ԿԸՀ անդամների առաջադրման համար օրենքով սահմանված վերջնաժամկետից 4 ժամ առաջ՝ս.թ.հուլիսի 11-ին ժամը 14:10-ին Աիդա Մուրադյանը և Ռոզա Ստեփանյանը ինքնաբացարկով դիմել են Մարդու իրավունքների պաշտպանին:

Հայաստանի Մարդու Իրավունքների Պաշտպանը վերջին մի քանի օրվա ընթացքում հասցրեց անել քայլեր, որոնցով կատարելապես արժեզրկեց թե, Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունները, թե, իր կարգավիճակը եւ թե, մրցույթ գաղափարը:

Ընտրական օրենսգրքի համապատասխան փոփոխություններից հետո` հանրապետության նախագահը ԿԸՀ երեք անդամի նշանակում է` Օմբուդսմենի ներկայացմամբ: Անդրեասյանն էլ որոշել էր երեք թեկնածուին ընտրել մրցույթի միջոցով: Շատ լավ գաղափար էր:

Բայց շուտով պարզվեց, որ ՄԻՊ-ի երեք ընտրյալներից երկուսը` Ռոզա Ստեփանյանն ու Աիդա Մուրադյանը, նրա ոչ վաղ անցյալի գործընկերուհիներն են: Ընդ որում` 23 եւ 25 տարեկան աղջիկներ, ովքեր առնվազն այնքան փորձ չունեն, որպեսզի կազմակերպեն համապետական նշանակության ընտրություններ:

Անդրեասյանի արած մյուս ինտրիգային քայլն այն էր, որ նրա անցկացրած մրցույթի արդյունքում` ԿԸՀ գործող նախագահ Գարեգին Ազարյանը պարտվել էր: Սա նույնիսկ դրական հանգամանք էր, որովհետեւ Ազարյանի անունն ասոցացվում է կեղծված ընտրությունների հետ:

Բայց Ազարյանն իր հարցերը լուծեց. նա այսօր ԿԸՀ անդամ առաջադրվեց Վճռաբեկ դատարանի կողմից, իսկ Անդրեասյանի նշանակած աղջիկներն ինքնաբացարկի դիմում գրեցին:

Պարզ է, որ ԿԸՀ պոտենցիալ անդամներն ինքնակամ չեն հրաժարվել իրենց նոր կարգավիճակից: Նրանց, ըստ ամենայնի, «հուշել» են:

Կարելի է թվարկել մի քանի վարկած.

Առաջին, գուցե իսկապես Կարեն Անդրեասյանին ազատ ընտրության հնարավորություն է տրվել, սակայն «վերեւներում» խիստ հիասթափվել են նրա ընտրությունից:

Երկրորդ` գուցե տեղ ունի ներիշխանական գզվռտոցի գործոնը: Ինչ-որ մեկը դրդել է, որպեսզի Անդրեասյանը ԿԸՀ գործող նախագահի դեմ կամպանիա ծավալի, սակայն հետո չի կարողացել իր պաշտպանության տակ առնել ՄԻՊ-ին ու նրա ընտրյալներին:

Եվ վերջապես, գուցե Կարեն Անդրեասյանն առաջին անգամ որոշել է ինքնուրույն քայլ անել, ու «վերեւները» նրան հասկացրեցին, թե ով է իրավիճակի տերը:

Ինչեւէ, ՄԻՊ-ը դիլետանտիզմ է դրսեւորել կամ իրեն պահել անսկզբունք մեկի պես: Երկու դեպքում էլ ճիշտ կլիներ, որ նա հետեւեր իր հանձնաժողովական թեկանածուների օրինակին ու մի դիմում էլ ինքը գրեր: Այս դեպքում` հրաժարականի:

Սննդամթերքի անվտանգության ծառայությունում կրքերն օրեցօր թեժանում են: Մենք մի քանի անգամ անդրադարձել ենք այստեղ ստեղծված իրավիճակին: Հիշեցնենք. այս ծառայության ստեղծումից հետո` ծառայության կազմի մեջ մտած 70-ից ավելի նախկին տեսչությունների աշխատակիցներին ստիպեցին գրել աշխատանքից ազատվելու դիմումներ` խաբելով, թե դա անհրաժեշտ կարգ է: Դրանից հետո այդ մարդիկ անցան ռեզերվ, որտեղից պետք է նշանակվեին աշխատանքի, բայց նշանակվելու փոխարեն` հայտնվեցին «օդի մեջ», ինչպես ծառայության պետ Գրիգոր Գրիգորյանն էր բնութագրել այդ մարդկանց «կարգավիճակը»:

Ինչ է տեղի ունեցել ի վերջո. տեսչությունների աշխատակիցները հավատացել են, որ պահանջվող կարգ է, դիմում են գրել, հետո միայն տեղեկացվել, որ այլևս չեն աշխատում, քանի որ հենց իրենք են դիմում գրել և հայտնվել ռեզերվում: Այդ ճանապարհով աշխատանքից զրկվել են տարբեր պաշտոնների 70-ից ավելի աշխատակիցներ` աշխատակազմի ղեկավար, իրավաբան, ՊՈԱԿ-ի պետ, բաժնի պետեր, տարածքային կառույցների ղեկավարներ ու աշխատողներ: Նրանք պատմում են, որ հաջորդ օրը աշխատանքի գալով` չեն կարողացել անգամ իրենց աշխատասենյակ մտնել. մի գիշերվա ընթացքում փոխել են դռների փականները և բոլորից պահանջել հանձնել նախկին բանալիները:

Այս աշխատողների մի մասը մեխանիկորեն շարունակում է ներկայանալ աշխատանքի` զրկված լինելով որևէ կարգավիճակից ու լիազորությունից: Հետո Գրիգորյանն իր այս քայլը փորձեց արդարացնել` հայտարարելով, թե իրենք ազատվել են «ռեկետչիկներից»: Իսկ ավելի ուշ` տեսչության պետը պաշտոնական պատասխան է պատրաստել, ըստ որի` ազատվել են աշխատանքից մինչև իր նշանակումը:

Մեր տեղեկություններով, սակայն, նորաստեղծ ծառայությանը ոչ մի կերպ չի հաջողվում ազատվել «ռեկետից»: Ավելին, ռեկետը ինչպես կար, այնպես էլ շարունակվում է, ընդ որում` նոր թափով: Նախ, այս ընթացքում ծառայության պետը մի քանիսին ընդունում է աշխատանքի, ի դեպ` աշխատանքի ընդունումը դարձյալ կազմակերպվում է բացառապես «ռեկետի» կանոններին համապատասխան. խոսվում է 2-3 հազար դոլարի մասին: Օդում հայտնված նախկին աշխատակիցները ուշիուշով հետևում են այստեղ ընթացող գործընթացներին և, բազմափորձ մասնագետների վկայությամբ, աշխատանքի ընդունվածները, որոնց վերջիններս ճանաչում են, չեն համապատասխանում անգամ առաջին կարգի մասնագետի որակավորմանը: Ոչ կոմպետենտ մարդկանցով ծառայության շարքերի համալրմանը զուգընթաց, Գրիգորյանի ղեկավարած օբյեկտում նորանոր կրքեր են բորբոքվել նաև նոր ռեկետից գոյացած եկամուտների բաժանման ժամանակ:

Ինչ-ինչ ձևով ծառայությունում մնացած կամ հետո հայտնված աշխատակիցները զրկվել էին ստուգումներ կատարելու «հաճույքից», քանի որ, վարչապետի հրամանով, չեն տուգանվում մինչև 70 միլիոն դրամ եկամուտ ունեցող օբյեկտները: Հիմա տեսչությունում ձևը գտել են. դա կոչում են ոչ թե ստուգում, այլ շրջայց, ինչը նախկինի նման ավարտվում է «հասանելիքը» գրպանելով:

Գալով աշխատավայր` «հասանելիքի» մի մասը «նոր ռեկետչիկները» մուծվում են նրանց, ում պետք է մուծվել: Սակայն, քանի որ Գրիգորյանի գալով` ծառայությունում ամեն ինչ տակնուվրա է եղել, նախկին ավանդույթներն էլ հօդս են ցնդել, ռեկետից գոյացած եկամտի բաշխումը խիստ անարդարացի հիմունքներով է կազմակերպվում: Երբ այդ անարդարացիությունը բացահայտվում է նրանց կողմից, ում հետ փորձում են փող կիսել նոր ռեկետչիկները, սկսվում է տուրուդմփոցը:

Սննդամթերքի անվտանգության ծառայությունում վերջին ամենաթարմ նորությունը ռեկետչիկների միջև ծայր առած տուրուդմփոցն է: Մյուս նորությունն ապրիլ ամսվա աշխատավարձի վճարումն է: Աշխատավարձ ստացել են ե´ւ ռեզերվում գտնվողները, ե´ւ ծառայությունում աշխատանք ստացածները: Թե ինչ կարգավիճակով են ծառայությունում գտնվողներն այնտեղ աշխատում, կամ այդ մարդիկ կարգավիճակ ունե՞ն ընդհանրապես, որ աշխատավարձ են ստանում` այլ հարց է: Հետաքրքիր է, թե ինչպես են աշխատավարձ ստացել դեռևս ապրիլի 18-ից դիմում գրած և «օդում հայտնվածները»: Որոշ դիմումներ գրվել են նաև մայիսի 24-25-ը, իսկ այնուհետև, հասկանալով, որ կատարվածը լրիվ ապօրինություն է, և որ հարկավոր է քաղաքացիական ծառայողներին «օդում կախելու» համար գոնե մի քիչ օրինավորություն ապահովել, երկրորդ անգամ են դիմումներ ձևակերպվում` այս անգամ հունիսի 8-ով, որն էլ արդեն դիտարկվում է որպես հիշյալ աշխատողների` ռեզերվում հայտնվելու ամսաթիվ:

Սակայն աշխատավարձի վճարումը ոչ մի բան չի փոխում ստեղծված իրավիճակում: Օդում հայտնվածները դատական հայցեր են ներկայացրել ծառայության և նրա պետի դեմ, արդեն իսկ մի քանի հայցի ընթացք է տրվել: Իսկ մինչ կլուծվի այդ մարդկանց հարցը, բացի ռեկետից` ծառայությունը որոշել է նաև վերջնականապես քանդել հայ տնտեսվարողների տունը: Սահմանային կետերի աշխատողներն արդեն տևական ժամանակ «պռավալ» են տալիս ամեն ինչ: Մեր տեղեկություններով, այս մարդիկ ևս օդի մեջ գտնվողի կարգավիճակում են, բայց քանի որ դեռ իրենց տեղում են, հենց նրանց վրա է դրված մաքսակետերով անցնող բեռների ստուգումը:

Ծառայության աշխատակիցներն արդեն հունից հանել են բազմաթիվ հայ գործարարների: Նրանք պատմում են, որ մնալով մաքսակետերում` արտահանվող ապրանքը փչանում է, այն էլ` այս շոգի պայմաններում: Գործարարների բողոքին ի պատասխան` Գրիգոր Գրիգորյանը պատասխանել է. «Դու՞ք ինչի եք մտածում, թե կփչանա, ձեր գործն արտահանելն ա, թող մտածի էն պետությունը, որը պիտի ներմուծի»:

Թե մինչև երբ կարող է այս վիճակը շարունակվել, ոչ ոք չգիտի, երևի չգիտի նույնիսկ ծառայության պետին նշանակած վարչապետը:

Մի քանի օր առաջ գրեթե բոլորը երկխոսության գաղափարը մեռած էին համարում: Այս առթիվ հրճվում էին շատերը՝ իշխանության և ընդդիմության այն ներկայացուցիչները, ովքեր իրենց կոմֆորտն ապահովում են հակադրության ռեժիմի շնորհիվ, տարբեր համարակալում ունեցող քաղաքական ուժերը, որոնց համար բարիկադների առկայությունը համարժեք է գոնե գոյություն քարշ տալուն:

Սերժ Սարգսյանը պաշտոնականացրեց երկխոսության գործընթացը, կոալիցիոն կուսակցությունները ձևավորեցին աշխատանքային խումբ, որն առաջիկա տասնօրյակում բանակցությունների սեղանի շուրջ կնստի ՀԱԿ-ի ավելի վաղ ձևավորած պատվիրակության հետ:

Թե ինչու իշխանությունը որոշեց ընդունել ընդդիմության առաջարկած ձևաչափը, այս պահին այնքան էլ կարևոր չէ: Մի բան ակնհայտ է, որ հանրապետության գործող և առաջին նախագահների քայլերի տարամաբանությունն անակնկալ է նույնիսկ իրենց թիմակիցների համար: Վերջին տասն օրվա ընթացքում երկու ճամբարների ներկայացուցիչները փոխադարձաբար ծաղրում էին միմյանց՝ հասարակությանը մեսիջներ հասցեագրելով, որ երկխոսության ամբողջովին չբացված դուռն ավելի մոտ է փակվելուն: Միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր հստակ հայտարարում, որ մինչև սեպտեմբեր իրավիճակը կարող է փոխվել, իսկ Սերժ Սարգսյանը չլսելու էր տալիս իր թիմակիցների առաջարկությունները՝ երկխոսության ռեստորանային ձևաչափի մասին:

Իհարկե, զուտ բովանդակության առումով՝ իշխանության ձևավորած աշխատանքային խմբի ձևաչափը փոքր-ինչ տարբեր է ՀԱԿ-ի պատկերացրածից: Տեր-Պետրոսյանի թիմում գերադասում էին գործ ունենալ գործադիր իշխանությունը ներկայացնող պաշտոնյաների հետ, ասել կուզի՝ մարդկանց խմբի, որը որոշումներ կայացնելու մանդատ կունենար: Իշխանությունն այլ պատկերացում ունի. նրա համար գործընթացը, բնականաբար, չի կարող նույնանալ սեփական կապիտուլյացիայի հետ, հետևաբար՝ երկխոսության օրակարգում չեն կարող լինել իմպերատիվ բնույթի հարցեր ու պահանջներ:

Երկխոսության սեղանի շուրջ նույնպես տարբեր են լինելու կողմերի տոնայնությունն ու պահանջները:

Եթե ընդդիմության ներկայացուցիչները պահանջելու են արտահերթ ընտրությունների անցկացում, իշխանության պատվիրակներն առաջարկելու են քննարկել օրենսդրության բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր:

Նման պայմաններում երկխոսության գործընթացը կարող է տապալվել կամ էլ՝ կողմերը կարող են կոնսենսուսի գալ երկրի զարգացման հեռանկարը կանխորոշող մի քանի հարցերի շուրջ: Ասենք, մեծ ձեռքբերում կլինի, եթե իշխանությունն ու ՀԱԿ-ը կարողանան համաձայնության գալ խորհրդարանական և նախագահական առաջիկա ընտրությունների որակի, համակարգային բարեփոխումների անցկացման շուրջ:

ՀԱԿ-իշխանություն երկխոսությունը կհանգեցնի՞ արտահերթ ընտրությունների անցկացմանը:

Գործնականում ես բացառում եմ արտահերթ ընտրությունների հնարավորությունը: Դա կհակասեր սկսված քաղաքական գործընթացի տրամաբանությանը:

Տեսականորեն նման հեռանկար կա, եթե ֆորսմաժորային վիճակ ստեղծվի ԼՂ խնդրի կարգավորման գործընթացում: Բայց այդ հեռանկարն ընդամենն անուղղակի կապ ունի իշխանություն-ՀԱԿ սպասվելիք բանակցությունների հետ:

Ոչ մի բան ավելի թշնամի չէ երկաթին, քան ժանգը, որ ծնվում է հենց նրանից.

Ջ. Բրունո

Խանդը սիրո հետ ոչ մի կապ չունի, հակառակը, նրա թշնամին է: Սերը դիմացինին իրենից բարձր դասելու կարողությունն է։ Մարդուն սիրում ես, ուրեմն պիտի ուզես որ նրան լավ լինի, լավ զգա իրեն: Եթե դու իրեն սիրում ես, ու էդ մարդն իրեն ինչ-որ պահի, ինչ-որ մեկի հետ լավ է զգում, ինչո՞ւ պիտի քեզ վատ լինի դրանից։ Միայն էն մտքից, որ նա լավ է, դու պիտի լավ լինես։ Բայց էդ լավը քեզ հետ չի՞: Ուրեմն դա սեր չի:

Լավ, ասենք, մտածեցիր, բանական մարդ ես, քեզ տրամադրեցիր ու կարողացար սպանել սեքսի նկատմամբ խանդը, էս հարցդ լուծեցինք: Բայց խանդը շարունակվում է: Հիմա խանդում ես էն բանին, որ սիրուդ օբյեկտը գերադասում է ժամանակն անկացնել ոչ այնքան քեզ հետ, ինչքան մեկ այլ մարդու:

Էդ էլ ճիշտ չի, ու սիրո հետ կապ չունի,«սեր» գաղափարի մեջ չկա էդպիսի բան, սիրողն առաջին հերթին սիրածի համար է մտածում, որ նրան լավ լինի, ի՞նչ կա որ, թող քեզ հետ չլինի: Էլի, մտածեցիր, քո մեջ հաղթահարեցիր էգոիստական զագցումներն ու գնում ես առաջ` դեպի կատարյալ հարաբերություններ:

Սկսվում է մի ուրիշ բան: Սիրահարվել է: Էլի, քո մեջ կոտրում ես էգի`«իմն է, պետք է միայն ինձ սիրի, չէ՞ որ ես նրան եմ սիրում, ուրիշներն ինձ համար գոյություն չունեն»-ը, քանի որ որոշել ես սիրելուց սիրել միայն անշահախնդիր, թույլ ես տալիս, որ կիսվի քեզ հետ, չէ՞ որ դու ես նրա հարազատը, էլ ո՞ւմ պիտի ասի, եթե ոչ քեզ:

Նյարդայնանում ես միայն, երբ նա հիացմունքով պատմում է «մեկ այլի» մարդկային արժանիքների մասին, սիրահարված պինգվինի նման վարդագույն ակնոցները հագին էնպիսի հատկություններ է վերագրում նրան, որոնք չկան, և հենց ինքն էլ ամեն անգամ, ժամանակ անց գալիս է այդ նույն համոզմանը, երբ թուլանում է հերթական սիրահարվածությունը, ու դու նույնիսկ գիտես, որ էդպես էլ լինելու է, որ ռոմատիկ սերերը գալու ու գնալու են, մնայունը դուք եք` իրար բացարձակապես հասկացող երկու հարազատ մարդ…

Սկսվում են հարաբերություններ նրա և «մեկ այլի» միջև, սկսվում է իրար ճանաչելու պրոցեսը: Էլի պատմում է, էլի նրա համար վստահելի ուս ես, հարազատ ես չէ՞: Ու նաև «մեկ այլը» ժամանակ առ ժամանակ թվում է նրան քեզնից հարազատ, տեսնում ես, որ պլաններ է կազմում նրա հետ, հեռանում է քեզնից:

Խախտվում է առաջնայնությունը, այ էստեղ խանդում ես, ու ոչինչ անել, արդեն չես կարող: Խանդը նա է, երբ դու հստակ տեսնում ես, որ սիրելիդ էլ քեզ հնարավոր է չսիրի առաջվա պես, հիմա քո տեղն ուրիշինն է: Բայց քո վեհ սիրո հետ նորից ոչ մի կապ չունի: Էլի որ` սիրում ես, ուզում ես նրան լավ լինի, բան չկա, թող լինի, թող որ մենակ կմնաս, թող որ կտանջվես, միայն իրեն լավ լինի, երջանիկ լինի:

Բայց հիմա սկսվում է «մեկ այլի» խանդը, չնայած, որ ոչ ոք ոչ ոքի չի խաբել, «մեկ այլը» իմացել է, որ դուք ընտանիք եք և ընդունել է խաղի օրենքները` «ես դեմ չեմ, որ դու լինես, եթե դու դեմ չես, որ ես լինեմ»:

Ու հիմա կոպտորեն խախտում է, քո կողմից ստանալով կարմիր քարտ, իհարկե, բազմաթիվ դեղիններից հետո միայն, քաղաքակիրթ մարդիկ եք, հո կատակ չի՞: Դու չես ուզում, որ «մեկ այլը» լինի: Սա խա՞նդ է: Ոչ սա խանդ չի, սա ընդվզում է անարդարության դեմ: Ասում ես` գնա «մեկ այլի» մոտ, ընտանիք եղիր նրա հետ, ես ոչինչ, իմ մասին մի մտածիր, էսօր չեմ ծնվել, և բազում սերեր եմ ճանապարհել դեպի նոր ընտանիքներ, գնա բախտդ փորձիր:

Բայց նա չի գնում: Չի կարողանում ապրել առանց քեզ, պատկերացնել իր կյանքն առանց քեզ` չի ուզում: Այ էստեղ արդեն քո մեջ սկսում է խոսել ինքնապաշտպանական բնազդը, ու դու ամեն կերպ փորձում ես հանել ասպարեզից «մեկ այլին», քանի որ նա խախտում է ձեր երկուսի` այնքան երկար սարքած հարաբերություններն ,ու իր առաջարկածը չընդունելուց հետո էլի շարունակում է կպչան ծամոնի պես առաջարկել ինքզինքն ու էն ընտանիքը, որը քո սիրած մարդուն պետք չի առանց քեզ: Նա, կոպիտ ասած, ջուր է պղտորում:

Սիրելիներս, եթե դուք գործ ունեք մեկի հետ, որն իր բնույթով պոլիգամ է, և որը համատարած է բնության մեջ, ապա պատրաստ եղեք նրան, որ մի օր կանգնելու եք էսպիսի մի հարցի առջև, որի լուծումը չկա, որը բերում է եռակողմ ընկճախտի ու քայքայում նյարդային համակարգը:

Եթե սկսում եք հարաբերություններ մի մարդու հետ, որն արդեն զուգընկեր ունի, և նրանց մեջ, այսպես ասած, «ազատ» հարաբերություններ են, մի փաթաթեք ձեր պահպանողական օրենքներն այդ զույգի վզին, մի դրեք նրանց անելանելի իրավիճակի մեջ, որից տուժում են բոլորը: Եթե ընդունել եք այդ մարդուն այդպիսին, ուրեմն մի խանդեք նրան, չէ՞ որ մեկ ուրիշն էլ Ձեզ չի խանդում, դա արդար չի:

Որևէ մեկը կարո՞ղ է առանց լեզուն կոտրելու ասել. «խանդը սեր է», նույն կերպ նաև ձգտեք չասել «սերը խանդ է»: Խանդը սիրո դահիճն է, խանդը մարդու էության համար ամենավնասակար զգացումն է, այն պետք է աղալ բանականության ու վեհ սիրո սրճաղացով ու երեք բաժակ սերով սուրճ եփել: Խանդը տնաքանդ է, ոճրագործ է, պատերազմներ ծնող է: Խանդից վատ բան մեկ էլ նախանձն է: Դրա մասին իրական պատմություն` հետո:

Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի իշխանական շենքերում միջանցիկ քամիներ են վզվզում: Սրանց տես` Կազանի տապալված գործընթացն են «վերակենդանացնում»` Մեդվեդևի ուղերձն են բերել Սերժ Սարգսյանին և Իլհամ Ալիևին: Սերժ  Սարգսյանը խոստացավ, որ շատ շուտով կպատասխանի, և նման է, որ այդ պատասխանն իր էությամբ քիչ է տարբերվելու Զապորոժիեյի կազակների` օսմանյան սուլթանին ուղարկած նամակից: Արդեն պարզ երևում է` արտգործնախարար Նալբանդյանը հայտարարեց, որ բանակցություններում առաջընթաց հնարավոր է, եթե Ալիևը հրաժարվի Կազանում առաջադրած իր 10 պահանջներից: Եթե դա թարգմանենք դիվանագիտական լեզվից ժողովրդի լեզով, ապա կստացվի, որ արտգործնախարարը բոլորին ուղարկում է հանրահայտ ռուսական հասցեով: Ինչպես ասում են` բարի ճանապարհ…

Ի տարբերություն Կազանին նախորդող շրջանի, այս անգամ չկա խուճապ, թե` կստիպեն ստորագրել, հանձնվել, և այլն: Բոլորն ավելի հանգիստ են, Կազանի փորձը մեր ծակ փորձագետներին մի քիչ խելք սովորեցրեց: Ռուս քաղաքագետ Մոդեստ Կոլերովն էլ գլխանց դրեց փչացրեց Մեդվեդևին: Պարզ ասաց` եթե Մեդվեդևը հանուն խաղաղության Նոբելյան մրցանակի, մտադիր է ստիպել Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահներին ստորագրել ինչ-որ անմարսելի բան, թող ստանձնի դրա պատասխանատվությունը և նախագահներին պաշտպանի իրենց ժողովուրդների զայրույթից: Համ էլ թող Ալիևն ու Սարգսյանը մտածեն` արժի՞ արդյոք հանուն ինչ-որ մեկի Նոբելյան մրցանակի պատմական մեծ ռիսկերի գնալ:

Կարճ ասած, Վլադիմիր Պուտինի շահերը սպասարկող քաղաքագետը պարզ ասաց ամեն ինչ, ինչը բացառում է որևէ էական համաձայնության ստորագրումը: Համ էլ ռուսները շատ վատ հուշեր ունեն իրենց մեկ այլ Նոբելյան մրցանակակրից` Միխայիլ Գորբաչովից, որը «բոյդ թաղեմ» արեց Սովետական կայսրությունը… Ուստի, խոշոր հաշվով, մնացին մյուս երկու «Կազանյան որբերը»` ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան: Դե, Ֆրանսիան խոշոր հաշվով «թռավ» Մեդվեդևի վրայից, իր արտգործնախարարի շուրթերով հայտարարելով, որ կարգավորման նոր ծրագիր է առաջարկելու (գնաց ևս 17 տարի), փոխարենը մեջ ընկավ Եվրամիության պարագլուխներից Քեթրին Էշթոնը: Մեկ էլ Ամերիկան խոշոր վատություն արեց, Հայաստանը խցկելով «Ֆորբսի» վատագույն տասնյակի մեջ:

Որ «Ֆորբսի» ռեյտինգները էժանագին բլեֆ են, դա անվիճելի է, զի չի կարող այնպես լինել, որ մարդակերության և սովամահության խնդիր ունեցող երկրները (որոնք տասնյակում չկան) ունենան ավելի բարվոք տնտեսություն, քան Հայաստանը: Պարզապես «Ֆորբսի» սև ցուցակը կարող է ազդել Հայաստանում կատարվող ներդրումների վրա, նպաստել  կապիտալի փախուստին և արտագաղթին: Այդ «ռեյծինգը» էլ ավելի է խորացնում ազգային աղետի հասած այն մտայնությունը, թե`«երկիրը երկիր չի»:  Եվ միանշանակ պատասխանատվության ենթակա է այն վարչապետը, որը երկրի ցուցանիշներն իջեցրեց այնպիսի մակարդակի, որ թեկուզ մանիպուլյացիայի միջոցով հնարավոր եղավ Հայաստանը դասել վատագույն 10 տնտեսություններն ունեցող երկրների շարքին: Առավելևս, այն վարչապետը, որը ակամա բերնից թռցրել էր, որ դրական է վերաբերվում արտագաղթին: Առավելևս, որ արտագաղթի մասին «կատակը» կրկնել էր և Սևանում, Հրանուշ Հակոբյանի ներկայությամբ` վերջինիս «Արի տուն» ծրագրի առնչությամբ:

Ունենք տագնապալի պատկեր: «Պետության վախճանի» հակապետական տեսության հեղինակ, հակապետական մտածողությամբ վարչապետ: Հակապետական մտածողությամբ կամ պարզապես թալանչի չինովնիկների  ոհմակ: Եվ հակապետական մտածողությամբ բնակչության մեծամասնություն…

Այո, իրոք մեր հայրենակիցների մեծամասնության մտածողությունը հակապետական է: Կեսը երազում է արտագաղթել: Կեսից ավելին, ըստ «Ֆեյսբուքում» ընթացող քվեարկության, կողմ է օտարալեզու դպրոցներին: Որովհետև օտարալեզու դպրոցը հնարավորություն կտա իրենց զավակներին ավելի հեշտ մերվել օտար ափերում: Եվ հենց այդ հակապետական մթնոլորտի շնորհիվ է, որ օրենքի կոպիտ խախտումով Լիսկայի պես վայ-մարզպետը ռուս դեսպանի հետ պայմանավորվում է Կապանում ռուսական դպրոց բացելու վերաբերյալ…

Այս հակապետական մթնոլորտը հազարապատիկ ավելի վտանգավոր է, քան գերտերությունների ճնշումը Արցախի հարցում, քան աշխարհի բոլոր լրտեսները միասին վերցված, քան թուրքական բանակը, քան ժանտախտը: Զանգեր հնչեցրեք, ոտքի ելեք, դիմադրության շարժում է պետք:

Շաբաթվա վարկածները քննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ

Երևանի կոնյակի գործարանը հրաժարվում է պայմանագրեր կնքել Արմավիրի մարզի մանր ու միջին խաղողագործների հետ: Այս մասին մեզ հայտնի դարձավ Արմավիրի մարզի Գրիբոյեդով գյուղի մի խումբ գյուղացիներից: Նրանք վստահեցնում են, որ արդեն 12 տարի է ֆրանսիացիները խաղողի մթերման պայմանագրեր էին կնքում իրենց հետ: Բայց այս անգամ նրանք համաձայնվել են բերքն ընդունել գյուղի ընդամենը 4 ամենախոշոր հողատերերից: Մյուսները չգիտեն, թե ինչպես են իրացնելու իրենց խաղողը: Նրանք պատմում են, որ հիմնականում 4‑5 տոննա խաղող են ստանալու այս տարի, իսկ այս քանակությունը ֆրանսիացիները քիչ են համարում և չեն ուզում գնել: Կոնյակի գործարանի հասարակության հետ կապերի բաժնի պատասխանատուն, պատճառաբանելով, որ արձակուրդում է, խուսափեց մեր հարցերից: Իսկ խաղողագործներին գործարանի ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն վերցնի նրանց բերքը, քանի որ գյուղի բնակիչների մեծ մասը չի օգտագործել իրենց բաժանած դեղանյութը, հետևապես իրենք վստահ են, որ նրանք «անբարեխիղճ» խաղողագործներ են և խաղող անորակ է ստացվելու: Գյուղացիները սակայն վստահեցնում են, որ սա իրականությանը չի համապատասխանում, և «Երևանի կոնյակի գործարանը» պարզապես «գին գցելու» առիթ է փնտրում, որպեսզի  հետագայում կոպեկներով գնի քրտինքով աճեցված բերքը: Նրանք մտավախություն ունեն, որ այսպիսով գյուղի մեծահարուստները համագործակցելով ֆրանսիացիների հետ, որոշել են սնանկացնել մանր միջին հողատերերին և  դրդում են նրանց վաճառելու խաղողի այգիները: Ստեղծված իրավիճակից մեկ ելք կա, թերևս, այն է` միավորվել և խաղողագործական կոոպերատիվներ ստեղծել, ինչպես անում են, օրինակ, եվրոպացի ֆերմերները: Բայց հայերի մտածողությանն անհարիր է միավորման գաղափարը: Ավելի հեշտ է գնալ մարզպետի մոտ ընդունելության:

Երեկ Գրիբոյեդովի մի խումբ խաղողագործներ իրենց բողքոքը ներկայացրել էին Արմավիրի մարզպետ Աշոտ Ղահրամանյանին: Մարզպետը հորդորել է գյուղացիներին «մինչև բերքի սեզոնը սպասել» և խոստացել է, որ «մի բան կանի»: Սակայն այս հանդիպումն առանձնապես չի հուսադդրել գյուղացիներին: Բանն այն է, որ Արմավիրում խաղողի մթերմամբ զբաղվող մի քանի ձեռնարկություններ արդեն տեղեկացրել են խաղողագործներին, որ ստիպված են կրճատել որոշ սորտերի մթերումը: Հունիսի վերջին նրանք նույնպես հանդիպել էին մարզպետին և ներկայացրել էին իրենց խնդիրները:

Ամենայն հավանականությամբ այս պատմությունն ավանդական ավարտ կունենա` մարդիկ ջրի գնով կհանձնեն բերքը: Հողերը չեն վաճառի ուրիշին, քանի որ սա նույնպես դեմ է հայկական մտածողությանը: Պարզապես խաղողի փոխարեն «կարտոլ» կցանեն:

Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի կազանյան բանակցությունները ձախողվել են Ադրբեջանի մեղքով: Դրա մասին ասվել է շատ անգամներ, ասվեց նաև այսօր: Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը նույնն ասել է այսօր` Ռուսաստանի իր գործընկեր Սերգեյ Լավրովի հետ հանդիպման ժամանակ:

Բայց միջազգային հանրությունը զերծ է մնում մեղավորներ և պատասխանատուներ փնտրելուց, և, դատելով վերջին օրերի զարգացումներից, փորձում է ապահովել նախագահների նոր հանդիպում և համաձայնություն կարգավորման հիմնարար սկզբունքների շուրջ:

Եվրամիության արտաքին քաղաքականության հանձնակատար Էշթոնը երկու օր առաջ հույս հայտնեց, որ մինչև տարեվերջ Հայաստանը և Ադրբեջանը համաձայնության կգան հիմնարար սկզբունքների շուրջ: Ընդ որում, տիկին Էշթոնը հասկացրեց, որ դա կհանգեցնի նաև հայ-թուրքական սահմանի բացմանը:

Երեկ Սերժ Սարգսյանի հետ հեռախոսազրույց է ունեցել նաև ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը, ու դարձյալ քննարկվել է ԼՂ կարգավորման գործընթացը:

Սակայն միջնորդներից ամենաակտիվը դարձյալ Ռուսաստանն է, ինչն էլ ենթադրել է տալիս, որ հակամարտող կողմերի բարձր մակարդակով հերթական հանդիպումը դարձյալ Մոսկվան է կազմակերպելու:

Երեկ և այսօր Ռուսաստանի արտգործնախարարը Երևանում և Բաքվում է ու հակամարտող կողմերին է ներկայացնում նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի նոր առաջարկները: Երկու մայրաքաղաքում էլ խոստանում են ուշադիր ուսումնասիրել Մոսկվայի առաջարկությունները և սեղմ ժամկետներում պատասխանել դրանց:

Մի խոսքով, միջազգային ակտիվության պակաս չկա, և ակնհայտորեն նախապատրաստվում է Սարգսյան-Ալիև նոր հանդիպում:

Տեսանելի է նաև միջնորդ երկրների կոնսոլիդացված, համաձայնեցված գործողությունների հանգամանքը: Ենթադրելի է, որ Երևանի և Բաքվի նկատմամբ կկիրառվեն դիվանագիտական նոր ճնշումներ:

Սակայն կարգավորման գործընթացում դժվար է բեկում ակնկալելը:

Կողմերի դիրքորոշումները տրամագծորեն տարբեր են մնում: Այսօր Էդվարդ Նալբանդյանը հայտարարեց, որ բանակցություններում առաջընթաց կլինի, եթե Ադրբեջանը հրաժարվի Կազանում իր առաջ քաշած 10 նոր առաջարկից: Ասել է թե` Հայաստանը չի պատրաստվում բանակցել կարգավորման նոր տարբերակի շուրջ: Բաքուն, իր հերթին, չի ցանկանում լսել որևէ տարբերակի մասին, որը կարող է հանգեցնել Ղարաբաղի անկախությանը:

Եվ վերջապես, Հայաստանում և Ադրբեջանում մոտենում են ընտրությունները, որոնք անբարենպաստ միջավայր են ստեղծում բանակցային գործընթացում:

Գյուղատնտեսության նախարարությունը լայն փակած աչքերով է կատարում իր առջև դրված հերթական պարտականությունները:

Գեղարքունիքի մարզում վերջերս 70 դրամով 460 տոննա գարի է բաժանվել բնակչությանը: Նպատակը գարու ցանքսի կազմակերպումն է: Սակայն սոցիալական պայմանները մարդկանց ստիպել է ոչ ցանել, ոչ էլ` վարել: Նրանք գտել են ավելի հեշտ տարբերակ. միանգամից վաճառում են գարին 200 դրամով: Այս շահավետ բիզնեսին արդեն տերեր են հայտնվել, նրանք գյուղացիներից միանգամից հավաքում են գարին ու «բիրիքով» հանձնում: Հետաքրքիր է, որ սրա մասին չէր կարող չիմանալ գյուղնախարարության վերահսկող կառույցը, սակայն տեսչության աշխատակիցներին հետաքրքրում է միայն փաստաթղթային մասը, նրանք գերադասում են աչք փակել. գալիս ստուգում են, որ մարդիկ ստացել են գարին, ստորագրել են, ու հասկանալի է` որոշակի վերաբերմունքի դիմաց աչք են փակում: Պատմում են գյուղացիները. «70 ստանում ենք, 70 հանձնում, իսկ վերավաճառողը գարին հանձնում է 200 դրամով»:

Ինչ է ստացվում: Պետությունը «գալոչկան» դնում է, որ գործ է արել, մարդիկ գերադասում են թեկուզ քիչ, բայց` «նաղդ» փողը, քանի որ ապրելու խնդիր ունեն, չհաշված ցանքսի հետ կապված չարչարանքն ու մնացյալը, գյուղնախարարության տեսուչներն էլ գրում են այն, ինչ պիտի գրեին: Ու ոչ մեկի մտքով չի անցնում գնալ տեղում ստուգել, թե ինչ եղավ գարին` ցանեցի՞ն, ծախեցի՞ն:

Փաստաբանները բողոքում են Վճռաբեկ դատարանի նախագահ Արման Մկրտումյանի դեմ, որը նաև Արդարադատության խորհրդի ղեկավարն է:

Պաշտոնական պատճառն այն է, որ պարոն Մկրտումյանը միջնորդել է` դադարեցնել դատավոր Սամվել Մնացականյանի լիազորություններն այն բանից հետո, երբ դատավորը հրաժարվել է բավարարել դատախազության միջնորդությունը և կալանքի որոշում չի կայացրել մի մեղադրյալի մասով: Ի դեպ, փաստաբանները պնդում են, որ հետո պարզվել է, թե այդ մարդը կապ չի էլ ունեցել քրեական գործի հետ:

Առանց փաստաբանների բողոքների էլ պարզ է, որ դատարանները մեր պետական համակարգի ամենախոցելի օղակն են:

Նրանց խնդիրն է իրականացնել արդարադատություն, մինչդեռ բոլորը գիտեն, որ շատ դեպքերում մեր դատարանները քողարկում են իրական հանցագործին` ճաղերի հետևում փակելով անմեղ մարդուն:

Հայաստանում բացակայում է դատական իշխանությունը` որպես անկախ մարմին:

Քաղաքական դատավարությունների ժամանակ գործում է «վերևի» պատվերը: Եթե մեղադրյալի աթոռին ընդդիմադիր է, նա պետք է ստանա առավելագույն պատիժ` հաճախ առանց հիմնավորման: Եթե, ասենք, դատվում է ընտրակեղծարար, դատարանն անհամաչափ «հումանիստ» է դառնում:

Շարքային գործերի ժամանակ հաճախ մեր դատավորներն առաջնորդվում են դրդապատճառներով, որոնք դուրս են օրենքի, իրավականության դաշտից:

Բոլոր դեպքերում, մեր դատարաններն ավելի շատ դատախազության, մեղադրող կողմի կցորդ են և հլու հնազանդ կատարում են այն, ինչ նրանցից պահանջում են դատախազները, իսկ ավելի ստույգ` գլխավոր դատախազը:

Սամվել Մնացականյանը, ըստ երևույթին, մի անգամ շեղվել է այդ ստանդարտից ու դրա համար պատժվում է: Ընդ որում, պատժվում է դատական իշխանության ղեկավարի կողմից, փոխարենը` խրախուսվեր գեթ մեկ անգամ օրենքով գործելու, ինքնուրույնություն ցուցաբերելու համար:

Բնական է փաստաբանների զայրույթը, որովհետև «զանգով արդարադատության» պայմաններում նրանց աշխատանքն արժեզրկվում է, հավասարվում զրոյի:

Բայց այս խնդիրը պետք մտահոգի բոլորիս, որովհետև ցանկացած կամայական դատավճիռ ուղղված է յուրաքանչյուրիս ազատության և իրավունքի դեմ: Այսօր անարդարության զոհ է իմ հարևանը, վաղը ես կարող եմ հայտնվել զոհի կարգավիճակում:

Պալատական սոցիոլոգի տիտղոսակիր Ահարոն Ադիբեկյանն այսօր իր հերթական յուրօրինակ հարցումներն է հրամցրել հայ հանրությանը:

«Սոցիոմետր» կոչվող սոցիոլոգիական կենտրոնի ղեկավարը չի ժխտում, որ աշխատում է միայն պատվիրատուի առկայությամբ, որին չգոհացնելու դեպքում է, որ ըստ պայմանավորվածության` չեն հրապարակվում հարցման արդյունքները:

Ադիբեկյանի հարցումներն ըստ այդմ հետաքրքիր են այնքանով, որքանով հնարավոր է դրանց ենթատեքստում որսալ, թե որտեղից է փչում քամին այս անգամ, և ինչ մեսիջներ են փորձ արվում ուղարկել:

Ադիբեկյանի այս անգամվա հարցման առանցքում «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանն է. հավանաբար պատվիրատուն պարոն Ծառուկյանն է: Հարցումներն անցկացվել են մայիս-հունիս ամիսներին, որոնց ժամանակ տրված հարցը վերաբերել է արտահերթ ընտրությունների դեպքում ցանկալի նախագահացուին և վարչապետացուին:

Եվ զարմանալիորեն երկուսում էլ հաղթող է ճանաչվել Գագիկ Ծառուկյանը: Այդպես, Ադիբեկյանի հարցումներից ստացվում է, թե հայ ժողովուրդը ներկա պահին երազում է միայն այն մասին, որ Ծառուկյանը նստի կա´մ նախագահի աթոռին, կա´մ վարչապետի:

Նախագահի պաշտոնի համար ընտրյալները դասավորվել են հետևյալ հաջորդականությամբ. Գագիկ Ծառուկյան, Լևոն Տեր-Պետրոսյան, Րաֆֆի Հովհաննիսյան, Ռոբերտ Քոչարյան, Վահան Հովհաննիսյան, Արթուր Բաղդասարյան: Իսկ վարչապետի պաշտոնին հարցվածները ցանկացել են տեսնել, համապատասխանաբար, Գագիկ Ծառուկյանին, Ռոբերտ Քոչարյանին, Րաֆֆի Հովհաննիսյանին, Վահան Հովհաննիսյանին, Արթուր Բաղդասարյանին և վերջում՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Եվ այսպես, ադիբեկյանական հարցման արդյունքում Ծառուկյանն այսօր դարձել է Հայաստանի ամենացանկալի քաղաքական դեմքը, ում երազում են տեսնել կա´մ նախագահի, կա´մ վարչապետի պաշտոնում` հուսալով, թե դրանով կարելի է փրկել դեպի կործանում գնացող պետությունը:

Վերցնելով քաղաքական պատվերի արտաքին շերտում տեղադրված ինֆորմացիան` փորձենք հասկանալ, թե ինչ կարող է թաքնված լինել դրա հետևում:

Եվ այսպես, վարկած առաջին` ամենապրիմիտիվը. Ահարոն Ադիբեկյանին վճարողը Գագիկ Ծառուկյանն է: Ծառուկյանը` անկախ ժամանակի ընթացքում հնարավորությունների ու կարողությունների ընդլայնումից, շարունակում է մնալ հասարակ գյուղացի տղա, առանձնակի խորամանկություն չունեցող, ուստի որոշել է իր վարկանիշը բարձրացնել` վճարելով Հայաստանի ամենաօրիգինալ սոցիոլոգիական հարցումներ կազմակերպողին և նրան հրահանգելով իրեն ներկայացնել որպես հանրության երազանքի հավաքական ասպետ: Ադիբեկյանն էլ` որպես նման մարդկանց հոգեբանությունը հասկացող, միանգամից գլխի է ընկել, որ առյուծների տիրակալը կարող է միայն և միայն բավարարված զգալ իրեն, եթե հայտնվի առաջին հորիզոնականում, դրա համար էլ կայացրել է լավագույն որոշումը` մեջտեղից հանել է գործող նախագահին ու վարչապետին, և մնացած բոլորին` ստորադասել Ծառուկյանին:

Վարկած երկրորդ. աշնանը և դրան հաջորդող ժամանակահատվածում սպասվում են բավական հետաքրքիր զարգացումներ քաղաքական դաշտում: Խոսվում է Ռոբերտ Քոչարյանի մշակած հատուկ պլանով ԲՀԿ-ի գրոհի անցնելու մասին. հնարավոր է, որ այս հարցումը այդ պլանի նախերգանքի մի մասն է` հարկավոր է նախապատրաստել ժողովրդին սպասվող փոփոխություններին: Այս վարկածի համատեքստում է նաև թեկնածուների մեջ հայտնված Ռոբերտ Քոչարյանի անունը:

Վարկած երրորդ. Ադիբեկյանի բացատրությունների առանցքում «վաղաժամկետ իշխանափոխություն», «արտահերթ ընտրություններ» արտահայտություններն են տեղ գտել: Հնարավոր է, որ Ծառուկյանն անգամ կապ էլ չունենա այս հարցումների հետ: Պատվիրատուն եղել է իշխանական դաշտից, նպատակը` ՀԱԿ—ին հասկացնել, թե` ձեռք քաշեք արտահերթ ընտրություններ պահանջելուց, դրանից ձեզ ավելի վատ հեռանկար է սպասվում:

Վարկած չորրորդ. սա կարող է հստակ հաշվարկված քայլ լինել` ուղղված հենց իր` ԲՀԿ առաջնորդի դեմ. հայտնի է, որ Ծառուկյանը մշտապես հայտարարում է, թե ինքը պաշտոնի ձգտող չէ, պաշտոնի համար չի մտել քաղաքականություն և այլն: Աշնանը Ծառուկյանը փորձեց հավակնություններ դրսևորել` հայտարարելով գալիք խորհրդարանական ընտրություններին «50+1» տոկոս ձայներ հավաքելու մասին, երբ այդ նույն ժամանակ ԲՀԿ-ին պատրաստվում էին, այսպես ասած, «թուլափայ» տալ` 8 տոկոս: Դրան հետևեց ԲՀԿ-ի ու նրա առաջնորդի վարկանիշի տևական անկումը, որ իր գագաթնակետին հասավ փետրվարյան` կոալիցիոն նոր հուշագրի ստորագրման-չստորագրման տվայտանքների ժամանակ: Կամ ինչ-որ մեկն է դարձյալ փորձել Ծառուկյանին հավակնություններ վերագրել` դրանով հող նախապատրաստելով նրա վրա կազմակերպվելիք հերթական արշավի համար, կամ` չի բացառվում նաև, որ հենց Ադիբեկյանն է ամեն ինչ սարքել. հնարավոր է, սոցիոլոգը դիմել է Ծառուկյանին` հարցումներ անցկացնելու խնդրանքով, ԲՀԿ առաջնորդը մերժել է, որից հետո Ադիբեկյանը «սեփական հայեցողությամբ» է կազմակերպել հարցումը:

Վարկած հինգերորդ. սոցիոլոգը հայտարարել է, թե միտումնավոր է ցուցակից դուրս թողել Սերժ Սարգսյանին և Տիգրան Սարգսյանին` ցանկանալով չափել նրանց «մաքուր քաշը»: Այդ մաքուր քաշը հաշվվել է 68 տոկոս. սա հարցվողների այն հատվածն է, ովքեր հրաժարվել են պատասխանել: Սոցիոլոգն ասել է, թե «պատճառը ՀՀԿ-ի երկու կարևոր դեմքերի բացակայությունը եղած կլինի»:

Այստեղ հարկ է ուշադրություն դարձնել նաև Ադիբեկյանի` «ՀՀԿ-ի երկու կարևոր դեմքեր» արտահայտությանը. սա ևս քաղաքական պատվերի շրջանակներում է` սրանով Ադիբեկյանը, փաստորեն, Տիգրան Սարգսյանին դրել է Սերժ Սարգսյանի հետ նույն նժարի վրա և նրան ներկայացրել որպես ՀՀԿ-ի կարևոր դեմք, այն դեպքում, երբ ՀՀԿ վերնախավը Տիգրան Սարգսյանին, մեղմ ասած, տանել չի կարողանում և ուղղակի հանդուրժում է, քանի որ նախագահը այլ ճար չունի, ու դրսից են թելադրում, ինքն էլ ստիպված իր նշանակած վարչապետին հրում է առաջ և, ՀՀԿ անդամատոմսեր բաժանել տալով, ստիպում ընկալվել որպես հանրապետական կուսակցության անդամ:

Իսկ թե վարկածներից որն է ավելի իրական, կերևա առաջիկայում: