկրետ մարդուն, այլ մեր սերն ենք սիրում նրա հանդեպ, ու սկսում ենք ժամանակի ընթացքում ճնշել ու ստրկացնել`նրան սիրելու այդ ցանկությամբ: Շատ խառն եմ, խառն էլ գրում եմ: Ուղղակի փորձում եմ գրելով հասկանալ, ու նաեւ կիսվել, որովհետեւ գրելով պարզվում եմ ինքս ինձ համար: Վերջապես կգա՞ մի օր, որ խորհուրդներ տալուց զատ ես սկսեմ ինքս ինձ էլ լսել, ու մոռանալով ինձ գտնել…

«Էգո» ժխտելու ժամանակներն են եկել, երևի իմաստնանում եմ…

Լուսինե Վայաչյան

«Ազատությունը լավ բան է, եթե գիտես նրա հետ ինչ անել: Հակառակ դեպքում այն կարող է բեռ դառնալ ու ցավ պատճառել»: – սա իմ սեփական աֆորիզմներից է: Արդեն երրորդ շաբաթն է, ինչ ես առաջարկում եմ իմ վարկածն էս կայքում, բայց մոնոլոգ եմ անում: «Facebook»-ից դուրս չկա արձագանք, չկա առողջ բանավեճ, չկա երկխոսություն, զրուցակից… Ինչո՞ւ չես գրում կայքում, բարեկամ…

Միշտ սիրել եմ զբաղվել միայն էն աշխատանքով, որի արդյունքը շոշափելի ու շուտ երևացող է: Անձիս կարևորությունն էս աշխարհում ամրապնդելու, թե՞ գուցե ավելի խոր` հոգևոր ու բարվոք մղումներով է դա պայմանավորված, չգիտեմ, չեմ խորացել երբևէ: Գիտեմ, որ չեմ սիրում, և վերջ:

Երեկ ես չալարեցի մտածել, չափից դուրս շատ մտածեցի, թե ի՞նչ գրեմ, այնինչ պետք էր մտածել` ո՞ւմ գրեմ: Նամա՞կ: Ո՞ւմ: Ընկերո՞ջս: Ո՞ր: Ո՞ւր է նա, ի՞նչ է սպասում ինձնից: Եվ ես, որ մի փոքրիկ, միջին IQ-ի տեր կին եմ, և իմ ունեցած-չունեցածն էս կյանքում հենց ապրածս կյանքն է, իսկ դրա մասին ես գրում եմ, պատմում. ավելի ճիշտ, պատմում եմ, երբ ուզում եմ պատմել, ի՞նչ կարող եմ տալ աշխարհին էս կայքի միջոցով: Ընկերներիցս մեկն ասում է, որ ես պետք է, որ նյութի պակաս չունենամ, որովհետև ես ինքս եմ իմ նյութը, բայց ես հոգնել եմ էդպիսինը լինելուց: Հիմա կանգնած եմ մի մեծ հարցի առջև. ինչո՞ւ գրեմ: Դե, մի կտոր հացի խնդիր, փառք Աստծո, չունեմ, ինչ-որ կերպ ապրվում է: Խորը դեպրեսիայից որևէ մեկին իմ մրոցով հանելու խնդիր ևս չկա, առավել ևս մի ողջ ազգի փրկելու: Ես գլոբալ առումով հեղափոխական չեմ, և սկսում եմ պայքարել, երբ կոնկրետ հարցը վերաբերվում է իմ բարեկամներին կամ ինձ: Ի՞նչ պատմեմ ես էստեղ, որ հետաքրքիր լինի յուրաքանչյուրին: Կյանքից բողոքողները լինքն են, առանց ինձ էլ կբողոքեն, լուսաբանողներ կան, ես ի՞նչ անեմ, ո՞րն է իմ նիշը: Եվ էս մտածմունքներն էին, որ դարձան ՑԱՎԻ կատալիզատոր:

Հենց սկզբից ես գրում էի ցավի մասին, բայց նորից շեղվեցի թեմայիցս, ու գրիչս նորից ինձ փակեց Դիոգենեսի տակառի մեջ: Կամ էլ չշեղվեցի, չգիտեմ: Կա մի ժողովրդական ասացվածք. «Մարդու որտեղը, որ ցավեց, հոգին էնտեղ ա»:

Ամառ է, շոգ: Քանի օր է ուշքի չեմ գալիս անտանելի գլխացավից, հոգիս էնտեղ է էս օրերին: Ասես մի մեծ փուչիկ փչված լինի գլխիս մեջ, և շարունակի փչվել: Դրսից էլ պանրի քսակ է հագցված, որը սեղմում է գլուխս, կարծես ուզում է քամել: Խնդիրը շատ տարօրինակ է` փուչիկից քամել պանիր:

Դե, իհարկե, կարելի է դիմել բժշկի, որը կարձանագրի, որ նման զգացողություններն, արագ սրտխփոցների հետ միասին ներգանգային բարձր ճնշման կլինիկական պատկեր են կազմում:

Դա կարող է լինել նաև ալերգիկ ռեակցիայի հետևանք:

Ալերգիկ ռեակցիան էլ շատ հավանական է, արդյունքն է մի շատ գեղեցիկ ծաղկի եռօրյա ներկայության «Շուշան» կանացի անունը ծնած, շատ հաճելի ու սուր բուրմունքով, որն առաջացնում է մարդկանց մոտ ուժգին, երկարատև գլխացավեր, գիտակցության մթագնում, քնկոտություն ու մտքերի խառնաշփոթ, իսկ նրա որոշ տարատեսակներ մահացու են կենդանիների համար:

Դա բժիշկը կասեր: Իսկ ես կասեմ, որ սա իմ հերթական դասն է կյանքից: Էս ծաղիկն իր բնույթով շատ նման է շքեղ, փառահեղ կյանքի ու անտանելիության հասնող հիացմունք բերող գեղեցկության տեր մարդու, որի բուրմունքն արբեցուցիչ է և քնեցնում է ժամանակիդ զգացողությունն ու մտքի ալարկոտություն բերում: Ինչ-որ ժամանակ եղել է նույնիսկ էսպիսի մի պատժամիջոց: Մարդուն գցում էին մի սենյակ, որտեղ շուշաններ էին դնում ու փակում պատուհանները: Առավոտյան մարդն արդեն մահացած էր լինում…

Եվ էնպես չի, որ դրա մասին դու անտեղյակ ես, իհարկե գիտես, բայց նա ունի մի հատկություն` ջնջում է հիշողությանդ նեգատիվն իր վերաբերյալ, ու ամեն անգամ, մոռանալով` ձեռքդ մեկնում, վերցնում, տուն ես բերում նրան ու դնում կողքիդ:

Եվ երբ արդեն փչված են լինում գլխիդ բոլոր փուչիկները, իսկ ցավիդ հնարավոր բոլոր պատճառների հիպոթեզները պայթած, հայացքդ հանկարծակի ընկնում է այդ գեղեցկուհու վրա: Մտածում ես. «Ափսո~ս, էնքան վատ եմ ինձ զգում, որ չեմ կարող հիանալ սրա անթերի գեղեցկությամբ ու աստվածային բուրմունքն ըմբոշխնել», որովհետև ամեն ինչ մշուշոտ է ու գիտակցությունդ աղոտ, մտքերդ էլ խառն են էնքան, որ միայն կարողանում ես մտածել, թե` ես հիմա աշխատանք ունեմ, բայց կորցնում եմ ընկերներիս, որովհետև ժամանակս եմ կորցրել, ունեմ միայն ցավ…

Բանականությունդ հանկարծ ձեռքդ մղում է ու հեռացնում նրան քեզնից:

Նրան վանելուց հետո ես միայն հասկանում, որ ցավդ բերողը նա էր, բայց էնքան էլ չէ, նա միայն կատալիզատորն էր, ուղղորդողն էր դեպի ցավը. իլյուզիոնիստի էն գրպանը, որտեղից թաշկինակներ են դուրս գալիս անհամար, և որի խորքում հոգիդ է:

Ու ընկերանում ես ցավիդ հետ արդեն եռօրյա ապարդյուն պայքարից հետո, սկսում ես փորփրել նրա էթիոլոգիան, հանձնվում ես նրան, և նա քեզ ուղեկցում է իր` ցավի ճանապարհով: Ու վերջիվերջո դառնում ես ինքդ ՑԱՎ, որպեսզի կարողանաս պարզել նրա առաքելությունը, իմանալ նպատակը, նրա տված դասը… «Ցավը ցավագարին է բռնում»:

Քո ցավագարության քոքն ես գտնում ու քոքից էլ կտրում ես: Գտե՞լ եմ իմ էս ցավի քոքը: Չգիտեմ: Դեռ ցավում է, չի անցել: Բայց գրում եմ, ու նա ինձ էլ չի խանգարում: Որովհետև գրում եմ:

Մարդկային բոլոր ցավերը սխալների արդյունք են: Հնարավոր է ազատվել բոլոր ցավերից, եթե կարողանանք իմանալ նրանց` մեր կյանքում հայտնվելու պատճառը: Վերացնենք պատճառը` սխալը, կվերանա հետևանքը: Մեր ցավերը պատճառահետևանքային կապի դասեր են տալիս: Շուշանները նույնպես: Իսկ ազատությունն այն ամենն անելու իրավունքն է, ինչը չի վնասում ուրիշներին։

1981 թ. -ից ամբողջ աշխարհի կին-ակտիվիստները նոյեմբերի 25-ը նշում են որպես բռնության դեմ օր:

Վիեննայի համաձայնագիրը և գործողություների ծրագիրը կանանց հանդեպ բռնությունը որակում են, որպես աշխարհի բնակչության ճնշող մեծամասնության մարդու իրավունքների ոտնահարում:

Ըստ վիճակագրական տվյալների, կանայք առավել ապահով են դրսում, քան իրենց տանը: Հասարակության մեջ կանաց նկատմամբ բռնությունը այնպես է արմատացել, որ բռնության զոհ դարձած կանայք մեղավոր են համարում իրենց: Շատերը, ովքեր բռնություն են գործադրում ուրիշների հանդեպ, իրենց արդարացնում են` հիմնվելով հասարակական այն որոշակի կարծիքի վրա, թե բռնաբարությունը, ծեծը, սեռական ոտնձգությունները, դաժան վերաբերմունքը կանանց ու երեխաների հանդեպ և բռնության մյուս տեսակները ընդունելի են:

Ամեն օր մենք ականատես ենք լինում կանանց նկատմամբ տղամարդկանց բռնարարքներին լրատվական նորություններից, հեռուստատեսային շոուներից, կինոնկարներից, գովազդներից, նաև հենց մեր տներում ու աշխատավայրերում: Դա է մեր կյանքի իրողությունը՝ բոլոր տարիքի, սեռի և խավի կանանց դեպքում:

Ընդհանուր առմամբ, կանանց հանդեպ բռնությունը ցանկացած բնույթի բռնարարքն է կնոջ անձի, նրա մտավոր կամ ֆիզիկական ամբողջականության և գործունեության անկախության հանդեպ, որը կատարվում է անհատների կողմից կամ հասարակական ճնշման միջոցով: Բոլոր այն ձևերը, որոնց միջոցով մեր հասարակությունը առարկայացնում ու ճնշում է կանանց՝ բռնություն է: Այն դրսևորվում է ոնց ասես. սկսած ամլացման պարտադրումից մինչև պոռնոգրաֆիան, սեռական և ֆիզիկական դաժան վերաբերմունքը դեռահաս աղջիկների և տարեց կանանց նկատմամբ:

Սա պաշտոնական ձևակերպումն է բռնության, իսկ սա` հանդիպում ենք մեր կողքին.

— Ախչի, շլվարս ո՞ւր ա, շուտ արա տուր, տղեքը հավաքվել են ինձ են սպասում: Տնից ոտդ դուրս չդնես, ոչ մի ինտերնետ, ադնակլասնիկ, ֆեյսբուք: Էդ մորդ հետ էլ քիչ շփվի, լավ բան չի սովորացնի: Իյա՜, էս ինչ ես զռռոցդ դրել, էս ի՞նչ ես ուզում ասես որ: Ի՞նչդ ա պակաս, որ զռռում ես: Դու հիշո՞ւմ ես քեզ որտեղից եմ հանել, ի՞նչ էիր, ի՞նչ դառար: Սաղ քեզ նախանձում են, որ իմ նման մարդ ունես: Էդքան ոսկեղեն ունես, շորեր, կոշիկներ, շուբաներ, ամեն տարի Կանարի ենք գնում, ավտոն էլ առել եմ դրել տակդ, ի՞նչ ա եղել, ի՞նչ ա ուզածդ:

— Ինձ ի՞նչ էդ ոսկեղենը, շորերը, ավտոն, ո՞ւր եմ գնում ես էդ ավտոյով: Որտեղի՞ց ես հանել, գոմի՞ց, թե տռասսից: Ես շատ էլ լավ գործ ունեի, կարայի կարիերա անել, կարայի առաջ գնալ, ի՞նչս էր պակաս, սաղ սիրում էին ինձ, հարգում, ոչ միայն արտաքինս էին սիրում, այլ նաև ներաշխարհս, որ դու չես տեսնում: Ես քեզ համար քո շքեղության ատրիբուտներից եմ, քո բարեկեցության աքսեսուարն եմ: Ես արժանի չէի, որ տիկնիկ դառնամ: Ոչ ընկերուհիներս հետ ես թողնում շփվեմ, ոչ` դաժե մորս:

— Ձենդ կտրի, գիդեմ ես քո կարիերան էլ, քո ընկերուհիներին էլ: Սաղ ման եկող քածեր են: Դու էլ տենցը կդառնայիր, եթե ես քեզ չուզեի: Ամեն մեկը կօգտագործեր ու կփոխանցեր հաջորդին: Էդ ա՞ քո շնորհակալությունը: Շուրջդ սաղ պոռնիկներ են, էդ հայտնի բան ա: Հիմա ի՞նչ ա ուզածդ, ինչի՞ց ես դժգոհ:

— Ոչ մի բանից, ինձնից ու իմ ընտրած կյանքից: Իմ հիմար խելքից, որ ժամանակին չլսեցի ոչ մեկին: Ամուսնացա քեզ հետ ու դառա մեբել: Ես լավ էլ գիտեմ, որ քեզ պետք չի իմ հոգին, քեզ պետք էր, որ կինդ սիրուն լինի, որ դիրքիդ համապատասխանի: Դու մենակ քնում ես տանը, ու լավ էլ գիտեմ, որ դավաճանում ես: Ժամանակին լավ խաբեցիր «սեր-մեր» խաղերով, համոզեցիր, որ կարևորը սերն ա, որ կնոջ համար կարևորը ընտանիքն ա, որ իմ նմաններին լուրջ չեն ընկալում, ես էի հիմարը, որ հավատացի ու կյանքս խորտակեցի: Ես էլ չեմ ուզում, ուզում եմ բաժանվեմ, ես կարոտում եմ իմ աշխատանքը, իմ ընկերներին, որոնց հարսանիքի օրվանից չեմ տեսել: Ուզում եմ գնալ թատրոն, ցուցահանդեսներ իսկ դու չես գալիս, ինձ էլ մենակ չես թողնում: Հասկանո՞ւմ ես, որ մենք տարբեր աշխարհներից ենք, մենք չենք կարա ընտանիք լինենք:

— Արա, այ հաբռգած կենդանի, էդ ի՞նչեր ես դուրս տալիս, ի՞նչ բաժանվել: Մկոն բաժանվողներից չի, Մկոն կարա դուս անի, կարա սպանի, Մկոն կյանքում չի բաժանվի, այ չբեր ոչխար, երեխա էլ չես կարում բերես, գնա բուժվի, երեխա բեր զբաղվի, ես ի՞նչ անեմ, որ դու չբեր ես:

— Ես չեմ չբեր, դա քեզանից ա, դու լավ էլ գիտես: Էնքան որ դու ես աջ ու ձախ ֆրֆռացել մինչև ամուսնանալը, հիմա էլ ես նույնն անում, հիվանդություններ ես կպցրել ամլացել ես, բժիշկն ինքն ասեց, դու էլ լսեցիր, որ ես առողջ եմ:

— Բժիշկն ո՞վ ա է, որ բան ասի: Մինչև քեզ `10 քածի աբորտի փող եմ տվել, էն Նոնան էլ տղա ունի ինձանից, ափսոս ռուս էր, չէի կարա տուն բերեմ:

— Ինձանից ա՝ բաժանվի: Գնա ուրիշին ուզի թող քեզ երեխա բերի: Հա, ես չբեր եմ, թող ես գնամ, գնում եմ մորս տուն, էլ չեմ դիմանում ես էս բանտին: Սաղ օրը զբաղված եմ քեզ ծառայելով: Շորերդ թափում ես ստեղ-ընդեղ, հետո` թե էս տուր, էն տուր: Մի բաժակ ջուրն ի՞նչ ա, էդ էլ չես կարում ինքդ խմես:

— Գլուխդ կջարդեմ, ոչ մի բաժանվել: Էդքան փող որ ես եմ բերում, դրա 1/1000 ում էլ տամ ինձ կծառայի: Մի քիչ էլ ծառայի, չես մաշվի:

— Ջարդի, քիչ չես ջարդել: Ինչքա՞ն եմ կապտոտած խանութ իջել ակնոցների տակ թաքնվելով, մորս ու ախպերներիս խաբել, թե ընկել եմ դուշի վրա: Գլուխս վազայով տվեցիր մեջից կես եղավ, տարար ծանոթ բժշկի մոտ, որ միլիցիա չասեն… Հիմա հա գլխացավեր ունեմ, ի՞նչ իմանամ ինչ ա կատարվել: Մի օր էլ տալու ես սպանես: Ու ինչի՞ համար, որ ինտերնետով զրուցել եմ, որ տղամարդու ձայնով մեկը տուն ա զանգել ու սխալվել ա, որ մորս տանը երկար եմ մնացել, յանըմ խանդում ես էլի… Ու ստե հարցը ծառայելը չի, հարցն էն ա, որ ես քո համար մարդ չեմ, ես զարդ եմ: Մկո ջան, խնդրում եմ, թող ես գնամ էլի, մենք չենք կարա, ես չեմ կարա էլ դիմանամ:

— Չես գնա, ես քու …

Ծեծը, այլ կերպ ասած՝ տնային բռնությունը, ամենատարածված ու ամենաքիչ արձանագրվող հանցանքներից մեկն է: Ծեծվում են կանայք՝անկախ դավանանքից, ազգությունից, սոցիալական ու հասարակական դիրքից, կրթությունից, անկախ ամեն ինչից: Դա անում են էն տղամարդիկ, ում հետ մենք ամուսնացած ենք կամ հանդիպում ենք, մեր հայրերը, որդիներն ու եղբայրները, ովքեր հայհոյում ու ստորացնում են մեզ:

Ծեծը տարբեր ձևեր կարող է ընդունել: Դա կարող է լինել ուղղակի խոսքերով՝ հայհոյանքի ու գոռգոռոցի տեսքով` բռնության ուղղակի կամ ենթադրյալ սպառնալիքներով: Ծեծը կարող է լինել ֆինանսների կամ ֆիզիկական անկախության վերահսկման միջոց: Այն կարող է արտահայտվել աման-չաման ջարդելու կամ սիրելիի տնային կենդանիներին տանջելու միջոցով: Ծեծը կարող է լինել դաժան և հաճախակի, կամ մեկ-մեկ` պրոֆիլակտիկ:

Սեռական հարաբերության նպատակով հետապնդելը կարող է լինել ծեծի մաս, հատկապես այն դեպքում, երբ կինը խզել է հարաբերությունները: Ծեծը կարող է վերածվել սեռական բռնության և վերջանալ սպանությամբ: Ծեծը կարող է լինել նույնիսկ նոր ստեղծվող հարաբերությունների ընթացքում` ժամադրությունների փուլում, կարող է շարունակվել մինչ ավելի հասուն տարիք: Ծեծը ժամանակի ընթացքում ավելի հաճախակի և դաժան դառնալու միտում ունի: Ասում են մեկ անգամ բարձրացած ձեռքը սովորում է ու էլ հետ չի կանգնում։

Տնային բռնությունների կանխումը հատկապես դժվար է, քանի որ կանանց ծեծող տղամարդիկ, նաև նրանք են, ում հետ իրենք մտերիմ են կամ իրենց երեխաների հայրերն են: Հնարավոր է, որ կանայք չհեռանան ոչ միայն այն պատճառով, որ բռնի ուժով են պահում իրենց, այլև հույսով, որ մի օր այդ դաժան վերաբերմունքը կփոխվի։

Ամենատարածված հարցը, որ տրվում է ծեծված կանանց սա է. «Ինչի՞ չես թողնում-գնում»: Նման հարցը շեղում է ուշադրությունը հիմական հարցից` « Ինչի՞ է նա քեզ ծեծում»: Ծեծված կանայք հարաբերությունները շարունակում են ոչ թե էն պատճառով, որ ծեծին սովորում են, այլ կարող են թակարդում զգալ և ի վիճակի չլինեն հեռանալ: Խուճապը սաստկանում է, երբ բաժանման հարց է բարձրանում: Էս դեպքում կանայք իրենց ապահով են զգում, թեկուզ ծեծված, բայց տանը մնալով:

Երեխատեր կանայք իրենց ապահով չեն զգում` մտածելով, որ բաժանվելիս չեն կարող նրանց ապրուստը հոգալ: Կանայք երբեմն դիմում են օգնության, բայց ոստիկաններին, ընկերներին, ընտանիքի անդամներին, պարբերական ծեծի մասին հաճախ տեղյակ չեն պահում, իսկ վերջիններս լուրջ չեն վերաբերվում դրան:

Կանանցից շատերին իրենց մենթալիտետը կամ վախը թույլ չի տալիս զանգահարել «թեժ գիծ»`շատերը վախենում են պաշտպանվել: Եթե երկար ժամանակ կինը ծեծվել է, ապա հնարավոր է նա իր հոգեկան ու զգայական վիճակից ելնելով չհամարձակվի ինչ-որ բան ձեռնարկել կամ որոշում կայացնել: Ոչ մի կին արժանի չի ծեծվելու համ հայհոյվելու:

Բռնության ցանկացած ձև սպառնում է բոլոր կանաց և սահմանափակում կյանքում ընտրության նրանց հնարավորությունը: Սեռական բռնությունը առանձնապես կեղտոտ երևույթ է, քանի որ սեռական ակտը իրականում հաղորդակցման և հաճույքի աղբյուր է: Հաճախ բռնության ենթարկված կնոջ և հասարակության համար պարզ չէ`կինը սեռական բռնության է ենթարկվել սեռական ցանկությունը բավարարելու, թե ուղղակի բռնության նպատակով, կամ` արդյոք այդ մոտիվները կարելի է տարանջատել, քանի որ բռնությունը սկսել է դիտվել որպես էրոտիկ գործողություն:

Երեսուն տարի առաջ կանանց նկատմամբ բռնության տեսակներից շատերը քողարկված էին կամ համարվում էին ընդունելի: Իսկ երբ շատ ու շատ կանայք ֆեմինիզմի նոր վերելքի ազդեցության տակ սկսեցին իրար մեջ խոսել դրա մասին, պարզ դարձավ, որ բռնությունը կանաց հանդեպ զանգվածային է, որ ոչ մի կին դրանից իմունիտետ չունի, որ ընտանիքը, ընկերներն ու հասարակությունը, բառիս բուն իմաստով, թքած ունեն դրա վրա ։

Կարող է թվալ, թե կնոջ հանդեպ տղմարդու բռնությունը ծագում է վերջինիս հոգեբանական պրոբլեմներից, սեռական անբավարարվածությունից, վատ սոցիալական կյանքից կամ բռնարարք կատարելու բնածին որևէ մղումից: Չնայած այս «պատճառներից» յուրաքանչյուրը օգտագործվել է տղամարդու բռնարարքը բացատրելու և անգամ արդարացնելու նպատակով, դրանք պարզապես չափից ավելի հասարակացնում են ստեղծված բարդ իրավիճակը:

Տղամարդիկ սովոր են աշխարհին նայել տիրողի ու հսկողի տեսանկյունից ,և որ բռնությունը վերահսկողություն հաստատելու, կռիվների ու զայրույթի արտահայտման միակ ձևն է: Երբ շեֆը սեռական ոտնձգություն է անում աշխատողի նկատմամբ, նա գործադրում է իր իշխանությունը, որպեսզի սահմանափակվի կնոջ աշխատելու ազատությունն ու կարիերային աճը: Երբ ամուսինը ծեծում է կնոջը տանը պահելու, ընկերներին ու ընտանիքին տեսակցելը խանգարելու կամ դրսի աշխատանքից հետ պահելու համար, նա իր գերիշխանությունն է ցույց տալիս էդ կերպ: Երբ տղամարդիկ բռնաբարում են կանանց, նրանք ուզում են իշխեն ու պատժեն:

Հարցը նրանում չի, որ բռնություն գործադրող տղամարդը, դա դիտում է որպես իշխելու միջոց, թե չէ: Էն փաստը, որ շատ տղամարդիկ իրենց թույլ են տալիս սեփական բարդույթները կամ կատաղությունը թափել կանանց գլխին, վկայում է, թե ինչքան խորն են հայրիշխանության այս տեսակները իրենց արմատներով: Շատերը բռնարարքները լուրջ չեն ընդունում, եթե կինը « աղքատ» է, տարեց, կալանավայրից է կամ մարմնավաճառ, կամ եթե ունի ֆիզիկական կամ մտավոր թերություն: Սա նույնն է բոլոր այն կանանց համար, ովքեր « անտեր» են, համեստ, կամ գտնվելով սոցիալական ավելի ցածր մակարդակի վրա, պակաս իշխանություն ունեն, քան այլ տղամարդիկ:

Սեռական ոտնձգությունները, ծեծն ու բռնաբարությունը հաճախ կանանց մոտ առաջացնում են մեղքի, վախի, անզորության, ամոթի, դավաճանության, զայրույթի և մերժված լինելու զգացում: Մեղքի զգացումը առաջին ռեակցիան է: Զայրույթը կարող է միայն դրանից ուշ ծագել, ու դա զարմանալի չի, քանի որ կանայք հաճախ չեն գիտակցում, որ իրենք դրանից կարող են զերծ մնալ:

Կանայք կարող են մեղավոր զգալ իրենց հանդեպ կատարված բռնության պատճառով, նրանք սովոր են, որ իրենք պարտավոր են տղամարդկանց երջանկացնել, ու եթե տղամարդիկ երջանիկ չեն, ապա իրենք և ոչ թե տղամարդիկ են մեղավոր: Կանանցից շատերը իրենց ծնողներից լսել են, որ « տղան մնում ա տղա, աղջիկը պիտի զգույշ լինի», որի իմաստն էն է, որ կանայք կարող են խուսափել տղամարկանց «չամուռներից», եթե իրենք զգույշ լինեն: Եթե մի բան սխալ է ստացվում՝ դա կանանց մեղքն է:

Զոհին մեղադրելը բռնություն գործած տղամարդուն ազատում է դրա պատասխանատվությունից առաջին հերթին ինքն իր առջև: Ընկերներն ու ընտանիքն իրենց ապահովագրելու համար կարող են մեղադրել բռնության զոհին « գիշերը ուշ փողոցներում ինչ էր անում, որ բռնաբարեն, քանի որ ես տենց չեմ անում, դրա համար էլ չեմ բռնաբարվում»: Կանայք մեղավոր չեն իրենց հոգու, մարմնի, մտքի հանդեպ տղամարդկանց բռնության համար : Դրա պատճառը տղամարդկանց ուժն է ու էդ ուժի սխալ կիրառումը:

Լուսինե Վայաչյան

Այսօր ուսանողների միջազգային օրն է.Ստորև ներկայացնում ենք Լուսին Վայաչյանի հոդվածներից մեկը, որը պատմում է երիտասարդի տեսակի մասին՝ մեր հասարակության մեջ:

Ինձ հյուր էին եկել երիտասարդների մի խումբ, որոնց հետ զրույցն էլ միտք առաջացրեց հետաքրքրվել ինչպիսի՞նն են 15-20 տարեկան մեր պատանիները: Ովքե՞ր են նրանք, ի՞նչ պրոբլեմներ ունեն, ինչո՞վ են ապրում, ո՞ր սուբկուլտուրաներն են գերակշիռ, ու ո՞ր գաղափարախոսությունն է նրանց մոտ հարգի: Նաև՝ բնորոշիչ ինչպիսի խմբավորումներ կան:

Համլետն ու Ռուզաննան աշակերտներ են, Վարդուհին՝ առաջին կուրսի ուսանողուհի,Մայիսը՝ կամավորական աշխատանքներով զբաղվող բանակի զորակոչման սպասող մի երիտասարդ, նաև Արմենը, ով ինքն իրեն, բնականաբար, «քյարթու» չի համարում, բայց ըստ մեր դասակարգման՝ էդպիսին է:

Համլետ՝ ռոքեր

— Աշխատում եմ, իմ շրջապատում լինեն երաժշտասեր (ցանկալի է ռոք ուղղվածության) մարդիկ, արվեստագետներ, մտավորականներ: Աղանդավորներին տանել չեմ կարող, հոգնացնում են իրենց քարոզներով: Ձգտում եմ խուսափել «քյարթու» մասսայից, բայց վատ է ստացվում, քանի որ ապրում եմ Բանգլադեշում, պրոբլեմներ չունեմ իրանց հետ, բայց եթե շփվեմ՝ կլինեն:

Ցավոք, սուբկուլտուրաներից, եթե դրանց մեջ դասենք նաև «քյարթուներին» , ապա ամենատարածվածն իրանք են: Չեմ ընդունում իրանց պաշտած «երաժշտությունը»: Իրանք ունեն շատ հին մտածելակերպ: Ու չեմ կարծում, որ երբևիցե կփոխվի, ավելի շուտ դա կփոխանցվի իրանց երեխաներին ու էդպես կմնա: Մի քանի տարի առաջ ոստիկանների կողմից բռնություններ էր գործադրվում «նեֆորմալ» մարդկանց հանդեպ: Իսկ հիմա դա էլ չկա, երևի այն պատճառով, որ շատացել են «նեֆորմալները»։

Վարդուհի՝ արդարություն փնտրող աղջիկ

— Աշխատում եմ, որ ինձ շրջապատեն իմ աշխարհայացքի մարդիկ: Ես ունեմ ընկերների մի քանի տեսակ: Մի տեսակը՝ դա երաժիշտներ, նկարիչներ, մի խոսքով՝ արվեստագետներ են, ովքեր իմ ուսման տեղի հետ բոլորովին կապ չունեն: Նրանք վառ մարդիկ են, գերի չեն հասարակական կարծիքին, լայնախոհ են ու հնարավորինս անկեղծ ու ազնիվ շփման մեջ:

Մյուս խումբը՝իմ համակուրսեցիներն են, ովքեր էն տիպիկ հայ երիտասարդությունն ա, որը, ցավոք, կազմում ա ընդհանուրի 80%-ը, եթե ոչ ավելին: Սրանք ձևավորում են հասարակական կարծիքը իմ սերնդի մեջ, թելադրում իրենց հիմար օրենքներն ու բարոյականությունը: Լավ մարդիկ են, բայց անգույն են, մեկը մեկին նման, բայց ազդեցություն ունեն, ճնշում են, եթե ճնշվում ես : Բայց ես փորձում եմ լեզու գտնել և հասկանալ իրենց մտածելակերպը, քանի որ ժամանակին ուզում էի հոգեբան դառնալ:

Հաջորդ խումբը էն մասսան ա, որն էությամբ էդպիսին չլինելով, ընկնում ա երկրորդ խմբի՝ մեծամասնության ազդեցության տակ: Նրանք սեփական կարծիք ընդհանրապես չունեն:

Սուբկուլտուրաներից էմոներն էին շատ մեր դպրոցում: Իրանք հետաքրքիր անձնավորություններ էին, մեկը ստեղծագործում էր, մեկը՝ կիթառ էր նվագում, մեկը՝ դաշնամուր, մի խոսքով, արվեստագետի հոգի ունեին: Հագնվում էին էմոյական ոճով՝ սևը սպիտակի մեջ, բայց էմոյավարի՝ վարդագույն ինչ-որ աքսեսուարներ անպայման պետք է լինեին հագուստի մեջ: Մասնակցում էին բոլոր փոփ-ռոք համերգներին: Անշառ մարդիկ էին, կային դժբախտ էմոներ ու տխուր էմոներ, ես ուրախ էմո դեռ չեմ հանդիպել:

Մայիս՝ «ռաստաման»

— Իմ մասսայում կան կլասիկ ռոքերներ, պանկեր, էմոներ և լիքը դեբիլ «քյարթուներ» կան, նաև՝ ռեփերներ: Քանի որ աշխատում եմ Բանգլադեշում, հետևաբար գործի բերումով շփվում եմ հիմնականում քյարթուների հետ,բայց չեմ ընդունում իրանց, այսպես կոչված, «գաղափարախոսությունը», իրանց «ճիշտը», որովհետև իրանց «ճիշտը» գաղութի ճիշտն ա: Բայց, իհարկե, ունեմ ինձ հոգեհարազատ ընկերներ, որոնց հետ շփվում եմ: Հաճախակի եմ այցելում բարեր, հիմնականում՝ նորմալ մասսայի հետ. գնում եմ ռոք և ռեգգի համերգների:

Ռուզաննա, նախկին «էմո»

— Իմ շրջապատում էլ են ռոքերներ, ռեփերներ, գոթեր և այլ «նեֆորմալներ»: Ռեփերները և ռոքերները հիմնականում միանման են հագնվում: Իմ կարծիքով՝ ռեփերներն ավելի շատ են, քան ռոքերները, բայց ռոքերները լավն են, էլի…Հայաստանում գոթերը շատ քիչ են: Գոթերը հիմնականում միշտ իրար հետ են լինում ,բայց առանձին-առանձին շփվում են նաև ուրիշների հետ, բացի քյարթուներից, իհարկե: Հայաստանում մի քիչ ձևական ա էդ ամենը: Իրականում իրենք սատանիստներ են, բնույթով կոպիտ են:

Արմեն՝ «քյարթու»

— Իմ համար ամենակարևորը իմ ընտանիքն ա, որը որ ինձ համար սրբություն ա: Դրա մեջ մտնում ա լավ բարեկամությունը, հետո՝ ընկերությունը: Ամեն մեկս ունենք մեր «քուչեն», ու մենք էդ քուչի տղեքից ենք: «Քուչի» տղեն պետք ա ընենց անի, որ իրան հարգեն, իրան տղավարի պտի պահի: Մի խոսքով, «գծերից չընկնի», ճշտով ապրի:

Իսկ էդ ջակիներն էլ տուֆտ դեմքեր են, ինչ արտասահմանյան զիբիլ կա, բերում — գցում են մեր ազգի մեջ, ազգը կեղտոտում ու փչացնում են: Դրանց պետք ա քշել ստեղից, որ Հայաստանը մաքրվի: Դե, երգերն էլ, տարբեր երգեր եմ լսում, հիմնականում մեր հայկականը, օրինակ՝ շատ հարգում եմ Արամ Ասատրյանին ողորմի իրան, լավ մարդ էր, լավ ա, տղեն գործը շարունակում ա՝ Արտաշը, հալալ ա իրանց, ճիշտ երգեր են երգում:

Ինչպես հասկացա, «քյարթուները» չեն սիրում մնացած բոլորին, բոլորն էլ՝ «քյարթուներին» ։

Լուսինե Վայաչյան

Ժամանակակից դեղագործական շուկան ուղղակի լեփ-լեցուն է դեղամիջոցներով, որոնք մենք օգտագործում ենք մեծ թվով տարբեր տեսակի հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար: Դեղամիջոցներն էնքան խորն են ներթափանցել մեր կյանքը, որ չենք էլ կարող պատկերացնել մեր կյանքն առանց դրանց: Պետական ու բժշկական հսկողության բացակայության պայմաններում այդ դեղամիջոցներից որոշներն ուղղակիորեն վտանգավոր են կյանքի համար։ Սովորական ցավազրկող դեղը, կամ հակադեպրեսիվ դեղահաբն այսօր նարկոմանների ձեռքում վեր է ածվում թմրամիջոցի, ու ամենաահավորն էն է, որ մարդիկ են մեռնում՝ մեր երիտասարդները: Եթե հերոին սիստեմատիկաբար օգտագործող, և անհույս կախման մեջ գտնվող նարկոմանի կյանքի միջին տևողությունը կազմում է 5-7 տարի, ապա «դեղատնային» նարկոմանինը՝ ամենաշատը 2-3 տարի է:

Իսկ առողջապահության նախարարությունը, չգիտես ինչու, ձգձգում է բոլորին հայտնի այդ վտանգավոր դեղամիջոցների բացթողումը գոնե դեղատոմսով սարքել: Այնինչ, ոստիկանությունը մի բաժին մարիհուանա առգրավելով, կարող է ցանկացածի «գլխին սարքել» լավագույն դեպքում նրանց վարչական պատասխանատվության ենթարկելով`նրանք էլ մուծվում են, որ տարածող «չդառնան»։ Իսկ շատ հաճախ, օգտագործողներին` որպես «բարիգ», դատապարտում են` թացն ու չորը միասին այրելով, ու երիտասարդ կյանք է կործանվում։

Հրաժարվում եմ հասկանալ այս պարադոքսը…

Երբ Գյումրիում էի, ընկերներիցս մեկն ասաց, որ գյումրեցի նարկոմանները «բենզին» են սրսկվում, ու օրումեջ ջահելներ են մահանում՝ վերջույթների գանգրենայից ու օրգանիզմի ընդհանուր թունավորումից: Ես չհասկացա, թե ինչպե՞ս կարելի է բենզին սրսկվել: Հետո իմացա միայն, այն էլ՝ մասնագետներից, որ թմրամոլները սրսկվում են ոչ թե բենզին, այլ՝ սեդալգինից ստացված դեզոմորֆին և կոդեին պարունակող մի լուծույթ, որի պատրաստման համար օգտագործում են ոչ միայն բենզին, այլ նաև՝ ֆոսֆոր, յոդ և օրգանիզմի համար խիստ թունավոր այլ նյութեր, ու այդ լուծույթը ներարկվելիս, օրգանիզմը թունավորվում է վերոնշյալ թույներով:

Սա և վերը նշված հարցերի `ի՞նչ թմրամիջոցներ են ամենաշատը շրջանառվում ՀՀ-ում, որո՞նք են առավել վտանգավոր, և ի՞նչ առաջնահերթ խնդիրներ կան լուծելու էդ ոլորտում, որպեսզի մարդիկ չշարունակեն դառնալ թմրամոլ ու մահանալ,պատասխանը որոշեցի ստանալ մասնագետ բժիշկներից ու եկա Երևանի քաղաքային նարկոլոգիական դիսպանսեր։

Իմ զրուցակիցներն են բժիշկ-նարկոլոգ Սուրեն Նազինյանն ու Արթուր Պոտոսյանը: Նրանք միաժամանակ «Մեթադոնային փոխարինող բուժման» ծրագիրն են իրականացնում Հայաստանում: Այդ ծրագիրը հնարավորություն է տալիս այն նարկոմաններին, ովքեր բազմիցս փորձել են բուժվել ափիոնային կախվածությունից և չեն կարողացել ստանալ իրենց նորմալ` ֆիզիկապես գոյատևելու համար անհրաժեշտ Մեթադոնը հաբերի տեսքով, որը ստանում են տեղում՝ բուժքրոջ հսկողությամբ: Մենք արդեն գրել ենք այդ մասին։ Իսկ այժմ թմրանյութերի մասին հերթով.

— Ամենատարածվածն, իհարկե, կաննաբիսի խումբն է՝ կանեփ բույսից ստացված տարբեր թմրամիջոցները, հատկապես՝ մարիխուանան: Կարելի է ասել, մարիխուանան ֆիզիկական կախվածություն համարյա չի առաջացնում, եթե այն չի գործածվում երկար ժամանակ, այն էլ՝ օրը մի քանի անգամ: Սովորաբար կաննաբիսից ստացված թմրամիջոցներ գործածող անձինք բուժծառայություններ չեն դիմում, գրանցվել է ընդամենը մեկ-երկու դեպք, երբ դիմել են, այն էլ՝ ուղեկցող հոգեկան շեղումների առկայության դեպքում:Ուստի կաննաբիսը, բժշկական իմաստով, խնդրահարույց չէ, սակայն օրենքով այն համարվում է արգելված նյութ, որի ապօրինի օգտագործումը, ինչպես մյուս թմրամիջոցների դեպքում էր, առաջ է բերում վարչական պատասխանատվություն՝ տուգանքի տեսքով:

— Եթե նայենք, համեմատական կարգով, ասենք՝ զուգահեռներ անցկացնելով ալկոհոլային խմիչքների հետ, մարիխուանան ո՞ր տոկոսանոց խմիչքի չափ է վնաս հասցնում մարդուն:

— Եթե անկեղծ լինենք, ապա առկա տվյալները հաստատում են, որ մարիխուանան ավելի վնասաբեր չէ, քան ոգելից խմիչքները : Այլ հարց է, որ մարիխուանան մեր հանրապետությունում արգելված է, իսկ ալկոհոլի վաճառքն օրինական է: Կրկնում ենք, խոսքը առողջապահական մոտեցման մասին է, և այս իմաստով կաննաբիսը խնդրահարույց չէ: Պարզ համեմատություն՝ քանի՞ մարդ է տարեկան բուժում ստանում ալկոհոլային կախվածությունից, և քանիսը՝ կաննաբիսից: Քանի՞ վնասվածքի (այդ թվում՝ ավտովթարի) դեպք ենք ունենում՝ ալկոհոլային հարբածության վիճակում, և քանիսը՝ կաննաբիսից: Սոցիալական խնդիրների իմաստով նույնպես ալկոհոլն ավելի խնդրահարույց է: Իսկ իրավական տեսանկյունից, քանի դեռ կաննաբիսը թվարկված է արգելված նյութերի ցուցակում, ապա մեր հանրապետությունում վերջինիս գործածումը, որի համար ադմինիստրատիվ տույժեր են սահմանված, առավել ևս՝ ապօրինի իրացումը, տարածումը, առաքումը և այլն, պատժվում են օրենքով:

— Երկրորդ տեղում էժանագին սուռոգատներն ե՞ն երևի:

— Ոչ, քնաբեր կակաչից ստացվող բնական, կիսասինթետիկ կամ սինթետիկ թմրամիջոցները, կամ, ինչպես նարկոլոգիայում ընդունված է ասել, ափիոնային խմբի թմրամիջոցները՝ ափիոն, դեզոմորֆին, հերոին, մորֆին: Հայաստանում ամենատարածվածը «չեռնյաշկան» է, կակաչի կաթից պատրաստված հումքը հիմնականում Հայաստան է ներմուծվում մեր հարևան Իրանից, իսկ վերջնական պրոդուկտը ստանում են հատուկ եղանակով, այսպես ասած՝ եփում են: Հերոինը մեզ մոտ քիչ է, չեն սիրում մեր հայ նարկոմանները հերոին՝ այն դժվարմատչելի է և թանկարժեք: Ափիոնային կախվածությունը շատ ծանր կախվածություն է՝ ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգեբանական, որից ինքնուրույն ձերբազատվելը խիստ դժվարին, շատերի համար՝ անհնարին է: Հենց ափիոնային թմրամիջոցներից ծանր կախվածությամբ հիվանդների համար է նախատեսված մեր հանրապետությունում արդեն միամյա պատմություն ունեցող մեթադոնային փոխարինող բուժումը, որը լավագույն այլընտրանք է հանդիսանում սովորական դետոքսիֆիկացիոն բուժումով թմրամիջոցներից չհրաժարված հիվանդների համար :

— Ի՞նչ է Սոբուտեքսը, ինչո՞վ է այն վտանգավոր:

— Սոբուտեքսը (բուպրենոֆին) ներկայումս լայնորեն կիրառվում է եվրոպական երկրներում որպես փոխարինող բուժման դեղամիջոց, այսինքն՝ ինչպես մեզ մոտ մեթադոնը: Բայց եթե հաբի տեսքով այն հանում է զրկանքի համախտանիշը, ապա ներերակային սրսկման միջոցով թույլ է տալիս նարկոմանին «կայֆ» բռնել: Սոբուտեքսը մեր հանրապետությունում որպես թմրամիջոց հնարավոր չէ ձեռքբերել դեղատներից: Հայաստանում շրջանառվող Սոբուտեքսը միանշանակ ապօրինի է և ներմուծված եվրոպական երկրներից: Մեկ հաբը սև շուկայում արժե 20 000 դրամ, որը ներառում է 4 չափաբաժին:

Հետո արդեն գալիս են, ձեր ասած, «սուռռոգատները»՝ Սեդալգինն ու Կոաքսիլը

Կոդեին պարունակող «Սեդալգին», «Պենտալգին», «Կաֆֆետին» ցավազրկող հաբերից,(վաճառքը՝ առանց դեղատոմսերի) բենզինից, ֆոսֆորից, յոդից և այլ ռեագենտների օգնությամբ ստանում են կոդեինի ֆոսֆատ, նույն ինքը՝ մեթիլմորֆինի ֆոսֆատ և դեզոմորֆին պարունակող լուծույթ, որը և սրսկվում են: Ինքը՝ մեթիլմորֆինի ֆոսֆատը ազդեցությամբ նման է ափիոնային խմբի թմրամիջոցներին, ազդում է օգտագործման սկզբնական շրջանում բավականին երկար, «կայֆը» նման է ափիոնայինին՝ մի փոքր թույլ արտահայտված: Սեդալգինից պատրաստված թմրամիջոցի լուծույթը պարունակում է տարբեր թունավոր նյութեր, որոնք առաջ են բերում երակների սուր ախտահարում, թրոմբոզ, ներարկման տեղամասի կամ ամբողջ վերջույթի նեկրոզ, գանգրենա: Քիչ չեն դեպքերը, երբ վերոնշյալ բարդությունների միակ բուժումը դառնում է վնասված վերջույթի ամպուտացիան: Սովորաբար Սեդալգինից ստացված դեզոմորֆինի զոհ է դառնում աղքատ խավը:

Հաջորդը Կոաքսիլն է՝ նատրիումի տրիանեպտիլը, որն արտադրվում է Ֆրանսիական «Servier» դեղագործական ֆիրմայի կողմից, ներկրվում է Հայաստան տարբեր դեղամիջոցներ ներկրողների կողմից և վաճառվում դեղատներում որպես հակադեպրեսանտ: Կոաքսիլը 2006թ. խփեց վաճառքի բոլոր ռեկորդները հակադեպրեսանտների ցուցակում: Դա բացատրվում է նրանով, որ նարկոմանները սկսեցին այն գնել դեղատներից հազարավոր հաբերով, իհարկե, ոչ թե խմելու, այլ՝ ներարկվելու համար: Կարճ ժամանակում ներերակային Կոքասիլն առաջացրեց ֆիզոլոգիական ու հոգեբանական ծանր կախվածություն, ավելի ծանր, քան ափիոնային թմրամիջոցների դեպքում էր: Ստաժավոր նարկոմանների մոտ նույնիսկ խոսք կա՝ «կոաքսիլշիկ», նրանք Կոաքսիլ օգտագործողներին իրենցից ցածր են դասում, համարելով, որ «ընկել» են: Եվ, իրոք, Կոաքսիլ օգտագործող նարկոմաններն անբուժելի են առայժմ: Բացի նրանից, Կոաքսիլի ներարկումն արագորեն առաջ է բերում անոթների տարածուն վնասումներ, աբսցեսներ և վերջույթների խոցեր ու ներկրոզներ: Նարկոմանի ուղեղը մթագնում է իր Կոաքսիլ ստանալու անդիմադրելի ցանկությունից, նա պատրաստ է ամեն ինչի, միայն թե կարողանա ստանալ իր դոզան, որն, ի տարբերություն ափիոնային թմրամիջոցների, բավականին կարճ ազդեցություն ունի՝ եռակի, քառակի անգամ կարճ, այսինքն` նարկոմանը պետք է օրը երեք-չորս անգամ սրսկվի: Վերջին հաշվով, թվում է, թե Կոաքսիլն ավելի էժան է՝ 7000 դրամ, արդյունքում` այն ավելի թանկ է նստում, քան նույն «չերնյաշկան»` իր 20 000-ով:

— Բա էլ ո՞րն է իմաստը, որ նարկոմանն ընտրում է էդ ահավոր Կոաքսիլը:

— Կոաքսիլը չի դասվում թմրամիջոցների շարքին: Այն դժվարությամբ է հայտնաբերվում արյան տոքսիկոքիմիական հետազոտության ժամանակ: Այն կարող եք գնել դեղատնից: Դրա համար ձեզ ոստիկանություն չեն տանի, պրոբլեմներ չեն լինի՝ ինչքան ուզում եք գնեք: Կոքասիլային կախվածությունը խիստ դժվարությամբ է ենթարկվում բուժման, էլ չենք ասում տարբեր բարդությունների մասին՝ վերջույթների խոցեր, գանգրենա: Կոաքսիլ օգտագործողների երկու խումբ կա: Առաջին խումբը նախկին «չերնյաշկա» գործածողներն են, ովքեր անցնում են Կոաքսիլի՝ իրենց թմրամիջոցը չհայթայթելու կամ բռնվելու վտանգից ելնելով: Մյուս խումբն ավելի երիտասարդ նարկոմաններն են, որոնք հենց ամենասկզբից սկսել են Կոաքսիլ օգտագործել:

— Փաստորեն, ամենաահավորը Կոաքսի՞լն է:

— Սեդալգինն ու Կոաքսիլը կործանարար ազդեցությամբ ֆիզիկական առողջության տեսակետից հավասար են, բայց Կոաքսիլն առաջացնում է հոգեբանական ավելի մեծ կախվածություն, ինչն այդքան էլ շատ չի Սեդալգինի դեպքում: Ես մարդ գիտեմ, ում Կոաքսիլի օրական չափաբաժինը 200-300 հաբ էր: Բուժումը բարդ է նրանով, որ այդպիսի հիվանդները երկար չեն պառկում մեզ մոտ, 4-5 օրից նրանց իմպուլսիվ պաթոլոգիկ հակումը անդիմադրելի է դառնում, ու նրանք լքում են հիվանդանոցը և շարունակում սրսկվել Կոաքսիլ: Նրանց հնարավոր չէ համոզել:

— Ի՞նչ ելք եք տեսնում իրավիճակից , ի՞նչ անել, ներառե՞լ այդ դեղամիջոցները թմրամիջոցների ցուցակի մեջ:

— Ոչ, իհարկե: Այդ դեպքում պետք է նաև մտցնել Տրոպիկամիդ աչքի կաթիլները, որոնցով հաճախ «բացում» են Կոաքսիլն ու Սեդալգինը, իսկ մարդիկ կան, որոնք կարող են միայն Տրոպիկամիդ սրսկվել , չգիտեմ, ճիշտն ասած, դա ի՞նչ «կայֆ» է տալիս, բայց անում են:

Ուղղակի պետք է ուժեղացնել հսկողությունն այս դեղերի նկատմամբ, բաց թողնել դեղատոմսերով կամ էլ սահմանափակել դրանց վաճառքը: