Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը օրեր առաջ հայտարարել է՝ սահմանների սահմանազատման հարցը պետք է տարանջատվի խաղաղության պայմանագրի քննարկումներից։ Այս հայտարարությանն ի պատասխան ՀՀ ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը նշել էր, որ Հայաստանը կարող է դիտարկել այն գործելաոճը, ըստ որի՝ սահմանների սահմանազատումը կարելի է իրականացնել «խաղաղության պայմանագրից» զատ, քանի որ ժամանակային առումով այդ գործընթացը կարող է շատ ավելի երկար տևել, նույնիսկ տարիներ։

Քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը Aysor.am-ի հետ զրույցում նշում է՝ պաշտոնական Երևանը չի հակադրվում Բաքվի այդ օրակարգին, որովհետև պաշտոնական Երևան գոյություն չունի, այսինքն՝ Հայաստանը չի կառավարվում Հայաստանի շահերը պաշտպանելու տրամաբանությամբ։

«Ադրբեջանին պետք է, որ իր բոլոր պահանջները Հայաստանը վավերացնի պայմանագրով, այսինքն՝ Հայաստանը վերջնականապես հրաժարվի Արցախից․ այդպիսով Բաքուն կանցնի օրակարգի հաջորդ հարցերին։ Հայաստանը միակ պահանջը, որը կարող է ներկայացնել՝ տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու պահանջն է, մինչդեռ ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը Հայաստանի և ոչ մի պահանջ չի ընդունում։ Սա նշանակում է, որ հաջորդիվ Ադրբեջանը Սյունիքի հարցն է առաջ տանելու։ Պատահական չէ, որ Թուրքիայի առևտրի նախարարը երկու օր առաջ հայտարարել է, թե Սյունիքի հարցը բաց է»։

Ստեփան Դանիելյանի գնահատմամբ, եթե կնքվի այսպես կոչված խաղաղության պայմանագիրը, փաստաթղթով ամրագրվելու է, որ Հայաստանը հրաժարվում է Արցախից, Արցախի ժողովրդի իրավունքներն ու շահերը պաշտպանելու հանձնառությունից։ Բաքուն, հիմնական համարվող փաստաթղթից դուրս թողնելով սահմանազատման-սահմանագծման հարցը,  նպատակ ունի հետագայում լեգիտիմացնել Հայաստանի նկատմամբ ռազմական ուժը։

Ես իրավաբան չեմ, բայց աշխատելով օրենսդիր մարմնում և պետական համակարգում՝ գիտեմ մի բան, յուրաքանչյուր որոշում չեղարկվում է այն ճանապարհով, որով ընդունվել է։ Այսինքն` Արցախի Հանրապետության լուծարումը կարող է միայն Արցախում մեծ հանրաքվե անցկացնելու ճանապարհով»։ Այս մասին «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց ՀՀ ԱԺ նախկին պատգամավոր Արման Աբովյանը` անդրադառնալով Արցախի Հանրապետության լուծարման մասին հրամանագրի չեղարկման մասին Սամվել Շահրամանյանի նախկին խորհրդականի հայտարարությանը։ «Ուզում են 68 հատ թուղթ ստորագրեն՝ Արցախը թղթով չի ձևավորվել, որ ինչ որ թղթով լուծարվի», — արձանագրեց գործիչը։

Արցախի Հանրապետության պետական ինստիտուտների գործունեության շարունակվելու վերաբերյալ պաշտոնական Ստեփանակերտի գնահատականներից հետո իշխանական պատգամավորները մեկը մյուսին հաջորդելով դրանք կասկածի տակ դնող հայտարարություններով սկսեցին հանդես գալ՝ Աբովյանն ընդգծեց, որ ՀՀ գործող իշխանությունների և ադրբեջանցիների տեսլականները համահունչ են: «Իրենք անգամ նույն վիրավորական արտահայտություններն են անում իրենց համար անցանկելի անձանց հասցեին»։

Նա նաև ընդգծեց` այս իշխանությունը շատ հեռու է քաղաքական և քաղաքագիտական յուրաքանչյուր կանոններից, հետեւապես պետք է նրանց հուշել, որ ֆանտաստիկ տգիտություն է իրենց այն հայտարարությունը, թե երբ Արցախի թեման բարձրաձայնվում է՝ Ադրբեջանը դա որպես պատրվակ է օգտագործում ու սկսում ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա, ավելին` թեմային չտիրապետելու արդյունք։ «Թուրքիային և Ադրբեջանին միևնույն է՝ դու կբարձրաձայնես Արցախի հարց, թե չես բարձրաձայնի, կգնաս իրենց մոտ երդում- պատառ կուտես, խաղաղության խաչմերուկ կքարոզես, թե թուրքերին մուղամ կերգես՝ իրենց համար միևնույն է։ Իրենք ունեն նպատակ, որը կախված չէ հայկական կողմի քալերից, նպատակը հետևյալն է՝ ձևավորել նոր՝ հին իրողություն տարածաշրջանում։ Այսինքն, իրենք հետևողականորեն գնում են դեպի Հայաստանի Հանրապետության կլանման և ձուլման, դրա համար իրենք օգտագործում են տարբեր մեխանիզմներ»։

«Իրենց կոնցեպտն այն էր, որ Ղարաբաղը խանգարում է հայ- ադրբեջանական հարաբերությունների զարգացմանը և այլ։ Սրանք Ղարաբաղը տվեցին։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ է Ադրբեջանը շարունակաբար օկուպացնում ՀՀ ինքնիշխան տարածքները, հավակնում ՀՀ ամբողջ տարածքին և դիտարկում իր ողջ գործունեությունը Հայաստանի Հանրապետությունը վերացնելու կոնտեքստում, այս իշխանությունները այդ մասին չեն խոսի։

Ավելի պարզ ասեմ՝ մինչև այս Սամվել Շահամանյանի հայտարարությունը՝ Ադրբեջանում որոշում են ընդունել, որով դեկտմբերի 26-ին Ադրբեջանի միլի մեջլիսը փաստաթուղթ է ընդունելու՝ ամրագրելով Արևմտյան Ադրբեջան վերադառնալու իրավունքը։ Ես մի ցանկություն ունեմ, որ այս իշխանությունները նույն կերպ ճղճղալով, էներգետիկ ռեսուրսները ծախսելով արձագանքեն Ադրբեջանի այդ նախաձեռնությանը, ոչ թե Արցախ բառը լսելիս ընկնեն ցնցումների մեջ», — ասաց Արման Աբովյանը։

Մի քանի օր առաջ Ադրբեջանի առանցքային պաշտոնյաներից մեկը` Հաջիևը, բավականին վտանգավոր հետևանքներ ունեցող հայտարարություն արեց, որը, կարծես, լայն քննարկումների առարկա չդարձավ: Այս մասին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանը։

«Վերջինս նշեց, որ սահմանազատման/սահմանագծման գործընթացը բարդ և երկարատև է և այն պետք է դուրս բերվի Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ընթացող բանակցությունների փաստաթղթից և առանձին քննարկվի:

Սրանով փաստացի ընդգծվում է այն հանգամանքը, որ սահմանային հարցերով խնդիրներն այնքան անլուծելի են կամ կողմերն այնքան հեռու են փոխադարձ համաձայնություն հասնելու հնարավորությունից, որ այն թողնում են հիմնական փաստաթղթի քննարկումներից դուրս կամ զուգահեռ` ինչպես կուզեք:

Դեռ մի կողմ դնենք այն հանգամանքը, որ եթե նույնիսկ մի փուլում ինչ-որ փաստաթուղթ ստորագրվի, դա կարող է զուտ հռչակագրային կամ բարի ցանկությունների նշանակություն ունենալ:Առաջին սպառնալիքն այն է, որ սահմանային հարցերում առկա խորը խնդիրները կարող են իրադրային նոր սրացումների կամ պայթունի բերել, ինչի նախանշանները պարբերաբար ուրվագծվում են ադրբեջանական հիմնական քարոզչական ռեսուրսներում», գրել է Աբրահամյանը:

ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության քարտուղար Արթուր Հովհաննիսյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է.

