Իշխանություն-ՀԱԿ երկխոսությունը կկայանա, թե` ոչ, դեռևս պարզ չէ: Բայց արդեն դրա շուրջ քննարկումները զավեշտի են վերածվում, իսկական զավեշտի:

Այնպիսի տպավորություն է, որ մեր հիմնական քաղաքական դերակատարները պատկերացում չունեն անգամ, թե ի՞նչ է երկխոսությունը, կամ էլ` երկխոսությունը նրանց համար միջոցից նպատակ է դարձել: Ընդ որում, խոսքս վերաբերում է թե իշխանությանը և թե ՀԱԿ-ին:

Օրինակ, ՀԱԿ գործիչներն ասում են, որ մինչև սեպտեմբեր սպասելու են իշխանության դրական պատասխանին, բայց չեն մոռանում երկխոսության գծով իրենց ապագա պարտնյորին «թաթար-մոնղոլի» պիտակ կպցնել: Կամ էլ ասում են, որ երկխոսելու են բացառապես արտահերթ ընտրությունների անցկացման շուրջ: Ոչ մի իշխանություն, կամ էլ նույնիսկ` «թաթար-մոնղոլ», իր կապիտուլյացիայի շուրջ չի երկխոսի:

Իշխանության ներկայացուցիչներն էլ «ջրիկացնում են» թեման, անլրջացնում, հասցնում` ՀԱԿ գործիչների հետ «Օջախ» ռեստորանում կամ Սևանի ափին հաց ուտելու մակարդակին: Ձեռի հետ էլ` կարող են հետները աղջկերք վերցնել, որ երկխոսությունը գոնե համ ու հոտ ունենա:

Երկխոսությունն ամենառացիոնալ ճանապարհն է, որով հնարավոր է որևէ երկրում հաղթահարել քաղաքական ճգնաժամը, զարգացման հեռանկար ստեղծել: Այս համատեքստում ես բազմիցս անդրադարձել եմ երկխոսության ինստիտուտի կարևորությանը, սակայն` հետևելով գործընթացին, իշխանության և ընդդիմության վարքագծին, ցավով արձանագրում եմ, որ մեզանում առայժմ հեղինակազրկվում, վարկաբեկվում է հերթական գաղափարը:

Իրականության մեջ «երկխոսություն» բառը դարձել է հարմար շղարշ, որի տակ իշխանությունն ու ընդդիմությունը որոշակի մարտավարություն են իրականացնում:

Իշխանությանն անհրաժեշտ է քաղաքակիրթ երևալ սեփական հասարակության և հատկապես` միջազգային հանրության աչքերին: Այս առումով` «երկխոսություն» բառը շատ գրավիչ է:

Ընդդիմությունը կորցրել է հեղափոխություն անելու ռեսուրսը, ու նրան ժամանակ է անհրաժեշտ` նոր մարտավարություն ընտրելու համար: Դրա համար նույնպես «երկխոսություն» բառը շատ հարմար է: Գոնե` մինչև սեպտեմբեր:

Ձմերուկի և սեխի բիզնեսով զբաղվող գյուղացիները արագ տեմպերով սնանկանում են։ Նրանց շրջանում սոցիալական ընդվզում է հասունանում։ Երեկ Մալաթիայի տոնավաճառում մեկ կիլոգրամ ձմերուկը գյուղացիներին հաջողվում էր հանձնել 300 դրամով, այսօր արդեն՝ կրկնակի էժան։ Գյուղացիները տոննաներով բերք են աճեցրել և իրենց դաշտերում` բերքի հետ մենակ մնացել։ Ոչ ոք չի գնում բերքը տանելու և իրացնելու։ Պատճառը փողոցային առևտրի արգելման մասին որոշումն է։ Անցած տարիներին ձմերուկն ու սեխը հիմնականում վաճառվում էին փողոցներում, բակերում և Երևանից դուրս եկող ավտոմայրուղիներում։ Փողոցային առևտուրն արգելելու մասին որոշումը զրկեց գյուղացուն վաճառքի այս ավանդական կետերից։ Սրա հետևանքով գները շուկայում օրեցօր ընկնում են։ Պետք է սպասել, որ ձմերուկի և սեխի հետ կկատարվի այն, ինչ անցյալ տարի կատարվեց ձվի շուկայում։ Վաճառակետերի բացակայության պատճառով գները կընկնեն այնքան, որ հաջորդ տարի այլևս ոչ ոքի մտքով չի անցնի ձմերուկ ու սեխ աճեցնել, իսկ մայրաքաղաքի բնակիչները ստիպված կլինեն հրաժարվել Էժան ձմերուկից և սեխից, որոնք քիչ թե շատ տանելի էին դարձնում երևանյան շոգ ամառը։ Չի բացառվում, որ այդ ֆոնին կբացվի ներկրման հերթական դուռը, ճիշտ այնպես` ինչպես ձվի շուկայում:

Հայաստանում կան մի քանի տաբու թեմաներ, որոնց մասին գրելը չի խրախուսվում: Օրինակ, ընդունված չէ գրել Արցախում առկա պրոբլեմների, մարդկանց կյանքի որակի, իշխանության անարդյունավետ կառավարման, կոմունիստական միջոցառման վերածված ընտրական գործընթացի մասին:

Նույն սկզբունքով չենք խոսում նաև ԼՂՀ իշխանությունների անդեմության մասին, ինչը հանգեցրել է նրան, որ Ղարաբաղը ոչ միայն բանակցային գործընթացի սուբյեկտ չէ, այլ նաև գործոն չէ անգամ Հայաստանի իշխանության համար:

«Մենք բոլոր հանդիպումներից` լինի դա վերջին, լինի նախկին, գրեթե միատեսակ ակնկալիքներ ենք ունենում, որովհետև մենք հուսով ենք, որ հերթական հանդիպումների ժամանակ կողմերը կգան համաձայնության, որի շնորհիվ Արցախը կշարունակի իր մասնակցություւնը բանակցային գործընթացում»,- երեկ «Ազատություն» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում կազանյան հանդիպումն այսպես է ամփոփել ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանը:

Ուշադրություն դարձրեք` պարոն Սահակյանը ոչ թե պահանջում է, ոչ թե խոսում է իշխանություն ունեցողի դիքերից, այլ ընդամենը հույսով սպասում է կամ կանխատեսում է` իշխանություն չունեցող մի վերլուծաբանի պես:

Իրականում, բոլորն էլ հասկանում են, որ ԼՂՀ-ն այլևս բանակցային գործընթաց չի վերադառնա` դրա լիարժեք մասնակցի մակարդակով: Չի վերադառնա` նույնիսկ այն պարագայում, եթե բանակցությունները հանգեցնեն անգամ ԼՂՀ անկախության ճանաչմանը: Այսինքն, Արցախի իշխանությունը գործոն չէ ու Արցախի ցանկացած կարգավիճակի որոշման հարցում որևէ դերակատարություն չի ունենալու:

Ամեն ինչ սկսվեց դեռ հեռավոր 1997-ին, երբ անկախության ձգտող երկրի նախագահին նշանակեցին մեկ այլ երկրի վարչապետ, նա էլ փառասիրությունից դրդված` համաձայնեց այդ գայթակղիչ առաջարկին: Հենց այդ պահից էլ Արցախը դադարեց գործոն լինել` ոչ միայն միջազգային հանրության, այլ նաև` հայաստանցիների համար:

Հետո արդեն Ռոբերտ Քոչարյանը բանակցային գործընթացում իրենով փոխարինեց Ղարաբաղը: Ստեփանակերտում լռեցին, որովհետև իրենց Ռոբն էր կամ էլ դուխները չհերիքեց` «վոինին» հակադրվելու համար:

Ու նույն անատամ վարքագիծն է մինչև այսօր: Պատահական չէ, որ երբ լրագրողը Բակո Սահակյանին հարցնում է Մադրիդյան սկզբունքների մասին, լսում է նրա անտեղյակ պատասխանը: «ՀՀ ղեկավարությունը բազմիցս հայտարարել է, որ այդ և մնացած սկզբունքները հիմք են բանակցելու համար: Հետևաբար, մենք էլ ենք ողջունում ցանկացած առաջարկություն, որը հիմք է բանակցելու համար: Եվ մենք գտնում ենք, որ այսօրվա փաստաթուղթը` եթե հնարավորություն է տալիս բանակցելու, ապա չի կարող մեր կողմից մերժվել: Եթե Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից առաջարկվել է մի փաստաթուղթ, այսօր խոսվում է Մադրիդյան փաստաթղթի մասին, որը հնարավորություն է տալիս բանակցելու, դա դեռ չի նշանակում կողմերի համաձայնությունը: Եվ բազմիցս ՀՀ ղեկավարությունը հայտարարել է, որ խոսքը գնում է մի փաստաթղթի մասին, որի շուրջ ընթանում են բանակցություններ: Եվ վաղը եթե կլինի այդ և մյուս փաստաթուղթը, որը հնարավորություն կտա նաև բանակցել Արցախին, մենք, իհարկե, ողջունելու ենք: Որովհետև փաստաթուղթը դա դեռ չի նշանակում վերջնագիր»,- ասում է Սահակյանը`ակամայից բացահայտելով, որ շարքային քաղաքացիներիս և իր միակ տարբերությունն այն է, որ նա մեզանից մի քանի ժամ շուտ է տեղեկանում բանակցային գործընթացի ինչ-որ մանրամասների մասին:

Շնորհավոր ձեր պաչիկների օրը, ժողովուրդ ջան:

Մի սիրուն լեգենդ կա. համբույրը հորինող հնարդարյան մարդիկ հավատում էին, որ համբույրի շնչի մեջ հոգի կա: Դրա համար էլ համբուրվողների շնչերի միաձուլումը յուրօրինակ «հոգիների հարսանիք» է:

Այս օրը բոլոր մարդիկ հանգիստ կարող են «փոխանակվել հոգիներով»: Ծանոթ-անծանոթ, բարեկամ-թշնամի, մեծ ու փոքր, բոլոր-բոլորը էսօր պիտի պաչիկներ անեն իրար: Հուլիսի 6-ը համբույրի  Համաշխարհային օրն է: (World kiss day, կամ Համբուրելու համաշխարհային օր, կամ՝ Պաչիկի օր):

Համբույրի օրը ծնվել է Բիրտանիայում: Հենց մշուշոտ ալբիոնի ափերին XIX-րդ դարում գտան, որ համբույրը, որպես սիրո դրսեւորում արժանի է ունենալ սեփական օրը: Այս օրը ՄԱԿ-ի կողմից սահմանված տոներից ամենաարտասովորն է:

Մեզ մոտ, ինչպես եւ նախկին սովետմիության այլ երկնրերում այդ տոնին սկսել են ուշադրություն դարձնել վերջին տարիներին: Տարբեր երկրներում այս օրն անց են կացվում զանազան մրցույթներ, ինչպես նաեւ՝ մասսայական համբույրն է շատ սիրելի դարձել՝ երբ համբույրի մեջ միախառնվում են շատ ու շատ զույգեր:

Գրեթե ամենուր մարդիկ ընկնելով ռոմանտիկ վիճակների մեջ, կամայից կարիք են զգում համբուրվելու, դրա համար մարդկանց վերաբերմունքը ամբողջ աշխարհում այս տոնին շատ դրական է՝ ամենուր տոնակատարություններ են, մրցույթներ: Խաղարկվում են մրցանակներ՝ «ամենաերկար համբույր», «ամենագեղեցին համբույր», «ամենաանսովոր համբույր» եւ այլ անվանակարգերում:

Համբույրը ամենահաճելի պաշտպանությունն է սթրեսի և կարիեսի դեմ:Սա գիտական փաստարկներ են, որ մեզ են ներկայացնում են գերմանացի գիտնականները, ստից բառեր չեն: Ատամնաբույժների կարծիքով, հաճախակի և երկարատև համբույրները նպաստում են կարիեսի կանխարգելմանը ու նաեւ որոշ չափով վերացմանը:

Մեր շուրթերը մոտ 100 անգամ ավելի զգայուն են, քան մեր մատների ծայրերը: Իսկ համբույրի ժամանակ գործի են դրվում 34-ից ավելի մկաններ(այդ թվում. 12՝ շրթունքների շրջանում և 17՝ լեզվի վրա):

Կրքոտ համբույրներն ընդունակ են հասցնել զարկերակային կծկումները մինչև 150 Կծ./վ, ինչը նպաստում է գլխուղեղի համապատասխան բաժիններին թթվածնի ակտիվ մատակարարմանը: Արդյունքում մարդու մոտ որոշակի ժամանակով արագանում է մտածելու ունակությունը, նաեւ կենտրոնացումը:  Օրգնիզմում ադրենալին է առաջանում, ինչն էլ իր հերթին ակտիվացնում է մտածողական և ֆիզիկական գործողությունները.

Քսան վայրկյան ամեն առավոտ կրքոտ համբուրվելով դուք ամբողջ օրը կլինեք ռոմանտիկ, ուրախ ու պոզիտիվ: Համբույրները նպաստում են նաեւ որ  չառաջանան:
Համբույրն առաջացնում է դիմային մկանների բավականին ուժեղ կծկումներ, ինչը նպաստում է արյունափոխանակությանը և նույնիսկ կնճիռների վերացմանը…

Բեռլինյան հոգեբանները ստեղծել են «Բուժիչ համբույրի» մի ֆորմուլա: Տարբեր տարիքի և հարյուրից ավել զույգերին հետեւելով հետեւոյթուն են արել, որ իդեալական համբույրի տեւողությունը  3 րոպե է: Նաև խորհուրդ են տալիս էմոցիաները առավելագույնի հասցնելու նպատակով համբուրվելիս նայել զուգընկերոջ աչքերի մեջ:

Համբուրվելը համբուրվենք, բայց չմոռանանք, որ այդ գործողության արդյունքում կարելի է վարակվել բազմաթիվ հիվանդություններով:

Ինչ տեսակի համբույր ասես որ չկա աշխարհում: Մի քիչ իմ իմացածներից, մի քիչ էլ պեղածներից գրեմ: Ամենասիրածս համբույրը՝

Քնքուշ համբույր – անցկացրու մատդ սիրածիդ շուրթերով, շշնջա նրան, որ սիրում ես, ու թեւթեւ պաչիկ արա:

Կատարյալ համբույր – սիրային խաղերից հետո սիրածդ վերցնում է դեմքդ ափերի մեջ, նուրբ համբուրում է աշքերդ, քիթիկիդ ծայրը ու հետո երկար-երկար համբուրում է շուրթերդ էնպիսի մի համբույրով, որ սիրտդ հալվում է…

«Կարմիր» համբույր – Մեքենա ունեցողների համար, համ էլ որ «պրոբկեքը» չներվայնացնեն  Ամեն անգամ անգամ տեսնելով լուսաֆորի կարմիր լույսը թեքվում եք իրար համբուրելու համար:

Էսկիմոսական համբույր – հենց պատրաստվում եք քնելու, կռանում եք ու քսմսվում քթերով:

Լպստող համբույր – դանդաղ ու թեթեւ լեզվի ծայրով, ոնց որ լիզելով անցիր սիրածիդ շուրթերի վրայով:

Պարանոցի համբույր – կծմծիր ականջը թեթեւակի, ականջի հետեւն էլ, դանդաղ իջիր ներքեւ դեպի ուսը, շուրթերովդ հպումներ արա նրան էնպես, որ հազիվ զգա:

Մորի համով համբույր – Ո՞ր համբույրն է ամենալավը՝ պարունակությամբ համբույրը: Աննկատ մորի դիր բերանիդ մեջ, մոտեցի սիրածիդ շուրթերին ու համբուրվելուց մորիի կեսը դիր նրա բերանում:

Մանկական պաչիկ – Մանր-մանր, պուճուր-պուճուր պաչիկներ արա ամեն տեղ՝ աչիկը, քիթիկը, պեպենիկը, խալերը…

Ուրվագծային համբույր – անկացնում ես լեզվիդ ծայրով սիրածիդ փակ շուրթերի ուրվագծով՝ դանդաղ, հանգիստ ու երկար, ապա համբուրում նրան:

«Թուշիկներով պաչիկ» — նուրբ քսմսվեք թուշիկներով իրար, հետո շուրթերով՝ հազիվ հպվելով, հետո լեզուներով մի քանի անգամ անցեք շուրթի վրայով, ոնց որ ջղայնացնելով, ու հետո կրքոտ համբուրվեք:

Թիթեռի համբույր – ուղղակի իրար կպեք թարթիչներով, շատ հաճելի է, իրար թարթում ես:

Սառցե համբույր – հավեսի համար մի լավ պահի բերանիդ մեջ սառույցի կտոր գցիր: Մոտեցի սիրածիդ հետեւից ու թեթեւակի սառույցով հպվելով պաչիկ արա պարանոցը:

Թեթեւ շշուկ – թեթեւակի համբուրի ականջի մոտերը, ընթացքում սիրուն-սիրուն ռոմանտիկ բաներ ասա: Ասում են, թե կանայք են սիրում ականջներով, բայց իմ կարծիքով վերջերս տղամարդիկ ավելի շատ են սիրում:

«Ուտելի» համբույր — համբույրից առաջ շուրթերիդ ինչ-որ համով բան քսի՝ ելակ, բանան, մեղր: Դա հաստատ կգնահատվի:

Էլեկտրոնային ձայնային համբույր – հավեսի համար, ձայնագրի համբույրիդ ձայնն ու ուղարկի սիրածիդ:

Դե իսկ եթե սիրած չունես՝ բոլորին պաչիկներ արա, բոլորն էլ քեզ, հոգ չի: Իմ պաչիկն էլ ձեզ:

Հ.Գ. Ֆրանսիական համբույրի մասին չեմ գրել, որովհետեւ չեմ սիրում

Այսօրվա ասուլիսում Գալուստ Սահակյանը ՀԱԿ-ին հրավիրել է Սևանի հանրային լողափ` բանակցելու. «Մենք բազմիցս ասել ենք, որ պատրաստ ենք երկխոսել թեկուզ այս ակումբում, եթե իրենց լավ պահեն՝ «Օջախ» ռեստորանում կամ՝ Սևանում հանրային լողափեր են բացվել, բայց մենք երկխոսելու ենք, ոչ թե բանակցելու»:

Հետաքրքիր է, ՀՀԿ պատգամավորն ինքը եղե՞լ է հանրային լողափում, որ էդպես անվարան այնտեղ հանդիպում է նշանակում.

Ուրեմն` նախ ասենք, որ հանրային երկու լողափերի`Քաղաքայինի և Ֆլամինգոյի համար բյուջեից հատկացվել է 68 միլիոն դրամ, 42 միլիոնն էլ հայթայթել են ու ցույց տվել, թե` 110 միլիոն են ծախսել: Սակայն միայն կույրը կարող է չտեսնել, որ մի քանի «տափչանից» և մի- մի հանրային զուգարանից բացի` հանրային կոչվող լողափում բան չի փոխվել: Հա՛, մեկ էլ ԱԻՆ-ն է մի-մի փրկարարական կետ ու մի քանի աշխատակիցներ հատկացրել: Նրանցից մեկը, որ իր ոսկյա շղթայով թևնոցով ու մատանիով բոլորովին փրկարարի տպավորություն չէր թողնում, մեզ ասաց` հերթափոխով են աշխատում ու վարձատրվում են ԱԻՆ-ի կողմից, ի տարբերություն մասնավոր լողափերի, որտեղ վարձակալներն են վճարում իրենց:

Լողափերում Գրանդ քենդիի ու Վիվասելի «զոնտիկներով» մի երկու նոր` վճարովի սրճարան է ավելացել, որոնցից ոչ հանրայինում էլ կային ու դրանցից էլ լավը, մեկ էլ` ափին մի քիչ ավազ են լցրել: Իսկ քաղաքացիները ոնց որ միշտ պառկում էին ավազափոշու մեջ, այնպես էլ` պառկած էին նաև այսօր: Դա էլ առանձնակի ծախս չի, եթե հաշվի առնենք, թե ինչպես են Սևանի փոքր ու մեծ չինովնիկները ծախում ավազը ու գերշահույթներ ստանում. չէր խանգարի, որ բյուջեից հատկացումներ անելու փոխարեն` նրանց հանձնարարվեր մի քանի մեքենա ավազ էլ «հանրայինի» համար բերել, չէ՞ որ այդ ավազը հանրության սեփականությունն է: Միակ փոփոխությունն այն է, որ հիմա նրանց գիտակցությանը հասել է` իրենք լողափ ունեն: Բայց կարծեմ մինչ այդ էլ ունեին. Սևանի ցանկացած ափում ՀՀ քաղաքացիները կարող են լողալ անվճար, ուղղակի շատերը չգիտեն դրա մասին:

Այնպես որ, Գրիգորիչը լավ  կանի` հանրային լողափի մասով լռի. չի՞ մտածում, որ ՀԱԿ-ի բերանը լեզու է դնում:

Միջազգային հանրությունը աստիճանաբար հաղթահարում է Սերժ Սարգսյան-Իլհամ Ալիև կազանյան հանդիպմանը հաջորդած հիասթափությունն ու նախապատրաստում բանակցությունների նոր ռաունդը:

Նախաձեռնությունը, կարծես թե, դարձյալ պատկանում է ռուսներին: Անցյալ շաբաթավերջին հայտնի դարձավ, որ Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը նամակներ է հասցեագրել Հայաստանի և Ադրբեջանի իր գործընկերներին` նրանց ներկայացնելով կարգավորման գործընթացի հեռանկարին վերաբերող իր պատկերացումները: Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հարավկովկասյան իր գործընկերներին առանձին-առանձին հրավիրել է Մոսկվա: Հանդիպումների քննարկման թեման դարձյալ կարգավորման գործընթացն է:

Օրերս Ֆրանսիայի արտաքին գերատեսչության ղեկավարն ասել էր, որ մոտ ժամանակներս հակամարտության կողմերին կներկայացվեն նոր առաջարկներ:

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները երեկ Վիեննայում հանդիպում են ունեցել ԵԱՀԿ գործող նախագահ Լամբերտո Զանիերի հետ և քննարկել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցը։ Հանդիպման վերաբերյալ համանախագահներն այսօր հաղորդագրություն են տարածել, որում ասվում է. «Համանախագահները Գլխավոր քարտուղարին իրազեկել են հունիսի 24-ին Կազանում կայացած Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների հանդիպման մասին և քննարկել հետագա քայլերը, որոնք անհրաժեշտ են հիմնարար սկզբունքների ձևակերպումն ավարտին հասցնելու համար, ինչը համընդհանուր խաղաղ կարգավորման հիմք կծառայի։ Թեև Կազանում կողմերը չհասան հիմնարար սկզբունքների վերջնական համաձայնեցմանը, այնուամենայնիվ, հանդիպման ժամանակ առաջընթաց գրանցվեց»։ Դրանում նաև նշված է այն մասին, որ համանախագահները պլանավորում են մոտ ապագայում խորհրդակցել Մոսկվայում և դրանից հետո ժամանել տարածաշրջան։

ԵԱՀԿ համանախագահության նոր ջանքերի ֆոնին վերջին շրջանում դարձյալ ակտիվացել են խոսակցությունները` միջնորդական առաքելության ձևաչափի փոխոխության մասին:

Մի քանի օր առաջ Իրանի խորհրդարանի խոսնակ Լարիջանին Բաքվում հայտնեց իր երկրի` կարգավորման միջնորդ դառնալու պատրաստակամության մասին, եթե համապատասխան առաջարկ լինի Ադրբեջանի կողմից: Իհարկե, որևէ մեկը չի վիճարկում, որ Իրանը պատերազմի տարիներին, ապա` կարգավորման գործընթացի ընթացքում, հիմնականում պահպանել է հավասարակշիռ մոտեցում, սակայն միջնորդ դառնալու նրա հեռանկարը իրականություն դառնալու որևէ հնարավորություն չունի: Նախ, մեծ հաշվով, Իրանն այնքան էլ շահագրգիռ չէ խնդրի կարգավորմամբ, որովհետև նման հեռանկարը չի բացառում, որ նրա սահմանների մոտ կհայտնվեն միջազգային խաղաղարար ուժեր: Երկրորդ, Իրանը միայնակ չունի անհրաժեշտ ռեսուրսներ` կարգավորման հովանավոր  լինելու համար: Բացի այդ, հաշվի առնելով Թեհրանի բարդ պրոբլեմները միջազգային հանրության հետ` դժվար է պատկերացնել, որ նրա առաջարկած լուծումները բավարար պաշտպանության կարժանանան աշխարհի այլ մայրաքաղաքներում:

Նախագահ Սերժ Սարգսյանի այցը Ուկրաինա հիմք տվեց խոսակցությունների, որ ղարաբաղյան ճակատում գուցե ակտիվություն ցուցաբերի պաշտոնական Կիևը: Ուկրաինան կարգավորման պաշտոնական միջնորդ չի լինի, բայց, ի տարբերություն նույն Իրանի, 2013-ին կարող է ֆորմալ առիթ ունենալ զբաղվելու ԼՂ խնդրով. այս երկիրը այդ տարում նախագահելու է ԵԱՀԿ-ում:

Իրականության մեջ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի այսօրվա համանախագահությունը ամենաօպտիմալն է` որպես միջնորդական առաքելություն: Դրանում ներկայացված են մեր տարածաշրջանում ռեալ ազդեցություն ունեցող բոլոր կենտրոնները` ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Եվրամիությունը: Նրանց առաջարկած լուծումները` միջնորդական առաքելության կազմի բալանսավորված լինելու շնորհիվ, ամենալեգիտիմն ու իրատեսականն են լինելու կարգավորման գործընթացում:

Սահմանադրությունն առանցքային նշանակություն ունի որևէ պետության կյանքում: Նույն պնդումը չի կարելի ասել մեր երկրի համար: Այնպիսի տպավորություն է, որ մեր պետական, հանրային կյանքը կառուցված է Սահմանադրության տրամաբանությանը հակառակ:

Մեր Սահմանադրության մեջ հստակ ամրագրված են մարդու ընտրական իրավունքի, ընտրությունների օրինականության, իշխանության ընտրովիության դրույթները:

Սակայն, ինչքան էլ պարադոքսալ հնչի, Սահմանադրության ընդունումը մեզանում չի խրախուսել օրինական ընտրությունների անցկացմանը, լեգիտիմ իշխանությունների ձևավորմանը: Իհարկե, սրանում չի կարելի մեղադրել պաշտպանվելու կարողությունից զուրկ այս փաստաթղթին: Մեղավորը՝ իշխանության վերարտադրվելու մոլուցքն է, նաև՝ ժողովրդի անտարբերությունը կամ քաղաքացիական իր իրավունքները պաշտպանելու անհետևողականությունը:

Ինչևէ, խոսենք փաստերով: Սահմանադրության ընդունմանը մեկ տարի անց հաջորդեցին նախագահական ընտրությունները: Այս ընտրական գործընթացում հակադրությունը արտահայտվեց ընդդիմության կողմից խորհրդարանի շենքի գրավմամբ, ընդդիմության մոտ երկու տասնյակ ակտիվիստների կալանավորմամբ: Վազգեն Մանուկյանի կողմնակիցները և հասարակության մի մասը չընդունեցին ընտրությունների օրինականությունը, իշխանության մեջ ուժեղացավ ուժային թևը, որն ապահովել էր վարչախմբի վերարտադրությունը: Ավելորդ է ասել, որ այս ամենը հանգեցրեց իշխանության տոտալ ճգնաժամի, որը հանգուցալուծվեց 1998-ի հեղաշրջմամբ:

Նույն թվականի նոյեմբերի 10-ին անցկացվեցին տեղական ինքնակառավարման առաջին ընտրությունները: «Անկյուն քշված» ընդդիմությունը դրան մասնակցել չկարողացավ: Որոշ համայնքներում պայքար կար, բայց հակադրության կողմերում իշխանության տարբեր խմբավորումներն էին: Այս ընտրությունները դժվար է օրինակելի համարել:

1998-ի նախագահական ընտրությունները ի սկզբանե դուրս եկան սահմանադրական հարթությունից: Առաջադրվեց, ապա նաև նախագահ հռչակվեց Ռոբերտ Քոչարյանը, ով սահմանադրորեն դրա իրավունքը չուներ՝ ՀՀ 10 տարվա քաղաքացիություն չունենալու պատճառով:

2003-ի նախագահական ընտրություններն այնքան վիճահարույց էին, որ Սահմանադրական դատարանը որոշեց մեկ տարի հետո հանրաքվե անցկացնել՝ նախագահի վստահության հարցով: Իհարկե, իշխանությունն արհամարհեց բարձր դատարանի այդ որոշումը: Նույն թվականի խորհրդարանական ընտրությունները կրում էին նախագահականի իներցիան:

2008-ի նախագահական ընտրություններին իշխանություն-ընդդիմություն հակադրությունը հասավ գագաթնակետին: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ ընդվզեցին հայտարարված պաշտոնական արդյունքների դեմ, իշխանությունը դրան պատասխանեց Մարտի 1-ով: Այդ ընտրական գործընթացը խլեց տասը անմեղ մարդու կյանք, հարյուրավոր ընդդիմադիրներ տևական ժամանակ անցկացրեցին բանտերում:

Համեմատաբար հանգիստ, հետևաբար՝ նաև լեգիտիմ են եղել 1999 և 2007 թթ.-ի խորհրդարանական ընտրությունները: Դրանք, սակայն, անցել են ընդդիմության մասնատվածության, իշխանության թևերից մեկի կանխատեսելի գերակայության համատեքստում:

Առայժմ չկա որևէ երաշխիք, որ 2012 և 2013 թթ.-ի խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունները դեմոկրատական են լինելու: Առայժմ լսում ենք փաստերով չամրագրված գեղեցիկ խոստումներ:

Կիրակի օրը Արարատի մարզում քաղաքապետի ընտրությունները էին`Արտաշատն ու Արարատը ընտրում էին քաղաքապետեր: Արտաշատում ընտրությունների ֆավորիտը գործող քաղաքապետ Գագիկ Մուրադյանն էր, ով և հաղթող դուրս եկավ: Առաջադրված 5 թեկնածուներից գործող քաղաքապետին այլընտրանք թողնվեց միայն որպես «կլյուչնիկ» հայտնի` Աբովյանի կանանց գաղութի նախկին բանտապահ Քաջիկ Գրիգորյանը: Մնացած թեկնածուները` Արտաշատի ԴՕՍԱԱՖ—ի պետ Հարություն Մնացականյանը, ԴԱՀԿ Արարատի մարզային բաժնի պետ, արդարադատության կապիտան Վարդան Մնացականյանը, Մեսրոպ Պետրոսյանը, ձեռներեց Թադևոս Թադևոսյանը հետ վերցրին իրենց թեկնածությունները: Այդպես, արտաշատցիները գտան, որ ավելի լավ է գործող քաղաքապետը շարունակի իրենց կառավարել, քան «կլյուչնիկ» բերեն իրենց գլխին:

Արտաշատում հենց սկզբից էլ պարզ էր ընտրությունների հանգուցալուծումը: Արարատի մասին նույնը ասել չէր կարելի: Ընտրությունների նախորդ օրը թեկնածուներից Հակոբ Թովմասյանը հայտարարեց, թե բոյկոտում է դրանք և չի մասնակցելու: Թովմասյանը «Ընտրություն» ակումբում կազմակերպված ասուլիսի ժամանակ ներկայացրեց Արարատի գործող քաղաքապետի` իր կողմից հայտնաբերված չարաշահումներն ու յուրացումները: Ի դեպ, ընտրությունները բոյկոտելու հայտարարությունը ևս այս թեկնածուն ցանկություն էր հայտնել հնչեցնել  դարձյալ մեր ակումբում, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով ևս մեկ հանդիպում կազմակերպել չստացվեց: Ինչևէ, Թովմասյանը հայտարարում է, որ չի մասնակցելու: «Իմ նախընտրական շտաբը գտնում է, որ նախընտրական քարոզչությունն անցկացվել է «Ընտրական օրենսգրքի» կոպիտ խախտումներով, ոչ ազատ ու ոչ հավասար հիմունքներով: Համոզված ենք, որ նախորդ ընտրությունների ժամանակ (ինչպես ինքն է արդեն խոստովանել) ընտրակաշառք բաժանած և կեղծիքների ընդունակ թեկնածուն այս անգամ էլ նոր իրավախախտումների կդիմի:
Իմ կողքին կանգնած անձանց հետագա սադրանքներից զերծ պահելու համար, ինչպես նաև` կեղծիքներ հեղինակած, հանցավոր ճանապարհով համայնքապետի բարձր ու պատասխանատու պաշտոնին հասած, համայնքային սեփականություն համարվող գույք յուրացրած անձի հետ ընտրապայքարը շարունակելը համարում ենք ոչ ճիշտ»,-ասված է Թովմասյանի հայտարարության մեջ:

Բաբայանը, մնալով մենակ, սկսում է գործել ավելի քան անկաշկանդ:

Ընտրություններից մեկ օր հետո Արարատում արդեն անեկդոտների շարք է սկիզբ առել: Երևանում մարդիկ` անգամ նույն շենքում ապրողները կարող են իրար չճանաչել, դրանով այստեղ ընտրակեղծիք կազմակերպելն ավելի հեշտ է: Արարատում ընտրողները միմյանց ավելի քան լավ են ճանաչում:

«Սկեսուրիցդ նեղացել եմ, էդ ո՞նց ա ընտրության էկել ա, բայց մի հատ չի մտել մոտս հարցներ` ո՞նց էի, ո՞նց չէի». արարատցիներից մեկը ցուցակներում տեսել էր, որ ընտրությանը մասնակցել է նաև իր բարեկամուհու` 5 տարի առաջ մեռած սկեսուրը: «Ա´յ մարդ, դրանց սամալյոտի տոմսերը ես եմ նիսյա տվել, գնում եմ ընտրության, տենամ տնով—տեղով ընտրել են: Թե` ասա էկել, էկել էին, գոնե գային պարտքս տային, նոր գնային ընտրության, առանց պարտքը տալու բա գնում ե՞ն». այս մեկն էլ իր` հանրապետությունից վաղուց բացակայող հարևանների մասնակցության փաստն էր հայտնաբերել:

Արդեն հայտարարված պաշտոնական տվյալներով Արարատում ընտրություններին մասնակցել է 5694 ընտրող, որոնցից Բաբայանին ձայն են տվել 5259-ը, 259 քվեաթերթիկ ճանաչվել է անվավեր: Արտաշատում մասնակցել են 7346 մարդ. կարելի է միայն հիանալ Արարատի ակտիվությամբ, հատկապես հաշվի առնելով այն, որ Արարատը համարվում է Արտաշատի մի թաղամասի չափ տարածք: Այդպես, թե´ Արարատում, որտեղ ընդամենը ընտրական 7 տեղամաս կա, թե´ Արտաշատում, որտեղ ընտրական տեղամասերի թիվը տասից ավելի է, ընտրություններին մասնակցում են հավասարաչափ ընտրողներ:

Եթե նախորդ` 2007թ. ընտրություններին Բաբայանը շեշտը դրել էր ընտրակաշառքի վրա` ըստ նրա շտաբի տվալների ծախսվել էր շուրջ 500 հազար դոլար, ապա այս անգամ հաղթանակի հիմքը լցոնումներն էին` մեռածներին վերակենդանացնելու, հանրապետությունից բացակայողներին քվեարկությանը մասնակից դարձնելու, ինչպես նաև ընտանիքների ընտրողների թիվը երկրաչափական պրոգրեսիայով բարձրացնելու միջոցով: Այդպես, նույն Հակոբ Թովմասյանը հայտնաբերել էր, որ իր բարեկամներից մեկի ընտանիքը, որ իր բոյկոտի հետ կապված չէր էր մասնակցել ընտրությունների, մասնակցել է և, որ ամենահետաքրքիրն է, այդ ընտանիքն իրականում ուներ 3 ընտրող, բայց ցուցակներում այդ ընտանիքից մասնակցել էին արդեն միանգամից 12 ընտրողներ:

Թովմասյանի շտաբի տեղեկություններով, հայտարարված 6000-ից մոտ 3500-ը լցոնման արդյունք է: Ըստ նույն տվյալների, ընտրություններին իրականում մասնակցել է մոտ 2400 ընտրող, որոնցից Թովմասյանի օգտին ձայն են տվել 800 հոգի, մնացածը եղել են Բաբայանի օգտին քվեարկածները: Ի դեպ, ընտրողներից շատերին թույլ չեն տվել առանձնակի նեղություն կրել ընտրություններին և նրանց հրամցրել են արդեն իսկ Բաբայանի օգտին քվեարկած քվեաթերթիկները: Իսկ մանկապարտեզների դաստիարակներին, դպրոցի ուսուցիչներին, բժիշկներին հրահանգվել է ձեռքի հեռախոսներով նկարել իրենց ընտրությունը և ներկայացնել համապատասխան «ստուգող մարմիններին»: Ընտրություններից առաջ Աբրահամ Բաբայանը, ինչպես նաև նրան աջակցող մարզպետն ու ոստիկանապետը լծված էին հենց նման քարոզարշավի. ամենօրյա ժողովներում տարբեր հիմնարկների աշխատողները հրահանգվում էին, թե ում օգտին է հարկավոր ընտրություն կատարել. հակառակ պարագայում աշխատակիցները տեղեկացվում էին, որ աշխատանքի վայրում այլևս տեղ չեն ունենա:

Թովմասյանն ասում է, թե իր գերխնդիրը եղել է իր մտերիմներին սադրաքներից հեռու պահելը. գիտեին, որ ամեն ինչ արվելու է կռիվներ բորբոքելու և քրեական գործեր հարուցելու համար, ինչի երաշխիքը ՀՀ ոստիկանապետն էր: Այս փուլում ևս Հակոբ Թովմասյանը հայտարարում է, թե գնալու է մինչև վերջ և մեկ առ մեկ, քանի որ ճանաչում է բոլոր ընտրողներին, միջազգային կառույցներով, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովով փորձելու է ցույց տալ, թե իրականում ինչ «ընտրություն» է կատարվել Արարատում:

Կներեք ինձ, երկար ժամանակ չեմ գրել. Երկու ամիս էր Ստեֆանի համար տանջվում էի: Հիմա ամեն ինչ լավ ա, եթե ինձ հարցնեք, թե ինչպես՞ եղավ, որ լեսբի աղջիկը տղամարդ սիրեց, ես էլ փոխադարձ կհարցնեմ՝ էդ ո՞նց կարա հետերոսեքսուալ տղամարդը իրա նման փափուկ լինի, հասկացող, նուրբ ու առնական միաժամանակ:

Աստված ինձ օրհնեց, ինձ ուղարկեց սենց հասկացող տղամարդ, որ ես հասկանամ, թե իրականում ո՞վ եմ, ի՞նչ եմ սիրում կյանքիս մեջ: Բավականին օգնում ա էդ իրա սերը դեպի Ֆեմդոմ՝ կարանք փաթաթվենք, համբուրվենք ու վերջ, սեքսը պարտադիր չի: Նա նույնիսկ մի անգամ ասեց, որ մեր հասարակությունը չափազանց մեծ նշանակություն ա տալիս սեքսին, բայց իր համար էդքան էլ հաճելի ու հիանալի այլաշխարհային բան չի: Մի խոսքով՝ մենք սեքսին չափազանց մեծ տեղ չենք տալիս:

Իրա մոտ գնում եմ 10 օրը մեկ, արդեն հինգ ամիս շարունակ: Հիշում եմ, երբ մենք ֆեմդոմից հեռացանք, սկսեցինք նորմալ խոսալ իրար հետ, նա սկսեց իրան անհարմար զգալ, ես էլ վախենալով՝ կամաց-կամաց փորձեցի հասկացնել, որ ինձ համար սեքսը կարեւոր չի, ու որ ես հաճախ սեքս չեմ ուզում, ուզում եմ սովորոկան շփում, քննարկում, բանավեճ… Ինձ նայեց ու ծիծաղելով ասեց՝ “Իյա, էս ի՞նչ “նորմալ” բաներ ես ասում”, ոնց որ հարյուր տարի առաջ լուծված հարց բարձրացրած լինեի: Ու թեման փակեցինք:

Բայց ինչի՞: Ես գի՞ժ եմ, որ մտածում էի, թե իրա ընկերությունը կկորցնեմ, եթե սեքս չլինի: Էն իմաստով չէ, երբ որ հարուստների կանայք ենթարկվում են իրանց տղամարդկանց սեռական քմահաճույքներին, ուրիշ:

Ու սկսեցի մտածել իմ բոլոր ընկերուհիների մասին՝ ունեմ բազմաթիվ “նատուրալ” ու “ոչ նատուրալ” ընկերուհիներ, ոմանք արտասհամանից, ոմանք ստեղից:

Նրանց հետ քննարկեցի, մի քանի շաբաթ էս սեռական անհրաժեշտության թեման էր մեզ մոտ: Շատ սարասափելի ու զարմանալի, ու նաեւ սպասված պատասխաններ ստացա ու բացահայտումներ արեցի: Պարզվում ա, որ Կանադայից, Ֆրանսիայից կամ Իրանից, բոլոր ընկերուհիներս նույն պատմություններն են պատմում՝ իրենց մանկության ու պատանեկության տարիների կանացի պրոբլեմների մասին:

Բայց շատ գլխավոր թեմա-պրոբլեմներ կան:  Հիշո՞ւմ եք Գորիսում հոր կողմից հղիացած 14-ամյա աղջկան: Պարզվում ա իմ ընկերուհիներից ոմանք էլ են նմանատիպ իրավիճակներում եղել՝ սեքսուալ ագրեսիա հոր կամ այլ մոտ հարազատների կողմից, սեքսուալ ագրեսիա ընկերոջ կամ մեկ այլ տղամարդու կողմից, ստորացում՝ որ ավելի ենթարկացնեն, կան նաեւ աղջիկներ որոնք երբեք չեն հնազանդվել ու չեն ենթարկվել, բայց բոլորն անխտիր բախվել են դրա հետ:

Ընկերուհիներիս հետ նաեւ քննարկում էինք մեր սեքեսուալությունը, ինձ անհանգստացնում էր էն փաստը, որ մեծանալով ես ավելի քիչ պահանջ եմ ունենում սեքսի, փոքր ժամանակ ավելի շատ էր, բայց կամաց-կամաց ես ինքս իմ ցանկությունները ճնշեցի, որովհետեւ զգում էի, որ իմ ողջ արժեքը տղամարդիկ տեսնում էին սեքսուալության մեջ, իսկ քանի որ դա վտանագավոր ու տհաճ էր ինձ համար, ես սկեցի հագնվել տղայավարի ու մերժեցի տղամարդկանց որպես ռոմանտիկ սիրո ու սեքսուալ օբյեկտ:

Տղամարդկանց հետ ոչ մի հաճույք չեմ ստանում,  բացի Ստեֆանից էն էլ մենակ  համբուրվելուց:

Մեկը սկսեց կյանքը պատմել: Ինձ ասեց, որ երբ փոքր էր, ծնողներն իրան ու քրոջը ծեծում էին՝ ապտակում, խփում մեկ-մեկ անկարգության համար: Իսկ երբ դառան 11-12 տարեկան, հայրը սկսեց ավելի հաճախ ծեծել, ու ամեն անգամ ասում էր՝ “Որ հիշես, ու բոզ չդառնաս”, ու ամեն անգամ, երբ աղջիկների վրա մարմնի բաց մաս էր տեսնում, խփում էր՝ ասելով. “Բոզ կդառնաս, եթե հիմիկվանց սկսել ես ջանդ բացել”: Ինքը՝ ընկերուհիս հետո սկսեց մտածել՝ “Էդ ի՞նչ բան ա սեքսը, որ հայրս էդքան ինձ ծեծումա սեսքուալ թվալու համար” : Ու 14 տարեկանից գժվեց ու հոր ինադու սկսեց թարս բաներ անել՝ տղաների հետ էր շփվում, որ նրանք իրան սիրեն, ու քանի որ շատ բարի էր, սկսեց ինքը սեքս նվիրել իր տարիքի տղաներին՝ շատ հեշտությամբ…

Բայց 23 տարեկանից հասկացավ, որ պետք ա դու ինքդ սիրես, որ տղամարդու համար չի, որ պետք ա գեղեցկանալ, այլ ինքդ քո: Նա շփոթված էր՝ չգիտեր իր սեսքուալությունը ինչ ա:

Մեկ ուրիշ ընկերուհուս, արտասահամանցի, բայց ծագումով հայ աղջկա պատմությունը ահավոր էր՝ իրական պատմություն ա: Ասում ա, որ իրանց դպրոցում բոլոր աղջիկները պետք ա կատարեին տղաների պահանջները՝ ամեն ձեւ ոնց իրանք ուզում էին, ինչ ձեւի ասես սեքսուալ ստորացման չէին ենթարկում:  Ու դա համարվում էր նորմալ, նույնիսկ մրցույթ էին անցկացնում, թե ո՞վ կարա ավելի շատ հաճույք պատճառի տղաներին: Ու էդ հողի վրա ա ինքը դառել մազոխիստ… Լավ ա, գոնե մեզ մոտ տենց բաներ չկան:

Հաջորդ ընկերուհուս հայրը թողել էր ընտանիքին ու գնացել: Ու էդ աղջիկը սկսեց մտածել, որ մայրը չաղ էր, դրա համար հայրը գնաց, ու քանի որ ինքն էլ թմբլիկ էր ու հակում ուներ էլ ավելի չաղանալու՝ սկսեց չուտել, որ նիհարի, հոլանի դառնա ու տղամարդկանց դուր գա: Էն աստիճանի, որ մոտը անոռեքսիա սկսվեց՝ ոչինչ չէր կարողանում ուտել, ինչ ուտում էր հետ էր գալիս, սկսել էր հալումաշ լինել: Հետո փառք Աստծո հանդիպեց մի նորմալ ու բարի տղամարդու, ընկերացան, տղամարդը նրան սիրեց ու խնամեց, ու ինքը լավացավ… Հիմա էլի թմբլիկ ա ու շատ հաճելի:

Այ սենց խառը վիճակներ…

Լոռու մարզը գյուղացիների ծայրաստիճան աղքատության պատճառով աստիճանաբար վերածվում է բերրի հողերի գերեզմանոցի։ Ալավերդի քաղաքից ոչ հեռու գտնվող Օձուն համայնքը, որն ամենամեծ գյուղերից է, իր վարդաստաններով իսկական դրախտավար է հիշեցնում, բայց աղքատիկ դրախտավայր։ 1350 հեկտար հողատարածքի չնչին մասն է օգտագործվում։ Հող մշակելն այսօր թանկ հաճույք է և օձունցիների գրպանի պարունակությանը անհամապատասխան ծախսեր է ենթադրում։ Նրանք հազիվ կարողանում են տնամերձերը մշակել և «կերակրվել» այնտեղ աճեցրած բանջարեղենով։ Անգամ տարեկան 12000 դրամ հողի հարկը չեն կարողանում վճարել։ Այս հարկատեսակի գծով Օձուն համայնքը 180 մլն դրամի ապարքներ ունի։ Հողատերերից յուրաքանչյուրը 300 հազարից մինչև 550 հազար դրամ է պարտք պետությանը։ Գյուղապետ Արսեն Տիտանյանի կարծիքով, սա «մեռած» փող է, որը հավաքել անհնար է։ «Մարդիկ այսօր ի վիճակի չեն լինելու տալ այդ գումարները, — ասում է նա — ո՞նց ես մարդուց 300 հազար ուզեմ, եթե գալիս է գյուղապետարան, ասում է՝ մի 1000 դրամ օգնություն տվեք, հացի փող չունեմ»։ Օձունի աշխատատեղերն ընդամենը գյուղապետին պատկանող «պանսիոնատն» է, մի երկու մթերային կրպակներ և խորովածանոցները։