Մեծ Բրիտանիայի Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի հարցերով պետնախարար Լեո Դոքերթին, ով մեկնել է Հայաստան և Ադրբեջան, APA-ին տված հարցազրույցում կիսվել է տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ որոշ մտքերով։

Հարցին, թե ինչ կարծիք ունի հայկական «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնության վերաբերյալ Դոքերթին ասել է հետևյալը.

«Մեզ համար պարզ է, որ Հարավային Կովկասում կապերի ընդլայնումը շատ տրամաբանական մոտեցում է։ Իհարկե, այդ կապերն արդեն կան, ինչի պատճառով էլ Ադրբեջանը Եվրոպային էներգակիրների կարևոր մատակարար է և այդպիսին է մնացել երկար տարիներ։ Եվ, իհարկե, Մեծ Բրիտանիայի մասնակցությունն Ադրբեջանում հնարավոր դարձավ Ադրբեջանի՝ որպես Եվրոպային էներգիա մատակարարող շատ կարևոր դերի շնորհիվ։ Կարծում եմ, որ Ադրբեջանը և Հարավային Կովկասը շատ կարևոր կամուրջի դեր են խաղում Կենտրոնական Ասիայի և Եվրոպայի միջև։

Եթե ​​մենք կարողանանք միասին բարելավել ենթակառուցվածքները և կապերը՝ լինեն դրանք խողովակաշարեր, էլեկտրահաղորդման մալուխներ, առևտուրային և ենթակառուցվածքային ուղիներ, ապա բոլոր շրջանները կշահեն: «Միջին միջանցքի» հայեցակարգը շատ լուրջ առաջարկ է, և կարծում եմ, որ այն հետաքրքրում է բոլոր երկրներին։ Քանի որ Կենտրոնական Ասիայի երկրները Ռուսաստանին համարում են անվստահելի գործընկեր, նրանք շահագրգռված են Ռուսաստանից անկախ իրենց էներգետիկ ռեսուրսները Եվրոպա մատակարարելու հարցում։

Կարծում եմ, որ մենք շատ շահագրգռված ենք ենթակառուցվածքների բարելավման գործում դերակատարում ունենալ: Առևտրի ընդլայնում նշանակում է ավելի կայուն տարածաշրջան, և դա ձեռնտու է բոլորին»:

Այսպիսով, Դոքերթի նույնիսկ չհիշատակեց Հայաստանը։ Հիշեցնենք նաև, որ, ինչպես բազմիցս հայտարարվել է, Ադրբեջանը բաղձալի «Զանգեզուրի միջանցքը» համարում է «Միջին միջանցքի» կարևոր բաղադրիչ։

Հայկական կողմը հավանություն չի տվել այսօր տեսակապի ձևաչափով անցկացված ՀԱՊԿ Խորհրդարանական վեհաժողովի մշտական հանձնաժողովների համատեղ նիստում ներկայացված բանաձևերի երեք նախագծերից երկուսի քվեարկությունից։ Այս մասին տեղեկանում ենք Sputnik Բելառուսից։Օրակարգում երեք հարց էր ընդգրկված` նացիզմի վերականգնման և պատմական ճշմարտության խեղաթյուրման հետ կապված գործողությունների համար պատասխանատվության վերաբերյալ առաջարկությունների նախագծի մասին, աղքատացված ուրանով զինամթերքի կիրառման հնարավոր հետևանքների մասին, ինչպես նաև Կանադայի խորհրդարանում ՍՍ «Գալիցիա» դիվիզիայից նացիստի արդարացնելու և խրախուսելու փորձի հետ կապված հայտարարության նախագծի վերաբերյալ։ Վերջին երկու բանաձևերը հավանության չեն արժանացել հայ խորհրդարանականների կողմից։

ՀՀ ԱԺ–ի ներկայացուցիչները ուրանով արկերի կիրառման հնարավոր հետևանքների մասին հայտարարության նախագծի հետ կապված կարծիք են հայտնել, որ փաստաթուղթը լիարժեք չէ, դրա որոշ կետեր էլ չեն համապատասխանում 2022 թվականի դեկտեմբերի 7-ի ՄԱԿ–ի ԳՎ համապատասխան բանաձևին։«Հասկանալի չէ նաև կետերից մեկի ձևակերպումը, որն անիմաստ է դարձնում բոլոր նախորդ կետերը։ Այդ խմբագրման համաձայն` աղքատացված ուրանով զինամթերք կարելի է օգտագործել, բայց պատասխանատու կերպով։ Վերոնշյալը հաշվի առնելով` ՀՀ ԱԺ–ն չի մասնակցի հարցի քվեարկությանը։ Եվ խնդրում ենք մեր դիրքորոշումը ներառել նիստի արձանագրության մեջ»,-ընգդծել են խորհրդարանականները։ՀԱՊԿ ԽՎ քարտուղարությունում իրենց հերթին նշել են, որ կանոնակարգի համաձայն` կոնսենսուսի սկզբունքը տվյալ դեպքում կպահպանվի։«Հաշվի առնելով, որ եթե պատվիրակություններից մեկը ձեռնպահ է մնում կամ չի մասնակցում քվեարկությանը, տվյալ փաստաթուղթը նիստի արձանագրության մեջ կարող է ընդունվել համապաստախան նշումով»,-ընդգծել են ՀԱՊԿ–ում։

Բանաձևի նախագծում խոսվում է աղքատացված ուրանով զենքի կիրառման հետևանքով շրջակա միջավայրի ռադիոակտիվ աղտոտմամբ պայմանավորված բնապահպանական, մարդասիրական և տեխնոգեն հետևանքների մասին։ Հիշեցնենք, որ նախկինում նման արկեր կիրառում էին միայն ՆԱՏՕ–ի երկրները։ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի որոշ պետություններ ուրանով արկերն Ուկրաինային են փոխանցել։Ինչ վերաբերում է չընդունված երկրորդ փաստաթղթին, ապա դրա հետ կապված ՀԱՊԿ ԽՎ հայտարարության նախագիծ է մշակել կանադական խորհրդարանում նացիստի արդարացման և խրախուսման փորձի վերաբերյալ։ Հայկական կողմն առարկություններ է հայտնել, քանի որ ՀԱՊԿ ԽՎ բանաձևի նախագծում կանադացի օրենսդիրների հասցեին բավականին կոշտ գնահատականներ են հնչում։ՀՀ ԱԺ պատգամավորները փաստել են նաև, որ Կանադան Երևանի համար բարեկամական պետություն է։Հայկական կողմը միանշանակ պատրաստ կլիներ միանալու նախագծին, եթե այն լիներ զուտ ՄԱԿ–ի ԳՎ 78-րդ նստաշրջանի բանաձևի շրջանակում, որը վերնագրված է որպես պայքար նացիզմի և նեոնացիզմի հերոսացման դեմ։ Վերոնշյալը հաշվի առնելով` Հայաստանի ներկայացուցիչները ՀԱՊԿ ԽՎ են ուղարկել նոր նախագիծ։ Մասնագիտական մշտական հանձնաժողովի հաստատումից հետո այն կներկայացվի խորհրդին։

Հայաստանի արտգործնախարարությունն է հայտարարություն տարածել, պատասխանել Ադրբեջանի առաջարկին։ Բաքուն նախօրեին տարածված հայտարարությամբ առաջարկել էր խաղաղության գործընթաց քննարկելու համար հանդիպել պետական սահմանին, կամ փոխընդունելի վայրում։

Երևանից հայտնել են, որ նոյեմբերի 21-ին ադրբեջանական կողմին է փոխանցվել հարաբերությունների կարգավորման մասին համաձայնագրի 6-րդ խմագրությունը, և հայկական կողմը շարունակում է համաձայնագրի տեքստի շուրջ աշխատանքները։ Փոխարենը հայկական կողմը շարունակում է կարծել, որ չնայած բոլոր բարդություններին և մարտահրավերներին կա երկու երկրների միջև խաղաղության հաստատման իրական հնարավորություն, որը կարող է իրացվել երկուստեք քաղաքական կամքի առկայության պարագայում։

Առաջարկել են նաև սահմանազատման հանձնաժողովների նիստ անցկացնել երկու երկրների միջև պետական սահմանին։ Վերջին անգամ նման նիստ անցկացվել է ավելի քան մեկ տարի առաջ՝ 2022 թվականին։ Գործող իշխանությունների մեկնաբանությամբ՝ Երևանի այս առաջարկները նշանակում է, որ Երևանը հակված է Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպումը շարունակել բրյուսելյան ֆորմատով եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդությամբ և համաձայն են Ադրբեջանի հետ դեմառդեմ շփումներին, միայն փոխվարչապետների գլխավորած սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովների մասով։ Մյուս պաշտոնյաների դեպքում, ըստ «Քաղաքացիական պայմանագրի», Երևանը պնդում է, որ հայ-ադրբեջանական բանակցությունները լինեն միջնորդավորված։

Տակավին վերջերս Բաքուն հրաժարվել է բանակցությունները շարունակել վաշինգտոնյան ֆորմատով՝ ԱՄՆ-ին մեղադրելով հայամետ դիրքորոշում ունենալու մեջ։ Ռուսական կողմի միջնորդությանն էլ դեմ է Երևանը, արտաքին քաղաքական վեկտորը փոխելու իր քաղաքականության ծիրում, ուստի և Հայաստանը շարունակում է պնդել բրյուսելյան հարթակի արդյունավետությունը։ Թեև Բաքուն սկզբունքորեն դեմ չի արտահայտվել Բրյուսելին, բայց Բաքվում էլ վերապահումներ ունեն Եվրոպայի մասով և կարծում են, որ դա էլ կարող է խնդիրներ հարուցել իրենց համար։ Առայժմ հստակ չէ, թե ինչ վերջնական համաձայնության կհանգեն կողմերը, բայց հարցն այն է, որ դեռ նույնիսկ խաղաղության դարաշրջանի սկզբնական փուլում չենք գտնվում։

Անկասկած, Հնդկաստանը մի երկիր է, որը վերջերս կտրուկ թռիչք է կատարել ռազմական տեխնոլոգիաների ոլորտում, սակայն պետք է հիշել, որ երբ դառնում ես արտահանման առաջին պատվիրատուն, ապա դա ռիսկային է։ Այս մասին NEWS.am -ի թղթակցի հետ զրույցում ասել է ռուսաստանցի ռազմական փորձագետ Ռուսլան Պուխովը։

Հայաստանի համար այս որոշումը զգալի ռիսկեր է պարունակում, կարծում է նա։

«Հույս ունեմ, որ հնդիկ գործընկերները զեղչ են արել Հայաստանի կողմից նման ռիսկի ընդունման համար»,- նշել է նա։

Փորձագետը պարզաբանել է, որ միշտ պետք է հասկանալ, որ մի բան է, երբ զենք ես գնում խաղաղ ժամանակ, այսինքն՝ պլանավորված գնումներ ես կատարում, և մեկ այլ բան, երբ գնում ես զենք, որը ցանկացած պահի պետք է օգտագործել։

«Խաղաղ ժամանակ հնդկական զենք գնելը լավ քայլ է, քանի որ զենքի հետ մեկտեղ գնում ես Հնդկաստանի բարեհաճությունը, որը կարող է քեզ աջակցել միջազգային կազմակերպություններում, քվեարկել քո օգտին և այլն։ Հետևաբար, Հայաստանի կողմից հնդկական զենք գնելը ավելի շուտ քաղաքական որոշում է։

Բայց եթե ինչ-որ պահի պետք է օգտագործել «հում» զենք, ապա ավելի լավ է գնել օգտագործված ամերիկյան համարժեքը, եթե Ռուսաստանը ի վիճակի չէ այն մատակարարել։

Հայաստանը հակադրոնների հետ մեկտեղ գնում է նաև հաուբիցներ և համազարկային հրթիռային համակարգեր, որոնք բոլորովին այլ տրամաչափ ունեն։ Բոլոր կրակային համակարգերը չափազանց դժվար կլինի համատեղել, բացի այդ, փաստաթղթերը անգլերեն են, ինչը բարդացնում է կիրառումը:

Մինչդեռ, ի տարբերություն կրակային համակարգերի, նույն ֆրանսիական ռադարները հեշտ  համատեղելի են հնդկական հակադրոնների հետ։

Սակայն ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ Հայաստանը ոչ թե զենք է գնում պատերազմի համար, այլ քաղաքական երախտագիտություն Ֆրանսիային ու Հնդկաստանին։ Հաշվի առնվե՞լ են տեխնիկական հարցերը: Թե՞  ենթադրել են, որ կռվելու կարիք չի լինի, բայց սրա շնորհիվ Հայաստանը կբարեկամանա Հնդկաստանի և Ֆրանսիայի հետ»,- եզրափակել է նա։

Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ Հայաստանի և Ֆրանսիայի պաշտպանության նախարարները ստորագրել էին երեք «GM 200» ռադարների վաճառքի պայմանագիրը և հուշագիր ֆրանսիական «Mistral» փոքր հեռահարության հակաօդային պաշտպանության համակարգերի ապագա մատակարարումների վերաբերյալ։

Ավելի վաղ ԶԼՄ-ները գրել էին, որ Հայաստանը պայմանագիր է կնքել Հնդկաստանի հետ 41,5 մլն դոլար արժողությամբ ZADS (Zen Anti-Drone System)  անօդաչուների դեմ պայքարի համակարգեր գնելու մասին։

Հնդկական կողմից համաձայնագիրը ստորագրել են Հայդերաբադից Zen Technologies-ի ներկայացուցիչները։ Ընկերությունը տրամադրելու է ինչպես համակարգերը, այնպես էլ օպերատորներին սովորեցնելու է  դրանք աշխատացնելը: Zen Anti-Drone-ը  համակարգ է, որն ապացուցել է իր հուսալիությունը և արդեն օգտագործվում է Հնդկաստանի ռազմաօդային ուժերի կողմից, գրում են լրատվամիջոցները։ Բացի այդ, Հայաստանը Հնդկաստանից գնել է նաև «MArG 155» անվավոր ինքնագնաց հաուբիցներ և «Pinaka» համազարկային կրակի համակարգեր։

Գիտեք, որևէ մեկի քայլերը մեկնաբանելուց առաջ՝ մարդ պետք է հստակ իմանա, թե ինքն ինչ է ուզում անել, Հայաստանի մեծագույն սխալն այն է, որ ինքը ոչ այստեղ է, ոչ այնտեղ է։ Այս մասին «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց ԱԻՄ առաջնորդ Պարույր Հայրկիյանը՝ անդրադառնալով խաղաղության բանակցությունների շուրջ տեղի ունեցող գործընթացներին։ Ինչպես արդեն նշել ենք՝ Ադրբեջանը բացահայտ ընդդիմանում է Արեւմուտքին ու անգամ սկսել է կոշտ խոսույթ օգտագործել, հայտարարել է USAID-ի գրասենյակը Բաքվում փակելու մտադրության մասին, հրաժարվում մասնակցել Վաշինգտոնի ու Բրյուսելի հարթակներում առաջարկվող բանակցություններին, իսկ Հայաստանը հակառակը՝ հրաժարվում է Մոսկվայի հարթակում հանդիպումներից, դեմարշ է հայտարարել ՀԱՊԿ-ին։

Պարույր Հայրիկյանի դիտարմամբ՝ Ադրբեջանի հոխորտանքներն ավելի են ընդգծում քաղաքակիրթ աշխարհում ուժերի տեղն ու հնարավորությունները։ Ցավոք, այս իշխանությունների, որն այսօր իշխանություն է, մերը չէ, ու չգիտես, թե ումն է, անհստակ կեցվածքը Ռոբերտ Քոչարյանի ասած՝ կոմպլեմենտար քաղաքականության հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունի։ Ադրբեջանի առաջարկների վերաբերյալ մեր վերաբերմունքն այնքան սխալ է, որ որևէ կապ չունի բանականության հետ։

«Նոյեմբերի 9-ի այդ տխրահռչակ փաստաթուղթն ապուշության գագաթնակետն է, ինչը որևէ կապ չունի առողջ բանականության հետ։ Փոխանակ իրենք ասեն, որ բարի կամք են դրսևորել, եկել են՝ բանակցությունների այն դեպքում, երբ այդ երկիրը հարձակվել է ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի ճանաչած ժողովրդի վրա ու փորձեք հարցը լուծել ցեղասպանության միջոցով։ Այսօր մենք ի՞նչ պիտի խոսենք այդ երկրի հետ։ Ահա նման բովանդակությամբ հայտարարություն պետք է հնչի, արժանապատիվ և հստակ։ Իրենք պետք է ասեն, որ Ալիևը, բացի նրանից, որ ցեղասպան գործողություն է իրականացրել, հիմա էլ գերիներ է պահում, շարունակում է սպառնալ։ Նրա հետ խոսելն անիմաստ է»,- արձանագրել է Հայրիկյանը։

Անդրադառնալով երկկողմ հանդիպման Բաքվի առաջարկին՝ նա ընդգծեց, որ անգամ մարդկային հարաբերություններում է նա ասում՝ արի մենակ խոսենք, ով հետին նկատառումներ ունի, ով մտածում է, որ կարող է մերկացնել, արտահայտել իր էությունը, իսկ ով ազնիվ է՝ պատրաստ է բաց, հրապարակային խոսելու։

«Ի դեպ, մեզնից՝ ԱԻՄ-ից, առաջ բոլորը սիրել են գաղտնիություն, հիմա էլ են սիրում, իսկ ԱԻՄ-ն առաջինն էր, որ ասում էր՝ հրաժարվում է բոլոր գաղտի փաստաթղթերից, գործերից, թեև ամենակարևոր հարցն էինք բարձրացնում՝ Հայաստանի անկախության հարցը։ Հո չէինք վախենա, վախենալու բան չունեինք, արդար էինք, ազնիվ էինք։

Հիմա էլ Ալիևը հետին, անառողջ դրսևորումներ է ցույց տալու երկկող հանդիպման ժամանակ, թե չէ անհատական հանդիպումից վախենալու բան չկա։ Եթե դուք միջազգային հանրության անդամ եք, պետք է միջազգային հանրության հետ աշխատեք, բաց լինեք։ Այո, մենք կողմ ենք խաղաղության, բայց ինչ գնով»։

Նրա դիտարկմամբ՝ Հայաստանի գործողություններն այսօր անհստակ են ու անվճռական։ «Բայց եթե դու արդար ես, ճիշտ ես՝ վախենալու բան չունես; Եվրոպացիները խոսում են իրենց դիտորդների քանակը կրկնապատկեու մասին, բայց իրենց պետք է ասել՝ ի՞նչ դիտորդ, չե՞ք հասկանում՝ ինչ վիճակ է, չեք հասկանում, որ քաղաքակիրթ աշխարհում Հայաստանը բացառիկ տեղ ու դեր ունի։ Իրենք, որ ժողովրդավարության մասին այդքան խոսում են՝ չեն հասկանում, որ այս գործողությունները շատ խորը, 100 տարի առաջ մտածված գործողություններ էին։ Բթամիտ են, եթե այդքանը չեն հասկանում՝ ինչ կարող ենք անել, հո զոռով չենք պարտադրի»,- նշել է Հայրիկյանը։

Ակնհայտ է, որ Բաքվի բարբարոսական վարչախումբը փորձում է տարբեր բանակցային հարթակներում առաջ մղել սեփական շահը։ Երբ անհրաժեշտ էր Արցախն ամբողջությամբ բռնազավթել և, ըստ էության, իրականացնել Արցախի բնակչության էթնիկ զտում՝ գործի էր դնում Արևմտյան հարթակը, Նոյեմբերի 9-ի հայտարարության համար օգտագործվում էր Մոսկվայի հարթակը և այլն։ Երբ արդեն տեղի է ունեցել Արցախի ամբողջական բռնազավումը՝ Բաքվի վարչախումբը փորձում է բանակցությունները տեղափոխել առանց միջնորդների հարթակ՝ ի նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Հայաստանը չափազանց թուլացած է թե ռազմական առումով, թե աշխարհաքաղաքական դերակատարության առումով։ Հետևաբար, փորձ է անում խնդիրները իր ուզածով կարգավորել ուղիղ բանակցությունների միջոցով, որոնք ոչ մի լավ բան չեն խոստանում։ Այս մասին «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց ԵՊՀ Արևելագիտության ինստիտուտի իրանագիտության ամբիոնի վարիչ Վարդան Ոսկանյանը։

Հիշեցնենք, որ հայկական կողմը ադրբեջանական կողմին է ներկայացրել խաղաղության պայմանագրի վերաբերյալ իր 6-րդ առաջարկը։ Բաքվից հաստատել են, որ ստացել են եւ երկկողմանի բանակցությունների առաջարկով հանդես եկել։ «Ադրբեջանը պատրաստ է ուղիղ բանակցությունների Հայաստանի հետ երկկողմ հիմքով՝ խաղաղության պայմանագրի շուտափույթ ավարտի համար։ Մենք կարծում ենք, որ երկու երկրները պետք է համատեղ որոշեն իրենց հետագա հարաբերությունները»,- ասել է Ադրբեջանի նախագահի օգնականը։

Իրանագետ Վարդան Ոսկանյանի գնահատմամբ՝ արհեստածին Ադրբեջանի վերջնանպատակն է Հայաստանի Հանրապետության որպես աշխարհաքաղաքական գործոնի վերացումը մեր տարածաշրջանի քարտեզից։ «Ուստի, բնականաբար, ուղիղ բանակցությունները, սահմանային հանդիպումները և այլ նմպանատիպ հարթակների ստեղծման փորձերը միտված են դրան»։

Հարցին ի պատասխան, թե արդյոք ձևաչափի նման փոփոխությունը նշանակելու է հերթական անգամ բանակցությունները զրոյական կետց սկսել՝ Ոսկանյանը նկատեց, որ Ադրբեջանի հետ բանակցություններն, ըստ էության, անպտուղ գործընթաց է, որովհետև ակնհայտ է, որ Բաքվի բռնապետը և նրա ղեկավարած բարբարոսական վարչախումբը ունեն մեկ նպատակ՝ հնարավորիս թույլ և ավելի կախյալ վիճակում տեսնել Հայաստանը։

«Իրենց համար վատթարագույն սցենարն այն է, որ տեսնեն մի Հայաստան, որն ամբողջությամբ կապված կլինի ադրբեջանաթուրքական բարի կամքից։ Հետևաբար, Բաքվի և Էրդողանի վարչախմբերից որևէ դրական գործընթաց ակնկալելն, ըստ էության, պատրանքների դաշտից է»։

Նա նաև ընդգծեց, որ բազմաթիվ են եղել նաև դեպքերը, երբ պաշտոնական Բաքուն հրաժարվել է կատարել երկկողմ պայմանավորվածությունները։ «Այդ դեպքերը բազմաթիվ են և դրա ամենաակնառու օրինակը նոյեմբերի 9-ի՝ մեզ համար տխրահռչակ հայտարարության՝ մեզ համար խիստ չափազանցությամբ՝ հայանպաստ 1-2 կետերի կատարումն էր, որոնք Ադրբեջանի բարբարոսական վարչախումբ այդպես էլ չկատարեց՝ փաստացիորեն Նոյմեբերի 9-ի հայտարարությունը իր ագրեսիվ գործողություններով առ ոչինչ դարձնելով, իրականացնելով Արցախի ամբողջական բռնազաթում՝ փաստացի ցեղասպանական գործողութամբ, իսկ էթնիկ զտումը հենց ցեղասպանական գործողություն է։

Հետևաբար, սպասել, թե որևէ պայմանավորվածություն կիրականացվի Բաքվի բարբարոսական վարչախմբի կողմից՝ այն դեպքում, քանի դեռ տարածաշրջանում չի վերականգնվել ուժային բալանսը, նկատի ունեմ, տեղի չի ունեցել ՀՀ հզորացումը և Արցախի պետականության վերականգնումը, չեմ կարծում, որ Ադրբեջանի կողմից իրական ցանկություն լինի խաղաղության հաստատման կամ որևէ իրական փաստաթղթի ստորագրման, եթե այդ փաստաթուղթը չի լինելու իրենց համար ձեռնատու, մեզ համար՝ փաստացի կապիտուլիացիոն հերթական փաստաթուղթը»,- ասել է նա։

Բելառուսական կողմի նախաձեռնությամբ՝ նոյեմբերի 21-ին ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հեռախոսազրույց է ունեցել Բելառուսի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Ալեյնիկի հետ: Այս մասին հայտնում են ՀՀ ԱԳ նախարարությունից։

Հեռախոսազրույցի ընթացքում մտքեր են փոխանակվել հայ-բելառուսական երկկողմ օրակարգի շուրջ:

Անդրադարձ է կատարվել ՀԱՊԿ գործունությանն առնչվող հարցերի: Արարատ Միրզոյանը նշել է, որ չի կարողանա մասնակցել նոյեմբերի 22-ին Մինսկում նախատեսվող ՀԱՊԿ արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի, պաշտպանության նախարարների խորհրդի և անվտանգության խորհրդի քարտուղարների կոմիտեի համատեղ նիստին:

***

Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սուրեն Պապիկյանը չի մասնակցելու վաղը Մինսկում կայանալիք Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) Պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստին։ «Ազատության» հարցին ի պատասխան այս մասին հայտնեց Պաշտպանության նախարարության խոսնակ Արամ Թորոսյանը:

Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հերքում է օտարերկրյա և հայկական մի շարք լրատվամիջոցներում տարածված լուրը, թե Հայաստանը հրթիռներ կմատակարարի Ուկրաինային։ «Արմենպրես»-ի հարցին ի պատասխան՝ այս մասին ասել է ՀՀ ՊՆ մամուլի քարտուղար Արամ Թորոսյանը։

Հարց․ Վերջին օրերին օտարերկրյա մի շարք լրատվամիջոցներում, այդ թվում՝ ադրբեջանական, լուրեր են տարածվում, թե Հայաստանը հրթիռներ կմատակարարի Ուկրաինային։ Այս լուրը տեղ է գտել նաև որոշ հայկական լրատվամիջոցներում։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք։

Պատասխան․ ՊՆ համապատասխան ստորաբաժանումը մշտադիտարկում է ոլորտին առնչվող մամուլի հրապարակումները և մեկնաբանում կամ դրանց արձագանքում է ըստ անհրաժեշտության ու նպատակահարմարության: Տվյալ տեղեկությունը չի համապատասխանում իրականությանը և հայաստանյան ԶԼՄ գործընկերներին կոչ ենք անում օտարերկրյա քարոզչական աղբյուրների՝ լրատվադաշտ նետած կեղծ թեզերը չշրջանառել»։

Հարավային Կովկասի և Վրաստանում ճգնաժամի հարցերով Եվրամիության հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարի խոսքով՝ միանգամայն տրամաբանական է, որ Հարավային Կովկասում կոմունիկացիաների ապաշրջափակման համատեքստում ցանկացած ճանապարհ, ցանկացած երկաթգիծ, որը կանցնի Հայաստանի տարածքով, պետք է վերահսկվի Հայաստանի կողմից։

Բրյուսելում «Արմենպրես»-ի թղթակցին տված բացառիկ հարցազրույցում Կլաարն անդրադարձել է Հայաստանի իշխանությունների առաջարկած «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ հնարավոր խաղաղության պայմանագրին, Լեռնային Ղարաբաղի հայերի՝ իրենց բնակավայրեր երաշխավորված անվտանգ վերադարձին։

-Ի տարբերություն Ադրբեջանի, որը տարածաշրջանային կոմունիկացիաների ապաշրջափակման համատեքստում պարբերաբար խոսում է այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքի մասին՝ ակնհայտորեն ենթատեքստում ունենալով Հայաստանի ինքնիշխան տարածքով արտատարածքային միջանցք ունենալու գաղափարը, Հայաստանի կառավարությունն առաջարկում է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը, որը ենթադրում է տարածաշրջանային կոմունիկացիաների ապաշրջափակում երկրների իրավազորության և ինքնիշխանության հիման վրա ու որը կյանքի կոչելու արդյունքում տարածաշրջանը կարող է դառնալ միջազգային լոգիստիկ և առևտրային կարեւոր խաչմերուկ․ դա կարղ է նաև խաղաղության յուրատեսակ երաշխիք լինել։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Հայաստանի կառավարության այս նախաձեռնությունը ու ի՞նչ հնարավորություններ եք տեսնում այստեղ։ Հնարավոր համարո՞ւմ եք այս նախագծի իրականացումը՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի ապակառուցողական դիրքորոշումը կոմունիկացիաների ապաշրջափակման հարցում։

-Նախ, կարծում եմ, որ մի քանի ամիս առաջ (խմբ․ 2023թ. մայիսին) Մոսկվայում նախագահ Ալիևը հեռուստատեսությամբ հրապարակավ` նախագահ Պուտինի ներկայությամբ վարչապետ Փաշինյանի հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ շատ հստակ ասաց, որ դա «միջանցք» անվանելը չի ենթադրում արտատարածքայնություն։ Նախագահ Ալիեւն այլ դեպքերում եւս՝ ավելի նեղ միջավայրերում, ասել է, որ դա չի ենթադրում արտատարածքայնություն: Այո, անվանելով այն միջանցք, ինչպես գիտեք, մենք ասում ենք տրանսպորտային միջանցքներ՝ նկատի ունենալով տարբեր միջանցքները, որոնք մենք ունենք Եվրոպայում, որոնք երբեք չեն ենթադրում արտատարածքայնություն։ Այսպիսով, ակնհայտորեն, մեր տեսանկյունից միանգամայն տրամաբանական է, որ ցանկացած ճանապարհ, ցանկացած երկաթգիծ, որն անցնում է Հայաստանի տարածքով, վերահսկվում է Հայաստանի կողմից։ Կամ ցանկացած ճանապարհ կամ երկաթգիծ, որն անցնում է Ադրբեջանի տարածքով կամ անցնում է, չգիտեմ, Գերմանիայի տարածքով, վերահսկվում է տվյալ երկրի կողմից։ Հետեւաբար, դա բացարձակապես միակ տրամաբանական պայմանավորվածությունն է։ Օրինակ, այս դեպքում Ադրբեջանը ցանկանում է երաշխիք ունենալ, որ Հայաստանի տարածքով անցնող Ադրբեջանի քաղաքացիները և բեռներն ապահով կլինեն: Դա միանգամայն տրամաբանական է և նորմալ։ Բայց թե դա ինչպես կարվի, Հայաստանի իշխանությունների պատասխանատվությունն է։

Կարծում եմ, որ վարչապետ Փաշինյանի տեսլականը երկրները միավորող ճանապարհային և երկաթուղային կապերի վերաբերյալ մի բան է, որը մենք միանգամայն կիսում ենք։ Մենք բացարձակապես կիսում ենք բաց Հարավային Կովկասի տեսլականը, որտեղ երկաթուղային և ճանապարհային կապերը բաց են, և երկրները վերամիավորվում են այնպես, ինչպես եղել են Խորհրդային միության ժամանակաշրջանի վերջում և նույնիսկ ավելին։ Ճանապարհային և երկաթուղային կապերը դեպի Թուրքիա և, բնականաբար, Իրան, ինչն արդեն այդպես է, նույնպես պետք է բաց լինեն։ Ահա թե ինչպես ենք մենք տեսնում ապագան, բացարձակապես, խաղաղ Հարավային Կովկասի մեր տեսլականն այն է, որ այս տրանսպորտային կապերը կրկին բաց են, և կա առևտուր, կան մարդիկ, ովքեր ճանապարհորդում են տարբեր սահմաններով:

-Քանի որ Դուք նշեցիք Ադրբեջանի նախագահի պահանջը, որ Ադրբեջանի քաղաքացիների անցումն այս միջանցքով պետք է շատ անվտանգ լինի, այստեղ ես ուզում եմ հարց տալ, որը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված հայերին։ Ո՞րն է Ձեր մոտեցումն այս մարդկանց՝ իրենց տներ հետ վերադառնալու իրավունքին: Բայց թույլ տվեք մի կետի վրա ուշադրություն հրավիրեմ. Լաչինի միջանցքը փակվել էր, և հայերը հնարավորություն չունեցան անվտանգ անցնելու, նրանցից շատերը ձերբակալված են կեղծ մեղադրանքներով։ Ադրբեջանական ուժերը չկարողացան երաշխավորել այդ հայերի անվտանգությունը: Այսպիսով, Ադրբեջանը պահանջում է այնպիսի բաներ, որոնք ինքը չի արել:

-Կարծում եմ՝ դուք բազմաթիվ տարբեր խնդիրներ եք առաջ քաշում, բայց ես կկենտրոնանայի Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների վերադարձի հնարավորության վրա։ Մենք միանշանակ հավատում ենք, որ սա շատ կարեւոր բան է, որ առաջին հերթին նրանց վերադարձի իրավունքը երաշխավորված լինի։ Եվ երկրորդը, որ ստեղծված լինեն այնպիսի պայմաններ, որոնք կապահովեն բավարար անվտանգության և ապահովության զգացում, որպեսզի նրանք ցանկանան վերադառնալ: Մենք դա շատ հստակ ասել ենք ԵՄ-ի տեսանկյունից, որ բոլոր տեղահանված անձինք պետք է կարողանան ապահով և անվտանգ վերադառնալ իրենց նախկին բնակության վայրեր, եթե ցանկանում են դա անել: Եվ այդ առումով սա մի հարց է, որը մենք առաջ ենք քաշել տարբեր հարթակներում: Կարծում ենք՝ սա շատ կարեւոր խնդիր է, որը պետք է լուծվի։ Բայց, իհարկե, ոչ ոքի չի կարելի ստիպել վերադառնալ, եթե մարդիկ չցանկանան։ Բայց, եթե վերադառնալ ցանկացողներ լինեն, ապա պետք է առավելագույն ջանքեր գործադրել նրանց այնպիսի պայմաններով ապահովելու համար, որոնք թույլ կտան, որպեսզի այդ մարդկանց մեծ մասը վերադառնալու որոշում կայացնի:

-Քանի որ խոսեցիք տարածաշրջանում խաղաղությունից… Ադրբեջանը շարունակում է իր ծավալապաշտական հռետորաբանությունը եւ ցանկանում հասնել խաղաղության պայմանագրի միայն իր պայմաններով։ Ինչպե՞ս եք Դուք պատկերացնում խաղաղության պայմանագիրը։ Ի՞նչ կետեր պետք է ներառվեն դրանում, որպեսզի այն լինի արդար, հավասարակշված և ապահովի կայունություն։

-Կարծում եմ՝ կարեւոր է, որ մի կողմից ունես պայմանագիր, ունես տեքստ, որը կարող է իր ձևակերպմամբ շատ ընդգրկուն լինել կամ ոչ: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ի վերջո Հայաստանն ու Ադրբեջանը ինչպես կորոշեն, ինչպես կձեւակերպեն այդ պայմանագրի տեքստը: Նույնքան կարեւոր է նաև վերջնական խաղաղության պայմանագրի իրականացումը, այն պայմանների կատարումը, որոնք գալիս են դրանից հետո: Եվ այստեղ, իհարկե, պետք է խոսենք հաղորդակցությունների բացման մասին, խոսենք սահմանի սահմանազատման մասին։ Ինձ համար նաեւ շատ կարեւոր է սահմանի երկայնքով ուժերի միջև հեռավորության ապահովումը, անվտանգության իրական զգացումը, որը կտրվի սահմանի երկայնքով գտնվող բնակիչներին, բայց նաեւ ավելի լայն մասշտաբով: Եվ հետո, իհարկե, դուք ունեք այն բոլոր հարցերը, ինչպիսիք են, գիտեք, դեսպանատների բացումը, ուղիղ օդային կապերի բացման ապահովումը, մարդկանց փոխադարձ ճանապարհորդելու հնարավորությունը: Հռետորաբանությունը, բնականաբար, նույնպես կարեւոր է լինելու բոլոր շահագրգիռ կողմերի համար։ Ավելի քան 30 տարվա հակամարտությունից հետո խոսքը ոչ միայն Ադրբեջանի կողմից հռետորաբանության մասին է, այլ նաեւ Հայաստանի։ Եղել են հայտարարություններ տարբեր դերակատարների կողմից եւ տարբեր համատեքստերում: Ամբողջ համատեքստը պետք է փոխվի Հայաստանի եւ Ադրբեջանի բնակչության համար իսկապես զգացողություն ապահովելու առումով, որ, իրոք, մենք հիմա այլ աշխարհում ենք, մի իրավիճակում, երբ Հարավային Կովկասն իսկապես կարող է կատարել իր դերը՝ որպես խաչմերուկ, խաղաղության խաչմերուկ՝ հյուսիս-հարավ եւ արևելք-արևմուտք ուղղություններով։ Սա ինձ համար առնվազն նույնքան կարեւոր է, որքան խաղաղության պայմանագրի տեքստի ստորագրումը, որը, ինչպես ասում եմ, կարեւոր է, բայց այն, ինչ հետեւում է դրան, առնվազն նույնքան կարեւոր է, որպեսզի հանգամանքների փոփոխության այս իրական զգացումը լինի։

-ԵՄ-ն ցանկանում է այդ խաղաղության պայմանագրի միջնորդը լինել։ Սակայն ադրբեջանական կողմը վերջին պահին նախ Գրանադայի հանդիպումից հրաժարվեց, ապա՝ Բրյուսելում հոկտեմբերի վերջին նախատեսված հանդիպումից։ Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում Ալիեւի այս խուսանավումը։ Որքանո՞վ է ԵՄ-ն Ադրբեջանի այս քայլերը կառուցողական համարում։

-Նախ, այս համատեքստում ԵՄ-ն ստիպված չէ որեւէ կողմում լինել։ Մենք, եւ մասնավորապես նախագահ Միշելն առաջարկել է իր բարեկամական ծառայությունները: Մեզ համար առաջնային շահը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջև համաձայնագիր ունենալն է։ Իսկ թե ի վերջո դա որտեղ է ստորագրվում, մեզ համար շատ ավելի քիչ կարեւոր է, քան այն փաստը, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջև կա իրական հարաբերությունների կարգավորում: Սա մի կետ է։ Իսկ ինչ վերաբերում է նախագահ Ալիեւի՝ Գրանադա չգալու որոշմանը, մենք հիասթափված էինք, կարծում էինք, որ դա կարեւոր հնարավորություն եւ բավականին կարեւոր ֆորում է ուժեղ ուղերձներ ուղարկելու համար։ Նախագահ Միշելը դեռ պատրաստ է եւ ցանկանում է կազմակերպել առաջնորդների հանդիպում Բրյուսելում հնարավորինս շուտ: Ամսաթվերը, իհարկե, կարեւոր են: Բայց ամենակարեւորը իրականում առաջ շարժվելն է, եւ դա այն է, ինչի վրա մենք կենտրոնացած ենք՝ փորձել խրախուսել առաջընթացը հարաբերությունների իրական կարգավորման ուղղությամբ։

-Շատ քաղաքագետներ հակված են մտածելու, որ Ադրբեջանին իրականում եվրոպական հարթակը չի հետաքրքրում եւ 3+3 ձեւաչափն ավելի շահավետ է Ալիեւի համար։ Ո՞րն է ձեր գնահատականը այս մոտեցմանը։

-Ես առանձնահատուկ կարծիք չունեմ, մեր տեսանկյունից մենք 3+3 ֆորմատով ինչպես վերջին, այնպես էլ նախորդ հանդիպումները դիտարկում ենք որպես մի ձեւաչափ, որտեղ տարածաշրջանի երկրները, որոնք, անշուշտ, ունեն խնդիրներ, կարող են քննարկել դրանք՝ որպես հարեւաններ։ Միևնույն ժամանակ, ես հասկանում եմ նաեւ, որ գոնե ի սկզբանե ըմբռնումը եղել է, որ հատկապես հակամարտությունը, խաղաղության պայմանագիրը, կարգավորումը, իրոք, չպետք է քննարկման առարկա լինեն այդ ձեւաչափով։ Այնպես որ, դարձյալ մեզ համար ամենակարեւորն առաջընթացն է, իսկ թե որ հարթակում՝ շատ ավելի քիչ է կարեւոր։ Բայց մենք հավատում ենք, որ իրականում, մեր կարծիքով, իրական պատճառ չկա, թե ինչու չենք կարող լուրջ առաջընթաց ունենալ կարգավորման գործընթացում, քանի որ մեզ համար սեղանին դրված հարցերը շատ քիչ են, եւ կարծում ենք, որ դրանք բազմիցս քննարկվել են։ Ուստի, մենք իրականում չենք տեսնում պատճառ, թե ինչու չենք կարող առաջ շարժվել, եւ ինչու Ադրբեջանն ու Հայաստանը չեն կարող շատ արագ շարժվել հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ։

-Ադրբեջանը քննադատում է Հայաստանի սպառազինվելը, մինչդեռ ինքը երեք անգամ ավելի մեծ ռազմական բյուջե ունի, եւ զինամթերքով օդանավերը չեն դադարում վայրէջք կատարել Բաքվի օդակայան։ Ինչպե՞ս եք Դուք մեկնաբանում Ադրբեջանի այս հռետորաբանությունը։

-Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր երկիր իրավունք ունի պաշտպանվելու եւ գնելու այն զենքը, որն անհրաժեշտ է համարում իր տարածքի պաշտպանության համար։ Դա իմ պարզ պատասխանն է։ Աշխարհի երկրների մեծ մասը զենք է գնում դրսից՝ իր տարածքը պաշտպանելու նպատակով։ Այնպես որ, այդ իմաստով, սրա մեջ ոչ մի տպավորիչ կամ սխալ բան չկա։

-Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն քննադատել է ԵՄ ԱԳ նախարարների խորհրդի նիստից հետո տեղի ունեցած ասուլիսի ժամանակ Ժոզեպ Բորելի արած հայտարարությունները։ Ադրբեջանում հայտարարել են, որ «ԵՄ-ն սպառազինություն մատակարարելու միջոցով նպաստում է Հայաստանի ռազմականացման քաղաքականությանը, ինչը խաթարում է խաղաղությունն ու կայունությունը տարածաշրջանում»։ Ադրբեջանը նաեւ հայտարարել է, որ ԵՄ-ն համարժեք պատասխան կստանա՝ փաստացի սպառնալով ոչ միայն Հայաստանին, այլ նաև Եվրոպական Միությանը։ Ո՞րն է Ձեր վերաբերմունքը սրան։

-Մենք շատ ողջունում ենք Հայաստանի կառավարության շահագրգռվածությունը՝ ընդլայնելու իր հարաբերությունները Եվրամիության հետ։ Ի՞նչ վերաբերում է Հայաստանին Խաղաղության եվրոպական հիմնադրամի շրջանակներում աջակցելուն, մեր տեսանկյունից դա վերաբերում է պոտենցիալ աջակցությանը որոշ ոլորտներում, որտեղ Հայաստանն իրեն խոցելի է համարում, օրինակ՝ կիբեռանվտանգությունը նշվել է որպես դրանցից մեկը։ Եվ նորից, եթե սա առաջ գնա, քանի որ դեռ պլանավորման փուլում է, մենք դա չենք տեսնում որպես քայլ՝ ուղղված ինչ-որ մեկի դեմ։ Դա ավելի շուտ արվում է Հայաստանի ինքնիշխանության ամրապնդման նպատակով, ինչը, կարծում եմ, ձեռնտու է բոլորին՝ ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ Հայաստանի հարևաններին եւ ավելի լայն միջազգային հանրությանը։ Մենք ցանկանում ենք ունենալ ուժեղ, ինքնավստահ Հայաստան, որը լավ գործընկեր է Եվրամիության համար եւ հավասարապես լավ գործընկեր է իր հարևանների, այդ թվում՝ Ադրբեջանի համար։

Նոյեմբերի 15-ին, գրեթե միաժամանակ, Ռուսաստանի և ԱՄՆ արտաքին գերատեսչությունների ներկայացուցիչները հանդես են եկել համանման հայտարարություններով։ ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հայտարարել է, որ «հայերի վերադարձը ԼՂ սկզբունքային նշանակություն ունի Բաքվի և Երևանի հաշտեցման համար»։ Վերջինս մտահոգություն է հայտնել, թե որոշ ուժեր ապատեղեկատվություն են տարածում Հայաստանում հաստատված արցախցիների շրջանում՝ խոչընդոտելով նրանց հնարավոր վերադարձը Արցախ։ Երկրորդ կարևոր հայտարարությունը, որ արել է ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչը, վերաբերվում է Հայաստանի իշխանությունների և Արևմուտքի համագործակցությանը։ Ռուսական կողմը նշում է, որ Արևմուտքն ամեն ինչ անում է Ռուսաստանը Հարավային Կովկասից հեռացնելու համար։ Զախարովայից առաջ նման հայտարարություն է արել նաև ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը՝ հավելելով, որ Ռուսաստանը Հարավային Կովկասից ոչ մի տեղ չի գնալու։

Նույն օրը ԱՄՆ պետքարտուղարության Եվրոպայի և Եվրասիական տարածաշրջանի հարցերով տեղակալ Ջեյմս Օ՛Բրայենը ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում «Լեռնային Ղարաբաղի ապագան» թեմայով լսումների ժամանակ հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ից հետո Վաշինգտոնի հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ փոխվել են։ Նա մասնավորապես նշել է, որ Արցախի հայերը պետք է կարողանան վերադառնալ իրենց հայրենիք, տեր կանգնեն հոգևոր և մշակութային ժառանգությանը։ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ ամերիկյան կողմն ուսումնասիրում է Արցախի մեր հայրենակիցների խնդիրները, որպեսզի աջակցության համապատասխան ծրագրեր իրականացնեն։

Խոսելով Արցախի խնդրի մասին՝ Պետքարտուղարության բարձրաստիճան պաշտոնյան հայտարարել է, որ մեկուկես տարի անց, երբ լրանա ռուս խաղաղապահների առաքելության ժամկետը, նրանք պետք է հեռանան Արցախից։ ԱՄՆ-ն և իր դաշնակիցները Արցախում ռուսներին փոխարինելու ծրագրեր են մշակում։ Օ՛Բրայենի հաջորդ կարևոր հայտարարությունը վերաբերվում էր Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ուղղվածության փոփոխությանը։ Նա գովասանքի խոսքեր շռայլեց Նիկոլ Փաշինյանի և հայ ժողովրդի հասցեին՝ նման «համարձակ որոշում կայացնելու» համար և ասաց, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները սերտորեն աշխատում է Եվրոպական Միության հետ առաջիկա ամիսներին Հայաստանին աջակցության առաջարկ ներկայացնելու համար։ Պետքարտուղարությունը համարում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է զարգանան Ռուսաստան-Իրան ուղեծրից դուրս՝ ինտեգրվելով արևմտյան համակարգերին։

Ռուսաստանի և ԱՄՆ երկու պաշտոնյաների նշված հայտարարությունները կարող են միանգամայն նոր իրավիճակ ստեղծել մեր տարածաշրջանում։ Առաջին հանգամանքը, որն ուշադրություն է պահանջում, այն է, որ թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ ԱՄՆ-ն խոսում են հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին։ Կողմերից յուրաքանչյուրն այս հարցում, իհարկե, սեփական նպատակներն է հետապնդում։ Երկուսն էլ հայաբնակ Արցախը դիտարկում են որպես տարածաշրջանում սեփական ռազմական ներկայությունը հիմնավորելու գործոն։ Ընդ որում, խոսելով Արցախում խաղաղապահ առաքելություն իրականացնելու իրենց պատրաստակամության մասին՝ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն անտեսում են Ադրբեջանի համաձայն լինել/չլինելու հանգամանքը։ Միացյալ Նահանգները շատ հստակ են դա անում, Ռուսաստանը՝ որոշակի զգուշավորությամբ։

Երկրորդ կարևոր շեշտադրումը, որի հետ պետք է հաշվի նստել, այն է, որ Մոսկվան ու Վաշինգտոնը հստակ խոսում են Հարավային Կովկասից միմյանց դուրս մղելու իրենց մտադրության մասին։ Նրանք մի կողմ են դրել դիվանագիտական նրբանկատությունը և փաստացի «աշխարհաքաղաքական պատերազմ» հայտարարել միմյանց մեր տարածաշրջանում։ Թե որքանով կողմերը հաստատուն կգտնվեն իրենց այս ընթացքում, ցույց կտա ժամանակը։ Բայց Հայաստանն արդեն հիմա է կանգնել լուրջ ընտրության առջև։ Նույնը, ի դեպ, վերաբերվում է նաև Ադրբեջանին։

Խոսելով հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին՝ Ռուսաստանն ու Արևմուտքը սիրաշահում են մեր ժողովրդին։ Արևմուտքը նաև այլ խոստումներ է տալիս Փաշինյանի կառավարությանը։ Վերջինս էլ, կարծես, արդեն կայացրել է արտաքին քաղաքականության վեկտոր փոխելու որոշումը։ Համենայն դեպս, առաջին քայլերն այդ ուղղությամբ արդեն արվել են՝ ՀՀ սահմաններում եվրոպական դիտորդներ են բերվել, Ֆրանսիայից ռազմական տեխնիկա է ձեռք բերվում, զգալիորեն սրվել են հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ և այլն, և այլն։ Բայց նույնիսկ եթե պաշտոնական Երևանն իսկապես դեպի Արևմուտք գնալու որոշում է կայացրել, դա չի նշանակում, որ Հայաստանի այդ ընթացքն անխոչընդոտ ու հարթ է լինելու։ Ամենևին։ Ճիշտ հակառակը՝ Փաշինյանի նման որոշումը բազում նոր վտանգներ և սպառնալիքներ է պարունակում Հայաստանի համար, իսկ դրանց հաղթահարման մեխանիզմները դեռևս չեն էլ ուրվագծվում։ Խնդիրն այն է, որ Արևմուտքը Հայաստանին միայն տնտեսական բարեկեցություն է խոստանում։ Անվտանգության հարցերում ոչ մի հստակություն չկա և չի էլ կարող լինել։

Մինչդեռ Ռուսաստանը, զբաղված լինելով ուկրաինական պատերազմով, Հարավային Կովկասում շարունակում է ամեն կերպ սիրաշահել Թուրքիային և Ադրբեջանին՝ հուսով, որ նախ վերջիններս չեն խոչընդոտի իր գործողություններին Ուկրաինայում և երկրորդ, որ ամեն պահ ուժի ու ճնշումների միջոցով կարող է շտկել իրավիճակը մեր տարածաշրջանում։ Ռուսաստանի նման մոտեցումը, իհարկե, չի կարող ընդունելի լինել Հայաստանի համար։ Սակայն խնդիրը նրանում է, որ իր անհեռատես ու ընդգծված հակառուսական քաղաքականությամբ Փաշինյանի կառավարությունն ինքն է նպաստում մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանի՝ էլ ավելի պրոթուրքական լինելուն։ Իսկ այն հանգամանքը, որ Փաշինյանի նման վարքագիծը թելադրվում է Արևմուտքի կողմից, պատճառ է դառնում, որպեսզի Ռուսաստանը շատ ավելի մեծ անտարբերությամբ հետևի Հարավային Կովկասում իր փաստացի միակ դաշնակցի՝ Հայաստանի կործանմանը։

Հայաստանի հաջորդ մեծ խնդիրն այն է, որ պարտվելով 44-օրյա պատերազմում և կորցնելով Արցախը, երկիրը փաստացի կորցրել է իր սուբյեկտայնությունը։ Մինչդեռ Ադրբեջանը, որը Հայաստանի թիվ մեկ սպառնալիքն է, ոչ միայն կարողանում է հանդես գալ հաղթողի դիրքերից, այլև վայելում է տարածաշրջանի ուժեղագույն երկրներից մեկի՝ Թուրքիայի լիակատար աջակցությունը։ Սա նշանակում է, որ աշխարհաքաղաքական մրցապայքարում Հայաստանի շահերը ոչ միայն պաշտպանված, այլ նույնիսկ ներկայացված չեն։ Հետևաբար չկա նաև Հայաստանի համար որևէ դրական զարգացման ակնկալիք։ Ցավոք, մեր երկիրը վերածվել է աշխարհաքաղաքական մրցակցության գոտու։ ՌԴ ու ԱՄՆ արտաքին գերատեսչությունների ներկայացուցիչների հիշատակված հայտարարությունները դրա հերթական վկայություններից են։ Իսկ այն վտանգը, որ այդ մրցակցությունը կարող է նաև շատ խիստ տեսք ունենալ՝ ընդհուպ մինչև ռեգիոնալ լայնածավալ պատերազմ, կարծես, որևէ մեկի մոտ կասկած չի առաջացնում։ Բոլորը պատրաստվում են հնարավոր այդ պատերազմին։ Բոլորը՝ բացի ՀՀ իշխանություններից…

Ստեղծված իրավիճակում չափազանց կարևոր է հայ ժողովրդի վարքագիծը։ Թե՛ Ռուսաստանում և թե՛ ԱՄՆ-ում լավ են հասկանում, որ տարածաշրջանում իրենց ծրագրերը կարող են կտրուկ փոփոխությունների ենթարկվել կամ նույնիսկ չեղարկվել, եթե հանկարծ Հայաստանի բնակիչները որոշեն, օրինակ, հեռացնել դավաճան իշխանություններին։ Այդ է պատճառը, որ Մոսկվան և Վաշինգտոնը փորձում են սիրաշահել ժողովրդին։ Դրան են ուղղված հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին նրանց հայտարարությունները։ Որքան էլ հայկական պետությունը թույլ լինի, հայ ժողովուրդն է այն գործոնը, որի հետ մեր տարածաշրջանում հակամարտող տերությունները չեն կարող հաշվի չնստել։ Սակայն ուժեղ այս գործոնն այսօր փաստացի անգործության է մատնված և այդ իրողությունից ակտիվ օգտվում են Արևմուտքը, թուրք-ադրբեջանական դաշինքն ու ՀՀ իշխանությունները։

Թե ինչ հանգուցալուծման կգան Հայաստանն ու տարածաշրջանը իրերի այսպիսի դասավորվածությամբ, կարծում եմ, դժվար չէ գուշակել։ Մյուս կողմից էլ՝ ամեն ինչ օրինաչափ է։ Չկա պայքար, չի լինելու նաև հաղթանակ։ Բոլոր այն երկրները, որոնք ուզում են ապագա ունենալ Հարավային Կովկասում, ստիպված են լինելու պայքարել այդ ապագայի համար։ Նման պայքար այսօր միայն Արևմուտքն ու թուրք-ադրբեջանական դաշինքն են տանում։ Իսկ Հայաստանը խաղաղության խաչմերուկ է կառուցում… Ահա այսպիսի իրականություն։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան