Ռուսական կողմի մոտեցումն այն է, որ եռայողմ հայտարարությամբ ամրագրված կետերը պետք է իրականացվեն հենց եռակողմ ֆորմատով, ոչ թե երրորդ, չորրորդ  երկրներից ներկայացուցիչներ լինեն: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրւոյցում  ասաց քաղաքագետ Բենիամին Մաթեւոսյանը՝ խոսելով ապաշրջափակման վերաբերյալ Մոսկվայույմ տեղի ունեցած եռակողմի հանդիպման մասին:

«Նախօրեին ՌԴ փոխվարչաչապետ Օվերչուկը նույնպես հայտարարություն  տարածեց հենց դրա վերաբերյալ՝ նշելով, որ ապաշրջափակման բանակցությունների վերաբերյալ արդեն գրեթե եկել են համաձայնության, մի քանի տեխնիկական հարց է մնացել, ինչը այսօր նաեւ Մուստաֆաեւը  հայտարարեց, իսկ ՌԴ փոխարտգործնախարարը նաեւ հայտարարեց, որ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների հարցում անբեկանելի են նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը,այսինքն ամեն ինչ պետք է դրա վրա տեղի ունենա: Այսինքն՝ բավականաին երկարատեւ դադարից հետո, մենք տեսել ենք այդ մարաֆոնը արեւմտյան հարթակներում բանակցությունների՝ Վաշինգտոն, Բրյսւոսել, Պրահա, եւ այլն, դրանից հետո փաստորեն իրենք առնվազն այս փուլում կարողացել են վերահսկողությունը բանակցային գործընթացում վերադարձնել իրենց եւ այս  հայտարարությունը պետք է այս համատեքստում դիտել: Ռուսական կողմի մոտեցումն այն է, որ եռայողմ հայտարարությամբ ամրագրված կետերը պետք է իրականացվեն հենց եռակողմ ֆորմատով, ոչ թե երրորդ, չորրորդ  երկրներից ներկայացուցիչներ լինեն, սա դրա դրսեւորումն  է»,-ասաց նա:

Անդրադառնալով նրան, որ ապաշրջափակման վերաբերյալ հայ պաշտոնյաների հայտարարությունները տարբերվում է ադրբեջանցի եւ ռուս գործընկերների հայտարարություններից քաղաքագետը նշեց.  «Իսկ ինչը վերաբերում է նրան, Հայաստանի պաշտոնյանների կարծիքը տարբերվում է այս հարցում ռուսական եւ ադրբեջանական պաշտոնյաների կարծիքից, սա ավելի շատ ներքաղաքական երանգ ունի. ՀՀ  ներկայիս իշխանությունների մոտ հստակ գիտակցում կա  առ այն, որ եթե նոյեմբեր 9-ի փաստաթղթի համաձայն հնարավոր լինի փոխգործակցության ինչ-որ մեխանիզմ ստեղծել, ինչը թույլ կտա կոնֆլիկտի մենեջմենթ իրականացնել , ՀՀ իշխանությունները կդադարեն լինել Ռուսաստանի համար նախընտրելի միակ դաշնակիցը, գործընկերը  ՀՀ-ում: ՀՀ իշխանությունների պահվածքը եւ հայտարարությունները, ես նույնիսկ ավելի շատ կկենտրոնանյի երկրի ղեկավարի գործողությունների եւ պահվածքի վրա, պայմանավորված է հենց  այս հանգամանքով: Այս համատեքստում պետք է դիտել  այս հայտարարությունները»:

Հիշեցնենք, որ Ադրբեջանի փոխվարչապետ Շահին Մուստաֆաեւը այսօր հայտարարել էր, որ  2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության համաձայն՝ քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների եւ բեռների անարգել երթեւեկություն կազմակերպելու նպատակով վերահսկողութուն կիրականացնեն Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության մարմինները։

Իսկ օրեր առաջ ՀՀ ԱԽ քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը Հանրյաին ՀԸ-ում հարցազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ ապաշրջափակումը ՀՀ կոնտեքստում նշանակում է, որ սահմանապահ ծառայությունն իրականացվելու է միայն հայկական ծառայությունների կողմից:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Սոչիում հանդիպում է ունեցել Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ: Այս մասին հայտնել է ՀՀ վարչապետի մամուլի ծառայությունը։

ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտին — «Հարգելի Նիկոլ Վլադիմիրի, մենք պարբերաբար հանդիպում ենք, շատ ուրախ եմ այսօրվա միջոցառումների շրջանակում ևս մեկ անգամ խոսել երկկողմ հարաբերությունների ընթացիկ իրավիճակի և տարածաշրջանային հարցերի շուրջ, որոնց մասին մենք մանրամասն խոսել ենք նախորդ հանդիպման ընթացքում: Շատ ուրախ եմ տեսնել Ձեզ»: 

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան — «Շնորհակալություն հարգելի Վլադիմիր Վլադիմիրի, առաջին հերթին ցանկանում եմ շնորհավորել Ձեզ գալիք Ռուսաստանի օրվա առիթով և մաղթել լավագույնը Ռուսաստանի Դաշնությանը: Այո, իսկապես, մենք պարբերաբար հանդիպում ենք և քննարկում հարցերի լայն շրջանակ: Այսօր ևս կքննարկենք երկկողմ օրակարգի և տարածաշրջանային հարցեր: Կքննարկենք նաև ռուսական խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում` Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակը, ցավոք այնտեղ հումանիտար իրավիճակը շարունակում է լարված մնալ: Լեռնային Ղարաբաղում արդեն մի քանի ամիս չկա գազ և էլեկտրաէներգիա, Լաչինի միջանցքում իրավիճակը շարունակում է մնալ բավականին լարված: Իմիջիայլոց, պետք է ընդգծեմ, որ այժմ մթերքների մատակարարումները Լեռնային Ղարաբաղ իրականացվում է ռուսական խաղաղապահների աջակցությամբ, դա սահմանափակ քանակի մթերքներ են: Հումանիտար ճգնաժամը Լեռնային Ղարաբաղում շարունակվում է և դա նույնպես շատ կարևոր հարց է ու վստահ եմ այսօր կքննարկենք»:

Տեղի է ունեցել նաև Եվրասիական միջկառավարական խորհրդի և ԱՊՀ կառավարությունների ղեկավարների խորհրդի նիստերի մասնակիցների հանդիպումը ՌԴ նախագահի հետ:

Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի փոխվարչապետների վերջին հանդիպումը տևել է 9 ժամ, Սոչիում ԵԱՏՄ միջկառավարական խորհրդի շրջանակներում Սպուտնիկ գործակալության հայկական ծառայության թղթակցին ասել է ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը։

Դրա արդյունքներով պայմանավորվածություն կա հիմնարար կետերի շուրջ՝ որտեղով է անցնելու երկաթգիծը, ինչպես է իրականացվելու մաքսային հսկողությունը։

«Դա սովորական երկաթուղի է լինելու, Հայաստանի ինքնիշխանությունը ոչ ոք կասկածի տակ չի դնում, և բոլոր կողմերից ցանկություն կա հնարավորինս շուտ սկսել ապաշրջափակման գործընթացը», — ասել է Օվերչուկը:

ՌԴ փոխվարչապետը հավելել է նաև, որ Հայաստանից է կախված լինելու ՌԴ ԱԴԾ-ի կողմից սահմանային հսկողություն իրականացնելու հնարավորությունը։

Պետք է արձանագրել, որ ռուսական ռեժիմը, ռուսական կառավարությունը Հայաստանին լքել է: Այս մասին այսօր՝ հունիսի 7-ին, Երեւանում մամուլի ասուլիսի ժամանակ նշեց նշեց Գերմանիայի Բունդեսթագի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Միխայել Ռոթը:

Անդրադառնալով նրան, որ ՌԴ պաշտոնյաները հայտարարում են, որ ԵՄ առաքելությունը Հայաստանում նպտակ ունի դուրս մղել Ռուսաստանին Հայաստանից, նա ասաց. «Ռուսաստանի ԱԳ նախարարը անըդմեջ շարունակում է իր իմպերիալսիտական արտաքին քաղաքականությունը՝ տարածելով Կրեմլի պրոպագանդան:

ԵՄ առաքելությունը Հայաստանում է հայկական կողմի հրավերով, մենք ինքնակամ չենք ներկայացել ապահովելու հայ ժողովրդի  անվտնգությունը: Մենք օկուպանտներ չենք, այլ համագործակցելով ՀՀ իշխանությունների հետ՝ նպաստում ենք տարածաշրջանում խաղաղության եւ կայունության ամրապնդմանը:

Այն դեպքում, երբ այստեղ ծանր զրահատեխնիկայով զինված ռուսական ուժեր ն ներկա տարածաշրջանում, ի տարբերություն նրանց, մենք այստեղ ենք քաղաքացիական առաքելությամբ»:

Չնայած որ Ադրբեջանը թուրքական և իսրայելական զենքի ու վարձու իսլամիստական ահաբեկիչների օգնությամբ հաղթեց 2020 թվականի Արցախյան պատերազմում, նախագահ Ալիևը կործանում է իր երկրի միջազգային հեղինակությունը։

Պատերազմի ժամանակ և դրանից հետո իր բարբարոսական գործողություններով Ալիևը ոտնահարեց Ադրբեջանի շահերը։

Արդյունքում, նա ինքն իրեն դարձրեց ատելի ու մերժված անձ և ծիծաղի առարկա ամբողջ աշխարհում։ Մինչ Ռուսաստանն իր գիրկն է առել նրան իր քաղաքական շահերի համար, Արևմուտքը հանդուրժում է նրան, որպեսզի օգուտ քաղի ադրբեջանական նավթից ու գազից։

Շատ ուրախ եմ, որ Ալիևն այդքան բացասական բաներ անում է ոչ միայն հայ ժողովրդի, այլ ամբողջ աշխարհի աչքի առաջ։

Ալիևի չարագործությունների բազմաթիվ օրինակներ կան։ Ահա դրանցից մի քանիսը.

2020 թվականի պատերազմի ժամանակ ադրբեջանցի զինվորները կատարել են բարբարոսական գործողություններ, որոնք խախտում են միջազգային իրավունքը, ինչպիսիք են՝ գերեվարված հայ զինվորների և խաղաղ բնակիչների գլխատում, նրանց մարմինների անդամահատում, խոշտանգում, գերիների դատ դատարանում և երկարաժամկետ ազատազրկման դատապարտում։

Խախտելով միջազգային կոնվենցիաները՝ Ադրբեջանը 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ օգտագործել է արգելված կասետային և ֆոսֆորային ռումբեր հայ զինվորներին սպանելու համար։

Ադրբեջանը պարբերաբար ավերել և աղավաղել է հարյուրավոր հայկական մշակութային հուշարձաններ և պղծել տասնյակ հայկական եկեղեցիներ Արցախում՝ խախտելով «Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին» Հաագայի կոնվենցիան։

Ադրբեջանը շարունակում է խախտել 2020 թվականի պատերազմի ավարտին Փաշինյանի, Ալիևի և Պուտինի ստորագրած հրադադարի պայմանագիրը։ Ահա մի քանի օրինակ՝ բազմաթիվ հայ ռազմագերիների ազատ չարձակելը, Արցախում խաղաղ բնակիչների վրա կրակելը, Հայաստանի Հանրապետության տարածքի որոշ հատվածների գրավումը, նոր հայ պատանդներ վերցնելը և Հայաստանին ու Արցախին հետագա հարձակումներով սպառնալը, եթե նրանք չկատարեն Ադրբեջանի ցանկությունները։

Ալիևն անմարդկայնացրել և դիվականացրել է հայերին՝ նրանց բնութագրելով «տզրուկներ» և «գազաններ» ստոր ածականներով։ 2005 թվականին գերմանական պատվիրակության այցի ժամանակ Բաքվի քաղաքապետ Հաջիբալա Աբութալիբովն անամոթաբար ասաց նրանց. «Մեր նպատակը հայերի լիակատար ոչնչացումն է։ Դուք, նացիստներդ, արդեն ոչնչացրել եք հրեաներին 1930-40-ականներին, այնպես չէ՞: Դուք պետք է մեզ հասկանաք»:

Ալիևը վերջին վեց ամիսների ընթացքում տասնյակ կեղծ բնապահպան ակտիվիստների է ուղարկել Լաչինի միջանցքը փակելու համար՝ զրկելով 120 հազար արցախցիների սննդից ու դեղամիջոցներից։ Այս այսպես կոչված բնապահպաններն ավելի շատ նման էին ահաբեկիչների։ Այնուհետև Ադրբեջանը անցակետ տեղադրեց Լաչինի միջանցքում՝ ավելի խախտելով 2020 թ. պայմանագիրը։

Բացի այդ, Ադրբեջանը պարբերաբար անջատում է Արցախի բնակչության ինտերնետն ու էլեկտրաէներգիան՝ պահելով նրանց մեկուսացված, մթության մեջ և առանց ջերմության սառնամանիքի պայմաններում։

Պարզ տարանցիկ ճանապարհի փոխարեն Ադրբեջանը բազմիցս պահանջում է միջանցք՝ Ադրբեջանի արևելյան հատվածից Նախիջևան անցնելու համար, որը ենթադրում է Ադրբեջանի ինքնիշխանություն Հայաստանի տարածքում՝ խախտելով 2020 թ. պայմանագիրը։ Պնդելով միջանցքի վրա՝ Ալիևը փաստացի հետաձգում է Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանի մուտքը Նախիջևան։

Ալիևը հայտարարում է, որ Հայաստանի Հանրապետության ողջ տարածքը «Արևմտյան Ադրբեջան» է։ Սա կատարյալ անհեթեթություն է։ Մինչ Արցախն ու Հայաստանը հազարամյա պատմություն ունեն՝ Ադրբեջանը նույնիսկ մեկ դար առաջ գոյություն չուներ։

Ալիևը ծիծաղելի խոստում է տվել, որ արցախցիներն ապրելու են ադրբեջանական տիրապետության տակ այնպես, ինչպես իր մյուս բոլոր քաղաքացիները, որոնք նույնպես ճնշված են։ Արցախցիները լավ են հիշում Ադրբեջանի բարբարոսական դաժան վերաբերմունքը իրենց նկատմամբ։ Հիմա նրանց շրջափակումը ցույց է տալիս, թե ապագայում որքան ավելի վատ են վերաբերվելու իրենց հետ:

Ալիևը բազմիցս կոչ է անում Հայաստանին խաղաղության պայմանագիր կնքել Ադրբեջանի հետ։ Ադրբեջանի կողմից ստորագրված ցանկացած պայմանագիր անիմաստ թղթի կտոր է, ինչպես տեսնում ենք Ալիևի կողմից 2020 թվականի համաձայնագրի խախտումներից։

Իրավիճակն ավելի վատթարացնելով՝ ԱՄՆ պետդեպարտամենտի խոսնակ Մեթյու Միլլերը ողջունեց Ալիևի խայտառակ հայտարարությունը, որ ինքը համաներում է տալու Արցախի բոլոր պաշտոնյաներին, որոնք հրաժարական կտան։ Փոխարենը Միլլերը պետք է դատապարտեր Ալիևի անընդունելի սպառնալիքները Հայաստան և Արցախ ներխուժելու վերաբերյալ։

Ալիևը մերժել է բազմաթիվ համաշխարհային առաջնորդների և միջազգային կազմակերպությունների, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի, Համաշխարհային դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի պահանջները՝ ազատ արձակել հայ ռազմագերիներին և ապաշրջափակել Լաչինի միջանցքը։

2020 թվականի պատերազմից հետո Ադրբեջանը Բաքվում հիմնեց ռասիստական «ռազմական ավարի պուրակ»՝ ցուցադրելով հայ զինվորների մոմե մոդելները՝ կեռ քթերով և աղավաղված դեմքերով։ Միջազգային հանրության բողոքներից և դատապարտումներից հետո ցուցահանդեսը փակվեց։

2004 թվականի փետրվարին ադրբեջանցի զինվորական Ռամիլ Սաֆարովը Հունգարիայում ՆԱՏՕ-ի ծրագրով ուսուցման ժամանակ կացնով կտրեց քնած հայ զինվորի գլուխը։ Ադրբեջանի կողմից Հունգարիային մի քանի միլիարդ դոլար վարկ տալու դիմաց Սաֆարովը վաղաժամկետ ազատ արձակվեց՝ հասկանալով, որ ցմահ ազատազրկման մնացած մասը կկրի Բաքվի բանտում։ Սակայն Ալիևը Սաֆարովին ընդունեց որպես ազգային հերոսի, ներում շնորհեց, տվեց մայորի կոչում, անվճար բնակարան և 8 տարվա չվճարված աշխատավարձը։ Սա Ադրբեջանի փոխհատուցումն է Սաֆարովին՝ սառնասիրտ սպանություն կատարելու համար։

Այս բոլոր պատերազմական հանցագործությունների հետևանքով Ալիևը վարկաբեկեց իր և Ադրբեջանի հեղինակությունն ամբողջ աշխարհում։ Միջազգային քրեական դատարանը պետք է ձերբակալի նրան և դատապարտի որպես պատերազմի հանցագործ։

Չնայած Ալիևի այպանելի գործողություններին, համաշխարհային տերությունները շարունակում են փակել իրենց աչքերը՝ անտեսելով նրա բազմաթիվ հանցագործությունները՝ կուրացած Ադրբեջանի նավթից ու գազից:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Թուրքիայում ընթացող կադրային փոփոխությունները որևէ կերպ չեն ազդելու այդ երկրի արտաքին քաղաքականության վրա․ դեռևս նախորդ շրջանում որդեգրած քաղաքականությունը շարունակվելու է։ Հաշվի առնելով առանցքային պաշտոններում նշանակված մարդկանց անցած ճանապարհը՝ կարող ենք եզրակացնել, որ Թուրքիան առաջիկա տարիներին շատ ավելի գրագետ ու ուժեղ դիրքից հանդես կգա։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հնչեցրեց թուրքագետ Նելլի Մինասյանը։

«Տարածաշրջանում խաղացող դառնալու Թուրքիայի մտադրությունը հայտնի է վաղուց և այստեղ դիրքերն ամրացնելու ուղղությամբ հետևողական աշխատանք է տարվել ու տարվում։ Էրդողանը ձգտում է, որ այդ երկրի հետ հաշվի նստեն աշխարհի մակարդակով խոշոր խաղացողները»,-նշում է թուրքագետը։

Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը գերազանցապես խարսխված է երկու ուղղությունների՝ արևմտյան ու արևելյան կողմնոորշումների վրա և, մեծ հաշվով, պայմանավորված չէ լիդերներով։ Կախված նրանից, թե իշխանության գլուխ որ ուղղությանը հարող գործիչ կլինի, առաջնահերթ այդ ուղղությամբ կզարգանա արտաքին քաղաքականությունը, բայց մյուս ուղղությունը ևս չի անտեսվի։
«Եթե նախագահ ընտրվեր Քըլըչդարօղլուն, իհարկե, առաջնահերթ կփորձեր խորացնել Արևմուտքի հետ հարաբերությունները, բայց չէր հրաժարվի Էրդողանի ստեղծած ժառանգությունից։ Բնականաբար, Քըլըչդարօղլուն էլ չէր հրաժարվի Ադրբեջանի, թյուրքական երկրների հետ համագործակցությունից։ Թուրքիան տարբեր հարթակներից փորձում է օգուտներ քաղել․ ինչ-որ բան փորձում է Արևմուտքից ստանալ, որոշ բաներ՝ արաբական երկրներից, և դա նոր երևույթ չէ այդ երկրի քաղաքականության մեջ»,-նկատում է Մինասյանը։

Ռուս-թուրքական՝ վերջին շրջանում նկատվող մերձեցումը, թուրքագետի համոզմամբ,ավելի շատ լիդերային դիվանագիտության դրսևորում է, բայց երբևէ երկու երկրների հարաբերությունները ռազմավարական գործընկերության մակարդակի չի կարող վերածվել․
«Ռուսաստանի ու Թուրքիայի լիդերներն, ուղղակի, հիմա ակնհայտորեն միմյանց կարիքն ունեն և դա չեն թաքցնում, բայց բացառվում է, որ երկրների մակարդակով այն աստիճան մերձեցում լինի, որ ռազմավարական գործընկերներ դառնան, ավելին՝ նրանք մրցակիցներ են։ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ եղել է ու կշարունակի մնալ»։

Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերություններին, թուրքագետը համոզված է՝ սահմանի փակ լինելը չի չեզոքացնում մարտահրավերները․ ինչ-որ մակարդակի հարաբերություններ պետք է լինեն աշխարհագրորեն հարևանությամբ գտնվող երկրների միջև։
«Պետք է իրատեսորեն նայենք կյանքին։ Եթե մտածենք, որ պետք է հասնել զարգացման ինչ-որ մակարդակի, նոր հարաբերությունները կարգավորելու ուղղությամբ քայելր անել, ապա դժվար թե էդ պահը գա։ Ի վերջո, մեր հնարավորությունները, ցավոք, չեն ավելանում, հակառակը՝ Թուրքիան է ավելի հզորանում։ Իմ համոզմամբ՝ զուգահեռաբար պետք է աշխատել երկու ուղղություներով՝ և՛ մեր հնարավորությունների ավելացման, և՛ հարաբերությունների որոշակի կարգավորման՝ տնտեսական, քաղաքական ուղղություններով։ Իհարկե, այդ կարգավորումը չպետք է լինի մեր ինքնության, պատմական իրողությունները մոռացության տալու հաշվին։ Մի պարզ բան, ուղղակի, անհրաժեշտ է հաշվի առնել․ տարածաշրջանում կա Թուրքիա, որի հետ ունենք 400 կմ-ոց սահման ու կա Հայաստան պետություն։ Մեր գլխավոր անելիքը պետք է լինի՝ ամեն ինչ անել, որ Հայաստանն ինստիտուցիոնալ առումով շատ ավելի կենսունակ դառնա։ Կենսունակության մակարդակի բարձրացումն է, որ հնարավորություն կտա դիմակայել մարտահրավերներին, իսկ մարտահրավերներ միշտ եղել են, կան ու լինելու են։ Հետևաբար, զարգացման, ավելի կենսունակ դառնալու պրոցեսը շարունակական բնույթ պետք է կրի»,-շեշտում է թուրքագետը։

Առանց նախապայմանների Թուրքիայի հետ հարաբերություններ կարգավորելու հնարավորությանը Մինասյանը չի հավատում։ Ասում է՝ թեկուզ ներկա դրությամբ հայտարարեն, որ պատրաստ են Հայաստանի հետ առանց նախապայմանների սահմանները բացել, հարաբերություններ հաստատել, ինչ-որ պահից սկսելու են առաջ տանել իերնց սահմանած նախապայմանները․ որ պահին ինչը նպատակահարմար համարեցին, փորձելու են պարտադրել և ահա այդտեղ է, որ պետք է գործի դրվի խելացի դիվանագիտություն՝ մեր ազգային, մշակութային, պատմական շահերը պաշտպանելու համար։

Հայաստանի իշխանությունները Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում թերեւս վերջնագծին են հասել։ Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի միջոցով տեւական ժամանակ է՝ հետեւողականորեն հակառուսական գիծ է առաջ տարվում, ԱԽՔ-ն պարբերաբար սկանդալային հայտարարություններ է անում՝ հաճախ չհաստատված, անհիմն, որոնք, սակայն, իրենց հետքն են թողնում հայ-ռուսական դարավոր հարաբերությունների վրա՝ դրանից բխող հետեւանքներով, կամ էլ այդ հայտարարություններով ինչ-որ բան են հասկացնում Ռուսաստանին։ 

Դիցուք՝ ԱԽՔ-ի շուրթերով հնչեց այն միտքը, թե Ռուսաստանը ստիպում է Հայաստանին՝ միջանցք տրամադրել, կամ՝ «Հայաստանը չի ստացել այն սպառազինությունը, ինչը պատվիրել եւ ինչի համար վճարել է Ռուսաստանին»։ Նաեւ` Լաչինի միջանցքի պատասխանատուն Ռուսաստանն է, Հայաստանը քննարկում է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու հարցը եւ այլն, եւ այլն։ Իսկ նախօրեին Հ1-ի եթերում Արմեն Գրիգորյանը գրեթե բաց տեքստով հայտարարեց, որ Հայաստանը հրաժարվում է 2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետի կարգավորումներից, այլ կերպ ասած՝ Ադրբեջանը եւ Նախիջեւանը կապող տրանսպորտային հաղորդակցության ուղիների նկատմամբ ռուսական վերահսկողությունից, գուցե նաեւ՝ Արցախի կապի ապահովումը: 

«Ապաշրջափակման հարցում կարեւոր սկզբունքներից է սուվերենությունն ու փոխադարձությունը, այդ հարցում կարեւորը քաղաքական համաձայնությունների գալն է»,- ասել է Գրիգորյանը՝ ընդգծելով. «Ապաշրջափակումը ՀՀ կոնտեքստում այսպիսին է` սահմանների ամբողջ վերահսկողությունը լինելու է հայկական կողմի ներքո: Սահմանային ամբողջ ծառայություններն իրականացվելու են միայն հայկական ծառայությունների կողմից։ Հույս ունենք, որ այս սկզբունքով առաջ կշարժվեն նաեւ մյուս բոլոր գործընկերները»։

Մինչդեռ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետով սահմանվում է. «Ապաշրջափակվում են տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական եւ տրանսպորտային կապերը: Հայաստանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Ադրբեջանի Հանրապետության արեւմտյան շրջանների եւ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետության միջեւ տրանսպորտային հաղորդակցության անվտանգությունը՝ քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների եւ բեռների՝ երկու ուղղություններով անխոչընդոտ տեղաշարժը կազմակերպելու նպատակով»: Ինչպես նաեւ՝ ֆիսքել են, որ տրանսպորտային հաղորդակցության նկատմամբ վերահսկողությունն իրականացնում են Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության մարմինները:

Եթե այս հայտարարությունը դիտարկենք իշխանության վերջին շրջանի պահվածքի շրջանակներում, երբ Փաշինյանը չի վարանում խոստովանել, որ մենք Ռուսաստանի դաշնակիցը չենք Ուկրաինայի դեմ պատերազմում, ապա մասնակցում է Էրդողանի երդմնակալությանը՝ կարեւորելով թուրքական գործոնը, ապա կարելի է ենթադրել, որ Հայաստանը մտադիր է հրաժարվել ՌԴ անվտանգային միջավայրից, բայց թե որն է դրա այլընտրանքը, այդ մասին չի հաղորդվում։

Երեկ Արմեն Գրիգորյանի տեսակետը կրկնեց նաեւ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը, ով ԱԺ էր եկել ԱԳՆ-ի բյուջեի կատարողականը ներկայացնելու։ Եվ քանի որ Արարատ Միրզոյանն իշխանության արտոնյալների դասին է պատկանում եւ, որպես կանոն, խուսափում լրագրողների հետ շփումից՝ դահլիճ է մտնում գաղտնի մուտքից, երեկ ընդդիմադիր Արթուր Խաչատրյանին խնդրեցինք հնչեցնել մեր հարցադրումը, որ փորձենք հասկանալ այս քայլի հետեւանքները։

 Իհարկե, ոչ ոք չի ասում, թե լավ է, որ քո սահմանները պաշտպանում են օտար երկրի սահմանապահ զորքերը, եւ լավ կլիներ, որ մենք այնքան հզոր լինեինք, որ կարողանայինք ինքնուրույնաբար պաշտպանել մեր սահմանները, բայց մենք տեսնում ենք, որ ոչինչ չի արվել զորքի, զինուժի հզորացման ուղղությամբ, իսկ Բաքվի ախորժակն էլ ավելի է մեծացել, ու կարելի է չկասկածել, թե ապաշրջափակված ճանապարհներով երթեւեկելիս ինչ սադրանքների են ազերիները դիմելու։
Արարատ Միրզոյանը չխորացավ մանրամասների մեջ, բայց կրկնեց Արմեն Գրիգորյանի տեսակետը՝ փոքր-ինչ դիվանագիտական լեզվով․ «Ապաշրջափակում, այո, այն ենթակառուցվածքները, որոնք պետք է ապաշրջափակվեն կամ վերագործարկվեն, եթե նորերն անհրաժեշտ լինի` նորերը կառուցվեն, ապա այս ենթակառուցվածքները պետք է գործեն հայելային սկզբունքով՝ համապատասխան երկրների սուվերենությամբ, իրենց իրավազորության ներքո, փոխադարձության եւ հավասարության հիման վրա, մնացած դետալները դեռ բանակցվում են, ավելին չեմ կարող ասել»։ Մենք փորձեցինք ավելի կոնկրետացնել՝ Միրզոյանին հիշեցրինք նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, սակայն նա ասաց, որ ինքը պատասխանել է հարցին, սահմանապահների հեռացումը չի վերաբերում միջպետական պայմանագրերով հաստատված պայմանավորվածություններին, այլ՝ ապաշրջափակվող ճանապարհներին։
Արդյոք սա նշանակո՞ւմ է նոյեմբերի 9-ի պայմանավորվածությունից հրաժարում, եւ հաշվարկե՞լ են արդյոք ռիսկերը՝ փորձեցինք Եվրաինտեգրման մշտական հանձնաժողովի ղեկավար Արման Եղոյանից ստանալ հարցի պատասխանը, սակայն ՔՊ-ականն անսպասելի հիստերիայի մեջ ընկավ եւ որոշեց, որ ես չպետք է այդ հարցը տամ։ «Ինչի՞, էլի, ինչի՞ դուք, «Սպուտնիկ Արմենիան» տար, կհասկանայի, բայց դուք ինչի՞ եք տալիս, ո՞րն է ձեր մոտիվացիան»,- անադեկվատ արձագանքեց մեր հարցին պատգամավորը:

Նրան հորդորեցինք՝ չգրաքննել մեր հարցերը, իսկ եթե նկատի ունի, որ մենք ռուսական շրջանակներին ենք սպասարկում, ապա իրենց իշխանությունների հայտարարություններն ու քայլերն են ադրբեջանական շահը պաշտպանում, իսկ ռուսների հեռացումը մեր տարածաշրջանից չի կարող ցանկացած նորմալ հայ մարդու մոտ հարցեր չառաջացնել։ Եղոյանը, այնուամենայնիվ, չպատասխանեց այդ հարցին:

Քաղաքագետ Սուրեն Զոլյանի գնահատմամբ՝ Հայաստանում կան քաղաքական եւ պետական գործիչներ, որոնք ղեկավարվում են մի սկզբունքով՝ «կորչի Հայաստանը, միայն թե ռուսներին վատություն անենք»։ Նա հիշեցրեց, որ հատկապես 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ի հայտ եկան այդ գործիչները, որոնց չէր մտահոգում Հայաստանի պարտությունը, նրանք ոգեւորված գրառումներ էին անում, որ Ռուսաստանի դիրքերը Կովկասում թուլանում են։ Հիշեցնենք, որ նման գրառում անողներից մեկը Փաշինյանի նախկին խորհրդական Արսեն Խառատյանն էր։ Ինչ վերաբերում է սուվերենությանը, ապա, ըստ քաղաքագետի, դա ոչ թե խոսքով, այլ գործով պետք է ցուցաբերել․ «Սեւ լճում, Վարդենիսում, Սոթքում, Աղավնոյի պատմությունը մինչեւ հիմա չհասկացանք՝ ինչպես եղավ։ Այսինքն, բազմաթիվ դեպքեր կային, երբ պետք է գործով ցուցաբերեին սուվերենությունը, ինչպես, օրինակ, Գորիս-Կապան ճանապարհն առանց կրակոցի զիջեցին՝ չմտածելով սուվերենության մասին, եւ հիմա սուվերեն տարածքից են խոսում, որն ինձ համար անհասկանալի է։ Բնական է, որ այս բոլոր հայտարարությունները հենց այնպես չեն արվում, համաձայնեցված են լինում, բայց պետք է պատասխանել՝ ինչպե՞ս են սուվերենությունը պահպանելու իրական երաշխիքներով»։

Հարցրինք՝ հնարավո՞ր է,որ գործընթացը հասնի նրան, որ Հայաստանը հրաժարվի ռուսական անվտանգային երաշխիքներից, օրինակ, դուրս բերեն 102-րդ ռազմաբազան։ «Եթե կա ծրագիր՝ Հայաստանը վերածել Սիրիայի, որի տարածքներում այսօր թուրքական վարչակազմն է իշխում, ապա ամեն ինչ էլ հնարավոր է, եթե հեռանան ռուսական սահմանապահները, թուրքական տարբեր օպերացիաների համար լայն դաշտ կստեղծվի։ Հիմա եթե նրանք Սիրիայում պատրվակ են ներկայացնում, թե քրդական ապստամբների են հետապնդում, նույն պատրվակով կարող են գործել Դիլիջանում կամ Երեւանում»։

Հայաստանի նախկին վարչապետ  Վազգեն Մանուկյանը կոչ-հայտարարություն է տարածել, որում ասվում է. 

«Այն, ինչ այժմ կատարվում է մեզ հետ, խորը մշակված դավադրություն է՝ ուղղված մեր ժողովրդի դեմ։ Այդ դավադրությունը կազմակերպելիս օգտագործել են մեր ժողովրդի` արդար երկրում և խաղաղ պայմաններում ապրելու բնական ցանկությունը։

Իրականում «խաղաղության» այն պայմանագիրը, որի անհրաժեշտության մասին գոռգոռում են բազմաթիվ արտաքին ուժեր, ամենակործանարար հարվածն է լինելու մեր ժողովրդին։

Անկլավների մասին․ անկլավների գոյությունը Խորհրդային միության որևէ օրենքով ամրագրված չէր։ Դրանք ժամանակին տրվել են Ադրբեջանին տեղական իշխանությունների համաձայնությամբ, հետևաբար որևէ իրավական ուժ չունեն, այսինքն մեր տարածքներն են նաև դե յուրե։

Եթե անկլավները տրվեն Ադրբեջանին, դա նշանակում է հակառակորդին տալ լավագույն հնարավորությունները և ստեղծել գայթակղություն պատերազմը շարունակելու արդեն Հայաստանի տարածքի ներսից։ Այդ պայմանագիրը ոչ թե խաղաղության, այլ պատերազմի պայմանագիր է դառնալու։

Ինչ վերաբերում է Արցախին, ոչ միայն անհեթեթություն է այն միտքը, որ «Արցախից ազատվենք, խաղաղ կապրենք», այլ հարցն ունի նաև բարոյական կողմ․ համաշխարհային պատմության մեջ ցույց տվեք մի դեպք, երբ որևէ ժողովուրդ իր հարյուրհազարանոց մի հատվածին պատանդ է թողնում (իմանալով, որ նրանց կոտորելու են և տեղահանելու)՝ սին հույսեր ունենալով, որ ինքը լավ է ապրելու։ Մեր ժողովուրդը լավ չի՛ ապրելու, իսկ այդ խարանը հազարամյակներով մեր վրայից չի ջնջվելու։ Մենք ինքներս մեզ չենք հարգելու, հաջորդ սերունդները թքելու են մեր երեսին։ Մենք դժբախտացնում և նվաստացնում ենք մեզ և մեր սերունդներին՝ կատարելով անբարո քայլ և ազգային դավաճանություն՝ դրա դիմաց ստանալով պատերազմ և ոչ խաղաղություն։

Միայն այն, որ Հայաստանը, անկախ տարածքային ամբողջականությունից, չի հռչակում Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման և անկախության  իրավունքի ընդունումը և քաղաքական բոլոր միջոցներով  այդ իրավունքի իրացմանը նպաստելը, արդեն իսկ մեզ ստորացնում է աշխարհի բազմաթիվ ժողովուրդների աչքի առաջ։ Ո՞նց կարելի է այսպես ապրել։

Փաստորեն ինչ-որ մեկը եկել ու ոչնչացնում է հազարամյակների մեր պատմությունը, ժողովրդի մի մասը դա չի հասկանում՝ հույս ունենալով, որ վերջում ամեն ինչ լավ է լինելու, ժողովրդի մի հատվածն էլ ճիգեր է  գործադրում փոխելու այս ամենը, բայց չի կարողանում։

Նման իրավիճակում շատ կարևոր դեր ունեն զինվորականությունը, ուժային կառույցները, որոնց գլխավոր նպատակն է պաշտպանել պետությունը։

Ես հատուկ դիմում եմ մեր ուժային կառույցներին՝ դուք չե՛ք երդվել պաշտպանել Նիկոլ Փաշինյանին, դուք երդվել եք պաշտպանել Հայրենիքը, պետությունը, Սահմանադրությունն ու պետական օրենքները։ Այն, ինչ անում է և ուզում է անել Նիկոլ Փաշինյանը, հակասում է նախևառաջ մեր Սահմանադրությանն ու օրենքներին, հետևաբար Նիկոլ Փաշինյանն այլևս լեգիտիմ չէ։ Իր հայտարարություններով, իր գործողություններով, իսկ հետագայում նաև իր ստորագրությամբ նա դառնում է պետական հանցագործ, իսկ պետական հանցագործին պաշտպանելով՝ դուք դրժում եք ձեր երդումը, ինչը նույնպես պետական հանցագործություն է։

Կոչ եմ անում  ուժային կառույցներին՝ ուշադիր հետևել, թե ինչ է կատարվում մեր երկրում և ժամանակին կանխել պետական հանցագործությունը՝ պատրաստ լինելով միանալ ժողովրդի այն մեծ հատվածին, որը դիմադրում է ազգային ու պետական հանցագործության իրագործմանը և փորձում է կանխել ազգային աղետն ու խայտառակությունը»։ 

Ադրբեջանի իշխանություններն Նախիջևանը ինտենսիվ նախապատրաստում են «Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը»։

Ինչպես հաղորդում է ԱՊԱ-ն, ԱՀ նախագահը հաստատել է ՆԻՀ-ի 2023-2027 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման պետական ​​ծրագիրը, որում նշվում է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի բացումը անհրաժեշտ է դարձնում ՆԻՀ-ի երկաթուղային ենթակառուցվածքը արդիականացումը»:

Փաստաթղթում նշվում է, որ հենց այդ պատճառով երկաթուղային ենթակառուցվածքը կվերակառուցվի, կապահովվի փոխադրումների անվտանգ և արագ ծառայություն։

ՆԻՀ-ի ողջ տարածքի համար կստեղծվի հատուկ մաքսային ռեժիմ (գոտի)՝ մաքսային արտոնություններով (բացառությամբ Ադրբեջանում արտադրված ապրանքների, որոնք ներառված են ցանկում)։ Փաստաթղթի համաձայն՝ Մաքսային պետական ​​կոմիտեն նախարարների կաբինետի, էկոնոմիկայի և ֆինանսների նախարարությունների հետ միասին պետք է ապահովի 2023-2027 թվականներին հատուկ մաքսային ռեժիմի (գոտի) մեկնարկը։

Հիշեցնենք, որ խոսքը Հայաստանի տարածքի մասին է, իսկ Հայաստանը, ամեն դեպքում, պաշտոնապես, հայտարարում է, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքով արտատարածքային միջանցքներ չեն լինելու։ Դա չի խանգարում Բաքվին հայտարարել միջանցքի բացման մասին։ Ադրբեջանի ներկայացուցիչների պաշտոնական հայտարարություններում Հայաստանն ընդհանրապես չի հիշատակվում։

ՀԱՊԿ-ի առաքելության Հայաստան ժամանելու հարցում նախապայման չկա, սակայն, առկա է մեկ այլ հարց։ ՀՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների ու ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովների համատեղ նիստին այս մասին ասաց ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը։

«Երկու փաստաթղթի մեջ կա այսպիսի մի բան. սեպտեմբերին ՀՀ ինքնիշխան տարածքը խախտվել է, սահմանը խախտվել է։ Ըստ այդմ, կարիք կա ուղարկելու մոնիթորինգային առաքելություն։ Սա, մեր պատկերացմամբ, պետք է լինի այն ռազմաքաղաքական դաշինքի նվազագույն արձագանքը, որում մենք կանք ու մաս ենք կազմում։ Այդ նախագծի մեջ մեր մյուս գործընկերների կողմից այսպիսի պնդում անելը մինչ այս պահը հնարավոր չի եղել։ Ըստ Միրզոյանի՝ սա իր մեջ վտանգ է պարունակում։ Իր խոսքով՝ չֆիքսելով, որ ՀՀ ինքնիշխան տարածքը և ՀՀ պետական սահմանը խախտվել են՝ լեգիտիմացվում է ադրբեջանական խոսույթը, թե չսահմանազատված սահմանին որևէ մեկը չգիտի հստակ սահմանները, հետևաբար որևէ մեկը չի կարող պնդել, թե ադրբեջանական կողմը որևէ սահման է խախտել։ Այս համատեքստում, ըստ Արարատ Միրզոյանի, առավել գերադասելի է, որ ՀՀ դաշնակիցը որևէ հայտարարություն չանի, քան անի հայտարարություն, որով կլեգիտիմացնի ադրբեջանական այդ խոսույթը։

Անդրադառնալով հարցին՝ արդյո՞ք բանակցությունները տեղի են ունենում ուժի սպառնալիքի կիրառմամբ՝ Միրզոյանն ասաց, որ իրենք բազմիցս են հայտարարել, որ Ադրբեջանը պետք է դադարեցնի և՛ ուժի սպառնալիքը, և՛ ուժի կիրառումը։ Իր խոսքով՝ այս մասին 2022 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Ադրբեջանի նախագահի մասնակցությամբ համատեղ հայտարարություն է հրապարակվել։Միրզոյանն արձագանքեց նաև պատգամավոր Քրիստինե Վարդանյանի պնդմանը, որ Միրզոյանի հայտարարությամբ, թե իրենք նախորդ բոլոր իշխանությունների պես ճանաչում են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ փորձ է արվում ցույց տալ, թե իրենց գործելաոճում որևէ բան չի փոխվել։ Այնինչ, ըստ նրա, ՀՀ նախկին իշխանությունների կողմից արվող մի շատ կարևոր հայտարարություն բաց է թողնվում։

Այն, որ այդ ամբողջականության հետ որևէ կապ չունի Արցախի Հանրապետությունը։ Նա հայտարարեց, որ ՀՀ ներկա իշխանությունները որևէ բան չեն անում ՀՀ նախկին իշխանությունների պես։ Ըստ նրա՝ դա ապացուցող ամենակարևոր փաստն այն է, որ ի տարբերություն նախորդ իշխանությունների՝ իրենք և՛ ընդդիմությանը, և՛ հանրությանը հրապարակավ ասում են այն, ինչի շուրջ բանակցում են։ Արարատ Միրզոյանը համաձայնեց պատգամավորի այն պնդմանը, որ տարածքների սահմանազատված չլինելը չի կարող առիթ լինել ագրեսիվ որևէ գործողության համար։ Ըստ նրա, հայկական կողմն այս հարցում տարընթերցումներ չունի։ Հարցն, ըստ նրա, առավելապես ադրբեջանական շինծու խոսույթների շրջանակում է։ Այդուհանդերձ, սա չի ստվերում սահմանազատված սահման ունենալու անհրաժեշտությունը։