Տարօրինակելով Երեւանը (Queering Yerevan) կոլեկտիվի արվեստի թվով երրորդ ինտերվենցիան տեղի ունեցավ հուլիսի 31ից – օգոստոս 1-ը:

Թարգմանությունը այն կոնցեպցիան է, որի շուրջը կայացավ «Տարօրինակելով Երեւանը» կոլեկտիվի կազմակերպած ցուցահանդեսը Կանանց ռեսուրսային կենտրոնի այգում: Վիդեո, ֆոտո, փերֆորմանս(ձեախաղ), դերային եւ հեղինակային ընթերցումներ, եւ այդ բոլորի մեջ՝ թարգմանություն: Թարգմանությունն այսօր ամենուր է: Այն անհրաժեշտ է ամեն քայլափոխի: Ցուցահանդեսի նպատակներից մեկն է` շեղվել նեղ լեզվական թարգմանությունից եւ անցնել ավելի գլոբալ համամարդկային թարգմանչական պրոբլեմների:

Հասարակության մեջ առկա փոխըմբռնման ցածր մակարդակը, անհանդուրժողականությունն ու դրանից բխող ագրեսիան մեր փոքրիկ երկիրը վեր են ածել Բաբելոնյան աշտարակի, որտեղ մարդիկ խոսում են հայերեն, բայց չեն հասկանում իրար:

Մի խմբակցություն մյուսին, մի «տուսովկա» մեկէլին, կանայք՝ տղամարդկանց, տղամարդիկ՝ կանանց… Եվ մինչեւ ե՞րբ և մինչեւ ո՞ւր: Ու այստեղ օգնության է գալիս թարգմանությունը, այն է՝ ամեն ինչ դարձնել մաքսիմալագույնս հասկանալի ու ըմբռնելի որքան հնարավոր է շատ մարդկանց համար:

Հայաստանում գերիշխող հետխորհրդային մշակույթի, տարօրինակող (queer) տարածքներում այն առավել արդիական է, քանի որ սովորույթն ու մտածելակերպը հակասության մեջ են ժամանակի ու ժամանակակից մարդու հետ:Եւ էական չի, թե դա ոնց կարվի՝ բառերով, պարով, ձայնով, թե լուռ ժեստերով:

Մնջախաղը ևս թարգմանություն է` արվեստ, որ ուղեկցել է մարդուն դարեր շարունակ։

Թարգմանության արվեստը, նաև ոչ լեզվական, անհիշելի ժամանակներից ուղեկցել է մարդուն` ունենալով տարաբնույթ դրսևորումներ։ Ամեն բան չէ, որ բառերով են ասվում, այս ենթատեքստի հիմքում մարդու ինքնաարտահայտումն է, որի ձևերին էլ փորձել են ծանոթացնել ցուցահանդեսի կազմակերպիչները։

Օրինակ`Մելինէ Տէր Մինասեան և Լողելին Քոենիգ
Ձևախաղ Վիոլետ Գրիգորյանի «Ինքնահավաստում» բանաստեղծության շուրջ (ֆրանսերենով ու հայերենով)
Մէլինեն ու Լողելինը սկզբում միաժամանակ ֆրանսերենով, հետո հետզհետե հայերեն մեկումեջ բառեր ու նախադասություններ ավելացնելով հասան սինխրոն թարգմանության: Այդ ամենն ուղեկցվում էր նաեւ մարմնի ժեստերով: Ձեւախաղն ավարտվեց ոչ հայկական գործիքի նվագակցմամբ։

Երբ դեռ նոր էր սկսվել Մելինէի ու Լողելինի ձեախաղը, Իլեյն Կրիկորեանը սկսեց հանվել ու հագավ տղամարդու հագուստ, նկարեց բեխեր: Ներկաները դեռ չգիտեին, որ դա նույնպես ձևախաղ է, դա թարգմանությունն է կնոջ՝ տղամարդու, կերպարանափոխումի` մի գենդերից մյուսը այնքան հանգիստ, սուս ու փուս, որ որոշ հանդիսատեսներ նույնիսկ նայում`ու չէին հասկանում, թե ի՞նչ է կատարվում:

Վերջում անցկացվեցին ավանդական քննարկումներ, որտեղ չնայած կիսաանգլերեն-կիսահայերենին ինչը պարզ չէր՝ պարզ դարձավ:

Լուսինե Վայաչյան

Ընկերներիցս մեկն ասեց՝ մի լուսանկարիչ ուզում է նկարել ինքնասպանության փորձի դիմած մարդկանց, կուզե՞ս լուսանկարվել: Քանի որ նախկինում ունեի չհաջողված էդպիսի փորձ, քանի որ ըստ իմ աշխարհընկալման էս կյանքիդ վերջ տալով մի այլ կյանքի սկիզբն ես դնում, ու վատ ես դնում, համաձայնվեցի պատմել պատմությունս (որն այստեղ շարադրել դեռ պատրաստ չեմ),ու լուսանկարվել: Էդպես ծանոթացա Կարենի հետ:

Կարեն Միրզոյան՝ ազատ լուսանկարիչ է արդեն 3 տարի, համագործակցում է գրեթե բոլոր համաշխարհային (դոկումենտալ և լրագրողական) հայտնի ամսագրերի ու թերթերի հետ: Միաժամանակ աշխատում է մի քանի պրոյեկտների վրա՝ ինքնասպանության թեմայով, չճանաչված երկրների (Աբխազիա, Հարավային Օսեթիա, Ղարաբաղ), նաև Թուրքիայի ու Հայաստանի սահմանի, Իրանի անդեգրաունդ մշակույթի, Ռուսաստանում, Բելառուսում, Լիբանանում ու էլի մի շարք երկրներում ևս ունի պրոյեկտներ, Ամերիկայում նկարում է այն մայրերին, ովքեր զավակներ են կորցրել իրաքյան պատերազմում: Ունի բազմաթիվ մրցանակներ: Նա միակն է, որ այս տարի հեղինակավոր Magnum Foundation-ից (Magnum Agency) ստացել է երեք տարբեր մրցանակ: Այդ նույն Magnum Foundation-ը նրան մտցրել է 20 լուսանկարիչների ցանկի մեջ, որոնք մեծ ներդրում են կատարել համաշխարհային լուսանկարչության մեջ: Կարենն տարիքով ամենափոքրն է ՝ 29 տարեկան, նրա անվան կողքին լեգենդների անուններ են՝ Eugene Richards, Paolo Pellegrin, Larry Towell, Gilles Peress, Simon Norfolk, Alex Majoli, այդ մարդիկ 50-70 տարեկան են: Չնայած նրան, որ կարող է ունենալ 99% զբաղվածություն, աշխատակցել այնպիսի անունով ամսագրերի ու թերթերի, ինչպիսիք են «Репортер», «Newsweek» ու «New yorker», «New york times» ու «Wall street», գերադասում է անել սեփական պրոյեկտները:

— Բա ո՞նց ես փող աշխատում, որ ինքդ ես որոշում ինչ նկարես:

— Դե, ասենք, «Репортер»-ին ասեցի իմ իդեան, նրանք ֆինանասավորում են, ես գնում եմ ֆոտոներ եմ անում, պատմություններն եմ բերում, ու էդպես, վարձատրվում եմ: Բայց դա էն աշխատանքը չի, որ ինձ ասեն՝ գնա սոցիալական բաներ նկարի, կամ ինչ-որ ուրիշ բան: Ես ինքս եմ ընտրում, աշխատատուն գաղափարը կամ վերցնում է, կամ՝ ոչ:

— Ինչի՞ համար ես դու անում էս պրոյեկտը, ի՞նչը քեզ դրդեց դրան, ինչի՞ մասին է:

— Մի շրջան եղավ կյանքումս, երբ իրար հետևից ինձ մոտ մարդիկ ինքնասպան եղան, կամ փորձեր արեցին: Ես շատ էի ցնցված, ու ուզեցի ինչ-որ կերպ արտահայտվել: 2005 թվից ես լուսանկարում եմ մարդկանց, որոնք փորձել են ինքնասպանության փորձ անել, և ինչ-ինչ պատճառներով դա նրանց չի հաջողվել: Ես նաև ձայնագրում եմ նրանց, լսում նրանց պատմությունները, հարցեր եմ տալիս, թե ի՞նչ էին նրանք մտածում, ի՞նչն էր նրանց դրդել դրան, և հիմա ինչ են մտածում, ինչպե՞ս է փոխվում նրանց կյանքը: Սկզբում նպատակ ունեի 12 տարբեր երկրներում նկարել մեկական պորտրետ 12 հոգու: Ես հույս ունեմ, հաջորդ տարի ստեղծել կայք, որտեղ կլինեն նրանց ֆոտոներն ու պատմությունները, իհարկե պետք է նորից համաձայնեցնեմ, հնարավոր է նրանք մտքափոխ են եղել էս ընթացքում, ու չեն ուզենա, որ իրենց տեսնեն հարազատներն ու բարեկամները: Հայաստանում դա ավելի հաճախ է պատահում: 2005թ. ես նկարել եմ մարդկանց, որոնց մի մասը հիմա էլ չի ուզում ներկայացված լինել պրոյեկտում: Բայց կան մարդիկ, որոնք ուզում են իրենց պատմության մասին հայտնել, ասել, որ դա ելք չի: Իմ նպատակն էլ է դա, որպեսզի մարդիկ, որոնք հիմա են գտնվում դժվարությունների մեջ, տեսնեն այդ մարդկանց, իմանան նրանց պատմությունները, ու բացառեն իրենց համար այդ կերպ պրոբլեմները լուծելու` ինքնասպանության տարբերակը:

— Իսկ որո՞նք են հիմանական դրդապատճառները:

— Տարբեր երկրներում տարբեր են: Բայց կա երեք անփոփոխ լիդեր՝ ընտանեկան վիճակը, ֆինանսական պրոբլեմներն ու դժբախտ սերը: Դրանք հավասար են: Բելառուսում օրինակ, շատ են նարկոտիկներից հուսահատ ինքնասպանությունները: Մարդիկ հոգնելով իրենց կախվածությունից գնում են կանխամտածված քայլի՝ ներարկում են իրենց չափաբաժնից շատ թմրանյութ: Թմրադեղերի ու խմիչքի ազդեցության տակ հաճախ նաև կատարվում են այլ դրդապատճառներով ինքնասպանության փորձեր:

Ամերիկայում շատ են դեպքերը, երբ մարդիկ մենակությունից, կամ հասարակությունում իրենց տեղը չգտնելու պատճառով գնում են ինքնասպանության: Եվրոպայում էլ են հիմանականում էդ պատճառով ինքնասպանություններ գործում: Նորվեգիան, որ սոցիալապես ապահով երկիր է, և թվում է, թե ի՞նչ պատճառ պիտի լինի, երկար տարիներ գլխավորել է ինքնասպանության վիճակագրական սանդղակը: Հիմա տարբեր հետազոտություններում լիդերները տարբեր են, բայց պատկերը հիմնականում հետևյալն է՝ Բելոռուսն ու Ռուսաստանը առաջին և երկրորդ տեղերում են փոխնիփոխ, նաև Ճապոնիան ու եվրոպական երկրները: Ռուսաստանում պատճառը նաև խմիչքն է: Եվրոպայում, ԱՄՆ, Կանադա նաև՝ նարկոտիկները: Ճապոնիայում շատ են մասսայական ինքնասպանության դեպքերը, կամ իսլամական ֆունդամենտալիզմի երկրներում` «շահիդների» դեպքերը, բայց դա արդեն կրոնական դրդապատճառներ են:

— Իսկ դու հոգեբանների հետ համագործակցում ես:

— Ինձ համար մարդկանց պատմություններն ավելի կարևոր են, քան հոգեբանի վերլուծությունը, նրանք ինձ ավելի են օգնել հասկանալու, ինչո՞ւ են մարդիկ դիմում ինքնասպանության: Իհարկե ինտերնետից ես հոգեբանական վերլուծություններ կարդում եմ:

— Դու քո պրոյեկտը անում ես արդեն վաղուց` 2005 թվից սկսած: Ինչպե՞ս ես պատկերացնում այն ավարտուն տեսքով:

— Ամեն երկրում 10-12 մարդ եմ նկարելու, կայքը լինելու է միակողմանի, այսինքն՝ այնտեղ դրված են լինելու մարդկանց ֆոտոներն ու պատմությունները: Նաև 4-5 երկրներում անում եմ դիմանկարների շարք, ու դա ուղեկցվելու է նաև մարդկանց պատմած պատմությունների աուդիոյով: Հետագայում, կայքում գրանցվելով ամեն մարդ կարող է դնել իր ֆոտոն ու պատմել իր պատմությունը: Անտեղ չի լինելու ֆորում, կամ այլ` քննարկելու կամ արձագանքելու հնարավորություն, մարդիկ միայն մտնելու են ու պատմություններ կարդան, նայեն ինքնասպանների լուսանկարները:

— Պրոյեկտը կոմերցիա չի՞ հետապնդում: Դու ներկայացնելո՞ւ ես այն ինչ-որ մրցանակային ցուցահանդեսի, կամ փառատոնի:

— Բոլորովին, ոչ արվեստի դաշտում, ոչ կոմերցիա, ոչ կարիերային ինչ-որ նպատակ չկա։ Նպատակը մեկն է՝ մարդկանց, որոնք ուզում են նման քայլի դիմել, օգնել հետ կանգնելու դրանից: Մարդկանց պատմությունները, որտեղ նրանք պատմում են, թե ինչի՞ են եկել, ինչի՞ են հասել իրենց մտորումներում ինքնասպանության փորձից հետո, ինչպե՞ս են գնահատում կյանքը, վերաբերվում դրան:

-Տոկոսային հարաբերակցությամբ փոշմանողներն են շատ, թե՞ հակառակը:

Հիմնականում, այն մարդիկ, որոնք համաձայնվում են նկարվել` փոշմանողներն են: Իսկ մարդիկ, որոնք հաստատակամ են, շատ քիչ են` մոտ 3-5%, նրանք չեն էլ ուզում խոսալ դրա մասին: Նրանց մոտ դա գաղափարախոսութուն է:

— Ինքնասպանության ձևերը, մեթոդներն ինչ-որ տարբերակումով՝ ազգային, սոցիալական, ինետլեկտուալ, կտրուկ զանազանվո՞ւմ են:

— Դե, որոշ բաներ կան իհարկե՚, բայց հիմնական ձևերը նույնն են՝ երակները բացել, կախվել ու բարձությունից ցած նետվել:

— Իսկ քո հանդիպած ամենանրբին, ամենակատարյալ ձևը ո՞րն է:

— Կար մեկը, որը երկար պատրաստվում էր դրան, մարելով բոլոր պարտքերը, ներողություններ խնդրելով բոլորից, ում նեղացրել էր, կարգավորելով կյանքն իր շուրջն այնպես, որ այն առանց իրեն շատ չփոխվի՝ ու թողել գնացել էր ուրիշ երկիր կորելու ու մեռնելու: Այնպես, որ դա ոչ թե ցուցադրական էր, մարդկանց ինչ-որ բան ապացուցելու համար, դա էդ մարդու շատ լուրջ որոշումն էր: Շատերն են կորում մեր տեսադաշտից, ոչ ոք չի իմանում նրանք ո՞ւր են, հնարավոր է այդ կորածների մեջ կան այդպիսիք: Կա նաև հակառակը. որ մարդիկ դա անում են ավելի շատ էպոտաժի համար, տպավորություն թողնելու, մեղադրական սրտաճմլիկ նամակներ են գրում: Խաղում են:

— Բայց ես դեպքեր գիտեմ, որ խաղն էնքան է տարել մարդուն, որ նա ազարտի, աֆեկտի մեջ ընկնելով գնացել է մինչև վերջ, ինքն էլ չգիտակցելով, որ խաղը վեր է ածվել իրականության:

— Այո, էդպիսի դեպքեր էլ կան, ու էդ դեպքերում չհաջողված ինքնասպանության փորձերը դժվար կրկնվեն, մարդն արդեն ինքն իրենից՝ է սկսում վախենալ, ու էլ նմանատիպ քայլեր չի ձեռնարկում: Հիմնականում նրանք դա անում են, որ մարդիկ իմանան, թե ինչքան վատ են իրենք, որ էդպիսի բան են անում:

— Հիմա կայքը ե՞րբ պատրաստ կլինի:

— Ինչպես ամեն լավ բան, սա էլ դժվար է արվում, չեմ հասցնում, հույս ունեմ՝ շատ շուտով: Ամեն մարդ պետք է կյանքում մի լավ բան անի, որ ապրել ուզի: Ես սա եմ անում:

Լուսինե Վայաչյան

Լուսանկարներում՝ Կարեն Միրզոյանն ու նրա «դեմքերը»

Իգոր Տիխել, ծնվել է 1970 թ։ Իր երեք ինքնասպանություններից վերջինի փորձը նա կատարել է 2004թ: Իգորը տառապում էր տուբերկուլյոզով, և մի թոքը հեռացված էր: Երբ հասկացել է, որ իր կյանքը կրճատվել է, ընկել է դեպրեսիայի մեջ: Հիվանդանոցում նա որոշել է ավելացնել իր դեղորայքի չափաբաժինը: Նրա ծրագիրը հաջող էր ընթանում, մինչև բժիշկը նկատելը… Նա փրկել է Իգորի կյանքը. Այսօր, Իգորը կոթողներ է քանդակում, ապրում է Մինսկի կենտրոնում, ունի նաև բնակարան Ռուսաստանում. Նա շատ ակտիվ է աշխատանքում և սիրում է կյանքը:

Յանա Ռուսակևիչը միշտ իրեն զգացել է սեփական տնից, ընտանիքից դուրս: «Ես լաց եմ եղել համարյա ամեն օր: Եթե ես մի շաբաթ չէի ուտում, ոչ ոք չէր էլ նկատում, ուշադրություն չէին դարձնում: Ոչ ոք ինձ չէր սիրում այնպես, ինչպես ես էի ուզում»- պատմել է Յանան: Երբ նա 13 տարեկան էր, ուզել է գնալ դիսկոտեկ իր ընկերների, ու մի աղջկա հետ, որին սիրում էր: Ծնողները թույլ չեն տվել: Նա դեղահաբեր է կուլ տվել: Դա նրա առաջին ինքնասպանության փորձն էր: Նա այժմ շնորհակալ է ծնողներին իր կյանքը փրկելու համար: Չնայած դրան, Յանայի մոտ էլի են եղել ինքնասպանության փորձեր: Մի անգամ նա կտրել է իր երակները, որ ամուսինն իր նարկոտիկներին ձեռք չտա: Ավելի ուշ, երբ իմացել է, որ իր սիրելի ընկերուհին իրեն խաբում ու դավաճանում է, որոշել վերջ դնել կյանքին, թռչելով պատուհանից: Ըստ նրա, այդ ինքնասպանության մղումներն իր մոտ ինքստիքյան են առաջանում: Նա ասում է, որ ամեն անգամ իրեն ապուշ է զգում, երբ փորձում է վերջ դնել կյանքին: Բայց, երբեմն, ինքը զգում է, թե ոնց է աշխարհն իրար խառնված, ու մեռնելը` դա ելք է…

Միքայել՝ նկարիչ Ժոդինո քաղաքից, ներկայումս անվտանգության ծառայող է աշխատում գործարանում: Հինգ տարի առաջ նա ինքնասպանության փորձ է կատարել, կրակելով իր կրծքին: Նա ինքնասպանության մասին մտքեր հաճախ է ունեցել, բայց այդ փորձը շատ ինքնաբուխ է ստացվել՝ Միքայելը ծնողների տանը գտել է ատրճանակ ու կրակել իր վրա: Կրակելուց հետո հենց ինքն էլ շտապ օգնություն է կանչել, որ փրկեն կյանքը: Այդ րոպեներին նա ցավ չի զագացել, անտանելի ու երկարատև ցավն ավելի ուշ է եկել: Դրանից հետո՝ նա աշխատել է դիահերձարանում: Հիմա ամուսնացած է, երջանիկ ու լիովին խորացել է արվեստում ցանկանում է ընդունվել Պրահայի գեղարվեստի ակադեմիա:

Մե´նք ենք մեր երկրի տերը

Ես ապաքաղաքական եմ, ոմանք գիտեն ինչու, ոմանք ոչ: Ասեմ, որ չեմ սիրում ինչ-որ բան անել, որի վերջը հստակ չեմ տեսնում, չեմ կարող գնալ մի մարդու, կամ գաղափարի hետևից, որին 100% չեմ վստահում, դա սիրահարվածություն չի, որ անցնի, կամ վերածվի սիրո ու երկարատև հարաբերությունների: Ու չնայած իմ բնատուր ակտիվությանն ու նաև, ինչո՞ւ չէ, լիդերությանը, որը պատրաստ եմ գործածել որպես վառելանյութ, ես Երևանում գտնվելուս բոլոր 5 տարիներին մնացի ապաքաղաքական: Մինչև շաբաթ օրը facebook-ում իմ ընկեր Արա Նեդոլյանի ստատուսը չկարդացի`

«Իսկ գուցե՞ Լևոնը պարզապես հրաժեշտ է տալիս. նա ունի սովորություն գնալ հենց այս հնչեղության տակ»:

Կարդացի Լևոնի ելույթը ՀՀՇ համագումարում, հետո ստատուսի տակի մեկնաբանությունները: Ինքս էլ գրեցի, ու չնայած տղամարդիկ ինձ բանի տեղ չդրեցին, այնուամենայնիվ որոշեցի էլի գրել.

«Գիտե՞ք ինչ, ես մտածում եմ, որ հենց մեր սերունդը, որ սովետի վերջին եղել է 15-25 տարեկան, պիտի վերջապես իր վրայից մաքրի անհաջողակի կնիքն ու սկսի գործել։ Ամեն կարգին մարդ, ամեն մտածող անհատ, ով էս փոփոխությունների տարիներին կորցրել է երիտասարդությունը, պիտի երկրորդն ապրի ու միասին պիտի մի բան անենք: Ես քաղաքականապես ակտիվանում եմ, օգտագործե´ք ինձ:»

Կյանքումս առաջին անգամ ուզում եմ քաղաքական մի բան գրեմ, ստատուսդ դրդեց: Ասում եմ Արա Նեդոլյանին, էնքան տարբեր բաներ էին գրում, շփոթվեցի: Ուզում եմ հասկանամ իրականում ի՞նչ է եղել, կա ու ի՞նչ սպասել քո տեսանկյունից, որովհետև վստահում եմ քաղաքական վերլուծությանդ չնայած թատերագետ ես։

— Հա, ես էլ չկարողացա քնարկմանը հետևել: Ուրեմն, կա հարցի երեք մակարդակ: Մեկում՝ ամենավերևում՝ Լևոնը լավն է, նա միակն է, որ հասկանում է քաղաքական կյանքը շատ բարձր, թատերական, կերպարային, նապոլեոնյան մակարդակով։

Հասկանում է, ինչպես անել, որ լեգիոնները քայլեցվեն, մի գուցե բաստիլները ընկնեն: Հերոսի կայացում՝ նա գիտի դրա գաղտնիքը ու կայանում է: Մյուս մակարդակով նա շատ հանդուգն է, համառ ու ազարտով, մինչև ինքնասպանության եզր: Ես, որ գրել էի հոդվածումս` Լևոն, Ղարաբաղի մասին դու առհասարակ էլ մի խոսա, քո թեման չի, Մանվելը Սարգսյան ավելի լավ է դրանից ջոկում, նա սկզբունքորեն իմ ինադու էդ երեկվա ելույթը ունեցավ, հատուկ պրովոկատիվ և ծայրահեղացված ձևով: Դե, հասկանում ես, որ «ես» ասելով ի նկատի ունեմ նաև բազմաթիվ այն մարդկանց, որոնք հրապարակավ նման բաներ էին ասում:

Երրորդ մակարդակը նույնպես դրական չի, դե, երկրորդը նայած, երկակի է, բայց երրորդը հեչ լավը չի, իսկապես չի հասկանում, որ աշխարհը ճիշտ նույն Հայաստանի նման է կառուցած, ուզենաս՝ կանես, իրեն թվում է, որ աշխարհը ավելի լուրջ կառույց է, ու նա` Լևոնը, կարողանում է գուշակել նրա կամքն ու խաղեր խաղալ, որ մենակ ինքն է հասկանում, ուրիշ `ոչ ոք: Բայց խաղերը, որոնք ինչ-որ կերպ ստացվում էին երկրի նախկին նախագահի մոտ, լրիվ անտեղի են ընդդիմության ղեկավարի համար, նա իրեն իսկապես մեկ-մեկ նախագահ է զգում ու իր ճիշտ տեղը մոռանում: Հիմա, չգիտեմ, հետը սկսեմ հակառակով խոսալ, ինչ անեմ, ասեմ` Լևոն, միանշանակ կենտրոնացի Ղարաբաղի հարցի վրա, հեղափոխության մասին չմտածես անգամ, առավել ևս՝ մշակութային հեղափոխության: Էլի «ես»-ը` «մենք» հասկացի: Հակադրվելու մի զարմանալի մոլուցք ունի Լևոնը:

— Իսկ ինչո՞վ է դա պայմանավորված, կամ հիմնավորված, հո քմահաճույք չի , նա հո պատանյակ չի՞:

— Դե, 98-ին նա գնաց նույն իրավիճակում, ու երևի որոշեց` այս անգամն էլ ճիշտ նույն եմ անելու, կամ զոռով ճեղքելու եմ կյանքիս ամենամեծ անհաջողությունը, կամ թող էլի ըմբոստանան, էլի հեռացնեն, չգիտեմ:

— Զոռով ճեղքելը, էդ ո՞րն է:

— Հասկանո՞ւմ ես, իշխանություն քշելը ու իշխանություն դառնալը նա արել է, նոր նվաճում չկա դրա մեջ, իսկ այ կամովի փոխել երկրի արտաքին կոնտեքստը նրան դեռ չի հաջողվել։ Դա ճչացող ու ճեղքող մարտահրավեր է նրա համար ։ Ռեալ միջազգային բարձր շախմատի օրենքները չեն էլ թույլ տալիս տարածքներ հանձնել, ցեղասպանությունից հրաժարվել, բայց ուզում է հենց դա ճեղքել, անել անհնարինը:

— Ես դիլետանտ եմ , բայց ինձ թվում է, չի կարող:

— Դե, կանխագուշակում է, ինչպես ամեն մի հոգեվերլուծություն:

— Ես միշտ մտածել եմ, ինչի՞ ինձ իր ֆիգուրը համակրելի չի, ես նրա ոչ լավն եմ տեսել, ոչ` վատը, էստեղ չեմ եղել: Ինձ մոտ վիզուալ-լսողական—ինտուիտիվ ընկալումն ավելի ուժեղ է, քան մարդու արտաբերած բառերը, որը միտք ու խոսք են կազմում, ու էդ բոլորը բերել էր նրան, որ ես Լևոնին չէի ընկալում ավելին, քան մտավորական, չէի կարողանում նրան տեսնել «տիրակալ», «փրկիչ», «լիդեր»…

— Բայց ես կասեի, որ հենց դա է Լևոնի լավը: Ինձ համար էլ նա այդպիսինը չի, նա սկզբունքորեն միայնակ է, հերոս է, մեծ դերասան, բայց հակակոմունիկատիվ է: Բայց մյուս կողմից հետը խոսելը պետք է, որ հաճելի լինի:

— Միանշանակ` եթե նա քեզ ընդունի`ինչպես հավասարը հավասարին:

— Կամ` անտարբերը անտարբերին:

— Ես, որպես մարդ, որը չի հետաքրքրվել քաղաքականությամբ, միշտ եղել է ապաքաղաքական, ընկերներ է կորցրել զանազան ճամբարներում, չգիտես ինչու սկսել է հետաքրքրվել, թե ի՞նչ է կատարվում ՀՀՇ — ՀԱԿ տիրույթում, և ընդհանրապես քաղաքական դաշտում: Հիմա ես գրեմ ո՞նց եմ տեսնում, դու ասա` ի՞նչն է ճիշտ, ի՞նչը` սխալ: Էսպես ուրեմն: Եղել են իշխանականներ ու լևոնականներ։ Հետո բուսնել են երրորդ ուժեր, հիմա էլ` ՀԱԿ: ՀԱԿ-ում ովքե՞ր են, իհարկե հասկանում եմ, որ հիմնական բջիջը ՀՀՇ-ն է, բայց է՞լ ովքեր են: Ու ի՞նչ են հիմա կիսում ՀՀՇ-ն ու ՀԱԿ-ը: Գեղամյան, բան- ման չեմ հաշվում դրանք գիտեմ ո՞վ ե ն եղել և ինչի համար:

— Դե, բարդ է, ես ասեմ մի քիչ պատկերավոր, բայց դա իմ պատկերացումն է….

— Հա ասա, ասենք` ազնվական ապուշին , էդ ես եմ, որն ուզում է ամեն ինչ լավ լինի, ասա ո՞վ է ճիշտ, ո՞վ է սխալ, կամ սուտ, ո՞վ է խաղում, ո՞վ է բնական, ես քեզ վստահում եմ:

— Եղել են սկզբից լևոնականներ` մի պուճուր բուռ, շատ հավատարիմ, որոնք տասը տարի չեն լքել, ինչպես իրենց խայտառակված, լռող առաջնորդին, այնպես էլ իրենց շատ կուռ թեև դեմոկրատական, բայց շատ դոգմատիկ մտածելակերպը: Ու եղել են իմ նման մարդիկ՝ հանդիսատեսներ, որոնք անհամբեր ուզում էին, որ ներկայացումը սկսվի, բայց լավ չգիտեին՝ ինչ ներկայացում են ուզում: Մենք լևոնականներ չէինք, նույնիսկ նրան չէինք էլ սիրում նախագահությունից հետո:

— Բայց մասսա էիք ապահովո՞ւմ:

— Դե լսիր, նա սկսեց խաղալ ու գրավեց առաջին իսկ ելույթից։ Նա ակադեմիական տոնով, գիտակցական լեզվով դասախոսություն էր կարդում, չնայած մինչ այդ բոլորը համոզված էին, որ ժողովրդի հետ կարելի է խոսել միայն զգացմունքային տոնով, ոնց որ երեխայի կամ ապուշի հետ: Շատ կտրուկ էր ու խիզախ, մեկ մեկ էլ լկտի, ըսկի ոչնչից չէր ամաչում, ուզում էր պարում էր, ուզում էր Իսրաելի դրոշն էր հարթակ բերում, թե հենց հրեական պար էր պարում, արդեն չեմ հիշում, ու շատ-շատ չար էր մակբեթյան ուրախ ու խիզախ չարությունով: Ու ձմեռ էր, ու նա չար- չար ուրախությամբ լցված մի ծերուկ էր, որ ցրտերին հրապարակից չէր հեռանում, այնտեղ էլ գիշերում էր նստարաններին կամ իր մեքենայում կանգնած էր, կանգնած ու կանգնած, դու տուն էիր գնում, գործերովդ զբաղվում, ուտում,քնում, զվարճանում, բայց գիտեիր, որ նա կանգնած է, կանգնած ու կանգնած, խոսում է, խոսում ու խոսում, ու մարդկային «գրադուս»-ը իր շուրջը բարձրանում էր, բարձրանում ու բարձրանում, մթության ու ցրտի մեջ այդ հրապարակը շիկանում էր, լուսավորվում, ճառագայթում, ու մեկ էլ Նիկոլն էր շատ կարևոր, իր հիսթերիայի շեմին հասնող էքսպրեսիայով լրացնում էր հանդարտ, անխռով Լևոնին, հրապարակը զարթնեց, էներգիան սկսեց աճել ու տարածվել արդեն ինքնին: Հարվածից չհաղթած ընտրություններից հետո Լևոնի, ինչպես նաև ՀՀՇ-ի անկոտրունությունը ավելի վառ արտահայտվեցին, կարծեմ, ձմեռվա հերոսական, բեկումնային այդ կանգնելը արդեն ընտրություններից հետո էր:

— Ինչի՞ էր նա դա անում, ի՞նչ էր ուզում, իշխանությո՞ւն, ներո՞ւմ, ճանաչո՞ւմ:

— Եթե մինչև ընտրություն դա նախընտրական պայքար էր, ապա հետո սկսեց դառնալ հեղափոխություն: Մի պահ կարծում եմ` նա ուզում էր փոխել հենց կյանքը, այն երբ նա ասեց անխռով ձայնով. «Ես ամենից բարձր եմ դասում ազատությունը. պետությունից վեր, բարեկեցությունից վեր…» Ես, այնտեղ կանգնած այն պահին, նայում էի իրան ու մտքումս ասում. «Leon, tu peux venir…» Դա իսկապես հնարավոր էր, սկսեց հաղթել, չինովնիկները արդեն վազում էին հետները բանակցելու, Սերժի գումարած միտինգը շուռ եկավ, եկավ Ազատության Հրապարակ, այդ ժամանակ Ռոբը խփեց` մարտի մեկ…

Հետո արդեն Լևոնի կողմից արվում էին հիմնականում դիրքերը պահպանելու, ֆիքսելու քայլեր, որոնք բավականին հաջող էին` առաջին անգամ ընդդիմությունը ընտրությունները չկայանալուց հետո մնաց քաղաքականությունում իբրև որոշիչ, ստեղծեց կառույց, դաշտ, ընդդիմադիր ամբողջ մի հասարակություն: Շարժման ներսում առաջացավ կյանք իր նուրբ երանգավորմամբ՝ Շարժում, ՀԱԿ, ՀՀՇ, Ժիրայրը` «Սարդարապատով», Հանձնաժողովներ, Երիտասարդական թև… Կառույցի երանգավորումն ու բարդացումը, բազմակիացումը հենց ապրել է նշանակում, սա արդեն պարզապես Լևոն չի:

— Միշտ մի բան եմ մտածել, երբեմն ամաչել եմ էդ մտքից, բայց հիմա կասեմ. Լևոն-Սերժ-Ռոբ-համաշխարհային ազդակներ թաքուն դաշինք, դա ռեալ կարա՞ լինի, Լևոն-կատալիզատոր-պրովոկատոր-իրական ցասումը զսպող, այլ կերպ` Գեղամյանի քառակուսին, կարա՞ լինի , արդյունքում` մարդկանց իրենով անել, որ ղարաբաղի հարցը լուծվի կամ չլուծվի , որ երկրում իրական քաղաքացիական պատերազմ չսկսվի, որ անտեր-անղեկավար մարդ չմնա, բացի իմ նման «ապուշներից»:

— Որպես այդպիսին չէ, պարզապես, ասեցի, երբեմն նախագահ է խաղում, այստեղից առաջանում է այդ տպավորությունը, բայց դա միայն արտաքին տպավորություն է` առանց Լևոն ոչ մի ռեալ ցասում չկար էլ ու չէր լինելու, կամ`շատ կարճատև: Հիշենք թեկուզ 2007-ը` ժողովուդը լուրջ տարված էր ծառուկյաններով, բաղդասարյաններով, դաշնակցականներով, րաֆֆիներով, թեև Նիկոլն այն ժամանակ ամեն ինչ արեց, ինչ հնարավոր էր, ամենառադիկալն էր և ամենաարտահայտիչը, բայց շատ քիչ մարդ առհասարակ նկատեցին, բանի տեղ դրեցին:

— Չէի ասի, արդյունքում ահագին երիտասարդություն հավաքեց , որ Լևոնի հետևից չէին գնա, խելոք ջահելներ, մոդա դառավ Նիկոլ սիրելը:

— Հա, փայլուն «ՀԻՄԱ»-ն, հեղափոխական գվարդիան, իրենց մեջ հենց սկզբից առավելագույնս արտահայտված էր հենց մշակութային հեղափոխության պահը, ի՜նչ ափսոս, որ այսօր թողեցին ասպարեզը… Բայց դա իսկապես որ գոհարների մի բուռ էր: Չէ, իրական ընդդիմության փոխարեն չեկավ Լևոնը, դատարկ տեղ եկավ՝ իրենով սարքեց:

— Լավ, հասանք նրան, որ Լևոնը կարողացավ համախմբի, հետո՞, ի՞նչ անենք հետո:

— Հետո այս համախմբումը, խումբը նորից անհատականցվելու է, առաջանալու են առաջատար անհատներ, անհատների խմբեր, փոխադարձ կապեր՝ մի խոսքով, քաղաքացիական հասարակություն, Լևոնը ավելի ու ավելի դառնալու է սիմվոլիկ կենտրոն, կամ՝ պահեստային ատոմային զենք, որը նորից կօգտագործվի ճակատագրական պահին, հեղափոխության նոր գրոհի պայմաններում: Լևոնի հրաժեշտ որ ասում էի՝ ի նկատի ունեի նրա սիմվոլիկացումն ու ռեզերվացումը, Շարժման առօրյա ղեկավարությունից հեռացումը:

— Ես որ գրել էի ստատուսիդ մեկնաբանության մեջ, որ ամեն մեկդ կարա լիդեր լինի, կամ բոլորդ միասին, ու լիդերի ո՞վ լինելը սկզբում պիտի էական չլինի, համաձայն չե՞ս:

— Հա, լրիվ համամիտ եմ, ես էլ եմ նույնը գրել, որ մեր վրա ընկել է միայնակության, ազատության ու պատասխանատվության բեռը:

— Իսկ «մենք»-ը ո՞վքեր են, ո՞ր ուժերը , ռեսուրսները

— Յուրաքանչյուրը «Մենք»-ը տեսնում է իր համար, իր դիտանկյունից, մենքերը շատ պետք է լինեն: Իմ համար օրինակ ցանկալի «Մենք»-ը կլիներ ՀԱԿ-ի մշակույթի հանձնաժողովը, պլյուս փոքր խորհուրդը, պլյուս ՀԱԿ-ի երիտասարդական թևից (իրենք նոր գվարդիան են) երկրորդ ՀԻՄԱ-ն, թեև դեռ այդքան ստեղծագործ չեն: Անհատականացված որ ասեմ՝ ուզում եմ կանգնեմ Արման Գրիգորյանի, Նազարեթ Կարոյանի, Կարեն Անդրեասյանի, Սամվել Փարթամյանի, Վարդան Ջալոյանի, Հովհաննես Մարգարյանի, Գագիկ Չարչյանի, Աշխեն Գրիգորյանի,Դավիթ Վարդանյանի, Զառա Հովհաննիսյանի, անշուշտ կան էլի անուններ, մարդիկ, որոնց հետ իմ կապը դեռ չի կայացել կամ հստակեցվել, նման տիպի մարդկանց վրա եմ ես իմ հույսը դնում: Հաճույքով այնտեղ կտեսնեի նաև Նիկոլ Փաշինյանին ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանին:

— Ես որ գամ, կվերցնե՞ք:

— Անպայման՝ իհարկե, իմ անունից եմ ասում:

— Դե ես որ եկա, համոզվեցի ու հավատացի` գնացողը չեմ: Օգտագործե´ք ինձ:

Լուսինե Վայաչյան

Սադո-մազո սեքսուալ ծառայությունների ոլորտում գործող

«Տիրուհի» Լիլիթի պատմությունը

Սա էն թեմաներից է, երբ ասելիքը շատ է, բայց չգիտես ոնց սկսել:
Ուղղակի պատմեմ, ոնց գտա Լիլիթին: odnoklassniki.ru սոցիալական ցանցում փնտրում էի մարմնավաճառի` հարցազրույց անելու համար, քանի որ գիտեի, որ նրանք կլիենտ ձեռք բերելու համար օգտվում են նաև սոցիալական ցանցերից: 20-30 տարեկան հայաստանաբնակ կանանց մեջ հանդիպեցի դիմակով մի լուսանկարի, որի տերը Լիլիթ անունով մի աղջիկ էր: Գրեցի, ինձ պատասխանեց, ու գրեց, որ լսել է իմ մասին: Զրույց ծավալվեց, սկսեցի հարց ու փորձ անել, նա գրեց, որ թեև ինքը մարմնավաճառ չի, բայց կարծում է, որ ինձ կհետաքրքրի, քանի որ այն, ինչով նա զբաղվում է, նույնպես սեքսուալ ծառայությունների ոլորտից է:

BDSM — Bondage (կապկպել, սահմանափակել շարժումները) Domination (գերիշխանություն, տիրապետություն) Sadism (սադիզմ) Masochism (մազոխիզմ), հայերեն այն չի հապավվել դեռևս, փորձեմ անել` ԿՏՍՄ, լավ էլ հնչում է, եթե ինտեգրվել է և կիրառվում է, ապա հապավումը պետք է:

Չնայած, սեքսուալ պերիվերսիաները (այլասերումներ) ազգային պատկանելություն չունեն, և ըստ իս, ընդհանրապես սխալ կլինի անվանել սեքսի հետ կապված ինչ-որ բան այլասերվածություն, եթե դա տեղի է ունենում երկուսի միջև և երկուսի համաձայնությամբ: Այս ծառայություններն ունեն երեք սկզբունք` անվտանգություն, կամավորություն (ոչ որպես կամավորական իմաստով, այլ որ մարդն իր կամքով է անում այդ ամենը) և բանականություն: Ինչևէ, Լիլիթն աշխատում է ԿՏՍՄ ծառայություններ մատուցող, բացառապես որպես դոմինանտ` Տիրուհի, տղամարդ-կին հարաբերություններում տիրուհի-ստրուկ դերաբաշխմամբ, հանդես է գալիս սադիստի դերում: Մնացածը` զրույցի մեջ ինքը կպատմի:

— Լիլիթ, 26 տարեկան, արվեստաբանության բակալավր, սիրում եմ կինոարվեստը, փորձում եմ ինքս կինո անել, նաև գրում եմ: Ֆեմինիստ եմ, պայքարում եմ արդարության համար և բողոքում այն ամենի դեմ, ինչ էս աշխարհում անում են մարդու հետ իր կամքին հակառակ, լինի դա ֆիզիկական, հոգևոր, թե սոցիալական բռնության տեսքով:

— Շատ կիրթ ու զարգացած աղջիկ ես երևում, մի՞թե էս քաղաքում քեզ համար մի այլ հարմար աշխատանք չգտնվեց, որ սկսեցիր զբաղվել դրանով:

— Ես հիմա էլ ունեմ աշխատանք, բայց իմ աշխատավարձը շատ քիչ է, իսկ ես ունեմ պրոբլեմներ, որոնք անհապաղ ֆինանսական լուծում են պահանջում: Ինձ շատ մոտ մի մարդ հեպատիտ C ունի, և եթե մոտակա կես տարվա մեջ չունենա 2 700 000 դրամ դեղորայք առնելու համար, լյարդի ցեռոզ կստանա: Դա դեռ առանց բժշկի վարձատրության ու ամենամսյա անալիզների գումարի, որը երևի մի 300 000 դրամ կկազմի: Մի խոսքով դոլարի վերածած` մոտ 8300 $ է պետք:

— Գիտեմ, արդեն 13 տարի է ես էլ ունեմ նույն պրոբլեմը, բայց դա ինձ չի ստիպում անել մի բան, որը դեմ է իմ սկզբունքներին: Իսկ ամեն բան, ինչ կապված է մարմինն ապրանք դարձնելու հետ, ինձ բարդ է ընդունել: Իսկ դու դա անում ես նույնիսկ ոչ թե քեզ համար, այլ քո մտերիմի: Ինչքա՞ն մոտ մարդ է նա քեզ:

— Իմ սիրած մարդն է, առանց նրա ես հրաժարվում եմ ապրել: Նա ոչինչ չգիտի, հետո կասեմ, որ հովանավոր եմ գտել, թող բուժվի, որ ապրենք:

— Չգիտեմ, ես կկարողանայի՞ ընդունել նման օգնություն իմ սիրելի մարդուց… Ինչևէ, խոնարհվում եմ քո անձնվիրության առաջ: Դե, համ էլ, էական չի, քո մարմինն է, քո իրավունքն է, տնօրինի էնպես, ոնց ուզում ես: Պատմի, ո՞նց գտար էդ «գործը»: Լեզուս փաթ է ընկնում գործ ասելուց:

— Ինտերնետով: Հենց էս նույն կայքով: Մեկը գրում- գրում էր, մտածում էի` անկապ կպցնում է, հետո առաջարկեց սա: Սկզբից թվաց` ձեռ ա առնում: Բլոկ դրեցի: Ուրիշ անկետայով մտավ, ու նորից գրեց, հեռախոսի համար տվեց. Ասեց` զանգի խոսանք, մանրամասն ասեմ ինչ եմ առաջարկում: Զանգեցի, խոսեցի, ծանոթացա պայմաններին, ու արդեն երեք ամիս ա ինչ էս գործին եմ: Օրումեջ, մեկ-երկու ժամով գնում եմ էդ տեղն ու վճարում են` ժամը 80 $: 100$ ա, բայց 20-ը իրանց եմ տալիս, և շատ ապահով ու անվտանգ եմ ինձ զգում, գոհ եմ:

— Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում քո արածը, դա սե՞քս է:

— Չէ, ինձ համար դա սեքս չի, բուն սեռական ակտ չի լինում: Ես հագնում եմ կոպիտ, բայց սիրուն ու սեքսուալ կոպիտ բարձրակրունկներ պլատֆորմի վրա, կաշվե կամ լատեքսից հագուստ, ունեմ մտրակ, դիմակ, կլիենտներից ոչ ոք երբեք իմ դեմքը չի տեսել, ես էլ նրանցից շատ քչերինն եմ տեսել, չնայած բոլորն էլ մշտական են, համարյա մարդ չի ավելանում, մեկ-մեկ, համ գնում են, համ գալիս:Նրանք մտնում են կամ արդեն հանված մինչև սթրինգը, կամ լրիվ հագուկապով, ուզում են, որ ես հրամայեմ իրենց հանվել: Չեն սիրում, երբ հայերեն եմ խոսում, ուզում են կամ` ռուսերեն կամ` անգլերեն: Մենակ խնդրում են երբեմն հայերեն հայհոյել, ես էլ չեմ սիրում հայերեն հայհոյանքը, դա գերադասում եմ` ոչ իմ մայրենի լեզվով: Դե, հրամայում եմ էս անել, էն անել: Սկզբնական շրջանում, երբ դեռ չգիտեի նրանց նախասիրությունները, հենց իրանք էին ասում` ասա սենց արա, ասա նենց արա, հիմա արդեն ինքս եմ ամեն ինչ ասում ու անում: Նրանք ոնց որ փոքր երեխաներ լինեն, որ ուզում են մայրիկը պատժի, ինձ թվում է, մանկուց մնացած կոմպլեքսներ ունեն: Իսկ սեքս չի էնքանով, որ նրանք ինձ համարյա չեն էլ կպնում, համբուրում են, լիզում կոշիկներս, մտրակս ձեռնոցներս, ես նրանց հրամայում եմ հատակը լիզել, շան նման հաչել, մլավել, ով ինչ նախընտրում է, ինձ «Տիրուհի» են ասում, մեկ-մեկ` «մամա», որ շատ ծիծաղելի ա: Եքա, պաշտոնավոր, հորս թայ մարդն ինձ ասում ա «մամա»: Ոմանք սիրում են կանացի շորեր հագնել ու իմ առաջ մաստուրբացիայով են զբաղվում, ես էլ իբրև նրանց փիս գործի վրա բռնացնում եմ ու ծեծում, իսկ նրանք շարունակում են անել:

— Հեչ չի՞ լինում, որ քեզնից կոնկրետ կոիտուս պահանջեն, կամ այլ բան` օրալ սեքս, մաստուրբացիա:

— Չէ, էդ երկուսը հաստատ չէ: Մեկ-մեկ մաստուրբացի են ուզում, ես չեմ անում, ես զզվում եմ: Ինձ են ուզում իրանք անեն օրալ սեքս, երբեմն, մի երկու հոգի կա, որ թողնում եմ:

— Քեզ հաճելի՞ է, դու բավականություն ստանո՞ւմ ես էդ գործողությունից: Ընդհանրապես էդ սադո-մազոն քեզ դուր գալի՞ս ա:

— Դե հա, մեխանիկական ստանում եմ, բայց շատ արհեստական ա, մի տեսակ զոռով ա: Սադո-մազոն էլ էդքան դուրս չի գալիս, ստիպված անում եմ, ես ուրիշ ոչ մի տեղ չեմ կարա էդքան փող, էդքան ժամում աշխատեմ: Ավելի լավ ա տղամարդ ստորացնեմ, ծեծեմ, քան էնենց գործի գնամ, ուր հերթական շեֆս ինձ ձեռ գցի: Ես միշտ գրավիչ եմ եղել տղամարդկանց համար, ու շատ հաճախ սեռական ոտնձգությունների եմ ենթարկվել: Հիմա նրանք են ինձ ենթարկվում, ես եմ նրանց տիրուհին, ու դա նրանց հաճույք է պատճառում, նրանք սկսում են զգալ իրենց մարմինը, ասում են, որ քո ստրուկն են… Բարդն էն ա, որ ես բնույթով սադիստ չեմ, ես չեմ սիրում ցավ պատճառել, բայց պիտի դա համոզիչ անեմ: Ես կարծես դերասան լինեմ բեմադրության մեջ` կոստյումս հագնելով դառնում եմ տիրուհի, տուն դառնալով` հեզ ու քնքուշ սիրուհի սիրուս համար: Ես արվեստաբան եմ, սիրում եմ կինոն, և միշտ ուզել եմ ինքս խաղալ, սովորելու չգնացի, դժվար էր ընդունվելը: Էս գործն ինձ համար յուրահատուկ բեմ է, ես էստեղ դերասան եմ դառնում, սովորում եմ խաղալ:

— Քեզնից էլ ի՞նչ են պահանջում, որ դժվարությամբ ես անում:

— Պահանջում են թքել իրենց վրա, միզել: Դժվար է դիմացինիդ մարդ տեսնելով էդ ամենն անել: Բայց դա նրան հաժույք է պատճառում, նրա ուղեղը, միտքը, մարմինը պահանջում են դա, և ես տալիս եմ նրանց ուզածը: Մի երկուսը նույնիսկ ուզում էին, որ ֆիկալինգ անեմ, չարեցի, չեմ կարա ինձ ստիպեմ, ինչքան էլ փող տան, էդ մեկը չէ: Մեկ էլ, եթե բուն սեռական ակտ ուզեն, էլի չեմ կարա, չնայած էստեղ եկողը չի ուզում, նրանք գնում են սովորական 5000-ոց պոռնիկների մոտ, ստեղ հատուկ, էլիտար այլասերում ա: ԿՏՍՄ եկողը գիտի, որ մաստուրբացիայից ավել չի ստանա ոչինչ, նա չի էլ պահանջում ավելին, ու չի էլ ուզում, դա լիքն ա, ամեն մեկը գոնե տանը կին ունի: Սա պոռնկություն, մարմնավաճառություն չի, սա ուրիշ բան ա:

— Հա, հենց ուզում էի հարցնել: Ովքե՞ր են կլիենտներդ, ի՞նչ տարիքի, մասնագիտության, մակարդակի, պարզ է, որ 100$ կտա միայն հարուստ մարդը, դրա համար սոցիալակն վիճակը չեմ հարցնում: Մեկ էլ այցելուներիդ ինտելլեկտն է հետաքրքիր:

— Օ՜, շատ տարբեր: 18 — 70 տարեկան, իհարկե, ապահովված մարդիկ: Հիմնականում էն մարդիկ են, որոնք ղեկավար պաշտոնների են, բիզնեսմեններ, տարբեր այլ կառույցների շեֆեր, մենեջեր, դատավոր, ոստիկան, որոնք ամբողջ օրը հրամայում են ենթականերին, ու իրենք էլ պահանջ են ունենում ենթարկվելու: Ընտանեկան դեսպոտներ էլ կան, հենց իրենք էլ պատմում եմ: Մի շատ լավ բժիշկ ունեմ` լավ վիրաբույժ, մի դասախոս,երկու ուսանող ունեմ` հարուստ ծնողների զավակներ: Նրանք բոլորն էլ ինտելլեկտ ունեն, խելացի ու հաճելի մարդիկ են շփման մեջ, ուղղակի ունեն հատուկ պատկերացում սեքսի մասին, դա ես նորմալ եմ համարում, եթե բռնություն չկա և վնաս չկա: Երբ մեր թատրոնն ավարտվում է, մենք հաճախ զրուցում ենք դեսից — դենից: Չէ, հաստատ դաուններ կամ քյարթուներ չկան, քյարթուները գնում են «պլեշկա» տրանսերի մոտ, կամ Բաղրամյանի կամ ցիրկի մոտի պոռնիկների: Իմ կլիենտները ինտելլեկտուալներ են:

— Բայց ի՞նչ ես կարծում, դա շեղվածությո՞ւն է, էդ մարդիկ հիվա՞նդ են, վտանգավո՞ր են, ինչի՞ են էդ մարդիկ դրա կարիքը զգում:

— Չգիտեմ, չեմ կարող ասել: Նրանք իմ փոքրիկ գժերն են, գալիս են ինձ մոտ բուժվելու, թերապիայի կարիք ունեն, որը ես տալիս եմ նրանց: Ամեն մեկն էլ ունի իր թաքուն սեքսուալ ֆանտազիաները, ուղղակի ոմանց դրանց իրականացման համար կամ համարձակությունը չի հերիքում, կամ` փողը: Իսկ առանց ինտելլեկտի համարձակ չես կարա լինես, կարաս լինես սանձարձակ ու հաբռգած լկտի: Մինչև չշեղվես, ճիշտը չես գտնի: Ես էլ եմ ուրեմն էդ առումով շեղված, իմ սիրելի մարդն աղջիկ ա:

— Գուցե՞ դա է պատճառը, որ եկել ես էս գործին: Գուցե, դու ինքդ ֆեմինիստ ու լեսբուհի լինելով ատո՞ւմ ես տղամարդկանց, ու էստեղ քո զգացմունքներին հագուրդ ես տալիս:

— Չէ, ես նրանց համ սիրում եմ, համ էլ ատում: Ռադիկալ ֆեմինիստ չեմ, և ոչ էլ տղամարդատյաց: Իսկ սիրում եմ, որովհետև ավելի ազատ են, ուժեղ և լավ հումորի զգացում ունեն, քան կանայք: Ատում եմ….որեվհետև նրանք մեզնից` կանանցից շատ ավելի ազատ են, և պահանջում են կանացից շատ բաներ, օրինակ` առանց պահպանակի սեքս, որից կինն անցանկալի հղիանում է, ու դա միայն նրա պրոբլեմն է դառնում, ծեծում են կանանց, վիրավորում… Մի խոսքով` տղամարդ են…

— Հիմա որ հավաքես ընկերուհուդ բուժման փողը, կդադարե՞ս սրանով զբաղվել:

— Չգիտեմ, ես կապվել եմ իմ կլիենտներին, ես արդեն ասեցի, որ նրանց բժիշկն եմ: Բայց ուզեմ- չուզեմ, պիտի վերջացնեմ: Ընկերուհիս եթե իմանա, լավ չի լինի, այ նա ատում է տղամարդկանց:

— Իսկ չե՞ս կարծում, որ եթե նա իմանար, որ դու էսպես փող ես աշխատում նրա բուժման համար, կգերադասեր մահը:

— Մտածում եմ հաճախ դրա մասին, ես նրան ամեն ինչ կպատմեմ, երբ բուժումն ավարտի, թող ինքը որոշի` կուզի ինձ հետ լինել, թե չէ: Չեմ կարա թաքցնեմ սաղ կյանքս: Ես քեզ հետո ամենը մանրամասն կպատմեմ, գուցե գիրք գրես սրա մասին:

— Գուցեև գրեմ:

Լուսինե Վայաչյան

Զրույց «Պոլոնիա» լեհահայ համայնքի ղեկավար Ալլա Կուզմինսկայայի հետ

Հեռախոսով խոսելուց նա ինձ թվաց մոտավորապես իմ տարիքին` 40-45: Սակայն ինձ դիմավորեց գեղեցիկ, խնամված, մտավորականի կնիքը դեմքին շատ հաճելի 65-ին մոտ մի տիկին և ուղեկցեց «Պոլոնիա» կենտրոնի տարածք: Էքսկուրսից հետո նստեցինք զրույցի, որը բավականին ծավալուն ստացվեց, բայց այնքան բովանդակալից, որ ափսոսում եմ ինչ-որ բան բաց թողնել:

— Ալլա Բրոնիսլավովնա, ինչպե՞ս եք հայտնվել Հայաստանում:

— Ես ծնվել եմ Մոլդովայում, երբ այն դեռ Ռումինիայի կազմում էր: Հետո` 40 թվականին սովետները Բեսարաբիան հետ վերցրեցին, իսկ ուղիղ մի տարի հետո սկսվեց պատերազմը, և մենք, չսպասելով գերմանացիներին, էվակուացվեցինք: Շատ տանջվեցինք, թափառեցինք, ոչ մի տեղ մեզ չէին կարողանում ընդունել, կանգ առանք Ստալնիգրադում, մնացինք այնտեղ մի տարի, հետո, ընտանի կենդանիների հետ, որոնց չէին ուզում թողնել գերմանացիներին ու տանում էին Ղազախստան, գնացինք այնտեղ ու մնացինք մինչև 44 թիվը: Ես արդեն 15 — 16 տարեկան էի, հանդիպեցի երիտասարդ մի զինվորի, մենք սիրահարվեցինք, փոխանակեցինք հասցեները ու նա էլի գնաց կռվելու: Եռանկյունի նամակներ էինք գրում իրար, իսկ երբ Կոստյուշկոյի անվան լեհական ջոկատն էին կազմավորում, նա խնդրեց, որ ծառայի այնտեղ: Պատերազմից հետո մենք վերադարձանք Մոլդովա, նա եկավ, ծնողներիցս խնդրեց իմ ձեռքը, ծնողներս համաձայնվեցին, մենք ամուսնացանք, իսկ պատերազմից հետո մենք արդեն հայտնվեցինք Հայաստանում:

— Նա հա՞յ էր:

— Չէ, ռուս էր: Նրա հայրը ռուս էր, իսկ մայրը կովկասյան գերմանացիներից: Ադրբեջանում գերմանացիներով բնակեցված Խանլար տեղանք կա, այլ կերպ այն կոչվում էր Է լինենդորֆ, նրա մայրն այդտեղից էր: Ճիշտ է, պատերազմի ժամանակ նրանցից շատերին արտաքսեցին, բայց նրա մորը ձեռք չտվեցին, քանի որ ամուսինը ռուս էր, և նրանք մնացին: Դե, ինքն էլ խնդրեց, որ Հայաստանում ծառայի: Մենք գնացինք Մոսկվա, ու քանի որ ես ոսկե մեդալակիր էի, ուզում էի սովորել, բայց չստացվեց, նա ինձ բերեց Հայաստան: Սկզբում եկանք Գյումրի, հետո որոշ ժամանակ ապրեցինք Էջմիածնում ու արդեն վերջնականապես տեղափոխվեցինք Երևան: Երբ փոքր տղաս մի քիչ մեծացավ, ես Երևանում ընդունվեցի Բրյուսովի անվան օտար լեզուների ինստիտուտ, հետո ավարտեցի ասպիրանտուրան: Աշխատել եմ տարբեր տեղերում, հիմա դասավանդում եմ Բրյուսովում, բայց ոչ թե ֆրանսերեն, որն իմ մասնագիտությունն է, այլ մանկավարժություն:

— Երևի թե անհեթեթություն է հարցնել Ձեզ` սիրո՞ւմ եք Հայաստանը: Համարո՞ւմ եք այն Ձեր երկրորդ հայրենիքը, սովորաբար այդ հարցը տալիս են էմիգրանտներին:

— Ես այստեղ եմ 46 թվից, երբեք Հայաստանից երկար ժամանակով դուրս չեմ եկել: Նույնիսկ այն տարիներին, երբ ամեն մեկը, ով տոմսի փող ուներ, հեռանում էր այստեղից` չգնացի: Շատ եմ սիրում Հայաստանը: Ես մեծացել եմ մի միջավայրում, ուր տաբեր ազգություններ կային, և երբեք չեմ բաժանել մարդկանց ըստ ազգության, ես ինտերնացիոնալիստ եմ: Իմ հարսը հայ է, հիանալի աղջիկ է: Ամենալավ կոմպլիմենտը, որ ես իմ հասցեին լսել եմ, եղել է, երբ հավաքված էինք, ու Ռազմիկ Դավոյանը կատակով հարցրեց. «Քեզ ոչ մեկն էստեղ չի՞ նեղացնում, ասա, եթե հարց լինի»: Ու մեր դասախոսներից մեկը, որի հետ վաղուց աշխատում ենք, ասաց. «Աստված իմ, դու միշտ մերն ես եղել, իսկ հիմա հանկարծ դառար ազգային փոքրամասնություն»: Երբ ես ինչ-որ տեղ եմ գնում Հայաստանից, տուն եմ շտապում: Այստեղ ինձ հասկանում են, ու ես էլ նրանց եմ հասկանում:

— Ձեր ինտեգրացման նշանաբանը ո՞րն է:

— Դա կարողությունն է` ուրիշներին հարգելու, ուրիշների հետ ապրելու, նրանց գնահատելու, քեզ ուրիշների մեջ տեսնելու, դառնալու այն հասարակության մասը, որի մեջ ապրում ես:

— Լեհերն այստեղ շա՞տ են:

— Մեզ մոտ հաշվառված է 300 մարդ, բայց մեծամասնության ազգանունը «յան»-ով է վերջանում, կիսալեհ-կիսահայ են: Վերջերս շատ մարդ է գալիս, քանի որ մենք այսպես ասած «լեհի քարտ» ենք տալիս: Երբ գնում ես Լեհաստան, այնտեղ ինչ-որ առավելություւներ ես ունենում այդ քարտով: Բայց դրա համար օրենքով պետք է լեհական արմատներ ունենաս: Ոմանց մենք տալիս ենք այդ քարտերը, չնայած նրան, որ նրանք չունեն լեհական արմատներ, օրինակ` նրանց, ովքեր երկար ապրել են Լեհաստանում և լեհացել են ներքուստ, կամ ովքեր օգնում են մեզ մեր կենտրոնում։

Մենք լավ հարաբերությունների մեջ ենք Լեհաստանում հայկական համայնքի հետ: Հայերը Լեհաստանում են 13-րդ դարից, իսկ լեհերը Հայաստանում 19-րդ դարի կեսերից, և նրանք այստեղ են հայտնվել ոչ իրենց կամքով` նրանց աքսորել են: Երբ Լեհաստանը կիսել են, ամեն անգամ լեհերը հայտնվել են աքսորներում, նրանց աքսորում էին Սիբիր կամ Կովկաս, այդ թվում նաև Կարս: Կարսում` լեհերը, քանի որ նրանք էլ քրիստոնյա են, ամուսնանում էին հայուհիների հետ: Իսկ Եղեռնից հետո նրանք հայտնվեցին Հայաստանում:

— Կասե՞ք ռեգլամենտով նախատեսված որոշ բաներ: Ասենք, եթե ես Ձեզ հարցեր տայի, որ տալիս են սովորաբար պաշտոնական հարցազրույցներում, մոտավորապես` իսկ ի՞նչ կարող է առաջարկել «Պոլոնիան» համայնքին:

— Մենք եռամսյակը մեկ ամսագիր ենք հրատարակում, ունենք երգչախումբ, լեզվի դասընթացներ, կերպարվեստի դասեր: Հաճախ եկեք մեզ մոտ, կտեսնեք ինչ ջերմ մթնոլորտ է:

— Իսկ դուք համայնքի ներսում ամուսնություններին որևէ կերպ չե՞ք նպաստում:

— Հատուկ չենք անում, բայց երբեմն ստացվում է:

— Լեհաստանում հետսովետյան տարիներին շատ լեհեր կային, հետո նրանցից շատերին վտարեցին: Նրանք Ձեզ այցելո՞ւմ են:

— Իհարկե: Շատերն այնքան երկար են ապրել Լեհաստանում, որ ներծծել են իրենց մեջ ամեն լեհականը` լեզուն, մշակույթը: Նրանք գալիս են մեզ մոտ ու ասում, որ կարոտում են լեհերենը: Խնդրում են ինչ-որ գործ տալ, ուզում են կամավորական հիմունքներով օգնել մեզ, և օգնում են: Օրինակ, մեր լեզվի դասընթացները Անահիտն է վարում, որը երկար տարիներ ապրել է Լեհաստանում:

— Իսկ կառավարությունը: Հայաստանի նկատի ունեմ, ոչ թե Լեհաստանի: Ես զգում եմ, որ Ձեր բառապաշարում «մերը» հայկականն է:

— Հա, և մեր, և լեհական կառավարությունը մեզ օգնում են մշակույթային ծրագրեր իրականացնել: Հայաստանի Մշակույթի Նախարարությունն ամեն տարի որոշակի գումար է հատկացնում մեզ մշակույթային կարիքների համար, Լեհաստանի Մշակույթի նախարարությունն օրինակ, ֆինանսավորում է մեր ամսագիրը: Անտեղ կան լեհերի ստեղծագործություններ հայերի ու Հայաստանի մասին, հայերի` լեհերի ու Լեհաստանի, թարգմանություններ, հոդվածներ, մշակույթային համայնապատկեր և այլն: Ամասագիրը հրատարակվում է երեք լեզվով` հայերեն, լեհերեն և ռուսերեն:
Հայաստանին, ընդհանրապես, ձեռք է տալիս օգնել իր ազգային փոքրամասնություններին, դա բարձրացնում է նրա վարկանիշը միջազգային շրջանակներում: Վերջերս մեզ մոտ էին եվրամիության մոնիտորինգի ներկայացուցիչները, հարցեր էին տալիս, ի՞նչը ո՞նց է, օգնո՞ւմ են արդյոք Ձեզ: Բնականաբար ասացինք, որ ամեն ինչից գոհ ենք: Հայաստանն այստեղ ապրող լեհերի համար տուն է, իսկ տան մեջ համաձայնություն է պետք, եթե Հայաստանում կյանքը լավանա, մենք էլ լավ կապրենք: Այստեղ, ընդհանրապես, մեր- ձեր օգտագործելն անտեղի է: Այստեղ ամեն ինչ մերն է և բոլորը մերն են: Սա մեր ընդհանուր, բոլորիս Հայաստանն է, անկախ ազգությունից անկախ դավանանքից:

— Այսքան տարի Հայաստանում եք ապրում, հայերեն գիտե՞ք:

— Հա, գիտեմ, բայց լիովին չեմ տիրապետում, դրա համար ամաչում եմ հաճախ խոսել հայերեն: Դե, ես միշտ գերեդասել եմ ռուսերենը, խոսել եմ ռուսերեն, չնայած շատ լեզուներ գիտեմ: Գուցե դրանում «մեղավոր» է հայկական «ոչ-շովինիզմը», երբեք չեմ հանդիպել դժվարությունների, որ հայերեն չեմ խոսում, ինչպես օրինակ` Վրաստանում: Հարցը սա է: Այստեղ ինձ միշտ հասկացել են թե’ հայերենով, թե’ ռուսերենով: Բայց շուկայում, փողոցում, տանը` հարսիս ու թոռանս հետ կարող եմ երբեմն հայերեն խոսել:

— Երբ Դուք պատմում էիք, որ պատերազմի ժամանակ փախել եք, ես մտածում էի` էդ ո՞նց էք այդքան լավ հիշում ամեն ինչ: Հետո պատմությունից հասկացա, որ 15 տարեկան էիք: Ուրեմն հիմա 80 ե՞ք: Դուք դեմ չե՞ք տարիքից խոսալուն:

— Ամենևին: Ես 80 տարեկան եմ:

— Բայց շատ ջահել եք երևում, Ձեր մեջ այնքան էներգիա կա, կյանք կա, ես Ձեզ 60-65 կտայի, ոչ ավել: Ցնցող է ուղղակի: Ինչպե՞ս է դա Ձեզ հաջողվում:

— Շնորհակալ եմ, աշխատում եմ: Մարդը մինչև իր կյանքի վերջը պիտի ինչ-որ օգտակար բան անի: Ինձ շատ է օգնում իմ աշխատանքը, ես ինձ պետքական եմ զգում «Պոլոնիայում», և ոչ միայն այստեղ: Հայաստանի Նախագահին կից կա 12 կոմիտեներից բաղկացած հասարակական խորհուրդ: Այդ կոմիտեներից մեկը ազգային փոքրամասնությունների հարցերով զբաղվող կոմիտեն է, որը ղեկավարում է Բրյուսովի անվան ԵՊԼՀ-ի ռեկտոր Սուրեն Զոլյանը: Այդ կոմիտեում 3 ենթակոմիտե կա: Ես ղեկավարում եմ դրանցից մեկը` կրթության, մշակույթի, սպորտի, երիտասարդության և ԶԼՄ-ների հարցերով կոմիտեն։ Իրավական հարցերով կոմիետն ղեկավարում է հրեա Ռիմմա Ֆելլերը, սոցիալականը` հույն Սլավա Ռաֆաելիդին: Սա շատ պատասխանատու աշխատանք է, մեծ ջանքեր ու նվիրում է պահանջում, և ես պարտավոր եմ լինել կենսունակ, ակտիվ, այլապես ոչինչ չեմ հասցնի:

— Դուք հավատացյա՞լ եք:

— Այո, բայց իմ Աստվածն իմ մեջ է, ինձ հետ: Երբեմն գնում եմ եկեղեցի, կարևոր չէ ինչպիսի, մոմ եմ վառում ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկի համար: Ես գտնում եմ, որ լավ է կամացուկ հավատալ ինչ-որ բանի, քան դա վեա ածել քաղքենի պաթետիկության` ցուցադրական դարձնել: Հավատքը պետք է լինի քեզ համար, այլ ոչ թե ինչ-որ մեկի:

— Այսքան երկար ապրում եք Հայաստանում, բայց հայ չեք դարձել ցուցադրականի իմաստով: Դուք հայացած լեհուհի եք: Ձեր մեջ բացակայում է մեր հայկական մենթալ ցուցամոլությունը:

— Դա էլ կարելի է բացատրել: Հայերը դարերով ապրել են վախի մթնոլորտում, նրանք ստիպված են եղել դա անել գոյատևելու համար: Իսկ այսօրվա մասին կասեմ, որ շատ պրոբլեմներ կան, որոնց մեղավորը հասարակությունն է: Պետք է սերունդը ճիշտ դաստիարակվի: Վերջերս համալսարանում աշխատանքներ էի ստուգում, մնացել էի շվարած ուսանողներիցս ոմանց անգրագիտությունից, և նրանք պետք է դառնան ուսուցիչներ, լեզվի մասնագետներ… Ի՞նչ են նրանք դասավանդելու, ո՞նց: Բայց քանի որ հարևանի աղջիկն ու տղան բուհում են սովորում, ուրեմն իրենց զավակն էլ պետք է սովորի, չնայած մտավոր ունակություններ չունի:

— Ինձ թվում է, պետք է վերականգնել հարգանքն արհեստների նկատմամբ, չէ՞ որ հայերը դարեր ի վեր միայն ուղեղներով չեն փայլել նաև լավ արհեստավորներ են եղել:

— Այո, պետք է գործի գոնե սովետի մանկապատանեկան դաստիարակության համակարգը` մշակույթի տներ, պիոներ-պալատներ: Ի՞նչ է կատարվում երեխաների հետ. նրանք դառնում են էմոներ, գոթեր, սատանիստներ, ընկնում են աղանդների ճանկը:

— Երեխաները զբաղմունք չունեն, երևի միայն ինտերնետը: Որպեսզի երեխան ունենա զբաղմունք, ծնողը պետք է շատ փող ծախսի, որը չունի: Դրանում մեղավոր է պետությունը: Երբ ինձ հարցնում են, ո՞ւմ կողմնակիցն ես, ես պատասխանում եմ` ոչ գործողի, ոչ էլ հավակնողի: Ես իմ ժողովրդի բարօրության կողմնակիցն եմ, ուզում եմ,որ լավ ապրի: Եթե փոխեն միայն ղեկավարին, «տիրակալին», ոչինչ չի փոխվի, պետք է փոխել մարդկանց մտածելակերպը, գիտակցությունը: Թե չէ կլինի նույնը` մեխանիկորեն գոյատևող մասսա, որը մտածում է միայն օրահացի, հագուկապի մասին, կլինի նույն ցուցամոլությունը, ու մենք ոչ մի տեղ չենք հասնի…

— Այո, Դուք ճիշտ եք: Դրա համար էլ ասում եմ` պետք է փոքրուց դաստիարակել: Ու պետք է այնպես անել, որ մեր երեխաները չգնան արտասահման սովորելու, նախօրոք իմանալով, որ չեն վերադառնալու: Ինձ շատ անգամ են առաջարկել արտասահման գնալ ապրելու, բայց ես սիրում եմ Հայաստանը, ես ապրել եմ այստեղ իմ ողջ կյանքը, այստեղ ես իմ տեղում եմ:

— Շատ հաճելի է, որ Դուք այդպես եք արտահայտվում Հայաստանի մասին` մերը, մենք: Ձեզ պետք է օրինակ բերել բոլոր այն հայերին, որոնք օտարացված են խոսում իրենց ազգի մասին` «էս մեր հայերը սենց են, նենց են»: Բոլոր հայերն այնքան սիրեին Հայաստանը, որքան Դուք:

Լուսինե Վայաչյան

«Ազատությունը լավ բան է, եթե գիտես նրա հետ ինչ անել: Հակառակ դեպքում այն կարող է բեռ դառնալ ու ցավ պատճառել»: — սա իմ սեփական աֆորիզմներից է: Արդեն երրորդ շաբաթն է, ինչ ես առաջարկում եմ իմ վարկածն էս կայքում, բայց մոնոլոգ եմ անում: «Facebook»-ից դուրս չկա արձագանք, չկա առողջ բանավեճ, չկա երկխոսություն, զրուցակից… Ինչո՞ւ չես գրում կայքում, բարեկամ…

Միշտ սիրել եմ զբաղվել միայն էն աշխատանքով, որի արդյունքը շոշափելի ու շուտ երևացող է: Անձիս կարևորությունն էս աշխարհում ամրապնդելու, թե՞ գուցե ավելի խոր` հոգևոր ու բարվոք մղումներով է դա պայմանավորված, չգիտեմ, չեմ խորացել երբևէ: Գիտեմ, որ չեմ սիրում, և վերջ:

Երեկ ես չալարեցի մտածել, չափից դուրս շատ մտածեցի, թե ի՞նչ գրեմ, այնինչ պետք էր մտածել` ո՞ւմ գրեմ: Նամա՞կ: Ո՞ւմ: Ընկերո՞ջս: Ո՞ր: Ո՞ւր է նա, ի՞նչ է սպասում ինձնից: Եվ ես, որ մի փոքրիկ, միջին IQ-ի տեր կին եմ, և իմ ունեցած-չունեցածն էս կյանքում հենց ապրածս կյանքն է, իսկ դրա մասին ես գրում եմ, պատմում. ավելի ճիշտ, պատմում եմ, երբ ուզում եմ պատմել, ի՞նչ կարող եմ տալ աշխարհին էս կայքի միջոցով: Ընկերներիցս մեկն ասում է, որ ես պետք է, որ նյութի պակաս չունենամ, որովհետև ես ինքս եմ իմ նյութը, բայց ես հոգնել եմ էդպիսինը լինելուց: Հիմա կանգնած եմ մի մեծ հարցի առջև. ինչո՞ւ գրեմ: Դե, մի կտոր հացի խնդիր, փառք Աստծո, չունեմ, ինչ-որ կերպ ապրվում է: Խորը դեպրեսիայից որևէ մեկին իմ մրոցով հանելու խնդիր ևս չկա, առավել ևս մի ողջ ազգի փրկելու: Ես գլոբալ առումով հեղափոխական չեմ, և սկսում եմ պայքարել, երբ կոնկրետ հարցը վերաբերվում է իմ բարեկամներին կամ ինձ: Ի՞նչ պատմեմ ես էստեղ, որ հետաքրքիր լինի յուրաքանչյուրին: Կյանքից բողոքողները լինքն են, առանց ինձ էլ կբողոքեն, լուսաբանողներ կան, ես ի՞նչ անեմ, ո՞րն է իմ նիշը: Եվ էս մտածմունքներն էին, որ դարձան ՑԱՎԻ կատալիզատոր:

Հենց սկզբից ես գրում էի ցավի մասին, բայց նորից շեղվեցի թեմայիցս, ու գրիչս նորից ինձ փակեց Դիոգենեսի տակառի մեջ: Կամ էլ չշեղվեցի, չգիտեմ: Կա մի ժողովրդական ասացվածք. «Մարդու որտեղը, որ ցավեց, հոգին էնտեղ ա»:

Ամառ է, շոգ: Քանի օր է ուշքի չեմ գալիս անտանելի գլխացավից, հոգիս էնտեղ է էս օրերին: Ասես մի մեծ փուչիկ փչված լինի գլխիս մեջ, և շարունակի փչվել: Դրսից էլ պանրի քսակ է հագցված, որը սեղմում է գլուխս, կարծես ուզում է քամել: Խնդիրը շատ տարօրինակ է` փուչիկից քամել պանիր:

Դե, իհարկե, կարելի է դիմել բժշկի, որը կարձանագրի, որ նման զգացողություններն, արագ սրտխփոցների հետ միասին ներգանգային բարձր ճնշման կլինիկական պատկեր են կազմում:

Դա կարող է լինել նաև ալերգիկ ռեակցիայի հետևանք:

Ալերգիկ ռեակցիան էլ շատ հավանական է, արդյունքն է մի շատ գեղեցիկ ծաղկի եռօրյա ներկայության «Շուշան» կանացի անունը ծնած, շատ հաճելի ու սուր բուրմունքով, որն առաջացնում է մարդկանց մոտ ուժգին, երկարատև գլխացավեր, գիտակցության մթագնում, քնկոտություն ու մտքերի խառնաշփոթ, իսկ նրա որոշ տարատեսակներ մահացու են կենդանիների համար:

Դա բժիշկը կասեր: Իսկ ես կասեմ, որ սա իմ հերթական դասն է կյանքից: Էս ծաղիկն իր բնույթով շատ նման է շքեղ, փառահեղ կյանքի ու անտանելիության հասնող հիացմունք բերող գեղեցկության տեր մարդու, որի բուրմունքն արբեցուցիչ է և քնեցնում է ժամանակիդ զգացողությունն ու մտքի ալարկոտություն բերում: Ինչ-որ ժամանակ եղել է նույնիսկ էսպիսի մի պատժամիջոց: Մարդուն գցում էին մի սենյակ, որտեղ շուշաններ էին դնում ու փակում պատուհանները: Առավոտյան մարդն արդեն մահացած էր լինում…

Եվ էնպես չի, որ դրա մասին դու անտեղյակ ես, իհարկե գիտես, բայց նա ունի մի հատկություն` ջնջում է հիշողությանդ նեգատիվն իր վերաբերյալ, ու ամեն անգամ, մոռանալով` ձեռքդ մեկնում, վերցնում, տուն ես բերում նրան ու դնում կողքիդ:

Եվ երբ արդեն փչված են լինում գլխիդ բոլոր փուչիկները, իսկ ցավիդ հնարավոր բոլոր պատճառների հիպոթեզները պայթած, հայացքդ հանկարծակի ընկնում է այդ գեղեցկուհու վրա: Մտածում ես. «Ափսո~ս, էնքան վատ եմ ինձ զգում, որ չեմ կարող հիանալ սրա անթերի գեղեցկությամբ ու աստվածային բուրմունքն ըմբոշխնել», որովհետև ամեն ինչ մշուշոտ է ու գիտակցությունդ աղոտ, մտքերդ էլ խառն են էնքան, որ միայն կարողանում ես մտածել, թե` ես հիմա աշխատանք ունեմ, բայց կորցնում եմ ընկերներիս, որովհետև ժամանակս եմ կորցրել, ունեմ միայն ցավ…

Բանականությունդ հանկարծ ձեռքդ մղում է ու հեռացնում նրան քեզնից:

Նրան վանելուց հետո ես միայն հասկանում, որ ցավդ բերողը նա էր, բայց էնքան էլ չէ, նա միայն կատալիզատորն էր, ուղղորդողն էր դեպի ցավը. իլյուզիոնիստի էն գրպանը, որտեղից թաշկինակներ են դուրս գալիս անհամար, և որի խորքում հոգիդ է:

Ու ընկերանում ես ցավիդ հետ արդեն եռօրյա ապարդյուն պայքարից հետո, սկսում ես փորփրել նրա էթիոլոգիան, հանձնվում ես նրան, և նա քեզ ուղեկցում է իր` ցավի ճանապարհով: Ու վերջիվերջո դառնում ես ինքդ ՑԱՎ, որպեսզի կարողանաս պարզել նրա առաքելությունը, իմանալ նպատակը, նրա տված դասը… «Ցավը ցավագարին է բռնում»:

Քո ցավագարության քոքն ես գտնում ու քոքից էլ կտրում ես: Գտե՞լ եմ իմ էս ցավի քոքը: Չգիտեմ: Դեռ ցավում է, չի անցել: Բայց գրում եմ, ու նա ինձ էլ չի խանգարում: Որովհետև գրում եմ:

Մարդկային բոլոր ցավերը սխալների արդյունք են: Հնարավոր է ազատվել բոլոր ցավերից, եթե կարողանանք իմանալ նրանց` մեր կյանքում հայտնվելու պատճառը: Վերացնենք պատճառը` սխալը, կվերանա հետևանքը: Մեր ցավերը պատճառահետևանքային կապի դասեր են տալիս: Շուշանները նույնպես: Իսկ ազատությունն այն ամենն անելու իրավունքն է, ինչը չի վնասում ուրիշներին։

Լուսինե Վայաչյան

Գլխավոր բուդդայական մանտրան(աղոթքը)`
Om mani padme hum (Oմ` մարգարիտ լոտոսի ծաղկի մեջ)

Ես երկար-բարակ չեմ պատմի ոչ Բուդդայի` Արքայազն Գաուտամայի մասին, ոչ էլ այն մասին, ինչպես նա դարձավ լուսավորյալ: Հայերեն ավելի հաճախ օգտագործվում են «պայծառացում» բառը, չնայած ըստ իս, պայծառացումը դա միայն լուսավորյալ դառնալու միջոց է:

Իր չորս ազնվաբարո ճշմարտությունների Ուսմունքը Բուդդան տալիս է այսպես.

«Պայմանավորված գոյությունը տառապանք է:
Տառապանքն ունի պատճառներ:
Տառապանքն ունի նաև վերջ:
Կան ճանապարհներ, որոնք վերջ են դնում տառապանքներին»:

Մի առակ պատմեմ միայն, թե Բուդդան լուսավորյալ դառնալուց հետո ինչո՞ւ որոշեց հանգիստ իր համար Նիրվանան վայելելու փոխարեն մնալ մարդկանց աշխարհում և իր ուսմունքը տալ նրանց: Մի օր նա նստած էր ջրի մոտ, և մտածում էր, արժի՞ արդյոք մարդկանց պատմել իր ըմբռնման մասին, որն առաջին հայացքից անըմբռնելի է` աստվածամերժ, որ եկել է ժխտելու մինչ այդ գոյություն ունեցող բոլոր պատկերացումները հավերժական կյանքի ու դրախտի մասին: Կհասկանա՞ն արդյոք մարդիկ, չե՞ն համարի նրան խելագար, չե՞ն փակի նրա ուսմունքի առջև գիտակցության դռները, չէ՞ որ մարդիկ տգետ են և պարզամիտ մեծամասամբ (խոսքը մ.թ.ա. 5-րդ դարի մասին է): Այդժամ նա նայում էր ջրի վրա հանդարտ ու գեղեցիկ նստած ջրաշուշաններին(լոտոս): Նա մտածեց, որ, ջրի հատակին գտնվող լոտոսները այն մարդիկ են, որոնք դեռ շատ խորը քնի մեջ են, նրանք չեն էլ մտածում իրենց մարմնական պահանջներից բացի որևէ այլ բանի մասին, նրանք չեն տեսնում լույսը, բայց ենթագիտակցորեն ձգտում են դրան: Ուսմունքն այդ մարդկանց համար չի դեռ: Կան լոտոսներ, որոնք աճել,աճել ու հասել են խորության կեսին, դրանք այն մարդիկ են, որոնք արդեն տեսել են լույսը, և դրան ձգտում են գիտակցորեն: Բայց Ուսմունքը այդ մարդկանց համար էլ չի: Իսկ այն լոտոսները, որոնք դուրս են եկել ջրի երես, պարզել իրենց դեմքերը, բացել են սրտերն ու գիտակցության դռները դեպի լույսը, ում անհրաժեշտ է այդ լույսը, այ հենց այդ` հոգևոր ու մտավոր հասուն մարդկանց նա պարտավոր է տալ ուսմունքը։ Նրանք իրենք են հասել անհատականության և գիտակցականության աճի էնպիսի մակարդակի, որ արժանացել են հանդիպելու Ուսմունքին: Եվ Բուդան ձեռքն առավ իր ցուպն ու գնաց այդ մարդկանց Ճշմարտության ուղին ցույց տալու, ում միտքն ու գիտակցությունը հասուն են ու մաքուր, լույսն ընդունելու համար…

Ես կպատմեմ Բուդդայի իմ կյանք մտնելու մասին. թե ինչպես նա եկավ ինձ արթնացնելու խորը քնից: Կես տարուց ավել ինչ-որ անհասկանալի գլխացավ ունեի, ոչինչ չէր օգնում, ոչ մի դեղ, բժիշկները չէին կարողանում գտնել ցավի պատճառը: Ես էլ ճարահատյալ սկսեցի ընկերանալ իմ ցավի հետ: Սկսեցի նրա հետ ծնվել, աճել, զարգանալ, բորբոքվել, նրա հետ ինքս ինձ խելագարացնել, խաղեր էի խաղում հետը, զանազան էքսպերիմենտներ էի անում… Մենք յոլա էինք գնում, ես ցավով քնում էի, ցավով արթնանում, ցավով աշխատում, ուրախանում, շփվում մարդկանց հետ: Մի անձրևոտ գարնանային առավոտ էլ արթնացա, ու Ցավս չկար…. Ու մի տեսակ զգացողություն էր մեջս, հակասական` համ ուրախ էի, որ Ցավը չկա, համ տխրում էի, որովհետև վեց ամսվա ընկերս էր, ու ես հիմա մնացել էի մենակ … Բայց ես էլ հին Լուսինեն չէի, ես փոխվել էի, ես կորցրել էի Տառապանքը, ինքն էր հոգնել ինձնից, իմ հանգստությունից ու հեռացել… և անասելի, աննկարագրելի, անպատմելի մի թեթևություն զգացի, որը նախկինում երբեք չէի զգացել: Անձրևոտ օրը լույսով էր լցվել: (Հետո հասկացա, որ դա բուդդայական պրակտիկա է, մեդիտացիա ցավի վրա): Հանկարծ հիշեցի, որ եղել է էդպիսի մի մարդ, Բուդդա, որը երևի թե նմանատիպ մի բան է զգացել, yandex-ում գրեցի «բուդդիզմ» ու գտա մի ֆորում, որտեղ ինձ ասացին, որ ես բնավ էլ Լուսավորյալ չեմ դարձել, այլ ընդամենը դռան բանալու անցքից տեսել եմ Ճշմարտությունը: Սկսեցի փորփրել, պրպտել, հետո` չգտնելով ինձ նմաններին Հայաստանում, հոգնեցի, ու քանի որ բուդդայական ուսմունքի կարևոր մասն է Սինգհան` ուսուցիչն ու պայծառացման ձգտող մարդկանց համայնքը, որտեղ միասին ուսումնասիրում են Ուսմունքն ու կատարում մեդիտացիոն պրակտիկաներ, բուդդիզմն իմ կյանքում մնաց որպես աշխարհահայացք, իսկ Ճշմարտության որոնումները թողեցի ավելի լավ օրերի, որոնք, ես հավատում էի` անպայման կգան…

Հենց այդ բուդդայական ֆորումում էլ ես ծանոթացա Արտիի` Արտաշես Ղազարյանի հետ, որն ի տարբերություն ինձ, հաճախ Հայաստանից դուրս էր մեկնում գործուղման, և դրանցից մեկի ընթացքում էլ ստացավ պաշտոնական բուդդայական ապաստան Բուդդայի, Դհարմայի(Ուսմունք) ու Սինգհայի(համայնք) մեջ: Նույն ժամանակ ես ծանոթացա նաև Ձեն բուդդիստ Հրանտ Դանդուրովի հետ: Մենք երբեմն հանդիպում էինք թեյարանում, խոսում այն մասին, որ լավ կլիներ ունենալ համայնք, հրավիրել Ուսուցիչ, գոնե մի քանի դասախոսություններ կարդալու ու որոշ մեդիտացիոն պրակտիկաներ ուսուցանելու համար:

Անցել է 6 տարի:
Երեք տարի առաջ ուրախությամբ իմացա, որ Արտին ու Հրանտը եղել են Թայլանդում, մասնակցել Բուդդայի ծննդյան օրվան(Վեսակ) նվիրված համաշխարհային բուդդայական տոնակատարություններին ու կոնֆերանսին։ Առաջին անգամ բուդդայական հանրությունն իմացել է, որ Հայաստանի նման փոքրիկ երկրում էլ կան բուդդիստներ: Ի դեպ` այդ ամենը անց է կացվում ՄԱԿ-ի հովանու ներքո, և ֆինանսավորվում է Թայլանդի կառավարության կողմից:

Այս տարի երրորդ անգամ էին նրանք ներկայացնում Հայաստանի բուդդիստներին։ Երեկ, երբ մենք նայում էինք նկարները, ու ես տեսա Հայաստանի եռագույնը Թայլանդի այդ մեծամասշտաբ միջոցառման շենքի առաջ, սիրտս ու հոգիս լցվեցին նույնպիսի բերկրանքով ու հպարտությամբ, ինչպես` երբ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը ՄԱԿ-ի շենքի առաջ մեր դրոշն էր առաջին անգամ բարձրացրել: Այո, ես հպարտ էի, որովհետև եթե այլ, ավելի հանդուրժող երկրներում, որոնցից շատերի ավանդական կրոնը նույնպես բուդդիզմը չի, զգալիորեն հեշտ է կրոնական կազմակերպություն գրանցելը, ապա մեզ մոտ բավականին դժվար է, ինչպես մեր զրույցում ասաց Արտին: Պարզվում է, ՀՀ օրենսդրության համաձայն, կրոնական կազմակերպություն գրանցելու համար, հարկավոր է ունենալ 200 գրանցված անդամ: Իսկ հաշվի առնելով որ մեր մենթալ և ավանդական քրիստոնեական երկիրը, ուր այլախոհությունը ճնշվում եւ ագրեսիա է քարոզվում աղանդների դեմ, նույն պիտակավորումը տալով նաև բուդդզիմին այն դեպքում, երբ աշխարհի 1/3-ը բուդդիզմ է դավանում, 200 բացահայտ բուդդիստը շատ մեծ թիվ է` մարդիկ ունեն ընտանիքներ, աշխատանք, և այդ «պիտակը» կարող է բացասականորեն անդրադառնալ մարդկանց կյանքի վրա: Ու քանի որ բուդդիզմը որևէ կեղծիք չի հանդուրժում, 200 մեռյալ հոգիներ հաշվառելով Հայաստանում բուդդիզմին պաշտոնական ստատուս տալն էլ է բացառվում…

Իմ այն հարցին, թե ինչպիսի՞ն է բուդդիզմի վիճակը Հայաստանում, Արտին պատասխանեց, որ այստեղ բուդդիզմ չկա, կան զանազան դպրոցներին հարող բուդդիստներ, նաև Ուսմունքի համակրիրներ, որոնք մեկ-մեկ հավաքվում են թեյելու, մեդիտացիաների տեխնիկային ծանոթանալու և ընդամենը:

Չնայած բուդդիզմն ինձ համար կրոն չի, այլ աշխարհընկալում (այն ընդհանրապես կրոն չի, քանի որ կրոնը կույր հավատ է պահանջում, որը բուդդիզմում չկա), ես ինձ համարում եմ բուդդիստ, և ձգտում եմ ապրել Բուդդայի պատվիրանի համաձայն, այն է` «Ապրիր յուրաքանչյուր օրդ ինչպես վերջինը, եթե չես կարող օգուտ տալ, գոնե աշխատիր վնաս չպատճառել զգացող էակներին»: Հրանտն ասում է` ում պետք է, ում գիտակցությունը հասունացել է Ուսմունքն ընկալելու և ընդունելու, ինքը նրան կգտնի: Բուդդիզմը մերժում է քարոզչությունը որպես տարածման միջոց: Կարծում եմ, մեր երկրին շատ օգտակար կլինի բուդդիզմը որպես բարիք ընդունելը, որը լինելով ամենախաղաղասեր և հանդուրժողական Ուսմունքն աշխարհում, կօգնի հասկանալ, ներել, կարեկցել, հանդուրժել ու օգնել միմյանց:

Լուսինե Վայաչյան

Om mani padme hum

Լուսանակարներում` Հրանտ Դանդուրովն ու Արտաշես Ղազարյանը Թայլանդում Լուսանկարները `http://www.buddhism.am կայքի

Սերն ինձ համար ինքնամոռացման, ինքնանվիրման, ինքնաժխտման, ինքնախոշտանգման, ինքնամաքրման ինքնաբուխ պրոցես է: Եվ ամենեւին` ոչ ինքնաներման, ինքնասիրության, ինքնաարտահայտման, ինքնավավերացման, ինքնագիտակցության աճի, ինքնաղեկավարման, ինքնակործանման ինքնուրույն պրոցես:

Այս բոլոր «ինքնա»-ներն իմ կողմից պատահական չեն օգտագործված, որովհետեւ«սեր» ասվածը, գովերգվածը, փառաբանվածը, նրանով երդվածն ու երդումը դրժածը, օջախներ դրածն ու քանդածը, հոգին ազնվացրածն ու նրա ծնվելու ու ապրելու համար ամենավերջին ստորության դրդածը, ֆետիշացրածն ու աստվածացրածը, երկրներ ստեղծածն ու ավերածը, մտքեր պայծառացրածն ու մթագնածը, բարիացրածն ու չարացրածը, խելոքացրածն ու խելքից հանածը…

Դա բոլորովին էլ «սեր»-ը չի, այլ սիրո մեր ընկալումը, ավելի ճիշտ ինքնաընկալումը մեր էգոյի պրիզմայով: Ամեն ինչ այնպես է, ինչպես մենք տեսնում ու ընկալում ենք, ամեն ինչ լինում է այնպես, ինչպես մենք պատկերացնում ու զգում ենք մեր «ինքնա»-ի միջով աղալով:

Եվ եթե այդ ամենը դնենք մի կողմ ու ընդունենք, որ լավագույն դեպքում սերը դա ուղեղի մեջ մաքսիմում 2-3 տարի տեւող ու անխուսափելիորեն դեպի մարում տանող քիմիական ռեակցիա է, ապա կարիք չի լինի տրվել սիրո այն բացասական ու ինքնակործան դրսեւորումներին, որովհետեւ դրանք շատ ավելի շատ են, ինչպես եւ դրականները,. ուղղակի այսքանը միտս եկավ, այդքանն էլ գրեցի, որոնք ի վերջո բերում են ոչ թե մարդու էության լավացմանն, այլ տանում են այլ կողմ`շատ քայլեր հետ մղելով անհատականության աճի սանդղակում, հետեւաբար վնաս են եւ հոգեւոր, եւ ֆիզիկական, եւ գիտակցական մակարդակներով:

Սիրելը լավ է, կապվելը` վատ: Ի վերջո, մենք ավելի շատ սիրում ենք ոչ թե կոնկրետ մարդուն, այլ մեր սերն ենք սիրում նրա հանդեպ, ու սկսում ենք ժամանակի ընթացքում ճնշել ու ստրկացնել`նրան սիրելու այդ ցանկությամբ: Շատ խառն եմ, խառն էլ գրում եմ: Ուղղակի փորձում եմ գրելով հասկանալ, ու նաեւ կիսվել, որովհետեւ գրելով պարզվում եմ ինքս ինձ համար: Վերջապես կգա՞ մի օր, որ խորհուրդներ տալուց զատ ես սկսեմ ինքս ինձ էլ լսել, ու մոռանալով ինձ գտնել…

«Էգո» ժխտելու ժամանակներն են եկել, երեւի իմաստնանում եմ…

Լուսինե Վայաչյան

(Սէվ) Հենրիկ Խաչատրյան
Ի՞նչ պարտադիր է դեմ լինել որևէ բանի, մի՞գուցե պահանջենք…
Օրինակ. Պահանջում ենք, Հայաստանում, դպրոցական համակարգի համահասարակական վերլուծում`քննարկումներով հաստատված:

Սա ֆեյսբուքյան «Մենք դե՛մ ենք օտարալեզու դպրոցների վերաբացմանը»( ՀՀ հայ քաղաքացիները միջնակարգ կրթություն պետք է ստանան հայերենով), ապրիլի 27-ին մեկնարկած քաղաքացիական նախաձեռնության խմբի ամենաառաջին գրառումն էր, որ ես հավանեցի, համարելով, որ ոչինչ «դեմ» բառից պետք չի սկսել, չնայած ցանկացած պայքար էդ բառով է սկսվում… Խմբի անվանումն էդպես էլ չփոխվեց, իսկ ես «դեմ»-երին «դեմ» լինելով, մի քանի գրառումը մեկնաբանելուց հետո դադարեցի մտնել խումբ: Էդ ժամանակվանից մինչեւ էսօր իմ ֆեյսբուքյան ընկերներից շատերի այցենկարները դարձան հայերենի մեծատառ «Ա», նախաձեռնությունը թափ առավ ու դարձավ հասարակական շարժում… ու պարզվեց, որ ողջ հայ ինտելլիգենցիան է դեմ, շատ քիչ բացառություններով:

Ես մտա խումբ, որ ասեմ, թե ես դեմ չեմ որոշ առարկաների օտարալեզու ուսուցմանը, մարդ պիտի ունենա ընտրության իրավունք: Էն, որ ռուսերեն վատ գիտեն մեր սովետից հետո ծնված երեխաները` փաստ է: Զուտ ռուսական դպրոցներին, որտեղ բոլոր առարկաները ռուսերեն են` դեմ եմ, իսկ խորացված ուսուցմամբ` շատ էլ կողմ եմ: Նույնը ցանկացած լեզուներով դպրոցների մասին կասեմ: Ես սիրում եմ ռուսական մշակույթը, չեմ սիրում ռուսական հիմիկվա ավտորիտար ռեժիմը: Մեր հայկական դպրոցներում ռուսական մշակույթին նորմալ չեն ծանոթացնում: Ինչի՞ հնարավորություն չտալ, եթե կա ցանկություն: Իմ դպրոցում, որը հայկական էր, ես շատ լավ ռուսերեն եմ անցել, էնքան լավ, որ հիմա իմ մայրենի լեզվից չեմ տարբերում, ինչ չի կարելի ասել էսօրվա դպրոցների ռուսերենի մասին: Ոնց հասկանում եմ, ստեղ հիմնականում «դեմ»-ի թիրախը ռուսերենն է որ էլի հեչ կապ չունի ոչ սովետյան մերձբալթյան երկրների օկուպացիայի, ոչ Բուրյաթիայի ինքնավար մարզը նրան կից Ռուսաստանի մարզին կցելու, ոչ էլ մեր «թագավորների» պուտինյան մարիոնետները լինելու հետ: Ռուսերենը ինձ համար Դոստոեւսկու ու Ցվետաեւայի լեզուն է: Երեւի ճիշտ կլինի խոսել ուսուցման ընդհանուր մակարդակը բարձրացնելու մասին, որ դպրոցներում դասավանդեն բանիմաց ու աշակերտների հետաքրքրությունը հայերենի նկատմամբ արթնացնել կարողացող ուսուցիչներ, ոչ թե դրանց ծաղրը: Իսկ կառավարությունը չի կարող այլ կերպ վարվել, քանի որ Ռուսաստանի «շեստյորկան» է: Փոքր պետությունը ո՞նց կարա գոյատեւի առանց մի «մեծ» ախպոր: Ուրեմն պիտի կամ «ախպորը» փոխի, որ իրան ոչ ձեռ է տալիս, ոչ էլ կարա հիմա անի… Միշտ էլ էդ է եղել էլի… Ու մնացած ամեն ինչն էլ դրա արդյունքն է…

Էդպես դադարեցի մտնել խումբ, ժամանակ առ ժամանակ շարունակելով ստանալ եւ չկարդալ խմբի ծանուցագրերը, բավականին անտեղյակ էի զարգացող իրադարձություններից:

Որոշեցի զրուցել խումբը ստեղծողի հետ:

Էդգար Առաքելյան

— Կարո՞ղ եք ներկայացնել հիմնական «դեմ» դրույթները, վտանգերը, եւ էդ դպրոցների չլինելու առավելությունը։

— ա. Լեզուն ձեւավորում է մարդու լեզվամտածողությունը եւ աշխարհայացքը: Օտար լեզվով դասավանդելով դպրոցական առարկաները, դու կտրում ես երեխային իր մայրենիից, հայերենը դարձնում ես կենցաղի լեզու, որով նա առավելագույնը խոսի տանը եւ քուչում: Ավարտելուց հետո մարդը Հայաստանի աշխատանքի շուկայում մրցունակ չի լինելու:

— Բ. Դպրոցների հիմնումը բերելու է լրացուցիչ սոցիալական շերտավորման, քանի որ համարվելու է, որ էդ դպրոցները էլիտար են: Եթե նախարարի ասած էքսպերիմենտը հաջողվի, ու էդ մասնավոր օտարալեզու դպրոցները հաջողություն ունենան, շատ շուտով կլինի պահանջարկի աճ ու ուզած չուզած մի ինչ–որ պահի սահմանափակումը կհանվի: Հաշվի առնելով հայերի մոլուցքը օտար լեզուների հանդեպ և քաղքենիությունը, դա էնքան էլ հեռու չի կարող լինել: Ես նկատի ունեմ դպրոցների քանակը: Դպրոցների քանակի աճը կարող է մեզ բերել ութսունականների մակարդակի, երբ աշակերտների մոտ քսանհինգ տոկոսը ռուսական դպրոցում էր սովորում: Դրանից հետո էդ մարդիկ, չտիրապետելով մայրենիին, բայց իրենց բարձր որակի կրթության եւ մյուս գործոնների շնորհիվ անցնելով պետական ու մասնավոր բարձր պաշտոնների, սկսելու են օգտագործել օտար լեզուներ, ասենք, ռուսերեն, ու գալու է մի պահ, որ դրվի հայերենի՝ պետական լեզու լինելու մենաշնորհը վերացնելու հարց: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի շահագրգռվածությունը էս հարցում, կարելի է ասել, որ էդպիսի հարց բարձրացվելու է:

էս մի փոքր մասն է փաստարկների: Հիմա նայեք, թե ինչ են ասում կողմնակիցները:

Ասում են՝ էդ սաղ ջհանդամ, տենց բան չկա, թողեք էքսպերիմենտ անենք: Մինչև հիմա ես փողոցում քայլում եմ ու տեսնում, որ մարդիկ խոսում են ռուսերեն։ Հայերեն շատ վատ գիտեն, խայտառակ վատ: Նրանց լեզվամտածողությունը հայերեն չի: Նրանք ռուսական ալիքներ են նայում, Պուտինով են հիանում, ապրում են Հայաստանում, բայց ոչ մի բանով կապված չեն էս երկրի հետ, հայի անունով ռուսներ են: Սա շատ լուրջ է: Քսան տարի է անցել, իսկ էդ խավը դեռ կա, ու դեռ վերևից է բոլորին նայում, դեռ քաղքենիները վերնախավ ձևանալու համար ռուսերեն են փորձում խոսել, եթե վերեւներում սա չեն տեսնում, ուրեմն կույր են:

— Դա պետական անվտանգության թե՞ հայեցիության մոդելի պահպանման հարց եք համարում:

— Անկախությանը և ինքնությանը սպառնացող հարց: Եթե տեսնում են, ու չտեսնելու են տալիս, ուրեմն վտանգավոր են, եթե տեսնում են ու իրենց համար դա լրիվ նորմալ է, էլ բան չկա ասելու։

— Կարծում եք պետք է ակցիան ուղղված լինի հենց ռուսականներին, որովհետեւ անգլերենի դեմ փաստորեն բան չկա՞:

— Եթե անկախության իմաստով անգլերենից վտանգ էսօր չկա, չի նշանակում, որ մյուս կետերով էդ վտանգը բացակայում է: Ի՞նչ տարբերություն, էրեխեն ֆիզիկան ու աշխարհագրությունը անգլերեն կսովորի թե՝ ռուսերեն: Հայերեն չի, ուրեմն ինքը չգիտի էդ առարկան մայրենիով, ուրեմն ուրիշ լեզվով է մտածելու, օտարացած է լինելու:

— Ես կարծում եմ, որ էսօր դպրոց չկա, կրթական համակարգ չկա, ուսուցիչները լավագույն դեպքում կարող են առարկաներ ուսուցանել, ես չեմ գտնում, որ էսօրվա մեր դպրոցների ուսուցիչներն ի վիճակի են էդ կերպ լեզվամտածողություն զարգացնել, ես կարող եմ իմ աղջկա օրինակով ասել, որ եթե առարկան ուսուցանվել է հայերեն, բայց երիտասարդը պիտի սովորի արտասահմանյան բուհում, մեծ դժվարությունների կհանդպի դրսում:

— Ես հայկական դպրոց եմ ավարտել, հետո սովորել ռուսական համալսարանում, շատ մեծ դժվարություններ եմ ունեցել սկզբի մի քանի տարին: Հետո՞ ինչ:

— Ես էլ, բայց դա օրինաչափություն չի:

— Չէ… չեղավ: Եթե ես հայկական դպրոց ավարտած չլինեի, ես հիմա աշխատանքի շուկայում անպետքի մեկը կլինեի, որովհետև երկու բառ չէի կարողանա իրար կապել, ինչպես շատ-շատերը մեր շրջապատում: Իսկ եթե ուզում ենք, որ մերոնք գնան սովորեն ու չվերադառնան, արդեն ուրիշ հարթություն է:

Մի բան էլ, եթե խոսքը մասնավորի մասին է: Ինչն է խանգարում երեխային սովորել հայերեն, բարձր մակարդակով, միջազգային ծրագրերով ու մեթոդով, իսկ դասերից հետո այցելել լեզվական կենտրոններ ու այնտեղ սերտել տերմինաբանությունը, ինչու՞ դա պետք է հայերենի հաշվին անել:

— Բայց նախագահի բառերից ես հասկացա, որ խոսքը հենց մասնավորների մասին է։

— Հա, հենց մասնավորների, դե բա էլ ինչի մասին ենք խոսում:էն մարդիկ, որոնք պետք է դուրսը սովորեն, շատ չեն, ու հաստատ մի քանի ամիս խորացված պարապելուց հետո իրենցին կհասնեն: Ես տասնյակ հայ ջահելներ գիտեմ, որ դուրսն են սովորել կամ սովորում։ Օրինագծով ֆիքսվում է, որ դրանք մասնավոր են։

— Բայց միթե՞ Մոսկվայում, եթե ռուսը ուզի, չի կարա երեխային տանի հայկական դպրոց, ուղղակի նա դա չի անի, ու էստեղ դուք ճիշտ եք, հայը կտանի։

— Մի՞թե Ռուսաստանը ունի գաղութացվելու ու այլ երկրի մշակութային ազդեցության տակ ընկնելու վտանգ: Ես էս հարցում բոլոր անալոգիաներին դեմ եմ, որովհետև հայից օտարամոլ ու իրա տեսակը չհարգող ազգ չկա: Մի մեծ մասի մասին եմ խոսում: Երկրորդ, պետք է հասկանալ, թե որ երկրին ինչ չափով է սպառնում գաղութացվելու վտանգը: Մարդիկ բացահայտ ասում են, որ ամեն ինչ անելու են ռուսերենը պետական լեզու դարձնելու համար, Էս սաղ հո հանաք–մասխարայություն չի՞…

— Բայց էդ դպրոցների չլինելը մենթալիտետ չի փոխի ու չի վերացնի քաղքենությունը, քաղքենին կմնա քաղքենի, բայց հայկական լեզվամտածողությամբ։ Դա ըստ իս պանացեյա չի: Դուք գտնում եք, որ լեզվամտածողությունը ձեւավորո՞ւմ է մենթալիտետը, այսինքն` «քյարթուները» մանրից կվերանա՞ն, եթե էդ դպրոցները չլինեն: Ես գտնում եմ, որ նրանց աճը պակաս վտանգ չի, , եւ իմ դեմ չլինելու պատճառներից մեկը դա է, որովհետեւ կրթական մակարդակը խավ է ձեւավորում, իսկ մենք չենք կարող ժխտել, որ քաղքենի լինելու հետ մեկտեղ, սովետի ռուսական կրթություն ստացածները գոնե «քյարթու» չէին. գոնե մտածել գիտեին, թեկուզ ռուսերենով:

— Չէ, քիչ–քիչ կկոտրվեն, էս դեռ իներցիայով է, էս քսան տարում հաստատ ահագին քչացել են: Հիմա ուղղակի պետք է թողնել որ վերանան, ոչ թե կրակի վրա յուղ լցնել: Մենք միշտ զուգահեռ ասել ենք, որ սա լավ առիթ է, որպեսզի էն խայտառակ մակարդակը, որն ունենք մեր դպրոցներում, պետք է բարձրացվի, պետք է դրան էլ հետամուտ լինենք: Մեր խումբը չի ցրվելու ցանկացած պարագայում: Բայց ասել, թե քանի որ մեր դպրոցներում «քյարթուներ» են բուծվում, էկեք մի տոկոս օտարալեզու դպրոց բացենք, աբսուրդ է: Ի՞նչ հարց կլուծենք դրանով, որ տարեկան երեք–չորս հարյուր շրջանավարտ «քյարթու» չի՞ լինի: Բա էն խնդիրները, որ դա կբերի՞: Իսկ հիմա էս քսան տարում կրթություն ստացածները հայերենի պատճառով է՞ որ «քյարթու» են: Եթե տենց եք համարում, մենք հենց առաջին մեր հաղորդագրության մեջ էդ մոտեցումը համարել ենք ռասսիզմ հայերենի նկատմամբ:

— Իհարկե, դա վատ է, որ հիմիկվա դպրոցներում մակարդակ չկա, չկա զտում, չես կարող ասել, թե ինչ կսովորի երեխան էնտեղ: Պետք է կրթական համակարգը փոխել, ոչ թե օտարալեզու դպրոցներ բացել: Հիմա ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ կլինի, ուղղակի պրոգնոզ, էսքան գործունեություն եք ծավալել, մի բան դուրս կգա՞:

— Դե իրանք անընդհատ զիջում են, բայց քանի որ փաստարկ չունեն, մեր կողմում էլ շատ հարգված մարդիկ կան ու շատ արմատական տրամադրված, շվարած են, ավանդական տապոռի մեթոդով չեն ուզում անցկացնել, հանել էլ չեն ուզում: Բայց որ սենց գնաց, պետք է գտնեն մի հատ մեծ փոխզիջում: Բայց մեզ համար անընդունելի է այդ օրենքներում ցանկացած փոփոխություն, որը կհանգեցնի օտարալեզու դպրոցների բացմանը։ Մենք էս հարցում բացարձակապես անզիջում ենք:

Մի երկու կարծիք եւս

Արա Նեդոլյան

— Վահան Իշխանյանի հետ բարիշեցինք, որ. օտարալեզու դպրոցները վտանգավոր են, ոչ թե, որ օտարալեզու են, այլ որ դպրոց են. Բացողները հասկանում են ինչ են անում, իսկ հայկական դպրոց չկա` հայկականը կա, դպրոցը չկա: Հենց որ հայկական դպրոց լինի էդ ժամանակ կարելի է թույլ տալ:

— Ինչի՞ են վտանգավոր որ դպրոց են:

— Կրթելու մեթոդ ունեն, դասատուների որակի ինչ-որ չափանիշներ: Առարկաներից բան են հասկանում, մեծ երկրում, օրինակ, մաթեմաթիկան օգտագործվում է, ինչ չեն անի հայկականում որովհետեւ չեն կարա: Դրա համար հասկանում են, ոնց դասավանդել: Հայկականը պետք է սկզբից կառուցվի, ինչ բան է կրթություն, ինչպես է այն արվում և այլն, հիմիկվա հայկականը հայկական չի, սովետական է, ուղղակի հայերեն լեզվով:

— Հա, ճիշտ ես:

Արա Խաչիկյան
Օտարալեզու դպրոցներ գնալու են ՄԵՐ դպրոցների երեխաները: Այսինքն, 15 օտարալեզու դպրոցների պատճառով առնվազն 15000-ով կպակասեն հայկական դպրոցների աշակերտները և անկախ հայկական պետությունում ԿՓԱԿՎԵՆ շուրջ 30-50 հայկական պետական դպրոցներ: Ուրեմն, եթե իրերն անվանենք իրենց անուններով, սա ոչ թե օտարալեզու դպրոցներ բացելու, այլ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԴՊՐՈՑՆԵՐ ՓԱԿԵԼՈՒ ԾՐԱԳԻՐ Է:

Լուսինե Վայաչյան

Ոչ մի բան ավելի թշնամի չէ երկաթին, քան ժանգը, որ ծնվում է հենց նրանից.

Ջ. Բրունո

Խանդը սիրո հետ ոչ մի կապ չունի, հակառակը, նրա թշնամին է: Սերը դիմացինին իրենից բարձր դասելու կարողությունն է։ Մարդուն սիրում ես, ուրեմն պիտի ուզես որ նրան լավ լինի, լավ զգա իրեն: Եթե դու իրեն սիրում ես, ու էդ մարդն իրեն ինչ-որ պահի, ինչ-որ մեկի հետ լավ է զգում, ինչո՞ւ պիտի քեզ վատ լինի դրանից։ Միայն էն մտքից, որ նա լավ է, դու պիտի լավ լինես։ Բայց էդ լավը քեզ հետ չի՞: Ուրեմն դա սեր չի:

Լավ, ասենք, մտածեցիր, բանական մարդ ես, քեզ տրամադրեցիր ու կարողացար սպանել սեքսի նկատմամբ խանդը, էս հարցդ լուծեցինք: Բայց խանդը շարունակվում է: Հիմա խանդում ես էն բանին, որ սիրուդ օբյեկտը գերադասում է ժամանակն անկացնել ոչ այնքան քեզ հետ, ինչքան մեկ այլ մարդու:

Էդ էլ ճիշտ չի, ու սիրո հետ կապ չունի,«սեր» գաղափարի մեջ չկա էդպիսի բան, սիրողն առաջին հերթին սիրածի համար է մտածում, որ նրան լավ լինի, ի՞նչ կա որ, թող քեզ հետ չլինի: Էլի, մտածեցիր, քո մեջ հաղթահարեցիր էգոիստական զագցումներն ու գնում ես առաջ` դեպի կատարյալ հարաբերություններ:

Սկսվում է մի ուրիշ բան: Սիրահարվել է: Էլի, քո մեջ կոտրում ես էգի`«իմն է, պետք է միայն ինձ սիրի, չէ՞ որ ես նրան եմ սիրում, ուրիշներն ինձ համար գոյություն չունեն»-ը, քանի որ որոշել ես սիրելուց սիրել միայն անշահախնդիր, թույլ ես տալիս, որ կիսվի քեզ հետ, չէ՞ որ դու ես նրա հարազատը, էլ ո՞ւմ պիտի ասի, եթե ոչ քեզ:

Նյարդայնանում ես միայն, երբ նա հիացմունքով պատմում է «մեկ այլի» մարդկային արժանիքների մասին, սիրահարված պինգվինի նման վարդագույն ակնոցները հագին էնպիսի հատկություններ է վերագրում նրան, որոնք չկան, և հենց ինքն էլ ամեն անգամ, ժամանակ անց գալիս է այդ նույն համոզմանը, երբ թուլանում է հերթական սիրահարվածությունը, ու դու նույնիսկ գիտես, որ էդպես էլ լինելու է, որ ռոմատիկ սերերը գալու ու գնալու են, մնայունը դուք եք` իրար բացարձակապես հասկացող երկու հարազատ մարդ…

Սկսվում են հարաբերություններ նրա և «մեկ այլի» միջև, սկսվում է իրար ճանաչելու պրոցեսը: Էլի պատմում է, էլի նրա համար վստահելի ուս ես, հարազատ ես չէ՞: Ու նաև «մեկ այլը» ժամանակ առ ժամանակ թվում է նրան քեզնից հարազատ, տեսնում ես, որ պլաններ է կազմում նրա հետ, հեռանում է քեզնից:

Խախտվում է առաջնայնությունը, այ էստեղ խանդում ես, ու ոչինչ անել, արդեն չես կարող: Խանդը նա է, երբ դու հստակ տեսնում ես, որ սիրելիդ էլ քեզ հնարավոր է չսիրի առաջվա պես, հիմա քո տեղն ուրիշինն է: Բայց քո վեհ սիրո հետ նորից ոչ մի կապ չունի: Էլի որ` սիրում ես, ուզում ես նրան լավ լինի, բան չկա, թող լինի, թող որ մենակ կմնաս, թող որ կտանջվես, միայն իրեն լավ լինի, երջանիկ լինի:

Բայց հիմա սկսվում է «մեկ այլի» խանդը, չնայած, որ ոչ ոք ոչ ոքի չի խաբել, «մեկ այլը» իմացել է, որ դուք ընտանիք եք և ընդունել է խաղի օրենքները` «ես դեմ չեմ, որ դու լինես, եթե դու դեմ չես, որ ես լինեմ»:

Ու հիմա կոպտորեն խախտում է, քո կողմից ստանալով կարմիր քարտ, իհարկե, բազմաթիվ դեղիններից հետո միայն, քաղաքակիրթ մարդիկ եք, հո կատակ չի՞: Դու չես ուզում, որ «մեկ այլը» լինի: Սա խա՞նդ է: Ոչ սա խանդ չի, սա ընդվզում է անարդարության դեմ: Ասում ես` գնա «մեկ այլի» մոտ, ընտանիք եղիր նրա հետ, ես ոչինչ, իմ մասին մի մտածիր, էսօր չեմ ծնվել, և բազում սերեր եմ ճանապարհել դեպի նոր ընտանիքներ, գնա բախտդ փորձիր:

Բայց նա չի գնում: Չի կարողանում ապրել առանց քեզ, պատկերացնել իր կյանքն առանց քեզ` չի ուզում: Այ էստեղ արդեն քո մեջ սկսում է խոսել ինքնապաշտպանական բնազդը, ու դու ամեն կերպ փորձում ես հանել ասպարեզից «մեկ այլին», քանի որ նա խախտում է ձեր երկուսի` այնքան երկար սարքած հարաբերություններն ,ու իր առաջարկածը չընդունելուց հետո էլի շարունակում է կպչան ծամոնի պես առաջարկել ինքզինքն ու էն ընտանիքը, որը քո սիրած մարդուն պետք չի առանց քեզ: Նա, կոպիտ ասած, ջուր է պղտորում:

Սիրելիներս, եթե դուք գործ ունեք մեկի հետ, որն իր բնույթով պոլիգամ է, և որը համատարած է բնության մեջ, ապա պատրաստ եղեք նրան, որ մի օր կանգնելու եք էսպիսի մի հարցի առջև, որի լուծումը չկա, որը բերում է եռակողմ ընկճախտի ու քայքայում նյարդային համակարգը:

Եթե սկսում եք հարաբերություններ մի մարդու հետ, որն արդեն զուգընկեր ունի, և նրանց մեջ, այսպես ասած, «ազատ» հարաբերություններ են, մի փաթաթեք ձեր պահպանողական օրենքներն այդ զույգի վզին, մի դրեք նրանց անելանելի իրավիճակի մեջ, որից տուժում են բոլորը: Եթե ընդունել եք այդ մարդուն այդպիսին, ուրեմն մի խանդեք նրան, չէ՞ որ մեկ ուրիշն էլ Ձեզ չի խանդում, դա արդար չի:

Որևէ մեկը կարո՞ղ է առանց լեզուն կոտրելու ասել. «խանդը սեր է», նույն կերպ նաև ձգտեք չասել «սերը խանդ է»: Խանդը սիրո դահիճն է, խանդը մարդու էության համար ամենավնասակար զգացումն է, այն պետք է աղալ բանականության ու վեհ սիրո սրճաղացով ու երեք բաժակ սերով սուրճ եփել: Խանդը տնաքանդ է, ոճրագործ է, պատերազմներ ծնող է: Խանդից վատ բան մեկ էլ նախանձն է: Դրա մասին իրական պատմություն` հետո:

Լուսինե Վայաչյան