Շարունակություն, նախորդ հրապարակումները՝ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՔԵՆԱ. Վազգեն Մանուկյանից մինչև Տիգրան Սարգսյան (մաս երկրորդ)

ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՔԵՆԱ. Վազգեն Մանուկյանից՝ մինչև Տիգրան Սարգսյան

 Կադրային նշանակումները հաճախ վերաբերում են ոչ միայն կոնկրետ մարդկանց, նրանց հաջողություններին ու անկումներին, այլև դառնում են քաղաքական որևէ գործընթացի սկիզբ կամ ավարտ, նշանավորում են կոնկրետ քաղաքական միտումներ:

1990թ-ի օգոստոսի 4-ին, ՀԽՍՀ վերջին Գերագույն խորհուրդը Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ընտրեց նախագահ: Դրանով Հայաստանում վերջ դրվեց կոմունիստական 70-ամյա մենիշխանությանը:

Հայաստանն ազատվեց ՀԿԿ-ի իշխանությունից, սակայն արդյո՞ք նոր իշխանությունները հրաժարվեցին նախկինների ծառայություններից:

Վստահաբար կարելի է բացասական պատասխան տալ:

Նախ, Գերագույն խորհրդի նախագահի պաշտոնում Տեր-Պետրոսյանն ընտրվեց նաև որոշ կոմունիստ պատգամավորների աջակցությամբ, որոնք տարբեր պատճառներով դեմ դուրս եկան հարազատ կուսակցության որոշմանը:

Այդ մարդկանց ծառայությունը հետո գնահատվեց հակակոմունիստական ՀՀՇ-ի և նրա ղեկավարի կողմից:

Օրինակ, Գագիկ Հարությունյանը, որը Կենտկոմի  ամենևին էլ ոչ շարքային ներկայացուցիչ էր՝ դարձավ Գերագույն խորհրդի նախագահի տեղակալ, այնուհետև՝ երկրի փոխնախագահ ու վերջում էլ՝ հանգրվանեց Սահմանադրական դատարանի նախագահի հարմարավետ պաշտոնում:

Նույն Գագիկ Հարությունյանը՝ կարճ մի հանգրվանում, 1991թ-ի նախագահական ընտրություններից հետո՝ մինչև Խոսրով Հարությունյանի վարչապետությունը, ժամանակավորապես ղեկավարել է նաև Հայաստանի կառավարությունը:

Այդ պաշտոնում պարոն Հարությունյանն առանձնապես աչքի չի ընկել. ըստ ամենայնի՝ ժամանակավորի կարգավիճակը ազդել է նաև նրա գործառույթների բովանդակության վրա:

Սակայն Գագիկին վարչապետի պաշտոնում փոխարինեց մյուս Հարությունյանը՝ Խոսրովը, որը կոմունիստական իշխանության տարիներին եղել է Հայաստանի արդյունաբերական քաղաքներից մեկի՝ Չարենցավանի քաղաքապետը:

Խոսրով Հարությունյանն, ըստ քաջատեղյակների, երբեք էլ կառավարությունում լիարժեքորեն չի տիրապետել իրավիճակին, որովհետև սկզբունքային հակասություններ է ունեցել փոխվարչապետ Հրանտ Բագրատյանի հետ, որը վայելում էր կառավարող ՀՀՇ-ի անվերապահ աջակցությունը:

Հարությունյանը կառավարությունը ղեկավարեց մեկ տարի, սակայն նրա պաշտոնաթողությունը, կարելի է ասել, սկանդալային եղավ:

Բանն այն է, որ երբ խորհրդարանում ընդդիմությունը սուր քննադատության ենթարկեց 1993թ-ի բյուջեի նախագիծը, վարչապետ Խոսրով Հարությունյանն, ըստ էության, հրաժարվեց իր ներկայացրած փաստաթուղթը պաշտպանելուց:

Համաձայնեք՝ սա արտառոց վիճակ է: Հենց այս մոտիվով էլ՝ պարոն Հարությունյանը պաշտոնանկ արվեց՝ տեղը զիջելով Հրանտ Բագրատյանին:

Բագրատյանը մասնավոր զրույցներում ասում է, որ զույգ Հարությունյանները արգելակել են բարեփոխումների ընթացքը: Նրանք էլ, հավանաբար, կպնդեն, թե պետական ունեցվածքը պաշտպանել են նորերի ալան-թալանից:

Պատմություն ու ժամանակը կտան բոլոր հարցերի պատասխանը:

Սակայն՝ արդեն այսօր, հստակ է, որ Տեր-Պետրոսյանի իշխանությունը շատ շուտ կոմպրոմիսի գնաց կոմունիստական նոմենկլատուրայի կարկառուն ներկայացուցիչների հետ:

Ընդ որում, այդ համագործակցությունը շատ շուտով ինստիտուցիոնալ բնույթ կրեց:

Գագիկ և Խոսրով Հարությունյանները բացառություն չէին, նորանկախ Հայաստանի իշխանության մաս կազմեցին նաև ՀԿԿ կենտկոմի նախկին առաջին քարտուղար Վլադիմիր Մովսիսյանը, շրջկոմի նախկին քարտուղար Վիգեն Խաչատրյանը և այլք:

Շատերն այն կարծիքին են, որ այսպիսով տեղի ունեցավ խորհրդային շրջանի կառավարման ավանդույթների ռեստավրացիա, ու Տեր-Պետրոսյանի իշխանությունն աստիճանաբար հեռացավ 88-ի շարժման ակունքներից:

«Ժամանակի մեքենան» վարեց Սուրեն Սուրենյանցը

Շարունակելի…

Անցնող շաբաթը տոնով սկսվեց, տոնով էլ ավարտվում է:

Լավ նշան է, վատն այն է, որ ժողովուրդը, կարծես թե, համակված չէ տոնական տրամադրությամբ ու օրացույցի կարմիրն ընդամենը խոհրդանշում է, որ օրն աշխատանքային չէ:

Դե, տոնական տրամադրություն առանձնապես չի էլ մնացել: Խեղճ մարդիկ էս գլխից գցում-բռնում են, թե իրենց ծախսերը ոնց կրճատեն՝ գազի թանկ գնով ձմռանը բնակարան ջեռուցելու համար:

Բայց խորհրդանշական է, որ շաբաթը սկսվեց Սարդարապատի տոնակատարությամբ ու ավարտվում է երեխաների իրավունքների պաշտպանության օրով:

Գիտե՞ք, ինչի է խորհրդանշական. որովհետև իմ սերունդը, որ կիսատ-պռատ, բայց կոմունիստական դաստիրակություն է ստացել, իմ մեծերի սերունդը, որն ուղնուծուծով սովետիկուս է՝ չի կարողանում հասկանալ անկախության իրական արժեքը, գնահատել անկախ երկրում ապրելու քաղցրությունը:

Իրական անկախությունը կվայելեն մեր երեխաները՝ ձերբազատված տարբեր իզմերից, Լենին պապիին գովերգելու պարտադրանքից, նման մանր-մունր բաներից, որոնք գումարվելով՝ ամբողջություն են դարձել ու մեր վզներից կապված կարմիր լաթի պես՝ խեղդել են մեր ազատությունը:

Երնեկ այն Հայաստանը, որ վաղն է գալու՝ ասում էր Մոսոն՝ մեր ազգային հերոսը, անկախականը, մտավորականը, ով 69-ամյա դադարից հետո՝ Ազատության հրապարակում բարձրացրեց մեր եռագույնը, որը դարձավ նաև Երրորդ Հանրապետության խորհրդանիշ՝ տոնի, թե տխրության պահին:

Եռագույնը նաև էն տղերքի, հայրենիք ամբողջացնող էն տեսակի խորհրդանիշն է, ովքեր անկախությունն ու ազատությունը նվաճեցին ռազմի դաշտում՝ Եռաբլուրի բարձունքից միշտ վառ պահելով արժանապատվության կրակը:

Մոսոն էլ նրանցից մեկն էր, որ Եռագույնը բարձրացրեց հանուն այն վաղվա Հայաստանի, որտեղ ապրելու են մեր երեխաները:

Բայց Հայաստանի պայծառ ապագան վաղն է գալու, իսկ այսօրվա իրականությունը գաղջ է, միապաղաղ, տխուր՝ այնքան, որ մեծերս կարող ենք երկմտել անկախություն ունենալ-չունենալու հարցում:

Ոչ ռուսական կայսրություն է ուժեղ Հայսատան ուզել, ոչ էլ՝ սովետական և այսօրվա Ռուսաստանները:

Որ ուզեին՝ 1918թ-ին, թուրքերի հետ անկախ Հայաստանը մեջ-մեջ չէին անի ու օկուպացնի:

Որ ուզեին՝ 1991թ-ին այդքան դժվար մեր անկախությունը չէինք վերականգնի՝ զոհերի ու զրկանքների գնով:

Որ ուզեին՝ Մաքսային միության փաթեթավորմամբ ԽՍՀՄ-2 նախագիծ մեջտեղ չէին բերի ու տարբեր կուրղինյաններով մեզ հաթաթա չէին տա:

Մեր քաղաքական էլիտայում հիմա չկա Մոսոյի ոգեղենականությունն ու դուխն ունեցող մեկը, որ կանգնի և շիտակ «ոչ» ասի Պուտինի նախաձեռնությանը:

Այսօրվա էլիտա կոչվածը աթոռ պահող կամ վերցնող է՝ Մոսկվայի դաբրոյին սպասելով: Նրանց՝ Հայաստանի վաղը չի հետաքրքրում:

Դրա համար էլ ասում եմ՝ գաղջ է մեր իրականությունը, տխուր:

Ու շաբաթն էլ սկսում-վերջացնում ենք ոչ թե տոնական տրամդրությամբ, այլ՝ հերթական սկանդալը դիմավորելով ու ճանապարհ դնելով:

Մեր վարչապետի մեղքերը քիչ էին, հիմա էլ ասում են՝ օֆշորային փողեր ունես:

Վարչապետը հերքում է, ընդդիմախոսները նույն եռանդով պնդում են, թե մեր ձեռքի տակ եղած փաստաթղթի Տիգրան Սարգսյանը դու ես, որ կաս:

Էս հաստատում-հերքումներն ինչով կավարտվեն՝ չգիտեմ, բայց որ երկրում մի բան էն չէ՝ հաստատ է:

Որ ամեն բան կարգին լիներ՝ կհասկանայինք, թե ինչու են ուզում վերակառուցել Հանրապետության հրապարակը:

Գուցե հրապարակը վերակառուցվելու խնդիր ունի, բայց երկու բանից շատ վախենում եմ:

Հանկարծ մեր հրապարակը չհայտնվի Փակ շուկայի օրը՝ դառնալով օլիգարխիայի վերջին հարվածը Հանրապետության սրտին:

Կամ էլ՝ էն անաստված Պուտինի մտքով չանցնի, որ անհարաժեշտ է մի նոր «Գույք՝ պարտքի դիմաց» անել՝ գեղարվեստական բաղկացուցիչով…

Եթե ռուսաց կայսրը նման բան որոշի, կարող է պահանջել, որ պերեստրոյկայի ենթարկված հրապարակում, Լենինի արձանի տեղում, կանգնեցնեն իր արձանը:

…Իսկ մեր այսօրվա էլիտայում Պուտինին «ոչ» ասելու դուխ ունեցողը չկա…

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Սուրեն Սուրենյանցը

Շարունակություն, սկիզբը՝ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՔԵՆԱ. Վազգեն Մանուկյանից՝ մինչև Տիգրան Սարգսյան

 Հայաստանի վարչապետների մեջ եղել են մարդիկ, ովքեր այդ պաշտոնը ծառայեցրել են` քաղաքական ավելի մասշտաբային ծրագրեր իրականացնելու, իշխանության իրական լծակներն իրենց ձեռքում կենտրոնացնելու համար:

Կարելի է նույնիսկ ասել, որ այդ մարդկանց վարչապետի պաշտոնն առանձնապես չի հետաքրքրել, որովհետև կառավարության ղեկավարի կարգավիճակում նրանք հայտնվել են` որպես իշխանության ժառանգորդներ:

Այս վիճակը զուտ հայկական անվանել չի կարելի:

Հիշենք, որ Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը, իր իշխանության ճգնաժամն ու մոտալուտ վախճանը կանխազգալով, անընդհատ վարչապետներ էր փոխում` փորձելով գտնել ժառանգորդ: Ի վերջո, այդ դերում աչքի ընկավ Վլադիմիր Պուտինը, ում հաղթարշավը դեպի Կրեմլ դարձյալ անցավ կառավարությունով, որի ղեկավար Ռուսաստանի երկրորդ նախագահն եղավ կարճ մի ժամանակահատվածում:

Հայաստանի նախագահական ընտրությունները 1996-ին վիճահարույց էին, ընդդիմությունն ու հասարակության մի ստվար զանգված չճանաչեց դրանց արդյունքները, եղան հետընտրական բախումներ, ծեծկռտուք խորհրդարանում, ձերբակալություններ:

Բայց ամենակարևորը` խախտվեց բալանսն իշխանության ներսում:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կասկածելի հաղթանակն ապահոված ուժայիններն ամբողջովին տիրապետեցին իշխանությանը, բարեփոխականները` վարչապետ Հրանտ Բագրատյանի դեմքով, հեռացան:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կորցրել էր վերահսկողությունն` ոչ միայն երկրում, այլ նաև իշխանության ներսում:

Մի քանի ամսվա կիսաքաոսիկ վիճակից հետո` առաջին նախագահը, ըստ երևույթին, հեռանալու որոշում կայացրեց` գոնե հոգեբանորեն:

1997-ի գարնանը, երբ ՀՀ վարչապետ նշանակվեց ԼՂՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը, որը հարում էր այն օրերի հայկական վերնախավի ուժային բլոկին` ակնհայտ էր, որ Տեր-Պետրոսյանը սկսել է իշխանության հանձնման գործընթաց:

Ստեղծվել էր մի վիճակ, երբ Տեր-Պետրոսյանը հոգեբանորեն պատրաստ էր հանձնել իշխանությունը, Ռոբերտ Քոչարյանը հոգեբանորեն պատրաստ էր այն վերցնել:

Եղե՞լ է պայմանավորավածություն այս գործիչների միջև, թե՞ ոչ:

Դժվար է միանշանակ պատասխան տալ այս հարցին:

Համենայն դեպս, Քոչարյանը գրոհում էր, Տեր-Պետրոսյանը` նահանջում:

Ասում են` Քոչարյան-հայաստանյան ընդդիմություն ալյանսը ձևավորվել է դեռևս 1997թ-ի մայիսին:

Այդ մասին գիտեն բազմաթիվ մարդիկ, դրան, հազիվ թե, անտեղյակ լիներ այն օրերի նախագահը:

Նույնիսկ կարելի է պնդել, որ 1998թ-ի իշխանափոխությունը սանձազերծեց հենց առաջին նախագահը` ԼՂ հինահարցի կարգավորմանը նվիրված իր հայտնի հոդվածով:

Այդ հոդվածն ու դրա արձագանքները վերջնականապես ի դերև արեցին իշխանության միասնականությունը:

1998թ-ի փետրվարին Հայաստանում իշխանությունը, ֆորմալ առումով, փոխվեց սահմանադրության տառին համապատասխան. Նախագահը հրաժարական տվեց, խորհրդարանում փոխվեց ուժերի հարաբերակցությունը:

Սակայն, ըստ էության և բովանդակության, տեղի ունեցածը պալատական հեղաշրջում էր, եթե անգամ իշխանությունից հեռացողն ու այն վերցնողն իրար հետ պայմանավորվել էին:

Բանն այն է, որ գործընթացը տեղի ունեցավ բացառապես իշխանության կաբիներտներում` առանց ժողովրդի մասնակցության:

Հեռացող նախագահն էլ խոսեց իր և «հայտնի ուժերի» հակասությունների մասին` ավելի ամրապնդելով այն թեզը, որը տեղի է ունեցել պալատական հեղաշրջում կամ իշխանության ստվերային փոխանցում` ժողովրդի թիկունքում:

Եվ վերջապես, նախագահի թեկնածու առաջադրվեց վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանն, ով դրա սահմանադրական իրավունքը չուներ:

Սա առաջին դեպքն էր, երբ Հայաստանի վարչապետ դարձած մարդը կարճ ժամանակում հասավ նախագահի պաշտոնին:

Երկրորդ անգամ նման օպերացիա խաղարկվեց արդեն 2007-2008թթ-ին, սակայն այս անգամ իշխանության վերնախավը կանխավ ամեն բան ծրագրել էր դեռ ամիսներ առաջ:

Սահմանադրությունը թույլ չէր տալիս, որ նախագահ Քոչարյանն երրորդ անգամ առաջադրվի նախագահի պաշտոնում:

Հետևաբար, իշխանության վերնախավը պետք է ժառանգորդ փնտրեր:

Ամենահավանական թեկնածուն` գոնե 2006-2007թթ-ի քաղաքական խճանկարում, անշուշտ, պաշտպանության նախարար Սերժ Սարգսյանն էր:

Բայց այստեղ երկու հանգամանք կար, որ խանգարում էր «ժառանգորդ» օպերացիայի իրականացմանը:

Նախ, ֆորմալ առումով` Սարգսյանը ՀՀԿ-ի երկրորդ մարդն էր և պարզ չէր, թե ինչ մոտիվացիայով վարչապետի պաշտոնում նա պետք է փոխարիներ Անդրանիկ Մարգարյանին` խորհրդարանական ընտրություններից հետո:

Եվ երկրորդ, ասում են` Քոչարյանն առանձնապես չէր վստահում Սարգսյանին և փորձում էր առաջ քաշել այն օրերի ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանի թեկնածությունը: Ըստ լուրերի` հենց այդ նպատակով էր ձևավորվել ԲՀԿ-ն:

Սակայն 2007թ-ի խորհրդարանական ընտրություններից երկու ամիս առաջ` հանկարծամահ եղավ վարչապետ Անդրանիկ Մարգարյանը, և բոլոր ինտրիգների դաշտը փակվեց:

Ակնհայտ էր, որ Մարգարյանի մահից հետո` վարչապետ պետք է նշանակվեր հենց Սերժ Սարգսյանը և պարզ էր նաև, որ Քոչարյանն այլևս ժամանակ չուներ Օսկանյանի կամ այլ գործչի ռասկրուտկայով զբաղվելու, մանավանդ` խորհրդարանական ընտրություններում ՀՀԿ-ի համոզիչ հաղթանակի և նախագահական ընտրություններում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հնարավոր առաջադրման մասին լուրերի համատեքստում:

Նախագահական ընտրություննյերից առաջ`վարչապետ Սերժ Սարգսյանին հաջողվեց կոնսոլիդացնել իշխանության ողջ ռեսուրսը, սակայն նրան սյուրպրիզներ էին սպասվում ընդդիմադիր դաշտից:

Լարված ընտրությունները, նույնիսկ` Մարտի 1-ի իրադարձությունները, սակայն, չխանգարեցին, որ 2008թ-ի ապրիլի 9-ին վարչապետ Սերժ Սարգսյանն երդմնակալության արարողությամբ ստանձնի Հայաստանի նախագահի պաշտոնը:

Արդյո՞ք հիմա էլ կարող է վարչապետի պաշտոնը նախագահական հայտի ցուցիչ լինի, մանավանդ որ` 2018թ-ի նախագահական ընտրություններում Սերժ Սարգսյանն առաջադրվելու իրավունք այլևս չունի:

Այս հարցի պատասխանն այսօր ոչ ոք չունի:

«Ժամանակի մեքենան» վարեց Սուրեն Սուրենյանցը

Շարունակելի…

Միայն Հայաստանում չէ, որ որդիները փորձում են գնալ իրենց հայրերի ճանապարհով, շարունակել նրանց գործը` պատմության մեջ թողնելով նաև իրենց ձեռագիրը:

Քաղաքական գործիչների պարագայում` դա հաճախ է տեղի ունենում:

Օրինակ, ԱՄՆ-ում, Բուշերի ընտանիքը ծնեց երկու նախագահ` ավագ և կրտսեր Ջորջերը՝ հայր և որդի, ովքեր, ընդհանուր առմամբ, տասներկու տարի ղեկավարեցին այդ գերտերությունը:

Խնդիրն այն է, որ ժողովրդավարական երկրներում` որդիները կայանում, դրսևորվում են բնական ճանապարհով` ընտանեկան դաստիրակության հենքով, սակայն սեփական դիմագիծը ստեղծելով:

Մեզանում` մեծ տեղ ունի այսինչի որդի կամ եղբայր, փեսա ու աներձագ լինելն` անկախ վերջիններիս մասնագիտական, մտավոր, կազմակերպչական ունակություններից:

Մեր նոր խորագրի նպատակն է` անդրադառնալ ընտանիքների, նշանավոր մարդկանց, որոնց որդիները դեր են ունեցել, և այսօր էլ ունեն մեր պետական, քաղաքական, հանրային կյանքում, կամ ընդհակառակը եղել են պատուհաս իրենց ընտանիքի ու հանրության համար:

Կարևոր խնդիր է հասկանալ` որդիների առաջխաղացումը սեփական արժանիքների, թե՞ ազդեցիկ հայրերի հովանավորության հետևանք է:

Մենք կներկայացնենք փաստեր. մեր ուշադիր ընթերցողն ինքն արագ կկողմնորոշվի, թե, որևէ կոնկրետ դեպքում, մեր խորագրի հերոսներն ինչպես են հասել բարձունքների կամ գահավիժել:

Երևանի ավագանու ընտրություններն ավարտվեցին գործող քաղաքապետի հաղթանակով: Տարոն Մարգարյանին շատերն առայժմ չեն ընկալում որպես ինքնուրույն գործիչ. հասարակության մի մասի համար նա շարունակում է մնալ Անդրանիկ Մարգարյանի որդի:

Անդրանիկ Մարգարյան. Քաղբանտարկյալից` մինչև վարչապետ

Ասել, թե՝ Անդրանիկ Մարգարյանը եղել է անկախական շարժման կամ 88-ի ակտիվ դերակատար` ազնիվ չի լինի` թե նրա հիշատակի, և թե՝ պատմության առաջ:

Նույնիսկ կարելի է ասել, որ որոշակի իմաստով պատահական գործոններն են նպաստել Անդրանիկ Մարգարյանի անվան հրապարակայնացմանը և քաղաքական վերելքին:

Տեսեք. նա պատգամավոր է դարձել 1995թ-ին, երբ Աշոտ Նավասարդյանի գլխավորած ՀՀԿ-ն, ի թիվս այլ կուսակցությունների, համաձայնեց մաս կազմել ՀՀՇ գլխավորությամբ ստեղծված «Հանրապետություն» միավորմանը, որի համամասնական ցուցակում էլ ընդգրկված էր Մարգարյանը:

Այսինքն, չլիներ այդ դաշինքը, դրան ՀՀԿ մասնակցությունը, ինչն, ի դեպ, միանշանակ չընդունվեց հասարակության կողմից` նախկին դիսիդենտը հազիվ թե 95-ին դառնար պատգամավոր:

Նույն կերպ, Մարգարյանի անունը հասարակական ճանաչում ստացավ միայն 1997-ի վերջին, երբ հանկարծամահ եղավ ՀՀԿ խարիզմատիկ առաջնորդ Աշոտ Նավասարդյանը, և Հանրապետականի բավական համեստ կադրային բանկից` կուսակցության նախագահի պաշտոնում առաջադրվեց Անդրանիկ Մարգարյանը:

ՀՀԿ-ն` մինչև Ա.Մարգարյանի նախագահությունը ևս, փոքր կուսակցություն էր, գաղափարական, սակայն` նվազ ազդեցիկ:

Հենց Մարգարյանի նախագահության օրոք այս կուսակցությունը դարձավ ազդեցիկ, կարելի է ասել` սերտաճեց իշխանությանը` դառնալով բյուրոկրատիայի քաղաքական տանիքը:

Իհարկե, դա տեղի ունեցավ` գաղափարական դիմազրկման, անկախականության ակունքներից մասնակի օտարման գնով:

ՀՀԿ-ի խոշորացման գործում` Մարգարյանի գործոնը առկա է, սակայն` որպես երկրորդ, նույնիսկ` երրորդ դերակատար:

Բանն այն է, որ այս կուսակցության դասական անունը ձգող նշանակություն ունեցավ թե՝ Վազգեն Սարգսյանի, և, թե՝ Սերժ Սարգսյանի համար, ովքեր իրենց քաղաքական վերելքի ճանապարհին որոշեցին` նոր կուսակցություն ստեղծելու փոխարեն, օգտագործել արդեն գոյություն ունեցողի բրենդը:

Այս ամենի արանքում` էապես աճեց Անդրանիկ Մարգարյանի քաղաքական կշիռը. նա անփոփոխ մնաց ՀՀԿ նախագահ` վայելելով կուսակցության հզոր առաջնորդների աջակցությունը, դարձավ խորհրդարանական մեծամասնության ղեկավար, ապա նաև` վարչապետ` ամենաերկարակյացը Հայաստանի պատմության մեջ:

Սակայն իր կենսագրության էքստրեմալ դրվագներում` երջանկահիշատակ Մարգարյանն այնքան էլ միանշանակ վարքագիծ չի դրսևորել` նաև ոչ միանշանակ վերաբերմունքի արժանանալով իր ընկերների և հասարակության կողմից:

Հայտնի է, որ 23-ամյա Անդրանիկը 1974-ին ձերբակալվել է` հակախորհրդային գործունեության համար:

Նա ազատազրկման վայրում մնացել է երկու տարի, ինչից հետո նրա քաղաքական գործունեությունը մի տևական շրջան ընդհատվել է:

Այդ օրերի նրա շատ զինակիցներ, օրինակ` խորհրդային շրջանի այլախոհական պայքարի առաջնորդներից մեկը` Պարույր Հայրիկյանը, քանիցս ակնարկել է, որ Մարգարյանը սկզբունքայնություն չի դրսևորել և որոշակի համաձայնությունների է գնացել կոմունիստական իշխանության ներկայացուցիչների հետ:

Այս պնդման իսկությունը դժվար է հաստատել կամ հերքել, սակայն ակնհայտ է, որ Անդրանիկ Մարգարյանի անունն այնքան չի ասոցացվում դիսիդենտական պայքարի հետ, ինչպես, օրինակ, Պարույր Հայրիկյանի, Աշոտ Նավասրդյանի, Ազատ Արշակյանի, մյուսների անունները:

Ոչ ստանդարտ վիճակ էր նաև 2000թ-ի ապրիլ-մայիս ամիսներին: Հայաստանում չկար միասնական իշխանություն, հակադրության մեջ էին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը և Հոկտեմբերի 27-ի իրադրձություններից հետո` պետության ղեկավարի կամքին հակառակ վարչապետ դարձած Արամ Սարգսյանը` Վազգենի եղբայրը:

Երկիշխանության վեց ամիսների ընթացքում` ՀՀԿ նախագահը եղել է վարչապետի թիմակիցը, ընդ որում` Արամի թեկնածությունն առաջադրվել էր հենց Հանրապետականի կողմից, որի խորհրդի կազմում էլ ընդգրկված էր կառավարության ղեկավարը:

Սակայն` 2000-ի մայիսին, Քոչարյանին հաջողվեց համաձայնության գալ ՀՀԿ-ի այն թևի հետ, որի ղեկավարն էր Մարգարյանը:

Նա դարձավ վարչապետ, կուսակցությունից դուրս եկան Արամ Սարգսյանի փոքրաթիվ կողմնակիցները, «Միասնություն» դաշինքը դադարեց գոյություն ունենալուց` ՀՀԿ-ՀԺԿ հարաբերություններում առաջացած ճգնաժամի հետևանքով:

Հասարակությունը դարձյալ միանշանակ չընդունեց Մարգարյանի քայլը:

Ոմանք նույնիսկ այսօր պնդում են, որ ՀՀԿ նախագահը դավաճանել է իր թիմին, պաշտոնը գերադասել է  Հոկտեմբերի 27-ի բացահայտման հրամայականից:

Մյուսներն ասում են, որ հենց Անդրանիկ Մարգարյանի շնորհիվ հնարավոր դարձավ` երկրում կայունություն ապահովել, Հայաստանը զերծ պահել քաղաքացիական բախումներից, հիմքեր ստեղծել տնտեսական երկնիշ աճի համար:

Վարչապետի պաշտոնը ստանձնելուց անմիջապես հետո` շաբաթ չկար, որ թերթերը կամ վերլուծաբանները չկանխատեսեին Անդրանիկ Մարգարյանի մոտալուտ պաշտոնանկությունը կամ հրաժարականը:

Սակայն Անդրանիկ Մարգարյանը պաշտոնավարեց յոթ տարի` մինչև մահը:

Նա առայժմ Հայաստանի ամենաերկարակյաց վարչապետն է, և հենց կառավարության ղեկավարի կարգավիճակում դրսևորվեցին Մարգարյանի բնավորության ուժեղ գծերը:

Նա իրեն դրսևորեց` որպես քաղաքական կոմպրոմիսների մեծ վարպետ:

Նրա պաշտոնավարման երկարակեցությունը, մեծավ մասամբ, պայմանավորված էր այն հանգամանքով, որ նա կարողանում էր հմտորեն խաղալ իշխանության ազդեցիկ դեմքերի` Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի հակասությունների վրա:

Այն ժամանակվա ընդդիմությունը լոյալ վերաբերմունք ուներ վարչապետի անձի հանդեպ և սա թույլ էր տալիս, որ Ա. Մարգարյանն առանցքային դրակատարություն ունենա իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերություններում` դառնալով ներքաղաքական կայունության երաշխավոր:

Եվ վերջապես, Մարգարյանի կառավարությանը հաջողվեց ապահովել տնտեսական կայուն աճ, մարդկանց սոցիալական վիճակն որոշակիորեն բարելավվեց, ինչն էապես նպաստեց Մարգարյանի նկատմամբ հասարակական դրական ֆոնի ստեղծմանը:

Անդրանիկ Մարգարյանի քաղաքական մոտեցումներն ոմանք կարող են ընդունել, մյուսները` ոչ, ոմանք կարող են նրան ուժեղ վարչապետ համարել, մյուսները` ոչ, սակայն նա բարի, շփվող մարդ էր: Դա ընդունում են նույնիսկ նրա քաղաքական ընդդիմախոսները:

Նա քաղաքականությունը զանազանում էր մարդկային հարաբերություններից և սիրում էր իր ընկերներին, մերձավորներին, թաղի հասարակ ժողովրդին:

Մարգարյանն այդպես էլ չտեղափոխվեց Կառավարական ամառանոց` գերադասելով Ավան համայնքի իր տունն ու հարևաններին, ովքեր պնդում են, թե վարչապետի պաշտոնն Անդրանիկին այդպես էլ չփոխեց:

Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունից հետո` իշխանության շատ ներկայացուցիչներ դադարեցրեցին իրենց այցերը Վազգեն Սարգսյանի ընտանիք, նույնիսկ` նրանք, որոնք համարվում էին սպարապետի հարազատ ընկերներ: Մի մասն այդ օջախ մտնելու երես չունեին, մյուս մասի երեսին նայող չկար:

Անդրանիկ Մարգարյանն, այս առումով, բացառություն էր. նա Վազգենի օջախում հաճախ էր լինում, սպասված հյուր էր…

2007թ-ի մարտի 25-ին, Անդրանիկ Մարգարյանը հանկարծամահ եղավ:

Սակայն նրա մահը վերջակետ չդրեց Մարգարյանների ընտանիքի քաղաքական դերակատարությանը Հայաստանի կյանքում:

Դեռ հոր կենդանության տարիներին, Անդրանիկ Մարգարյանի որդին` Տարոնն ընտրվել էր Ավանի թաղապետ:

Սուրեն Սուրենյանց

Շարունակելի…

Անցնող շաբաթն անցավ գազի գների բարձրացման և Արմավիրի կարկտահարության թեմաների քննարկումներով:

Այս խնդիրները քննարկվեցին նաև Ազգային ժողովում` չնայած բոլորի համար էլ ակնհայտ էր, որ պատգամավորների տեսակետները, հազիվ թե, որոշիչ լինեն գործադիրի համար, հատկապես` գազի սակագնի հարցում:

Հրանտ Բագրատյանի մի կանխատեսում իրականություն դարձավ:

Նույնիսկ գազի սակագնի հարցում իշխանությունը PR-ի էլեմենտներ օգտագործեց: Նախապես հայտարարվեց, որ գազի գինը կարող է լինել 221 դրամ, հետո «մեծահոգի» կառավարությունը սուբսիդավորման հայտարարություն արեց, ի վերջո ասվեց, որ գազի 1000 խորհանարդի համար վճարելու ենք 156 դրամ:

Սակայն իշխանության ներկայացուցիչները զուր են հույսեր փայփայում, թե ժողովուրդն իրենց քայլերի մեջ մեծահոգություն է տեսնելու:

Իրականում` մեծահոգություն չկա էլ: Նախ, գազի գնի բարձրացումը նույնիսկ 156 դրամի մակարդակով` էապես հարվածելու է հասարակության հատկապես անապահով շերտերին, միջին և փոքր բիզնեսին:

Եվ երկրորդ, իշխանությունը ստել է, խաբել է ժողովրդին, որովհետև գազի գինը թանկացել է իրականում ապրիլի 1-ին, իսկ այդ փաստը թաքցվել է` Երևանի ավագանու ընտրություններում իշխանության թեկնածուի հաղթանակը չվտանգելու համար:

Գազի գնի սուբսիդավորումն էլ բարեգորոծության դրսևորում չէ: Ակնհայտ է, որ ծանրանալու է հարկային բեռը, ըստ այդմ` այդ սուբսիդավորումը, մեծ հաշվով, մեր գրպանի հաշվին է լինելու:

Սրան գումարենք նաև այն փաստը, որ իշխանությունը վախեցած է սոցիալական հուզումների, բունտի հեռանկարից:

Սրանով պետք է բացատրել` ոչ միայն գազի գնի սուբսիդավորումը, այլ նաև այն հանգամանքը, որ  վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն անձամբ գնաց Արմավիր` հուզումների զարգացումը կանխելու նպատակով:

Ի դեպ, արմավիրցիների արագ արձագանքը կարկտահարությանը, նրանց պայքարի հետևողականությունն ու վճռականությունը ստիպեց, որ կառավարությունը մի քանի կոնկրետ քայլ անի:

Այդ քայլերն, իհարկե, մասնագետների կարծիքով` կիսատ-պռատ են, ամբողջական չեն, սակայն` վստահաբար, նույնիսկ այդ քայլերը չէին լինի, եթե իշխանությունը չտեսներ պայքարող, ճանապարհներ փակող ժողովուրդ:

Անցնող շաբաթվա ընթացքում` մեր պատգամավորներն ոչ միայն գազի և կարկուտի հարցը քննարկեցին, այլ նաև մի նոր մակարդակի վրա բարձրացրեցին խորհրդարանական մշակույթը:

Այնքան փոխադարձ մեղադրանք ու վիրավորանք, որ լսեցինք ավարտված քառօրյայում` չէինք լսել այս խոհրդարանի ողջ գործունեության ընթացքում:

Օրինակ, դաշնակցական Վահան Հովհաննիսյանը` նախարարների զրոյական ազդեցությունն ու կշիռը ի ցույց անելու համար, ասաց, որ նրանք միայնակ լինելու դեպքում` դալանում ծեծ կուտեն:

Սակայն մարդկային և քաղաքական էթիկայի բոլոր կանոնները խախտեց խոհրդարանական մեծամասնության ղեկավար Գալուստ Սահակյանը` Զարուհի Փոստանջյանին, ըստ էության, համեմատելով փողոցային կնոջ հետ:

Ցինիզմի այս դրսևորումը ցույց է տալիս, որ կառավարող կուսակցության ներկայացուցիչներն անդառնալիորեն կտրվել են իրականությունից, ապրում են մի աշխարհում, որը կապ չունի իրական Հայաստանի հետ, որտեղ ապրող ժողովուրդը հատկապես իշխանության ներկայացուցիչներին, մեղմ ասած, տանել չի կարողանում:

Խոհրդարանական այս քառoրյայում նաև դրական մի միտում նկատվեց. դա իշխանությունից դուրս գործող ուժերի կոնսոլիդացված քվեարկությունն էր:

Իհարկե, կառավարության ծրագիրն ընդունվեց, Ընտրական օրենսգիրքը չբարեփոխվեց, Մարտի 1-ի դեպքերն ուսումնասիրող հանձնաժողով չստեղծվեց, սակայն, այնուամենայնիվ, դրական է, որ այս հարցերում ոչ իշխանական ուժերը կարողացան ընդհանուր հայտարարի գալ:

Դարձյալ տարօրինակ վարքագիծ դրսևորեց ԲՀԿ-ն: Այս կուսակցությունը դեմ քվեարկեց կառավարության ծրագրին, բայց քննարկումների ժամանակ բավարարվեց ընդամենը մեկ ելույթով: Դա այն դեպքում, երբ Երևանի ավագանու քարոզարշավի ժամանակ` ԲՀԿ պատգամավորների օրը սկսվում-վերջանում էր կառավարությանն ու վարչապետին հասցեագրված մահացու մեղադրանքներով:

Նկատելի էր նաև, որ ԲՀԿ խմբակցության գործարար թևը, նաև` Գագիկ Ծառուկյանը, կառավարության ծրագրի քվեարկությանը չմասնակցեցին` փաստորեն չուզենալով սրել հարաբերություններն իշխանության հետ:

Սրացումներից, բայց այս անգամ` ԼՂ խնդրի կարգավորման գործընթացում, փորձում են խուսափել նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները:

Նրանք տարածաշրջանային հերթական այցն ամփոփել են հայտարարությամբ` հույս հայտնելով, որ տարեվերջին տեղի կունենա Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպում:

Ըստ այդմ, պետք է ենթադրել, որ կարգավորման գործընթացում շրջադարձային զարգացումների պետք չէ սպասել` առնվազն մինչև Ադրբեջանի նախագահական ընտրությունների ավարտը:

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Սուրեն Սուրենյանցը

Երեկ Հայաստանի խորհրդարանը հաստատեց Տիգրան Սարգսյանի կառավարության ծրագիրը:

Կարող են հանգամանքներն այնպես դասավորվել, որ Սարգսյանը դառնա Հայաստանի ամենաերկարակյաց վարչապետը՝ չնայած, որ հենց նրանից են անընդհատ և անխնա դժգոհ գրեթե բոլորը. ընդդիմադիրները՝ հրապարակավ, իշխանության շատ ներկայացուցիչներ՝ ծածուկ, պատերի տակ:

Քաղաքական կոնյուկտուրան Տիգրան Սարգյանի համար միանգամայն բարենպաստ է. նրան վստահում է երկրի նախագահը, խորհրդարանական մեծամասնությունը հլու-հնազանդ կողմ է քվեարկում՝ ոչ միայն կառավարության ծրագրերին, այլ նաև՝ ներկայացված բոլոր նախագծերին:

Այսուհանդերձ, մանավանդ՝ գազի վերջին թանկացումների համատեքստում, երկրում տեսանելի են սոցիալական հուզումների սաղմեր: Այս գործոնը կարող է հարվածել Տիգրան Սարգսյանին, որովհետև սոցիալական հուզումների հիմնական թիրախը հենց կառավարությունն է՝ թե դժգոհող ժողովրդի և թե իշխանության իրական կրողի համար, որն ամեն պահի կարող է զոհաբերել կաբինետին՝ հանուն հասարակական կայունության:

Տիգրան Սարգսյանը նորանկախ Հայաստանի տասներկուերորդ վարչապետն է, իսկ ովքե՞ր են եղել Հայաստանի նախկին վարչապետները, ի՞նչ հանգամանքներում են նրանք նշանակվել և պաշտոնանկ արվել:

Քաղաքական վարչապետներ

Անկախության քսաներեք տարիների ընթացքում՝ Հայսատանի կառավարության ղեկավարների մեջ եղել են քաղաքական ընդգծված դեմքեր:

Այդպիսին էր հանրապետության առաջին վարչապետ Վազգեն Մանուկյանը՝ 88-ի շարժման երկու առանցքային առաջնորդներից մեկը:

Կոմունիստական իշխանության տապալումից հետո՝ 1990թ-ի օգոստոսին, հենց նա ստանձնեց կառավարության ղեկավարի պաշտոնը:

Սակայն արդեն 1991թ-ի մայիս ամսից՝ տեսանելի էին հակասություններ իշխանություն ձևավորած ՀՀՇ-ի ներսում. Գերագույն խորհրդի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և Վազգեն Մանուկյանի կողմնակիցների հակասությունները հանգեցրեցին՝ ոչ միայն ՀՀՇ-ի պառակտմանը, այլև՝ վարչապետի հրաժարականին:

Տարբեր վարկածներ կան Տեր-Պետրոսյանի և Մանուկյանի հակասությունների մասին, սակայն ավելի արժանահավատ է թվում այն, որ վաղեմի ընկերների տարաձայնության մեխն այն էր, թե նրանցից ո՞վ պետք է համարվի պետության առաջին դեմքը:

Մանուկյանի կողմնակիցները հանդես էին գալիս երկրի խորհրդարանական կառավարման օգտին, ՀՀՇ մեծամասնությունը կողմ էր նախագահական կառավարմանը: Սա ոչ միայն կառավարման տարբեր փիլիսոփայությունների բախում էր, այլ նաև՝ երկու խարիզմատիկ գործիչների հակամարտություն:

Ի վերջո, հաղթեց Տեր-Պետրոսյանի գիծը, Վազգեն Մանուկյանը հրաժարական տվեց, հեռացավ ՀՀՇ-ից՝ համախոհների հետ ձևավորելով ԱԺՄ ընդդիմադիր կուսակցությունը, որն իր հեղինակության պիկին հասավ 1996թ-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ:

Ճիշտ է՝ Վազգեն Մանուկյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանն
իշխանության միջանցքներում հանդիպեցին ևս մեկ անգամ, երբ ԱԺՄ նախագահը 1992-ին, կարճ ժամանակով, դարձավ պաշտպանության նախարար, սակայն այս երկու գործիչները դարձան անհաշտ հակառակորդներ և մինչ այժմ էլ շարունակվում են նրանց կողմնակիցների փոխադարձ մեղադրանքները՝ երբեմն նույնիսկ հրապարակային հարթության մեջ:

Վազգեն Մանուկյանը հիմա շատ համեստ դերակատարություն ունի քաղաքական կյանքում. նրա ղեկավարած ԱԺՄ-ն գործնականում գոյություն չունի, իսկ ինքը՝ Մանուկյանը, հանրապետության նախագահին կից Հանրային խորհրդի ղեկավարն է՝ քաղաքական թոշակառուի կարգավիճակով:

Լիարժեք քաղաքական վարչապետ էր նաև լուսահոգի Վազգեն Սարգսյանը, որը կառավարության ղեկավարի պաշտոնը ստանձնեց 1999թ-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո՝ իր և երջանկահիշատակ Կարեն Դեմիրճյանի գլխավորած «Միասնություն» դաշինքի հաղթանակի արդյունքում:

Վազգեն Սարգսյան-Կարեն Դեմիրճյան տանդեմի հաղթանակը անգլիական թագուհու կարգավիճակում դրեց նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին. շատերը անգամ կանխատեսում էին, որ շուտով երկրորդ նախագահը կարող է նույնիսկ հրաժարական տալ:

Սակայն տեղի ունեցավ անկանխատեսելին՝ Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը. Վազգեն Սարգսյանն ու Կարեն Դեմիրճյանը սպանվեցին, հասարակությունը մինչև հիմա էլ կասկածում է, որ տեղի ունեցածի հետևում կանգնած էր
երկրորդ նախագահի թիմը: Ինչևէ, այդ ոճրագործության հետևանքով՝ Քոչարյանը դուրս եկավ անգլիական թագուհու կարգավիճակից և իր ձեռքում կենտրոնացրեց ողջ իշխանությունը:

Շեշտված քաղաքական վարչապետ էր նաև ՀՀԿ նախագահ Անդրանիկ Մարգարյանը, որն առայժմ ամենաերկարն է պաշտոնավարել կառավարության ղեկավարի կարգավիճակում:

2000թ-ին, Մարգարյանի նշանակումով՝ նախագահ Ռ.Քոչարյանը կարողացավ պառակտել Վազգեն Սարգսյանի՝ իրեն ընդդիմացող, սակայն իշխանության լծակները պահպանած թիմին:

Շատերն այն կարծիքին էին, որ Քոչարյանը կհրաժարվի նաև ՀՀԿ նախագահի ծառայություններից՝ իշխանությունն իր ձեռքում կենտրոնացնելուց հետո:

Սակայն, Անդրանիկ Մարգարյանն ավելի ճկուն գտնվեց, քան՝ ենթադրվում էր: Նրան հաջողվեց տանդեմ ձևավորել պաշտպանության ազդեցիկ նախարար Սերժ Սարգսյանի, լավ հարաբերություններ պահպանել այն օրերի ընդդիմության հետ:

2003թ-ի խորհրդարանական ընտրություններում՝ Մարգարյանի կուսակցությունը հաղթանակ տարավ. նա վերանշանակվեց վարչապետի պաշտոնում  ու պաշտոնավարեց մինչև 2007թ-ի գարուն, երբ հանկարծամահ եղավ:

«Ժամանակի մեքենան» վարեց Սուրեն Սուրենյանցը

Շարունակելի…

Ընտրություններն ավարտվեցին:

Ժողովրդի քվեն դռնեդուռ հայցող իշխանավորները դարձյալ մոռացան մահկանացուներիս մասին` կյանքին նայելով իրենց հարմարավետ եվրոկաբինետների ծուռ հայելի հիշեցնող լուսամուտներից:

Ընդդիմությունը բարոյալքված և ջարդված է:

Մեկը լինի` ընդդիմությանը տիրություն անի:

Ժողովուրդը մնաց մենակ` իր դարդ ու ցավի հետ:

«Եղունգ ունես, գլուխդ քորի»` ասում է ժողովրդական ասացվածքը, որն հատկապես տեղին է իշխանությունից քշված, ընդդիմությունից խաբված ժողովուրդների համար:

Իշխանությունը համարում է, որ իր տալիքը տվել է: Ցինիզմի հասնող վարքագծով` ռեստորանից-ռեստորան թրև են գալիս, գլուխ գովում, թե ոնց հինգ-տաս հազարով ժողովրդի քվեն առան, արանքում էլ` իրենց «մշակութային տաղանդին» են զոռ տալիս` նախագահին ու քաղաքապետին կենացներ են ձոնում:

Ամեն ինչ ժանրի մեջ է` խրախճանք ժանտախտից առաջ: Ուտելն ու քծնելն էլ դարձել են քաղաքական կատեգորիաներ: Հատկապես` քծնանքը, որովհետև դրա բարձրաճաշակ մատուցումն երաշխավորում է մի յուղոտ պաշտոն` առաջիկա հմգամյակի, քառամյակի, լավ` երեք տարիների համար:

Ընդդիմությունն էլ մեյդանում ծպտուն չի հանում, բայց կաբինետներում, գրասենյակներում աքլորավարի քննարկումներ են անում` խոսելով իրենց ձախողված մարտիրոսության, ժողովրդի ծախվածության մասին:

Մոռացել են, որ առաջին երեսուն արծաթը հենց իրենք են վերցրել, մոռացել են, որ նախագահին թերթերում հայհոյում են, բայց առիթի դեպքում` հերթ են կանգնում` նրան իրենց փայ չեստը տալու համար: Մոռանում են, որ հայտնի օլիգարխին տարի և կես այնքան անխնա ու անկուշտ են քծնել, որ նրա անունը սրբերի շարքում բրոնիա են արել:

Եկեղեցի բացելն աստվածահաճո գործ է. դա ոչ մեկ չի վիճարկում:

Բայց Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու բացման արարողությունն ու դրան հաջորդած իրադարձությունները դարձան այն հայելին, որը մեր իրականության ու հասարակության, մեր էլիտայի հաբրգածության և ժողովրդի թշվառության արտացոլումն է:

Սոված, բարոյալքված ժողովուրդը հարձակվել էր այն փշրանքի վրա, որ նետվել էր երևելիների կողմից, իսկ երևելիները` պատնեշից այն կողմ, վայելում էին աշխարհքիս բարիքները` հայրենիքն ուրացող դեմքերով խմելով դատարկվող հայրենիքի կենացը:

Ի՞նչ անի խեղճ արմավիրցին, որ կարկուտ եկավ, բերքն առավ ու տարավ: Բանկի տոկոսը մնաց, մեկ էլ` Արգամիչի անկեղծ, ես կասեի` մանկական խոստովանությունը, թե` ժողովուրդ, հո ես ու նախագահը չէի՞նք ուզում, որ կարկուտ գա:

Հա, Արգամիչ ջան, չէիք ուզում` պարզ է, դուք էլ էք ուզում ծիրան ուտել: Բայց խեղճ արմավիրցու ու քո մեջ մի փոքր տարբերություն կա: Էդ մարդիկ ոչ պաշտոն ունեն, ոչ էլ լծակ, բայց կարկուտից առաջ` մի փոքր հույս ունեին, որ պետություն ունեն, իշխանություն, որոնք իրենց կպաշտպանեն, մենակ չեն թողնի փորձանքի ու արհավիրքի պահին:

Իսկ դու եկել ու ասում ես` բողոքում եք, որ ի՞նչ անեք…

«Կարկուտը ծեծած տեղն է խփում»` ասում է ժողովրդական մյուս ասացվածքը:

Բնական աղետը քիչ էր, մի հատ էլ արհավիրք հյուսիսից եկավ` մեր ռամավարական դաշնակից կոչվածից:

Գազը թանկեց, աղքատությունն ու արտագաղթը չոքեցին բոլորիս դռանը:

Չեկիստ Պուտինը մերոնց ասում է` Եվրոպա եք ուզում` եվրոգներով էլ վճարեք:

Մերոնք էլ չխոսկան հարսի նման են, չեն կարողանում ասել` մեր աղբրի վրա նստած այ հրեշ, նախ ռազմաբազաներիդ փողը տուր, նոր մեզնից պահանջիր:

Ռուսաց կայսրի զոռբայության և մերոնց կուսական չխոսկանության արանքում` մի ժողովուրդ թափառական ու գաղթական է դառնում իր հայրենիքում ու նրա սահմաններից դուրս:

«Տերովին տերն է տանում, անտերին` գելը»` ասում է ժողովրդական երրորդ ասացվածքը:

Երևելիների արտոնությունների և զանգվածային արտագաղթի պատճառով` մեր բանակը դարձել է բանվորագյուղացիական` բառի բուն իմաստով:

Հազարավորներ իրենց հետ բանակ են տանում քաղաքացիական կյանքի դառնությունը, նրանցից մեկի ինքնադրսևորումը տեղի է ունենում մյուսների նվաստացման հաշվին:

Նոր զոհ, նոր դիակ, ևս մեկ հայկական օջախի կործանում…

Հաղթանակած բանակի` Վազգենի լուսավոր տան հիմքում, որջ են դրել սուգն ու հուսահատությունը:

Սա արդեն ողբերգություն է…

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Սուրեն Սուրենյանցը

Ավարտվող շաբաթը հիրավի տոնական է, միայն այն, որ շաբաթվա չորս օրն ոչ աշխատանքային է` դրա խոսուն վկայությունն է:

Ոմանց համար տոնն ավելի բազմաշերտ է` համամարդկային, ազգային առիթներին գումարվել է նաև անձնականը. մարդիկ վերընտրվել են կամ վերանշանակվել են բարձր պաշտոններում:

Բայց տոնական միջավայրը, կարծես թե, չէր փոխել մարդկանց տրամադրությունը` թե պաշտոնյայի, թե շարքային քաղաքացու: Մարդանց դեմքին մի տեսակ մռայլություն, լարվածություն կար:

Ես նկատել եմ, որ տարիներ շարունակ Հայաստանում տոնական տրանադրություն չկա, եթե նույնիսկ դրա համար կան առիթներ:

Իհարկե, տարբեր են մարդկանց լարվածության պատճառները: Եթե շարքային մարդը մտածում է օրվա հացի, իր երեխայի ուսման վարձը վճարելու մասին, պաշտոնյաներին մտահոգում է վիճակի անորոշությունը, անկայունությունը: Գործազուրկը մտածում է աշխատանք փնտրելու, գործարարը` իր բիզնեսը չկորցնելու մասին:

Արտագաղթը մնում է մեր երկրի գլխավոր պրոբլեմը:

Գնում են, գնում են ընտանիքներով, հազարներով. ականատեսները պատմում են, որ արդեն գրանցվում են սահմանը ոտքով հատելու զանգվածային դեպքեր:

Արտագաղթող երկրում տոնական մթնոլորտ լինել չի կարող, որովհետև որդուն ճանապարհ դնող մայրն` իր բաժին տոնը, նրա հետ երկրի սահմանից դուրս հանեց:

Կարոտող երկրում տոնական մթնոլորտ լինել չի կարող, որովհետև, արցունքն աչքերին իր հարազատից, ղարիբից խաբար սպասող մայրը, կինը, երեխան չեն կարող լիաթոք ուրախանալ:

Դատարկվող երկրում կառավարելն էլ մի բան չէ. պաշտոնյաներն էլ են լարված: Թեև չեն խոստովանում, բայց հասկանում են, որ տարեցտարի տոնական միջոցառումներին մարդիկ պակասում են, քչերի դեմքին էլ ժպիտի փոխարեն` պաշտոնյաներին հասցեագրված դժգոհությունն է, եթե չասեմ` զզվանքը:

Տխուր ստացվեց, բայց առանձնապես ուրախանալու առիթ չկա էլ: Դե, մարդ չի կարող հայտնվել մտախոհ մարդկանց միջավայրում և անկապ ուրախանալ:

Յուրի Վարդանյանը` շաբաթվա հերոս

Լեգենդար մարզիկ Յուրի Վարդանյանը անցնող շաբաթվա գլխավոր հերոսն էր:

Այս անգամ պատճառը` նրա մարզական նոր սխրանքները չէին:

Նորանշանակ կառավարությունում կատարված մեկ-երկու կադրային փոփոխություններից ոչ մեկը հասարակությանը, նույնիսկ` լրատվամիջոցներին, չհետաքրքրեց:

Բոլորը խոսում ու քննարկում էին միայն Յուրի Վարդանյանի նշանակման թեման. նա այլևս սպորտի նախարար է:

Ընթերցողը կհարցնի` հետո ի՞նչ, ճանաչված մարզիկ է, վստահել են սպորտի ղեկավարւմը:

Ճիշտ է, բայց նա նշանակվել է` ոչ թե մարզական փառավոր անցյալի բերումով, այլ` միանգամայն քաղաքական դրդապատճառներով:

Յուրին ղեկավար է նշանակվել ԲՀԿ-ի անդամի փոխարեն, և մի ոլորտում, որտեղ տերուտնօրինություն է անում` տարիներ շարունակ, նույն այդ Բարգավաճի առաջնորդ, օլիմպիական կոմիտեի նախագահ Գագիկ Ծառուկյանը:

Դե, նորանշանակ նախարարի և Ծառուկյանի ջրերն էլ նույն առվով չեն հոսում: Նրանք, ժողվրդական լեզվով ասած, իրար հետ չունեն, նույնիսկ մամուլով իրար հետ հարցեր են պարզել:

Մի խոսքով` իշխանությունը «հակամենաշնորհային» պայքար է սկսել սպորտի ոլորտում. նախարար դարձած օլիմպիադայի և աշխարհի չեմպիոնը պետք է կարողանա բարձրացնել նաև «քաղաքական ծանրաձողը», ընդ որում` նրա առջև խնդիր է դրվել, որ նա դա անի առաջին փորձից:

Մի փոքր շեղվեմ թեմայից ու ասեմ, որ այս օրերին խղճում եմ, իսկապես խղճում եմ սպորտի նախարարության բազմաթիվ աշխատողների, ովքեր ամիսներ առաջ համբուրել են ԲՀԿ-ի և մարզաշխարհի «թագավորի» աջը ու հիմա վախենում են աշխատանք կորցնելուց: Հատկապես խղճում եմ փոխնախարար Սամվել Խաչատրյանին, որը` թաքնվելով Ծառուկյանի հզոր թիկունքի հետևոմ, մի քանի ամիս առաջ հրապարակավ անարգանքի սյունին էր գամում Յուրիկին` փորձելով պարզել վերջինիս մարդկային տեսակը: Հիմա մարդն ողբերգություն է ապրում, հուսահատությունից գոռում` կեցցեն Սերժ Սարգսյանը, Յուրի Վարդանյանը և Գագիկ Ծառուկյանը: Խեղճ մարդը չի էլ հասկանում, որ այս երեք անունները նույն նավակում այլևս չեն տեղավորվում:

Վարդանյանի նախարար դառնալու առաքելությունն էլ հենց դա է, որ սպորտի ոլորտում նավակը մի պատվավոր տեր ունենա` իշխանության դեմքով, իսկ իրենց իշխանությունից դուրս դրածներն արագ կողմնորոշվեն` նավակի կողքերում գտնելով իրենց կարգավիճակը:

Ինչպիսի՞ նախարար կինի Յուրի Վարդանյանը` հարցնում են մարդիկ: Անկեղծ` չգիտեմ: Բայց մի բան հաստատ գիտեմ. նրա մոտ կամ լավ է լինում, կամ` վատ, միջին չի լինում:

Յուրիկը համաժողովրդական փառքի արժանացավ, երբ մարզիկ էր, նույն այդ ժողովուրդը նրան սուլեց, երբ նա հրաժարվեց մասնակցել 88-ի համազգային շարժմանը, մինչև 2008-ը` նա թունդ ընդդիմադիր էր, հիմա` իշխանությանը խիստ հավատարիմ:

Հիմա էլ կինի լավ նախարար կամ` ամեն բան կձախողի:

Կեղծ խոստումների ոդիսականը

Այ, Հայաստանում մի շերտ կա, որ այս օրերին համակված է անսահման թախիծով:

Դա ընդդիմության էլտան է, որը հետընտրական Հայաստանում խուլ և համր է դարձել ու չի կարողանում հիմնավորել, թե ինչո՞ւ այսպես եղավ, ինչո՞ւ ընդդիմությունն իրականություն չդարձրեց իր գեթ մեկ խոստում:

Իշխանությունն ընտրակաշառք բաժանեց, մարդկանց ահաբեկեց: Այդպես էլ պետք է լիներ, դուք էլ դա գիտեիք, բայց խոստանում էիք միասնական վերահսկողություն` ընտրությունների օրինականությունն ապահովելու նպատակով: Ի՞նչ եղավ ձեր վերահսկողությունը:

Ասում էիք` ժողովուրդ, հետընտրական ընդդիմադիր դաշինք կկազմենք, հանրապետականներին կզրկենք քաղաքային իշխանությունից:

Իրականում` այս թեզն ամենամեծ բլեֆն էր` նախընտրական միասնական ցուցակի բացակայությունը քողարկելու նպատակով:

Պարզից էլ` պարզ էր, որ Երևանի ավագանիում ոչ բոլոր ընդդիմադիր ուժերն են ներկայացված լինելու, չանցածների ձայները փոշիանալու են, արդյունքում` շահելու է իշխանությունը:

Դե գնացեք ու ընդդիմադիր կոալիցիա սարքեք…

…Կոալիցիա սարքում են, բայց` ոչ քաղաքապետրանի պատերի ներսում, այլ իրար անվանարկելու գաղափարի շուրջ:

Երկրին հաստատ փոփոխություններ են պետք:

Գոնե նրա համար, որ տոնական օրերին մարդիկ ուրախ լինեն:

Ու այդ փոփոխությունները պետք է սկսել` նոր որակի ընդդիմություն ձևավորելուց:

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Սուրեն Սուրենյանցը

Նորմալ, կայացած երկրներում` նման հարցադրումն իսկ, աննորմալ կդիտվեր, որովհետև երկրի նախագահը, որը նաև գերագույն գլխավոր հրամանատարն է, չի կարող տեղյակ չլինել, ավելին` չղեկավարել այնպիսի կարևոր օպերացիան, ինչպիսին է`Շուշիի ազատագրումը: Ավելորդ է ասել, որ Շուշիի ազատագրումը շրջադարձային նշանակություն ունեցավ ղարաբաղյան պատերազմում:

Բայց Հայաստանն օրինաչափություններից դուրս երկիր է, մեզանում շահարկումների առարկա կարող է դառնալ ցանկացած հարց, այդ թվում` այնպիսիններն, որոնք առնչություն ունեն ղարաբաղյան պատերազմի հետ:

90-ական թթ-ից սկսած` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հասցեին հնչել են քննադատություններ` առ այն, որ նա տեղյակ չի եղել Շուշիի ազատագրման օպերացիային, ավելին` նրա ընդդիմախոսներն այնպես էին ներկայացնում իրավիճակը, որ երկրապահ ջոկատները հայկական նշանավոր մշակութային կենտրոնն ազատագրել են` ի հեճուկս առաջին նախագահի ցանկությունների:

Այս թեման ուղղակի կամ անուղղակի շահարկվել է այն փուլերում, երբ երկրում տեղի են ունեցել ներքաղաքական սրացումներ:

Օրինակ, 90-ականների ընդդիմության առաջնորդ Վազգեն Մանուկյանն, որը նաև կարճատև մի փուլում եղել է ՀՀ Պաշտպանության նախարար, իր հրապարակային ելույթներում անընդհատ նսեմացնում էր առաջին նախագահի ավանդը ղարաբաղյան պատերազմում: Նույն միտումն էր նկատվում 1998-ի իշխանափոխության օրերին, երբ իշխանության ուժային բլոկի ղեկավարները Տեր-Պետրոսյանին մեղադրում էին ԼՂ հարցում ունեցած իբրև թե պարտվողական դիրքորոշման մեջ:

Այս թեմաները դարձյալ օրակարգ իջան 2008թ-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ, երբ առաջին նախագահը խախտեց լռության ուխտը և վերադարձավ հրապարակային քաղաքականություն. նրա հիմնական ընդդիմախոսի ճամբարից հնչում էին տեսակետներ, թե իբր Տեր-Պետրոսյանի վերադարձը վտանգելու է ԼՂ հիմնահարցի հայանպաստ լուծման գործընթացը:

Ավելի կոնկրետանանք քննարկվող խնդրի վրա: Ինչո՞ւ են որոշ մարդիկ պնդում, թե նախկին նախագահը նույնիսկ տեղեկացված չի եղել Շուշիի ազատագրման օպերացիայի մասին:

Հիմնականում, նրանք երկու մոտիվ են առաջ քաշում.

• Տեր-Պետրոսյանը 1992թ-ի մայիսի 8-9-ին` Շուշիի ազատագրման օրը, եղել է Թեհրանում, որտեղ Իրանի նախագահի միջնորդությամբ բանակցում էր Ադրբեջանի ղեկավարի հետ:
• Հայաստանի բանակը դեռ ամբողջովին կազմավորված չէր, իսկ Շուշին գրավել են այն ջոկատները, որ իբրև թե դուրս էին իշխանության վերահսկողությունից:

Անկեղծորեն խոստովանեմ, որ բերված փաստարկները բավականին թույլ են, խոցելի, դրանցում անզեն աչքով էլ նկատելի է ներքաղաքական համատեքստը:

Այս հարցն ինձ էլ ժամանակին շատ հետաքրքրել է, և ես փորձել եմ ինքս ինձ համար ճշտումներ անել հենց առաջին աղբյուրներից:

Մի անգամ առաջին նախագահին ուղիղ տեքստով հարցրեցի` իր ու Շուշիի օպերացիայի առնչության մասին` հնչող շահարկումների համատեքստում:

Տեր-Պետրոսյանը միայն ժպտաց…

Կապ ունեցե՞լ է առաջին նախագահը Շուշիի ազատագրման օպերացիայի հետ:

1999թ-ի մայիսին այս հարցը տվել եմ նաև երջանկահիշատակ Վազգեն Սարգսյանին: Վազգենը ժպտաց և պատասխանեց` ո՞վ կարող էր նման լուրջ բան անել առանց նախագահի իմացության:

Վազգենի պատասխանն իմ համար սպառիչ էր, վերջնական, կարծես` ես գտա ինձ հուզող հարցի պատասխանը: Որպես քաղաքացի, պատմաբան` ինձ բավարարված զգացի:

Այնուամենայնիվ, կան այլ փաստեր, որոնք հաստատում են, որ ղարաբաղյան պատերազմը ղեկավարվել է հենց այդ օրերի իշխանության կողմից:

Սակայն մինչ դրանց անդրադառնալը` նկատենք, որ 1992-ին, այո, բանակը դեռ ձևավորման փուլում էր, բայց պաշտպանության նախարարը Վազգեն Սարգսյանն էր, որը բացարձակ հեղինակություն ուներ Արցախում մարտնչող երկրապահ ջոկատների շրջանում:

Հիմա մի քանի հավելյալ փաստերի մասին, որոնք վկայում են, որ Հանրապետության առաջին նախագահը տեղյակ է եղել և գործուն մասնակցություն է ունեցել Շուշիի ազատագրման օպերացիայի կազմակերպմանը:

Այսօր մի շարք կայքեր իրենց էջերում զետեղել են 21-ամյա վաղեմության մի տեսանյութ, որում Արցախի ինքնապաշտպանության ուժերի հրամանատար, Շուշիի օպերացիայի հրամանատար Արկադի Տեր-Թադևոսյանը` լեգենդար Կոմանդոսը, Տեր-Պետրոսյանին զեկուցում է օպերացիայի հաջող ավարտի մասին և նրան պատվոգիր է հանձնում:

Շուշիի առանձնակի գումարտակի հրամանատար Ժիրայր Սեֆիլյանին որևէ մեկը չի կարող մեղադրել որևէ առաջնորդի հանդեպ ունեցած կույր հավատի մեջ: Նա Շուշիի օպերացիայի և դրանում Տեր-Պետրոսյանի մասնակցության մասին ասել է. «Լևոն Տեր—Պետրոսյանը երկրի նախագահն էր և որպես գերագույն գլխավոր հրամանատար չէր կարող չիմանալ գործողությունների անցկացման ստույգ ժամկետների մասին: Ավելին. նա ինքն էր որոշում կարևոր հարձակողական գործողությունների ժամկետները: Եվ այն օրերին նա նույնիսկ քննադատվում էր դրա համար: Մասնավորապես Շուշիի ազատագրումը կարող էր տեղի ունենալ մի քանի շաբաթ շուտ, սակայն Լևոն Տեր—Պետրոսյանը որոշել էր, որ գործողությունը պետք է տեղի ունենա մայիսի 8-ին, հավանաբար այն պատճառով, որ Շուշիի ազատագրման տոնը մենք նշեինք Երկրորդ աշխարհամարտի հաղթանակի օրը»:

Ես և կամ որևէ մեկը կարող ենք քաղաքական համակրանք կամ հակակրություն ունենալ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հանդեպ, բայց մեր քաղաքական սիմպատիաները չպետք է սրբագրեն պատմությունն, եթե մենք` ինքներս, հարգում ենք մեզ ու մեր ժողովրդին:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հաղթանակի խորհրդանիշ չէ, բայց նաև հենց նրա իշխանության և անձամբ նրա քաղաքականության շնորհիվ է հնարավոր դարձել հաղթնակը ղարաբաղյան պատերազմում, և մասնավորապես` Շուշիի ազատագրումը:

Սա է պատմական ճշմարտությունը` ներքաղաքական զարգացումներից ու համատեքստից դուրս:

«Ժամանակի մեքենան» վարեց Սուրեն Սուրենյանցը

Վերջապես: Հասանք վերջին:

Ամբողջ մի տարի ընտրական ցիկլի մեջ ենք, պատգամավոր ու նախագահ ենք ընտրոմ, հիմա էլ` հերթը քաղաքապետինն է:

Էս մի տարում ինչ ասես, որ չտեսավ մեր ժողովուրդը, ինչ խոստումներ ասես, որ չլսեց:

Քաղաքային ընտրությունների շեմին նույնիսկ ակտիվ լինել էի ուզում, փնտրում էի այն թիմին, որի ծրագրի, հոդաբաշխ խոսքի մեջ Երևանի զարգացման հեռանկարը կտեսնեմ, նաև` մեր քաղաքական համակարգի, որն ընտրությունից-ընտրություն ապացուցում է իր իռացիոնալիզմը, ոչ ադեկվատությունը:

Քարոզարշավի վերջին օրը հայտնաբերեցի, որ քվեաթերթիկում թեկնածու չունեմ և դա այն դեպքում, որ չկա համամասնական մի ցուցակ, որի առաջին եռյակում հարազատ, ծանոթ մարդ, ընկեր ու գործընկեր չունենամ:

Բայց հոգնել եմ ինչ-որ մեկի խաթր քվեարկելուց:

Քաղաքական ինչ-որ թիմում էլ չկամ, որ կաշկանդված լինեմ պայմանավորվածություններով ու հազար ու մի զահրումարով:

Ես եմ ու իմ գլուխը, և էս անգամ որոշեցի քվեարկել` ծրագիր ու արժեհամակարգ ուսումնասիրելով, պոզիտիվ հայացքով:

Ու քարոզարշավի վերջին օրը տեսա, որ թեկնածու չունեմ:

Ոչ հոռետես եմ, ոչ` ինքնահավան, ոչ էլ` երկրից հեռանալ եմ պատրաստվում` էս ընտրությունից հոգնած ու զզված:

Ես մեղավոր չեմ, որ մեր հավականորդները ստուգարքն ու քննությունը չհանձնեցին:

Տարոնը լավ տղա է, իրենց թաղում, գուցե` ամբողջ քաղաքում սիրված: Բայց խնդիրն այն է, որ մենք ընտրոմ ենք քաղաքապետ, որի պարագայում` միայն լավ մարդ լինելը քիչ է, բավարար չէ:

ՀՀԿ թեկնածուն իներցիոն քարոզարշավ վարեց` անհետաքրքիր, ալարկոտ: Այդպես էլ անհասկանալի մնաց` ի՞նչ է սկսել, որն ավարտին հասցնելու համար` մեզանից քվե է ուզում:

Արմեն Երիցյանը լավ նախարար է, պարկեշտ գեներալ, բայց ողջ ընտրական գործընթացում նրա «առանձնահատկությունը» դարձավ իր` երևանցի լինելու մասին հիշատակումը:

Երևանցի լինելը, սակայն, առաջին հերթին` մտածողություն է, արժեքային համակարգ, հայացք, կոլորիտային ԵՍ, հետո` նոր կոնկրետ թաղամասում ծնված լինելը և երևանցու բառուբանով խոսելը:

Մի խոսքով` Երիցյանը չկարաողացավ համոզել, որ բոլոր յոթից` հենց ինքն է ամենաերևանցին:

ԲՀԿ-ն խճճվեց ու իր արած-չարածի, հաղթանակի ու ցուցակի պատասխանատու դարձրեց դարձյալ շատ հարգելի Գագիկ Ծառուկյանին, որը ոչ միայն երևանցի չէ, այլև` մայրաքաղաքի ընտրող էլ չէ:

Առհասարակ, ԲՀԿ-ն, ինչպես նաև` ՀՅԴ-ն ու ՀԱԿ-ն, իմ տպավորությամբ, մեկ կանգառ ուշ էին գնացք նստել:

Գնացքում նրանց տեղերն արդեն զբաղված էր, և զուր էին նրանք բողոքում, որ իրենց աթոռը մենաշնորհված է:

Երբ իսկապես պետք էր քաղաքական մենաշնորհի դեմ պայքարել` նախագահական ընտրությունների ժամանակ, քաղաքական այդ ուժերը խռոված օրիորդի պես փակվել էին իրենց սենյակներում:

Հիմա էլ խռովում են, որ ընտրողն է իրենցից խռոված:

Ասում են` մենք լուրջ-լուրջ քաղաքականությունից ենք խոսում, դուք` ձեր վերելակից:

Խեղճ ընտրողն ինչ անի, որ երբ ինքը գոնե մի քաղաքական մարդ էր փնտրում ու չէր գտնում փետրվարի 18-ին, էս անաստվածները քնած էին մնացել…

…Հիմա էլ արթնացել են ու արդարանալու փոխարեն` արթուն մնացածին են պատին դեմ տալիս:

Րաֆֆի Հովհաննիսյանին էլ թվաց, որ քաղաքային ընտրությունն իր Բարևի շարունակությունն է, բայց, չգիտես` ինչու, երևանցուն բարևելու փոխարեն` ընտրարշավի թեժ փուլում, գնացել էր մարզեր` փակ դռների առաջ մարզպետներից նեղսրտած հարցազրույցներ տալով:

Իրականում` «Բարևի հեղափոխությունը» մնաց փողոցում` Բաղրամյան փողոցի սկզբնամասում, երբ Րաֆֆին նրան թողեց անտեր` չգիտես ինչ խորհրդով այդ օրը Ծիծեռնակաբերդում մոմ վառելու պատրվակով:

«Առաքելության» ջահելներն էլ ժամանակ չունեցան կամ ֆանտազիա` կրեատիվ ինչ-որ բան ասելու, ընտրողին գարնան նոր շնչով գրավելու համար: Էս անգամ չստացվեց. Սպասենք նրանց հաջորդ առաքելությանը…

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Սուրեն Սուրենյանցը