Ադրբեջան կոչվող արհեստածին կազմավորման բարբարոսական վարչախումբը տարածքային անհիմն ու կեղծ նկրտումներ ունի անխտիր բոլոր հարևան երկրների՝ Հայաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի և Վրաստանի հանդեպ՝ բացառությամբ Թուրքիայի։ Այս մասին տելեգրամյան իր ալիքում գրել է իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը:

«Այս լուսանկարը փաստում է, որ այդ շինծու և ոչնչով չհիմնավորված տարածքային հավակնությունները քարոզչական բիրտ միջամտությամբ ներարկվում են նաև այդ արհեստածին կազմավորման մատաղ սերնդին՝ նրանց թունավորելով «թշնամիների կողմից բաժան-բաժան» արված, իբր, »միասնական Ադրբեջանի» գաղափարով, որի «վերամիավորման» վշտով տառապում է նույնիսկ Արաքսը»,- գրել է Ոսկանյանը:

Ես կատեգորիկ համաձայն չեմ այս մտքի հետ: Այս մասին Արցախի հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում ասաց Արցախի նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը՝ պատասխանելով լրագրողի դիտարկմանը՝ կա այնպիսի բան, որ Արայիկ Հարությունյանը հանձնում էր Արցախը, Ռուբեն Վարդանյանը եկավ և չթողեց հանձնել Արցախը:

«Համոզված եմ, որ Արցախի ղեկավարության մեջ չկան մարդիկ, ովքեր կցանկանային հանձնել Արցախը, բայց և խորապես համոզված եմ, որ, ցավոք սրտի, Արցախի ղեկավարությունը չի հասկանում՝ ինչ է նշանակում պայքարել, չկա 24/7 պայքարելու պատրաստակամություն, չկա պատասխանատվություն ստանձնելու և շատ դժվար որոշումներ կայացնելու պատրաստակամություն»,- ասաց Վարդանյանը:

Նա նշեց՝ իր բացթողումներից է, որ չի կարողացել հասկացնել՝ սա Սարդարապատ է: «Սա ռազմական դրություն է, գրաքննություն է, շատ գործողությունների սահմանափակում է: Եթե խոսենք Արայիկ Վլադիմիրովիչի հետ մեր հակասություների մասին, ես այս իրավիճակին նայեցի որպես արտակարգ իրավիճակ, նա ավելի շատ իրավիճակը դիտարկում է սովորական կյանք՝ քիչ թե շատ կրիտիկական վիճակում: Նրա համար կարևոր են քաղաքական դասավորությունները, ինձ համար շատ պարզ էր՝ ունենք ծայրահեղ իրավիճակ և շատ քիչ հնարավորություններ փրկվելու, որպեսզի կարողանանք հաղթել, պետք է համախմբել և կենտրոնացնել բոլոր ուժերը: Ես արտակարգ դրության մեջ եմ եղել, ղեկավարության մի մասը, այդ թվում՝ նախագահը ապրել է մի իրավիճակում, երբ համարել է, այո, վատ վիճակ է, բայց դա այնքան էլ այնպես չէ, ես մի փոքր չափազանցնում եմ», ասաց Վարդանյանը, ապա հավելեց. «Ես ապրում եմ Սարդարապատի մոդելով, նա (Արայիկ Հարությունյանը- խմբ.) քաղաքական բանակցությունների»:

Ադրբեջանցիները ոչ պաշտոնապես գրում են միջանցքի` Շուշիի հարակից հատվածում, ադրբեջանական հսկիչ անցակետի տեղակայման աշխատանքների մեկնարկի մասին` տրանսպորտային միջոցների համար նախատեսվսծ ռենտգեն սարքի տեղադրմամբ: Այս մասին ֆեյսբուքում գրել է Տիգրան աբրահամյանը.

«Թե ինչքանով է տեղեկությունը համապատասխանում իրականությանը դժվար է միանշանակ ասել, սակայն այն, որ դրա մասին Ադրբեջանի նախագահը բազմիցս խոսել է` վաղուց է հայտնի:

Չստացվի այնպես, որ միջանցքի բացումից հետո պարզվի, որ իրականում միջանցք գոյություն չունի, իսկ Հայաստանից Արցախ ու հակառակ ուղղությամբ շարժերը վերահսկվում են նաև ադրբեջանցիների կողմից»:

Օպերային արվեստի նվիրյալներն ունեն իրենց խնդիրները։ Միայն թատրոնում ներգրավված լինելով հնարավոր չէ լուծել ոչ միայն ստեղծագործական հագեցվածության, այլև նյութական խնդիրները:

Այս մասին շարունակեցինք մեր զրույցը ՀՀ վաստակավոր արտիստ Մագդա Մկրտչյանի հետ:

-Դուք դասավանդում եք դպրոցներում, կոնսերվատորիայում, հանդես գալիս համերգներով: Եթե մյուս թատրոնների դերասանները գոնե սերիալներում նկարահանվելով քիչ թե շատ լուծում են կենցաղային ինչ –ինչ հարցեր, օպերային արտիստները զրկված են դրանից: Արդյո՞ք օրինաչափ է:Երգիչը պետք է ապահով լինի, լիարժեք ապրելու, ստեղծագործական նոր լիցքեր հավաքելու և հանդիսատեսին փոխանցելու համար:

-Մասնագիտական առումով,այո, ինքնաիրացման խնդիր կա մեզանում: Այն, ինչ անհրաժեշտ է արվետագետին, հեշտ չի տրվում: Չկա հարթակ, որտեղ երգիչը կարողանա համերգ կազմակերպել. առանց առնչվելու դահլիճ լցնելու, վարձակալելու և այլ խնդիրների … դրանք կան նաև մեր ուսանողների պարագայում, որոնց բեմելը պիտի պետության հոգածության ներքո լինի: Մենք անում ենք ամեն հնարավորը, սակայն օպերային արվեստը միշտ ավելին անելու, ներդրելու պահանջ ունի:

Որպես երգչուհի ,ես ինքաբավ եմ, երջանիկ՝ աշխատել եմ անվանի դիրիժորների հետ. Զուզեպպե Սաբբատինի,Կարլ Վասսերման,Մարիո Մերիգո,Լիոռ Շամբադալ,Օհան Դուրյան,Հարություն Արզումանյան,Կարեն Դուրգարյան … Նաև մասնագիտական առումով վարպետացման դասեր եմ վերցրել Պլաչիդո Դոմինգոի,Միռելա Ֆրենիի,Պլաչիդո Դոմինգոյի, Գալինա Վիշնևսկայայի,Ելենա Օբրասցովայի մոտ, որոնց գիտելիքներն ինձ փոխանցվել են և շատ թանկ են ինձ համար ։ Ես էլ իմ հերթին այս ամենը փոխանցում եմ իմ աշակերտներին,մեր նոր սերնդին:

Ուզում եմ հատուկ նշել, որ ավարտել եմ Կոնսրվատորիայի Գոհար Գալաչյանի դասարանը, ինչը միշտ հպարտությամբ եմ ասում. ես նրա դպրոցի կրողն եմ: Նոր սերունդը ճանապարհ ունի անցնելու, որը, ցավով պիտի նշեմ, հեշտ չէ: Վստահ եմ, որ կգա այն օրը, երբ երկիրս կարժևորի ճշմարիտ մշակույթը:

-Վերջում՝Ինչ ծրագրեր կան, ավանդական հարցը:

-Պատրաստվում եմ երգել մի շարք մենահամերգներ՝ տարբեր ծրագրերով։ Առաջինը՝ անտիկ իսպանական երգեր են, անդալուզյան գեղեցիկ երաժշտություն, որը Հայաստանում կհնչի առաջին անգամ։

Ծրագրում եմ հանդես գալ մեր հին հայկական օրորներով:Դրանք մեր ինքնության մասն են։ Մեր օրորները հոգուդ լարերին դիպչող, խորունկ, յուրահատուկ և շատ ազդեցիկ են, որոնք երգել են մեր տատերը ու մենք էլ պետք է շարունակենք տարածել՝ Տարոնի օրոր,Սասունի օրոր,Տիգրանակերտի օրոր,Բութանիայի օրոր… ձայնագրել եմ շուրջ 25 օրոր՝ ցանկանում եմ վերածել CD-ի և նվիրել նաև մանկատան երեխաներին, որոնք զուրկ են մայրական ձայնով օրոր լսելուց: Ուզում եմ,որ նրանք մեծանան մեր հրաշալի օրորները լսելով։

Ռուզան Ավոյան

Ռուսաստանը կրկին զիջեց Ղարաբաղյան հակամարտության գործընթացում։ Ռուբեն Վարդանյանի պաշտոնանկությամբ կարող ենք արձանագրել, որ, փաստացի, Ադրբեջանի ղեկավարությունն է որոշում Ղարաբաղում ով ինչ պաշտոն պետք է զբաղեցնի կամ չզբաղեցնի։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց քաղտեխնոլոգ Արմեն Բադալյանը։

«Ռուսական կողմը Ղարաբաղում «կոզր» կորցեց։ Սա Ադրբեջանի ու Արևմուտքի հաղթանակն էր և Ռուսաստանի պարտությունը, որովհետև տեղի բնակիչները իրենց ապագան կապում էին Ռուբեն Վարդանյանի հետ, որն արմատականորեն տրամադրված էր չզիջելու, հիմա նրան հեռացնում են, անկախ նրանից թե ով կգա կամ ինչ կասի արդեն նշանակություն չունի»,- ասաց նա։

Քաղտեխնոլոգի խոսքով՝ Վարդանյանի պաշտոնանկությունը Արցախում կխորացնի հուսալքությունն ու արտագաղթի ալիքը։
«Արցախից հեռացվեց մի գործիչ, որն Արցախի սուբյեկտության արմատական պաշտապանն էր հանդիսանում, ինչպես Ռուսաստանն էր ասում՝ Արցախի կարգավիճակի հարցը թողնենք ապագային։ Ստացվում է՝ Ռուսաստանի թողտվությամբ և Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության համաձայնությամբ Արցախը հանձնվեց Ադրբեջանին։

«Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը կարող էր կանխել այս ամենը, բայց եթե ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը համաձայն է Արցախը հանձնել Ադրբեջանին՝ առանց որևէ կարգավիճակի, ոչինչ հնարավոր չէ փոխել»,- նշել է նա։

Փետրվարի 23-ին Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը հայտարարել է պետնախարարի պաշտոնից Ռուբեն Վարդանյանին ազատելու իր որոշման մասին, եւ որ պետնախարար կնշանակվի Արցախի գլխավոր դատախազ Գուրգեն Ներսիսյանը։

Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը Ռուբեն Վարդանյանին Պետական նախարարի պաշտոնից ազատելով՝ կատարեց Ադրբեջանի պահանջը: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում ասաց  Արցախի ԱԺ «Արդարություն» խմբակցություն քարտուղար Մետաքսե Հակոբյանը։

«Ըստ էության, Ադրբեջանն է որոշում, թե Արցախում ինչ քաղաքական գործընթացներ կլինեն, կամ պաշտոններին ովքեր կարող են հավակնել: Արայիկ Հարությունյանը ցույց տվեց, որ այս իշխանությունների օրոք Ադրբեջանն է այսուհետ ազատումներ եւ նշանակումներ անելու: Այս ողջ ընթացքը, երբ Արցախը համախմբված է, որին միացել է նաեւ Ռուբեն Վարդանյանը, կրկին Արցախի նախագահը ցույց տվեց իր պարտվողական կեցվածքը եւ հետ կանգնեց մեր պայքարի ուղուց: Նա դավաճանեց այդ միասնականությանը: Ստացվում է, որ նախագահը, որը խոսում է միասնականությունից, ինքը հենց պառակտողն է»,- նշեց Մետաքսե Հակոբյանը։

Անդրադառնալով այդ պաշտոնում գլխավոր դատախազ Գուրգեն Ներսիսյանին նշանակելու նախագահի կողմից ներկայացված առաջարկին՝ Հակոբյանն ասաց. «Բացարձակ էական չեն անձերը, որոնք կնշանակվեն, որովհետեւ սա արդեն Արայիկ Հարությունյանի համար օրինաչափ է դառնում: Արդեն էական չէ, թե ով կլինի պետնախարարի պաշտոնում: Կա փաստ, որ Արցախում պետական կառավարումը տապալված է»:

Հակոբյանի խոսքով՝ Արայիկ Հարությունյանի որոշումները համաձայնեցված են ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ. «Նիկոլ Փաշինյանն ունի ծրագիր, որ Արցախը հենց արցախցու ձեռքով հանձնի Ադրբեջանին. մենք վերջին փուլում ենք: Այժմ կա «Նիկոլ-Ալիեւ-Հարությունյան» եռյակը, որոնք ունեն նույն օրակարգը»:

Նշենք, որ Արցախի նախագահը պետնախարարի պաշտոնից ազատել է Ռուբեն Վարդանյանին: «Քանի որ գրեթե չորս ամիս առաջ ես ինքս եմ նշանակել պարոն Վարդանյանին պետական նախարարի պաշտոնում, ապա պետք է ընդգծեմ, որ այն ժամանակվա եւ ներկա իրավիճակները մեծապես տարբերվում են եւ՛ արտաքին, եւ՛ ներքին առումներով: Այնուամենայնիվ, ես բարձր եմ գնահատում այս ընթացքում պարոն Վարդանյանի ջանքերը թե՛ Արցախի վերաբերյալ միջազգային իրազեկվածության բարձրացման եւ թե՛ շրջափակման ընթացքում ներքին բազմաթիվ հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ»,- իր ուղերձում նշել էր Հարությունյանը:

Իրավունքի և արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամը և Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակում են համատեղ անգլերեն զեկույց՝ բացահայտելով Արցախը Հայաստանին և արտաքին աշխարհին կապող կյանքի միակ ճանապարհը փակած, այսպես կոչված, «էկոակտիվիստների» թշնամանքը Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ, նրանց ատելության իրական մոտիվացիան ու Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից ուղարկված լինելը, ինչպես նաև այն, որ նրանք երբևէ առնչություն չեն ունեցել շրջակա միջավայրի հարցերի հետ:

Զեկույցում շարադրված են հետևություններ, որոնք հիմնված են հենց այդ նույն զեկույցում տեղ գտած ապացույցների (լուսանկարներ, տեսանյութեր, վկայություններ) վրա:

Մասնավորապես, համատեղ զեկույցի հիմնական հատվածները հետևյալն են․

1. Ճանապարհը փակելու առաջին օրերին այդ տարածք են բերվել Շուշիում աշխատող Թուրքիայի ու Ադրբեջանի վարձկան աշխատողներ, ինչպես նաև ադրբեջանական զինվորականներ և անվտանգության աշխատողներ:

Պատահական չէ, որ սկզբում ծածանվել է նաև Թուրքիայի դրոշը, որը քիչ անց հեռացվել է, որպեսզի այդ փաստը չհրապարակվի (համապատասխան տեսանյութի վրա հղումն արված է զեկույցում): Դրանից հետ, Ադրբեջանի իշխանությունները բերել են մարդկանց, որոնք պաշտոնապես ներկայացվել են՝ որպես հասարակական ու լրատվական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, սակայն իրականում նրանք նույնպես ֆինանսավորվում են Ադրբեջանի պետական բյուջեից, պետության ստեղծած հիմնադրամներից, իսկ առանձին դեպքերում ՀԿ-ները գործունեություն են ծավալում արտասահմանյան ֆինանսավորմամբ:

Առկա են նաև պետության վերահսկողության ներքո գտնվող լրատվական կազմակերպություններ: Նախկինում մեր կողմից արդեն իսկ հրապարակվել էին որոշակի տվյալներ https://tatoyanfoundation.org/ovkher-en-irakanum-arcax-hayastan-tchan/)

2.Ադրբեջաներենով մանրամասն ուսումնասիրության առարկա են դարձել այս ամիսների ընթացքում «էկոակտիվիստների» կենսագրությունները և պարզվել է, որ նրանք երբևէ կապ չեն ունեցել շրջակա միջավայրի խնդիրների հետ և որ իրականում նրանք, ադրբեջանական իշխանությունների հրահրմամբ, հետապնդում են քաղաքական նպատակներ (ադրբեջանական անցակետերի հիմնում և այլն):

3.Սոցիալական մեդիայում «էկոակտիվիստների» էջերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ նրանք հայերի նկատմամբ քարոզում են ատելություն, թնշամանք, բռնություն, նրանց շարքերում կան «Գորշ գայլեր» ծայրահեղական ազգայնական ահաբեկչական կազմակերպության համախոհներ ու գաղափարների տարածողներ: Նրանցից որոշները նախկին զինվորականներ են:

Այս մարդիկ իրենց էջերում հրապարակել են սպանված ու խոշտանգված հայ զինծառայողների մարմինների նկարներ՝ այդ կերպ ցույց տալով իրենց հրճվանքն ու ոգևորությունը։

Առկա են անգամ նկարներ, որտեղ ադրբեջանական զինծառայող է հայի գլուխ ձեռքին՝ գլխատելուց հետո:

4. Զեկույցը նաև հիմնավորում է, որ առանց ադրբեջանական իշխանությունների հատուկ թույլտվության այս գործակալ անձինք չէին կարող հայտնվել Արցախում և առավել ևս փորձեին ճանապարհ փակել:

5.Զեկույցում առկա են անգամ օտարերկրացիների վկայություններ, որոնց ադրբեջանական իշխանությունները, որպես տուրսիտ, տարել են 44-օրյա պատերազմից հետո իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներ: Այդ մարդիկ, սակայն, հայտնվելով ճանապարհը փակած հատվածում՝ ևս ընդգծում են, որ ադրբեջանական «էկոակտիվիստների» ակցիան իրականում կապ չունի բնապահպանական հարցերի հետ:

Ըստ նրանց՝ բնապահպանական հարցերն այստեղ ընդամենը աշխարհաքաղաքական գործիք են: Ավելին, օտարեկրացի տուրիստներն են անգամ խոսում ադրբեջանական կառավարության վերահսկողության ներքո գտնվող մեդիայի կամ լրատվամիջոցների մասին (ապացույցները տեղադրված են զեկույցում)։

Այս համատեղ զեկույցի կազմման ողջ ընթացքում վերլուծված ապացույցների, այդ ապացույցների ստուգման, նոր փաստերի ձեռքբերման հարցում կարևոր աջակցություն է ցուցաբերել Արցախի գլխավոր դատախազ Գուրգեն Ներսիսյանը (Գուրգեն Ներսիսյան):

Զեկույցի իրավական վերլուծությունների հարցում կարևոր աջակցություն են ցուցաբերել միջազգային փաստաբաններ Գարօ Ղազարեանը և Գառնիկ Քերքոնեանը:

Փաստերի ձեռքբերման ու վերլուծության հարցերում կարևոր աջակցություն է ցուցաբերել միջազգային հետաքննող լրագրող Լինդսի Սնելը:

Մեր շնորհակալությունն ենք հայտնում գործընկերներին այս կարևոր աջակցության համար:

Զեկույցը կուղարկվի միջազգային կազմակերպություններին։

Փետրվարի 6-ին Թուրքիայում տեղի ունեցած երկրաշարժից հետո (Էպիկենտրոն՝ պատմ. Մարաշ) մինչ օրս գրանցվել է ավելի քան 3000 հետցնցում: Ermenihaber-ի փոխանցմամբ՝ սպասվող քաղաքական ցնցումները կարող են ավելի ուժեղ լինել.

Երկրաշարժի առաջին օրերին թուրքական մեդիադաշտում շրջանառվում էր այն փաստը, որ թուրքական իշխանությունները  որոնողափրկարարական աշխատանքներ իրականացնելու համար փոքրաթիվ փրկարարներ են ուղարկում: Ավելին, Թուրքական «T24» լրատվամիջոցի տեղեկացմամբ՝ աղետի հետևանքով տուժածների բարեկամները նշում են, որ  Թուրքիայի որոշ շրջաններում, մասնավորապես Հաթայ նահանգում, արդեն մի քանի օր է, ինչ իրենց հարազատների դիերը փողոցում են. «Դիերը նույնիսկ չեն գալիս տանելու, ստիպված մնում ենք դրանց կողքին, մինչև որ պատասխանտուներից մեկը հայտնվի: Իմ զարմիկի դին արդեն մի քանի օր է ինչ փողոցի մայթերին է, ես ինքս եմ այն ծածկել»,- ասել է Հաթայի բնակիչներից մեկը:

Այս ու նմանատիպ այլ իշխանական գործողություններ արժանանում են նաև ընդդիմադիր գործիչների քննադատությանը: Զորօրինակ Թուրքիայում ընդդիմադիր քեմալական «Ժողովրդահանրապետական» կուսակցության (ԺՀԿ-CHP) առաջնորդ Քեմալ Քըլըչդարօղլուն աղետի գոտում տարվող աշխատանքները համարում է անարդյունավետ, քանի որ դրանք անկազմակերպ են և իրականացվում են առանց իշխանության համապատասխան հրահանգի:

Այսպիսով կարող ենք համարել, որ ոչ պաշտոնական ընտրարշավը սկսված է։ Չնայած երկրաշարժից հետո մեծ թվով մարդիկ սկսել են չվստահել և առավել ևս չհավատալ Էրդողանի այն խոստմանը, թե մոտակա 3 ամսվա ընթացքում երկրաշարժի հետևանքով իրենց տունը կորցրածների համար կկառուցվի 30.000 նոր շենք, Էրդողանը շարունակում  է այցելել աղետի գոտի, բազմաթիվ խոստումներ տալ տեղահանված մարդկանց՝ երկրաշարժն ու ավերածությունը կապելով ճակատագրի հետ։

Չհայտարարված ընտրապայքարում ակնհայտ է, որ ներկայիս Թուրքիայի նախագահը դիմելու է ամեն հնարավոր քայլի իշխանությունը վերջին անգամ իր ձեռքում պահելու համար, նույնքան պարզ է նաև այն, որ առաջիկա ընդրություններում նրան դժվար ուղի է սպասվում։

Սակայն, երկրաշարժից հետո ի հայտ եկած «աղետի դիվանագիտությունը» թուրքական իշխանությունների, մասնավորապես Էրդողանի կողմից, կարող են օգտագործվել հարևան երկրների հետ հարաբերությունների բարելավվման համար, որն էլ իր հերթին կարող է ընտրազանգաված ապահովել։

Հայաստանի և Թուրքիայի միջև «աղետի դիվանագիտության» սկիզբ հանդիսացավ երկրաշարժին հաջորդող օրերին Թուրքիային հղված ցավակցական նոտաները, գրառումները (երկրաշարժի հաջորդ օրը) և իհարկե հեռախոսազանգը՝  Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայյիփ Էրդողանի և ՀՀ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի միջև:

Այսպիսով նաև Հայաստանն էր Թուրքիային օգնելու պատրաստակամություն հայտնել: Թուրքիա ուղարկվեց մասնավորապես 27 հոգուց բաղկացած որոնաղափրկարարական ջոկատ։ Իսկ փետրվարի 11-ին «Մարգարա» կամրջով (Հայաստանը Թուրքիայի հետ կապող կամուրջ), որը շուրջ 30 տարի փակ էր, հումանիտար օգնություն սկզբում 5, ապա ևս 2 բեռանատար հումանիտար օգնությամբ (սննունդ, ջուր և առաջին անհրաժեշտության պարագաներ, ընդհանուր 140 տոննա):

Այս դեպքերին հաջորդեցին Թուրքական որոշ գործիչների քննադատական մոտեցումները, սակայն պետական մակարդակով հրապարակային շնորհակալության խոսքեր ուղղվեցին ՀՀ-ին ցուցաբերած աջակցության համար:

Մասնավորապես փետրվարի 15-ին ՀՀ արտգործնախարար Արարատ Միզոյանը մեկնել էր Թուրքիա, որի ընթացքում պլանավորված էր նաև այց Ադըյաման, որտեղ աշխատանքներ են տանում հայ փրկարարները :

Անկարայաում տեղի ունեցավ Հանդիպում ՀՀ արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի և Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլյութ Չավուշօղլուի միջև: Հանդիպումից հետո նախարարները հանդես եկան համատեղ մամուլի ասուլիսով:

«Մեր ժողովրդի համար այս ծանրագույն օրերին Հայաստանը մեզ օգնության ձեռք մեկնեց՝ այսպիսով բացելով նաև հարաբերությունների կարգավորման նոր էջ։ Մենք պիտի աշխատենք այդ ուղղությամբ»,- ասել էր Չավուշօղլուն:

Հարկ է նշել նաև, որ ՀՀ ներկայիս իշխանության կողմից Թուրքիա ուղարկված հումանիտար օգնությունը ժողովրդի մի մասի կողմից արժանանում է քննադատության: Մասնավորապես այսպիսի խոսքեր են հնչում իշխանության հասցեին. «Այս օրերին, երբ ադրբեջանը փակել է Արցախ տանող ճանապարհը, որն անցնում է Լաչինի տարածքով, ինչու՞ է Հայաստանը հումանիտար օգնություն ուղարկում Թուրքիա, այլ ոչ Արցախ», այս ամենին ի պատասխան և որպես բացատրություն առաջ է քաշվում «աղետի դիվանագիտությունը», որն արդեն ստացել է միջազգային ճանաչում. «Հայաստանն օգնում է Թուրքիային առաջնորդվելով մարդկային և հումանիտար նորմերով, այդպես է եղել նաև նախկինում»:

Եվ ահա վերոնշյալ բոլոր իրադարձությունների կիզակետում հայտնված հայ-թուրքական հարաբերությունները արդյո՞ք կարող են նոր՝ բարիդրացիական փուլ մտնել: Հասկանալու համար կարելի է հղում տալ պատմությանը և նաև այն օրինակներին, որոնք բերվում են այսօր՝ բացատրելով ներկայիս գործողությունները:

1999թ-ին ուժգին երկրաշարժ էր եղել Թուրքիայի Իզմիր քաղաքում, որի հետևանքով զոհվել էր շուրջ 17.000 մարդ: Հայաստանը առաջարկել էր մասնագետներից բաղկացած 100 հոգանոց խումբ ուղարկել, սակայն Թուրքիան մերժել էր, քանի որ այդ օրերին, Էրդողանի պնդմամբ, Թուրքիան ի զորու էր իր ուժերով հաղթահարել աղետը: Տասը օր անց Թուրքիան ընդունել էր օգնության առաջարկը, սակայն այս դեպքում միայն 100տ հումանիտար բեռներով ինքնաթիռ ուղարկվեց աղետի գոտի:

Որոշ ժամանակ անց 1999թ-ին ցնցվել էր նաև Թուրքիայի Դյուզջե քաղաքը, զոհվել էր 800 մարդ: Այս անգամ Հայաստանը հումանիտար բեռներին զուգահեռ Թուրքիա էր ուղարկել նաև որոնողափրկարարական ջոկատ:

Թուրքիայում վերջերս տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժին նախորդել էր 2013 թվականի Վանի երկրաշարժը, որի հետևանքով զոհվել էր շուրջ 600 մարդ, այս դեպքում էլ Հայաստանը Թուրքիա էր ուղարկել 40տ մարդասիրական բեռ:

Ուստի, եթե նախկինում Թուրքիային օգնության ձեռք մեկնած Հայաստանը մինչ օրս Թուրքիայի հետ չունի բարիդրացիական կապեր և դեռևս հարաբերությունների կարգավորման կարիք ունի, արդյո՞ք այն Հայաստանը, որ վերջերս ևս օգնության ձեռք մեկնեց Թուրքիային, կունենա ավելի լավ հարաբերություններ.

Իհարկե, այս ամենը որոշակիորեն կարող է նպաստել հարաբերությունների կարգավորման հնարավորություններին, բայց չի կարող ապահովել դրանց կարգավորումը:

Գրիգորի Խաչատուրովին մեկուսացնելու՝ իշխանության փորձը կապված է սպասվելիք քաղաքական գործընթացների հետ՝ մասնավորապես Ադրբեջանի հետ, այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագրի շուրջ զարգացումների։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց ռազմական փորձագետ Հայկ Նահապետյանը՝ նշելով, որ այս քայլի նպատակն է Տավուշի մարզի բնակիչների շրջանում գցել Խաչատուրովի ռազմական փորձառությունն ու անձնական հեղինակությունը։

«Հաշվի առնելով այն, որ Փաշինյանն ադրբեջանական կողմի հետ բանակցելու ընթացքում զիջելու է բոլոր այն տարածքները, որոնք նախկինում Խորհրդային Արդբեջանի կազմի մեջ էին, իսկ դրանք Տավուշի մարզում են հիմնականում, ուստի այդ ճանապարհին բոլոր խոչընդոտները հերթով վերացնում են։ Իր ռազմական, կազմակերպչական ունակություններով Խաչատուրովը պտենցիալ վտանգ է ներկայացնում իշխանության համար»,-նշեց Նահապետյանը։

Ըստ մեր զրուցակցի՝ Խաչատուրովը նաև ընդդիմության նոր առաջնորդը կարող էր դառնալ և որպես անբասիր մարտական ճանապարհ անցած մարդ՝ համախմբել իր շուրջը տարբեր հայացքների տեր, երկրի ներկա վճակով մտահոգ մեծ թվով մարդկանց։ Ըստ այդմ՝ իշխանությունը նաև, ինչպես Նահապետյանն է ասում, դրանից է զգուշանում։

Ուշադրություն հրավիրելով փաստաբանի հաղորդած տեղեկությունների վրա՝ ըստ որոնց՝ Արարատի մարզի տարածքում գտնվող զորամասը որևէ կապ չի ունեցել Խաչատուրովի՝ բանկից վերցրած վարկի հետ, այլ վարկը Վանաձորում ձեռք բերած բնակարանի հիփոթեքը փակելու համար էր, մեր զրուցակիցը նկատում է՝ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության համար սա նոր երևույթ չէ։

«2018-ին, երբ Նիկոլը նոր էր եկել իշխանության, կեղծ, մոնտաժված տեսանյութ սարքեցին Մանվել Գրիգորյանի մասին և փորձեցին ներկայացնել նրան՝ որպես զինվորի բաժինը գողացող մեկի։ Հիմա էլ Խաչատուրովի հետ են նման բան փորձում անել։ Ակնհայտ է, որ Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության բերողները խնդիր ունեին ու հիմա էլ ունեն անազատության մեջ պահել այն մարդանց, ովքեր իրենց փորձառությամբ, ղեկավարած կազմակերպությամբ սպասվելիք պատերազմում կարող էին խոչընդոտել հայկական կողմի դյուրին պարտությանը։ Պոտենցիալ վտանգները հերթով վերացնում են»,-ասաց Նահապետյանը։

Նրա դիտարկմամբ՝ երբ Ադրբեջանի հետ բանակցային գործընթացն ակտիվանա, ապա ընդվզում հայ հասարակության կողմից, միանշանակ լինելու է, և ռազմական գործիչները՝ այդ թվում Խաչատուրովը, ըստ ամենայնի, անմասն չէին մնալու։

Իրավունքի և արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամը ներկայացնում է Վարժական հավաքների վերաբերյալ մասնագիտական ուսումնասիրությունը։ 

«Փաստինֆո»-ի տեղեկացմամբ՝ ուսումնասիրության մեջ նշվում է, որ որքան էլ որ վարժական հավաքներն ունեն մեծ կարևորություն երկրի անվտանգության համար, միևնույն է` չպետք է անցկացվեն Սահմանադրության և օրենքի նպատակների խեղաթյուրմամբ։ Իրավունքի և արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամի մասնագիտական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ «վարժական հավաքներ» անվան տակ Հայաստանի կառավարությունը փաստացի կոնկրետ քանակի քաղաքացիների նորից ներգրավում է մարտական խնդրի կատարման, այսինքն՝ պահեստազոր հաշվառված անձինք նորից փաստացի ներգրավվում են պարտադիր զինվորական ծառայության, իսկ խուսափելու դեպքում ենթարկվելու են ընդհուպ մինչև քրեական պատասխանատվության։ Ստացվում է, որ այդ քաղաքացիներն անցնում եմ փաստացի մեկ այլ բնույթի «պարտադիր զինվորական ծառայություն»։

Մասնավորապես, 2023 թվականի փետրվարի 2-ին ՀՀ կառավարությունն ընդունել է «Վարժական հավաքներ հայտարարելու և դրա ապահովման համար ռազմատրանսպորտային պարտականություն ունեցող մարմինների տրանսպորտային միջոցները ներգրավելու մասին» թիվ 122-Ն որոշումը, որով հայտարարվում է պահեստազորի առաջին խմբի առաջին և երկրորդ կարգերում հաշվառված շարքային, ենթասպայական և սպայական կազմերի պահեստազորայինների վարժական հավաքներ` 2023 թվականի մարտի 1-ից մինչև մայիսի 12-ը ներառյալ։ Վարժական հավաքներին ներգրավվելու են մինչև 3281 քաղաքացի, որոնցից 2897-ը՝ շարքային և կրտսեր ենթասպայական կազմերի, 152-ը` ավագ ենթասպայական կազմի, 232-ը` սպայական կազմի պահեստազորայիններ՝ համազորային և հրթիռահրետանային մասնագիտություններով։ Հարցն այն է, որ «Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» ՀՀ օրենքը հստակ սահմանում է այն նպատակը, որը դրված է վարժական հավաքների անցկացման հիմքում։ Մասնավորապես, օրենքի 58-րդ հոդվածն ամրագրում է, որ վարժական հավաքներն իրականացվում են՝ (ա) պահեստազորի առաջին խմբում հաշվառված քաղաքացիների ռազմական ունակությունները կատարելագործելու և (բ) նրանց վերապատրաստելու նպատակով։

Այլ կերպ ասած՝ վարժական հավաքներն ունեն մեկ հիմնական նպատակ՝ կատարելագործել պահետազորում հաշվառված քաղաքացիների գիտելիքներն ու հմտությունները` ըստ զինվորական մասնագիտացման: Մինչդեռ, Կառավարության նշված որոշմամբ, որով կարծես պետք է փոխված լիներ վարժական հավաքների փիլիսոփայությունը (ինչպես պաշտոնապես հայտարարվել էր),սահմանվել է, որ վարժական հավաքները հայտարարվում են ինչպես պահեստազորայինների ռազմական ունակությունների կատարելագործման, մասնագիտական վերապատրաստման և պատրաստման, բարձրագույն կրթություն ունեցող ենթասպայական կազմից պահեստազորի սպաների պատրաստման նպատակով, այնպես էլ «մարտական հերթապահության ներգրավման նպատակով»։ Ընդ որում՝ քաղաքացիները վարժական հավաքների ներգրավվելու են 25 օրացուցային օրով, որից, ինչպես հայտարարվել էր, 7 օրը քաղաքացին անցնելու է պատրաստություն, իսկ 14 օրը՝ «մարտական հերթապահություն»։

Հիմա հարց է առաջանում. Սահմանադրության և օրենքի այդ ո՞ր դրույթներն են Կառավարությանը տվել լիազորություն քաղաքացուն պարտադիր զինվորական ծառայություն անցնելուց հետո տարիներ անց ներգրավել մեկ այլ՝ իր բնույթով պարտադիր զինվորական ծառայության այլ տեսակի՝ նրանց ներգրավելով մարտական հերթապահության։ Հիմա ի՞նչ է ստացվում՝ մեզ հմտություններով և գիտելիքներով կատարելագորված պահեստազորայիններ են պետք, թե՞ միայն կոնկրետ քանակի «դիրքապահներ»։ Իսկ ինչպե՞ս են այդ մարտական հերթապահությունն անցնելու պահեստազորում հաշվառված այն քաղաքացիները, որոնք ժամանակին ազատվել կամ տարկետում են ստացել պարտադիր զինվորական ծառայությունից օրենքով սահմանված կոնկրետ կանոնների պահպանմամբ (պաշտոնական հայտարարությունների համաձայն՝ վարժական հավաքների ներգրավվելու են բոլորն առանց բացառության)։

Ի՞նչ է՝ պարտադիր զինվորական ծառայությունից ազատված քաղաքացուն ներգրավելու են ծառայության և տալու ենք մարտական առաջադրա՞նք (չմոռանանք, որ պարտադիր զինծառայությունից և վարժական հավաքներից ազատվելու հիմքերը տարբեր են, այսինքն՝ անձը կարող է, օրինակ, իր ընտանեկան դրության բերումով ազատվել պարտադիր զինծառայությունից, բայց ենթակա լինել վարժական հավաքների, և այդ անհամաչափությունը վերանայելու մասին բազմիցս խոսել ենք)։ Որևէ մեկը գնահատե՞լ է այն ռիսկերը, որոնք կարող են առաջանալ այդ քաղաքացիների համար։ Կամ որևէ մեկը մտած՞ել է այն ռիսկերի մասին, որոնք կարող են առաջացնել տևական մարտական պատրաստություն չանցած քաղաքացիները։ Կան նաև այլ խնդիրներ, որոնք Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանի պաշտոնավարման ժամանակ (2016-2022 թթ.) զորամասերում մշտադիտարկումների շրջանակում արձանագրվել էր վարժական հավաքների ներգրավված անձանց խախտված իրավունքների մասով, որոնք, ինչպես ցույց են տալիս բողոքները, ամբողջությամբ չեն լուծվել առ այսօր։ Կառավարությունը պետք է հրապարակի իր նպատակներն ու առաջ եկած իրական խնդիրները, իսկ յուրաքանչյուր խնդրի լուծումը տա բացառապես Սահմանադրության և օրենքի սկզբունքներին համահունչ։

Կառավարությունը պետք է վերանայի Հայաստանում վարժական հավաքներ անցկացնելու իր քաղաքականությունը. սա թելադրված է երկրի անվտանգության և մարդու իրավունքների գերակա շահով։ Եվ այստեղ դժվար է գերագնահատել Ազգային ժողովի ժողովրդավարական վերահսկողության դերը, որը, ցավոք, երբեմն ի սպառ բացակայում է։ Իրավունքի և արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամն առաջնահերթ է համարում բանակի առաջ ծառացած խնդիրների լուծումը և իր փորձագիտական կարողությունների ու փորձի շրջանակներում մշտապես պատրաստակամ է նպաստել ոլորտում առկա խնդիրների կարգավորմանը։