17.05.2024 | 15:10
Կիրանցում խնդիրներ ունենք. բայց մինչև այս պահը ինչ Հայաստանինն է՝ անցել է Հայաստ...17.05.2024 | 14:10
Տեսա Ղարաբաղում էլ մարդ չկա, եկա ՀՀ․ իմ միակ խնդիրը՝ արցախցիների հետ վերադարձն է...17.05.2024 | 13:10
Կանադահայոց թեմը հաղորդագրություն է տարածել Բագրատ Սրբազանի՝ Կանադայում պաշտոնավ...17.05.2024 | 12:10
Լուկաշենկոն, այցելելով իր եղբորը՝ Ալիևին, հիշել է «ձեր ազատագրական պատերազմի» նա...17.05.2024 | 11:10
Կիրանցում ադրբեջանական վերահսկողությանն է ապօրինաբար հանձնվում 2 տուն և մոտ 57 հ...16.05.2024 | 15:10
Եթե նոր սահմանագիծ ստեղծենք, դա կլինի էսկալացիայի և ռազմական բախումների հարատև ա...16.05.2024 | 14:10
Եթե սա է լեգիտիմությունը… ծիծաղելի է16.05.2024 | 13:10
Եթե կամուրջն Ադրբեջանին անցնի, նորակառույց դպրոցում ոչ մի աշակերտ դաս չի անելու...16.05.2024 | 12:10
Գործողությունները լինելու են կետային, թիրախային. Բագրատ Սրբազան...16.05.2024 | 11:10
Ադրբեջանի իշխանությունները երկարաձգել են Լեռնային Ղարաբաղի գերեվարված նախկին առա...15.05.2024 | 15:10
Բագրատ արքեպիսկոպոսն առաջնորդում է Փաշինյանին հեռացնելու և Հայաստանը փրկելու ջան...15.05.2024 | 14:10
Ժամանակն է Ադրբեջանի հետ ձեռք բերված համաձայնությունները ներառել խաղաղության պայ...15.05.2024 | 13:10
Փաշինյանը ցանկանում է՝ Հայաստանը 2024 թվականին դառնա ԵՄ անդամ...15.05.2024 | 12:10
Սա մարող շարժում է և այսպիսի շարժումներ վերջին տարիներին շատ ենք տեսել. Փամբուխչ...15.05.2024 | 11:10
Ռուս սահմանապահները հսկում են ՀՀ սահմանը Թուրքիայի և Իրանի հետ, Զվարթնոցի սահման...14.05.2024 | 15:10
Պուտինը հեռացրել է Շոյգուին կոռուպցիայի եւ պատերազմն արդյունավետ վարել չկարողանա...14.05.2024 | 14:10
Բագրատ Սրբազանն Արման Բաբաջանյանին կոչ է արել պատմել իր կենսագրությունը...14.05.2024 | 13:10
Նկատել ենք, որ ռուս սահմանապահները հեռանում են Ներքին Հանդից․ համայնքապետ...14.05.2024 | 12:10
Նախևառաջ պետք է օգտվել ուղեղի անվճար ծառայություններից․ Արշակ արքեպիսկոպոս Խաչատ...14.05.2024 | 11:10
Ինչքան բռնաճնշումներն ավելացնեն, էդքան մարդկանց թիվն ավելանալու է. Գառնիկ Դանիել...13.05.2024 | 14:10
Ովքե՞ր էին 24News-ի լրագրողին բռնության ենթարկող բերետավորները և ո՞ւմ հրահանգով ...13.05.2024 | 13:10
Փաշինյանին մեղադրում են Հայոց ցեղասպանությունը ժխտող թեզեր տարածելու մեջ...13.05.2024 | 12:40
Այսօրվանից Երևանի մետրոպոլիտենը կաշխատի ժամը 07։00-ից մինչև 24:00-ը...13.05.2024 | 12:10
Ինչ ունենք այս պահին13.05.2024 | 11:06
Ինքնագլորներով ու այլ միջոցներով փողոցներ են փակում. (տեսանյութ)...13.05.2024 | 11:04
Ովքեր չեն կարող լինել վարչապետի թեկնածու. շարժման առաջնորդը ներկայացրեց պահանջնե...11.05.2024 | 15:10
Սահմանազատումն իրականացվում է մեր պայմանների հիման վրա, և սա մեր հաջորդ հաղթանակ...11.05.2024 | 13:10
Արտաքին աշխարհից մեկուսացված՝ ես խորհելու շատ ժամանակ ունեմ․ Ռուբեն Վարդանյանի ո...11.05.2024 | 12:10
Պետք է վերարտադրվեն այն սահմանները, որոնք գոյություն են ունեցել ԽՍՀՄ փլուզման պա...11.05.2024 | 11:10
Բագրատ հոգևորականը ՔՊ-ից 1․5 ձայն էլ չի ստանա․ Անդրանիկ Քոչարյանը՝ իմփիչմենթի գո...10.05.2024 | 15:10
Ես հավակնություն չունեմ, ոչ էլ կարծում եմ, որ ճիշտ է. Բագրատ սրբազանն իր վարչապե...10.05.2024 | 14:10
Փաշինյանը պատրաստվում է նոր զիջումների` հօգուտ Ադրբեջանի․ «Հրապարակ»...10.05.2024 | 13:10
Երեկվանից ՔՊ-ից որոշ կոնտակտներ իրենց նախաձեռնությամբ մեզ հետ են եղել․ Սուրեն Պե...10.05.2024 | 12:18
Վարչապետի թեկնածուն պետք է լինի Բագրատ Սրբազանը. Վարդան Օսկանյա...10.05.2024 | 12:09
Բագրատ Սրբազան. Արթմության զգացումը կա, այս բոլորն այլևս պետք է տեղափոխվի քաղաքա...09.05.2024 | 15:10
Արտառոց դեպք՝ Երևանում. Մալաթիայում գործող «Սուրբ Աստվածածին» եկեղեցու բակում հա...09.05.2024 | 14:10
ՀՀ-ի ամենաերկար թունելը․ ներկայացվել է Հյուսիս-հարավի 60կմ-ոց նոր ճանապարհահատվա...09.05.2024 | 13:10
Այս շարժումն իր էությամբ քաղաքական չէ, բայց այն կրում է քաղաքացիական ներգրավվածո...13-րդ երաժշտական հատուկ դպրոցի տնօրեն Սամվել Երանյանը լավ երգում է: Այդ պատճառով դաշնակցական ընկերները նրա մականունը Սմբուլ են դրել: Բայց այն, թե ինչ կատարվում է դպրոցում, հազիվ թե կապ ունի երգ-երաժշտության, ներդաշնակ կրթության, ըստ ամենայնի, նաև ՀՅԴ-ական տնօրեն Սմբուլի հետ:
Մայիսի 13-ին գլխուղեղի ցնցումով Երևանի «Սուրբ Աստվածամայր» բժշկական կենտրոն էր տեղափոխվել 13-րդ գիշերօթիկ դպրոցի 5-րդ դասարանի աշակերտուհի Անի Ավագյանը: Ճակատին հասցված հարվածից աղջիկը մասնակիորեն կորցրել էր հիշողությունը և մորը չէր ճանաչում։ Հիվանդանոցից դուրս գրվելիս աղջիկն ինձ պատմեց, որ դպրոցի փոխտնօրեն «ընկեր Վարդերեսյանն» է իրեն «խփել»՝ թևից կոպտորեն քաշել և գլուխը հարվածել պատին: Փոխտնօրեն Նարինե Վարդերեսյանը կտրականապես ժխտեց սա: Ասաց, որ երեխան, հավանաբար, դասարանցիների հետ խաղալիս վայր է ընկել և վնասել է ճակատը։ Անիի ծնողները դիմեցին ոստիկանություն։ Երբ քննիչները հարցեր էին տալիս երեխային իր հետ կատարվածի մասին, նա չէր պատասխանում, պարփակվում էր իր մեջ։ Անգամ հոգեբանը չօգնեց։ Նրա հետ Անին մի անգամ խոսեց, հետո հրաժարվեց հանդիպել: Աղջիկը Վարդերեսյանի անունը լսելիս սարսափ և սթրես էր ապրում, իսկ կարմիր գույնից վեր էր թռչում։ Ծեծի օրը Վարդերեսյանը կարմիր շորով էր։ Ոստիկանները գնացին-եկան, և մի քանի ամսից գործը փակեցին։
Երևի այլևս չէինք անդրադառնա այս պատմությանը, եթե անսպասելի արձագանք չստանայինք 13-րդ հատուկ դպրոցի նախկին ուսուցչուհի Արմենուհի Ղազարյանից, որը մինչ այդ 10 տարի դասավանդել է Չարենցի անվան դպրոցում: Նա պատմեց, որ 13-րդ հատուկ դպրոցում 10 ամիս աշխատելով` ականատես է եղել երեխաների խոշտանգումներին, ուսուցիչների տգիտությանը, անառողջ բարքերին և այլ հանցավոր երևույթների։ Մի քանի անգամ փորձել է բողոքել: Մի անգամ նույնիսկ դասասենյակներից մեկում ցուցանակ է կպցրել` վրան փոխտնօրեն Վարդերեսյանի տառասխալները` «մայտան, հույթ, հույր»: «Ես էդ բառերը գրեցի և սև գիծ քաշեցի վրայից: Դրանք փոխտնօրենը հաճախ էր օգտագործում, բայց ոչ մի բանասեր չէր ուղղում նրան: Բա~ որ մի անգամ ասաց` «Գիքորի անեկդոտի նման»: Բացատրեցի, որ Գիքորը անեկդոտ չէ», — պատմում է հայոց լեզվի մասնագետ, ըմբոստ ուսուցչուհի Արմենուհի Ղազարյանը: Այս վարքի միակ արդյունքն այն եղավ, որ տնօրեն Երանյանը հրաժարվեց երկարացնել նրա պայմանագիրը` համարելով, որ քաղաքի լավագույն կրթօջախներից մեկում` Չարենցի դպրոցում աշխատած մասնագետը չունի հատուկ դպրոցի դաստիարակից պահանջվող գիտելիք: Իրական պատճառը, ըստ մանկավարժի, «կլյաուզնիկի» և վտանգավոր մարդու համբավն էր, որ ինքը ձեռք էր բերել անմարդկային պատիժների և տգիտության դեմ պայքարելիս: «Մի ցերեկային դաստիարակ ունենք` Մուշեղյան Մարիամ: Բուֆետի շեֆի բարեկամուհին է: Նա կարող էր երեխային 4 ժամ կանգնեցնել մի ոտքի վրա: Մի երեխա կար, երբ որ գրիչ տվեցի, որ տնայինները գրի, տեսնեմ` ձեռքերն ամբողջ արյունի մեջ կորած են: Հետո ինքս ականատես եղա, թե ոնց էր Մուշեղյան Մարիամը քանոնի հարվածներով երեխայի ձեռքերը ծակում»: Ոչ միայն ձեռքերը, այլև լեզուն են ծակում, երբ երեխաները շատ են խոսում դասի ժամանակ: Ինքը`փոխտնօրեն Վարդերեսյանը, ծեծի իր մեթոդն ունի: Քանի որ փոքրամարմին է և կարճահասակ, ֆիզիկական միջամտության ժամանակ զոռ է տալիս ոտքերին: «Ես ինքս եմ տեսել, թե ոնց ա քաշում, ոտերով խփում երեխեքին»: Պատիժների ձևերից էր նաև զուգարան չթողնելը: Մի անգամ տղաներից մեկին այնքան երկար են ստիպել բնական կարիքը զսպել, որ նա միզել է անմիջապես դասարանում: «Ես փորձել եմ ներս մտնել, Մուշեղյանը չէր թողնում: Զանգել եմ ծնողին, ասել եմ`երեխային շոր բեր», — պատմում է Արմենուհի Ղազարյանը: Վախը մանկավարժական գլխավոր մեթոդն է: «Մի հատ ձայն ենք լսել, կգամ, կսատկացնեմ»,- հաճախ ասել է փոխտնօրեն Վարդերեսյանի ընկերուհին` Մարիամ Մուշեղյանը և դասի ժամանակ բարձրացել ընկերուհու կաբինետ` սուրճ խմելու: Արմենուհի Ղազարյանը հաճախ է ընդվզել, բայց տնօրեն Սամվել Երանյանին ուղղակի հնարավոր չէր հանդիպել: Դաշնակցության գործերով տարված` նա հաճախ է բացակայում դպրոցից: «Ես տնօրենին մեկ ինձ ընդունելու պահին եմ տեսել, մեկ ազատելու, երբ ասացի, որ բողոքելու եմ»: Ծնողները հազվադեպ են դժգոհություն հայտնել: Նրանք հիմնականում անապահով խավից են և գոհ են արդեն իսկ նրանով, որ երեխան հատուկ դպրոցում սնվում է և տանիք ունի: Ով էլ որոշել է այնուամենայնիվ պաշտպանել զավակին, ուղղակի վերցրել է փաստաթղթերը, և ինչպես Անի Ավագյանի մայրը` Հասմիկ Ավագյանը, տարել է ուրիշ դպրոց:
Սյուզան Սիմոնյան
Բալասան մեծ պապիս ընտանիքում ծնված երեխաները մահանում էին ծծկեր հասակում: Ադրբեջանական գյուղի մոլլան ասաց, որ քրիստոնյաների Աստվածն է տանում երեխաներին, ու պետք է խաբել նրան` երեխաներին մուսուլմանական անուններ տալով: Պապիս անվանեցին Շամիր, ու նա ապրեց: Հզոր ձայն ուներ նույնիսկ երեխա ժամանակ, երգեր էր հորինում և ինքաշեն քամանչայի վրա ինքն իրեն ձայնակցելով` երգում: Ինը տարեկան էր, երբ պահածոյի տուփից սարքեց առաջինն ու սկսեց ապրել երաժշտությամբ:
Եկավ 37 թիվը, ու Բալասան պապիս էլ հասավ: Խեղճ արհեստավոր մարդու մեղքն այն էր, որ Աղասի Խանջյանի շինծու ինքնասպանությունից հետո գեղամեջում ասել էր, թե ինքը Խանջյանին ճանաչել է, երբ նա մեր գյուղն էր եկել, ու նա իր վրա խելահեղ կամ կյանքից հոգնած մարդու տպավորություն չէր թողել: Ասել էր. «Բերիայի ձեռքի գործն է, Խանջյանն իրեն սպանողը չէր»: Բալասան պապին տարել ու ընդմիշտ կորցրել էին: Երկար տարիներ հետո պապս վախվխելով տեղեկացել էր, որ մատնողը ազգակից-բարեկամ է եղել: Սկսվել էր չքավոր կյանքը: Ողջ ունեցվածքը բռնագրավել էին: «Հայրենիքի դավաճանի» պիտակը, դրանից բխող վախերը, անախորժություններն ու անհանգստությունը պապիս ընտանիքին երկար տարիներ լարվածության մեջ են պահել: Նույնիսկ հիմա է պապս ասում. «Բալա, մի գրի, կարող ա էգուց իշանությունները փոխվեն, ու մեզ վնաս գա էդ գրածից: Հենա` Սերո Խանզադյանն էլ էր ասում` Շամիր, բեր, էդ ղաչաղությանդ պատմությունը գրեմ, լավ գիրք կդառնա: Վախում էի կոմունիստներից, չթողեցի որ գրի»:
Չնայած տասնվեցամյա պապիս բաժին հասած դժվարին կյանքին (հորը տանելուց հետո իր վրա էր վերցրել մորը և մյուս չորս երեխաներին կերակրելու բեռը), պապս մնաց երաժշտության ծառան, որը նրան ու ընտանիքին սկսեց նաեւ կերակրել: Հարսանիքներին քամանչա նվագելով ու երգելով էր հաց վաստակում:
Սկսվեց պատերազմը, պապիս կանչեցին զինկոմիսարիատ: Չէր հասցրել ժամանակին ներկայանալ: Մորաքրոջ թաղմանն էր գնացել և ուշացել… ու վախից, որ «հայրենիքի դավաճանի» որդուն կհամարեն դասալիք, հոր նման կգնդակահարեն, երկար ամիսներ դարձել է ղաչաղ, թաքնվել անտառներում, սնվել ուշ աշնան ու ձմռան անտառի խղճուկ պաշարներով: Մայրը հազվադեպ էր կարողանում թաքուն ուտելիք հասցնել: Վախենում էր պապս ամեն ինչից, քնում կենդանիների որջերում, մարդուն համարում կենդանիներից առավել սարսափելի գիշատիչ: Քամանչան էր նրա «ղաչաղության» միակ ընկերն անտառում. կամաց, թաքուն նվագում էր ու երգում իր երգերը: Քամանչան պահեց նրա բանականությունը` չթողնելով, որ խելագարվի մենությունից ու վախից:
Գարնանը Մաշինկա զիզաս՝ մեծ տատս, տեղեկացավ զինկոմիսարիատից, որ պապիս կներեն, եթե ներկայանա ու գնա կռվելու: Պապս էլ, դողը սրտում, գնացել էր: Ուղարկել էին ուղիղ գործող ռազմաճակատ, առաջին գիծ` Մալայա Զեմլյա: Այնտեղ էլ էր քամանչա սարքել, նվագել ու երգել` զինվորներին հիշեցնելով խաղաղ օրերը: Մի տարի կռվելուց հետո վիրավորվել էր, կոնտուզիա ստացել, կես տարի բուժվել հոսպիտալներում: Այնտեղ էլ է նվագել ու երգել` ուրախացնելով վիրավորներին ու խենթացնելով գթության քույրերին: Քսաներկու տարեկանում արդեն աշուղ Շիրվանի դարձած` վերադարձավ հայրենի Կաղնուտ:
Գեղեցիկ տղամարդ էր պապս, բայց հաշմանդամ էր դարձել. նյարդային ցնցումներ ուներ դեմքի մի մասում, տեղաշարժվում էր մի կերպ` հենափայտերով: Սիրահարվեց Հայկանուշ տատիս, որ գյուղի ամենատեսքով աղջիկներից էր: Նա էլ պատերազմը սկսվելուց հետո` իններորդ դասարանից թողել էր դպրոցն ու դառնալով պահեստապետ` ուսերին վերցրել բանակ պարեն մատակարարելու դժվարին հոգսը: Դժվար գործ էր, քանի որ հացահատիկը սոված գյուղից, առանց բնակիչներին կարգին բաժին հանելու պետք է գրեթե ամբողջությամբ առաքվեր ռազմաճակատ: Երազում էր ուսուցչուհի դառնալ տատս: Սիրում էր կարդալ, սակայն ոչ ուսուցչուհի կարողացավ դառնալ, ոչ էլ ուզածի չափ կարդալ: Տատս պատմում է.
«Քանի պատերազմ էր, ասում էի` կպրծնի, կգնամ ինստիտուտում կսովորեմ, կդառնամ ուսուցչուհի: Հետո պսակվեցի պապիդ հետ: Լավ երգեր էր գրում, ինձ էլ էր երգեր նվիրում: Բա էլ ո՞նց չսիրահարվեի, հո քարից չէի: Սաղ ասում էին` Հայկուշը սարսաղ ա, ինվալիդ ա ուզում, մենակ Մարիամ մերս ասեց. «Գնա, բալա, դրան էլ ա մի մեր բերել, հո տենց չի բերել, իրան էլ պիտի մեկը սիրի չէ՞, մարդ ա»: Մենք էլ պսակվեցինք առանց հարսանիքի, բերեց իրանց տուն, ի՞նչ տուն. մի օթախ էր, մեջը համ անասուններն էին քնում, համ մարդիկ: Ցեխ արեցի, փայտ բերեցի, պատ շարեցի, ծակուծուկերը փակեցի, ու գոմը տնից առանձնացավ: Չնայած փոքրացավ, բայց մաքուր էր արդեն, էլ անասունի հոտ չէր գալիս տնից: Այ, հենց այդտեղ էլ ծնվել ա հերդ: Մտածում էի` հիմա համ երեխեքիս կօրորեմ, համ էլ գրքեր կկարդամ, լավ, հետաքրքիր բաներ կիմանամ աշխարհից: Էլի չստացվեց: Դե պապդ էլ ինվալիդ էր, պիտի ոտքի կանգնեցնեի…
Տարա էս բժշկի մոտ, էն սանատորիան, մասաժներ սովորեցրին, ասացին` որ անես, կլավանա, ես էլ անում էի: Այ տենց, մի իրեք տարի հետո ինվալիդ, 44 կիլոյանոց պապդ դառավ 60 կիլո: էլ կաստիլները պետք չէին, տվեցինք հարևանին: Մենակ էդ աչքով անելն էր մնացել, հա անհամություններ էին ստացվում դրա պատճառով: Մի քանի կնիկ իմացել էին, թե իրանց ա աչքով անում, մարդկանց, ախպերներին բերել էին պապիդ վրա կռիվ: Հետո իմացել էին, որ աչքն ա խաղում, ներողություն էին խնդրել: Էդ վախտ պապդ արդեն ժամագործություն էր անում: Մի անգամ, որ հըլա գյուղում էինք, մի փչացած ժամացույց ընկավ ձեռը, բռնեց-բզբզեց, սարքեց: Որոշեց, որ կարա դրանով էլ փող աշխատի: Մի բուդկա դրեց շուկայի մոտ ու նստեց մեջը: Զոնտիկներ էլ էր սարքում, սումկաներ էլ, դե ամեն ինչ էլ սարքում էր, էդ շնորհքն էլ էր տվել իրան Աստված: Լավ եղավ` հայտնաբերեց, որ քամանչայից բացի ուրիշ բանով էլ կարա փող աշխատի: Թե չէ, էդ իրա ինվալիդ ջանով հարսանիքների չէր կարում գնա հեռու գյուղեր, դե մեր գյուղում էլ քանի՞ հարսանիք կարար լիներ… Ոչ էլ կարար վար ու ցանք աներ: Գյուղի ապրանք չէր պապդ:
Լավ էր` եկանք քաղաք: Յոլա էինք գնում, էլի, էդ ժամագործությամբ, համ էլ հարսանիքներն էլ էին քաղաքում շատ: Հետո էլ արդեն ժողգործիքների խումբ պահեց: Դե երեխեքս էլ մեծացան, տենց էլ չհասցրեցի կարդամ, ասի` թոռներ կունենամ, թոռներիս կօրորեմ ու կկարդամ: էլի չստացվեց: Հիմա եմ կարում մենակ կարդամ, հիմա մի քիչ ազատ ժամանակ ունեմ, դու գրքեր բեր, ես կարդամ: Տենց պապիդ բուժեցի, ոտքի կանգնեց ու թառլան մարդ էր: Ասում էր` Հայկանուշ, քու ամագդ ա, որ ես հիմա սաղ եմ: Ո՞ւր ա հիմա, չկա, բեր, բալա, բեր կարդամ…»:
Ես էլ երբ գնում եմ Կապան, տանում եմ, ու տատս առավոտյան սուրճից հետո պառկում է անկողնում ու կարդում: Զարմանում եմ, թե 86-ամյա այդ կինը այդ ի՞նչ ուժեղ ծարավ ունի, որ հիմա անհարմար, ծերունական տեսողությանը չհամապատասխանող ակնոցով կարդում է ամեն ինչ, գիրք գրքի հետևից, ագահությամբ… Ամեն օր ծիտիկներին հաց է տալիս տատս, հաջողություն ու առողջություն խնդրում աստծուց երեխաների, թոռների ու ծոռների, համ էլ համայն աշխարհի համար, ու դրանով սկսվում է նրա օրը…
Պապս էլ շարունակում էր երգեր գրել, նվագել ու երգել: Ինձ էլ է նա երաժշտություն սիրել տվել, բայց երբ ուզեցի ընդունվել երաժշտական ուսումնարան, ասաց. «Բալա ջան, մեր օրերում երաժշտության մեջ կամ պիտի հանճար լինես, կամ էլ չլինես: Արվեստին համեստ ծառայելը հիմա ապուստի միջոց չի տալիս, գնա մի ուրիշ տեղ, փեշակ սովորի, որ կարանաս ապրես, երաժիշտ դառնաս` չես կարա ապրես: Իմ էս ժամագործությունը չլիներ, ես իմ երեխեքին չէի կարա պահեմ: Հա, լավ ես նվագում, բան չեմ ասում, բայց դե հանճար էլ չես»:
Գեղեցիկ տղամարդ էր պապս, եռանդուն, ակտիվ, առույգ, մինչեւ կյանքի վերջը աշխատում էր երկու տեղ: Յոթ տարի առաջ վիրահատել էին աչքի լույսը կլանող կոնյուկտիվիտը, ու պապս վերականգնել էր ժամագործության համար անհրաժեշտ տեսողությունը: Շուկան սեփականաշնորհած տերը հրաժարվել էր պապիս ժամագործի կրպակին տեղ տալ, ու նա ստիպված է եղել քաղաքապետարանից նոր տեղ խնդրել: 1945 թվականից ժողգործիքների խմբի գեղարվեստական ղեկավարն էր: Այդ ընթացքում շատերին է նվագել ու երգել սովորեցրել, շատերին երաժշտությամբ հետ պահել վատ ուղուց: Քամանչա, թառ, ուդ, մանդոլինա, քանոն, շվի, դուդուկ, կլարնետ, զուռնա, դհոլ… Ահա այն գործիքների ոչ լրիվ ցուցակը, որոնք պապս սովորեցրել է նվագել: Աշակերտներից շատերը դարձել են հայտնի ու հաջողակ երաժիշտներ: Պապիս համար կորած էր այն օրը, երբ չէր նվագում ու երգում: Նա հիշում էր այն ժամանակները, երբ մի քաղաք էր` մի «Շամիրի խումբ», երբ նրա համերգները տոն էին ղափանցիների համար: Շրջում էին Հայաստանով, Վրաստանով: Ադրբեջան էլ էին գնում մինչև ազգերի պառակտումը, նրա խմբում մեր քաղաքում ապրող շատ շնորհալի ադրբեջանցիներ էլ էին երգում ու նվագում, շատերը հիմա Ադրբեջանում հայտնի երգիչներ են: Շատ մրցույթների ու փառատոնների է մասնակցել պապս իր խմբով, մրցույթների դափնեկիր է: Պետությունը պատվո վճար էր նշանակել նրան երկարամյա գործունեության համար: Վաստակավորի կոչում էլ էին ուզում տալ: Բայց ամեն անգամ տեղական իշխանությունները փոխվում-գնում էին, գործն էլ կիսատ էր մնում: Տեղափոխվել էր Մանկապատանեկան ստեղծագործության կենտրոն: Մշակույթի պալատից վաղուց դուրս էր եկել, քանի որ ժողգործիքների խումբը հարգի չէր այլևս. հիմա այնտեղ էստրադային խմբեր են գործում: Էստեղ էլ վատ չէր, մինչև վերջերս, երբ սա էլ սկսեցին սեփականաշնորհել հարկ առ հարկ, սենյակ առ սենյակ, ու պապիս փորձասենյակի վրա վտանգ կախվեց: Հա ասում էր, որ սա էլ ձեռքից կառնեն: Ընտրություններին փորձասենյակը ժամանակավորապես վերցնում էին ձեռքից, ինչ-որ շտաբներ են բացում:
«Դե, բալա ջան, արդեն պառավել եմ, սպասում են երևի, որ պիտի մեռնեմ, դրա համար էլ դուրս չեն անում, ամաչում են: Դե ես էլ չեմ մեռնում, ի՞նչ անեմ: Դե որ չեմ մեռնում, ու երեխեք են, գալիս են, չպարապե՞մ: Շատերը գիշերօթիկից են, շատերի ընտանիքներում վատ վիճակ ա, իսկի կեսից ավելին 200 դրամ վարձն էլ չեն կարում տան, ես եմ տալիս իմ 8000 դրամիցս, որ խումբը գործի, չփակեն: Փակեն, ի՞նչ եմ անելու, էդ երեխեքն ի՞նչ են անելու, ընկնելու են փողոցները, ախր: Բա էս գործիքներն ի՞նչ եմ անելու, որ հավաքվել եմ էսքան տարվա մեջ: Տենց բան ա՞ լինում, որ մի խումբ ա ժողգործիքների, էն էլ փակեն: Բայց հեսա փակելու են, էլ երևի հույս չունեն, որ կմեռնեմ», -ասում էր պապս:
Պապս՝ թառչի ու ժամագործ Շամիրը, ապրեց 88 տարուց մի ամիս պակաս, գնաց`այդպես էլ սպասելով, որ որեւէ իշխանություն կնկատի ու կգնահատի իրեն որպես արտիստ: Էսօր ոչ նրա հոբելյանն է, ոչ մահվան օրը: Էսօր ուղղակի հիշեցի, որ նրա 87-ամյա հոբելյանին նվիրել էի նրան էս փոքրիկ պատմությունը… Աշուն է, ու հիշեցի պապիս, ու տխրեցի, որ նա էլ չկա…
Լուսինե Վայաչյան
ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն իր պաշտոնավարման հենց սկզբից հավաստիացնում էր, թե ամեն ինչ անելու է տնտեսվարող սուբեյկտների համար հնարավորինս բարենպաստ դաշտ ստեղծելու համար: Եվ ահա սեպտեմբերի 24-ի նիստում գործադիրը հավանություն տվեց «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքում, ՀՀ մաքսային օրենսգրքում և ՀՀ ևս 14 օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու օրենքների փաթեթին: Այս փոփոխություններով լիցենզավորման գործընթացը պարզեցվել է, հեշտացվել։ Տնտեսվարողներին հնարավորություն է տրվել լիցենզիա ստանալու համար փաստաթղթեր ներկայացնել էլեկտրոնային եղանակով, ինչի շնորհիվ նույնիսկ հեռավոր մարզերի բնակիչները կարող են առանց ավելորդ բարդությունների լուծել իրենց հարցերը:
«Առաջարկվող փոփոխությունների համաձայն` ներկայումս գործող 169 (157 բարդ և 12 պարզ) ընթացակարգով տրամադրվող լիցենզիաների փոխարեն սահմանված են 96 ընթացակարգով տրամադրվող լիցենզիաներ (84 բարդ, 12 պարզ)»,- այսօր հրավիրած ասուլիսում ներկայացրին ֆինանսների նախարար Տիգրան Դավթյանն ու կառավարության աշխատակազմի ղեկավար Դավիթ Սարգսյանը:
Դեռ կառավարության նիստի ժամանակ խոսելով օրենսդրական փոփոխությունների մասին` Տիգրան Սարգսյանն ասել էր. «Այժմ խիստ կրճատելով արտոնագրվող գործունեության թիվը` կրճատում ենք կոռուպցիոն ռիսկերը, պակասեցնում բյուրոկրատական քաշքշուկը»: Այսօր, երբ խոսեցին այն մասին, թե հիշյալ փոփոխությունները որքանո՞վ կարող են նպաստել կոռուպցիոն ռիսկերի նվազեցմանը, ՀՀ ֆինանսների նախարարը տվեց բավական հետաքրքիր պատասխան. «Եթե քառասուն տոկոսով նվազեցրել ենք, հետևաբար կոռուպցիան էլ քառասուն տոկոսով նվազած կլինի»: Ասել կուզի` ոլորտում 100 տոկոսանոց կոռուպցիա կա՞ր։ Նույն կերպ նախարարը շեշտեց նաև փաստաթղթերի հանձնման էլեկտրոնային եղանակի ներդրումը` ասելով, որ որքան մարդկային շփումը զրոյացվի, այնքան կոռուպցիոն ռիսկերը կպակասեն:
Ի՞նչ է ստացում: Դուրս է գալիս, որ թե´ վարչապետը, թե´ ֆինանսների նախարարը բացեիբաց խոստովանում են, որ պետական մարմինների հետ շփումը, կոնկրետ դեպքում` լիցենզավորման գործընթացը կազմակերպված է բացառապես կոռուպցիոն մեխանիզմների վրա: Եթե լիզենզավորման գործընթացը քառասուն տոկոս կրճատելով` ՀՀ կառավարությունը քառասուն տոկոսով կրճատում է նաև կոռուպցիան, նշանակում է նույն կառավարությունը դեռ մնացած 60 տոկոս կոռուպցիայի ծավալվելու համար լայն դաշտ է թողել. լիցենզիա այժմ կարելի է ստանալ` կառավարության կայքէջ համապատասխան փաստաթղթեր ներկայացնելով: Նույն տրամաբանությամբ, եթե մարդկային շփումը բացառելու ճանապարհով է միայն հնարավոր կանխել կոռուպցիան, ապա ստացվում է, որ Հայաստանում պետական մարմինների հետ շփումը այլ բան չի կարող նշանակել, քան կոռուպցիայի մասնակից դառնալ:
Հայաստանում տարբեր միջազգային կազմակերպություններ զբաղվում են հակակոռուպցիոն գործունեությամբ, փորձում օգնել մեր երկրին` ձերբազատվելու դրանից: ՀՀ վարչապետի և ֆինանսների գլխավոր պատասխանատուի անկեղծ խոստովանությունները երևի թե կօգնեն այդ կազմակերպություններին` հասկանալու Հայաստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհնարինության իրական պատճառները:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ
Հ. Գ . ի դեպ այսուհետ լիցեզիաներ չեն պահանջվելու գարեջրի արտադրություն , անասնաբուժություն, հրագործական ապրանքների արտադրություն` ներմուծում և առևտուր, նաև գինու, խնձորի և պտղահատապտղային այլ գինիների արտադրություն կազմակերպելիս։
Արդեն տեղյակ ենք, որ ռազմական ոստիկանության պետ Վլադիմիր Գասպարյանը նշանակվել է պաշտպանության նախարարի տեղակալ: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի` նույն օրվա մեկ այլ հրամանագրով Դավիթ Տոնոյանը նշանակվել է պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալ, այսինքն` ավելի բարձր պաշտոն է ստանձնել, քան Գասպարյանը: Հետաքրքրական մի հանգամանք. նախագահական նստավայրից ստացված հրամանագրի հաղորդագրության տեքստում Դավիթ Տոնոյանին վերաբերող տեղեկատվությունն ամփոփված է ինը, իսկ Գասպարյանինը` տասնյոթ տողերում: Տոնոյանը կադրային կիրթ սպայի համարում ունի համակարգում և ասել, թե տողերի քչության պատճառը վաստակի պակասով է պայմանավորված, սխալ կլինի: Սակայն փաստը մնում է փաստ, որ նախագահի նույն օրվա նշանակումներից թե´ նախագահական նստավայրի, թե´ հանրության համար առավել էականը Վովա Գասպարյանի պաշտոնի բարձրացումն էր:
Նախ սկսենք նրանից, թե ինչու է Գասպարյան Վովան, որն իր տիրույթում տեր ու տիրակալ է, համաձայնել` գնալու պաշտոնի` «զամի» կարգավիճակով։Ով չգիտի, որ լավ է լինել առաջինը փոքր կառույցում, քան տեղակալ` թեկուզ նախարարի, նամանավանդ ՌՈ-ի նախկին պետի հավակնություներն ու խառնվածքն ունեցող մեկի համար։ Կա մի բայց. ով էլ որ նշանակվի նրա տեղում` «Շերիֆը»,«Կոբրան», թե իր տղերքից որևէ մեկը, միևնույնն է, ՌՈ-ն Գասպարյանը պահելու է իր համար։
Արդյո՞ք սա սոսկ շարքային նշանակում էր, թե՞ նման բարձրացումն այլ` ավելի հեռուն տանող նպատակներ է հետապնդում: Հայտնի է, որ գեներալ-մայոր Գասպարյանը Հայաստանի ամենահավակնոտ մարդկանցից մեկն է. «կարիերիստ » բառն այդքան էլ երևի թե նրա համար չէ, բայց որ ռազմական ոստիկանության պետը երկար ժամանակ աչք ուներ ոստիկանապետի աթոռի վրա, գաղտնիք չէ:Արդարացի լինելու համար ասենք, որ նա թե´ իր տեսակով, թե´ աշխատանքային պրակտիկայով առավել հարմար էր այդ պաշտոնին։ Հայտնի էր, որ Ալիկ Սարգսյանի պաշտոնազրկման մասին մամուլում պարբերաբար շրջանառվող լուրերը ձեռնտու էին Գասպարյանին: Սակայն, ինչպես երևում է, Սերգեյիչը կարողացավ ամրապնդել իր երերացող հեղինակությունը, հաջողացրեց նաև ֆուկ անել Աղվան Հովսեփյանին, որի հետ ունեցած համառ ու խուլ թշնամանքը տևական հակամարտության արդյունքում ժամանակավոր դադար է արձանագրել, ինչից հետևում է, որ կամ նրանք կիսեցին ազդեցության ոլորտներն ու որոշեցին իրար ոտք չտրորել, կամ էլ իրոք դատախազի գործերը լավ չեն, ինչպես վերջերս խոսվում է արդեն հրապարակավ։
Չնայած դրան` Գասպարյանի շանսերը քիչ չեն նաև պաշտպանության նախարար դառնալու համար. հաշվի առնելով, թե Սեյրան Օհանյանը վերջին շրջանում ինչ հարձակման է ենթարկվում, ու բանակում տեղի ունեցող դեպքերը ինչպես են ուղիղ համեմատականով իջեցնում նախարարի հեղինակությանը, նրա պաշտոնանկությունը անհավանական չէ։ Ղարաբաղից բերելու ժամանակ շեշտվում էր Օհանյանի` բարձրակարգ զինվորական լինելը, հիմա այդ ամենը կարծես մոռացվել է, ու անընդհատ քարկոծում են նրան իրավիճակը վերահսկել չկարողանալու, թույլ լինելու համար։ Եվ ահա նման լարվածության պայմաններում ռազմական ոստիկանության պետը, որ բավական ազդեցիկ ֆիգուր է ուժային կառույցներում, ունի թե´ ոստիկանական, թե´ դատախազական, թե´ պաշտպանական համակարգերում աշխատանքի փորձ, ՊՆ-ում դառնում է փոխնախարար: Ի՞նչ հաշիվներով են առաջնորդվել Բաղրամյան 26-ում ` նման նշանակում կատարելով: Ասում են, թե հիմա Գասպարյանը բավական ամուր դիրքեր ունի, դարձել է «պրոբլեմ չունեցող անձ», ինչն իր հերթին մեծացնում է նրա շանսերը Սեյրան Օհանյանի հետ մրցապայքարում:
Դրան գումարած` Օհանյանը ժամանակին իրեն մի բան է թույլ տվել, ինչը դժվար թե մոռացած լինի ՀՀ-ում ազդեցությամբ և նշանակումների հարցում նախագահից հետո, կարելի է ասել, երկրորդ դերակատար, ՀՀ նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Միքայել Մինասյանը:
Ոչ շատ առաջ Մինասյանի հայրը` Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ բժշկական կենտրոնի ղեկավար Արա Մինասյանը, միաժամանակ ղեկավարում էր նաև պաշտպանության նախարարության կենտրոնական բժշկական հանձնաժողովը: Այն ժամանակ լրատվամիջոցներից մեկը գրեց, թե նախագահի խնամին խախտում է օրենքը` միաժամանակ երկու կարևոր պաշտոն զբաղեցնելով: Հրապարակման հաջորդ օրը Արա Միխայլիչը, որ Հայաստանի եզակի պարկեշտ մարդկանցից մեկն է, գնում է և հրաժարականի դիմում ներկայացնում` թողնելով, բնականաբար, հանձնաժողովի աշխատանքը: Վարչապետ Սերժ Սարգսյանը փորձում է տարհամոզել. «Արայի´կ ջան, ինչի՞ ես բանի տեղ դնում», բայց Մինասյանը հաստատ է մնում իր որոշմանը: Այստեղ, սակայն, հետաքրքրականը ոչ թե Արա Միխայլիչի պարկեշտությունն է, այլ այն, որ հետո պարզվում է, թե պատվիրատուն Սեյրան Օհանյանն է, որ հանձնաժողովի նախագահի` ՊՆ համակարգի ամենայուղոտ պաշտոններից այդ մեկը նվիրում է իր մտերիմին:
Չի բացառվում, որ Միքայել Մինասյանը, ինչքան էլ գնահատի Օհանյանի մասնագիտական հմտությունը, այսօր առիթը բաց չթողնի` նրան փոխադարձելու նախկին վերաբերմունքը։
ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ
Զանգահարի´ր քո ուսուցչին ու շնորհավորիր, թող նա իմանա, որ հիշում ես իրեն։
Ես խոնարհվում եմ բոլոր իսկական ուսուցիչների անձնվիրության առջև, ցավոք, նրանք հին սերնդից են ու վատառողջ: Առողջություն եմ ցանկանում, ու որ աշակերտները նրանց հիշեն գոնե էս օրը:
Ուսուցիչն ինձ համար սրբություն է եղել, ինձ տատս է էդպես դաստիարակել, նա համարում է, որ ուսուցիչն ու բժիշկը ամենաանձնվեր մարդիկ են, լավ մարդիկ են: Տատս ամեն տարի ուսուցչի օրվա նախօրեին շերտավոր գաթա էր թխում, էն, նրանցից, որ քառակուսի խաչուփաչվում էին խաչապուրու պես, բայց փոքր ավելի: Կարագով թխված, հալալ, տնական շերտավոր գաթա: Ու ես դեղձի երեք լիտրանոց կոմպոտների հետ տանում էի դպրոց` ուսուցիչներիս հյուրասիրելու:
Մենք` աշակերտներով, առանց որևէ մեկի պարտադրանքի, տոն էինք կազմակերպում նրանց համար, որովհետև սիրում էինք նրանց, ու նրանք էլ մեզ էին սիրում: Երբ փոքր էի, տատս պատմում էր նախապատերազմյան ու հետպատերազմյան ուսուցիչների մասին, թե ինչպես էին նրանք ձմռանը հեռու գյուղերի աշակերտներին պահում իրենց տներում, միայն թե նրանք դպրոց հաճախեն, կրթություն ստանան: Էդ տարիներին ուսուցիչներն իրոք հրաշք են եղել… Տատս ասում է, որ էնքան էին նրանք պաշտված, որ նույնիսկ մեր մտքով էլ չէր անցնի, որ նրանք կարող են զուգարան գնալ, ուտել, քնել…
Նրանց ասած ամեն խոսքը ճշմարտություն էր աշակերտների համար: Ու եթե միայն սովետական կեղծ արժեքային համակարգը չխցկվեր դպրոց, մենք հիմա կունենայինք շատ լավ հասարակություն, որովհետև ուսուցչի խոսքը ուժ ուներ, ցանկացած PR-ից էլ լավ էր ներազդում, ու էդ խոսքը շատ ժամանակ բարբառում էր կոմունիստական զիրթուզիբիլ, որից ազդված մարդը զոմբիանում էր: Բայց դա, միևնույն է, չէր խանգարում ուսուցչի վեհ կերպարի ընկալմանը, չի խանգարում նաև այսօր, քանի որ ուսուցիչն ինքն էր էդ տարիներին հավատում կոմունիզմի արդարությանն ու հաղթանակին: Կար գաղափարական կորիզ, ինչը չկա այսօր մեր դպրոցների ուսուցիչների մոտ: Որտեղի՞ց լինի:
«Երկիրը չգիտես ինչ է, ով է ղեկավարում, անպատժելիությունը ոմանց դեգրադացնում է, ոմանց խեղճացնում ու ստրկացնում, չգիտես ի՞նչ սովորեցնես աշակերտին, ո՞րն է այսօրվա գաղափարախոսությունը, ո՞րն է մարդկային արժեքը համարվում մեր օրերում, ո՞ւր ենք գնում մենք ի վերջո…»: Էսպես մտածում են մտածող ու գիտակցաբար էդ մասնագիտությունն ընտրած ուսուցիչները: Մյուսները, որ ուղղակի դիպլոմ ունեն ու իրենց գործն են անիծում, ովքեր ատում են աշակերտին` որպես տհաճ զգացողություններ առաջացնող օբյեկտի, ներվայնացնում են, հունից հանում, իրենք էլ են հունից դուրս գալիս, մտածում են. «Ի՞նչ փող են տալիս յանի ինձ, որ ես դեռ մի բան էլ սովորեցնեմ: Ավելի լավ է ինձ ու ինձ ուսուցիչ խաղամ՝ ճնշեմ, ստորացնեմ, թեմայից շեղեմ, անարդար գնահատեմ, ամեն ինչ անեմ, որ ամեն օր ձեզնից ինչքան հնարավոր է քչերը ներկա լինեն դասերին, որովհետև դուք իմ չկայացած երազանքների վկաներն եք, ու ես չեմ ուզում ձեզ տեսնել»:
Վաղուց մեր մանկավարժական բուհերում մանկավարժներ չեն պատրաստում, լավագույն դեպքում՝ միայն առարկաների մասնագետներ: Վաղուց ժամանակն է մանկավարժական, ինչպես նաև բժշկական (սրանք իրոք էն ոլորտներն են, որ չի լինի առանց գործը սիրելու ու նվիրումի աշխատել, այլապես գռդոն է ստացվելու) բուհերում մտցնել պսիխո-հոգեբանական փորձաքննություն, ես կասեի` նույնիսկ ստեղծել ինչ-որ թեսթեր, որոնց միջոցով հնարավոր լինի պարզել մարդու գոնե տեսակը՝ կարո՞ղ է նա լինել բժիշկ կամ ուսուցիչ: Ու նոր հետո թույլատվություն տալ` քննություններին մասնակցելու:
Ու էս փսիխոն պետք է մասնագիտական քննություններից կարևոր լինի: Բայց դե համ ասում եմ, համ էլ մտածում` էդ քանի՞ անաչառ էքսպերտ կգտնվի մեր ապականված բարքերով երկրում, ուր ամեն 5-րդը, իմ անձնական հետազոտության արդյունքներով համ կաշառք է տալիս, համ վերցնում:
Ուսուցիչներ են պատրաստում պետք եկածից շատ ավելին: Ո՞ւմ է դա պետք: Չի՞ նպաստում արդյոք ուսուցիչների շուկայի էդ գերհագեցածությունը դպրոցներում աշխատանքի ընդունելու կոռուպցիայի զարգացմանը: Նպաստում է, էն էլ ոնց:
Իսկ համընդհանուր կրճատումները, որով օրեցօր սպառնում են մեր ուսուցիչներին, դրանք ի՞նչ է, նորմա՞լ են, արդյո՞ք կրճատման թիրախի տակ վերցրված ուսուցիչը մի քանի հազար դրամ չի տա տնօրենին՝ կտա:
Բա էդ գումարը ո՞րտեղից ունենա, որ տա: Աշակերտից պիտի կորզի, դասին դաս չսովորեցնի, էնենց անի, որ գնան մոտը պարապելու, հետո էլ տարբեր անմիտ- անիմաստ միջոցառումների համար որպես դասղեկ փող հավաքի, որ տնօրենին տալիք դզի: Բա սենց ուսուցի՞չ կլինի: Բա է՚դ ուսուցիչը պիտի մեր երեխեքին մարդկություն սովորեցնի՞: Բա ի՞նչ անենք:
Կազմենք քաղաքացիական հսկողության կառույցներ ու հսկենք ուսուցիչների, բժիշկների աշխատանքը` նաև ապահովելով նրանց իրավունքների պաշտպանությունը: Բայց լավ կլինի, որ դա անեն հենց իրենք` իրոք կոչումով ու նախախնամությամբ ուղարկված ուսուցիչները, ստեղծեն արհմիություններ ու պաշտպանեն իրենց մասնագիտական պատիվը, վտարեն իրենց շարքերից անարժաններին ու ուսուցչի անունն արատավորողներին: Այդ արհմիությունները նաև կաշխատեն ուսուցիչների աշխատավարձերը պատվաբեր դարձնել, որ ուսուցիչը ստիպված չլինի զանազան պատրվակներով աշակերտներից փող կորզել գոյատևելու համար:
«NTKnews» պորտալը հաղորդում է, որ Նովոռոսիյսկի թիվ 1 մանկական հիվանդանոցում հազվադեպ պաթոլոգիայով երեխա է պառկած: Նրա սիրտը ոչ թե կրծքավանդակի, այլ որովայնի մեջ է գտնվում: Հիվանդանոցի վերակենդանացման բաժնի ղեկավար`Դմիտրի Նոսկովը նշել է, որ 15 տարվա պրակտիկայի ընթացքում առաջին անգամ է նման դեպք տեսնում:
Մեկ ու կես տարեկան երեխայի սիրտը ոչ միայն որովայնում է գտնվում, այլև սերտաճած է հինգ հարևան օրգանների հետ: Երեխային պետք է օգնության հասնեն Մոսկվայի Բակուլևի անվան սրտաբանական կենտրոնի մասնագետները:
Փոքրիկ աղջկան մի քանի վիրահատություն են անելու: Վիրահատություններից մեկը բարեհաջող է անցել, իսկ մյուսը կկատարվի այն ժամանակ, երբ երեխան 2 տարեկան դառնա:
Էկտոպիայով( սրտի սխալ դիրքով) երեխաները շատ հազվադեպ են ծնվում: Մեկ միլիոն նորածիններից միայն 7,9 դեպքերում է զարգանում այս հիվանդությունը: Նման պաթոլոգիայով երեխաները կամ մահացած են ծնվում, կամ էլ մահանում են ծ նվելուց անմիջապես հետո: Էկտոպիայի առաջացման պատճառները դեռևս հայտնի չեն:
«Նոր ժամանակներ» կուսակցության առաջնորդ Արամ Կարապետյանը այսօր հերթական բացահայտումն է արել: Նա տեղեկացրել է, որ ՀՀ նախկին նախարարներից մեկն ունի սեփական ճապանուղի, որով տուն է գնում, երբ Ծաղկաձորում է լինում:
Ինչպես հայտնի է, Ծաղկաձորը Հայաստանի ամենահարգի հանգստավայրերից մեկն է, որտեղ իրենց պարտքն են համարում առանձնատուն-դաչաներ ունենալ թե´ հայ օլիգարխները, թե´ օլիգարխոտ պաշտոնյաները: Իր կյանքի ընթացքում բազմաթիվ սկանդալային բացահայտումներ արած ՆԺԿ ղեկավարը, ձգտելով իր հաղորդած տեղեկատվությանը առավել խորհրդատվություն հաղորդել, հայտարարելով հանդերձ` նման բիվշի-նախարարի գոյությունը, այնուամենայնիվ, զլացել է բարձրաձայնել նրա անունը` թողնելով հանրությանը գուշակությունների և փնտրտուքների քաոսում:
Իրակա՞ն է տուն գնալու համար նախատեսված ճոպանուղին, թե՞ նախկին պաշտոնյան ընդամենը սովորական ճոպանուղին է օգտագործում տուն հասնելու համար, Փարաքարի արծիվը չի բացահայտել: Չի բացառվում, որ տվյալ անձնավորության օգտագործած փոխադրամիջոցի տեսակը բոլորովին այլ լինի, ինչը ՆԺԿ առաջնորդի վատ տեսողության կամ վառ երևակայության պատճառով ճոպանուղու տպավորություն է թողել:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ
Երբ ես փոքր էի, հաճախ էի լսում փսփսոցներ բռնաբարությունների մասին: Տատս միշտ զգուշացնում էր, որ չվստահեմ տղաներն, որ նրանց մտքում միայն մի բան է: Տատս իրավունք ուներ էդպես մտածելու, դառը փորձ ու ճակատագիր ուներ աչքի առաջ: Նրա մոտ ազգականի աղջկան, գեղեցկուհի Եվգենին անտառում չգիտես ով բռնաբարել էր: Էդ մասին իմացել էին տնեցիք, երբ Եվգենիի փորը սկսել էր աճել: Քանի որ աղջիկը համեստ ու պարկեշտ էր, ոչ ոքի մտքով չանցավ, որ նա սեփական որոշմամբ է հայտնվել էդ հետաքրքիր վիճակում:
Սկսեցին փորփրել, ու պարզվեց, որ գյուղի հարուստի տղան է բռնաբարել: Աղջիկը վախից ոչ մեկի հետ չէր խոսում: Տնեցիք էլ հարուստի առաջ վախից ոչինչ չէին կարողանում անել: Եղբայրը փորձեց խոսել տղայի հետ, ինչին պատասխան ստացավ՝ «Քուրդ աղջիկ չէր, աղջիկ լիներ տիրություն կանեի», որը բացարձակ սուտ էր: Բայց դե, 50-ականների սկզբին ո՞վ էր համարձակվում գեղի հարուստի դեմ դուրս գա: Հարուստը համաձայնվեց վճարել միայն աբորտի փողը, որը պիտի լիներ արդեն ոչ թե աբորտ, այլ արհեստական վաղաժամ վիժում:
Մի խոսքով, Եվգենի տնեցիք սրան զոռով տարել են բժշկի: Եվգենն ուզում է էդ երեխուն ունենա, մայրն ու եղբայրներն ասում են՝ ոչ: Եվգենը լացում էր, տատս միշտ հիշում էր դա, ու ինքն էլ աչքերը լցնում: Եվգենին արհեստական վիժում կազմակերպեցին ու երեխային՝ մոտ 7 ամսական, մեռած հանեցին փորից: Էդ օրվանից Եվգենը ոչ ոքի հետ բառ չփոխանակեց: Մի երկու տարի անց նրան գտան ցախանոցում կախված… Մայրը գլխին էր տալիս մնացած ողջ կյանքը, Եվգեն էր կանչում ու լացում:
Սա իմ հիշողության մեջ տպված առաջին բռնաբարության պատմությունն է, բայց ոչ վերջինը:
Դպրոցում, մի դասարան ինձնից ցածր մի Հելեն կար՝ լավ սովորող, երաժշտական գնացող, կոմերիտական ակտիվիստ, սիրուն մի աղջիկ: Հելենը իրենից տարիքով մեծ մի տղայի հետ էր ընկերություն անում: Օրերից մի օր էլ լսեցինք, որ էդ տղան իր խմած ընկերների հետ անտառում Հելենին բռնաբարել են: Հելենը մի քանի օր դասի չեկավ, ամբողջ քաղաքը նրա մասին էր խոսում: Ու խոսակցությունների մեջ, հիմնականում մեղադրում էին Հելենին, որ՝ «Տղեքի հետ խի՞ ա մենակ անտառ գնացել», հաշվի չառնելով, որ տղեքի մեջ նրա ընկերն է եղել՝ սիրած տղան: Հելենը դառել էր «փչացած», նրան «փչացրել» էին:
Հետագայում, մնացած ողջ մայիս ամիսը Հելենը հազվադեպ էր դպրոց գալիս, գալուց էլ ոչ մեկի հետ չէր շփվում, ավելի ճիշտ՝ ոչ ոք նրա հետ չէր շփվում: Մենք, մի քանի համարձակներս էինք նրան մոտենում ու փորձում մեղմել խեղճի խայտառակությունը: Դպրոցն ավարտելուց հետո լսեցինք, որ Հելենը նշանվել է հենց էդ նույն տղայի հետ՝ եղբայրներն էին ստիպել: Հելենը իր 10-րդ դասարանի օրերն էր դպրոցում հաշվում, քանի որ ավարտելուց հետո պիտի ամուսնանար, ամուսնանար մեկի հետ, ով իրեն տվել էր ընկերներին զվարճանալու համար…
Բայց տարվա կեսն էլ չէր անցել, երբ Հելենն էլի կորավ դպրոցից: Լսեցինք, որ ուղեղում ուռուցք կա, տարել են Երևան վիրահատելու: Ուռուցքն էլ առաջացել էր ըստ երևույթին, երբ նա դիմադրել էր ու զանազան հարվածներ կերել գլխին, նաև ընկել, ինչի հետևանքով էլ լերդացած արյան մասսան վեր էր ածվել ուռուցքի, կամ նման մի բանի, հաստատ ախտորոշումը չգիտեմ: Ասում էին, որ էդքան էլ լուրջ բան չի, քաղցկեղ չի, կհեռացնեն կանցնի: Բայց արի ու տես, որ Հելենի անիծված բախտը ստեղ էլ չբերեց: Վիրահատությունն անցել էր հաջող, իսկ երբ նարկոզից հետո միջանցքում պառկած է եղել սայլակի վրա, պտտվել է ու ընկել ներքև, գլուխը խփել ու գանգը մեջտեղից բացել ու մահացել է…
Հիմա արդեն քաղաքը սգում էր Հելենի համար, այն նույն Հելենի, ում համարում էր «փչացած», ում հետ չէին ուզում շփվել ընկերները, ում մասին ասում էին, թե՝ «բախտը բերել ա, որ էդ տղեն ուզել ա, թե չէ ի՞նչ էր անելու տենց անունը գցած ո՞վ կուզեր նրան»:
Մի ուրիշ պատմություն, վերջերս տեղի ունեցած, ինձ մոտ մարդկանցից մեկի հետ: Շուշանը խելոք, համեստ ու բարի աղջիկ է, փոքրամարմին, նիհար, օրուգիշեր աշխատում էր, որ տունը պահի: Մի օր էլ զանգեց, թե՝ ինձ բռնաբարել են: Եկավ, ծեծված, դեմքն ամբողջովին կապտած, աչքերը լացելուց կարմրած… Պատմեց, որ ընկերուհու ու երկու տղաների հետ գնացել են հաց ուտելու, ինչ-որ օբյեկտ: Սրանցից մեկը սիրաբանում էր Շուշանի ընկերուհու հետ, բայց մյուսը՝ որ Շուշանին էր հավանել, նրա դուրը չէր գալիս:
Ոնց է ստացվում, սրանք մնում են սենյակում մենակ: Էս տղան սկսում է համոզել Շուշանին կենակցել, ինչին Շուշանը դիմադրում է: Որից հետո, տղան, ինչպես հետո իմացանք,ամուսնացած ու երեխատեր տղամարդը, սկսում է բռունցքներով հարվածներ տեղալ Շուշանի դեմքին, ոլորել թևերը, խփել գլխին: Շուշանը գոռում է, բայց ընկերուհին ու մյուս տղամարդը չեն լսում: Չեն լսում նաև օբյեկտի աշխատակիցները, զարմանալի է բայց չեն լսում: Հոգնած ու ծեծված, Շուշանը վախից սկսվում է, ու տղամարդն անում է իր գործը:
Խառնվեցինք իրար, մտածում էինք, թե ի՞նչ անենք: Դիմեցինք ոստիկանություն ու զզվեցինք ինքներս մեզնից, բոլորին, ով ինչ-որ կերպ լսել էր, կամ մասնակից էր պատմությանը, քարշ էին տալիս քաղմաս ու երկար սպասեցնելուց հետո հարցաքննում, հիմնականում հիմար հարցեր տալով: Իսկ Շուշանի գլխին ի՜նչ հարցաքննություն էին սարքել, էլ ասելու չի: Է´լ ոնց ես ոտքերդ բացել, է´լ որտեղիդ է սկզբից ձեռք տվել, է´լ որ դիրքով ա բռնաբարել, ու էլի ու էլի մի շարք նվաստացուցիչ մանրուքներ, որ բռնաբարված աղջկան բոլորովին պետք չէր ամեն օր հիշել, ու ամեն օր կանչում էին քաղմաս, ու ամեն օր տալիս նույն հարցերը: Իմ դատավոր ընկրեն ինձ խորհուրդ տվեց հետ վերցնել դիմում-բողոքն ու փորձել բռնաբարողի հետ «համաձայնության գալ», ինչը նշանակում էր, որ պետք է բռնաբարողը դրամական փոխհատուցում տա: Ընկերս նաև ասաց, թե նրանք կհամաձայնվեն, քանի որ բռնաբարության գործով ինչքան էլ դատեն, մեկ է, հանցագործ աշխարհում նրան էդ ընթացքում կհասցնեն զոնայում «պիտուխացնել», ու օրը սև անել, նույնիսկ հանցագործ աշխարհը բռնությունը համարում է հանցանք: Դրա համար էլ էդ բռնաբարողը ամեն ինչ անում է, որ բանտ չընկնի, վճարում են ոստիկանությանը, դատավորներին, ամենուր, ուր հնարավոր է, տներ են վաճառում, միայն թե էդ հոդվածով բանտ չնստեն: Ու նաև ասեց, որ շատ քիչ բռնաբարության դատավարություններ են, որ վերջացել են համարժեք պատժի դատապարտմամբ: Ես փոխանցեցի Շուշանին ընկերոջս ասածներն ու թողեցի, որ ինքը ընտրի, ինչպես վարվի: Դատարավարության չհասավ գործը, ինչպես ես հակացա: Թե հետաքննության ո՞ր էտապում էր Շուշանը դադարացրել էդ ամենը, ես չիմացա: Իմ գործը ուրիշ էր՝ Շուշանի հետ զրուցել, որպեսզի նա իրեն մեղավոր չհամարի, որպեսզի բռնաբարությունը նրա կյանքը չբռնաբարի հետագայում, որ նա կարողանա նորմալ կյանքի վերադառնալ ու չատի տղամարդկանց, ինչպես լինում է մեծամասնության դեպքերում: Շուշանը չընկճվեց, ու ես ուրախանում եմ նրան նորից ժպտերես ու կայտառ տեսնելով, զարմանում եմ, որ էդ փոքրիկ աղջիկը, կինը, ո՞նց է ուժ գտել իր մեջ հաղթահարելու բռնության ենթարկվածի կոմպլեքսը: Շատ լավ է, որ կան Շուշանի նման կանայք, բայց վատ է, որ նրանք ավելի շուտ բացառություն են:
Երբեք չէի մտածի, որ այս թասը իմ կողքով էլ վազն չի անցնի: Ամեն մեկն էլ էդպես է մտածում, որ հա, կան, լինում են դեպքեր, բայց եթե ուշադիր լինես, ու ինքդ թույլ չտաս, քեզ հետ էդպիսի բան չի կարա պատահի: Բայց պատահեց, երբ ես 18 տարեկան էի: Մեջբերեմ իմ «Բալագոյե» վեպից էդ հատվածը, որի հիման վրա «Եկել եմ ապրեմ» ֆոտոինստալացիան եմ արել վերջերս:
«Էդ Սուրիկը Լիլիթի հետ էր սովորում, ես էլ գնում էի հաճախակի Լիլիթի մոտ` ուսումնարան, ու գնում էինք միասին համերգների, ման էինք գալիս: Մի օր էլ գնացի, Լիլիթը չկար: Բայց լավ համերգ կար կոնսում: Էդ Սուրիկին տեսա ու իրա հետ գնացի, դե ճանաչում էի հանգստյան տնից: Համերգը պրծավ, սա թե` արի գնանք մի հատ ընկեր ունեմ, նենց էկզոտիկ արվեստանոց ա սարքել իրա համար, հենց կողքն ա: Ասի լավ, գնանք, հըլը մութ չէր, գարուն էր, ժամը իննը կլիներ երևի: Գնացինք մտանք մի հատ շենքի մուտք, սա ասեց արի, ներքև ա պետք իջնել: Իջա: Նկուղ էր մի հատ: Տեսա բան չկա, սովորական նկուղ ա էլի: Ասի բա ո՞ւր ա էկզոտիկան: Ասեց էս ա: Ասի հո դու խելա՞ռ չես, արի դուրս գանք, ստեղ մութ ա: Սա սկսեց ինձ կպնել, փորձում էր համբուրի, ես հրում էի: Վախեցա ուժեղ: Դե տղա էր, ինձանից ուժեղ էր: Ասեցի սրա հետ հըլը խաթրով խոսամ: Ասի հա, գիտեմ ուզածդ ինչ ա, բայց խի՞ ստեղ, կարող ա նորմալ տեղ լինի, ես էլ ուզեմ, բայց էս կեղտոտ տեղը ի՞նչ հաճույք կարա մարդ ստանա սեքսից: Ասեց՝ ես կստանամ, եթե դու քեզ հանգիստ պահես, դու էլ կստանաս: Ասի, բայց ես հիվանդ եմ, դաշտան եմ: Չհավատաց: Հանեցի տակդիրս ու ցույց տվի, բայց դե արդեն վերջի օրերն էին համարյա բան չկար վրեն: Սա ասեց ոչինչ, ինչքան էկզոտիկ, էնքան լավ: Ասեցի չէ, հիմա կգոռամ: Ասեց գոռա: Ես գոռացի: Մեկ էլ հետևից մի հարված հասավ ծոծրակիս, ու ես անջատվեցի: Ուշքի եկա, տեսնեմ, շորերս հանել ա ներքևից, բլուզկես համարյա պատառոտած, իմ սիրելի կարմիր բլուզկեն, յուբկաս էլ պլիսսե սպիտակ յուբկա էր, սաղ արյան ու նկուղի կեղտի մեջ: Ներսս էլ զզվելի ու կպչան թաց: Վահեի հետի կուսաթաղանթի փնտրտուքների հետևանքով իմ ունեցած վագոնի պոլկի անհաջող սեքսից հետո ես սեքս չէի արել հըլը, չնայած ինքը ուզում էր, ես ասում էի չէ, մենք սեքս չենք արել որ շարունակենք, մենք կուսաթաղանթ ենք ստուգել: Դե ի՞նչ ուզեի, ցավոտ ու տհաճ մի երևույթ: Չէ, չէի ուզում: Իսկ էս Սուրիկը ինձ բռնաբարել էր: Գլխիս տվել էր ու ուշագնաց վիճակում բռնաբարել… Ես բան չխոսացի, լալկվել էր մի տեսակ շոկից: Սա ծամոն հանեց, թե ուզո՞ւմ ես, ես էլ սուս փուս վերցրեցի: Հետո պիջակը գցեց ուսերիս ու մենք հասանք Աբովյանի անցումի վճարովի զուգարանը: Ընդեղ մտա, շշմած ու ոչ մի բան չհասկացող վերացած հայացքով փողը տվի, աշխատողին ասի ընկել, եմ, բայց նա երևի հասկացավ ամեն ինչ, որովհետև կռուժկա տվեց, ասեց գնա լվացվի: Լվացվեցի, յուբկաս հանեցի լվացի, բլուզկայիս կտրված կոճակը կարեցի, յուբկաս լավ ա բարակ էր, ֆենի տակ չորացրեցի ու հագա: էս Սուրիկը սպասում էր դուրսը: Չհասկացա, թե ինչի՞: Տարավ, ինձ նստացրեց տրոլեյբուսը ու ես գնացի: Չէի կարա գնամ տուն, գնայի ի՞նչ ասեի: Ասեի մամա, պապա ինձ բռնաբարել են, որովհետև ես էնքան հիմար եմ գտնվել, որ ամառվա ծանոթիս, ընկերուհուս դասընկերոջ հետ, որը դաժե սիրած ունի, և ես իրան ճանաչում եմ, գնացել եմ ինչ որ նկարչի էկզոտիկ արվեստանոց նայելու, որը դուրս ա էկել փուստ ու ինձ բռնաբարե՞լ են: Կասեին բոզ ես, պոռնիկ ես, ապուշ ես, չէին խղճա, չէին հասկանա, չէին ասի գնանք դրան սպանենք, ինձ կարող ա սպանեին ծնողներս: Ուզում էի լացեմ, չէր լացվում: Ինձ բռնաբարել էին, ինձ ճմռթել էին ու քամակ էին սրբել ինձանով, օգտագործել էին պոռնիկի նման, հըլը պոռնիկին իրա կամքով են օգտագործում ու փող են տալիս, իսկ ինձ բռնի էին օգտագործել, ու փող էլ չէին տվել, մի հատիկ ծամոն էին տվել… Ես ինձ կեղտի տոպրակ էի զգում, օգտագործած տակդիր, մեջը պրծած պրեզերվատիվ: Ես կեղտ էի տեղովս ինքս ինձ համար: Իջա Լիլիթի կանգառում, գնացի իրանց տուն, ու պատմեցի: Լիլիթը չհավատաց սկզբից, էնքան դաժան ու անհավանական թվաց դա իրան, բայց դե ես էի ասողը, ո՞նց չհավատար: Ինձ չայ տվեցին, ես լացեցի մի բոլ, հետո լողացա ու գլուխս ձեռներիս մեջ առած շվարած նստեցի: Էն մասին, որ կարելի ա դատի տալ, մտքովս էլ չանցավ, որովհետև Հայաստանում եթե քեզ բռնաբարում են` դու պիտի ամաչես, ոչ թե դա քեզ հետ անողը, դու կդառնաս բոզ սաղի աչքում, ոչ թե բռնաբարողդ հանցագործ: Կասեն, եթե ասեղը չուզի, թելը չի թելվի, դե ես ասեղ էի, ու գլխիս տված ասեղ էի, ու եսիմ ինչքան էին ինձ թելել: Նենց էին թելել չոր–չոր, որ ահավոր ցավեր ունեի, համ ներսս, համ փորիս մեջ: Դե ի՞նչ անեի, նստեցի Լիլիթենց տանը մինչև տասներկուսը, հետո զանգեցի, ասեցի մնում եմ ստեղ տնեցոնց: Հաճախ էի մնում Լիլիթենց տանը, նենց որ կասկածանքի առիթ չեղավ: Մենակ հաջորդ օրը պարզվեց, որ հերս ա տրանսպորտից տեսել ինձ էդ Սուրիկի հետ ամեն ինչից հետո, որ իրա պիջակը ուսերիս, լավ ա հըլը զուգարանից հետո, գնում էի որ նստեմ տրոլեյբուս: Հորս ասեցի, որ դա ես չեմ եղել, որ ես Լիլիթենց տանն եմ եղել ժամը իննից: Դե հիմա, կամաց–կամաց սկսեցի համակերպվել էն մտքի հետ, որ ինձ բռնաբարել են, ու դրա մեջ սարսափելի բան չկա: Բայց սիրտս ճաքում էր: Լիլիթը էդ Սուրիկի սիրածին ասել էր, Սուրիկն էլ ասել էր մթոմ ես սիրահարված եմ իրան, դրա համար տենց բաներ եմ մոգոնում: Ուրիշ, նորմալ քաղաքակիրթ երկիր լիներ, ես չէի վազի հասարակական զուգարան լվացվելու, որ մաքրեմ ուրիշի հանցագործության հետքերը իմ վրայից, այլ կգնայի դատական բժշկի մոտ անալիզ կտայի, ու հետո կնստցնեի Սուրիկին, որ բանտում իրա նմաններին ոնց որ անում են, իրան էլ պիտուխացնեն, որ հասկանա, թե ի՞նչ ա նշանակում ՉԵՄ ՈՒԶՈՒՄ: Դե հիմա ես Հայաստանում էի, ու միակ նպատակս էն էր, որ կարամ նորմալանամ էդ սաղ պատմությունից հետո: Մի երեք ամիս նենց էի ինձ ներշնչել, որ չնայած ամեն ամիս դաշտան էի տեսնում կանոնավոր, մեկ ա մտածում էի, թե էդ կեղտոտ սեքսը ինձ հղիացրել ա հրեշով, ու էն աստիճանի էի ներշնչել, որ փորս սկսել էր մեծանալ: Հետո կամաց–կամաց հանգստացա, ոչ մեկը չունեի, ոչ մեկին չէի սիրում, ատում էի տղամարդկանց հոտին, նույնիսկ նենց էի ինձ մեղավոր ու կեղտոտ զգում, որ ուզում էի դառնամ միանձնուհի, ափսոս չգտա վանքի տեղը: Ասին չկա Հայաստանում: Տասնութ տարեկան էի դառել էդ գարնանը ես:»
Ես ուժ գտա իմ մեջ շարունակել ապրել, ու ապրում եմ, 17 տարի լռելուց հետո ես խոսացի այդ մասին վեպի մեջ, հիմա էլ պատկերավոր արտահայտել եմ ֆոտոինստալացիայի միջոցով: Ես ուզում եմ դրա մասին խոսալու ամոթը վերանա մեր միջից, ոնց որ եթե խոսայինք փողոցում քեզ վրա ցեխաջուր շփած մեքենայի վատ արարքից, այ էդպես էլ խոսանք սրա մասին:
Բայց որո՞նք են բռնաբարությունների պատճառները:
Էլի գամ իմ սիրած թեմային «Կարմիր խնձորի» ինստիտուտին: Իմ կարծիքով, նախամուսնական սեռական ժուժկալությունը հանդիսանում է հայկական իրականության մեջ կատարվող բռնաբարությունների պատճառներից մեկը: Տղաները սեքս են ուզում ու չունեն, աղջիկներից շատերը չեն զբաղվում մինչ ամուսնանալը սեքսով իրենց սիրածների հետ, սրանք էլ անբավարավածությունից թռնում են սրա-նրա վրա: Նաև դրա անպատժելիությունը, ու հասարակության վերաբերմունքը բռնաբարվածներին, որը լավագույն դեպքում կարող է լինել խղճահարությունը նպաստում է դրան:
Բռնաբարություն եմ համարում նաև մեր ազգի մեջ միջնադարից մնացած զոռով «փախցնելու» սովորույթը, երբ աղջկան փախցնելուց հետո նրա վերադառնալը տուն սրբապղծության նման մի բան է: Ինքս ունեմ ծանոթներ, որոնց փախցրել են, իսկ երբ նրանք ուզել են հետ գան տուն, տնեցիք չեն ընդունել, յանի՝ «Էդ ա քու բախտը, հարմարվի»: Բայց չէ՞ որ դա նույնպես բռնություն է: Քանի -քանի կյանքեր են խորտակվել բռնաբարության հետևանքով, քանի կանացի ճակատագրեր են դարձել ողբերգական, քանիսի՞ն են այդ բռնացողներին նստացրել, քանի՞սն են լուռ ու մունջ ապրում գուցե էդպիսի մի բեռ մեջները պահած… Ո՞վ գիտի:
Պակաս չեն նաեւ ամուսնական բռնաբարությունները, այստեղ շատ դժվար է որսալ պահը, թե ե՞րբ, որ դեպքում է բռնաբարություն տեղի ունենում: Իմ կարծիքով ցանկացած դեպքում, երբ կինն ասում է՝ «ՈՉ»:
Իմ ցանկությունն է իհարկե, որ այդ բռնաբարությունները չլինեն, իսկ լինելուց էլ անպայման պատժվեն մեղավորները, որպեսզի մյուսները հասկանան, թե ինչ է նշանակում «Չեմ ուզում»: Բայց ավելի շատ, ես կուզեմ, որ էն պատմությունները, որոնք ես ներկայացրեցի, էդ թվում նաև սեփական կյանքից, ֆոտոինստալացիան, ինչ-որ կերպ օգնեն կանանց ու աղջիկներին, որոնք ենթարկվել են բռնության, հասկանան, որ իրենք մեղավոր չեն, ու որ բոլոր տղամարդիկ չեն բռնարար, որ կյանքը շարունակվում է, ու նրանք մենակ չեն:
Ես կոնկրետ իմ օրինակով ուզում եմ ցույց տալ, որ ամոթ չի բռնաբարված լինելը, ամոթ չի դրա մասին խոսալը, թող ամաչեն բռնաբարողներն ու էդ ամենը կոծկողները: Եթե յուրաքանչյուր կին պատրաստ լինի հրապարակել բռնաբարության փաստը, նշելով անուններ ու հասցեներ, պաշտոններ ու կոչումներ կոնկրետ մարդկանց, ապա տղամարդիկ էլ կվախենան գործ ունենալ էդ համարձակ կանանց հետ, նրանք կիմանան, որ չեն կոծկելու, որովհետև մեղքն են կոծկում, իսկ բռնաբարության մասին ահազանգում են, աղաղակում են ու պատիժ պահանջում:
Ոչ ոք մեղավոր չի, ոչ մի կին, ոչ մի պարագայում, երբ նրան բռնաբարում են: Սա պետք է հիշեն կանայք: Մի վախեցեք, հանեք էդ կեղծ ամոթի շպարը, խոսացեք, պատմեք, կիսվեք: Աղջիկներ, մի ամաչեք հայտնել զանազան սեռական ոտնձգությունների մասին ձեր հարազատներին ու համապատասխան հսկող կառույցներին,. Լինի դա աշխատավայրում, թե դպրոցում կամ բուհում: Կան հանցագործություններ, որոնց մասին լռելը հանցագործություն է ոչ պակաս, քան ինքը հանցանքը:
Լուսինե Վայաչյան
Մենք ապրում ենք մի էնպիսի անկատար, անկապ ու անտերանոց երկրում, ուր ամեն օր մի բան անպայման կներվայնացնի, եթե ուշադրությունդ սեւեռես դրա վրա: Ամեն օր մենք տեսնում ենք մեր առջեւ սփռված անարդարությունների, իրավախախտումների, տարրական՝ մարդու միջազգային էլ չէ` տեղական-գեղական մասշտաբով իրավունքների ոտնահարման փաստեր։ Բայց ե՞րբ է բանը բանից անցնում, ե՞րբ է, որ էլ չես դիմանում ու գոռում ես, ու գոռալով գրում ես, ու ուզում ես, որ շուրջ բոլորդ գոռան քեզ նման, որովհետեւ էլ չես դիմանում էս ավազակապետության, անտերության, անպատժելիության ու ամենաթողության մթնոլորտին, ուր ամենքը ամեն ինչ գիտեն, ու աչք են փակում՝ թե, ամոթ ա, սաղ էլ գիտեն, հենց ե՞ս պիտի խոսամ:
Հա, հենց դու պիտի խոսաս, հենց ամեն մեկս պիտի խոսանք, ասենք, աչքները կոխենք: Ու ինչքան շատ լինեն խոսացողները, հավատացե´ք, էնքան մենք արդյունք կունենանք: Մինչ ֆեյսբուքյան հայության ակտիվացումը ո՞վ կհավատար, որ ինտերնետային քաղաքացիական նախաձեռնություններն ուժ կունենան: Բայց արի ու տես, որ ունեն: Դրա մասին են խոսում բանակի վերջին դեպքերի վրա սեւեռված ֆեյսբուքահայության պայքարի արդյունքները, նաեւ օտարալեզու դպրոցների վերաբացման դեմ նախաձեռնության որոշակի հաջողությունները թույլ են տալիս հուսալ, որ այլեւս մեր խոսալը աննպատակ չի, ու մի բանի տեղ անցնում է:
Ներող կլինեք ծավալուն ներածականի համար, ուղղակի բուն թեմային անցնելուց առաջ, ուզեցի ասել, որ ինչի վրա էլ կենտրոնանանք մեր օրերում, կներվայնացնի: Ուղղակի սկսում ես գրել, երբ լռելն այլեւս անհնար է դառնում: Իսկ դառնում է կոնկրետ իմ դեպքում էն ժամանակ, երբ խղճահարությամբ պայամանավորված ցասումս է արթնանում:
Ընդամենը սառնասիրտ ու անբարեխիղճ ամենաթողություն
VTB բանկի թիվ 10` Զեյթունի մասնաճյուղի (Դրոյի 15) սպասարկման սրահում ուշադրությունս գրավեց ինտելիգենտ տեսքով 80-ին մոտ մի տատիկ, ձեռնափայտով, որին ողջ ուժով հենվել էր, որպեսզի պահպանի հավասարակշռությունը: Սկզբում սպասում էր սպասասրահում, բավականին երկար ժամանակ, երբ հերթը հասավ, մոտեցավ ու կանգնեց միակ սպասարկող պատուհանիկի մոտ, որտեղից պետք է ստանար իրեն հասանելիք թոշակը: Այդ ընթացքում բանկի աշխատակցուհին ինչ-որ առիթով լքեց իր աշխատատեղն ու անհետացավ ներսում:
Տատիկը համբերատար սպասում էր 20 րոպեից ավելի, եւ ոչ միայն տատիկը. բավականին մեծ հերթ էր գոյացել: Մյուս երկու պատուհանիկների մոտ հերթ չկար, որտեղ կոմունալ եւ այլ վճարումներ էին կատարվում, իսկ այստեղ, սովետի բոլոր օրենքներով հերթ էր: Վերդառնալուց հետո աշխատակցուհին սկսեց ինչ-որ թղթերով զբաղվել, հեռախոսով էր խոսում, մի խոսքով անում էր ամեն ինչ, բացի թոշակառուներին սպասարկելուց: Հերթի մեջ որոշակի դժգոհություն կար, բայց մարդիկ ըստ մենթալ վախվորածության ու բյուրոկրատական ապարատից կախվածության լռում էին, ոչինչ չէին ասում: Երբ տատիկը մի ոտքից մյուսին սկսեց հենվել, ու ուզվորի հայացքով նայել սպասարկող կնոջը, ես չդիմացա ու պոռթկացի: Իմ գոռոգոռոցից վախեցած, տատիկը շրջվեց ու ձեռքով բերանը փակելով աղաչական հայացքով խնդրեց լռել:
Սպասարահի ժողովուրդը ապշած ինձ էր նայում, անգամ տղամարդիկ, ասես ես ինչ-որ սրբության էի դիպչում, ոչ թե պահանջում օրինական ու որակյալ սպասարկում: Իմ գոռգոռոցներից սպասարկող անձնակազմն ասես սթափվեց ու սկսեց արագ սպասարկել թոշակառուներին, եւ ի դեպ, դրանից հետո յուրաքանչյուր թոշակառուին սպասարկելու համար պետք եկավ 2-3 րոպե, այն դեպքում, երբ իմ աչքի առաջ տատիկը սպասել էր 45 րոպեից ավել: Ուրեմն, ոչ մի հարգելի պատճառ, ոչ ծրագրի խափանում, ոչ ֆորսմաժորային այլ խոչընդոտ չի եղել, ընդամենը սառնասիրտ ու անբարեխիղճ ամենաթողություն…
Տատիկն իր թոշակը դանդաղ վերցրեց, հատ-հատ խնամքով տեղավորեց դրամապանակում, չեմ հաշվել, բայց գուշակում եմ, որ 30000 հազարի կարգի գումար էր: Դուրս գալուց կամացուկ ձեռքս սեղմեց, այնպես, որ ոչ ոք չնկատի, հանկարծ հաջորդ ամիս քթից բերեն: Ես հարցրեցի, թե ինչո՞ւ է նա գալիս բանկից թոշակ ստանալու, ինչո՞ւ տուն չեն բերում: Նա պատասխանեց, որ թոշակը առանց էդ էլ քիչ է, ու եթե 500 -1000 դրամ էլ տա թոշակ բերող տեսուչին, նկատելի կլինի իր խղճուկ բյուջեի համար, դրա համար թղթեր է հավաքել, դիմում գրել, որ իր թոշակը բանկից ստանա…
Իհարկե, բանկի աշխատակիցների այդպիսի վերաբերմունքը պարսավանքի է արժանի, բայց ես նշել եմ բանկի մասնաճյուղը, ու բանկի ղեկավարությունը թող զբաղվի իր սպասարկման որակի կարգավորմամբ: Ես ուզում եմ խոսալ այն մասին, ինչը համարում եմ այս իրավիճակի բուն պատճառը: Թոշակ բաժանող տեսուչները «վրայից» փող են պահում, իսկ մենք էլ լռում ենք, համարելով, որ դա էդպես էլ պիտի լինի: Ես էլ եմ թոշակ ստանում, ծնողներիս թոշակը որոնք Երեւանում չեն ապրում, ու ինձնից էլ ամեն ամիս տեսուչը նույն կարգով «պահումներ» է անում:
Ասենք, ես աշխատում եմ, ու էդ թոշակով չեմ ապրում, իսկ եթե ապրեի՞: Ճիշտն ասած, էդպես էլ է եղել, բայց էլի չեմ խոսացել: Իսկ հիմա տատիկի տանջանքները տեսնելով , սթափվել եմ ու հրաժարվում եմ լռել: Մենք ինքներս ենք մեղավոր, որ մեզ խաբում են, քցում են, կաշառքներ են վերցնում, մեզնից փողեր են պահում, մենք, մեր լռությամբ նպաստում ենք հասարակության մեջ տեղ գտած բոլոր արատավոր երեւույթների խրոնիկ դառնալուն:
Զանգեցի Սոցապ հիմնադրամի պետին՝ Վազգեն Խաչիկյանին, որ մի երկու հարց ճշտեմ: Նա սկզբից ինձ հրավիրեց գնալ իր մոտ` սոցապ, հետո էլ ասեց, որ լրագրողներին կիրակի տանում են Սանահին-Հաղպատ էքսկուրսիայի, այսպես ասած «բարբեքյու-փարթի» էլ է լինելու, այսինքն՝ խորովածի՝ ուտել-խմելու: Ես բնականաբար հրաժարվեցի, չնայած նա ասեց, որ դա կապ չունի, դա ինչ-որ այլ ծրագրի սահմաններում է արվում:
Դե իհարկե, պարոն Խաչիկյանը լավ կաներ, որ շաբաթը մեկ խորովածի փառատոններ կազմակերպելուց ու ղեկավարությանն ու լրագրողներին պատիվ տալուց բացի, մեկ –մեկ էլ ձեռի հետ զբաղվեր իր գործով։ Կամ էլ էդ ընթացքում, որ երկրի էլիտար տղերքին չգիտես ում հաշվին տանում հասցնում ա լոռվա սարերը, մի երկու գյուղացու տուն մտներ ու հարցներ, թե իրենց տված թոշակ- գրոշներից ինչքան են վրայից վերցնում տեսուչ կոչվածները։ Հետո, նա ընդունեց, որ էդպիսի երեույթ կա, ասեց, որ իրենք պայքարում են «սովետից ժառանգություն մնացած» էդ սովորույթի դեմ, ու ամիսը մի երկու-երեք տեսուչ են հեռացվում նմանատիպ մեղադրանքով: Ասեց՝ «Եթե կոնկրետ բողոք ունեք, հայտնեք, ու մենք կհեռացնենք էդ տեսուչին»: Պայքարում են նաեւ նրանով, որ ուզում են հասցնել մինիմումի մարդկային գործոնը՝ թոշակները փոխանցվում են բանկային հաշվին, որտեղից ցանկացած րոպե թոշակառուն կարող ա գնալ ու ստանալ իր փողը: Բայց հաշվի առնելով, որ թոշակառուներից շատերը միայն էդ թոշակի հույսին էն, դժվար չի պատկերացնել բանկի սպասարահներում գոյացող հերթերը:
Նրա հետ զրույցից նաեւ պարզեցի, որ սոցապի թոշակ բաժանող տեսուչների միջին աշխատավարձը 75 հազար դրամ է, ամեն մեկը նրանցից միջինը սպասարկում է 100 բաժանորդի: Իսկ դա նշանակում է, որ ամենահամեստ հաշվարկներով ամեն տեսուչ գրպանում է «լեվի» մոտ հազար դոլար փող: Տեսուչներն ասում են, որ էդ ամբողջից կոպեկներ են իրենց մնում, որ նրանք պարտավոր են կիսվել վերադասի հետ, որպեսզի մնան իրենց աշխատանքին: Նույնիսկ ընդունվելու համար պետք է կաշառք տան:
Ես չեմ կարող վերահսկել ո´չ վերդասին «մուծվելը», ո´չ էլ կաշառքով աշխատանքի վերցնելը, դա պարոն Խաչիկյանի գործն է, բայց էն, որ ինձնից կոնկրետ փող են պահում թոշակը բերելուց, հաստատ կարող եմ ասել: Էդ իմ համեստ հաշվարկը ես արել եմ մոտ 350-400 դրամ պահելու դեպքում: Եթե հաշվարկեմ իմ ծնողների թոշակից կոնրետ արված ամենամսյա պահումներից ելնելով, ու համարելով դա որպես չափանիշ, ապա կստանամ իմ հաշվարկի կրկնակին:
Հիմա ինձ ասեք, էդ ո՞ր մի բարձր որակավորում չպահանջող աշխատանքի համար են էդքան վաստակում Հայաստանում: Երեւի թե էլի նմանատիպ մի սոցիալական կամ այլ պետական ծառայության ծառայողները միայն: Լահմաջո սարքողը, որ զօրուգիշեր, 24 ժամ փեչի մոտ կանգնած է ալրոտ ու շոգած, վաստակում է օրական 4000 դրամ: Բենզալցակայանում շուրջօրյա աշխատանքը վարձատրվում է նույնքան, նաեւ՝ ամեն լվացողի բավականին ծանր գործը: Էլ ո՞րն ասեմ, էլ ո՞րը… Իսկ տեսուչը, որ մատը մատին չի խփում, գրպանում է ահռելի փողեր:
Ավելին ասեմ: Եթե մտածենք, որ տեսուչը երկար ճանապարհ է կտրում, երբեմն առանց վերելակի բարձրանում բնակարանները, պիտի որ ինչ-որ կերպ թեյավճար ունենա, իհարկե՝ ըստ ցանկության, ինչպես բոլոր թեյավաճարները: Բայց ո՞նց մեկնաբանել էն, որ նույնիսկ վճարման ստատիկ կենտրոններում էլի էդ «թեյապահումներն» արվում են…
Պարոն Խաչիկյանը թերեւս կարող է ինչ-որ կերպ վերահսկել էս ծառայությունն էնպես, որ «թեյավաճարը» մարդիկ իրենց հասանելիք գումարը ստանալուց հետո սեփական կամքով ինչքան ուզեն, էնքան էլ տան: Գոնե էդքանը անի, էլի բան է:
Ես դեռեւս չեմ հրապարակում ո´չ անուններ, ո´չ տեղամասեր, որտեղ էդ ամենը տեղի է ունենում, ասենք՝ դրա հարկը չկա էլ, երեւի էդպիսի տեսուչ չկա, որ «վրից» չի վերցնում: Ուղղակի ուզում եմ դիմել բոլորին՝ մի լռեք բախվելով անարդարության ու դրամաշորթության: Եթե բոլորը ընդվզեն, երեւի թե մի բան կփոխվի մեր հասարակության գիտակցության մեջ:
Իսկ երբ փոխվի հասարակությունը, նրա արժեքները, բարձրանա մեկ անհատ մարդու գինը, մենք կարող ենք խոսել այն մասին, որ ունենք գիտակից ու հասուն ժողովուրդ, արդյունքում էլ կունենանք փոփոխությունների պատրաստ հասարակություն: Թե չէ, էս դեպքում իհարկե՝ ինչ տիրակալներ էլ գան, ինչ իշխանություն էլ ունենանք, մենք միեւնույն է, կմնանք նույն ոչխարի հոտը, որին ինչ հովիվ էլ տաս, մեկ է, նպատակը լինելու է նոր ու խիտ արոտավայր գտնելն ու փորը լցնելը: Մեկ էլ՝ որ հովիվը փետը քիչ գործի դնի:
Լուսինե Վայաչյան
Երեկ Շիրակի փողոցում Գագիկ Ծառուկյանին պատկանող երկհարկանի շինությունում, որը սովետի ժամանակ կոչվում էր «Մեբելի տուն», հետո էլ դարձավ կահույքի սրահ, բացվեց հայ-բելոռուսական առեւտրի կենտրոնը։
Չարբախցիները վաղուց էին սպասում այդ իրադարձությանը, հույսով, որ բելոռուսական սննդամթերքի գներն ավելի ցածր կլինեն, քան հարեւան՝ «Եզդու խանութ» կոչվող սուպերմարկետում։
Նրանց մի մասն էլ ուզում էր տեսնել «մեծն բարերար» Ծառուկյանին, որը բացմանը պետք է գար Բելոռուսի նախագահի ապարատի ներկայացուցչի՝ Նիկոլայ Կորպոտի հետ։
Ի դեպ, վերջին մի քանի տարում «Մեկ» կահույքի սրահ կոչվող այս թանգանոց խանութը Չարբախի ամենաամայի առեւտրի վայրերից էր։ Այստեղ ցուցադրված կահույքը անճաշակ էր, բայց աստղաբաշխական գների։
Վաղ առավոտից չարբախցիները դիրքավորվել էին Ծառուկյանի շենքի մոտ եւ լսում էին սովետական հիմնը, բելոռուսական երգեր եւ հայկական ռաբիս, որոնք պարբերաբար ընդհատվում էին «մեկ-մեկ, պչիյոմ-պրիյոմ» բացականչություններով։
Երբ հայտնվեցին Ծառուկյանն ու բելոռուսները կամերաների եւ բազմաթիվ ոստիկանների ուղեկցությամբ, հավաքված մարդիկ ուրախ դեմքերով առաջ նետվեցին, որ անվանի օլիգարխի հետ մտնեն խանութ եւ մասնակցեն բացմանը։
Բայց տհաճ տեսարան տեղի ունեցավ։ Ոստիկանները մարդկանց բրդբրդելով հետ մղեցին դռներից, եւ լայնաժպիտ օլիգարխը մասնակցեց բացմանն առանց ժողովրդի։ Մարդիկ մտան հետո, երբ կամերաները մաքրվել էին։
Երկրորդ հարկում ցուցադրված էին բելոռուսական «Հորիզոն» հեռուստացույցներ եւ սառնարաններ, ու գնորդներից ոմանք հիշեցին սովետական անցյալը։ «Եթե մեզ մոտ էլ սոցիալիզմ մնար, ինչպես Բելոռուսում, մենք էլ հիմա սենց ապրանքներ կունենայինք», -ասաց կանացից մեկը, իսկ տղամարդիկ անընդհատ պտտվում էին առաջին հարկում, օղու եւ գարեջրի տաղավարներում, զմայլվելով անծանոթ, գայթակղիչ տեսականիով։
«Գագոն Լֆիկի գործին խփում ա, արաղն ավելի էժան ա դրած», — եզրակացրեցին չարբախցիները։
Սյուզան Սիմոնյան
-
-
13.05.2024 | 02:10
Ովքե՞ր էին 24News-ի լրագրողին բռնության ենթարկող բերետավորները և ո՞ւմ հրահանգով էին գործում. հայտարարություն -
11.05.2024 | 01:10
Արտաքին աշխարհից մեկուսացված՝ ես խորհելու շատ ժամանակ ունեմ․ Ռուբեն Վարդանյանի ուղերձը Բաքվի բանտից -
13.05.2024 | 12:40
Այսօրվանից Երևանի մետրոպոլիտենը կաշխատի ժամը 07։00-ից մինչև 24:00-ը -
11.05.2024 | 11:10
Բագրատ հոգևորականը ՔՊ-ից 1․5 ձայն էլ չի ստանա․ Անդրանիկ Քոչարյանը՝ իմփիչմենթի գործընթացի մասին -
11.05.2024 | 12:10
Պետք է վերարտադրվեն այն սահմանները, որոնք գոյություն են ունեցել ԽՍՀՄ փլուզման պահին -
15.05.2024 | 02:10
Ժամանակն է Ադրբեջանի հետ ձեռք բերված համաձայնությունները ներառել խաղաղության պայմանագրում և ստորագրել այն․ ՀՀ վարչապետ -
14.05.2024 | 02:10
Բագրատ Սրբազանն Արման Բաբաջանյանին կոչ է արել պատմել իր կենսագրությունը -
16.05.2024 | 01:10
Եթե կամուրջն Ադրբեջանին անցնի, նորակառույց դպրոցում ոչ մի աշակերտ դաս չի անելու -
11.05.2024 | 02:10
Այո՛, երկքաղաքացի եմ․ Բագրատ Սրբազանը հաստատեց՝ ՀՀ-ի և Կանադայի քաղաքացի է -
14.05.2024 | 12:10
Նախևառաջ պետք է օգտվել ուղեղի անվճար ծառայություններից․ Արշակ արքեպիսկոպոս Խաչատրյանը՝ Արսեն Թորոսյանին
-
- Տեսանյութ
- Օրվա միտք
- Խմբագրի վարկած
- Ֆոտո
-
Հասցե` Հայաստան, 0023, Երևան, Արշակունյաց 2
Հեռ: +374 (10) 06 06 23 (413, 414), +374 (99) 53 58 26
Էլ. փոստ` armv12@mail.ru -
2010-2011 © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:
Մեջբերումներ անելիս հղումը armversion.com-ին
պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ
ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն
առանց armversion.com-ին հղման արգելվում է: -
Կայքում արտահայտված կարծիքների համընկնումը
խմբագրության տեսակետի հետ պարտադիր չէ:
Գովազդների բովանդակության համար
կայքը պատասխանատվություն չի կրում:
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Copyright “Armversion.com” 2010.