«Փաստորեն, Արցախի կապիտուլյացիան ստորագրած, ամբողջ զինամթերքն ու տեխնիկան հակառակորդին նվիրած, Հայաստանին պատերազմի մեջ ներքաշելու փորձին նպաստած Արցախի նախագահը և յուր «պաշտոնյաները» նախ նեղսրտում են, որ Հայաստանում աշխատավարձ չեն ստանում, հետո էլ խոսում Հայաստանի Հանրապետության ներսում ինչ-որ ինստուտուտների գործարկման մասին:
Ո՞վ է Սամվել Շահրամանյանը, որ Երևանում հրամանագիր ստորագրի: Երևանում և Հայաստանում գործում են միայն և բացառապես ՀՀ օրինական ղեկավարության հրամանագրերն ու որոշումները:

Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին, ժողովուրդը ընտրել է իր լեգիտիմ Ազգային ժողովին, Վարչապետին, ձևավորել ինստիտուտներ և վերջ: Հայաստանում կա մեկ իշխանություն և այդ մեկ իշխանությունը Հայաստանի օրինական իշխանությունն է:

Սրան հակադրվող կամ սրա դեմ պայքարող ցանկացած նախաձեռնություն դիտվելու է որպես հակապետական գործունեություն, հայտարարվելու է օրենքից դուրս և արժանանալու է ամենակոշտ միջոցներին պետության կողմից:

Հայաստանին նոր ռազմական սադրանքի մեջ ներքաշել ձգտողների բոլոր ծրագրերը ջարդուփշուր են լինելու, իսկ հեղինակները` խստագույնս պատժվելու են»։

Որքանով ես եմ հասկանում՝ մի կողմից Արցախի խորհրդարանը և այսպես կոչված՝ նախագահը գտնվում են ՀՀ իշխանությունների ճնշման տակ, մյուս կողմից՝ կան արցախցիներ, որոնք պահանջում են, որ ինչ-որ որոշում ընդունվի նախագահի և խորհրդարանի կողմից։ Այսինքն՝ նրանք 2 կողմից ճնշման տակ են գտնվում և նման հայտարարություններով ուղղակի փորձում են պատճառ գտնել, որ որևէ պաշտոնական հայտարարություն չանեն։ «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանն՝ անդրադառնալով Արցախի Հանրապետության պետական ինստիտուտները լուծարելու մասին հրամանագիրը հոկտեմբերի 19-ի հրամանագրով ուժը կորցրած ճանաչելու մասին Արցախի նախագահի խորհրդական Վլադիմիր Գրիգորյանի հայտարարությանը։ Նշենք, որ ըստ հայտարարության՝ հոկտեմբերի 19-ի հրամանագրով Արցախի պետական ինստիտուտների ղեկավարները շարունակում են պաշտոնավարել հասարակական հիմունքներով։

Ըստ քաղաքագետի՝ Արցախի իշխանությունները երկու քարի արանքում են և փորձում են մանևրել՝ վախենալով պաշտոնական որևէ փաստաթուղթ հրապարակել, որտեղ կասվի, որ այդ հրամանագիրը ստորագրվել է ճնշումների տակ և դա տեղի է ունեցել Ցեղասպանության սպառնալիքի ներքո, որ իրենք դա ստիպված էին արել, հետևաբար, այն որևէ իրավական հիմք չունի։

«Որոշակի պաշտոնական փաստաթուղթ է պետք, իրենք դրանից վախենում են, իսկ այս հայտարարությունը լուծում է, թե լուծում չէ՝ արդեն ամեն մեկի ֆանտազիաների հարց է»,- նկատեց քաղաքագետը։
Դիտարկմանը, թե Արցախի իշխանությունները պնդում են, որ այդ փաստաթուղթն ինքնին առ ոչինչ է և պետությունը նախագահի հրամանագրով չի կարող լուծարվել՝ Դանիելյանն ընդգծեց, որ պետությունն, իհարկե, չի կարող լուծարվել նախագահի հրամանագրով, նախագահն իրավունք չունի լուծարելու պետություն, եթե այնտեղ գոյություն ունի խորհրդարան և եթե պետությունը հիմնադրվել է հանրաքվեների հիման վրա։

«Բնական է, որ այդ փաստաթուղթն առ ոչինչ է, բայց քանի որ նման փաստաթուղթ ստորագրվել է, հարց է առաջանում՝ արդյո՞ք խորհրդարանը դա հերքել է, վավերացրել է, թե ոչ։ Եթե չեն հերքում՝ դա դառնում է ոչ թե առ ոչինչ, այլ դառնում է շատ կոնկրետ փաստաթուղթ։ Մի բան, որ պահանջում են Ադրբեջանը և Հայաստանի գործող կառավարությունը։ Այսինքն, Շահրամանյանը պետք է հայտարարի, որ այդ փաստաթուղթը ճնշումների տակ է ստարագրվել, որ եղել է Ցեղասպանություն իրականացնելու սպառնալիք, դրա համար ինքը պարտադրված է եղել անօրինական որոշում ստորագրելու։ Հետևաբար, պետք է նաև հատուկ որոշում ստորագրի այդ հրամանագիրը չեղարկող և եթե կնիքը մոտն է՝ նաև կնքի այդ հրամանագիրը»,- արձանագրել է Ստեփան Դանիելյանթ։

Դիտարկմանը, թե կարելի է հիմա հստակ սահմանել՝ հունվարի 1-ից հետո Արցախի հանրապետությունը գոյություն ունենալու է, թե ոչ՝ նա նշեց, որ այս տարբերակով հայտարարության դեպքում՝ ամեն մեկը կարող է իր բացատրությունները գտնել և իր կերպ մեկնաբանություն տալ հարցին։ «Իսկ Ադրբեջանը իր բացատրությունները կտա և կհամոզի միջազգային խաղացողներին։ Թե ով՝ ում և ինչ կհամոզի այլ հարց է, բայց Արցախի նախագահը և խորհրդարանը իրենց համապատասխան հայտարարությունը պետք է անեն և որոշումը հրապարակեն»,- եզրափակեց քաղաքագետը։

Ամեն ինչ շատ հստակ է, քննարկման կարիք էլ չկա, ուղղակի պետք է չեղարկել Արցախի Հանրապետությունը լուծարելու վերաբերյալ հրամանագիրը: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց Արցախի նախկին պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը։

«Ես չգիտեմ՝ ինչու է այս թեման այսքան ծանրանում: Ուղղակի չեղարկելու մեխանիզմների հարցն է, թե որն է ավելի նախընտրելի. Կամ նախագահի նոր հրամանագրով, կամ Գերագույն դատարանի միջոցով: Իհարկե, նախագահի նոր հրամանագրով պետք է լինի, որը շատ արագ է, առանց երկարացնելու, առանց երկար ընթացակարգերի, առանց ուրիշ դերակատարներից կախված լինելու եւ այլն:

Նախընտրելի է, որ դա լինի մինչեւ հունվարի 1-ը, բայց դա իրավական առումով որեւէ նշանակություն չունի, դրա նշանակությունը տեղեկատվական, քաղաքական է, որովհետեւ միեւնույն է, սեպտեմբերի 28-ի հրամանագիրը որեւէ իրավական հետեւանք չի առաջացնում, որովհետեւ այն հակասահմանադրական է, նախագահը հանրապետությունը լուծարելու լիազորություն չունի: Երկրորդը, բռնության սպառնալիքի  ներքո է դա ստորագրվել, որի մասին փաստել են եւ նախագահը, եւ ԱԺ-ն»,-ասաց նա:

Բեգլարյանի խոսքով, իրավական խնդիր այստեղ չկա, բայց ընկալման եւ քաղաքական ուղերձի խնդիր կա, հատկապես միջազգային հանրությանը. «Պետք է ցույց տալ քաղաքական կամք եւ հստակ այդ ուղերձը տալ, որ մենք հունվարի 1-ից շարունակում ենք գործել: Նույնիսկ եթե չչեղարկվի, դրանից ոչինչ չի փոխվում, Արցախի պետական մարմինները շարունակում են գործել»:

Բաքվի բանտերում երկար ժամանակ տառապող երեսուներկու հայ ռազմագերիները վերջապես ազատ արձակվեցին և վերադարձան իրենց երջանիկ ընտանիքների գիրկը։ Ես կվերլուծեմ նրանց ազատման նախապատմությունն ու հանգամանքները՝ մատնանշելով, թե ինչու Հայաստանը պետք է շատ ավելի լավ գործարք կնքեր։

1) 2020 թվականի պատերազմի ավարտի համաձայնագիրը, որը ստորագրվել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից, ներառում էր մի դրույթ, որը պարտավորեցնում էր «իրականացնել ռազմագերիների և այլ պահվող անձանց ու զոհվածների մարմինների փոխանակում»։ Փաշինյանի սխալն այն էր, որ այս դրույթի կատարման համար վերջնաժամկետ չսահմանվեց՝ դրանով իսկ թույլ տալով Ադրբեջանին հայ գերիներին պահել այնքան ժամանակ, որքան նա ցանկանում է։

2) Փաշինյանի երկրորդ սխալն այն էր, որ 2020 թվականի պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո Հայաստանն ազատ արձակեց բոլոր ադրբեջանցի գերիներին, իսկ Ադրբեջանը` հայ գերիներից միայն մի քանիսին։ Տեղի չունեցավ «բոլորը բոլորի դիմաց» փոխանակում:

3) Թեև 2020 թվականի համաձայնագրով որևէ նախապայման չէր դրվում հայ և ադրբեջանցի գերիների ազատ արձակման համար, Փաշինյանը թույլ տվեց իր երրորդ սխալը՝ Ադրբեջանին հանձնելով Ադրբեջանի կողմից բռնագրավված Արցախում հայկական ականների տեղադրման քարտեզները՝ Ադրբեջանի կողմից ևս մի քանի հայ գերիների ազատ արձակման դիմաց։ Ալիևն կարևոր դաս քաղեց, որ կարող է ավելի շատ զիջումներ կորզել Հայաստանից հայ գերիների դանդաղ և աստիճանական ազատ արձակմամբ։ Այլ կերպ ասած, Ալիևը պարզեց, որ հայ բանտարկյալներն իր համար ավելի արժեքավոր են, եթե նրանց պահի Բաքվի բանտում, և ժամանակ առ ժամանակ մի քանիսին ազատ արձակի՝ Հայաստանից հավելյալ զիջումների դիմաց:

4) Փաշինյանի հարատև մտասևեռումը Ադրբեջանի հետ անհարկի «Խաղաղության պայմանագիր» կնքելու նկատմամբ ևս մեկ հնարավորություն է ընձեռում Ալիևին Հայաստանից հավելյալ զիջումներ կորզելու, այդ թվում՝ սահմանի կարգավորման բանակցությունների ընթացքում հայկական տարածքների նորանոր պահանջներ, ադրբեջանցիների վերադարձը Հայաստանի ներսում իրենց նախկինում բնակեցված գյուղերը, և այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» ընդունումը, որն Արևելյան Ադրբեջանը կապում է Նախիջևանի հետ՝ Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող ճանապարհի փոխարեն, ինչպես նշված է 2020 թ. համաձայնագրում։

5) Փաշինյանը պետք է հրաժարվեր Ադրբեջանի հետ բոլոր հանդիպումներից ու բանակցություններից՝ մինչև նրա զինված ուժերի դուրսբերումը Հայաստանի ներսում գրավյալ տարածքներից և բոլոր հայ ռազմագերիների վերադարձը։

6) Ադրբեջանը համաձայնեց երկու ադրբեջանցի զինվորներին փոխանակել 32 հայ ռազմագերիների հետ, քանի որ Հայաստանը հանեց իր թեկնածությունը և չեղարկեց իր վետոն Ադրբեջանի վրա, որը հաջորդ տարի Բաքվում կհյուրընկալի կլիմայի փոփոխության միջազգային հեղինակավոր համաժողովը (COP29): Սա է միակ պատճառը, որ Ալիևը համաձայնել է իրականացնել գերիների նման անհամաչափ փոխանակում։ Հրապարակայնորեն նշված մյուս պատճառներից ոչ մեկը ճիշտ չէ։ Հակառակ անհիմն շահարկումների՝ ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն, ՆԱՏՕ-ն, Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը որևէ դեր չեն խաղացել այս գերիների փոխանակման կազմակերպման գործում։ Ալիևի մեծ ցանկությունն էր օգտագործել համաժողովը որպես միջոց՝ ցույց տալու Բաքուն որպես միջազգային նշանակալի մայրաքաղաք՝ ուշադրությունը շեղելու համար Ադրբեջանի կողմից մարդու իրավունքների լուրջ խախտումներից և ռազմական հանցագործություններից: Ալիևը մեծ ջանքեր է գործադրել Բաքվում այլ խոշոր իրադարձություններ անցկացնելու համար, ինչպիսիք են «Ֆորմուլա 1» մրցաշարը, «Չմիավորված երկրների շարժման» գագաթնաժողովը, «Եվրատեսիլը», «Եվրոպական խաղերը» և այլն:

7) Հաշվի առնելով Ալիևի բուռն ցանկությունը Բաքվում կլիմայի գագաթնաժողովն ամեն գնով անցկացնելու վերաբերյալ, Հայաստանը պետք է ձգտեր բոլոր հայ ռազմագերիների ազատ արձակմանը, այլ ոչ թե միայն նրանցից 32-ին: Բացի այդ, Փաշինյանը պետք է պահանջեր ազատ արձակել 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին Ադրբեջանի կողմից գերեվարված և բանտարկված Արցախի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին։

8) Միևնույն ժամանակ Հայաստանում տառապում են ավելի քան 100 հազար տարագիր արցախահայեր՝ զրկված ամենաառաջնային անհրաժեշտություններից՝ բնակարանից, սննդից և դեղորայքից։ Արցախահայերը թողել են իրենց ողջ ունեցվածքն Արցախում։ Հայաստանի կառավարությունը պետք է հայց ներկայացնի Համաշխարհային դատարան՝ պահանջելով Ադրբեջանից փոխհատուցում վճարել արցախահայերի բռնագրավված ունեցվածքի համար։

9) Վերոհիշյալ հարցերը լուրջ հարցադրումներ են առաջացնում Փաշինյանի հասցեին նրա համախոհների կողմից հնչեցրած բարձր գովասանքի վերաբերյալ, որոնք հպարտանում են, որ նա մեծ հաջողություն է գրանցել 32 հայ գերիների ազատ արձակմամբ։ Նրանք չգիտեն, որ ավելի հմուտ հայ ղեկավարը կարող էր շատ ավելի զիջումներ ստանալ Ադրբեջանից, քան մի քանի հայ գերիների վերադարձը:

10) Փաշինյանի կողմնակիցները նաև հիացած են, որ տարբեր օտարերկրյա ղեկավարներ իրենց գոհունակությունն են հայտնել գերիների փոխանակման կապակցությամբ՝ հուսալով, որ դա երկու երկրներին կբերի «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրմանը։ Փաշինյանի կողմնակիցները չեն հասկանում, որ «Խաղաղության պայմանագիրը» իրականում խաղաղություն չի բերի երկու երկրներին, քանի որ Ալիևն արդեն խախտել է 2020 թվականի համաձայնագրի պայմանների մեծ մասը։ Ինչպիսի՞ երաշխիքներ կարող է որևէ մեկը տալ, որ նա կհարգի ապագա պայմանավորվածությունները: Այս արտաքին ուժերը մտածում են միայն մեկ բանի մասին՝ իրենց շահերի, այլ ոչ թե Հայաստանի ազգային շահերի։ Նրանք գոհ են, որ Փաշինյանը բազմիցս զիջումներ է անում Ադրբեջանին, որպեսզի միջազգային հանրությունը օգուտ քաղի Ադրբեջանի նավթից ու գազից՝ անտեսելով հայկական շահերը և աչք փակելով Ալիևի կողմից սեփական ժողովրդի մարդու իրավունքների խախտումների վրա։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Ժողովուրդը կորոշի, թե քաղաքական որ ուժը ինչքան ձայն է ստանալու, որ ուժերն են լինելու խորհրդարանում, այդ ժամանակ է որոշվելու, թե ով է լինելու վարչապետ, դեռ հարց է՝ նոր ընտրությունների դեպքում վարչապետ նորից Փաշինյանն է ընտրվելու, թե ոչ: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց Արցախի ԱԽ նախկին քարտուղար Սամվել Բաբայանը:

«Գետը չհասած, շալվարիդ փողքերը բարձրացնում ես, որ ի՞նչ անես: Ընտրություն կլինի՝ կերեւա, ես ընդդիմություն եմ լինելու, թե իշխանություն, ընդհանրապես ընտրություններին մասնակցելո՞ւ եմ, թե որեւէ այլ ուժի եմ աջակցելու»,-ասաց նա:

Անդրադառնալով խոսակցություններից, որ ինքը համագործակցում է գործող իշխանությունների հետ, Սամվել Բաբայանն ասաց. «Իշխանության հետ համագործակցող ուժերը նրանք են, որոնք այդ մասին հայտարարում են: Եթե իրոք այսպես կոչված ընդդիմությունը չի համագործակցում իշխանության հետ, թող մանդատները ցած դնեն, բոլորդ ձեր ցուցակից դիմում գրեք, դուրս եկեք, գնում ենք նոր ընտրության, տեսնենք՝ ով ում հետ է համագործակցում: Եթե կանեք, ուրեմն չեք համագործակցում, եթե չեք անում այդ քայլը, ուրեմն համագործակցում եք:

Ես որեւէ իշխանության հետ որեւէ համագործակցության մասին խոսացած չկամ, չեմ արել, չեմ անում:

Ես կարող է մի տեսակետ արտահայտեմ, իշխանության հետ համընկնի: Իսկույն ասում եք՝ պարոն Բաբայանը իշխանության հետ համագործակցում է: Ես ասում եմ՝ պատերազմի մեղավորները այս մարդիկ են, եթե պատրաստվեինք, հզոր լինեինք, այդ պատերազմը չէր լինի: Թշնամին տեսել է, որ թույլ ես, հարձակվել է: Իսկ դրա մեղավորը բոլորս ենք, ովքեր այդ իշխանությունն են եղել: Հիմա ասում եք՝ չէ, դու նիկոլական ես:

Ես ասում եմ՝ Նիկոլը կադրային քաղաքականության մեջ սխալներ է թույլ տվել, պետք է դրա համար պատասխան տա: Ասում են՝ չեղավ, ինքը պայմանավորված է ասում: Էդ մարդիկ հիվանդ են, բուժման կարիք ունեն, թող գնան բուժվեն: Ինչքան էլ փորձեն ինձ ասեն՝ իշխանամետ է, չի ստացվելու: Այդ իրենք, նախկին իշխանություններն են ծառայում Փաշինյանին եւ իրենք են պահում նրան աթոռի վրա»,- հայտարարեց Սամվել Բաբայանը:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը հրապարակել է «Նարայանը և մյուսներն ընդդեմ Ադրբեջանի» գործով վճիռը։ Այս մասին «Արմենպրես»-ի  փոխանցմամբ՝ հայտնել են  ՄԻԵԴ-ից։

ՄԻԵԴ-ի որոշմամբ՝ խախտվել է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը (կյանքի իրավունք) ՝ կապված զինծառայողներ Էդգար Նարայանի և Էրիկ Աբովյանի մահվան, ինչպես նաև նրանց մահվան հանգամանքների որևէ քննության բացակայության վերաբերյալ։

ՄԻԵԴ-ն արձանագրել է, որ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածին (արդյունավետ պաշտպանության իրավունք) համապատասխան քննելու անհրաժեշտություն չկա, Կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածին (խտրականության արգելք) համապատասխան քննելու անհրաժեշտություն չկա:

Բացի այդ, ՄԻԵԴ-ի որոշմամբ՝ Ադրբեջանը պարտավոր է Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից հետո երեք ամսվա ընթացքում դիմողներին վճարել 16 հազար եվրո յուրաքանչյուր դիմումի համար, գումարած ցանկացած հարկ, որը կարող է գանձվել ոչ նյութական վնասի համար, 2780 եվրո յուրաքանչյուր հայտի համար, որոնք պետք է համատեղ վճարվեն համապատասխան դիմորդներին, գումարած ցանկացած հարկ, որը կարող է գանձվել նրանցից՝ կապված ծախսերի հետ։

Դիմումատուները Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողների հարազատներն են։ Գործը վերաբերում է ադրբեջանցի զինծառայող Չինգիզ Գուրբանովի կողմից հայ զինծառայողներին սպանելուն։

Դիմումատուները Հայաստանի տասը քաղաքացիներ են: Նրանք 1995 թվականին ծնված Էդգար Նարայանի, 1996 թվականին ծնված Էրիկ Աբովյանի և 1990 թվականին ծնված պարոն Շավարշ Մելիքյանի ծնողները, քույրերն ու եղբայրներն են։ Տուժողները եղել են Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողներ։

1995 թվականին ծնված Էդգար Նարայանը, 1996 թվականին ծնված Էրիկ Աբովյանը և 1990 թվականին ծնված Շավարշ Մելիքյանը զոհվել են 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ին ՀՀ Տավուշի մարզի Չինարի գյուղի մերձակայքում գտնվող «Բիթլիս» մարտական դիրքում հերթապահություն իրականացնելիս։

Ըստ գործի նյութերի՝ 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ի առավոտյան Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայող Չինգիզ Գուրբանովը հատել է սահմանը և առաջացել դեպի «Բիթլիս»։

Ժամը 8։30-ի սահմաններում Նարայանը և Աբովյանը դուրս են եկել «Բիթլիսի» խրամատից՝ զուգարան գնալու և մի քանի տարաներում ջուր հավաքելու համար։ Երկուսն էլ անզեն են եղել։

Կրակոցներ են հնչել, որոնցից հետո պարզվել է, որ սպանվել են Նարայանը և Աբովյանը։ Մարտական դիրքում գտնվող մյուս զինվորներն անմիջապես վազել են կրակոցների ձայնի ուղղությամբ։ Փոխհրաձգություն է եղել, և երրորդ հայ զինվորը՝ Շավարշ Մելիքյանը, սպանվել է։ Ժամանել են հայկական զինված ուժերը, և մեկ ժամ անընդմեջ փոխհրաձգությունից հետո հակառակ կողմից կրակոցները դադարեցվել են։

Երեք հայ զինվորների դիերը հայտնաբերվել են գետնին Գուրբանովի դիակի հետ միասին։ Գուրբանովի դիակի կողքին հայտնաբերվել է ինքնաձիգ, լրացուցիչ պահունակներ և օգտագործված պարկուճներ։

Փաստի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչությունում 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ին հարուցվել է քրեական գործ, դեպքի վայրը զննությամբ արձանագրություն է կազմվել։ Բժշկական եզրակացությունները նշում էին, որ երեք զինծառայողները մահացել են կրծքավանդակի և պարանոցի (Նարայան), որովայնի, կրծքավանդակի և աջ ոտքի (Աբովյան) և գլխի (Մելիքյան) հրազենային վնասվածքներից։

2017 թվականի մայիսի 3-ի հաղորդագրության համաձայն՝ Չինգիզ Գուրբանովի կողմից բերված ինքնաձիգի դատաբժշկական փորձաքննության համաձայն՝ մահացու կրակոցներն արձակվել են հենց այդ ինքնաձիգից։ Ըստ դիմումատուների, Ադրբեջանը ճանաչել է, որ Գուրբանովն է սպանել հայ զինվորներին։ Այդուհանդերձ, այն չի կատարել սպանությունների հանգամանքների հետաքննություն։  Փոխարենը, պետությունը բարձր է գնահատել նրա  արարքները՝ Չինգիզ Գուրբանովին հետմահու «Ադրբեջանի ազգային հերոսի» կոչում շնորհելով և նրա անունով փողոց անվանակոչելով։

Հենվելով Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 2-րդ (կյանքի իրավունք), 13 (արդյունավետ պաշտպանության իրավունք) և 14-րդ (խտրականության արգելք) հոդվածների վրա՝ դիմումատուները բողոքում են, որ իրենց հարազատները ապօրինի են սպանվել՝ հաշվի առնելով, որ շարունակական զինված հակամարտություն չի եղել։Դիմումատուները նաև պնդում են, որ իրենց հարազատները խտրականության են ենթարկվել իրենց ազգային պատկանելության պատճառով, նշել են, որ  Ադրբեջանը չի կարողացել արդյունավետ հետաքննություն իրականացնել սպանությունների վերաբերյալ:

Եթե այս անգամ պետականությունը կորցրինք, որևէ երաշխիք չկա, որ վերականգնելու ենք, սա վերջին շանսն է:

«Կիզակետում Արկադի Գրիգորյանի հետ» հաղորդման ժամանակ ասել է  պատմական գիտությունների թեկնածու Միհրան Հակոբյանը․

«Եթե հայկական պետականությունը չպահպանվի, սա վերջին շանսն է պետականություն ունենալու։ Չկա հաշվարկ, որ եթե մի քանի անգամ պետականություն ենք կորցրել ու վերականգնել ենք, անպայման այդպես է լինելու։

Որևէ երաշխիք չկա, որ այս անգամ կարող ենք պետականություն վերականգնել։ Այս դեպքում պատմության ցիկլայնությունը չի աշխատում։ Պատմագիտության մեջ կա վարկած, որ հայերը, հրեաները և վրացիները գոյատևել են 3 հազար տարի, ոչ թե օրինաչափություն է, այլ բացառություն։ Պետությունն, ինքնին, բնական երևույթ չէ, ինչպես, ասենք, օդը։ Պետության կայացման համար մարդիկ ջանք ու արյուն են թափում։ Իսկ երբ գալիս է էլիտաների մի սերունդ, ինչպես օրինակ այսօրվանը, որոնք մտածում են, որ այդ ամենի համար պետք չէ շնորհակալ լինել, անխուսափելի է դառնում պետության թուլացումը, ընդհուպ անկումը»,- նշել է Հակոբյանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում․