Այսօր Ծաղկաձորում անկացվող «ՀՀ-ում գիտության ֆինանսավորման ավելացման և ֆինանսավորման ուղիների դիվերսիֆիկացիայի հնարավոր ուղիները» խորագրով համաժողովի մասնակիցներին  անակնկալ այցելել է Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանը։

Նա ելույթ է ունեցել քննարկման ժամանակ և ի պատասխան գիտնականների պահանջի ասել է, որ բոլոր ոլորտներն էլ ունեն իրենց խնդիրները, յուրաքանչյուրն իր ցավն է դեմ տալիս, և  որպես ավելի ռացիոնալ տարբերակ առաջարկել է  ոչ թե հենց այս պահին պահանջել ֆինանսավորման ավելացում, այլ վերակազմավորել ներսում եղած ռեսուրսներն ու ավելի արդյունավետ օգտագործել, տեսնել անհրաժեշտություն կա՞ արդյոք այդքան համարյա չգործող գիտական հաստատությունների և այդ հաստատությունները աշխատում են ամբողջովի՞ն, թե ուղղակի հաստատություններ կան, որոնք թղթի վրա են: Պետք է վերահսկել այսօր տրամադրվող ֆինանսների կառավարումը և տեսնել արդյո՞ք դրանք ճիշտ են կառավարվում, այնուհետեւ վերաբաշխել։

Արեգ Միքայելյան (ֆ-մ, գ.դ., ՀՀ ԳԱԱ Բյուրականի աստղադիտարան) առաջարկել է ՀՀ նախագահին իր սեփական ֆոնդից աջակցություն ցուցաբերել գիտնականներին ու ջանքեր գործադրել գիտնականի վարկանիշը բարձրացնելու համար։

Նախագահը պատասխանել է, որ հասարակության մեջ եղել են դեգրադացիոն պրոցեսներ և դրանք մեկ տարում կամ տասը տարում վերացնելը հնարավոր չէ. գիտնականի վարկանիշի անկումն էլ իր հերթին կապված է հասարակության վերաբերմունքի հետ։

Այնուհետեւ ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս քարտուղար Հրանտ Մաթևոսյանն է դիմել  Նախագահին այն հարցով, որ վիրավորում է նրան. գիտնականի աշխատավարձը մոտ երեք անգամ ցածր է հանրապետական միջին աշխատավարձից։ Գիտնականը խնդրել է ուշադրություն դարձնել այդ հարցին և վերանայել թվերը այս տարվա բյուջեի քննարկումներում։

Նախագահը պատասխանել է որ` իհարկե բարձր պետք է լինի գիտնականի աշխատավարձը, և ոչ միայն գիտնականի, բայց այդ ամենը արագ լուծվող հարցեր չեն և պետք է դիտարկել ընդհանուր իրավիճակի մեջ։

Վերջում Նախագահը հանձնարարել է առանձին հանդիպում կազմակերպել նախաձեռնության հետ, նաև հավելել, որ իր աջակցությամբ առանձին ֆոնդ կստեղծվի երիտասարդ գիտնականներին աջակցելու համար։

Հիշեցնեմ, որ համաժողովը կազմակերպել են Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամը, Հայաստանի ԱՄՆ շրջանավարտների ասոցիացիան (USAAA), ԱՐՄԱԿԱԴ-ը և ֆեյսբուքյան «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» նախաձեռնությունը, որը սոցցանցերում գործող ամենալայնածավալ նախաձեռնությունն է, և առայժմ` ամենաարդյունավետ։

Այս պահին Ծաղկաձորում երիտասարդ ու ավագ տարիքի գիտնականներ, գիտության կազմակերպիչներ, միջազգային կառույցների ներկայացուցիչներ, լրագրողներ, ովքեր մտահոգ են մեր երկրում գիտության ապագայով, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել արդեն` մրցունակ գիտության գոյությամբ  հավաքվել են և ազատ ընկերական մթնոլորտում փորձում են լուծում գտնել այս հարցին: Նրանք հրավիրված են  Օգոստոսի 26-28-ը մասնակցելու «ՀՀ-ում գիտության ֆինանսավորման ավելացման և ֆինանսավորման ուղիների դիվերսիֆիկացիայի հնարավոր ուղիները» խորագրով համաժողովին, որը կազմակերպել են Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամը, Հայաստանի ԱՄՆ շրջանավարտների ասոցիացիան (USAAA), ԱՐՄԱԿԱԴ-ը և ֆեյսբուքյան «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» նախաձեռնությունը:

Համաժողովի նպատակն է համախմբել մեր երկրի երիտասարդ ու ավագ սերնդի գիտնականներին, ներկայացնել թեմատիկ դասախոսություններ և մտագրոհների ու ակտիվ քննարկումների ձևաչափում արդյունքում հասնել գիտության ֆինանսավորման ավելացման ուղիների բացահայտմանն ու նպաստել այդ ուղիների դիվերսիֆիկացիայի` բազմազանացման համար օպտիմալ պայմանների ստեղծմանը:

Ներկա են շահառուներն ու հնարավոր թիրախային խմբի բավականին զգալի մասը:

Համաժողովի ընթացքում անդրադարձ կլինի պետբյուջեից գիտության ֆինանսավորման ձևերին, գիտամանկավարժական կադրերի պատրաստման և որակավորման խնդիրներին։ Կներկայացվի գիտության ֆինանսավորման ոլորտում միջազգային փորձը։

Մի խոսքով` մարդիկ հավաքվել են,  որ մի կերպ փրկեն գիտությունը: Տեսնենք ինչ կստացվի:

Ռադիկ Մարտիրոսյանը այսօր վերընտրվել է ԳԱԱ նախագահ: Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայում տեղի ունեցած ընդհանուր ժողովում
151 մասնակիցներից փակ գաղտնի քվեարկությամբ Ռադիկ Մարտիրոսյանի օգտին քվեարկել են 102-ը, իսկ նրա մրցակից` ակադեմիկոս Լենսեր Աղալովյանը ստացել է 34 ձայն:

Ճապոնացի գիտնականները մշակել են մեկ կենսաբանական տեսակի օրգաններն այլ կենդանու օրգանիզմում աճեցնելու նոր մեթոդ:

The Daily Telegraph թերթը նշում է, որ հետազոտության անցկացման համար Տոկիոյի համալսարանի գիտնականները գենային փոփոխությունների ենթարկված մկների հատուկ  տեսակ են ստեղծել, որոնք զրկված են ենթաստամոքսային գեղձերից: Մկների էմբրիոնների զարգացման որոշակի փուլում գիտնականները նրանց առնետի ենթաստամոքսային գեղձի բազմաթիվ ցողունային բջիջներ են ներարկել: Երբ մկները ծնվել են, նրանց մոտ շաքարախտի ախտանշաններ չեն բացահայտվել, որոնք անպայման ի հայտ կգային, քանի որ նրանց մոտ բացակայում է ենթաստամոքսային գեղձը: Պարզվել է, որ բոլոր մկներն ունեն գործող գեղձ, որը գրեթե ամբողջությամբ բաղկացած է առնետների բջիջներից: Հետազոտության ղեկավար, պրոֆեսոր Հիրոմիցու Նակաուչին մարդու գենետիկայի եվրոպական ամենամյա համաժողովին հայտարարել է, որ օրգանը մկների մոտ աճել է հենց այն հատվածում, որտեղ և պետք է լիներ ենթաստամոքսային գեղձը:

Ներկայումս գիտնականը ակնկալում է թույլտվություն ստանալ, որպեսզի նույն փորձը անցկացնի մարդու ցողունային բջիջների միջոցով, որը հետագայում կհեշտացնի մարդկանց օրգանների փոխպատվաստման գործընթացը:

Ես բազմիցս գրել եմ գիտնականների ֆեյսբուքյան նախաձեռնության մասին, բայց դադարեցի գրել, երբ «Գագիկ Ծառուկյան» բարեգործական հիմնադրամից «պոկեցին» միջազգային հեղինակավոր պարբերականներում տպագրած մեր երիտասարդ գիտնականների IF (inpact factor)` ազդեցության գործակից ունեցող նյութերի համար, իմ հաշվարկով, մոտ 15 մլն դրամ:

Ես այնտեղ էի, ներկա էի, ես տեսել եմ այդ երիտասարդների դեմքերը՝ նրանք չեն ուզում ուզվոր լինել…

Ուղղակի պատմեմ:

Գնացինք Ծառուկյանի կոնյակի գործարան՝ մրցանակաբաշխության: Ներքևում շինարարական աշխատանքներ էին կատարվում, փոշու մեջ կորանք` նախքան շենք մտնելը: Մտանք, մեզ գրանցեցին, ու բարձրացանք վերև: Արդարության համար ասեմ, որ «սթաֆը»՝ աշխատակազմը, բավականին կազմակերպված էր. աղջիկները՝ ժպտերես, առանց ավելորդ «մաքիաժի» ու շատ կարճ փեշերի, անվտանգության թե կազմակերպչական, չգիտեմ ոնց է ճիշտ ասել, մասը ապահովող երիտասարդը նույնպես բարեհամբույր էր ու, ըստ ամենայնի, շատ լավ գիտեր ու անում էր իր գործը՝ «ժողովրդին» պատրաստում էր «թագավորի» հետ հանդիպմանը: Մոտ կես ժամից ավելի սպասելուց հետո, երբ մի մասին տեղավորել էին արդեն երկար ու կլոր հուժկու սեղանի շուրջ` նույնքան հուժկու մարդաբոյի աթոռների վրա, մնացածին էլ սեղանի հետևներում՝ էնպես, որ հետևում նստածները չէին կարողանում տեսնել սեղանի շուրջ իրենց մեջքով նստած մարդկանց մարմնի գեթ մի թիզ մասը: Ես պտտվեցի, որ հարմար տեղ գտնեմ, ու որ ինձ երևա ամեն ինչ, չգտա: Տեղավորվեցի մուտքի մոտ: Դռներն անընդհատ փակում էին, դռան հետևում անձնակազմը փողկապներն ու սանրվածքներն էր դզմզում, ու վերջապես ՆԱ եկավ…

Բոլորը ոտքի կանգնեցին ու իրարից ամաչելով ծափահարեցին, այդ թվում` նաև ես. մեղքս ինչ թաքցնեմ՝ իրենց օրենքն էր, չնայած կարող էի հեռանալ, բայց հետաքրքրասիրությունս թույլ չտվեց գնալ, մնացի:

Ծառուկյանին ներկայացրեցին, հետո նա սկսեց խոսել այն մասին, թե որքան կարևոր է գիտությունը, և որքան են «իրենք» (ինչպես հայտնի է` Գագիկ Նիկոլաևիչենք սիրում են իրենց մասին հոգնակիով խոսել) ամեն ինչ անում, որպեսզի գիտությունը մեզ մոտ չմեռնի, որ գիտնականը կարենա որպես տղամարդ ընտանիք պահել, որ խոսելու տեղ ունենա ու մարդ զգա իրեն… և այլն, և այլն…

Հետո եկավ մրցանակները հանձնելու պահը, և Գագիկ Նիկոլաևիչին ասացին, որ գոնե 10 հոգու պետք է անձամբ հանձնի` չկարողացավ իրենից «ցրի» ձեռք սեղմելու ծանր պրոցեսը:

Ես նայում էի էդ երիտասարդներին ու ամաչում, որ մենք հասցրել ենք ամեն ինչ սրան… Ամաչում էի, որ պետություն չունեմ, որ պետությունս սնողը պետք է լինի նա, ով այսօր բարեգործում է… Ամաչելով էլ ոտքի էի կանգնել ու ամաչելով էլ ծափահարում էի… Նրանք էլ ամաչելով ստանում էին իրենց մրցանակները՝ որպես բարեգործություն, այն դեպքում, երբ դա պետք է աներ պետությունը ու աներ hավուր պատշաճի… Որ գիտնականին հոտնկայս դիմավորեինք, ոչ թե մրցանակը հանձնողին… Ներող՝ ստրկամտորեն…

Հանձնվեց 95 մրցանակ. ոմանք չէին ներկայացել տարբեր պատճառներով, բայց հիմնականում հենց էն պատճառով, ինչի մասին դուք մտածեցիք: Գագիկ Նիկոլաևիչն իր սնապարծության փայը ստացավ ի դեմս մի ծնողի (անունը չասեմ), որը ողողվել էր շնորհակալությունների մեջ, որն այդ օրն անվանեց իր կյանքի ամենաերջանիկ օրը, քանի որ իր որդու տաղանդն ու գիտելիքները գոնե մեկ մարդու կողմից գնահատվեցին: Հա, բան չեմ ասում, ծնողի համար տոն էր, ու ապրի Նիկոլաևիչը, ի դեպ` հենց այդ մարդուց էլ սովորել եմ այս դիմելու ձևը՝ Գագիկ Նիկոլաևիչ: Ուրեմն, ապրի´ ինքը, որ բարեգործում է, բայց ինչո՞վ է բարեգործում՝ հենց մեզնից կտրածով, հենց իմ փայով ու քո փայով, հենց անօրինությունները հովանավորելով, հենց «կոալիցիա-կոալիցիա» խաղալով… Գագիկ Նիկոլաևիչ, ինչո՞ւ եք ընտրովի բարեգործում, ինչո՞ւ եք ջնջել ձեր պաշտոնական ֆեյսբուքյան էջից ձեր սպորտսմենի` Սյու Սեպետչյանի մորը փրկելու խնդրանքը, ինչո՞ւ եք տենց կառչել էդ գիտնականներից…  ռեյտինգ է չէ՞…

Է՜հ, բարեգործներ, բարեգործներ… Ա’պրիորի PR-ը, հետո մնացածը… Լավ չի, սխալ է:

Մի խոսքով, ավարտեմ Գագիկ Նիկոլաևիչի ընդունելությունը նրանով, որ էդ բարեգործությունից մի այլ բարեգործություն ծնվեց, ու երիտասարդներից մեկն այդ գումարով համակարգիչ գնեց ու նվիրեց մի տաղանդավոր անապահով երեխայի: Բայց դա առանձին պատմություն է, դրա մասին հետո…

Ասածս ի՞նչ էր` կասեք:

Պե՞տք է գիտնականներին էդ տիպի «ֆինանսավորման ավելացում», սրանք հո գլոբալ հեռագնա պրոյեկտներ չեն, սա ընդամենը միանգամյա PR ակցիա էր, որ խոսվի այն մասին, թե Նիկոլաևիչը ինչքան է հարգում գիտությունը: Հա, ասում են` խոստացել է էլի բաներ անել, տեսնենք, ես միայն ուրախ կլինեմ: Բայց մեկ է՝ սիրտս կախ է էդ երիտասարդների համար, չի կարելի նրանց կոտրել երկու կոպեկ փողով: Բա 2-3 տոկոս ՀՆԱ էիք պահանջում, բա ի՞նչ եղավ ձեր պահանջը:

Բա հանդիպել եք է՛լ Երիտասարդական հիմնադրամի Կարենին, է՛լ Աշոտյանին, է՛լ Հովիկ Աբրահամյանն էր խոստացել խորհրդարանական քննարկումներ, հանձնաժողով էլ կա, որի մեջ, ի դեպ, մտնում են այն բոլոր կուսակցությունների ներկայացուցիչները՝ դաշնակները, ժառանգականները, ՀՀԿ-ականները, ԲՀԿ-ականները, բոլոր նրանք, ովքեր խոստացել էին բարձրաձայնել ու պետական, պատշաճ մակարդակով լուծել հարցը, ոչ թե  թողնել բարեգործների հույսին, որ նրանք էլ «աչոկ» ու ռեյտինգ հավաքեն դրանով:

Բայց…

Գիտնական ժողովուրդը հիմար չի, նրանց չես կարա խաբես ոչ 100 հազարով, ոչ 200, ոչ էլ միլիոնով, նրանք արժանապատիվ կյանք են պահանջում երկրից, ոչ թե բարեգործներից: Բարեգործներ են էլի՝ էսօր կան, վաղը մյուսներն են փոխարինելու: Ամեն ինչ փոփոխական է կյանքում: Հրեն՝ հենց գիտության ֆինանսավորման ավելացման էջում արդեն մարդիկ բողոքում են. «Դուք ո՞վ եք, ձեզ ո՞վ է իրավունք տվել մեր անունից խոսել», կամ՝ «Ո՞վ է որոշել` ով է արժանի մրցանակի, ի՞նչ հանձնախումբ է, որ անուններ չկան, չգիտենք` ում հարցնենք»: Էջը հավանել է 2 567 մարդ, որի գերակշիռ մեծամասնությունը գիտաշխատող է, մի մասը՝ «ռեյտինգ» հավաքող քաղաքական գործիչ ու միավոր, մի մասը` սովորական ֆեսյբուքահայ: Եւ ճիշտ հարցադրումներ են անում: Որովհետև ոչ ոք չի ուզում իրեն օգտագործված զգալ, կարծում եմ՝ Գագիկ Նիկոլաևիչը նույնպես: Մարդիկ անուններ են պահանջում, ես` նույնպես: Բայց նախաձեռնող խումբն այդպես էլ մնում է խորհրդավորության շղարշով պարուրված ամաչկոտ հարսի նման չխոսկան, իսկ մարդիկ խոսում են… Ինչ ասես չեն խոսում. էլ որ` ինչ-որ մեկի պրոյեկտն է, ու ոմանք քմծիծաղով են դա ասում՝ յանի գիտենք, թե ով ա, բայց չենք ասի, էլ որ` հատուկ ԲՀԿ-ական պրոյեկտ է, էլ որ` մի քանի մարդու հարստացնելու միտում ունի, էլ որ` հեսա ընտրություններ են՝ էլեկտորատ է, պետք կգա, էլ որ` էդ երիտասարդների ճնշող մեծամասնությունը հենց էս աշնանից գնում է արտագնա հրավիրված աշխատանքի, մնան` ի՞նչ անեն… Բա էլ ո՞ւմ համար է էս ղալմաղալը, եթե երիտասարդ գիտնականները, միևնույն է, գնում են…

Վերջը…

Ես միշտ ողջունել եմ քաղաքացիական նախաձեռնություններն ու աջակցել դրանց, բայց հիմա կամուկացի մեջ եմ՝ արդյո՞ք ինքս գործիք չեմ ուրիշի ձեռքին, արդյո՞ք ինձ հետ կեղտոտ խաղ չեն խաղում՝ վստահություն ու համակրանք ներշնչելով ու ինֆորմացիոն աջակցություն ստանալով, որպեսզի իրագործեն այդ պրոյեկտը, ոչ այդքան իմ սկզբունքներին համապատասխանող գործողությունների շարքով:

Ներեցեք ինձ, իմ գիտնական բարեկամներ, բայց ես ձեր բարի մղումներին չեմ հավատում: Իհարկե, ես ուզում եմ գիտությունը փրկել, ուզում եմ, որ մենք ունենանք արժանապատիվ ապրող ու հայրենիքի բարօրության համար գիտություն արարող ազնիվ ու արդար մարդիկ, որ մեր երիտասարդները չաշխատեն ուրիշ երկրների վարկանիշը բարձրացնելու համար, այլ օգուտ տան մեր երկրին: Բայց… Ի՞նչ գնով…

Որպես քիչ-թե շատ լավ խոհարար, ես գիտեմ, որ եթե ամենալավ միսն էլ տապակես վատ յուղով, ուտել չի լինի՝ վնաս կտա, ստամոքսդ կվառի, ու դու կերազես էն պահի մասին, երբ դեռ ոչ միսն էիր առել, ոչ էլ «ժարիտ» արել, էն էլ` փիս յուղով…

Հիշեցնենք, որ ավելի քան մեկ շաբաթ առաջ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը ծանուցագրեր է ուղարկել 13 տարի Ազգային գրադարանը ղեկավարած Դավիթ Սարգսյանին և Երաժշտական գրադարանը 15 տարի ղեկավարած Գուլիկո Նահատակյանին և տեղեկացրել, որ նրանց հետ աշխատանքային պայմանագրերն այլևս չեն շարունակելու: Ըստ այդմ, գրադարանների տնօրենները կաշխատեն մինչև սույն թվականի հունիսի 17-ը: Ծանուցագրերն անսպասելի են եղել տնօրենների համար, իսկ աշխատանքից ազատելու մասին պատճառներն` անհայտ:

Նորանշանակ տնօրեն Տիգրան Զարգարյանը  ծնվել է 1954 թ. փետրվարի 25-ին, Երևանում,սովորել է Երևանի ճարտարագիտական համալսարանում, մասնագիտացումը` գրադարանների և արխիվների թվայնացում և կառավարում։ Ունի ավելի քան 25 տարվա մասնագիտական փորձ։

Ի դեպ, Տիգրան Զարգարյանը մասնակցել է Հայաստանի գրադարանների ավտոմատացված ցանցի նախագծման աշխատանքներին։1994 — 2003 թթ. աշխատել է հանրապետական գիտաբժշկական գրադարանի ավտոմատացման բաժնի վարիչ, ապա` ԵՊՀ գրադարանի ավտոմատացման բաժնի վարիչ:

Ես արդեն գրել եմ (Հայաստանն իր գիտական ներուժով և արդյունավետությամբ բացարձակ առաջատար է՝ գիտեի՞ք, և Գիտնականները մշակութային հեղափոխություն են անում)  «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» ֆեյսբուքյան նախաձեռնության մասին: Հետևում եմ այդ էջին, խրախուսում, փորձում եմ օգտակար լինել գիտությանը, քանի որ առանց գիտություն մենք կդառնանք ոչինչ, իսկ դա մոտալուտ է, եթե գիտնականների համար այստեղ ապրելու ու գործելու արժանապատիվ պայմաններ չստեղծվեն:

Մարդիկ հեռանում են հայ գիտական աշխարհից երկու ճանապարհով՝ գնում են արտերկիր կամ մնում են այստեղ` գոյատևելու այլ միջոցներ ընտրելով: Առաջին դեպքում դեռ կարող ենք հետ բերել գիտնականին, եթե նորմալ պայմաններ առաջարկենք, բայց երկրորդ ճանապարհով գնացածները, ցավոք, կորսված են հայ գիտության համար: Նրանք այլևս չեն ներկայացնի մեր երկիրը հեղինակավոր գիտական ասպարեզներում, ու մենք կդառնանք «չմո» աբորիգեններ, որոնք ոչ մի աշխատանք շուտով չեն ունենա Impact factor- IP` ազդեցության գործակից ունեցող միջազգային գիտական ամսագրերում, որն էլ ուղղակի ցուցանիշ է:

Գիտնականները հանդես էին եկել մի շարք անվանական առաջարկներով, գրանցվել էր 15 առաջարկ, որտեղ շահառուներն ու թիրախային խումբը առավելագույնս հստակեցված էին: Այսօրվա օրով գիտնականները լուրջ հաջողություններ են գրանցել, ճիշտ է՝ ո՛չ պետական հովանավորությամբ, այլ բարեգործությամբ, հայտնի Գագիկ Ծառուկյանի ու նրա հիմնադրամի շնորհիվ: Նաև ճիշտ է, որ Ծառուկյանի տված 8 միլիոն դրամը Մանթաշովի բարեգործության ու մեկենասության մոտ չնչին բան է, բայց ոնց ասում է  ժողովուրդը՝ չեղած տեղից կաղամբն էլ միրգ է …

Ստորև ներկայացնում եմ նախաձեռնության էջում հանդիպած այս ծրագիրը, որը հենց Ծառուկյանի նվիրատվության արդյունքն է: Ի դեպ, հանուն օբյեկտիվության ասեմ, որ Ծառուկյանը նաև խոսել է բավականին զգալի, թե էդ «բավականին զգալի»-ն որքան է՝ գիտնականները չեն ասում, ներդրումներ անել ինովացիոն ծրագրերի մեջ: Հուսանք, որ էդ «զգալի»-ն գոնե Ծառուկյանի ապարանքի գնի մեկ տասներորդից շատ կլինի, այլապես՝ 8 միլիոն, 10 միլիոն, դրանք ի՞նչ են…

Ինչևէ, ներկայացնում եմ ծրագիրը, գուցե ընթերցողներիս մեջ կգտնվեն այդ պարբերականներում աշխատություններ տպագրած երիտասարդ գիտնականներ, որոնք, շնորհիվ նախաձեռնության, էդ 8 միլիոնն ունեն ու կարող են որոշ չափով գնահատված զգալ իրենց…

«Ազդեցության գործակից-IF ունեցող միջազգային գիտական ամսագրերում տպագրություններ ունեցող երիտասարդ գիտնանանների խրախուսման ծրագիր

Ծրագրի մասնակցության հրավեր

ԱԳ_ԳՖԱ-Գ.Ծ.1

«Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» (ԳՖԱ) ֆեյսբուքյան նախաձեռնությունը, www.facebook.com/science.and.finance, հայտարարում է բարձր Ազդեցության Գործակից (Impact Factor http://en.wikipedia.org/wiki/Impact_factor) ունեցող միջազգային գիտական ամսագրերում 2010 թ. ընթացքում տպագրված աշխատանքների երիտասարդ հեղինակների/համահեղինակների (մինչև 35 տարեկան) խրախուսման ծրագիր:

Ծրագիրն իրականացվում է «Գագիկ Ծառուկյան» հիմնադրամի ֆինանսական աջակցությամբ:

Ծրագրին կարող են մասնակցել միջազգային գիտական պարբերականներում 2010 թ. ընթացքում հոդվածներ տպագրած Հայաստանի Հանրապետության երիտասարդ քաղաքացիները (մինչև 35 տարեկան):

Հայտերը ներկայացնելու համար անհրաժեշտ է գրանցվել www.facebook.com/science.and.finance էջում և որպես մեկնաբանություն լրացնել մրցույթին մասնակցող հոդվածների հղման ամբողջական տվյալները՝ այս հայտարարության տեքստի հենց ներքևում (մանրամասները ստորև):

Յուրաքանչյուր գիտական աշխատանքի համար հատկացվելիք խրախուսավճարի չափի հաշվարկն իրականացվելու է Ազդեցության Գործակցի` ըստ բնագավառների նորմավորված հաշվարկային մեթոդաբանությամբ ու հաշվի առնելով ընդհանուր առկա ֆինանսական միջոցների ծավալը:

«Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում»-ը աշխատանքներ է տանում սույն ծրագրի ֆինանսավորման ծավալների մեծացման ուղղությամբ: Մենք կոչ ենք անում այլ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց մասնակցել սույն ծրագրին` հավելյալ ֆինանսների ներդրմամբ՝ այդ կերպ ավելացնելով յուրաքանչյուր հեղինակին վճարվելիք խրախուսավճարների չափերը:

Ծրագիրն ունի «ԱԳ_ԳՖԱ-Գ.Ծ.1» հապավումը: Խնդրում ենք ֆեյսբուքյան էջերում իրականացվող մուտքային (այսինքն՝ տվյալ առանձին քննարկման համար սկզբնական հանդիսացող) գրառումներում նշել այս հապավումը որպես մուտքային տող:

Ձեր տվյալները կստուգվեն և Ձեզ կտեղեկացվի խրախուսավճարի չափի մասին՝ ընտրված սկզբունքներին համաձայն: Հաշվարկի մեթոդաբանությունը կներկայացվի առանձին հայտարարությամբ:

Դիմումի վերջնաժամկետն է 2011 թ. հունիսի 5-ը:

Խնդրում ենք սույն հայտարարությանը հաջորդող մեկնաբանություններում բացառապես ներկայացնել միայն հայտեր: Այլ կարգի մեկնաբանությունները կջնջվեն»:

Գիտե՞ք, ինձ մոտ երկակի զգացումներ են առաջանում: Հիմա նստած մտածում եմ՝ արժի՞ ուրախանալ գիտնականների ձեռք բերած լոկալ հաջողությամբ, կամ՝ արժի՞ բավարարվել միայն քաղբանտարկյալների ազատ արձակմամբ, գուցե պետք չի՞ «պադաչկեք» ընդունել, պետք է ավելի պահանջատեր լինել, պահանջել միանգամից պետական աջակցություն գիտնականներին կամ արտահերթ ընտրություններ գոռալ… Չգիտեմ…

Գիտությունը պետք է պահել ցանկացած գնով՝ միայն ոչ  ուզվոր սարքելով ու նվաստացնելով գիտնականին ու նրա արժանապատվությունը:

Հա, ճիշտ եմ ասում, վերջերս հասկացա: Ես հետևում եմ «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» ֆեյսբուքյան նախաձեռնության էջին, եղել եմ նրանց հանդիպմանը «Ժառանգություն» կուսակցությունում, որտեղ պատգամավորները լսեցին գիտնականների պահանջները, ընդունեցին դրանց արդարացիությունը, ու դրա արդյունքում Անահիտ Բախշյանը «Խորհրդարանական շաբաթ» հաղորդման շրջանակներում բարձրաձայնեց գիտնականների պահանջը՝ բարձրացնել ֆինանսավորումը, այլապես «Հայաստանում գիտությունը կարող է ֆիզիկապես դադարել գոյություն ունենալ: Կառավարությունը պարտավոր է անհրաժեշտ գումարներ գտնել ու տրամադրել պետական անվտանգության տեսակետից կարևորագույն խնդիրը` ուղեղների արտահոսքը կանխելու համար»:

Հաջորդ հանդիպմանը ներկա չէի. պատմում է Կարապետ Մկրտչյանը, շատ երիտասարդ՝ 23 տարեկան, գիտությունների թեկնածու, որը մի ոտքով արդեն դրսում է՝ տանում են, լավ պայմաններ են առաջարկում, ինչի՞ չգնա որ, մնա էստեղ՝ ո՞նց գոյատևի: Էլ չեմ ասում գիտնականին արժանապատիվ ապրուստ ապահովելու մասին, որ արվում է յուրաքանչյուր երկրում, որտեղ գնահատում են գիտնականին կամ ինչպես սիրում էր ասել Վիկտոր Համբարձումյանը՝ գիտաշխատողին: Որովհետև գիտնականը տալիս է գիտական արտադրանք՝ աշխատությունների ու հոդվածների տեսքով, իսկ արդեն զանազան ինստիտուտներ իրագործում են կամ չեն իրագործում հայտնագործություններն ու նորամուծությունները: Ավելի շատ՝ չեն օգտագործում, որովհետև, իմ հիշելով, էդպիսի կարգին կառույց չկա մեզ մոտ: Հա՛, ուրեմն՝ Կարապետի պատմածը. «Ազգային ժողովի պատգամավոր, ՀՀԿ երիտասարդական կազմակերպության խորհրդի նախագահ Կարեն Ավագյանի նախաձեռնությամբ, մայիսի 5-ին տեղի ունեցավ հանդիպում երիտասարդ գիտնականների և ուսանողների հետ: Հանդիպման պատճառը ՖԲ-ում տեղի ունեցող բուռն քննարկումներն են գիտության ֆինանսավորման ավելացման վերաբերյալ:

Հնչեցին կարծիքներ, որ Հայաստանում գիտությանը և գիտնականին պետք է պետական և հասարակական ուշադրության արժանացնեն: Կարեն Ավագյանը խոստացավ ԲՈՀ-ի նախագահին ներգրավել այս քննարկումներին, առաջարկներ անել՝ ընդհուպ մինչև գիտական ատենախոսությունների վրա դրվող պայմանները վերանայելու և կանոնակարգերում որոշակի փոփոխություններ կատարելու ուղղությամբ:

Հնչեցին կոնկրետ առաջարկներ և մեխանիզմներ, որոնք կնպաստեն երկրում գիտությունը զարգացնելու, երտասարդ գիտնականներին խրախուսելու և գիտության մեջ ներգրավելու ուղղությամբ: Խաչիկ Գևորգյանը նշեց, որ բնական գիտությունների ոլորտում համեմատաբար վիճակը լավ է, սակայն հասարակական գիտություններում վիճակն ավելի քան ողբալի է: Միջազգային ճանաչում ունեցող ամսագրերում և պարբերականներում հրապարակումներ չկան:

Քանի որ շատ կարևոր է ունենալ հասարակական գիտությունների, մասնավորապես՝ հայագիտական հրապարակումներ միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում, իսկ որոշ դեպքերում՝ դրանք տուժում են մասնագետների լեզվին չտիրապետելու պատճառով, առաջարկ հնչեց պետական ֆինանսավորում հատկացնել արժեքավոր աշխատությունների թարգմանության համար:

Նշվեց, որ (զարմանալիորեն) այս խնդիրը չկա բնագիտական սեկտորում, որտեղ գիտնականները տիրապետում են անգլերենին ու կարողանում են հրապարակել իրենց աշխատանքները միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում:

Կարեն Ավագյանը խոստացավ ցանկացած կերպ աջակցել նախաձեռնությանը, մասնավորապես՝ դրա մասին բարձրաձայնել Ազգային Ժողովում, կազմակերպել խորհրդարանական լսումներ, քննարկումներին ներգրավել ՀՀ ԿԳ նախարար Արմեն Աշոտյանին: ՀՀ ԱԺ պատգամավորը նաև ասաց, որ հնարավոր է ինչ-ինչ նախագծերի ֆինանսավորում՝ երիտասարդական հիմնադրամի միջոցներով»:

Մեր ֆիզիկոսները, տեսեք, ինչ գեղեցիկ շարադրանք ունեն, ինչ կոռեկտ են:

Ինձ բավականին դժվար է համոզել, որ Կարեն Ավագյանը, որը ՀՀԿ երիտասարդական կազմակերպության խորհրդի նախագահն է, նոր է լսում, որ երիտասարդ գիտնականի աշխատավարձը 32 հազար դրամ է, կամ՝ եթե չի լսել, ուրեմն՝ իր կառույցում գիտնականներ չկան, իսկ դա շատ բան է ասում կառույցի մասին: Այն երկրում, որտեղ չի գնահատվում ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող գերակա ոլորտը՝ գիտությունը, ու ոչ միայն պետության, այլ նաև պետական քաղաքականության հետևանքով կորսված գոնե սովետի գիտնականի հանդեպ հարգանքի չափը, եթե ոչ՝ պաշտամունքի չափը, ի վերջո՝ ունենում են այն, ինչը հիմա մենք ունենք՝ ուղեղների արտահոսք:

Ու մենք, որ ամեն տեղ ասում ենք, որ մեր հարստությունը մեր միտքն է, մեր մտավոր պոտենցիալը, դա էլ չենք ունենա: Նավթ չունենք, գազ չունենք, սահմանափակ ենք՝ Հոլանդիայի պես՝ երբեք չենք օրինականացնի մարիհունանան,  որ դառնանք տուրիստական դրախտ, մի պղինձ ու մոլիբդեն ունենք, մի քիչ ոսկի ու ուրան, բայց էդ էլ կվերջանա մի օր, չնայած երկրին բան չի գալիս դրանից՝ մի 10 հոգու գրպանն է մտնում, բայց դե՝ ինչևէ… Ու վերջ, էլ ոչ մի բան չենք ունենա: Իսկ գիտնականները կարան ասեն՝ ոնց անենք, որ ապրենք ու լավ ապրենք:

Ես գիտեմ փոքրուց, որ ամեն քաղաքակրթության հրաշք, ամեն ինչ, ինչը մեզ էսօր տալիս է հարմարավետություն ու հեշտացնում մեր կյանքը, լուսավորում, ամեն-ամեն ինչ՝ լամպից մինչև ինտերնետ՝ գիտության շնորհիվ է: Հիշում եմ, մի ժամանակ, երբ եղավ Չեռնոբիլը, մարդիկ շատ էին խոսում այն մասին, որ գիտությունը վնասում է մարդկությանը: Հիշում եմ, բանավիճում էին, ասում էին՝ ավելի լավ է անլույս ապրենք, քան թե ատոմակայանը պայթի: Անիծում էին ատոմը կիսողին: Անջատեցին ատոմակայանը, անլույս մնացինք մի քանի տարի, ու էլի միացրեցին: Հասկանալի է, սեյսմիկ շրջանում ատոմակայանը վտանգավոր է, պետք է այլընտրանք գտնել:

Իսկ ո՞վ պետք է գտնի: Գիտնականը: Իսկ ի՞նչ գիտնական, եթե բոլորը գնան: Մտածենք սրա մասին, կարևորենք մեզ համար գիտության դերը մարդու ու հասարակության կյանքում, ի վերջո՝ սահմանենք մեզ համար, որ գիտությունը մեզ անհրաժեշտ է օդուջրի պես, օգնենք բարելավել գիտաշխատողների պայմանները, որ վաղը, մյուս օրը գլխներիս չտանք կոպեկներով սեփականաշնորհած օբյեկտատերերին օլիգարխներ տեսնելով: Մենք ենք թույլ տվել…

Այս ֆեյսբուքյան նախաձեռնությունը մինչև այսօր եղածներից տարբերվում է իր և՛ քանակական, և՛ հատկապես որակական առումներով, քանի որ գրանցված մոտ 1900 մասնակիցներից համարյա թե բոլորը՝ բացառությամբ մի 200 համակիրների, գիտնականներն են ու այն կառույցները, որոնք կարող են, այսպես ասած, «հարցեր լուծել»՝ շահառուներն ու թիրախային խմբերը:

Նախաձեռնության մեկ այլ առանձնահատկությունն այն է, որ այստեղ չկա ոչ միայն հիերարխիկ, այլև նույնիսկ կազմակերպչական կորիզ՝ չես կարող որոշել, թե ով է ի վերջո գլխավորը, այսինքն՝ գլխավոր չկա, նախաձեռնող խումբ չկա:

Եվ ամենակարևորը. ի տարբերություն սովորաբար գործածության մեջ մտնող առաջարկներից, առաջին անգամ գիտնականները հանդես են եկել առաջարկներով, որոնք անվանական ամրագրված են, և հետագայում բավական կլինի, օրինակ, Ռուզան Սոխոյանի ասպիրանտներին՝ ընդունվելուն պես, միանվագ որոշակի գումար տրամադրելու առաջարկն ուղղակի կոչել Ռուզան Սոխոյանի առաջարկ, կամ՝ Անահիտ Բախշյանի:

Հետո էլի բաներ եղան, մի քանիսը նորից թվեմ՝ վարչապետը ոնց որ նկատեց ֆեյսբուքյան բումը, իսկ դա, անշուշտ, բում է՝ վերը թվարկված պատճառներով: Վերջապես նկատեց, որ գիտնական լինելու չափանիշներից կարևորագույնը միջազգային բարձր վարկանիշ ունեցող պարբերականներում հոդված տպագրելն է, իսկ 28 հազարով ոչ ոք չի նստելու այստեղ հոդված գրի Հայաստանի անունից, ու որոշեց, որ հենց նախատեսված գումարը լինի, Հայաստանում լավագույն 50 երիտասարդ գիտնականներին պետբյուջեից ամսական վճարել հավելյալ 50-100 հազար դրամ՝ որպես աշխատավարձ։ Բայց դա առնվազն ծիծաղելի է, ամեն ոլորտից ստացվում է երկուական մարդ:

ՀՀ գիտության պետական կոմիտեի նախագահ Սամվել  Հարությունյանը հայտարարել է նաև, որ այս տարի առաջին անգամ Հայաստանում նախատեսվում է պետական բյուջեից ինովացիոն ծրագրեր ֆինանսավորել՝ մոտ 170 մլն դրամ.  կֆինանսավորվեն նորարարական բնույթի այն ծրագրերը, որոնք կունենան նաև համաֆինանսավորում:

«Պետությունը ծրագրերի համար կհատկացնի գումարի 85 տոկոսը, իսկ մնացած 15 տոկոսը գիտնականը պետք է հայթայթի ինքը։ Այսինքն, գիտնականը պետք է պայմանավորվածություն ձեռք բերի որևէ գործարարի հետ ծրագրի համաֆինանսավորում ստանալու համար, այնուհետև նոր ներկայացնի ծրագիրը»,-ասել է նա ու մոռացել նշել, որ գիտնականները քանի տարի է նույնատիպ  առաջարկներով հանդես են գալիս, էն էլ՝ ոչ թե 85/15, այլ 30/70 հարաբերակցությամբ ֆինանսավորման, ու մերժվում են: Բայց դե՝ լավ է ուշ, քան երբեք։ «Եթե այս ծրագիրը աշխատի, ապա պետության կողմից ինովացիոն ծրագրերին տրամադրվող հատկացումները տարեցտարի կավելանան»,- ասել է նա: Ծրագիրն աշխատում է ողջ աշխարհով մեկ, էստեղ էլ կաշխատի հաստատ:

Էսքան բան է արվել էն պահից սկսած, ինչ գիտնականները բարձրաձայնել են իրենց խնդիրները: Շատ մեծ բան չի, բայց ուրախալի է, որ ստացվում է գիտնականների մոտ: Ի վերջո, գերնպատակը պետք է լինի գիտնականի համար ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ նա չմտածի հայրենիքը լքելու մասին: Վաղուց ժամանակն է, որ օդանավակայանում ոչ թե զորակոչիկներին բռնեն ու բաց չթողնեն, այլ գիտնականներին:

Լուսինե Վայաչյան