Հայը: Հայը գոյն իր սկսել է հերոսութեամբ մտքի եւ բազկի: Բազկի ուժն ու արեան գինը զրահաշապիկ արած հայը մինչ օրս պահել ու սերունդներին է ավանդում իր հանճարի հազարամեա մասունքները, որ այսօր ապավինել է իր նախնեաց այս մի փոքրիկ հողակտորին: Մասունքներն այդ որպէս մանանայ, իր տարագիր զավակների նման յաշխարս են ի սփիւռս:

Դարերի կործանարար ալեբախումների հորձանուտում հայոց փրկութեան գոյատեւման հիմնական եւ հաստատուն խարիսխը եղել է ու կա զորավոր հայ ընտանիքը՝ազգային ձևավորման, զարգացման ու միասնութեան ակունքը, ազգի հարատևման առհավատչեան:

Մարդու ճշմարիտ կենսագրութիւնն սկսվում է հիւսվել իր ընտանիքից, իր ծնողներից, իր արմատներից, որոնք աղբիւրներն են ավշաբեր արեան: Մեր իմաստուն պապերի մեզ կտակած ամենամեծ ու անեղծ հարստութիւնը հայերենն է, որ հոսում է հազարամեակների ակնակիտ ակունքից: Հայերենն է մեր պայքարի ու գոյատևման ամենահզոր զենքը, մեր ինքնութիւնը հաստատող անփոխարինելի անձնագիրը, մեր միտքն ու մտածողութիւնը, մեր հավատո հանգանակը:

Հայոց լեզուն պատկանում է հնդեւրոպական լեզվաընտանիքին եւ նրա մի առանձին ճիւղն է: Այն ձևավորվել է հազարամեակներ առաջ՝հայ ժողովրդի ծագման հետ իբրև բանավոր խոսակցական լեզու: Մինչև գրային լեզու դառնալն այն իր ժողովրդի նման առնական էր ու տոկուն, հիւթեղ էր ու նվագուն, հնչեղ ու ճկուն, արևելցու նման տաք ու գունեղ: Այդ են վկայում մեզ հասած ժողովրդական բանահիւսութեան նմուշները: Սակայն եղավ մի պահ, երբ հայը հասկացավ, որ իր գոյը պիտի հաստատի ոչ միայն զենքով ու հավատով, այլև գրով: Եւ 406 թվականին հայորդի սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցը իր հանճարի ուժով երկնեց ժողովրդին կործանումից փրկող հայոց այբուբենը՝հայ ժողովրդի հարատևման վկայագիրը: Հայոց լեզուն դարձավ գրային լեզու՝ոսկեղենիկ գրաբար, որով ստեղծվեցին հայոց դպրութեան աննման գանձերը: Հայ գրերի գիւտը ունեցավ ոչ միայն ազգային, այլև համամարդկային նշանակութիւն. ինքնուրույն մշակույթի ու գրականութեան հետ զարգացավ եւ թարգմանչական գրականութիւնը, որի շնորհիվ համաշխարհային գրականութեան գանձերը հայ ժողովրդին հասան, հույն, ասորի եւ այլ փիլիսոփաների մի շարք գործեր մարդկութեանն են հասել հայերեն թարգմանութիւնների շնորհիվ, քանզի չկան նրանց բնագրերը:

Հայոց լեզուն դարերի ընթացքում ունենալով իր զարգացումը ( գրաբար, միջին հայերեն, աշխարհաբար) ուսումնասիրութեան առարկա դարձավ ոչ միայն հայ ( Մխիթար Սեբաստացի, Արսեն Այտընեան, Մանուկ Աբեղեան, Հրաչեա Աճառեան, Գևորգ Ջահուկեան), այլև օտար լեզվաբանների համար (Հ. Հիւբշման, Հ. Պետերման, Ա. Մեյե, Ն. Մառ եւ այլոք): Ֆրանսիացի մեծ ար—ակագիր Վ. Հիւգոն մեծ պատիվ է համարել հայերեն թարգմանվելը, իսկ անգլիացի հանճար Բայրոնը, 1817թ., Վենետիկի սուրբ Ղազար կղզում, Մխիթարեան միաբանների մոտ սովորել է հայերեն եւ գրել. « Ճոխ է հայոց լեզուն, և արժէ, որ մարդ չարչարվի այն սովորելու համար. ես ջանք եմ թափում և կշարունակեմ այն ուսումնասիրել»:

Մենք կառծում ենք, որ չի մարել հետաքրքրությունը հայոց լեզվի նկատմամբ, քանզի այսօր էլ աշխարհի շատ գիտնականներ ակնածանքով հլուխ են խոնահում Երևանի Մատենադարանի հազարավոր ձեռագրերի առջև: Անկախ Հայաստանն օրեց օր ընդլայնում է իր կապերը աշխարհի հետ, կարծում ենք,որ հայերեն սովորելն այսօր ունի գործնական նշանակություն : Բարբարոսն ուզեց, բայց չկարողացավ սպանել մեր գիրն ու գրականությունը : Այն շարունակում է ապրել ու օրից օր հզորանալ : Մեր ջահերը շարունակվում են վառվել այսօր ավելի պայծառ քան երբևէ :

Մեր երախտիքն ու շնորհակալուէյունն ենք հայտնում Տեր Վաչե Քահանա Հայրապետյանին ում շնորհաշատ ջանասիրությամբ կազմակերպվեց ու հիմնադրվեց Հայ Եկեղեցական Ծուխ Ստրասբուրգում, համախմբելով հայ համայնքին եկեղեցու շուրջ, ուր ամեն անգամ գտնվելով  ազգային ապրումներիս մեջ վերանորոգվում եմ : Եկեղեցուն կից ստեղծվեց կրթական և մշակութային միություն : Միության օրակարգում իր ուրույն տեղն է գրավում մատաղ սերնդի ուսման, հայեցի կրթության և դաստիարակության խնդիրները : Հայեցի կրթությունը մեր ժողովրդի համար միշտ արդիական է և հայապահպանության համար կենսականորեն կարևոր : Բոլորս պիտի համախմբվենք եկեղեցու շուրջ մեր լեզուն, պատմութունն ու մշակույթը սրբորեն պահպանելու համար, կրթվելու ազգային հոգևոր արժեքներով, և որը մատուցվում է նվիրյալ մանկավարժների կողմից Անուրանալի ճշմարտություն է, որ եկեղեցին շարժիճ ուժը կհանդիսանա, այն կդարնա համայնքի հայ մշակույթի, պատմության ու լեզվի ողնահարը : Այն կարթնացնի համայնքին իր խորը քնից, մղելով նրան վերածննդյան ու ինքնագիտակցության : Թող Աստված օրհնի, շնորհազարդի և հաջողությամբ պսակի մեր բռնած ուղին :

Հ.Գ Հոդվածի հեղինակը  Ստրասբուրգի Մշակութային Կենտրոնի  Խորհդի Անդամ

դոկտոր, պրոֆեսոր Մկրտիչ Թենեգեջյանն է:

Նա ծնվել է 1954թ. մարտի 21-ին, Սիրիայի Հալեպ քղաքում: Ուսումնառել է Կիլիկյան վարժարանում, ապա Ութրթաունի քոլեջում. Հետագայում ուսումը շարունակել է նաև հայրենիքում, Մոսկվայում և միացյալ նահանգներում:

Հեղինակ է շուրջ երեսուն գիտական աշխատությունների, տասնյակ գիտական հոդվածների և մասնագիտական  բառարանների:

Տիրապետում է հայերեն, անգլերեն, ռուսերեն, արաբերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, պարսկերեն լեզուներին.

Ստրասբւրգի հայ Առաքելական  Եկեղեցիուցու մամլո դիվան

Այսօր Ազգային ժողովում ծավալվեց  հերթական քննարկումը` 2013 թվականի բյուջեի նախագծի հետ կապված: Օրակարգում էին գիտության, կրթության, մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ֆինանսավորման հարցերը:

ՀՀ ֆինանսների նախարարի առաջին տեղակալ Պավել Սաֆարյանը  տեղեկացրեց, որ 2013թ.-ի պետական բյուջեի նախագծով գիտությանն ուղղված ծախսերը կկազմեն 11,24 մլրդ դրամ` 2012 թվականի 10,1 մլրդ դրամի դիմաց կամ 1,07 մլրդ դրամով ավելի: Աճը հիմնականում պայմանավորված է 2013թ.-ից «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի կիրառմամբ և քաղծառայողների աշխատավարձի բնականոն աճի համար անհրաժեշտ լրացուցիչ միջոցներով: Նաև  ավելացրեց, որ գիտնականներին սոցփաթեթում ներառելու հարց 2013թ. բյուջեում ներառված չէ:

Հայ ազգային կոնգրես խմբակցության անդամ Հրանտ Բագրատյանը հետաքրքրվեց է, թե ինչպե՞ս են պատրաստվում գիտելիքահեն տնտեսություն ստեղծել, երբ գիտությանը չեն  տրամադրում նույնիսկ պահանջվող 1% ֆինանասավորումը:
Բագրատյանը բարձրացեց նաև տարեց գիտնականներին՝ սոցփաթեթում ներառելու և  գիտական աստիճանների համար հատկացվող հավելավճարների հարցը:

«Ես կարծում եմ, որ այն ոլորտները, որտեղ մենք տոկոսներ ենք ամրագրել, միշտ պրոբլեմների են հանգեցնում, քանի որ կառավարությանը և ԱԺ-ին տեղ չի մնում քննարկումների և հնարավոր փոփոխությունների համար»,- գիտության ֆինանսավորման սահմանված տոկոս ունենալու մտքին  այսպես  արձագանքեց Սաֆարյանը՝ հավելելով, որ  ծրագրեր լինելու դեպքում է պետք ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը, ոչ թե ինքնանպատակ:

ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի հարցերով հանձնաժողովի անդամ, ՀԱԿ խմբակցության պատգամավոր Արամ Մանուկյանը գիտնականների աշխատավարձերը համարեց  զավեշտալի. «Անիմաստ է խոսել գիտության  մասին և աշխատավարձը պահել երկու անգամից ցածր»,- նշեց Մանուկյանը, միևնույն ժամանակ ցույց տվեց ուղղին.  աշխատավարձի բարձրացում հնարավոր է անել` կրճատելով  ստվերային տնտեսությունը, շքեղ շինարարությունները:

Ինչևէ  քննարկումից հետո մենք խոսեցինք որոշ  պատգամավորների հետ հետաքրքրվելով, թե արդյո՞ք հետևողական կլինեն իրենց պահանջներին, և նույն եռանդով կաշխատեն, որպեսզի կրկանպատկվի գիտաշխատողի աշխատավարձը կամ գոնե հասցվի միջին աշխատավարձի մակարդակին:

Հեղինե Բիշարյան.«Վերջին տաս տարիների ընթացքում մեր կուսակցությունը, նաև  ես  մշտապես բարձրացրել ենք այս խնդիրները. գիտաշխատողների հավելավճարների ավելացման, լրացուցիչ ֆինասավորում ապահովելու մասին: Ցավոք, մենք այսօր չունենք լուրջ  երիտասարդ գիտնականներ, որոնք կփոխարինեն հին սերննդին, իսկ այս ամենի պատճառը իհարկե ցածր աշխատավարձն է: Այսօր ԱԺ-ում հենց գիտության կրթության մասով բյուջեի քննարկում է լինելու, բայց ես վատառողջ լինելու պատաճառով չեմ կարողացել  ներկա լինել, բայց վստահ եմ, որ կլինեն առաջարկներ ու պահանջներ»:

Մեր այն հարցին թե ինչպե՞ս կբացատրեք այն համգամանքը, որ ՕԵԿ-ը իր նախընտրական ծրագրում գրեթե սպիտակ էր թողել գիտության էջը, տիկին Բիշարյանը ասաց.«Ծրագիրն այնպիսի բան է, որ  ամեն մի նախադասության ու դրույթի տակ շատ ենթաշերտեր կան: Գուցե հենց կոնկրետ չի նշվել աշխատավարձի բարձրացում և այլն, բայց ես բացառում եմ այն, որ մենք չենք անդրադարձել ոլորտի խնդիրներին»:

Հրանտ Բագրատյան-  «2013 թ. պետական բյուջեի նախագիծը գնահատում եմ  ծայրահեղ անբավարար: Իմ նկատառումով՝ գիտության ֆինանսավորումը բյուջեով նախատեսված գումարով կազմելու է ՀՆԱ-ի 0,246 տոկոսը կամ 11,2 մլրդ դրամ: Առաջիկայում հնարավորություն կլինի մերժելու ևս մի օրենսդրական  նախաձեռնություն,  որտեղ գրված կլինի, որ գիտությանը տրվում է առնվազն 1 տոկոս»,- ասաց  Բագրատյանը:

Աղվան Վարդանյան — «Ներեցեք բայց ես հեռախոսով ոչ մի զանգի չեմ պատասխանում: Ես ճիշտ չեմ համարում  լրագրողներին հեռախոսով պատասխանել: Ներողություն եմ խնդրում…»

Հայկ Բաբուխանյան— «Կասեմ տեղի ունեցավ բազմաթիվ շահագրգիռ  ելույթներ, ինչպես ոլորտը ներկայացնող գործադիրի կողմից, այնպես էլ պատգամավորների: Բայց ասեմ, որ Հանրապետական կուսակցությունը այս խնդիրների քննարկման հարցում ամենաակտիվն է: Իհարկե դահլիճում կային այլ ուժեր,  որոնք փորձում էին ակտիվություն ցուցաբերել: Սակայն ցավով պետք է նշեմ, որ  գիտության խնդիրը շահարկում են, բայց ոչ առարկայական լուծումներ գտնելու առումով: Ինչ վերաբերում է ինձ ես ելույթ ունեցա, հանդես եկա մի քանի առաջարկություններով ու հարցերով: Այդպիսի ելույթներ կլինեն նաև առաջիկայում՝ մասնավորապես գիտաշխատողների սոցիալական փաթեթում ներգրավելու հարցին լուծում տալու համար»:

Արդյո՞ք օրվա ծանր քննարկումն էր պատճառը, որ պատգամավորներից մասնավորապես՝ Խաչատուր Քոքոբելյանը, Արծվիկ Մինասյանը, Զարուհի Փոստանջյանը,  մինչ քննարկումը սկսելը խոստացան ավարտից հետո մեկնաբանություներ տալ, իսկ ավարտից հետո դարձան անհասանելի:

 Շուշան Գալստյան

Ըստ ՀՀ 2013 թվականի պետական բյուջեի նոր նախագծի՝ գիտության բնագավառի ծախսերը կազմում են շուրջ 11,241.7 մլն դրամ (ինչը կազմում է 2013թ. ՀՀ պետական բյուջեի ծախսերի մոտավորապես 1%-ը), որից՝

8106. մլն դրամ՝ բազային ֆինանսավորում,

1536.7 մլն դրամ՝ պետական նպատակային-ծրագրային ֆինանսավորում,

1071.8 մլն դրամ՝ պայմանագրային (թեմատիկ) ֆինանսավորում:

Կառավարությունը նախատեսում է 2013թ. ՀՀ պետական բյուջեի եկամուտները ավելացնել 13,2%-ով, այնինչ գիտության ոլորտի ֆինանսավորումը նախատեսվում է ավելացնել մոտավորապես 11%-ով:

Նախագիծը դեռ պետք է քննարկման դրվի խորհրդարանում: Այն արդեն ներկայացվել է պատգամավորներին, նրանք ծանոթանում են և հոկտեմբերի 31-ից կսկսվի նախագծի քննարկումը:

Ինչևէ, 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին քաղաքական գրեթե բոլոր ուժերը՝ ձայներ կորզելու ճանապարհին, շահարկեցին այն ամենը, ինչ հնարավոր էր. հատկապես գիտության վերաբերող հարցերը:

Իհարկե, գտնվեցին այնպիսի ուժեր՝ մասնավորապես ՕԵԿ-ը, ովքեր  իրենց նախընտրական ծրագրում այս էջը սպիտակ էլ թողեցին: Անցել  է արդեն մի քանի ամիս և գիտության ֆինանսավորման ավելացման խնդիրը իրենց համար դրոշակ սարքած ուժերը արդեն խորհրդարանում են:

Ինչպես ասում են՝ եկել է արդեն «պատասխան» տալու ժամանակը: Իրենց նախընտրական ծրագրերում գիտության  ֆինանսավորման թռիչքային աճ խոստացող ուժերն իրենց փարթամ խոստումները կսկսեն իրագործել հավանաբար 2013 –ի բյուջեի քննարկումից հետո:

Անշուշտ, պատգամավորները և խմբակցությունները դեռ չէին հասցրել ծանոթանալ այդ ծավալուն փաստաթղթին, սակայն, այլևս գաղտնիք չէ, որ հաջորդ տարի Հայաստանում գիտության ֆինանսավորումը՝ ՀՆԱ-ի ու գնաճի համեմատ, համարյա թե չի ավելանա:

Իր նախընտրական ծրագրում «Ժառանգություն» կուսակցությունը , որը կարծես ամենամոտն էր գիտության ֆինասավորման  պահանջներին, խոստանում էր,  որ խորհրդարանում իրենց  առաջին քայլերից մեկն էլ լինելու է պահանջը՝ 2013 թվականի բյուջեում գիտությանը հատկացնել ՀՆԱ-ի առնվազն 1 տոկոսը, որը, հաշվի առնելով տնտեսական աճը, կկազմի շուրջ 50 միլիարդ դրամ: Գիտության ֆինանսավորումը հիմնականում կհատկացվի թեմատիկ ձևով, որի օբյեկտիվության համար  կընդունվի «Գիտատեխնիկական փորձաքննության մասին» օրենքը, որը ներկայիս իշխանությունները, ի հեճուկս խոստումների, արդեն տարիներ շարունակ չեն ընդունում:

«Ժառանգություն» կուսակցությունը գիտության զանազան խնդիրների արծարծման տեսակետից շատ ակտիվ էր անցած տարի։

Մենք փորձեցինք հետաքրքրվել, թե ի՞նչ են նախատեսում այս տարի։ Մեզ հետ զրույցում «Ժառանգություն» կուսակցության անդամ Արմեն Մարտիրոսյանն ասաց. «Մենք նախորդ գումարման ազգային ժողովում օրինագծեր ենք պաշտպանել և ներկայացրել, որոնք վերաբերում են  գիտության  ֆինասավորոմանը, դրա ավելացմանը:  Միշտ կոնկրետ առաջարկներ ենք ներկայացրել գիտության ֆինանսավորումը մեծացնելու համար և վերջապես ասեմ, որ մեր ծրագրով նախատեսված է ֆինանսավորումը հասցնել մինչև երեք տոկոսի»:

Մեր այն հարցին, թե՝ ինչպե՞ս են պատկերացնում այդ ծրագրի իրագործման ճանապարհները, նա ասաց. «Նայած մեր կառավարությունը ինչպիսի առաջնահերթություններ ունի իր առջև դրված. Եթե ստվերը կրճատվի, եթե տնտեսությունը զարգացնելու քաղաքականություն վարի, որտեղ գիտության դերը միանշանակ մեծ է, իհարկե կարող է իրագործել: Եվ վերջապես իշխանության համար տվյալ պահին այդ հարցը պետք է առաջնահերթ համարվի, որպեսզի ինքը միջոցներ տրամադրի գիտության զարգացման համար:

Եթե այսօր պետությունը հնարավորություն չունի բյուջեից գիտության  հատկացումը հասցնել երեք տոկոսի, ես կարծում եմ, որ գոնե հնարավորություն ունի իրական առաջընթաց ապահովել, ինչի առումով քայլեր կարծես թե արվում են:

Իհարկե պետք է նշել, որ որոշ քայլեր կարծես թե, իրոք, արվում են կամ փորձում են ցույց տալ թե անում են, համենայն դեպս հայտարարությունների մակարդակով ասում են, որ դա իրենց համար կարևոր խնդիր է, սակայն իրականում ֆինանսավորում գոյություն չունի և իրենք հղում են կատարում ֆինանսների բացկայությանը»,-ասաց Արմեն Մարտիրոսյանը:

Մենք փորձեցինք զրուցել նաև Ժառանգություն խմբակցության նախագահ Ռուբեն Հակոբյանի հետ, սակայն օրեր շարունակ  մեզ չհաջողվեց խոսել՝ հարգելի պատգամավորի «խիտ» գրաֆիկի պատճառով: Ամեն անգամ, երբ նա իր օգնականի միջոցով ճշտում էր, որ հարցը վերաբերվելու է գիտության խնդիրներին, փոխանցում էր, թե ինքը զբաղված է:

Շուշան Գալստյան

Այսօր Գիտության և առաջատար տեխնոլոգիաների ազգային հիմնադրամի տնօրեն Հարություն Կարապետյանը, խոսելով գիտության առջև ծագած խնդիրների և դրանցից դուրս գալու ուղիների մասին, նշել է.«Գիտության պետական կոմիտեի ստեղծումից հետո շեշտը դրվեց բազային ֆինանսավորման վրա, որը եթե չասենք ամբողջությամբ կոռուպցիա է, պարունակում է հսկայական կոռուպցիոն ռիսկեր»:

Նա ընդգծել է նաև, որ գիտության ոլորտին տարեկան հատկացվում է 25 միլիոն դրամ, ինչը քիչ չէ ու կարելի է մեծ արդյունքների հասնել, եթե կրկին անցնեն թեմատիկ ֆինանսավորման. ծրագրերը մրցութային կարգով ընդունվեն:

Ըստ  Կարապետյանի, եղած միջոցներով հնարավոր է քառապատիկ ավելի արդյունքների հասնել:

Հիմնադրամի տնօրենի խոսքով, այսօր Հայաստանում գիտության ու տնտեսության խզումը շատ խորն է. «Հայաստանի գիտությունը Հայաստանի տնտեսությունից շատ առաջ է»,- ասել է Կարապետյանը:

Մենք լրացուցիչ զրուցեցինք պարոն Կարրապետյանի հետ, և մեր  այն հարցին,  թե  ինչպե՞ս եք վերաբերում  երիտասարդ գիտնականների շարժմանը, որը ձգտում է  պաշտպանել իր շահերը  և բարձրացնել գիտության ֆինասավորումը, որի արդյունքներից մեկն էլ նախագահի տված 100 միլիոնն էր, նա պատասխանեց.«Ես գնահատում են երիտասարդների  այդ ձգտումները. Այն, որ ակտիվ են դա շատ լավ է: Մնացածը, այսինքն պայքարի ձևերը, կարծում եմ ճաշակի հարց է: Նրանք  իհարկե հասել են ինչ որ արդյունքի: Այն, որ պահանջ են դնում ձգտում դրան հասնել, ես ճիշտ եմ համարում: Ուղղակի ես բազմիցս խոսել եմ երիտսարդների հետ, քննարկել ենք այդ հարցը: Ես կարծում եմ,  որ անընդհատ ասել, որ փողը քիչ է   այդքան էլ ճիշտ չի, ուղղակի պետք է եղածը  ճիշտ ծախսել: Նույն կարծիքը հայտնեց նաև Սերժ Սարգսյանը Ծաղկաձորում:»

Մտադիր ե՞ք  համատեղ  ծրագրեր  անցկացնել  երիտասարդ գիտնականների հետ հարցին  Կարապետյանը ասաց. «Երևի մեկ շաբաթից արդեն կհայտարարենք: Մեր համագործակցությունը հատկապես ակտիվ է ԵԳԱԾ-ի հետ»:

Նշենք նաև, որ ասուլիսի ընթացքում Հարություն Կարապետյանը ներկայացրել է հիմնադրամի տասնհինգամյա գործունեության ընթացքում իրենց որդեգրած նպատակները: Հիմնադրամը քայլեր է իրականացրել` կանխելու գիտական ներուժի քայքայումը, ստեղծելու այլընտրանքային պայմաններ Հայաստանի մտավոր ներուժի մրցունակ հատվածի գիտության ոլորտից արտահոսքի կանխման համար, նպաստել երիտասարդ հետազոտողների ներգրավմանը գիտական համայնքների մեջ և այլն. «Հիմադրամն այս տարիների ընթացքում փորձ է արել ցույց տալ, թե ինչպես կարելի է քիչ գումարներով արդյունավետ աշխատել»,- ասել է Հարություն Կարապետյանը` ավելացնելով, որ Հայաստանի համար կրկնակի կարևոր բնագավառ է գիտությունը, այն պայմաններում, երբ Հայաստանը շրջափակման մեջ է: 97 թվականին, նրա խոսքով, երբ գիտության թեմատիկ ֆինանսվորման փակման գործընթացը սկսվեց, հետո հիմնվեց ԳԱՏԱՀ-ը: ԳԱՏԱՀ-ը դուրս է եկել միջազգային ասպարեզ:

Նա երեք նախաձեռնություն է նշել, որոնք Հայաստանի պետական համակարգի համար կարևորագույն նշանակություն ունեն. 2003-ին ԳԱՏԱՀ-ի շնորհիվ կրիոգենիկ կենտրոնն է ստեղծվել, երկրորդ կարևոր նախաձեռնությունը գիտական ցանցի կառուցումն էր և 2004-ին շահագործման հանձնումը, Հայաստանում օպտիկամալուխային ցանցի ստեղծումն էր: Երրորդ ամենակարևոր` ԳԱՏԱՀ-ի գիտական արդյունքների առևտրայնացման ծրագիրը. շուկայի տեսակետից ընտրվել են 16 հետաքրքիր մտքեր պարունակող առաջարկներ: «Հուրախություն մեզ, 16-ից մեկն արդեն այսօր ունի միջազգային պատվիրատուներ”, -ասել է Հարություն Կարապետյանը:

Շուշան Գալստյան

Ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը տարիներ ի վեր զբաղվում է ազգային փոքրամասնությունների խնդիրներով: Ըստ նրա՝ Հայաստանում ներկայումս ապրում են ավելի քան 50 ազգության ներկայացուցիչներ: Միաժամանակ Հայաստանը համարվում է մոնոազգային երկիր, քանի որ հայերը կազմում են բնակչության 97%: էթնիկ փոքրամասնությունների թիվը ևս Հայաստանում նվազում է:

Տարբեր շրջանակների անձանց հետ տիկին Հրանուշի շփումը կարևորելով, զրուցեցինք այսօր շատ արդիական մի թեմայի՝ հանրության մեջ մտավորականություն դերի շուրջ:

— Ունե՞նք արդյո՞ք մտավորականություն:

-Հարցն արդեն իսկ մերժում է պարունակում: Ունենք, իհարկե: Ունենք թե մտավորականներ, թե մտավորականություն, այդ բառերի ողջ տարողությամբ: Նրանք ամենուր են` քաղաքներում ու գյուղերում, կենտրոնում ու ծայրամասերում, դպրոցներում, ԲՈւՀ-երում, հիվանդանոցներում, քաղաքական կուսակցություններում ու վարչական ապարատներում, նույնիսկ դատա-իրավական համակարգում, ոստիկանությունում, շուկայում, խանութներում: Նրանց մի մասը “բարձրաձայն”, այլոք՝ տարբեր կերպ են “խոսում”, կամ լռում: Այս ամառ ես Կապանում հանդիպեցի մի փայլուն մտավորականի, Կապանի երկրագիտական թանգարանի տնօրենին: Մարդն աշխատում է, հետևում է մեր երկրի բոլոր զարգացումներին, կարդում է, գրում է, խոսում է, ինքն իրեն հարցեր է տալիս, ուրիշներին հարցեր է տալիս, փորձում է պատասխաններ գտնել: Հավանաբար այսօրվա ոչ միանշանակ իրավիճակը նրան մղել է փորձելու հասկանալ մեր ոչ հեռավոր խորհրդային անցյալի երեսնական թվականների իրավիճակի հանրային ընկալումների ներկայիս մակարդակը: Գիրք է գրել: Լավ գիրք: Բայց նա մտավորական է, էությամբ մտավորական է, չի կարող “արմունկներ” օգտագործել: Լռողներից չէ, բայց պաթետիկ տոնի մեջ  չի կարող  մտնել: Ամաչկոտ չէ, բայց չի կարող “կուրծք ծեծել”: Մարդ է: Բարի, պատրաստակամ, խելոք, մեղմ: Բազմաթիվ ծրագրեր ունի, շատ է աշխատում, համեստ է, հավակնոտ չէ: Սիրում է մարդկանց, սիրում է Հայաստանը, սիրում է երիտասարդությանը: Եվ չի ամաչում սիրել: Նրա նմանների մասին ասում են “նվիրյալ է”: Պահպանողական է թվում, բայց չի քննադատում նորը, ձևափոխումները: Փորձում է հասկանալ երևույթները, բացատրել դրանք նախ և առաջ ինքն իրեն: կարծեք թե  արմատական “ոչ” ունի միայն բռնության, ագահության, բացարձակ տգիտության, եսամոլության հանդեպ: Չունի Հայաստանի տղամարդկանցից շատերին բնորոշ արժեքներ թելադրելու և խրատելու հակում: Մտավորական է:

Անցյալ տարի ես Տավուշի Բերդ քաղաքում հանդիպեցի մեկ ուրիշ մտավորականի: Քիչ չեմ հանդիպել այդ կարգի սրտացավ քաղաքացու: Գրագետ, զարգացած, խելոք: Սիրտը մղկտում էր թե Հայաստանի, թե Տավուշի, թե իր հարազատ քաղաքի ավերածությունների համար: Մոտ տաս հոգի էինք, զրուցում էինք մեր երկրի բնակչության խնդիրներից` արտագաղթի պատճառներից և հետևանքներից, հասարակական անզորության ձևավորումից, սահմանային գոտու բնակչության խնդիրներից, Հայաստանի ներկայի հասարակական-քաղաքական իրավիճակի մեր ընկալումներից: Ինքը երկար լուռ էր: Բայց խոսեց, և տաս հոգի լուռ լսում էին նրա փաստացի մենախոսությունը: Ոչ, դա բողոք չէր, դա բացատրություն էր: Կամաց, անշտապ, հանգամանալից բացատրություն էր, թե ինչպես աստիճանաբար անտառ կտրելով մենք հողը դարձրինք երերուն-սողացող, գետը դարձրինք սակավաջուր, մարդուն օտարեցինք իրավունքից, իր երկրի տիրոջ զգացողությունը կրողից վերածեցինք հպատակի… Խաբեցինք, նվաստացրինք, խեղճացրինք…Խոսում էր գրագետ, մտածված, նյութի հիանալի իմացությամբ: Պատմեց նաև կոնկրետ իր գրած բացատրական նամակների մասին` երկրի տարբեր նախագահներին, Ազգային ժողովի նախագահներին… Բոլորն անարձագանք:  Մենք լուռ էինք, բայց նրա խոսելու ընթացքում մենք համակվում էինք նրա համոզմունքներով, ազդվում էինք երևույթների և փաստերի իմացության նրա բացառիկ ուժից: իր հողի, երկրի, մարդու նկատմամբ չասված, բայց արտահայտված սիրուց: Վատի, անբարոյի, չարի, չարիքի նկատմամբ անթաքույց արգահատանքից: Եվ ոչ մի, բացարձակապես ոչ մի նշույլ սենտիմենտալիզմ. Ամբողջը` խիստ պրագմատիկ:

Երևանում իմ հանդիպած մարդկանց մեծ մասը մտավորականներ են: Նկատի չունեմ մտավորականի բնութագիրը` կրթվածություն, դաստիրակություն, համոզմունքներ, նկատի ունեմ մտավորականի հասարակական կենսական տարածքը` բարություն, սրտացավություն, պատրաստակամություն: Լուռ, անգովազդ օգնության պատրաստակամություն: Եվ հաճախ այս ամենը միասին են: մի լավ բարեկամ ունեմ, այսօրվա տերմինով ասած բիզնեսմեն է: Արտադրական ոլորտի: Շատ մեղմ  մարդ է; Ֆիզիկոս, գիտությունների թեկնածու: Հավանաբար պետք է, որ հարուստ լինի: Չորս երեխա ունի, չորսին էլ շատ նվիրված, բայց միաժամանակ չի խանգարում նրանց իրենց կյանքի ձևն ընտրել: Զավակներից մեկը հոգևորական է, երկրորդը` նկարչուհի, երրորդը փորձում է օպերային երգչուհի դառնալ: Բացառիկ մեղմ ամուսին է: Ոչ մեկի կյանքը չի փորձում իր ճաշակով ձևավորել: Ինքն իր կյանքը չի հարմարեցում որևէ մեկի կամ որևէ ուղղության ճաշակին: Գրագետ է, կարդացող: Լավ մարդիկ են: Մի քանի կոնկրետ դեպք գիտեմ, երբ օգնել է ադրբեջանահայ փախստականների, ուսանողների: Վերջերս զանգել էր ինձ և հարցնում էր, թե ինչպե՞ս կարող է սիրիահայ փախստականներին օգնել: Լուռ, անգովազդ: Վստահ չեմ, թե դրանց մասին որևէ մեկը, ինձանից բացի, գիտի: Մտավորական մարդ է:

Մենք շատ, և շատ լավ մտավորականներ ունենք: Սա իմ անխախտ համոզմունքն է:
-Ի՞նչը կարող է միավորել մտավորականներին:

Իսկ ինչու՞ միավորել մտավորականներին: Նրանք արդեն իսկ միավորված են` իրենց աշխարհայացքով, իրենց լռելու և խոսելու կերպով, իրենց պահվածքով, իրենց աշխատելու, իրերն ու երևույթները գնահատելու կերպով: Դուք ի՞նչ է, ուզում եք մտավորականների կուսակցությու՞ն հիմնել: Ուզում եք “պայքարող բրիգա՞դ” ստեղծել:  Ուզում եք դիմադրական շարժու՞մ ձևավորել: Մտավորականները հեղափոխականներ չեն: Նրանք մարդիկ են, ովքեր ապրում են իրենց միկրո- և մեր ընդհանուր մակրոաշխարհում, լավ կամ վատ, ուրախ կամ տխուր: Նրանք միավորված են, քանի դեռ չեն միավորվել որպես որևէ կոնկրետ նպատակի ծառայող խումբ: Եւ փառք Աստծո: Գրողների, նկարիչների, ճարտարապետների, կոմպոզիտորների… միությունները “միավորել են” այդ արհեստներով աշխատող մարդկանց, բայց հայտնի է արդյո՞ք դրանց մտավորականության մակարդակը: Արդյո՞ք այդ միջավայրերում մտավորական հարաբերություններ են, մտավորականների քննարկումներ են, մտավորականների մտահոգություններ են… Մտավորականների թումանյանական վերնատնային հավաքները մտքերի փոխանակության միջոցներ էին, վերոհիշյալ “միավորները”` վարչական լուծումների, ո՞ւմ ներկայացնել մրցանակի, պարգևատրման, ո՞ւմ թույլ տալ և ինչքա՞ն թույլ տալ մոտենալ եղած սուղ ռեսուրսներին … Երբեմն երբեմն էլ` որևէ հայտարարություն ստորագրելու: Որպես մտավորականների դիմում, կամ` մտահոգություն: Որքան հասկանում եմ` վարչականացված միավորումները միայն փոխօտարման և անհամաձայնության միջոցներ են` նախագահի, փոխնախագահի պաշտոնի պայքար, հիմնավորումներ, դատափետումներ, զրպարտություններ, հովանավորություններ… մեռավ մտավորականությունը:
-Ի՞նչը կոտրեց մեր միասնականությունը:

-Ո՞ր միասնակնությունն է կոտրվել: Ե՞րբ է եղել այդ միասնականություն ասվածը, ի՞նչ ձևով, ե՞րբ է կոտրվել:  Արդյո՞ք “միասնականություն” ասելով նկատի ունեք միասնական դիրքորոշումը: Թե՞ հատուկ ընթացակարգերով միասնական հավաքները և այդ հավաքների ընթացքում պատվերով բարձրաձայնված կարծիքները: Որոնք, ըստ էության, կարծիքներ չեն, այլ որոշակի կարծիքի տակ դրվող ստորագրությունների շարք: Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում, Կապանի երկրագիտական թանգարանի մտավորական տնօրենը ինչպե՞ս, ի՞նչ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմով պիտի միավորվի Բերդի երկրագետ-ինժեներ մտավորականի հետ:  Նրանցից յուրաքանչյուրը առանց խաղալու խաղում է իր դերը: Նրանց հնարավոր չէ ուղղորդել, և փառք Աստծո, որ հնարավոր չէ: Նրանցից յուրաքանչյուրն անհատ է, բայց հենց դրանով արդեն միասնական են: Նրանք մեր երկրի ընդհանուր զարգացումների մաս են, դրանց մեջ են, և միաժամանակ նրանք հաճախ են այս կամ այն կերպ բարձրաձայն արձագանքում մեր երկրի զարգացումներին:

-Ին՞չն է տարանջատում մտավորականությանը

-Ումի՞ց կամ ինչի՞ց է տարանջատված մտավորականությունը: Իշխանությունի՞ց:  Միշտ է տարանջատված (խոսքս, իհարկե, նոմենկլուտարային մտավորականության մասին չէ, որոնք միշտ եղել են, կան, լինելու են): Հասարակությունի՞ց: Երբեք տարանջատված չեն եղել, առավել ևս, որ նրանք հասրակությունից դուրս չեն: Նյութական ռեսուրսների՞ց: Բարեբախտաբար իրական մտավորականությունը գիշատչական չէ, իսկ նրանցից շատերը այս կամ այն չափով հոգում են իրենց նյութական կարիքները: Քաղաքական զարգացումների՞ց: Կուսակցությունների մեծ մասում շատ հարգարժան մտավորականներ կան: Ձևավորվող օրենքների՞ց: Բայց մենք հաճախ հիանալի օրենքներ ունենք: Վարչական որոշումների՞ց: Այո, թերևս: Բայց մեծ չափով մտավորականները ոչնչից տարանջատված չեն: Նրանք որպես անհատներ կան այս ամենում: Ամեն մարդ իր ներգրավվածության մակարդակն ու ձևը ինքն է որոշում:

-Հավատու՞մ եք, որ կգա համախմբման ժամանակները:

Ո՞ր համախմբան,- էթնիկակա՞ն, կրոնակա՞ն, լեզվակա՞ն, հասարակակա՞ն, քաղաքակա՞ն, մշակութայի՞ն, քաղաքացիակա՞ն: Միշտ էլ համախմբվածության որոշ մակարդակ կա, և միշտ էլ եղել են, կան և կլինեն ընդդիմադիրներ: Հավատում եմ, որ  կգա իշխանություն — թալանչիներ տարանջատման ժամանակը, երբեք չի լինի բացարձակ համախմբվածության ժամանակ, բայց հավատում եմ, որ երբևէ Հայաստանի քաղաքացին հպարտ կլինի Հայաստանի քաղաքացի լինելու համար և իր երկիրը կպաշտպանի ոչ թե ավանդական տեսական հայրենասիրության մղումով, այլ իր հայրենիքում իր արժանապատիվ կյանքը պաշտպանելու մղումով: Որովհետև այդ իր երկրում նա Տեր կլինի, ոչ թե հպատակ:

-Ին՞չ հասարակական պահանջ է դրված մտավորական մարդու առջև:

Իսկ դրվա՞ծ է առհասարակ: Եվ ո՞րն է “հասարակական” բառի բնութագիրը: Միջին մարդն ուզում է ապրել պարզ, բարի, ազնիվ, վստահելի, արժանապատիվ, օրինական  հարաբերությունների դաշտում: Հենց այն դաշտում, որում ապրում է մտավորականը: Բայց  Դուք կարծում եք, որ այդ կարգի հասարակության  ստեղծման պահանջը մտավորականությա՞նն է ուղղված: Կամ` մտավորակա՞նը պիտի ձևավորի այդ հարաբերությունները: Դա պահանջ է քաղաքականությունը ձևավորողներին: Մտավորական մարդու առջև որևէ հասարակական պահանջ չեմ տեսնում: Այլ խնդիր է, որ  կարծում եմ  չձևակերպված հասարակական ակնկալիք կա կուսակցությունները մտավորականացնելու: Դժվար, համարյա անիրագործելի ակնկալիք է: Մտավորականներն անհատներ են, կուսակցականները` խումբ, մտավորականներն ինքնուրույն են, կամ` հարաբերականորեն ինքնուրույն են, կուսակցականները` ենթակա, մտավորականները հիմնականում դատավոր չեն, կուսակցականները նախ և առաջ դատավոր են, մտավորականությունը ձևակերպված շահ չունի, կուսակցությունն ունի խիստ ձևակերպված շահ, մտավորականը միշտ մտավորական է ցանկացած քաղաքական վերդասավորումներում, կուսակցականները կուսակցական են գլխավորապես իշխանության պարագայում:

-Ո՞րն է մտավորականի տեղը:

Հենց այն տեղն է, որ նա ունի: Հաստատուն արժեքներ, ինքնուրույնություն:
-Ին՞չն է Ձեզ ամենից առավել անհանգստացնում մեր երկրում:

Մեծ չափով` մեր երկիրը գաղութային երկիր դարձնելու շարունակվող ընթացքը: Սիրո, բարության, վստահության, արժանապատվության, իրավունքի պակասի խրախուսանքը վարչա-քաղաքական ոլորտում: Մարդկային, հասարակական արժեքների հեղհեղուկությունը և դրանց նկատմամբ անտարբերությունը: Չարի ու բարու նկատմամբ հարաբերականության գնահատականի ներմուծումը: Գիտության նկատմամբ անթաքույց արհամարհանքը: Արհամարհանքը մարդու նկատմամբ: Աղքատության շարունակականությունը: Ուժի /ֆիզիկական, ֆինանսական, վարչական/ ցուցադրական հարգանքը: Մասնավոր շահի արժևորումը: Թշնամանքի, չարության, օտարման ներդրումը: “Էլիտա” հասկացության արժեզրկումը: հասարակական բևեռացման խորացումը:

-Մի՞թե Հրանուշ Խարատյանը հիասթափված է:

—  Հրանուշ խառատյանը ցավում է, բայց փորձում է վերլուծել և հասկանալ:

-Ին՞չ երազանքներ ունեք

-Ես վաթսուն տարեկան եմ, բայց, ամոթ է ասել, երազանքներս ոչ թե նվազում, այլ գնալով ավելանում են: Հիմա արդեն ինձ համար  դժվար է տարանջատել երազանքը ծրագրից: Ես բազմաթիվ ծրագրեր ունեմ: Ամենից ավելի շատ ուզում եմ աշխատել Թուրքիայում` քանի դեռ հնարավոր է: Ուզում եմ հասկանալ այդ երկրի հասարակության արժեքները, մարդկանց` իրենց խաբված կամ ձեռք բերված ակնկալիքներով, սպասումներով, երազաքներով, մեղանչումներով, տառապանքներով, իրենց երջանկության ընկալման կերպը, իրենց մոռանալու կերպը, իրենց ինքնախաբեության կերպը, իրենց ցավը…

-Ձեր կարծիքով ինչպիսի կարգավիճակում են գտնվում մեր երկրի ազգային փոքրամասնությունները:

-Հարաբերական լավ: Որպես ազգային փոքրամասնություն: Ռեսուրսները քիչ են, այդ ռեսուրսներն օգտագործելու ցանկություններն ու հատկապես ցանկացողները` շատ: Բայց որպես մարդ` ինչպես մենք բոլորս: հայաստանում ասորիներից և եզդիներից բացի չկա փաքրամասնություն, որի էթնիկ գոյատևման հեռանկարը Հայաստանից կախված լինի:

-Իսկ մեր ավանդույթների հետ ինչպե՞ս վարվենք:

-Որո՞նք են մեր ավանդույթները: Այս բառը հայաստանում օգտագործողները շատ տարբեր իմաստներ են դնում: Իսկ առհասարակ` փորձենք նպաստել դրանց էվոլյուցիոն ժառանգորդմանը և անխուսափելի ձևափոխությունների սահունությանը: Եվ անընդունելի թվացող ներթափանցումների դեմ ոչ թե խոսքով պայքարելով, ինչը միայն մեծացնում է գայթակղությունը, այլ՝ պակասը լրացնելով: Հավանաբար ավելի, քան պետք է: Անձամբ ես այդ գործին առնչվում եմ այս պահին հրապարակի վրա գտնվող իմ երկու գրքերով` “Հայ ժողովրդական տոները” և “Տոնը և տոնահանդեսի մշակույթը Հայաստանում”: Ինչպես նաև նպաստելով այլ գրքերի հրատարակությանը, օրինակ` “Հայոց տոնա ծիսական ուտեստը”, ‘Հայոց ավանդական հարսանիքը” և այլն:

— Խոսք ուղղված մեր մտավորականներին:

-Չունեմ այդպիսի խոսք: Ես սիրում եմ մեր մտավորականներին, խոնարհվում եմ նրանց առաջ:

— Կա՞ մի բան, որ չասել չեք կարող:

-Չգիտեմ: Գուցե կա, գուցե և չկա: Այդ մասին կարող եմ իմանալ դրան ուղղակիորեն բախվելով:

-Ձեր խրատը այսօրվա հուսալի երիտասարդներին:

-Խրատել չեմ կարող: Երբեք չեմ կարողացել: Չեմ էլ սիրել: Ես շատ երիտասարդների հետ եմ աշխատում: Երբեմն նրանց պահվածքն ինձ համար շատ ավելի խրատատու է լինում, ես նրանցից սովորում եմ իրերին և երևույթներին նայելու այլ կերպ, այլ հայացք:

Զրուցեց  Գարիկ Ավետիսյանը

Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում դերասանների աշխատավարձը տատանվում են 30-60 հազար դրամի սահմաններում`«ՀԺ»-ի թղթակցին հայտնել է մամուլի պատասխանատու Վահե Մովսիսյանը: Նույնը` մյուս թատրոններում է:
Ըստ սերիալային ինդուստրիայի իրազեկ աղբյուրի` այդտեղ դերասանների աշխատավարձը տատանվում 1-ից 1,5 մլն դրամի սահմաններում, օրինակ` Արմեն Էլբակյանի աշխատավարձը «Գեներալի աղջիկը»-ը սերիալում 1-1,5 մլն դրամ է: Սունդուկյանի անվան թատրոնում էլ «բարձր աշխատավարձ» կա. մեծանուն արտիստ Վարդուհի Վարդերեսյանի աշխատավարձը հասնում է 70-80 հազար դրամի:

«Հայկական ժամանակ».

Վերջերս Բյուրականի աստղադիտարանի առաջատար գիտաշխատող Արեգ Միքայելյանը, խոսելով գիտության  ոլորտի առկա թերությունների, ֆինասավորման ավելացման և հատկապես երիտասարդ գիտնականների  պայքարի մասին, այսպիսի կարծիք հայտնց, որ  պետության կողմից արվող  ֆինասավորումը, այս կամ այն փոքր քայլերը, միայն խայծեր են երիտասարդ գիտնականների համար և նույնիսկ վնասում են  երիտասարդների  պայքարին՝  ավելի թուլացնելով այն: Եվ, ի վերջո, մեկ կամ երկու տարի հետո, նրանք դա կհասկանան և իրենց բախտն ու ճակատագիրը դրսում կփնտրեն:

Զարմանալին ուղղակի այն է, որ այս դաշտում արդեն կայացած, բավականին  գիտական հարուստ կենսագրություն ունեցող անձինք, ովքեր պիտի հուսադրեն ու քաջալերեն մեր երիտասարդներին, կարծես թե հակառակն են անում. ներկայացնում իրականությունն ավելի մուգ գույներով:

Ինչևէ, խնդրի շուրջ մենք զրուցեցինք հենց ԵԳԱԾ-ի ակտիվ մասնակիցներից  մի քանիսի հետ:

Երիտասարդ գիտնական Արթուր Մովսիսյանն, անդրադառնալով վերը նշված խնդիրներին, ասաց. «Վերջին  շրջանում գիտության ոլորտում բավականին աշխուժություն է նկատվում: Նախագահի տված 100 միլիոնը շատ բուռն ընթացքի մեջ է: Մի քանի ծրագրեր ընթացի մեջ են, մի քանիսն արդեն հայտարարվել են. մասնավորապես երիտասարդ գիտնականների` միջազգային գիտաժողովների մասնակցության  և երիտասարդ գիտնականների  կողմից   գիտական դպրոցների կազմակերպման համար: Այդ նույն 100 միլիոնից, հայտարարվել է գիտական լրագրության մրցույթ, շուտով կհայտարարվեն գիտական  դրամաշնորհային  ծրագրերը. այդ մասին արդեն պայմանավորվածություններ կան, և մրցանակաբաշխության ծրագիրն էլ է շուտով իրագործվելու: Այնպես որ, 100 միլիոնի ծրագիրը շատ բուռն ընթացքի մեջ է: Կարևորագույնը դրամաշնորային  ծրագրերն են՝կոնկրետ գիտական աշխատանք կատարելու համար: Այս ծրագրերն  իրականացվելու են տարբեր կազմակերպությունների հետ համատեղ՝ համաֆինանսավոման սկզմունքով: Համագործակցությունը հետևյալ կոնտեքստում է. ինչ գումար, որ մենք ենք դնում այդ 100 մլիոնից, նույն չափի գումար դնելու է մեզ աջակցող կազմակերպությունը: Իսկ մրցանակաբաշխության անվանակարգերը դեռևս քննարկման փուլում են գտնվում, բայց, նախնական տարբերակով, կլինեն մի շարք հայտնի գիտնականների անուներով մրցանակներ. օրինակ, ֆիզիկայի բնագավառում՝ Գուրգեն Ասկարյանի անվան, քիմիայի բնագավառում՝ Հակոբ Չամիչյանի անվան, կենսաբանության բնագավառում՝ Արմեն Թախտաջյանի անվան, մաթեմատիկայի ոլորտում՝ Սերգեյ Մերգելյանի անվան,  լեզվաբանության ոլորտում՝ Հրաչյա Աճառյանի անվան և էլի մի շարք, ընդհանուր առմամբ մոտ տաս անուններ կան տարբեր բնագավառներից»:

Մեր այն հարցին, թե ինչքանո՞վ է նպաստում ՊԳՖԱ-ն ոլորտի աշխուժությանը, նա ասաց.«Ես այս նախաձեռնության ակտիվ մասնակիցներից մեկն եմ և քննադատության տեղ չեմ գտնում, որովհետև բոլոր պահանջները և բոլոր  անելիքները արդարացված են, այդ ամենը շատ տեղին ու ժամանակին հնչեցված կոչեր են: Հարցերը միգուցե որոշ դեպքերում սուր են դրված, բայց իսկապես վիճակը կրիտիկականին մոտ է, և պետք է կտրուկ քայլեր անել, հակառակ պարագայում, այն ինչ- որ հիմա են անում՝ դանդաղ փորձում են փրկել ինչ- որ մի բան, անարդյունավետ կլինի: Մի 10-15 տարուց մենք կկորցնենք գիտնականի տեսակը, գիտությունը կմեռնի, իսկ նորը ստեղծել շատ դժվար կլինի, քան եղածը վերականգնելը: Հիմա պետք է անել ամեն ինչ՝ գոնե արտահոսքը  քչացնելու, դրա համար պետք է քաղաքական կամք և բարի ցանկություն»:

Խոսեցինք ԵԳԱԾ-ի անդամ նաև ՊԳՖԱ-ի ակտիվ մասնակից,  քիմիական գիտություննեի թեկանծու Սարգիս Հայոցյանի  հետ:

Նախագահի տրամադրած 100 միլիոն դրամը, ըստ նրա, պետք է արդյունավետ ծախսվի.«Գիտական դրամաշնորհների հայտի մրցույթներ պետք է հայտարարվեն, գիտական կոնֆերանսներ կազմակերպվեն: Նաև, անվանական մրցանակաբաշխություն պետք է կազմակերպվի: Եվ այն դեռ մշակման փուլում է»:

Մեր այն դիտարկմանը, թե մրցանակաբաշխությունն ավելի վաղ էր նախատեսված, և ո՞րն է ուշացման պատճառը, նա ասաց. «Դե, մենք հստակ ժամանակացույց  չունեինք, պետք է լիներ, ուղղակի անվանակարգերը դեռ պետք է սահմանվեն,  նոր համաֆինասավորում գտնել, այսինքն դեռ մշակման  փուլում է, բայց նախատեսվում է շուտով իրականացնել այդ ամենը: Այժմ այս ծրագրի շրջանակներում մենք համագործակցում ենք մասնավորապես «Գիտության և առաջատար տեխնոլոգիանների ազգային հիմնադրամ»-ի հետ, որը նաև համաֆինանսավորմամբ է հանդես եկել,  նաև «Գիտության պետական կոմիտեն» գիտական գրանտների ծրագրում հանդես կգա որպես համաֆինասավորող կողմ»:

Անդրադառնալով ՊԳՖԱ-ի ընդհանուր գործունեությանը, ձեռքբերումներին և բացթողումներին,  նա ասաց.«ՊԳՖԱ-ն այն հարթակն է, որ այս ոլորտի խնդիրների շուրջ առաջինը բարձրաձայնեց ու դեռևս չի լռում: Հարթակ ստեղծվեց գիտնականների ինտեգրման, միմյանց հետ շփվելու, միմյանց ճանաչելու համար: Իսկ թերությունն երևի այն է, որ մի քիչ դանդաղ ենք առաջ շարժվում, բայց հուսանք, որ դա ժամանակավոր է: Ես այնտեղ բավականին ակտիվ եմ, քննադատելուց քննադատում եմ էլ, ուղղակի, երևի կարելի էր մի քիչ երթեր, ցույցեր կազմակերպել իմ կարծիքով: Այսինքն համացանցային հարթակից դուրս գանք և իրական հարթակ տեղափոխենք պայքարը: Այս հարցը ՊԳՖԱ-ում բարձրացրել եմ դեռ ամենասկզբից: Այն ժամանակ դեռևս քննարկեցին և դա իրատեսական չհամարեց  գիտական հանրությունը: Հիմա չգիտեմ, երևի հասունացել է պահը՝ նորից հարցը բարձրացնելու համար: Տեսնենք՝ ինչպե՞ս կստացվի: Դե առաջ դա տրամաբանական էր, որ չարժի  ցույցեր, պիկետներ ու գործադուլներ կազմակերպել՝ դեռևս չկայացած շարժման համար: Դա, միգուցե, միանգամից մեծ քայլ կլիներ: Հիմա արդեն շարժումը բավականին կայացած է, բավականին առաջընթաց ունի: Միգուցե արժի նաև այդպիսի քայլերի գնալ»:

Շուշան Գալստյան

Երեկ կյանքից հեռացել է Ֆիզմաթ. գիտ. թեկնածու Ֆիզմաթ. գիտ.դոկտոր Վալերի Պախալովը:

Վ.Պախալովը 1992 և 1993 թթ. մասնակցել է Ղարաբաղի ազատագրական պատերազմին:
Գիտնական Պախալովը պարգևատրվել է Ղարաբաղյան ազատամարտի մասնակցության համար «Արիության» և «Գարեգին Նժդեհ» մեդալներով, ինչպես նաև` «Վազգեն Սարգսյան» շքանշանով:

Նա Սովետական Միությունում ստեղծել է լազերների ուսումնական լաբորատորիա (ռադիոֆիզիկայի ամբիոնում):

Օպտիկայի ամբիոնում ստեղծել է CO2 գազի հիման վրա աշխատող լազեր և կատարել բազմաթիվ աշխատանքներ ոչ գծային օպտիկայի, ռադիոֆիզիկայի, սպեկտրասկոպիայի, վիճակագրական օպտիկայի և ոչ գծային ֆիզիկայի բնագավառներում:
1979 թ.-ից առ այսօր` դոցենտ:

1986-1989թթ. Ալժիրում ֆրանսերեն լեզվով դասավանդել է մեխանիկայի և էլեկտրականության դասընթացներ, տեղում տպագրել է մի քանի աշխատանքներ ուսանողների համար: Երկար տարիներ եղել է ֆիզիկայի ֆակուլտետի արհմիության նախագահի տեղակալ, ապա` նախագահ: Համատեղության կարգով աշխատել է համալսարանի աշխատանքի պաշտպանության բաժնի վարիչ, ինչպես նաև ՀՀ ԳԱԱ ճարտարագիտական կենտրոնում:

Արտերկրից ստացվող մի շարք շահութաբեր առաջարկներից նա հրաժարվել է` ցանկություն ունենալով իր գիտական գործունեությունը ծավալել հայրենիքում, դասախոսել հայաստանյան ուսանողության համար:

Սակայն որպես մեծ գիտնական նա արժանավայել կյանքով չի ապրել մեր երկրում` վաստակել է չնչին գումարներ իր մեծարժեք աշխատանքի դիմաց:

Կյանքից հեռացավ Հայաստանի Հանրապետության կողմից իր արժեքին համապատասխան վերաբերմւնք մեղմ ասած <<չստացած>> ևս մեկ մեծարժեք գիտնական և Ղարաբաղյան պատերազմի մասնակից:

ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մեր երկրում գիտությունը և գիտնականը դուրս մղվեցին պետական և հասարակական ուշադրությունից: Ֆինանսական միջոցների անբավարարությունը, գիտական կապերի խզումը հանգեցրին հանրապետությունում գիտական գործունեության լճացմանը, որի հետևանքը գուցե այն էր, որ հասարակության մեջ փոխվեցին ընկալումները գիտության ու գիտնականի նկատմամբ:

Այսօր գիտնականները չկորցնելով հույսը երկրում իրենց իրական տեղը գտնելուն ուղղված քայլեր են անում, փորձում ֆինանսական միջոցներ գտնել ու հենման կետեր որոնել՝ իրենց աշխատանքի գնահատականը ստանալու համար: Այս հարցում նրանց օգնելու եկավ 21-րդ դարի գիտական մեծ նվաճում հանդիսացող համացանցը, ոլորտի խնդիրները բարձրաձայնելու հարթակ ձևավորվեց:

Իհարկե, ցանկալի կլիներ այնպիսի նախաձեռնությունները, ինչպիսին օրինակ՝ «Պահանջում ենք գիտության ֆինասավորում»-ն է, չլիներ, և գիտության ֆինանսավորման հարցը դուրս մնացած չլիներ մեր ղեկավարության տեսադաշտից, և գիտնականը ոչ թե ստիպված լիներ միջոցներ հայթաթել ու իր ժամանակը, դրանց վրա վատնել, այլ կարողանար և հնարավորություն ունենար գիտական լուրջ աշխատանքով զբաղվել: Որպեսզի մեր ղեկավարությունն էլ չասեր, թե «տվեք արտադրանք ու ինքնաֆինանսավորվեք»:

Այնուհանդերձ գիտնականները ընտրեցին «պահանջելու» մեթոդը, և դա բավական էր, որպեսզի սայլը տեղից շարժվեր:

«Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորում»-ը նոր դաշտ դարձավ համախմբելու երկրում ու երկրից դուրս աշխատաող գիտնականներին, և գիտության խնդիրներով մտահոգ շատ մարդկանց:

Ինչևէ, չմանրամասնելով ՊԳՖԱ-ի ամբողջ անցած ուղին, անդրադառնանք այն հարցին, թե ինչքանով է մեր գիտական դաշտը ներգարավված այս շարժման մեջ: Վերջերս շոշափվում է այն կարծիքը, որ նախաձեռնության մեջ իսկական «գիտական» դեմքեր չկան:

Մասնավորապես, ԳԱԱ Բյուրականի աստղադիտարանի առաջատար գիտաշխատող, աստղագետ Արեգ Միքայելյանը իր հարցազրույցներից մեկում անդրադարձել է այս հարցին, նաև «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» խմբի գործունեությանը՝ նշելով. «Առ այսօր մեր լավագույն գիտնականներն այդ խմբում չեն, առհասարակ` մեր գիտնականները համախմբված չեն: Այդ խումբը թող գործի որքան ուզում է, բայց եթե նա հավակնում էր (արդեն հանգիստ անցյալով կարող եմ խոսել դրա մասին) գիտության համընդհանուր շարժման, ապա պետք է ունենար շատ լուրջ ծրագիր եւ, նախեւառաջ, համախմբեր բոլոր գիտնականներին. դա տեղի չունեցավ:

Ճիշտ է պահանջը հնչում է` ավելացնենք գիտության ֆինանսավորումը, սակայն սթափ մտածող ցանկացած մարդ էլ հասկանում է, որ դա միանգամից տեղի ունենալ չի կարող եւ Նախագահ Սերժ Սարգսյանն էլ Ծաղկաձորում հաստատեց դա: Գիտության ֆինանսավորման ոլորտում կտրուկ փոփոխություն չի կարելի ակնկալել եւ պատճառն այն է, որ այլ ոլորտները շատ ավելի գերակա դիրքերում են մեր երկրում: Խոսքն ուժային նախարարությունների մասին է, մինչդեռ մշակույթն ու գիտությունը պետք է լինեն առաջին տեղում»,-նշել է Արեգ Միքայելյանը:

Իհարկե, այս հարցադրումներից հետո փորձեցինք ավելի ուշադիր լինել էջին և մանրամասն ուսումնասիրել, թե հատկապես գիտական ինչպիսի «դեմքեր» են ներգրաված այս շարժման մեջ:

Ծանոթանալով նոթերին միանգամից կարելի է հասկանալ, որ առաջատար գիտնականեր կան շարժման մեջ՝ մասնավորապես, ՀՀ նախգահի մրցանակի մրցանակակիրներ, ինստիտուտների ղեկավարներ, արտասահմանյան շատ ճանաչված պրոֆեսորներ:

Նշենք մի քանի անուներ. Գարիկ Իսրայելյան – աստղաֆիզիկոս, Վիկտոր Համբարձումյանի անվան մրցանակի դափնեկիր, Արամ Պապոյան — ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, Գիտությունների ազգային ակադեմիայի նախագահության անդամ, Պետոս Ջուլհակյան — Ֆրանսիայի Լորենի համալսարանի պրոֆեսոր, մոլեկուլային բախումների տեսության լաբորատորիայի վարիչ, Հրանտ Մաթևոսյան — ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս քարտուղար, Ռոման Ալավերդյան — Երևանի պետական համալսարանի օպտիկայի ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր, Յուրի Մալաքյան — ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիկակակն հետազոտությունների ինստիտուտի տեսական բաժնի վարիչ, և այլն։ Այս շարժմանն աջակցում են Գիտությունների ազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ, ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր Արթուր Իշխանյանը և բազմաթիվ այլ ակտիվ գործող դոկտորներ, պրոֆեսորներ, գիտության թեկնածուներ, ասպիրանտներ ու այլ գիտաշխատողներ:

Իր հարցազրույցի ընթացքում Արեգ Միքայելյանը խոսել էր նաև այն խնդրի մասին, որ գիտնակաները միավորված չեն, միասնական ծրագիր չունեն և այլն:

Իհարկե հետաքրքիր էր, թե պարոն Միքայելյանը ո՞ւնի արդյոք այդպիսի ծրագիր, որով կարող է միավորել երիտասարդ գիտնականներին և ընդհանրապես գիտական ներուժը միավորելու հարցում լսել նրա կարծիքը: Այս համատեքստում զրուցեցինք նրա հետ. «Հասկանո՞ւմ եք այդ շարժումը ունի 5400 անդամ, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ բոլորը ակտիվ մասնակից են: Այդքան մարդ ուղղակի «լայք» են տվել: Կան երկու-երեք տասնյակ մարդիկ, ովքեր մեկնաբանություններ են անում, կան մի քանի հարյուրի հասնող մարդիկ, ովքեր կարդում են նյութերը քննարկումները, և ամբողջ շարժումը առաջ տանողը մի քանի՝ երկու երեք մարդ են: Այսինքն իմ խոսքը վերաբերում է ակտիվ լուրջ գիտնակաների ներգրավվածությանը: Շարժումը կուժեղանար, եթե մի քանի տասնյակ լուրջ ու ներկայանալի գիտնականներ շարժումը վերցնեին իրենց ձեռքը: Ես ինքս մասնակցել եմ: Անդրադառնամ նաև ԵԳԱԾ-ին տրամադրված 100 միլիոնին։ Ասեմ, որ շատ է շոշափվում, որ դա շարժման ձեռքբերումն է, բայց իրականում դա ավելի վաղ էր նախատեսվել, ուղղակի նախագահին, այսպես ասած, հարմար առիթ էր պետք, որն էլ եղավ Ծաղկաձորյան սեմինարը: Ես ուղղակի չեմ ընդունում պայքարի նման ձևը: Այստեղ ոչ միայն ֆինասականի խնդիրն է, այլ նաև հասարակության վերաբերմունքի՝ գիտության ու գիտնականի նկատմամբ: Պետք է նախ և առաջ լուրջ աշխատանք ու հաջողություն, հետո նոր միայն պահանջել: Այսօր մեր երկրում գիտնականը չունի լծակ»:

Ինչևէ, այն, որ Հայաստանում գիտնակաները միավորված չեն` փաստ է:

Շուշան Գալստյան

Երբ մենք խոսում ենք մեր երկրում գիտության առաջնահերթության դրա կարևոր և համապետական նշանակության մասին, կարծես անտեսում մենք մի կարևոր հանգամանք. Անկախացումից հետո հասարակության վերաբերմունքը փոխվեց գիտության ու գիտնականի նկատմամաբ:

Մեր գիտակրթական կենտրոնները տալիս են բավականին լուրջ թվով գիտական կոչումներ,  բայց լուրջ թվերը դեռևս լուրջ արդյունքների մասին չեն խոսում: Խոսքն իհարկե չի վերաբերում այն գիտնականներին որոնք արդյունքի հասնելու համար և բարոյական և նյութական լուրջ աջակցության կարիք ունեն:

Օրեր առաջ Կառավարության   շենքի մոտ հացադուլ հայտարարած Հենրիկ Մխիթարյանը պնդում է, որ ստեղծել է «հավերժական շարժիչ», սակայն պատկան մարմինները համարում են, որ «հավերժական» բառը այս շարժիչի դեպքում ճիշտ չէ օգտագործելը: Խնդրի էությունը հասկանալու համար նախ զրուցեցինք «Մտավոր սեփականության գործակալության գյուտերի և օգտակար  մոդելների»բաժնի պետ Ավետիս Պերյանի հետ:

Վերջինս նշեց,  որ ՀենրիկՄխիթարյանը 10-ից ավելի արտոնագրեր ունի: Սակայն  տարեկան տուրքերը չվճարելու հետևանքով զրկվել է դրանց նկատմամբ սեփականության  իրավունքից և մնացել միայն որպես հեղինակ,  իսկ գյուտերն արդեն համարվում են հանրային սեփականություն: Ինչ վերաբերում է վերջին գյուտին գործակալությունը ֆիզիկոսի գյուտը գրանցել «շարժիչ» անվան, բայց ոչ՝ «հավերժական շարժիչ» անվան ներքո:

Մեր այն հարցին, թե՝ ինչպես է գնահատվել այդ նոր գյուտը, արդյո՞ք այն կարող մեծ աղմուկ հանել, պարոն Պերյանն ասաց.« Կարող է իր սարքն աշխատում է, բայց ինքն ասում է՝ չէ՛, անունը դրեք «Հավերժական շարժիչ»: Բայց էնտեղ հավերժական բան չկա: Չէ, դա շատ պրիմիտիվ սարք է ու  գիտության հետ կապ չունի: Դպրոցական մակարդակի՝ «Հետաքրքրաշարժ ֆիզիկա» ոլորտի բան է»:

Մենք զրուցեցինք նաև «Հավերժական շարժիչ»-ի հեղինակի հետ: Վերջինս շատ վրդովված էր հասարակության և պատկան մարմիների անուշադրությունից,  հատկապես, որ  տասնյակ անգամներ  դիմել է  իր խոսքով գիտական մի շարք կազմակերպություննների, սակայն այդպես էլ  անպատասխան մնացել.«Իմ սարքածը հավերժական  շարժիչ ա,  բայց հայերը իրավունք չունեն անունը ըտենց դնելու, իսկ  ճապոնացիները կամ գերմանացիները իրավունք ունեն: Ես այն անվանել էի  «հավերժական շարժիչ արևադարձային երկրներում» և« հավերժական շարժի ոչ արևադարձային երկրներում»,  բայց ոչ մեկն անունները այդպես չկոչեց: Հիմա այդ գյուտը գրանցվել է «Օդի հոսքի առաջացման համալիր կայան» անվամբ:

Մխիթարյանը հաստատեց Ավետիս Պերյանին, այո՛ այլ գյուտեր էլ ունի գրանցած, բայց արտոնագրերի համար, ինչպես ինքը նշեց, թանկ էին ուզում ՝յուրաքանչյուրը՝ տարեկան 15 հազար դրամ, և չկարողանալով վճարել, մնացել է միայն որպես այդ գյուտերի հեղինակ: Նշենք, որ վերջինս  մի քանի գյուտեր ևս ունի, նա մաթեմաթիկոս է և երկար տարիների  մանկավարժ:

Սակայն այստեղ հետաքրքիր է մի հանգամանք. նա իր ունեցած վաստակով հանդերձ, չի կարողանում լուծել գումարային ոչ մեծ ծախսերը, գյուտերն իր անունով գրանցված պահելու համար:

Ցանկանալով ամփոփել այս թեմայի շուրջ հանրության հետաքրքրության աստիճանը, ստորև ներկայացնում ենք ֆեյսբուքյան արձագանքներից ուշագրավները.

Oleg Kamalyan ·

Եթե մարդն ասում է, որ ստեղծել է հավերժական շարժիչ, դուք էլ դրա դեմ որևէ փաստարկ չեք կարողանում բերել, ապա պարտավորեք գրանցել այդ գյուտը: Օրինակ ոչ մեկը չի ասում, որ Աստվածաշնչում այս կամ այն երևույթը հակասում է գիտությանը և չպետք է դա լուրջ ընդունել: Օրի նակ,  այն, որ աստված 6 օրում ոչնչից ստեղծեց աշխարհը, կամ դրա նման մի բան, ֆիզիկայի օրենքներ շրջանակում բացարձակ հիմարությունէ: Սակայն ոչ մեկի մտքով չի անցնում խմբագրել աստվածաշունչը: Չնայած մի առիթով Ա.Էյնշտեյնն ասելէ <<Աստվածաշունչը ազնվաբարո, սակայն պրիմիտիվ և նույնիսկ մանկական լեգենդների հավաքածու է և դրա նույնիսկ ամենահմուտ մեկնաբանությունը չի կարող փոխել իմ կարծիքը>>: Ես լրիվ համամիտ եմ Մեծ գիտնականի հետ: Կարծում եմ, որ ՀենրիկՄխիթարյանի հավերժական շարժիչը նույնպես լեգենդ է, գուցե ոչ մանկական, և դրանից ոչ մի վնաս չկա: Այնպես որ կոչ եմ անում դա նույնպես գրանցել: Մի հացադուլավոր գոնե պակաս կունենանք:

Movsisyan 45

Գոյություն ունի գյուտերի միջազգային դասակարգում, որտեղ հավերժական շարժիչ բաժին չկա: Եթե հայերը գրանցեն նման բան ապա կհավասարվեն ասենք Մոզամբիկին: Առանց այդ էլ Արմենիկումի հարցով մի անգամ արդեն խայտառակ եղանք: Գյուտարարին պարզապես հոգեբանական օգնություն պետք է ցույց տալ: Մարդը երազանքներով տարվելով կտրվել է իրականությունից:

Edgar Nazaryan ·

Ինչ է հորինել.Հեռուստաբանվեճ թող անցկացնեն, տեսնենք ինչ է, հնարավոր է իրականանա էտ մարդու երազանքը: Մենք էլ ուրախ կլինենք:

АртурЛалаян ·

Ես մարդը հլը հավատումա 100-ից ավել ՕԳԳ-ին:

VardanAntonyan ·

էսքան անիմաստ աղմուկ հանելու փոխարեն լավ կլիներ մեկը գնար պարոն Մխիթարյանի հետ ու նկարեր էդ շարժիչը մանրամասնորեն հետո ներկայացներ հանրությանը: Թե չէ մենք նույնիսկ չգիտենք, թե էս մարդն ինչ է ստեղծել, որ անուն էլ հավերժական շարժիչ ա դրել: Էս աշխարհում ոչինչ բացառված չէ, բայց դե ես էլ եմ դյուրահավատորեն մոտենում նման հայտարարություններին: Ամեն դեպքում ինչ-որ մի լրագրող, եթե նկարի  էդ շարժիչն ու պրն Մխիթարյանի մյուս <գյուտերն>,  ապա շատ ավելի պարզ կլինի ամեն ինչ: Պետք է պարզել վերջապես էս մարդն ուղղակի ռոմանտիկ է, խելագարված գիտնական, թե չընդունված հանճար: Ի դեպ, լսել եմ, որ ArmNews Comedy-ն է պատրաստվում նկարահանել էդ շարժիչը, բայց արդեն բավականին ժամանակ է անցել, իսկ տեսանյութ չկա:

HaykKhachatryan ·

Շատ կուզեի տեսնել ես ինչ ա հորինել: Եթե նորմալ բան ա հաստատ կգտնվեն երկրներ որտեղ կգրանցեն: Հայերին ամեն տեղ գնահատում են բացի Հայաստանից: Էդ արդեն իրականությունա:

Շուշան Գալստյան