Այս տարվա մայիսի 14-ին Aravot.am-ը անդրադարձել էր ՀՀ մշակույթի նախարարության ենթակայությամբ գործող Ցուցահանդեսային կենտրոն ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Մհեր Գրիգորյանի աշխատանքից ազատվելուն( չնայած 9 տարվա տնօրեն էր, ուներ միայն պատվոգրեր և ոչ մի նկատողություն) և փորձում բացահայտել այդ դեպքի կապը օգոստոսի 1–ին նույն հիմնարկի փոխտնօրենի աշխատանքից հեռացման հետ, ինչը ավարտվեց ողբերգությամբ։

Դեռ այդ օրերին Մհեր Գրիգորյանն ասաց, որ պատրաստվում է իր ոտնահարված իրավունքները վիճարկել դատարանում: Նրանից հետո Ցուցահանդեսային կենտրոն ՊՈԱԿ-ի տնօրեն նշանակվեց Խաչիկ Աբրահամյանը, որն էլ օգոստոսի 1– ին իր մոտ է կանչել 16 տարվա աշխատակից ու փոխտնօրեն Կարինե Իսահակյանին ու ձեռքը տվել ազատման հրամանը՝ պատճառաբանելով, թե հաստիքը փակվել է։ Կարինեն ստորագրել է, որ ստացել է հեռացման հրամանը, որի հետ համաձայն չէ, որից հետո միայն նրան դուրս են թողել։

Մեր տեղեկություններով, անառողջ բարոյահոգեբանական մթնոլորտում է աշխատել Կարինե Իսահակյանը, ով ընկալվել է իբրև նախկին տնօրենի «մարդ»։ Ասում են՝ օրեր են եղել, երբ անգամ աթոռները պահվել են ու փոխտնօրենը նստելու տեղ չի ունեցել։

Մհեր Գրիգորյանը Aravot.am–ի հետ զրույցում նշեց, որ Կարինե Իսահակյանը ազատվելուց անմիջապես հետո զանգել է իրեն, խնդրել ծանոթացնել իրավաբանի հետ, ու անգամ պայմանավորվածություն Է ձեռք բերվել իրավաբանի հետ օգոստոսի 2– ին, ժամը 15-ին հանդիպելու համար։ Տիկին Իսահակյանը պատրաստվում էր դատի տալ Ցուցահանդեսային կենտրոնի նորանշանակ տնօրենին, որն իր կարծիքով թույլ էր տվել աշխատանքային օրենսգրքի կոպիտ խախտումներ։ Գիշերը, սակայն, կինը ծանր վիճակով տեղափոխվում է հիվանդանոց և, ըստ «Հրապարակ» թերթի, կոմայի մեջ է ընկնում, որից նրան դուրս բերել բժիշկներին չի հաջողվում։ Աղբյուրի մատուցմամբ, բժշկի խոսքերով՝ Իսահակյանը այդ վիճակին հասել էր ուժեղ սթրեսի և արյան մեջ շաքարի պարունակության կտրուկ փոփոխության պատճառով։

Մեզ հետ հեռախոսազրույցում Կարինե Իսահակյանի դուստրը՝ Նաիրան, հուզված ասաց, որ հարազատները այն վիճակում չեն, որ կարողանան ինչ-որ բան ասել։ Ի դեպ, ըստ մամուլի հրապարակումների, Կարինեի հարազատները պատրաստվում են դատի տալ մշակույթի նախարարությանը։

Մշակույթի նախարարության լրատվականից Aravot.am-ին պատասխանեցին, որ նախարարությունը կապ չունի, և, ըստ օրենքի, ՊՈԱԿ-ի տնօրենն է աշխատող ընդունում աշխատանքի կամ ազատում, նաև խոստացան, որ կգտնեն մեր հեռախոսազանգերին չպատասխանող Խաչիկ Աբրահամյանին ու նրա մեկնաբանությունը կուղարկեն մեր թերթի էլեկտրոնային հասցեին»,–գրում է թերթը և հավելում, որ այս պատմության ենթատեքստում ոչ միայն Կարինեին անօրինական ձևով աշխատանքից ազատելն է, այլև մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանի կողմից՝ առանց կառավարության որոշման Ստեփանակերտի պատկերասրահին նկարներ հանձնելը, որի համար փորձ է արվել Ցուցահանդեսային կենտրոնին իբրև քավության նոխազ դարձնելը։

Առավոտ

Վլադիմիր Պուտին-Սերժ Սարգսյան նախորդ օրը կայացած հանդիպման վերաբերյալ վերջին շաբաթվա ընթացքում այնպիսի վերլուծություններ են գրվել, որ ես պարզապես զարմանում եմ դրանց հեղինակների իրազեկության վրա։

…Բայց ամեն ինչ, ինչպես հայտնի է, հարաբերական է։ Անհեթեթությունը՝ նույնպես։ Գյումրիում լուրեր էին տարածվել և տարածողը, հավանաբար, հենց քաղաքապետն էր, թե Մոսկվայում բարձրագույն մակարդակով քննարկվելու է Հայաստանի երկրորդ քաղաքի քաղաքապետի հարցը։ Իբր՝ Վարդան Ղուկասյանն օգտագործելու է իր կապերը, որպեսզի Պուտինը համոզի մեր նախագահին՝ սատարել Գյումրիի ներկայիս քաղաքապետին։ Թե ինչու Պուտինը պետք է այդքան շահազրգոված լինի, որ Վարդան Ղուկասյանը մնա Գյումրու քաղաքապետի պաշտոնում՝ դրա պատասխանն էլ է տրվում։ Պարզվում է, Վարդանիկը անզուգական կազակ է և քաջարի ատաման։ (Պարզ չէ այդ դեպքում, թե ինչու նա Բուռնաշի հետ լեզու չի գտել)։ Ճիշտն ասած, Տոլստոյի և Շոլոխովի ստեղծագործություններում ես ոչ մի հայ կազակի չեմ հանդիպել։ Բայց դա, հնարավոր է, ոուս գրողների բացթողումն է, որն, ի վերջո, ներելի է, որովհետև պարոն Ղուկասյանն այն ժամանակ դեռ չէր ծնվել, թե չէ՝ անպայման կպատկերվեր ձիու վրա, թուրը՝ մի ձեռքում, մտրակը՝ մյուսում, խրոխտ հայացքը դեպի ոուսաստանյան տափաստաններն ուղղած։ Բայց արդյոք Գյումրիի քաղաքապետի այդ բոլոր բարեմասնությունները բավարա՞ր են, որպեսզի Պուտինը այդքան շահագրգոված լինի նրա անձով։ Ի դեպ, որպես Գերմանիայում աշխատած մարդ, ՌԴ նախագահը գարեջուր էլ է սիրում ինչը բազմիցս խոստովանել է, և այդ հանգամանքն անվիճելի առավելություն է տալիս ՀՀԿ-ԲՀԿ միասնական թեկնածուին։

Ըստ իմ ունեցած խիստ հավաստի տեղեկությունների՝ Գյուլագարակ գյուղի համայնքապետի հարցը որոշվելու է Պան Գի Մուն-Օբամա հանդիպման ժամանակ:

Առավոտ

90-ականների սկզբին մի քանի տասնյակ հայկական բանկեր քաղաքացիներից փողեր էին հավաքում՝ տրված գումարի 15-20 տոկոսը միամիտ մարդկանց ամեն ամիս տալու խոստումով։ Մեկ-երկու ամիս տալիս էին, հետո վերցնում էին հավաքած փողերը և «թռնում»։ Այդ ճարպիկ «բանկիրներից» ոմանք դատվել են, մեծ մասն էլ «գլուխն ազատել է»՝ ինչպես Հայաստանում լինում է այդ տիպի հանցատեսակների դեպքում։ Սակայն փաստ է, որ վերջին 15 տարում այդ խնդիրը վերացավ, և հիմա մենք ենք, վարկ վերցնելու դեպքում, բանկերին սարսափելի տոկոսներ մուծում։ Բայց դա այլ խնդիր է՝ հարաբերությունները, այսպես թե այնպես, տեղավորվում են իրավական դաշտում, առանց բազարային հարաբերությունների ծայրահեղ դրսևորումների։

Քանի որ այդ հարցում տարրական կարգուկանոն հաստատվեց, դա ապացուցում է, որ նույնը կարելի է անել բիզնեսի մնացած ոլորտներում։ Խոսքը տվյալ դեպքում տուրիստական բիզնեսի մասին է։

Զբոսաշրջության դեպքում մենք երբեմն վստահում ենք մեր քրտինքով աշխատած փողերը ինչ-որ խուլիգանների, ուրախ-զվարթ տրամադրությամբ գնում ենք օդանավակայան, բայց հետո պարզվում է, որ ոչ մի ինքնաթիռ էլ չի պատրաստվում մեզ հասցնել ծովափնյա հյուրանոց, որի համար մենք նույնպես վճարել ենք։ Հետևաբար, պետք է կամ ընդհանրապես հրաժարվել տուրիստական գործակալություններից և ինտերնետով գործ բռնել անմիջապես հյուրանոցների հետ, և այդ դեպքում գոնե արանքից դուրս է գալիս ոչ հուսալի չարտերային չվերթների խնդիրը, կամ դիմել այն տուրօպերատորներին, որոնք տասնամյակից ավելի ապացուցել են իրենց պարկեշտությունը։ Բայց այս դեպքում էլ պետք է նորմալ, իրավական ուժ ունեցող պայմանագիր կնքել այդ ընկերությունների հետ։

Բայց հաշվի առնելով մեր ազգային առանձնահատկությունները՝ չի կարելի միայն դրա վրա հույս դնել։ Այստեղ անպայման պետք է իր խոսքն ասի պետությունը։ Ինձ թվում է՝ անհրաժեշտ է խստացնել տուրօպերատորին արտոնագիր տալու պայմանները և քաղաքացիներին «քցելու» դեպքում այդ արտոնագիրը անբարեխիղճ ընկերություններից խլել։ Պետությունը պետք է նաև նպաստի, որ «քցված» զբոսաշրջիկները դատական կարգով այդ ընկերություններից ստանան նյութական և բարոյական վնասի փոխհատուցում: Թե չէ՜ ես մեր քաղաքացիներին գիտեմ՝ նրանք ինքնուրույն «զահլա» չեն ունենա դատի տալու։

Առավոտ

2001-2003 թվականներին Լինսի հիմնադրամի միջոցներով կառուցվեց սահմանագոտին շրջանցող՝ Տավուշի մարզի Ոսկեպար-Կիրանց 11 կմ երկարությամբ ճանապարհը։ Շրջանցիկ այդ ճանապարհը կառուցել է «Դորոժնիկ» ՍՊԸ–ն։ Շինարարության համար, մեր տվյալներով, ծախսվել է մոտ 7 միլիոն դոլար։ Ներկայումս այս ճանապարհում՝ շուրջ 20 տեղ, ասֆալտի ծածկույթը քանդվել կամ փոս է ընկել, ճանապարհը դարձել է անբարեկարգ։

Պատճառը, ըստ մասնագետների, ասֆալտի հիմքի թույլ լինելն է, մեծ հաշվով՝ ճանապարհաշինարարների անորակ աշխատանքը։
Լինսի հիմնադրամի միջոցներով կառուցված՝ Ոսկեպար-Կիրանց 11 կմ երկարությամբ ճանապարհի եզրին ներկայումս քարակույտեր են թափված, որպեսզի դրանով հարթեցվեն միջպետական ճանապարհի քանդված տեղերը։ ՀՀ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ոչ պաշտոնական ինտերնետային կայքի Լինսի ծրագրի ճանապարհաշինության բաժնում այս ճանապարհի վերաբերյալ նշված է. «Կառուցվել է Կիրանց-Ոսկեպար սահմանամերձ գյուղերը կապող ավտոճանապարհը՝ դարձնելով այն ավելի անվտանգ»։ Իրականում հնարավորություն կար սահմանագիծը շրջանցող ճանապարհը կառուցել ավելի կարճ, ավելի հարթ տեղանբով, ադրբեջանական զինուժի ոտնձգություններից պաշտպանված, անվտանգ տարածքով։ Խորհրդային տարիներին Կիրանց-Ոսկեպար հատվածը 4 կմ երկարություն ուներ։ Ներկայումս գրեթե նույն տարածբով ձգվող, ռազմավարական նշանակություն ունեցող, ռազմական տեխնիկայի և զինուժի տեղաշարժի համար կառուցված հողաշեն ճանապարհը ունի 5 կմ երկարություն։ Այն ադրբեջանական հրետակոծությունից պաշտպանված է հողապատնեշներով։ Լինսի հիմնադրամի միջոցներով կառուցված շրջանցիկ ճանապարհը կրկնակի երկար է, այն ձգվում է լեռնային բաց տեղանքով, խոցելի է ադրբեջանական հենակետերի կողմից։ Տրանսպորտային միջոցների տերերը շրջանցիկ այդ ճանապարհը հաղթահարելիս հավելյալ վառելիք, ժամանակ և նյարդեր են ծախսում։
Առավոտ

Թերթն անդրադառնում է «Արմավիայի» կողմից դեպի Սիրիա երկրորդ չվերթը բացելուն և կարծիք հայտնում, որ դրանով «Ազգային փոխադրողը» շահադիտական նպատակներ է հետապնդում՝ նոր չվերթի յուրաքանչյուր վաճառված տոմսի դիմաց ՀՀ բյուջեից ակնկալելով 100.000 դրամ ։

Թերթը, մասնավորապես, գրում է. «Երևանից Հալեպ շաբաթը երկու լեփ–լեցուն ինքնաթիռ է թռչում՝ ամեն երկուշաբթի և երեքշաբթի։ Մեկը «Արմավիայի», մյուսը՝ «Սիրիական ավիաուղիներ» ընկերության չվերթն է։ Այս օրերին տոմսեր գնել հնարավոր չէ։ Ավիատոմսերի վաճառքով զբաղվող ընկերությունները ինքնաթիռի տոմսերի նոմինալ գին են նշում՝ նվազագույնը 116.000 դրամ, որը վաղուց արդեն չի գործում, քանի որ մինչև սեպտեմբեր բոլոր տոմսերը վաճառված են։

Երևանում լուրեն են տարածվում, թե Հալեպ–Երևան ինքնաթիռից կարելի է օգտվել վճարելով 900 դոլար։ Իսկ «Արմավիա» ընկերության տարածած տվյալները չվերթների հնարավոր ավելացման և ավիատոմսերի էժանացման մասին ավելի են սրել խուճապային տրամադրությունները։

Երեկ երեկոյան «Արմավիայից» հաղորդագրություն տարածեցին, որ շաբաթական մեկ չվերթ ավելացվել է։ Ավելի վաղ ընկերությունը հայտարարել էր, որ Կառավարության կողմից սուբսիդավորում տրամադրելու դեպքում պատրաստ է բացել շաբաթական երկրորդ չվերթը Սիրիա, որի տոմսերը «գրեթե անվճար» կլինեն։
Երեկ թերթը Սփյուռքի նախարարության սիրիահայերի գծով աշխատանքային խմբի ղեկավար Ֆիրդուս Զաքարյանից ճշտել է թե ինչ սուբսիդավորման մասին է խոսքը։ Պարզվում է, Միկա Բաղդասարովը նոր չվերթի յուրաքանչյուր վաճառված տոմսի դիմաց ՀՀ բյուջեից ակնկալում է 100.000 դրամ։ Եթե նկատի ունենանք, որ ուղեվարձի նվազագույն գինը 116.000 դրամ է ապա հասկանալի է, որ մնացած գումարը պետք է վճարեն կոնֆլիկտի գոտուց փախչող մեր հայրենակիցները։
Ահա ինչու էր «Արմավիան հայտարարել, որ այս նոր չվերթների տոմսերը ոչ թե անվճար այլ «գրեթե անվճար» կլինեն։ Այլ կերպ ասած տարիներ շարունակ մենաշնորհային դիրք ունեցող «Արմավիան» հույս ունի հարստանալ Սիրիայում ծագած քաղաքացիական պատերազմի և սիրիահայերի դժբախտության վրա՝ ՀՀ կառավարության և նրանց հաշվին չվերթ բացելով։

Եթե նկատի ունենանք, որ Հալեպ–Երևան ինքնաթիռում ոչ մի դատարկ տեղ չի լինելու, ապա հասկանալի է, որ «Արմավիան» հերթական շահավետ գործարքն է ուզում կնքել ՀՀ կառավարության հետ, որը ժամանակին նրան տրամադրել է «Ազգային փոխադրողի» մենաշնորհային կարգավիճակը։ Սփյուռքի նախարարությունից հայտնեցին, որ «Արմավիայի» առաջարկն ուղարկված է Էկոնոմիկայի նախարարություն, որտեղ այն կքննարկվի և օրերս դրա շուրջ որոշում կընդունվի»։

Հրապարակ

Մոտ երկու ամիս առաջ պատիվ ունեցա ծանոթանալու ռուս նշանավոր գրող Վիկտոր Երոֆեևի հետ: Խոսք էր գնում մշակութային փոխազդեցությունների մասին, և գրողն ասաց, թե հպարտ Է, որ իր վեպը` «Լավ Ստալինը», թարգմանվել է հայերեն: Բնական է, որ այդ հաճելի փաստը դրդեց ինձ տվյաւ գիրքը կարդալ:
Համակարգչային մեկ էջի սահմաններում հնարավոր չէ վեպը վերաշարադրել` քաղաքականություն չէ, որտեղ կես բառից ամեն ինչ պարզ է: Հենց Երոֆեևի այս գրքում կա այդպիսի միտք, քաղաքականությունն իր էությամբ միանշանակ է` բարեկամներ, թշնամիներ, ժամանակավոր դաշնակիցներ, ժամանակավոր մրցակիցներ և այլն: Մշակույթը շատ ավելի բազմազան է ու բազմաշերտ, և այդ է պատճառը, որ ցանկացած իսկական մշակույթ այս կամ այն չափով մարտահրավեր է ցանկացած քաղաքական համակարգի, ցանկացած ոեժիմի: Վեպն, ի վերջո, մարտահրավերի պատմություն է. այդպիսին էր «Մետրոպոլ» հայտնի գրական ժողովածուն, որով 1979-ին ոուս գրողները ցանկանում էին հակադրվել խորհրդային գրաքննությանը: Սակայն շատ ավելի կարևոր է, որ այդպիսին էր նաև գրողի հայրը, որն ազնվորեն ծառայում էր խորհրդային պետությանը, հավատում էր կոմունիզմին և «լավ Ստալինին», բայց լինելով դիվանագետ և շփվելով արևմտյան մշակույթի հետ` չէր կարող իր սեփական երկրի համակարգի համար ամբողջությամբ «յուրային» լինել: Իսկ գրքի գլխավոր գաղափարը, իմ կարծիքով, հետևյալն է. ի տարբերություն Լենինի, Տրոցկու, Հիտլերի, որոնք անցել են պատմության գիրկը, Ստալինն անմահ է. մասնավորապես, այն պատճառով, որ ցանկացած ռուս [խորհրդային] «նաչալնիկի» մեջ փոքրիկ «ստալին» է նստած, ցանկացած ոուսաստանցի [խորհրդային] ոստիկան իրեն պատկերացնում է որպես «Գուլագի» պատվիրակ` անկախ այն հանգամանքից, թե լսե՞լ է նա երբևէ ճամբարների այդ ցանցի մասին, թե՞ ոչ: [Գիրքը գրվել է 2004-ին, երբ պուտինյան Ռուսաստանը արդեն «գցել էր իր կամուրջը» դեպի ստալինյան դարաշրջան]: Իսկ այդ ամենի հիմքում ընկած է այն փաստը, որ Ռուսաստանի [նախկին Խորհրդային Միության] բնակչության մեծամասնությունը շարունակում է ապրել «ուժեղ ձեռքի» առասպելով, շարունակում է հավատալ, որ կգա ժողովրդի մի հայր, որն ամեն ինչ կկարգավորի, վստահ են, որ հնարավոր է հակառակ մարդկանց կամքի` «զոռով» երջանկացնել նրանց: Այդ առասպելն ապրում է և փոխանցվում է սերնդեսերունդ` ի հեճուկս ստալինյան չարագործությունների բազմաթիվ սահմռկեցուցիչ բացահայտումների: Ահա թե ինչու ազատական գաղափարներն ու ազատական հասարակական հոսանքները երկրագնդի 1/6-ում դժվարությամբ են ճանապարհ հարթում, պարբերաբար նահանջում են, ծաղրի են ենթարկվում:
Գուցե ես է՞լ իմ հարցում մոլորության մեջ եմ, և ինձ միայն թվում է, թե ես ազատական եմ, իսկ իրականում իմ մեջ նո՞ւյնպես փոքրիկ «ստալին» է նստած:

Առավոտ

ԱԺ ընտրությունների ընթացքում Սյունիքի մարզպետ Սուրիկ Խաչատրյանի համագյուղացի Սենիկ Ջուլհակյանը Քաղաքագետների միության նախագահ Հմայակ Հովհաննիսյանի դեմ մեկ քաղաքացիական և մեկ քրեական հայց էր ներկայացրել: Քաղաքացիական «գործով» Ջուլհակյանը Հմայակ Հովհաննիսյանից իրեն վիրավորելու ու խարդախություններով զբաղվելու մեջ մեղադրելու համար պահանջում է երկու միլիոն դրամ` գումարած մեկական միլիոն` փաստաբանական ծառայության համար:
Քրեական հայցով էլ Ջուլհակյանը պնդում է, որ Հովհաննիսյանը միջին ծանրության վնասվածք է պատճառել, ինչը Հովհաննիսյանը կատեգորիկ ժխտում է: Թերթը հիշեցնում է, որ Ջուլհակյանի ու Հովհաննիսյանի միջև խնդիրը ծագել է, երբ Ջուլհակյանը պահանջել է Հովհաննիսյանից ազատել «Հայհիդրոէներգանախագիծ» ընկերության շենքի ներքևի հարկում տեղակայված` Հմայակին պատկանող Քաղաքագետների միության գրասենյակը` պնդելով, որ այն ընկերությանն է պատկանում: Պարոն Ջուլհակյանի ներկայացրած քաղաքացիական հայցով նախնական նիստը օրեր առաջ է տեղի ունեցել: Պարոն Հովհաննիսյանի խոսքերով` ինքը միջնորդություն է ներկայացրել դատարան` հաշվի առնել, որ իր նկատմամբ քրեական գործ կա հարուցված, իսկ նման դեպքերում քաղաքացիական հայցերով դատավարությունը կասեցվում է: Գործով հաջորդ դատավարությունը այս ամսվա 31-ին է նշանակված: Պարոն Հովհաննիսյանը համոզված է` Սյունիքի մարզպետի հովանավորյալ Ջուլհակյանը քաղաքագետների միությունը սնանկացնելու ցանկություն ունի. «Սա կազմակերպված քաղաքական հալածանք է, որի նպատակն է սնանկացնել քաղաքագետների միությունը: Ինքը` Սենիկ Ջուլհակյանը, հայտարարում է, որ Սուրիկ Խաչատրյանն իր ընկերն է, այսինքն` փորձ արվեց ինձ զրպարտելով ներկայացնել որպես խուլիգանի ու մարդ ծեծողի… ես փաստերով եմ խոսում»:

Առավոտ

Հայաստանի և Խորհրդային Միության 20-րդ դարի պատմությունը ինձ միշտ հետաքրքրել է` նախևառաջ այն պատճառով, որ մեզ՝ հայերիս համար դա նշանակալից ժամանակաշրջան էր, քանի որ մենք նախորդ դարում երեք անգամ փորձել էինք պետություն ստեղծել: Երեք փորձերն էլ` չէի ասի, որ շատ հաջող էին, բայց միևնույն է` ազգը կազմակերպելու ավելի լավ ձևեր, քան պետությունն է, գոյություն չունեն, և դժվար թե որևէ մեկը հերքի, որ մենք նշանակալի հաջողությունների ենք հասել տնտեսության, մշակույթի, գիտության բնագավառներում հենց այդ պետությունների (հենց պետությունների և ոչ միայն Խորհրդային Հայաստանի] պայմաններում:
Իմ կարծիքով` վերաբերմունքը անցյալի նկատմամբ` թե 20 և թե 100 տարվա կտրվածքով, պետք է լինի որքան հնարավոր է բանական, էմոցիաներից զուրկ: Այդպես են վարվում, ասենք, իսպա-նացիները, որոն հավասարապես հարգում են թե Ֆրանկոյի կողմնակիցների և թե դրանց դեմ պայքարողների հիշատակը: Կամ ֆրանսիացիները, որոնք ընդունում են, թե յակոբինական տեռորն իր էությամբ հակամարդկային էր, կասեի նաև` «բոլշևիկյան», բայց միևնույն է` հարգանքի տուրք են մատուցում ֆրանսիական հանրապետության հիմնադիրներին:
Ճիշտ նույն ձևով պետք է գնահատել մարդկանց վարքը, ասենք, ստալինյան ռեպրեսիաների ժամանակ: Մատնագրեր [«դանոսներ») ստորագրել են ոչ միայն վերջացած սրիկաներն ու, ոչնչությունները, այլև արվեստի, գիտության նշանավոր գործիչները, որոնք իրենց բնագավառում հասել էին համաշխարհային բարձունքների: Պե՞տք է արդյոք հրապարակել այդ մարդկանց և նրանց զոհերի անունները, նրանց գրած մատնագրերը: Ես դրան կտրականապես. դեմ եմ, ինչպես դեմ եմ «լյուստրացիաներին», «կագեբեի» արխիվները բացելուն` ինչ համար անիմաստ թշնամացնենք այդ մարդկանց թոռներին ու ծոռներին: Նման ձևով` անիմաստ եմ համարում այսօր մանրամասն քննել, թե ով ինչ է արել քոչարյանական ռեժիմի ժամանակ, որը, ի տարբերություն դրան նախորդող և հաջորդող ավտորիտարիզմի, դրսևորում էր ակնհայտ բռնապետական միտումներ և այդ առումով մոտ էր ստալինյանին: Ինչպես էին իրենց դրսևորել, ասենք, զինդատախազ, իսկ այնուհետև` գլխավոր դատախազի տեղակալ Գագիկ Ջհանգիրյանը կամ արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը՝ կարևոր է այքանով, որքանով նրանք այսօր էլ ընդդիմության շարքերում առանցքային դեր են խաղում, և պետք է հասկանալ՝ պետությանը օգուտ կբերի՞, եթե նրանք, իշխանության գալուց հետո, պաշտոնավարին այնպես, ինչպես որ դա նախկինում էին անում: Բայց թե ինչպես էր քվեարկում Քոչարյանի ժամանակ ՀՀՇ ներկայիս նախագահ Արամ Մանուկյանը` դա մասնավոր, իր խղճին վերաբերող հարց է, որովհետև ոչ իշխանության, ոչ էլ ընդդիմության շարքերում նա որոշում ընդունող չէր և երբեք այդպիսին չի լինի: Այդ հարցը լույս աշխարհ բերելը, բացի անձնականից, ոչ մի հարց չի լուծում:
Այս դեպքում անիմաստ է անցյալը փորփրելը և հավելյալ թշնամանք առաջացնելը:

Առավոտ

Այն, որ Վանո Սիրադեղյանի թեման ժամանակ առ ժամանակ սկսում է հուզել մեր հասարակությանը, միանգամայն տրամաբանական է` այս գործիչը մեր պետության հիմքը դնողներից մեկն է: Ով ցանկանում է այդ պետության մեջ միայն վատը տեսնել, բնականաբար, այս առիթով մի երկու թունոտ ռեպլիկ կանի: Բայց ես փորձում եմ նկատել թե դրականը, թե բացասականը` ինչպես պետության, այնպես էլ նրա հիմնադիրների մեջ, իսկ քանի որ Վանոն բացակայում է, այս պահին կուզենայի միանալ նրանց, ովքեր շեշտում են նրա արժանիքները` հասկանալով, սակայն, որ անցումային ամենադժվար շրջանում ներքին գործերի նախարար աշխատած անձնավորությունը չէր կարող բոլոր տեսանկյուններից իրեն դրսևորել որպես կատարյալ հրեշտակ: Ես ոչ պաշտոնապես սկսեցի Վանոյի հետ շփվել 94-ի աշնանից և կարող եմ փաստել, որ նա տեսնում էր այն թերությունները, որոնք սաղմնային ձևով կային արդեն այն ժամանակ, իսկ այսօր հարյուրապատկվել ու հազարապատկվել են: Եվ, օրինակ, նրա «Շամիրամ» նախընտրական նախագիծը, որի հասցեին հնչել և հնչում են բազմաթիվ հայհոյանքներ, իմ կարծիքով, փորձ էր` հակադրվելու նախևառաջ իշխանության այդ դրսևորումներին. այդ կանա՞յք էին ավելի շատ սազում խորհրդարանին, թե՞ Կարամելները, Կոմբիկերները և Նվեր Չախոյանը: Դուք կասեք, իհարկե` խորհրդարանը պետք է ընտրվի ժողովրդի կողմից, ոչ թե արհեստական խմբակցություններ ստեղծվեն ՆԳ նախարարի կողմից. տեսականորեն դա ճիշտ է. իսկ գործնականում` քաղաքականությունը հնարավորի արվեստ է: Թող նրանք, ովքեր 95-ին Կարամելներին և Կոմբիկերներին առաջին անգամ խորհրդարան մտցրին, չձևացնեն, թե իրենք միշտ արդար ընտրությունների կողմնակից են եղել:
Ընդհանրապես, բազմիցս հնարավորություններ ունեի համոզվելու, որ Վանոն հեռուն է տեսնում և այսօրվա արատներից շատերն է կանխատեսել` դեռ այն ժամանակ, երբ իշխանափոխություն տեղի չէր ունեցել, և նա հանդես չէր եկել իր հրապարակախոսական հոդվածներով: Մի անգամ Վազգեն Սարգսյանն ինձ ասել էր` «շատերը գովում են Վանոյի ինտուիցիան` նրանք չեն հասկանում, որ կարևոր խնդիրների շուրջ պարզապես շատ է մտածում»: Հիմա էլ, վստահ եմ, շարունակում է մտածել: Իսկ որ չի խոսում` երբեմն լռությունն ավելի շատ բան է ասում:
Միանում եմ նրանց, ովքեր ուզում են, որ նա վերադառնա: Բայց` վերադառնա Հայաստան, ոչ թե քաղաքականություն: Նրա, ինչպես նաև «Ղարաբաղ» կոմիտեի նրա բոլոր «գործընկերների» աստեղային ժամը 88-90 թվականներն էին` քաղաքական պայքարի մասին նրանց պատկերացումները, ուզեն թե չուզեն, կապված են այդ ժամանակաշրջանի հետ: Իսկ այսօր մենք ապրում ենք բոլորովին այլ Հայաստանում և այլ աշխարհում: Կարծում եմ` կարիք չկա դա երկար ապացուցելու, և խորապես գնահատելով այդ մարդկանց վաստակը` կարծում եմ, որ նրանց մոտեցումները հնացել են: Բարոյական տեսանկյունից Վանոյի վերադարձն, անշուշտ, դրական դեր կխաղա: Էլ չեմ ասում, թե որքանով է դրանից շահելու գրականությունը:

Առավոտ

Հաճախ ծանոթ և անծանոթ մարդիկ, ինչպես նաև քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներ համեմատություններ են անում մեր երկրի և Վրաստանի միջև. շատերի կարծիքով` հարևանները բազմաթիվ հարցերում մեզնից առաջ են: Չգիտեմ, գուցե բիզնես մթնոլորտի կամ ինվեստիցիոն գրավչության տեսանկյունից դա այդպես է` նման բաներ հասկանալու համար անհրաժեշտ են մասնագիտական ուսումնասիրություններ: Բայց սովորաբար համեմատություններն արվում են ավելի պարզ, կենցաղային մակարդակով: Օրինակ՝ «գաիշնիկների» պահվածքի վերաբերյալ: Իսկապես, Վրաստանի մայրուղիներում չկան «թփերի տակ պախկված» և «որսի դուրս երած» ճանապարհային ոստիկաններ: Բայց նման ոստիկաններ այսօր չկան նաև հայաստանյան ճանապարհներին` մենք, համենայնդեպս, ադպիսիններին չհանդիպեցինք: Ասում են նաև, թե հայ մաքսավորները «քրքրում են» սահմանն անցնողներին, իսկ վրացիները` ոչ: Վկայում եմ, որ նման բան չկա. Բագրատաշենի անցակետում մեր կողմից սահմանն անցնելը տևեց 10 րոպե, իսկ վրացական կողմից` 5 րոպե, որովհետև առաջին դեպքում ուղևորները պետք է դուրս գան մեքենայից, իսկ երկրորդ դեպքում` ոչ: Ցանկալի կլիներ, իհարկե, որ մերոնք էլ այդպես կազմակերպեին, որ անհրաժեշտություն չլիներ լքել մեքենան: Բացի այդ` հայկական կողմից մինչև անցակետը մայրուղին վերանորոգվում է, իսկ շրջանցիկ ճանապարհը փոշոտ է և քարքարոտ: Դա էլ է մեր «մինուսը»:

Բայց իմ համար քաղաքակրթության «թեստը» ճանապարհային երթևեկությունն է: Եվ այդ առումով չեմ կարող ասել, որ Թբիլիսիում վարորդներն ու հետիոտնը ավելի «եվրոպամետ» են, քան Երևանում: Հակառակը` քաղաքում 60-70 կմ/ժամ «պաշտոնական» արագության պայմաններում նրանք քշում են 100-ի վրա, և մի բան էլ հետևիցդ «ջղայնացած» ազդանշաններ են տալիս` հավանաբար, դժգոհելով, որ դու օրենքով ես շարժվում: Հայաստանի մայրաքաղաքում այդպես է քշում վարորդների մոտ 20 տոկոսը, Թբիլիսիում` գրեթե բոլորը: Բացի այդ, այստեղ մեքենայի «թարթիչ» միացնելու և հետիոտներին զիջելու «ինստիտուտը» գրեթե բացակայում է: Այնպես որ` ասել, թե հոգեբանական առումով մենք` հայերս, խարխափում ենք քաղաքակրթական միջնադարում, իսկ վրացիներն արդեն միացել են լուսավոր Եվրոպային, մեծ չափազանցություն կլիներ:

Հին քաղաքը Թբիլիսիի կենտրոնական մասում, իհարկե, տպավորիչ է: Փառք ու պատիվ մեր հարևաններին, որ նրանք, ի տարբերություն մեզ` կարողացել են պահպանել հին քաղաքի համն ու հոտը, և դա շատ ավելի գրավիչ է զբոսաշրջիկների համար, քան, ասենք, մեր Հյուսիսային պողոտան: Եթե Թբիլիսիի այդ հատվածում շինարարություն է կատարվում, ապա բացառապես 19-րդ դարի շինությունների իմիտացիայի ոգով: Այդ հսկայական առավելության հետ մեկտեղ կա նաև թերություն` աղբի, մուրացկանների և բոմժատիպ կերպարների առատությունը: Ընդհանրապես, զուտ մակերեսային տպավորությամբ` ժողովրդի սոցիալական վիճակը մեր երկու երկրներում մոտավորապես նույնն է:

…Երբ ճանապարհ էինք հարցնում վրացիներից, նրանբ սովորաբար ասում էին` «վսյո վռեմյա պռյամո»: Երբ նույն հարցով դիմեցինք հայ «ստայանչիկին», նա սկսեց բացատրել` «սկզբից ձախ, հետո էլի ձախ, հետո աջ…»: Մենթալիտետների տարբերություն:

Առավոտ