Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «ԱԳՐԻՄԵՆԹ» իրավաբանական ընկերության իրավաբան Աստղիկ Զոհրաբյանը:

— Ինչպե՞ս է փոխվում սեփականության իրավունքը (տունը կամ հողատարածքը, որը գտնվում է ՀՀ—ում), եթե ՀՀ  քաղաքացին փոխում է իր քաղաքացիությունը։ Արդյո՞ք քաղաքացիությունը և սեփականության իրավունքը փոխկապակցված են։

Հովհաննես Հովհաննիսյան 

— Ի պատասխան ձեր հարցին՝ հայտնում ենք, որ հողային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Հողային հարաբերությունների սուբյեկտներ են Հայաստանի Հանրապետությունը, համայնքները, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության և օտարերկրյա իրավաբանական անձինք և քաղաքացիները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք, օտարերկրյա պետությունները, միջազգային կազմակերպությունները, հատուկ կացության կարգավիճակ ունեցող անձինք»:

Սահմանափակում առկա է հողի նկատմամբ սեփականության իրավունքի մասով, որը բխում է ՀՀ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 4րդ պարբերությունից համաձայն, որի՝  «հողի սեփականության իրավունքից չեն օգտվում օտարերկրյա քաղաքացիները և քաղաքացիություն չունեցող անձինք, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի»:

Սույն սահմանափակման կարգավորումը հստակեցված է ՀՀ Հողային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասում համաձայն որի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետությունում օտարերկրյա քաղաքացիները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք չեն կարող հողի նկատմամբ ունենալ սեփականության իրավունք: Նրանքկարողենլինելմիայնհողի օգտագործողներ:

«Օտարերկրացիների մասին»  ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի համաձայն` «Հայաստանի Հանրապետությունում  օտարերկրացիներն ունեն ՀՀ քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ, ազատություններ և պարտականություններ, եթե ՀՀ սահմանադրությամբ, օրենքներով և միջազգային պայմանագրերով այլ բան նախատեսված չէ»:

Հայաստանի Հանրապետությունում օտարերկրացիները պարտավոր են հարգել Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը և օրենքները, իրավական այլ ակտերը, ազգային սովորույթներն ու ավանդույթները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ սեփականության իրավունքը դադարում է սեփականատիրոջ կողմից իր գույքն օտարելու, սեփականության իրավունքից հրաժարվելու, գույքը ոչնչացնելու և գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի կորստի` օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում:

Իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի 2-րդ մասն էլ սահմանում է, որ չի թույլատրվում սեփականատիրոջ գույքը հարկադրաբար վերցնել կամ առգրավել, բացի այն դեպքերից, երբ օրենքով նախատեսված հիմքերով օտարվում է այն գույքը, որն օրենքի ուժով չի կարող պատկանել տվյալ անձին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 282-րդ հոդվածում ամրագրված է`

Եթե օրենքով թույլատրվող հիմքերով անձին որպես սեփականություն անցել է այնպիսի գույք, որն օրենքի ուժով չի կարող նրան պատկանել, սեփականատերն այդ գույքը պետք է օտարի դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման պահից մեկ տարվա ընթացքում, եթե այլ ժամկետ նախատեսված չէ օրենքով (մաս 1-ին):

Այն դեպքերում, երբ սեփականատերը սույն հոդվածի 1-ին կետում նշված ժամկետում գույքը չի օտարում, նման գույքը` դրա բնույթի և նշանակության հաշվառմամբ, պետական մարմնի դիմումի հիման վրա կայացված դատարանի վճռով, վաճառվում է հարկադիր կարգով և ստացված գումարը հանձնվում է նախկին սեփականատիրոջը կամ վերածվում է պետական սեփականության, իսկ նախկին սեփականատիրոջը հատուցվում է գույքի արժեքը: Այդ դեպքում հանվում են գույքն օտարելու ծախսերը (մաս 2-րդ):

Նշվածը վկայում է, որ եթե ՀՀ  քաղաքացին փոխում է իր քաղաքացիությունը և դադարում է ՀՀ քաղաքացի համարվել, ապա օրենքի ուժով նա կորցնում է հողամասի նկատմամբ ունեցած սեփականության իրավունքը, իսկ եթե անձը, ով դադարել է ՀՀ քաղաքացի լինելուց և նրան սեփականության իրավունքով մինչև ՀՀ քաղաքացիության դադարեցումը պատկանել է հողամաս, իսկ նա այդ հողամասը չօտարի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 282-րդ հոդվածով սահմանված կարգով, ապա այն իրավասու անձանց կողմից կօտարվի հարկադրաբար:  

— Պիտանելիության ժամկետն անցած ապրանք վաճառելու դեպքում ի՞նչ պատասխանատվություն է սահմանված և արդյո՞ք արտադրողը նույնպես կարող է պատասխանատվության ենթարկվել։

                                                                                                          Լ. Այվազյան

 — Ի պատասխան ձեր հարցին՝ հայտնում ենք, որ եթե գնված ապրանքը թերություններով է, ապա գնորդին պատճառված վնասը նրա ընտրությամբ ենթակա է փոխհատուցման կամ վաճառողի կամ արտադրողի կողմից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1089-րդ  հոդված)։

1. Ապրանքների թերությունների հետևանքով պատճառված վնասը ենթակա է հատուցման, եթե այն ծագել է պիտանելիության ժամկետի ընթացքում, իսկ եթե պիտանելիության ժամկետ  սահմանված չէ` ապրանքը թողարկելու օրվանից տասը տարվա ընթացքում:

2. Վնասը ենթակա է հատուցման անկախ դրա պատճառման ժամկետից, եթե`

1) օրենքի պահանջների խախտմամբ պիտանելիության ժամկետ չի սահմանվել.

2) անձը, ում վաճառվել է ապրանքը չի նախազգուշացվել մինչև պիտանելիության ժամկետի ավարտն անհրաժեշտ գործողությունների և նշված գործողությունները չկատարելու հնարավոր հետևանքների մասին (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1090-րդ  հոդված)։

Առանց պիտանելիության ժամկետի, պիտանելիության ժամկետն անցած, ոչ ընթեռնելի պիտանելիության ժամկետով, պիտանելիության ժամկետի կրկնակի մակնշմամբ, արտադրողի կողմից նշված բնօրինակ պիտանելիության ժամկետը ջնջված և նոր ժամկետի նշումով, հայերեն մակնշումը արտադրողի կողմից նշված բնօրինակ պիտանելիության ժամկետի վրա փակցված ապրանքներ իրացնելը`առաջացնում է տուգանքի նշանակում պաշտոնատար անձի նկատմամբ` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկից մինչև երկուհարյուրապատիկի չափով:

Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru  էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ:

Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «ԱԳՐԻՄԵՆԹ» իրավաբանական ընկերության իրավաբան Աստղիկ Զոհրաբյանը:

— Եթե ամուսինը երեխայի ալիմենտը վճարելու ընթացքում զրկվում է աշխատանքից և չի կարողանում վճարել, ի՞նչ միջոցներով պետք է կատարի ալիմենտային պարտավորությունը։

                                                                                                                       Արմինե Խաչատրյան

— Ի պատասխան ձեր հարցին հայտնում ենք, որ գործում են ալիմենտային պարտավորությունների կատարման հետևյալ ընթացակարգերը.

Անհրաժեշտ է դիտարկել, որ այդ պարագայում, եթե առկա է դատական ակտ և տրվել է կատարողական թերթ, իսկ կողմն էլ այն չի ներկայացրել ԴԱՀԿ կատարման, ապա անհրաժեշտ է, որ այն ներկայացվի ԴԱՀԿ ծառայության համապատասխան բաժին կատարման:

Ալիմենտ բռնագանձելու կատարողական վարույթներով պարտապանի գույքն իրացվում է այն հաշվով, որպեսզի գույքի հարկադիր իրացումից ստացված միջոցները բավարարեն մինչև 3 տարի ժամանակահատվածի համար ալիմենտային պահանջների բավարարումը, սակայն ոչ ավելի, քան ալիմենտային պահանջների բավարարման ժամկետի ավարտը:

Բռնագանձված գումարները կապիտալացվում են և փոխանցվում հարկադիր կատարման ծառայության դեպոզիտ հաշիվ: Այդ գումարների հատկացումը պահանջատիրոջը կատարվում է կատարողական թերթով սահմանված չափով և պարբերականությամբ:

Եթե մինչև կապիտալացված միջոցների լրիվ բաշխումը պահանջատերը սահմանված կարգով հրաժարվել է պահանջից, կամ օրենքով սահմանված այլ հիմքերով դադարել է ալիմենտային պարտավորությունը, ապա դեպոզիտ հաշվում մնացած միջոցները վերադարձվում են պարտապանին:

Իսկ եթե ալիմենտ վճարողը չունի գույք` անշարժ և շարժական, ապա այդ պարագայում անգամ ԴԱՀԿ ծառայության կողմից հնարավոր չի լինի ապահովել ալիմենտի վճարումը՝ պարտապանի մոտ գույքի բացակայության պատճառով:

Ստեղծված իրավիճակի լավագույն լուծումը պարտապանի մոտ գույքի առկայությունն է: Երբ պարտապանը գույք կունենա, այն ժամանակ էլ ԴԱՀԿ ծառայությունը կկարողանա ապահովել ալիմենտային պարտավորության կատարումը:

— Բանկից վարկ եմ վերցրել այլ անձի համար, ով ինձ տվել է պարտավորագիր, ըստ որի նա պարտավորվում է վճարել գումարն ու տոկոսները, սակայն այս պահին նա կալանավորված է և մեղադրվում է խարդախություն կատարելու մեջ։ Մինչև դատավարությունը, վարկային պարտավորությունները  չկատարելու դեպքում, ի՞նչ խնդիրներ կարող եմ ունենալ։

Կ. Հարությունյան

— Ի պատասխան ձեր հարցին՝ հայտնում ենք, որ եթե մինչև դատավարությունը վարկային պարտավորությունը չկատարվի, ապա վարկ վերցրողը ամբողջությամբ կկրի այն բացասական հետևանքները, որոնք նախատեսված են պայմանագրով:

Խորհուրդ 1. Այս իրավիճակում առաջարկում ենք հետևյալ լուծումները՝ քանի որ խարդախության մեջ մեղադրվող անձի կողմից տրվել է պարտավորագիր, ապա կարելի է նրա դեմ հայցով դիմել դատարան՝ գումարի բռնագանձման պահանջով:

Խորհուրդ 2. Եթե պարտավորագրի մեջ կոնկրետ նշված է,  որ անձը պարտավորվում է  մարել իր համար վերցրած վարկն ու տոկոսները, ապա կարելի է առաջնորդվել քաղաքացիական օրենսգ 882-րդ հոդվածի 1-ին մասով և վիճարկել գումար չստանալու հանգամանքը (անփողությունը)։

Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru  էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ:

Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «ԱԳՐԻՄԵՆԹ» իրավաբանական ընկերության փաստաբան Սուրեն Բաղրամյանը:

-Եթե անձն ունի վարկային պարտավորություններ և չի կարողանում վճարել, ինչպե՞ս կարող է բռնագանձվել այդ գումարը, եթե վարկառուն իր անունով ոչ մի սեփականություն չունի, չկա նաև երաշխավոր:

Նարեկ Մարկոսյան

— Հարցի կապակցությամբ հայտնում ենք, որ այն անձը, ով ունի վարկային պարտավորություններ, իր անունով չունի ոչ մի սեփականություն, չկա երաշխավոր և չի կարողանում վճարել, ապա այդ պարագայում որևէ կերպ հնարավոր չէ նրանից գումար գանձել, քանի որ գումարի վերադարձի երաշխիքը հանդիսանում է պարտապանի կողմից պարտավորությանը համարժեք գույք ունենալու հանգամանքը, կամ էլ պարտավորությանը համարժեք գույք ունեցող երաշխավորի առկայությունը: Այս իրավիճակում, եթե դատարան էլ դիմել, միևնույն է բավարարված հայցապահանջը կմնա անկատար, քանի որ առկա չէ բռնագանձվող գումարին համարժեք գույք:

-Ի՞նչ անել, երբ գործատուն չի ցանկանում աշխատավայրից տեղեկանք տրամադրել աշխատակցին։

Լ. Անտոնյան

— ՀՀ քրեական օրենսգրքի 148-րդ հոդվածը սահմանում է`

Անձին՝ անմիջականորեն նրա իրավունքներն ու օրինական շահերը շոշափող և սահմանված կարգով հավաքված փաստաթղթերը կամ նյութերը ներկայացնելուց պաշտոնատար անձի կողմից ապօրինի հրաժարվելը կամ անձին այդպիսի տեղեկությունը ոչ լրիվ կամ դիտավորյալ աղավաղված ներկայացնելը, եթե դա տվյալ անձի իրավունքներին և օրինական շահերին վնաս է պատճառել, պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով:

Բացի այդ, կապված ընկերության կազմակերպաիրավական ձևից, կարելի է դիմել արհիմությանը, կամ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությանը, կամ էլ դիմել դատական պաշտպանությանը:

 Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ:

Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «ԱԳՐԻՄԵՆԹ» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, փաստաբան Ռոման Ահարոնյանը:

— Երբ դատարանում վկայի ցուցմունքը տարբերվում է նախաքննության ժամանակ տված ցուցմունքից, կամ հրաժարվում է նախորդ ցուցմունքից, ո՞ր դեպքում կարող է իբրև սուտ ցուցմունք դիտարկվել, և վկան պատասխանատվության ենթարկվել։

Վ. Ղազարյան

Հարցը դիտարկենք երկու տեսանկյունից. ցուցմունք տալուց հրաժարվել և սուտ ցուցմունք տալ: Նախ վկան, իր դատավարական կարգավիճակով պայմանավորված, արդեն պարտավորվում է ցուցմունք տալ, և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 339-րդ հոդվածը պատասխանատվություն է նախատեսում վկայի և տուժողի համար ցուցմունք տալուց հրաժարվելու համար:

Ցուցմունք տալուց հրաժարվելը չի կարող քրեական պատասխանատվություն առաջացնել, եթե անձը հրաժարվել է ցուցմունք տալ իր, ամուսնու կամ մերձավոր ազգականի դեմ: Սա խրախուսող նորմ է, որը սահմանված է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 2-րդ մասում:

Իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 338-րդ հոդվածով պատասխանատվություն է նախատեսվում քաղաքացիական կամ վարչական դատավարության գործով սուտ ցուցմունք տալու, քրեական գործով վկայի կամ տուժողի կողմից սուտ ցուցմունք տալու համար… Սուտ ցուցմունք տալը, որպեսզի առաջացնի քրեական պատասխանատվություն, պետք է նշանակություն ունենա գործի լուծման համար, քանի որ 338-րդ հոդվածի 3-րդ մասում կրկին սահմանված է խրախուսական նորմ, համաձայն որի, անձը ենթակա չէ քրեական պատասխանատվության, եթե իր արարքը նշանակություն չէր կարող ունենալ գործի լուծման համար:

Անձը ենթակա չէ քրեական պատասխանատվության նաև այն դեպքում, երբ նա նախնական քննության կամ դատական քննության ընթացքում մինչև դատարանի կողմից դատավճիռ, վճիռ կամ որոշում կայացնելը կամովին հայտնել է իր տված սուտ ցուցմունքի մասին:

Վերոնշյալ հոդվածներով քրեական պատասխանատվությունն առաջանում է ցուցմունք տալուց առաջ 16 տարին լրացած անձանց նկատմամբ:

— Բարեգործություն իրականացնող հասարակական կազմակերպություններն արդյոք պարտավո՞ր են պայմանագիր կնքելու այն քաղաքացիների հետ, ովքեր նվիրատվություն են կատարում։ Ինչպե՞ս համոզվել, որ այդ բարեգործությունն իր նպատակին ծառայում է։

Կ. Հովեյան

Հարցին կարելի է պատասխանել այո` ելնելով նվիրատվություն գործարքի տեսակից, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 595-րդ հոդվածի 1-ին մասը  սահմանում է, որ բոլոր տեսակի՝ անշարժ և շարժական, գույքերի վերաբերյալ նվիրատվության պայմանագրերը կնքվում են գրավոր:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ անշարժ գույքի նվիրատվության պայմանագիրը ենթակա է նոտարական վավերացման, որպիսի պայմանագրով սեփականության իրավունքի պայմանագիրը ենթակա է պետական գրանցման (596- րդ հոդված):

Միաժամանակ տեղեկացնում ենք, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 299-րդ 3-րդ մասը սահմանում է, որ գործարքների նոտարական վավերացումը պարտադիր է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նշված դեպքերում:

Այս մասով առկա է որոշ բացառություն, որը սահմանված է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 299-րդ հոդվածի 4-րդ մասում: Համաձայն որի՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 299-րդ հոդվածի  3-րդ կետի 1-ին ենթակետով սահմանված նոտարական վավերացման պահանջը չի տարածվում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 204.1, 211, 225, 263, 562, 572, 595, 610, 654, 662, 678, 686 կամ 959 հոդվածներով նախատեսված, ինչպես նաև անշարժ գույքի միավորման կամ բաժանման մասին պայմանագրերի վրա, եթե դրանց բոլոր պայմանները շարադրված են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հաստատած օրինակելի պայմանագրերի պայմաններին համապատասխան, չեն պարունակում այլ պայմաններ և այդ պայմանագրերում կողմերի ստորագրությունների իսկությունը ճանաչվել է գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին օրենքով սահմանված կարգով:

Նշված դրույթով նախատեսված պայմանագրերի և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հաստատած օրինակելի պայմանագրերի պայմանների համապատասխանությունը հաստատվում է գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին օրենքով սահմանված կարգով:

Ի պատասխան այն հարցին, թե ինչպես համոզվել, որ նվեր տված գույքը ծառայում է  իր նպատակին` հայտնենք, որ  ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 594-604-րդ հոդվածներով որևէ պարտադիր պահանջ նվեր տված գույքի նպատակային օգտագործման վերաբերյալ սահմանված չէ, հետևաբար անձը, ով ցանկանում է իր կողմից նվեր տրվող գույքը նպատակային ծառայի, ապա, պայմանագրի ազատության սկզբունքից ելնելով, կարող է սահմանել պայմաններ կամ կարող է ոչ թե գույքը նվիրել, այլ` նվիրաբերել:

Այս պարագայում, ինչպես սահմանված է քաղաքացիական օրենսգրի 605-րդ հոդվածի 3-րդ կետում` նվիրաբերողի կողմից գույքի նվիրաբերությունը քաղաքացուն պետք է պայմանավորված լինի, իսկ իրավաբանական անձանց` կարող է պայմանավորված լինել այն որոշակի նշանակությամբ օգտագործելով: Այդպիսի պայմանի բացակայության դեպքում քաղաքացուն կատարված նվիրաբերությունը համարվում է սովորական նվիրատվություն: Մնացած դեպքերում նվիրաբերված գույքը նվիրառուն պետք է օգտագործի դրա նշանակությանը համապատասխան:

Եթե նվիրաբերություն ստացողը նվիրաբերած գույքն օգտագործել է նվիրաբերողի սահմանած նշանակությանն անհամապատասխան, կամ այդ նշանակությունը փոփոխվել է 605-րդ հոդվածի 5-րդ կետով նախատեսված կանոնների խախտմամբ, ապա նվիրաբերողը, նրա ժառանգները կամ այլ իրավահաջորդն իրավունք ունեն պահանջել նվիրաբերության վերացում: (605-րդ հոդվածի 6-րդ մաս): Վկայակոչված հոդվածները ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքից են:

Միևնույն ժամանակ «Բարեգործության մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածը սահմանում է, որ բարեգործական կազմակերպությունը իր գործունեության մասին տարեկան հաշվետվություն է ներկայացնում ոչ միայն իր գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնող լիազոր մարմնին, այլև` պարտավոր է իր ֆինանսական գործունեության մասին հաշվետվությունների, ինչպես նաև բարեգործական ծրագրերի իրականացման ընթացքի մասին յուրաքանչյուր տարվա ավարտից հետո՝ եռամսյա ժամկետում, տեղեկատվություն հրապարակել զանգվածային լրատվության միջոցներով:

«Բարեգործության մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածն էլ սահմանում է Բարեգործական կազմակերպության գույքի օգտագործման առանձնահատկությունները, ըստ որի բարեգործական կազմակերպությունները չեն կարող որպես նվիրատվություն ընդունել որևէ գույք՝ ի շահ նվիրատուի օգտագործելու պայմանով:

Բարեգործական կազմակերպությունն աշխատակազմի վարձատրության և տնտեսական ծախսերի համար կարող է օգտագործել այդ կազմակերպության կողմից յուրաքանչյուր ֆինանսական տարվա ընթացքում ստացված եկամուտների մինչև 20 տոկոսը, բացառությամբ նվիրաբերությունների տեսքով ստացված այն եկամուտների, որոնց վերաբերյալ բարեգործը սահմանել է այլ պայմաններ:

Դրամական նվիրաբերությունների և նվիրատվությունների ոչ պակաս, քան 80 տոկոսը պետք է օգտագործվի բարեգործական կազմակերպության կողմից այդ աջակցությունն ստանալուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, եթե բարեգործի կողմից կամ բարեգործական ծրագրով այլ բան նախատեսված չէ: Բնամթերային նվիրաբերությունները և նվիրատվություններն ամբողջությամբ ուղղվում են բարեգործական նպատակների իրականացմանը՝ դրանց պիտանիության ժամկետներում, սակայն ոչ ուշ, քան դրանք ստանալուց հետո՝ մեկ տարվա ընթացքում, եթե այլ բան նախատեսված չէ բարեգործի կողմից կամ բարեգործական ծրագրով:

Սահմանված ժամկետներում բարեգործական կազմակերպությունների կողմից դրամական և բնամթերային նվիրաբերություններն ու նվիրատվությունները չօգտագործելու դեպքում դրանց օգտագործման ժամկետները կարող է երկարաձգել լիազորված մարմինը՝ մինչև վեց ամիս ժամկետով:

Բնամթերային նվիրաբերությունների և նվիրատվությունների օգտագործման ժամկետները կարող են երկարաձգվել դրանց պիտանիության ժամկետների սահմաններում:

Նշված ժամկետներում դրամական և բնամթերային նվիրաբերություններն ու նվիրատվությունները չօգտագործելու դեպքում դրանք կարող են բռնագանձվել դատական կարգով: Բարեգործական նպատակով Հայաստանի Հանրապետություն ներկրվող ապրանքները վերագնահատվում են Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով:

Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ:

Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «ԱԳՐԻՄԵՆԹ» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, փաստաբան Ռոման Ահարոնյանը:

Հարց. Քաղաքացիական դատավարության ժամանակ անձը, եթե դատական ծանուցում չի ստացել բնակության հասցեն փոխելու պատճառով, ի՞նչ իրավունքներ ունի։

Ս. Սահակյան, ք. Երևան

Պատասխան.

Կարծում եմ առաջին հերթին ավելի ճիշտ կլինի պարզաբանել, տվյալ դեպքում ինչ հետևանքներ կարող են առաջանալ և ինչ իրավակարգավորումներ կան.

Նշված հարցը կարգավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով: Նշված օրենսգրքի 78-րդ հոդվածը սահմանում է, որ  գործին մասնակցող անձինք դատական ծանուցագրերով տեղեկացվում են դատական նիստի կամ առանձին դատավարական գործողություններ կատարելու ժամանակի և վայրի մասին: Դատական ծանուցագրերով դատարան են կանչվում նաև վկաները, փորձագետները և թարգմանիչները:

Ծանուցագիրն ուղարկվում է պատվիրված նամակով` հանձնման մասին ծանուցմամբ կամ հաղորդագրության ձևակերպումն ապահովող կապի այլ միջոցների օգտագործմամբ կամ հանձնվում է ստացականով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածը սահմանում է, որ գործին մասնակցող անձինք պարտավոր են դատարանին և գործին մասնակցող այլ անձանց հայտնել գործի վարույթի ժամանակ իրենց հասցեն փոխելու մասին: Նման հաղորդման բացակայության դեպքում դատավարական փաստաթղթերն ուղարկվում են նրանց վերջին հայտնի հասցեով և համարվում են հանձնված, թեկուզև հասցեատերն այդ հասցեում այլևս չի բնակվում կամ չի գտնվում:

Սակայն անհրաժեշտ է հաշվի առնել նաև, որ ծանուցումը կարող է ուղարկվել նաև էլեկտրոնային փոստով, եթե հայցվորն իր ներկայացրած հայցադիմումում, պատասխանողն իր պատասխանում, իսկ երրորդ անձը և դիմողը իրենց դիմումներում նշել են իրենց էլեկտրոնային փոստի հասցեն:

Դատարանի կողմից ուղարկված էլեկտրոնային ծանուցագիրը համարվում է պատշաճ ձևով ծանուցում, եթե առկա է այն ստանալու մասին էլեկտրոնային հավաստում:

Գործին մասնակցող անձը դատարանի կողմից համարվում է պատշաճ ծանուցված նաև այն դեպքում, երբ նա ծանուցվել է «Ինտերնետով հրապարակային և անհատական ծանուցման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով՝ ինտերնետի միջոցով անհատական ծանուցման համար նախատեսված կարգով (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 78-րդ հոդված):

Անհրաժեշտ է նկատի ունենալ նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումը, համաձայն որի` դատական նիստի ժամանակի և վայրի մասին պատշաճ ձևով տեղեկացված պատասխանողի կամ հայցվորի չներկայանալն արգելք չէ գործի քննության համար:

Իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածը սահմանում է, որ վճիռը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե դատարանը գործը քննել է գործին մասնակցող անձանցից որևէ մեկի բացակայությամբ, որը պատշաճ ձևով չի տեղեկացվել նիստի ժամանակի և վայրի մասին:

Եթե անձը հանդիսանում է վկա, ապա նա պարտավոր է նշանակված ժամկետում ներկայանալ նշանակված վայր կամ նախապես իրազեկել չներկայանալու պատճառների մասին:

Եթե կանչված վկան դատական նիստին չի ներկայանում դատարանի կողմից անհարգելի ճանաչված պատճառներով, դատարանն իրավունք ունի որոշում կայացնել նրան հարկադիր բերման ենթարկելու մասին: (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 44-րդ հոդվածի 5-րդ մաս):

Հարց. Խնդրում եմ պարզաբանել, թե գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագիրն իրենից ինչ է ներկայացնում:

Լ. Մինասյան

 Պատասխան. Պայմանագրերը լինում են հատուցելի և անհատույց:

Գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագրի անվանումից պարզ է դառնում պայմանագրի ոչ հատուցելի (անհատույց) լինելու հանգամանքը:

Անհատույց է ճանաչվում այն պայմանագիրը, որով մի կողմը պարտավորվում է որևէ բան տրամադրել մյուս կողմին` առանց նրանից վճար կամ այլ հանդիպական կատարում ստանալու (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 439 հոդված):

Գույքի անհատույց օգտագործման հարաբերությունները կարգավորված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 36-րդ գլխում (685-699 հոդվածներ):

Նույն այդ ոչ հատուցելի լինելու հանգամանքով էլ գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագիրը տարբերվում է վարձակալության պայմանագրից, քանի որ վարձակալության պայմանագրի կարևոր պայմաններից մեկը հենց  վարձավճարն է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 685-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագրի հասկացությունը, համաձայն որի` գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագրով (փոխատվության պայմանագիր) մի կողմը (փոխատուն) պարտավորվում է գույքը հանձնել կամ հանձնում է մյուս կողմի (փոխառուի) անհատույց ժամանակավոր օգտագործմանը, իսկ վերջինս պարտավորվում է այդ գույքը վերադարձնել նույն վիճակում` հաշվի առնելով դրա բնականոն մաշվածքը, կամ պայմանագրով որոշված վիճակում:

Կարևորում եմ նաև պայմանագրի կնքման ձևը, որը սահմանված է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 686-րդ հոդվածում, ըստ որի` գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագիրը կնքվում է գրավոր` կողմերի ստորագրությամբ մեկ փաստաթուղթ կազմելու միջոցով (450 հոդվածի 3-րդ կետ), իսկ անշարժ գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագիրը ենթակա է նոտարական վավերացման, իսկ դրանից  ծագող իրավունքները ենթակա են պետական գրանցման (687 հոդված):

 Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ:

Մեզ հասցեագրված հարցերին պատասխանում է «Լեգիտիմուս» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Սահակյանը:

— Կտակի մեջ կարո՞ղ է նշվել մահացած անձի անունը որպես ժառանգորդ։ Եվ արդյո՞ք նրա երեխաները կարող են հանդիսանալ որպես ժառանգորդներ։

Արթուր Ադամյան, ք. Էջմիածին

— Պատասխանելով Ձեր հարցին տեղեկացնում ենք, որ  ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի համաձայն՝ քաղաքացու մահվան դեպքում նրան պատկանող գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ժառանգաբար` կտակին կամ օրենքին համապատասխան, անցնում է այլ անձանց: Նույն օրենսգրքի 1192 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն ՝ կտակ է համարվում քաղաքացու մահվան դեպքում նրան պատկանող գույքի տնօրինման վերաբերյալ նրա կամքի արտահայտությունը: Նույն հոդվածի 7-րդ կետը սահմանում է, որ  կտակը միակողմանի գործարք է, որի վավերությունը որոշվում է ժառանգությունը բացվելու պահին:

Համաձայն  օրենսգրքի 1190-րդ հոդվածի՝ ըստ կտակի և ըստ օրենքի ժառանգներ կարող են լինել ժառանգության բացման օրը կենդանի, ինչպես նաև ժառանգատուի կենդանության ժամանակ սաղմնավորված և ժառանգությունը բացվելուց հետո կենդանի ծնված քաղաքացիները:

Քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների սկզբուքների համաձայն և օրենսգրքի 20-րդ հոդվածի ուժով՝ քաղաքացու իրավունակությունը ծագում է նրա ծննդյան պահին և դադարում է մահվամբ:

Հոդվածների համակցությունից հետևում է, որ կտակի  կազման պահին մահացած մարդու անուն նշելը նշանակում է, որ առկա է կտակի վավերության խնդիր մահացածի մասով, քանի որ, 1190 հոդվածի ուժով ինչպես նաև իրավունակությամբ օժտված չլինելու փաստով ահնար է մահացածի  կողմից ժառանգության ընդունումը, այս հանգամանքը բացառում է նաև մահացածի ժառանգների կողմից մահացածին կտակված ժառանգությունը ստանալը:

— Քաղաքացու հեռախոսազանգերն ապօրինի գաղտնալսելու դեպքում, երբ չկա  համապատասխան մարմինի որոշումը, կարող են արդյոք այդ  նյութերը  դատավարության ժամանակ օգտագործվել որպես ապացույց, թե ՝ոչ:

Ն. Խուդավերդյան, ք. Երևան

 — Ըստ  ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի  14-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ քրեական դատավարության ընթացքում նամակագրության, փոստային, հեռախոսագրական և այլ  հաղորդումները վերահսկելը, հեռախոսային խոսակցությունները լսելը կարող են իրականացվել միայն դատարանի որոշմամբ՝ օրենքով  սահմանված  կարգով:

Ըստ  ՀՀ Սահմանադրության  23-րդ հոդվածի 4րդ մասի՝ յուրաքանչյուր ոք ունի նամակագրության, հեռախոսային խոսակցությունների, փոստային, հեռագրական և այլ  հաղորդումների գաղտնիության իրավունք, որը կարող է  սահմանափակվել միայն օրենքով  սահմանված դեպքերում և  կարգով, դատարանի որոշմամբ:

Ըստ ՀՀ քրեական դատավարության 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, եթե ապացույցներ ձեռք  բերելիս էական են  այն խախտումները, որոնք, դրսևորելով  մարդու և քաղաքացու սահմանադրական իրավունքների և  ազատությունների  կամ սույն օրենքով որևէ  պահանջի  խախտմամբ, դատավարության մասնակիցներին՝ օրենքով  երաշխավորված իրավունքների  զրկմամբ կամ սահմանափակմամբ կամ որևէ այլ կերպ ազդել են կամ կարող  էին ազդել ստացված փաստական տվյալների  հավաստիության վրա՝ համարվում են, որպես ապացույց չթույլատրվող նյութեր:

Նման դեպքում ձեռք  բերված  ապացույցները համարվում են անթույլատրելի և այն դատավարության  ժամանակ  որպես ապացույց  չեն կարող  օգտագործվել:

«Հայկական Վարկած»-ի զրուցակիցն է «Լեգիտիմուս» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Սահակյանը:

— Այսօր փաստաբանը, իր գործունեության ընթացքում, բախվում է շատ դժվարությունների` հիմնականում կապված առաջին ատյանի դատարաններում դատավարական ժամկետների և այլ խնդիրների հետ: Նույնիսկ տարրական հարցեր կան, որոնք չպետք է լինեին, օրինակ՝ դատական գործի նյութերին ծանոթանալու դեպքում: Այն պահին, երբ դիմումը գրվում է, տվյալ գործն անմիջապես պետք է տրամադրվի փաստաբանին, սակայն պարզվում է, որ Առաջին ատյանի դատարաններում որոշ դատավորների համար դա լուրջ գործընթաց է, կարող է շաբաթներ տևել, մինչև փաստաբանին հասանելի լինի այն գործը, որն օրենքով պարտավոր են տրամադրել: Անգամ կատարողական թերթ վերցնելը կարող է խնդիր դառնալ: Դատավարական նմանատիպ շատ հարցեր կան, որ առաջին հայացքից թվում է, թե ակնհայտորեն հեշտ են, այնինչ անհարկի ձգձգումներ են լինում, ինչն ազդում է աշխատանքի վրա:

Ամբողջ օրը փաստաբանը կարող է սպասել դատական նիստերի դահլիճում, բայց աշխատանքային օրվա վերջում տեղեկացնեն, թե դատական նիստը հետաձգվում է, մինչդեռ նիստը պետք է բացվի, հայտարարվի հետաձգման պատճառը և նշանակվի հաջորդ դատական նիստի օրը: Առաջին ատյանի դատարաններում նման դեպքեր շատ են լինում: Դատավորներ կան, որ դատական ակտը կարող են հրապարակել և անմիջապես չհանձնել կողմերին, այլ մեկ ամիս հետո տրամադրեն, որը կոպիտ խախտում է: Այս խնդիրները փաստաբանի աշխատանքը խոչընդոտում են, լրացուցիչ դժվարություններ են ստեղծում: Քաղաքացուն այս ամենը հետաքրքիր չէ, նա վճարում է և ցանկանում է ժամանակին ու որակով պաշտպանություն ստանալ:

Այնպիսի իրավիճակ է ստեղծվում, որ քաղաքացին մտածում է, թե ավելի լավ է գումար կորցնի, քան դատական քաշքշուկների մեջ մտնի: Սրանք հասարակության յուրաքանչյուր անդամին վերաբերվող խնդիրներ են, բոլորը պետք է պայքարեն, սակայն դրանք փաստաբանի գիտակ լինելու հետևողականության և սկզբունքայնության պարագայում հաղթահարվող դժվարություններ են:

Կան շատ այլ դժվարություններ և խնդիրներ, որոնք շատ երկար կարելի է թվարկել ու վերլուծել:

Իրականությունը հետևյալն է, որ փաստաբանական գործունեությունը ևս հանդիսանում է արդարադատության իրականացման ինստիտուտում շատ կարևոր օղակ, և անհրաժեշտ է բոլոր այդ օղակների օրենսդրորեն ճիշտ, կազմակերպված և բնականոն համագործակցությունը բարձրորակ արդարադատություն և ուժեղ պետություն ունենալու համար:

«Հայկական Վարկած»—ի զրուցակիցն է «Լեգիտիմուս» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Սահակյանը:

 — Անաչառ ու անկախ դատավորներ ունենալու նախադրյալները.

— Այսօր մեր իրականության մեջ ակտուալ է դատական իշխանության անկախության հարցը: Երբ ուսումնասիրում ենք օրենսդրական դաշտը, ՀՀ Սահմանադրությունը, որոնք կարգավորում են այս ոլորտը, առաջին հայացքից թվում է, թե բացարձակ անկախության սկզբունքով առաջնորդվող դատական համակարգ ունենք, որն ազատ է իշխանական և այլ  ազդեցություններից: Կարծում եմ, որ իրականությունը փոքր-ինչ այլ է: Այն մեխանիզմները, որոնք դատավորի շահերը ներկայացնելու և պաշտպանելու համար են նախատեսված, չեն կարողանում արդյունավետ գործել, որի արդյունքում խոցելի է դառնում դատավորի անկախությունը:

Այժմ նոր օրենսդրական նախաձեռնություն է շրջանառվում, որտեղ արծարծվում են նաև դատավորների, կենսաթոշակների  նվազեցման հարցը: Վստահություն չկա վաղվա օրվա նկատմամբ, որ դատավորն իր աշխատանքային գործունեությունը դադարեցնելուց և թոշակի անցնելուց հետո կարող է նյութապես ապահովված լինել: Երբ ծանոթանում եմ այդ փաստաթղթի հետ, տպավորությունս այնպիսինն է, թե արհեստականորեն ստեղծվում է մի իրավիճակ, որ որևէ մեկը չցանկանա և վախենա դատավոր աշխատել, էլ չեմ նշում այլ խնդիրների մասին, որոնք առկա են այսօրվա դատաիրավական համակարգում: Կարծում եմ, որ առաջնահերթ նյութական անկախությունը պետք է ապահովվի:

 — Դատավորին պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը.

— Հարցն այնքան տարածական ու խորն է, որ դժվար է ասել, թե լուծումը, որն է, որովհետև այն իրենից ներկայացնում է մի քանի ենթախնդիրներ, որոնք էլ համակցությամբ այս խնդիրն են առաջացնում. օրինակ` ովքե՞ր և ի՞նչ կարգով են Արդարադատության խորհրդի անդամներ նշանակվում, դատավորի պատասխանատվության հարցն ինչպե՞ս է առաջ գալիս, ի՞նչ հիմքերով, արդյո՞ք ճիշտ է դատավորին պատասխանատվության ենթարկել նյութական իրավունքի նորմի  ոչ ճիշտ կիրառման համար, թե՞ պատասխանատվությունը սահմանված պետք է լինի միայն  դատավարական իրավունքի նորմի կոպիտ խախտման  դեպքերում: Նման  հարցերին իր վերջին զեկույցում անդրադարձել է Մարդու իրավունքների  պաշտպանը, որտեղ ի թիվս այլ խնդիրնրի շոշափել է նաև, այն, որ  երկակի ստանդարտներ են կիրառվում դատավորի աշխատանքի ընթացքում իր պրոֆեսիոնալ գործունեությունն իրականացնելիս դատավարական՝ տույժերի ենթարկելու առումով:

Ցանկացած քաղաքացի օրենքով սահմանված կարգով ունի եռաստիճան դատական համակարգով իր իրավունքների  պաշտպանվածության հնարավորություն, երբ ոտնձգություններ են կատարվում իր աշխատանքային իրավունքների նկատմամբ: Նրան օրենքով սահմանված կարգով  հնարավորություն է տրված, իր խախտված իրավունքները դատական կարգով պաշտպանելու համար: Այսօր ի՞նչ վիճակում է գտնվում դատավորն այս առումով: Եթե  դատավորը, ըստ օմբուդսմենի բնորոշման «չսիրված» կամ «միջին» դատավորների կարգում է, ապա նրա հարցը արդարադատության խորհրդում հայտնվելու հավանականությունը շատ մեծ է:

Արդարադատության խորհուրդը դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հարցը քննելու արդյունքում կարող է դատավորի նկատմամբ կիրառել կարգապահական տույժերի հետևյալ տեսակներից մեկը.

1) նախազգուշացում.

2) նկատողություն, որը զուգորդվում է` դատավորին 6 ամիս ժամկետով աշխատավարձի 25 տոկոսից զրկելով.

3) խիստ նկատողություն, որը զուգորդվում է` դատավորին 1 տարի ժամկետով աշխատավարձի 25 տոկոսից զրկելով.

4) դատավորի լիազորությունների դադարեցման միջնորդությամբ Հանրապետության Նախագահին դիմելը:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործի քննության արդյունքում Արդարադատության խորհուրդը կարող է կայացնել հետևյալ որոշումներից մեկը.

1) դատավորին սույն օրենսգրքով նախատեսված կարգապահական տույժի ենթարկելու մասին.

2) գործը կարճելու մասին:

Փաստորեն որևէ այլ մարմին, ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված չէ, որն իրավասու լինի ստուգել Արդարադատության խորհրդի որոշման իրավաչափությունը, ինչն էլ հնարավոր սուբյեկտիվ մոտեցման տեղիք է տալիս որոշակի կոնկրետ դեպքերում՝ Դատավորին զրկելով իր իրավունքնների պաշտպանության որևէ օրենսդրական հնարավորությունից:

Գործնականում դատավորը խորհրդի որոշումը բողոքարկելու հնարավորություն չունի, իսկ նախագահը վեր է լուծում միայն այն փաստարկները, որոնք ներկայացվել են խորհրդի կողմից` այն սկզբունքով, որով և հարցը դարձել է խորհրդի քննարկման առարկա, այսինքն «միջին» և «չսիրված» դատավոր սկզբունքով:

Ինչո՞ւ դատավորը պետք է զրկված լինի Արդարադատության խորհրդի որոշումը գոնե մեկ ատյան դատական կարգով բողոքարկելու հնարավորությունից: Ինչո՞ւ հնարավորություն չտալ դատավորին, որպեսզի դիմի Սահմանադրական դատարան և վիճարկի խորհրդի  որոշումը սահմանադրականության առումով, և դրանից հետո միայն նախագահի կողմից որոշվի՝ դադարեցվո՞ւմ է տվյալ դատավորի լիազորությունները, թե՝ ոչ:

Կարծում եմ, որ պետք է գործի արդարադատության խորհրդի որոշումը Սահմանադրական դատարանում բողոքարկելու մեխանիզմը, որը ոչ ավելորդ անգամ, բայց լրացուցիչ կապահովի ու կերաշխավորի դատավորի անկախության սկզբունքը: Դատավորն ավելի անկաշկանդ կաշխատի, այն մտավախությունը չի ունենա, թե որևէ մեկին իր կայացրած վճիռը դուր չգալու հետևանքով Արդարադատության խորհուրդը իր նկատմամբ որոշում կկայացնի, որից հետո կմնա ՀՀ նախագահի ստորագրության հարցը: Գոնե այդ ամենը ՍԴ-ում քննարկելու, բացատրելու, պարզաբանելու  և սահմանադրությամբ իր անձեռնմխելիությունն ու անկախությունը երաշխավորված լինելու հնարավորություն կունենա:

ՀՀ նախագան հանդիսանում է դատավորի անկախության երաշխավորը, որը հիանալի սահմանադրական կարգավորում է տալիս այս հարցում նախագահի միանձնյա որոշման իրավասությանը, սակայն կարծում եմ, որ նախագան  որոշումը կայացնելիս պետք է օբյեկտիվ, բազմակողմանի և օրինական հիմքերը վերլուծելու հնարավորություն ունենա:

 — Կոռուպցիան դատական համակարգում.

— Ինչպես նշել էի, ըստ մարդու իրավունքների պաշտպանի բնորոշման, դատավորները բաժանվում են, այսպես ասած, «սիրված», «միջին» և «չսիրված» դատավորների՝ կախված նրանից, թե որքանով կդառնան ինչ-որ մեկի կամքի կատարող: Պետք է հասկանալ, որ դատավորն էլ մարդ է, ով այս իրականությունում է ապրում, հասարակության անդամ է, այսինքն՝ նրան խորթ չեն մարդկային տարրական ազդեցությունները՝ աշխատանք կորցնելու վախի զգացումը, ընտանեկան խնդիրները և այլն, նաև զերծ չի կարող մնալ հասարակական այն երևույթներից,  որոնք բոլորիս են բնորոշ:

Աշխարհի առաջատար երկրներում արված է առավելագույնը, որպեսզի դատավորի անկախությունը հնարավոր լինի պահպանել, որ նա հնարավորինս զերծ լինի վերոնշյալ գործոնների ազդեցությունից, կարողանա իրականացնել այն գործունեությունը, որն օրենքով դրված է նրա վրա՝իրականացնել արդարադատություն: Դրա առաջին  և կարևորագույն հիմնական գործոնը պետք է նյութական ապահովվածությունը լինի: Գուցե որոշ անձանց՝ և դատական համակարգում և իշխանական այլ թևերում  ձեռնտու չէ, որ դատավորը, ինչպես ֆինանսապես, այնպես էլ այլ ազդեցություններից անկախ լինի:

Դատավորը, լինելով ֆինանսապես ապահովված, կարիք չի ունենա այլ ճանապարհներով իր նյութական բարվոքությունն ապահովել, իսկ դրա արդյունքում կվերանա նաև դատավորի նկատմամբ այլ ազդեցությունների կիրառման և նրան կամակատար դարձնելու հնարավորությունը: Ցավոք սրտի, այսօր շրջանառության մեջ են դրվում օրենսդրական այնպիսի նախաձեռնություններ, որոնք ուղղակիորեն հարվածում են այս սկզբունքին: Մենք հիմա դատաիրավական բարեփոխումների գործընթացում ենք. հակակոռուպցիոն ծրագրերի մասին է խոսվում, զեկույցներ են ներկայացվում համաշխարհային և եվրոպական ատյաններում, որ Հայաստանում այս ու այն բարեփոխումներն են արվում, բայց գործնականում նկատվում է հակառակ  դրսևորումների տենդեց:

Մեկ իրականություն կա, որի  մասին դեռևս Մխիթար Գոշն էր ասել. Արդարադատությունը թանկ հաճույք է: Եթե պետությունը ցանկանում է ունենալ արդարադատություն, դրա համար պետք է վճարի, եթե չի վճարում, վճարողներ կողքից միշտ կարող են գտնվել: Հակակոռուպցիոն ծրագրի շրջանակներում պետությունն առաջին հերթին պետք է ցանկանա դատավորին կայուն և արժանավայել համապատասխան աշխատավարձ տալ: Օրենքով սահմանված կարգով՝ դատավորն իրավունք չունի այլ գործունեություն իրականացնելու, հետևաբար պետք է նրա նյութական ապահովվածությունն այնքան լինի, որ չմտածի այլ եկամուտների մասին և չենթարկվի կոռուպցիոն ռիսկերի, ինչն էլ որակյալ աշխատանքի և արդարադատության իրականացման ռեալ երաշխիքներ կապահովի:

Մարինե Ամիրյան

«Հայկական Վարկածի» զրուցակիցն է «Լեգիտիմուս» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Սահակյանը:

Թեմա 1.  Ի՞նչ դեր ունեն «միջնորդները» դատական համակարգում

-Դատական համակարգում հայտնի և վտանգավոր ցավ է նաև «միջնորդների» երևույթը:

Ըստ էության կա նման երևույթի երկու կատեգորիա:

Դրանցից առաջինը, ըստ էության իրենից վտանգ չի ներկայացնում այն առումով, որ կապված է զուտ մեր հասարակության մենթալիտետի հետ: Բոլոր փոքր բնակչությամբ պետություններին բնորոշ երևույթ է` ընկեր, բարեկամ, ծանոթ հարաբերությունները, և երբ դատարանում խնդիր ունեցող կողմերը իմանում կամ ճշտում են, որ, օրինակ դատավորը, դատախազը իրենց «քավորի» ընկերն է, մեծամասնությամբ այդ «քավորը» միջնորդում է պաշտոնյային իր մտերիմի համար օբյեկտիվ լուծում տալու առումով:

Այս երևույթը նույնպես իր մեջ կոռուպցիոն ռիսկ է պարունակում, սակայն դա այսպես ասած «պարտավորեցնող» միջնորդություն չէ: Շատ դեպքերում դատավորը կարող է այդ ինֆորմացիան ունենալով ավելի հետևողական լինի այդ հարցը լուծելիս օրինականությունը պահպանելու համար:

Պրոֆեսիոնալ դատավորի մոտեցումը իր վարույթի գործերին բոլոր դեպքերում այդպիսին է ու նման միջնորդության դեպքում կարող է խոստանալ, որ ամեն ինչ կլուծվի օրենքի սահմաններում: Կամ այդ կողմի պահանջը անօրինական է և դատական պաշտպանություն ունենալ չի կարող: Այսինքն` ասի «ոչ» միջնորդությանը: Ինչո՞ւ նշեցի «պրոֆեսիոնալ դատավոր», քանի որ շատ դեպքերում «ոչ» ասելը բավականին բարդ է, և դատավորը պարտավոր է կարողանա այդ «ոչ»-ը ասել:

Ես չեմ ուզում անդրադառնալ այն պաշտոնյաներին, որոնք կոռուպցիոն ռիսկերի սուբյեկտ են: Այսօր թեման վերաբերում է միջնորդներին:

Այսպես` միջնորդների մյուս կատեգորիան շատ ավելի վտանգավոր կատեգորիա է, որոնք իրենց գործունեությամբ վարկաբեկում են դատական համակարգը, հետևաբար նաև պետությանը, խաթարում են հավատն ու վստահությունը դատարանի, պետության և արդարադատության հանդեպ:

Այս կատեգորիայի միջնորդների դեմ պայքարը հրատապ հրամայական է այսօր: Այդ մասին նշել և հայտարարել է նաև փաստաբանների պալատի նախագահը:

Ինչու՞մ է կայանում դրա վտանգը:

Նման միջնորդը բանակցությունների մեջ է մտնում դատավարական կողմերի հետ, շատ դեպքերում ինքն է դրդում կողմին անօրինական ճանապարհ ընտրել` պատճառաբանելով, որ առանց այդպիսի կոռուպցիոն մոտեցման որևէ հարց չի լուծվի, կողմից ստանում է պայմանավորվածության առարկան` այն պաշտոնյային փոխանցելու և հարցին լուծում տալու խոստումով:

Դատական խնդիրը բոլոր ատյաններով անցնելուց հետո, եթե հարցը դրական լուծում է ստանում` հօգուտ այդ կողմի, միջնորդը բացատրում է, որ իր միջամտության արդյունքն է դա:

Այն երևույթը հասարակության մեջ արմատավորում է այն համոզմունքը, որ արդարադատության կարող են հասնել միայն այդ ճանապարհով, առանց նույնիսկ ենթադրելու, որ պաշտոնյան /դատավորը/ ընդամենը օբյեկտիվորեն կատարել է իր պարտականությունը և իրականացվել է արդարադատություն:

Շատ ավելի վտանգավոր և վարկաբեկիչ է լինում նման հարցի գործընթացի մյուս տարբերակը: Միջնորդը, կողմից ստանում է իբր «դատարանին»  հանձնվելիքը, որը բնականաբար չի փոխանցում, իսկ երբ հարցը բացասական է լուծվում, կողմին բացատրվում է թե դատավարության մյուս կողմը ավելի շատ է ներդրել, այդ իսկ պատճառով հարցը լուծվել է նրա օգտին:

Նման իրավիճակում հայտնված և դառը փորձ ունեցած որևէ քաղաքացի /նաև նրա շրջապատը/, այլևս նույնիսկ մի քանի օբյեկտիվ վերաբերմունք տեսնելուց հետո չի կարող վստահությամբ վերաբերել դատական իշխանությանը և օբյեկտիվորեն արդարադատության իրականացման հնարավորությանը:

Այս երևույթը արմատացած չարիք է  մեր իրականության մեջ և անհրաժեշտ է գործուն և կտրուկ միջոցներ ձեռնարկել այն ի սպառ վերացնելու համար այս առումով կարևոր է նաև հասարակության իրազեկվածությունն ու իրավագիտակցության բարձրացումը:

Այս կատեգորիայի /միջնորդների/ փաստաբանների նաև մեկ այլ արատավոր և ոչ պակաս վտանգավոր վարքագիծ կա: Դատավարության կողմի հետ կնքել է պայմանագիր, ստացել է պայմանագրի գումարը կամ գործի ավարտից հետո ստանալու ակնկալիքով, առանց լուրջ գնահատելու գործի իրավական և դատավարական ռիսկերը անհարկի խոստումներ է տվել կողմին: Գործի ավարտից հետո, երբ օբյեկտիվորեն, օրինականության շրջանակներում պարտվում է կողմը, նման փաստաբանը իր իմիջը պահպանելու համար, արդարացնելու համար իր մատուցած ծառայության և դրա դիմաց վարձատրվելու անհրաժեշտությանը, կողմին բացատրում է, թե իրենք իրավական առումով լիարժեք ճիշտ էին, սակայն «մեր պետությունը պետություն չէ», «դատարաններն աշխատում են միայն ուժեղների համար», դատարանին «վերևից»` «նախագահականից» կամ այլ «իշխանական թևից» հանձնարարել էին դրա համար էլ հարցը բացասական լուծում ստացավ:

Ի դեպ, շուրջ 30 տարիների իմ աշխատանքային գործունեության ընթացքում /իրավապահ և իրավակիրառ մարմիններում/ երբևէ հանրապետության նախագահի կամ նրա աշխատակազմի կողմից որևէ միջնորդություն /հանձնարարական/ չի եղել: Կարող են լինել փորձեր տարբեր վերը նշածս միջնորդների կողմից շահարկելու նախագահի անունը, սակայն նման փորձերը շատ հեշտ խափանվում են, եթե դատավորը սկզբունքայնություն և կամք է դրսևորում:

Սա ևս հասարակության մեջ կարծրացած կարծիք է, որը մեծամասամբ իրականությանը չի համապատասխանում և դրա սուբյեկտիվ պատճառներից է նաև վերը նշածս:

Այս երևույթը լուրջ խնդիրների մի շղթա է, որի մեկ օղակը հանելով հարցը չի լուծվի: Դատավորը պետք է կաշառք չվերցնի, դրա համար պետք է պատշաճ վարձատրվի, նրան  կաշառք տվող պետք է չլինի, փաստաբանը պետք է միջնորդ չլինի և շատ ու շատ այլ մեծ ու փոքր օղակներ այս ցավոտ շղթայի մեջ:

Ամեն դեպքում, քարկոծելն ու վարկաբեկելը հեշտ է, սակայն չի կարելի մոռանալ, որ դատական համակարգը վարկաբեկելով, հասարակության մեջ վստահությունը խաթարելով, խախտվում է հավատը ինչպես արդարադատության, այնպես էլ ողջ պետության նկատմամբ:

Զրուցեց՝ Մարինե Ամիրյանը

Շարունակելի…

Հարցերին պատասխանում է «Լեգիտիմուս» իրավաբանական ընկերության ղեկավար, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Սահակյանը:

Հարց

Բարոյական վնասի հարցի հետ կապված ՍԴ-ն փոփոխություններ է կատարել, մանրամասնեք խնդրում եմ, թե ինչի մասին է խոսքը:

Յ. Ավագյան, Լուսակերտ

Պատասխան

2013 թ.-ի  նոյեմբերի 5-ին ՀՀ Սահմանադրական Դատարանը քաղաքացի Արթուր Խաչատրյանի դիմումի հիման վրա կայացրել  է որոշում, որը վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ ընդունված 1998 թ.-ին, 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցի վիճարկմանը:

Սույն հոդվածի բովանդակությունը բացահատում է վնաս հասկացությունը, մասնավորապես այն սահմանելով հետևյալ կերպ. «Վնասներ են` իրավունքը խախտված անձի ծախսերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուստը կամ վնասվածքը (իրական վնաս), ինչպես նաև չստացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված օգուտ)»: Հատկանշական է, որ սույն հոդվածում բարոյական վնաս հասկացությունն առհասարակ հիշատակված չէ: Սակայն առաջադեմ շատ երկրներում, ինչպիսիք են, օրինակ, ՌԴ, Խորվաթիան, Լատվիան. Իսպանիան և շատ այլ երկներ օրենսդրությամբ որպես վնասի առանձին տարատեսակ նախատեսվում է նաև բարոյական վնասի ինստիտուտը, որի էությունն  է անձի արժանապատվությանը, պատվին, գործարար համբավին պատճառված վնասի դրամական կամ նյութական հատուցում տալը: Բարոյական վնասի փոխհատուցման ինստիտուտը համարվում է քաղաքացիական իրավունքի կարևորագույն ինստիտուտներից մեկը, որն իր արտահայտությունն է գտել բազմաթիվ զարգացած երկրների օրենսդրություններում: Այս ինստիտուտի կարևորությունն է, որ քաղաքակիրթ հասարակությունում պետք է պաշտպանված լինեն ոչ միայն նյութական բարիքները, այլ նաև քաղաքացու ներքին հավասարակշռվածությունը` հոգեկան կայունությունը և ֆիզիկական բնականոն վիճակը: Բարոյական վնասը ռուս օրենսդիրը սահմանում է որպես ֆիզիկական և հոգևոր տառապանքներ:

ՍԴ-ն արձանագրել է, որ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված են բարոյական վնասի փոխհատուցման բազմաթիվ դեպքեր, սակայն նշված ինստիտուտն ամբողջական կանոնակարգման ենթարկված չէ, ինչը թույլ չի տալիս օրենսդրական ներդաշնակություն ապահովել նման վնասի նյութական փոխհատուցման դեպքերի, հիմքերի և կարգի կանոնակարգման հարցում, ինչը իր հերթին խոչընդոտում է ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ պաշտպանությանը:

Չունենալով բարոյական վնասի ինստիտուտ նախատեսված ներպետական օրենսդրությամբ այն լրջորեն հակասության մեջ է մտնում Մարդու իրավունքների եվորապական կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի հետ /Իրավական միջոցների արդյունավետ պաշտպանություն/: Ընդ որում նախկինում ՀՀ դեմ արդեն գոյություն ունեն Եվրոպական դատարանի կայցրած որոշումները, մասնավորապես Վիրաբյանն ընդդեմ ՀՀ-ի:

Միաժամանակ ելնելով մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության և դրանցով պայմանավորված բարոյական վնասի ինստիտուտին առնչվող կանոնակարգումների լիարժեքությունն ապահովելու անհրաժեշտությունից՝ Սահմանադրական դատարանը գտել է նաև, որ բարոյական վնասի նյութական փոխհատուցման ընդհանուր չափանիշներն ու կարգը պետք է օրենսդրորեն հստակ ամրագրվեն, որպեսզի երաշխավորվի համապատասխան դեպքերում և կարգով անձին պատճառված բարոյական վնասի ողջամիտ և արդարացի փոխհատուցումը, ապահովվի ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված մարդու իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ իրականացումը և չխոչընդոտվի Հայաստանի Հանրապետության կողմից ստանձնված միջազգային պարտավորությունների բարեխիղճ կատարումը:

Ստացվում է, որ ՍԴ այս որոշումը հող է նախապատրաստում ՀՀ-ում ևս բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի ներդրման համար:

Հարց

Սոցցանցերում պոռնոգրաֆիկ նկարներով էջեր բացելու դեպքում ի՞նչ քրեական պատասխանատվություն է սահմանված:

Ն. Մարկոսյան, Սյունիքի մարզ

Պատասխան

 ՀՀ քրեական օրենսգրքի  263-րդ հոդվածը սահմանում է`

1. Պոռնկագրական նյութեր կամ առարկաներ, այդ թվում՝ տպագիր հրատարակություններ, կինոյի և տեսաֆիլմերի նյութեր, պատկերներ կամ պոռնկագրական բնույթի այլ առարկաներ ապօրինի տարածելը, գովազդելը, իրացնելը, ինչպես նաև այդ նպատակով պատրաստելը՝

պատժվում են տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով:

2. Պոռնկագրական բնույթի համակարգչային ծրագրերի, կինոյի կամ տեսաֆիլմերի նյութերի, պատկերների կամ պոռնկագրական բնույթի այլ առարկաների ստեղծմանն անչափահասներին մասնակցելուն հարկադրելը, ինչպես նաև համակարգչային համակարգի միջոցով մանկական պոռնոգրաֆիայի ներկայացնելը՝

պատժվում են տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի չորսհարյուրապատիկից ութհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ առավելագույնը երեք ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երեք տարի ժամկետով:

3. Նույն արարքը, որը կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից՝

պատժվում է ազատազրկմամբ՝ երկուսից չորս տարի ժամկետով:

Քաղաքացու առաջադրած հարցի բովանդակությանը վերաբերելի է ՀՀ քր.օր-ի 263 հոդ. 1-ին մասի սահմանումը` նյութեր, պատկերներ տարածելը, ինչպես նաև այդ նպատակով պատրաստելը պոռնոգրաֆիկ նկարներով էջեր բացելը սոցցանցերում: Սոցցանցում էջ բացելը, պատրաստելը, որպես գործողություն համընկնում է ՀՀ քր. օր-ի 263 հոդ. 1-ին մասով նախատեսված արարքին, հետևաբար նաև ենթադրում է օրենսդրի կողմից սահմանված համապատասխան քրեական պատասխանատվություն:

Հարց

Խնդրում եմ տեղեկացնել, թե ո՞ր ապրանքատեսակները գովազդելու դեպքում սահմանափակումներ կան, և արդյո՞ք սննդային հավելումներ գովազդելու համար հարկավոր է ԱՆ գովազդի թույլտվություն:

Լիլիթ Ղազարյան, ք. Երևան

Պատասխան

 Գովազդի մասին ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածում նախատեսված են բոլոր այն ապրանքները, որոնց գովազդը ունի որոշակի առանձնահատկություններ: Այսպես,

1. Ալկոհոլային խմիչքների և ծխախոտի գովազդներում արգելվում է՝

ա/ ներշնչել, որ ալկոհոլը և ծխախոտն ունեն բուժական, խթանող, հանդստացնող և լարվածությունը թուլացնող հատկություններ.

բ/ դրդել սպառողներին ալկոհոլի և ծխախոտի լայն օգտագործմանը, բացասական գնահատական տալ չափավոր օգտագործմանը կամ չօգտագործմանը.

գ/ ներկայացնել խմիչքներում՝ ալկոհոլի, իսկ ծխախոտի մեջ՝ նիկոտինի պարունակության բարձր աստիճանը՝ որպես դրական հատկություն։

2. Արգելվում է ծխախոտի այն գովազդը, որում չկա ծխելու վնասակարության մասին նախազգուշացնող տեղեկություն։

3. Արգելվում է ալկոհոլային խմիչքների և ծխախոտի գովազդման ժամանակ դիմել անմիջապես անչափահասներին։

4. Արգելվում է ալկոհոլային խմիչքների և ծխախոտի գովազդի ժամանակ ցույց տալ դրանց օգտագործման ընթացքը։

5. Արգելվում է զանգվածային տեղեկատվության էլեկտրոնային միջոցներով ալկոհոլային խմիչքների ու ծխախոտի գովազդը ժամը 7.00-ից մինչև 21.00-ն։

6. Արգելվում է դեղամիջոցների, բուժտեխնիկայի և բուժական մեթոդների գովազդը՝ առանց Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության թոևւյլտվության։

Արգելվում է թմրադեղերի, թունավոր և ուժեղ ազդող դեղամիջոցների գովազդը։

Արգելվում է այն դեղամիջոցների, բուժտեխնիկայի և բուժական մեթոդների գովազդը, որոնց կիրառումը պահանջում է բժշկի հատուկ նշանակում։

Դրանց ցանկը հաստատվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից։

7. Արգելվում է զենքի և զինամթերքի գովազդը՝ բացառությամբ որսորդական և սպորտային զենքի և զինամթերքի։

Որևէ այլ նորմ չկա, որը կարգելեր կամ կսահմանափակեր սննդային հավելումների գովազդը կամ դրանց գովազդելու համար կսահմաներ որոշակի կարգ, հետևաբար դրանց գովազդի համար որևէ թույլտվություն հարկավոր չէ, որքանով այդ գովազդը չի հակասի գովազդի մասին օրենքին:

Հ.Գ. Ձեզ հետաքրքրող հարցերը կարող եք ուղարկել armv12@mail.ru էլ հասցեին: Իրավաբանական խորհրդատվությունը կմատուցեն ճանաչված փաստաբանական գրասենյակներ: