«Դուք շատ լավ գիտեք, թե մենք ինչ երկրում ենք ապրում, որտեղ քաղաքապետի ընտրությունների համար պայքարն այսօր ռեալ չէ: Ունենալու ենք այն, ինչ ունեցել ենք խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ»,- երեկ «Առավոտին» ասաց ՀԱԿ-ը ներկայացնող պատգամավոր Լյուդմիլա Սարգսյանը: Ինչ խոսք, սա ճշգրիտ, սթափ և իրատեսական գնահատական է: Բայց եթե ես այդպիսի բան գրեի, նույն ընդդիմության ներկայացուցիչները կասեին, որ ես մարդկանց մեջ սպանում եմ հույսն ու հավատը, հաշտվողական և հարմարվողական տրամադրություններ եմ սերմանում, փոխանակ ոգեկոչեմ ժողովրդին սրբազան պայքարի և այլն: Երբ ընդդիմադիր պատգամավորն է ասում, որ քաղաքապետի պաշտոնի համար պայքարը ռեալ չէ, դա, այնուամենայնիվ, որոշակի տարակուսանք առաջացնում է: Որքան ես եմ հասկանում, ընդդիմության առաքելությունը այյընտրանք առաջարկելն է: Օրինակ, Գյումրիի բազարում, որտեղ, ըստ տեղի իրավապաշտպանների, մոտ 5000 անօթևան կա, Վարդան Ղուկասյանն այդ հարցը չի լուծել, Սամվել Բալասանյանն էլ չի լուծի: Քաղաքապետի ընդդիմադիր թեկնածուի գործը, իմ կարծիքով, հետևյալն է` գտնել ուղիներ, որպեսզի 3 տարում այդ մարդկանց թիվը պակասի գոնե 1000-ով, և առաջարկել այդ ուղիները` ընտրողներին: Դրանից հետո տեղի են ունենում ընտրություններ` ճիշտ այն սցենարով, որոնք նկարագրել է տիկին Սարգսյանը: 3 տարի անց, երբ անօթևանների թիվը մնում է 5000, ընդդիմությունն ասում է` «տեսա՞ր, որ իշխանությունն այս հարցը չկարողացավ լուծել»: Եթե այլընտրանք և, համապատասխանաբար, այլընտրանքային թեկնածու չի առաջադրվում, նման հարցերը «դատապարտվում են» հավերժ մնալ չլուծվածների շարքում:
«ՀԱԿ-ը մասնակցելու է և համայնքային ղեկավարների, և ավագանու անդամների մակարդակով»,-նաև ասել է Աժ ՀԱԿ խմբակցության պատգամավորը: Համենայնդեպս, մինչև այս պահը Կոնգրեսը ոչ համայնքի ղեկավարի, ոչ ավագանու «մակարդակով» որևէ թեկնածու չի առաջադրել: Եվ ոչ միայն Կոնգրեսը, այլև «Ժառանգությունը», Կոմկուսը և մի շարք այլ քաղաքական ուժեր չեն ցանկանում այս ընտրություններն օգտագործել` իրենց գաղափարներն ու առաջարկները քարոզելու համար: Այդ իմաստով ՏԻՄ ընտրությունները այլըտրանքային չեն լինելու: Իսկ այն, ինչ պաշտոնապես կոչվում է «այլընտրանք», պարզապես խեղկատակություն է: Ըստ օրենքի, որպես թեկնածու պետք է գրանցվի մեկ հոգուց ավելի: Եվ ահա ճարպիկ գյուղապետներն ու քաղաքապետները ելքը գտել են. որպես «այլընտրանքային» թեկնածու գրանցում են իրենց բարեկամներին և կուսակցական ընկերներին (որոշ միամիտներ կարծում էին, որ ՀՀԿ-ականներն իրար դեմ պիտի պայքարեն), իսկ այնուհետև այդ ձեռնասուն «այլընտ-րանքները» ինքնաբացարկ են հայտնում: Սա այն դեպքն է, երբ օրենքի տառը ձևականորեն պահպանվում է, սակայն իրականում ոչ մի մրցակցություն էլ չի ծավալվում:
Իհարկե, ոչ բոլոր տեղերում է այդպես` մի քանի համայնքում սպասվում է ՀՀԿ-ԲՀԿ լուրջ «ճակատամարտ»: Բայց ազդեցիկ կլանների մեջ այդ պայքարը «այլընտրանքային» անվանելը խիստ չափազանցություն կլիներ:

Առավոտ

Սիրիայի Հալեպ քաղաքի հայկական թաղամասից հակասական տեղեկություններ են գալիս` շատ հնարավոր է, որ այդ շրջանն իսկապես ձեռքից ձեռք է անցնում և երեկվա դրությամբ, որքան հասկացա, գտնվում է իշխանության վերահսկողության տակ: Մի բան պարզ է` այդ քաղաքում ապրելը, աշխատելը, երեխաներին դպրոց, մանկապարտեզ ուղարկելը անվտանգ չէ, և բնական է, որ մեր հայրենակիցները, տունն ու աշխատանքը սրտի կսկիծով թողնելով, մեկնում են այլ երկրներ` այդ թվում գալիս են այստեղ, Հայաստան: Ի դեպ` ես նրանցից մի քանիսին հարցրեցի` արդյոք իրենց համար նախընտրելի չէ՞ Լիբանանը, և պատասխանն ինձ շատ տրամաբանական թվաց` իսկ ի՞նչ երաշխիք կա, որ մի քանի տարուց նույնը Բեյրութում չի սկսվի:
Տեղահանվելու սթրեսը կա այդ մարդկանց գենետիկ հիշողության մեջ` նրանց պապերի մեծ մասն իրենց կամքով չի հայտնվել Հալեպում: Եվ չնայած 100 տարի առաջ բռնությունը նպատակաուղղված էր հատկապես հայերի դեմ, իսկ հիմա հայերը ընդհանրապես այս ներսիրիական հակամարտության մեջ կողմ չեն հանդիսանում, ու հուսով եմ, չեն դառնա, նմանությունն ակնհայտ է` մարդիկ զրկվում են հարազատ օջախներից: Բայց տվյալ դեպքում նրանք ակնկալում են ոչ թե արաբների, այլ հայերի, հայկական պետության հյուրընկալությունը: Արդյոք մենք` հայաստանցիներս, պետական, հասարակական, կենցաղային մակարդակով պատշա՞ճ բարձրության վրա ենք: Վախենամ, որ` ոչ:
Պարզ է, որ կոոուպցիայի մեջ մինչև կոկորդը թաթախված պետական պաշտոնյաները հանուն սիրիահայերի իրենց «վատ բնավորությունը» չեն թողնի և ամբողջությամբ կօգտվեն մարդկանց անօգնական վիճակից` իրենց նյութական խնդիրները լուծելու համար: Այդ պատճառով էյ անիմաստ է կաշառակեր գայլերի գլխին Ավետարան կարդալը: Բայց մնացա՞ծը: Օրինակ, անշարժ գույքի բիզնեսմենները: Պարտադի՞ր է արդյոք մի քանի հարյուր հայրենակիցների դժբախտության վրա փող շինելը: Եվ ընդհանրապես, ես չեմ հասկանում «հասարակ ժողովրդի» փնթփնթոցը մեր հայրենակիցների հասցեին, որի մեջ, անշուշտ, լյումպենական նախանձի տարր կա: Այո, սիրիահայի կենսական միջին մակարդակն ավելի բարձր է, քան հայաստանցունը, բայց այդ մարդիկ հաստատ մեղավոր չեն, որ ապրել են մեզնից ավելի բարեկեցիկ երկրում: Ես չեմ հասկանում նաև քաղաքական գործիչներին, որոնք անպատասխանատու մեկնաբանություններով փորձում են ինչ-որ դիվիդենտներ շահել, բայց միաժամանակ դրանով վնասում են մեր եղբայրներին: Աստված տա` իրավիճակը Սիրիայում հանդարտվի, և նրանք կարողանան վերադառալ իրենց տները: Բայց եթե չստացվի` ես շատ կուզեի, որ նրանք մնան այստեղ, դառնան մեր երկրի լիարժեք քաղաքացները:
Ես գիտեմ, որ շատերն ինձ հետ համաձայն չեն լինի, բայց իմ կարծիբով, այնուամենայնիվ, հայերի համար ամենաանվտանգ տեղը Հայաստանն է: Դա, մեղմ ասած, աշխարհի ամենաարդար և ամենաբարգավաճ երկիրը չէ, այստեղ ամեն օր ոտնահարվում են մարդու իրավունքներն ու արժանապատվությունը, կատարվում են բազմաթիվ անպատիժ ապօրինություններ: Բայց Հայաստանը մնացած` շատ ավելի լավ պետությունների նկատմամբ ունի մեկ անվիճելի առավելություն` դա ձեր, հայերիս երկիրն է, և դրա դրական և բացասական կողմերի համար պատասխանատու ենք միայն մենք:

Առավոտ

Մի անգամ, շատ վաղուց Գերագույն խորհրդի փակ նիստում պատգամավորներից մեկը հարց տվեց ՀՀ նախագահին`դուք չե՞ք գտնում, որ Ռուսաստանի հետ չափից դուրս սերտ կապեր հաստատելը և այդ երկրի վրա բոլոր հարցերում հույս դնելը հակասում է դարաբաղյան շարժման գլխավոր հիմնադրույթներից մեկին, որը հակիրճ ձևակերպված է այսպես` «երրորդ ուժի բացառումը»: Իրականում պատգամավորի հարցը հնչում էր ավելի երկար` մոտ երկու րոպե. նա չգիտեր ժուռնալիստիկայի գլխավոր հիմնադրույթներից մեկը` չձևակերպել հարցն այնպես, որ այն պահանջի «այո» կամ «ոչ» պատասխանը: Նախագահ Տեր-Պետրոսյանը, բնականաբար, օգտվեց այդ վրիպումից և երկարաշունչ հարց-ճառին պատասխանեց՝ «ոչ»: (Ի դեպ, խորհուրդ կտամ բոլոր ասուլիսների, հարցազրույցների կամ, ասենք, խորհրդարանական հարցու-պատասխանների ժամանակ, եթե «հարցը» սկսվում է «դուք չե՞ք գտնում» դարձվածքից, միավանկ պատասխաններ տալ՝ դա գուցե կսովորեցնի մարդկանց իսկական հարցեր ձևակերպել):
Իսկ ի՞նչ էր նշանակում այսօրվա հայկական պետության գաղափարախոսական ծրագիրը կազմած «Ղարաբաղ» կոմիտեի այդ կարգախոսը, որը բազմիցս հնչել է ՀՀՇ առաջին, մասամբ նաև երկրորդ համագումարում: Հետաքրքիր կլինի դա իմանալ մեր քաղաքական վետերաններից, բայց, իմ կարծիքով, իմաստը հետևյալն էր. նախորդ դարի վերջին տասնամյակի դրությամբ, երբ հնարավորություն ստեղծվեց անկախ հայկական պետություն կաոուցելու, մենք անցյալից ժառանգել էինք խնդիրներ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, և այդ խնդիրները մենք պետք է լուծենք առանց երրորդ ուժի ներգրավման: Այսօրվա տեսանկյունից դա կարող է դիտվել որպես հեղափոխական ռոմանտիզմի դրսևորում` մենք բավականաչափ ուժ չունենք այդ հարցերն ինքնուրույն լուծելու համար: Մյուս կողմից, այդ թեզը հանդիպել և հանդիպում է մեր հասարակության դիմադրությանը, քանի որ հայաստանցիների մեծ մասը վստահ է, որ մենք կարող ենք ապրել միայն «ռուսի շվաքի տակ»:
Բայց ամեն ինչ, նույնիսկ ռուսասիրությունը, պետք է չափի մեջ չինի: Մի քանի օր առաջ ես արդեն գրել էի այն ասեկոսեների մասին, ըստ որոնց, Գյումրիի քաղաքապետի խնդիրը պետք է լուծեր Պուտինը: Հիմա հերթը հասել է վարչապետին: Իբր, Մոսկվայում երազում են ներկայիս «արևմտամետ» վարչապետին փոխարինել «յուրայինով»` ի դեմս «Գազպրոմի» ներկայացուցիչ Կարեն Կարապետյանի, և դա «ձեռի հետ» կլուծի նաև ԲՀԿ-ՀՀԿ բոլոր «անհարթությունները»: Ինչ խոսք, Տիգրան Սարգսյանի կառավարությունն այս 4 տարում տնտեսական մտքի ֆանտաստիկ թռիչքներով, մեղմ ասած, չի փայլել: Բայց, ըստ մեր խեղված տրամաբանության, այս կառավարությունը պետք է փոխել ոչ թե այն պատճառով, որ այն վատ է աշխատում, այլ’ որովհետև Կրեմլում են այդպես ուզում: Իհարկե, նման լուրերի աղբյուրը տիրապետում է որոշակի «դրայվի»:
Կգա՞ այն պահը, երբ գոնե նման հարցերում մենք կբացառենք երրորդ ուժը:

Առավոտ

Զարգացած երկրներում տեղական ինքնակառավարման խնդիրները կարևորագույնների շարքում են: Շարքային եվրոպացու, ամերիկացու կամ կանադացու համար թերևս ավելի կարևոր է, թե ով է իր թաղամասում պահպանում կարգուկանոնն ու մաքրությունը, ինչպես են գործում իր կողքին գտնվող մանկապարտեզներն ու դպրոցները, քան այն, թե ով է մայրաքաղաքի գրասենյակներում ինչ-որ գլոբալ հարցեր լուծում: Քաղաքապետի, գյուղապետի կամ տվյալ շրջանի ղեկավարների ընտրությունները նման երկրներում ավելի շատ են կարևորվում, քան նախագահականները: Մյուս կողմից, տեղական ընտրությունները լուրջ փորձություն են կուսակցությունների համար. օրինակ, այս տարվա մայիսին Գերմանիայի որոշ մարզերում կայացած ընտրություններում իշխող` Քրիստոնեադեմոկրատական միության անհաջությունները լուրջ ազդանշան են Անգելա Սերկելի կուսակցության համար:
Մեզանում այդ ընտրությունները, սովորաբար, երկրորդական նշանակություն ունեն: Պատճառների մի մասը, կարելի է ասել, օբյեկտիվ է. մեր քաղաքներն ու գյուղերը չունեն այն ինքնուրույնությունը և այն բյուջեները, որոնցով կարելի է մարդկանց համար կարևոր կենսական հարցեր լուծել: Իսկ այն փոքր գումարները, որոնք ընկնում են քաղաքապետների և գյուղապետների ձեռքը, սովորաբար մսխվում են նրանց կողմից` ձեռնասուն ավագանիների օգնությամբ: Կա նաև սուբյեկտիվ կողմը` կուսակցական ամբիցիաները մեզանում էապես ավելի բարձր են տեղական մակարդակից, քաղաքականապես ակտիվ մարդն իրեն երազում ք տեսնել նախագահական, նախարարական, ծայրահեղ դեպքում` պատգամավորական աթոռին, ոչ թե ինչ-որ գյուղապետի պաշտոնում: Ահա և ստացվում է, որ տեղական իշխանության համար պայէարը ոչ թե քաղաքական է, այլ կլանային` տասնամյակներ շարունակ թշնամություն անող ընտանիքների համար դա լավ առիթ է՝ հերթական անգամ հարաբերություններ պարզելու:
Բայց գլխավոր պատճառն այն է, որ մեզ նման երկրներում ամեն ինչ որոշում է առաջին դեմքը, և, բնականաբար, հենց դրա համար էլ բնակչության կեսն իրեն տեսնում է հենց այդ դերում: Այստեղից բխում է հետևյալ առանձնահատկությունը` կարևոր չէ, թե որ պաշտոնն ես դու զբաղեցնում, կարևոր է, թե որ «կրուգի» մեջ ես դու մտնում: BBC-ն վերջերս վերաշարադրել է քաղաքագիտական մի զեկույց, ըստ որի` Պուտինի ամենամերձավոր շրջանակի մեջ մտնում են ոչ միայն վարչապետը և Կրեմլի վարչակազմի ղեկավարը, այլև, օրինակ, «Ռոստեխնոլոգիի» պետական կորպորացիայի տնօրեն Սերգեյ Չեմեզովը և համեմատաբար քիչ հայտնի գործարարներ Գենադի Տիմչենկոն և Յուրի Կովալչուկը: Այսինքն` պաշտոնական հիերարխիան պետական նման կառուցվածքի դեպքում որևէ նշանակություն չունի` որոշիչ է իրական քաղաքական և տնտեսական կշիռը: Մարդիկ, իհարկե, ձգտում են այդ` իրական, ոչ թե ձևական իշխանությանը:
Ընդդիմությունը առաջիկա ՏԻՄ ընտրությունների հարցում պասիվ է: Բոլոր վերը նշված պատճառներից բացի, հնարավոր է, որ այն չի ուզում իր ռեսուրսները վատնել նախագահական ընտրություններից առաջ:
Առավոտ

Երեկ «Առավոտի» թղթակցի հետ զրույցում «Հանրապետություն» կուսակցության առաջնորդ Արամ Սարգսյանը տվեց երկու շատ տրամաբանական պատասխան, եթե Սմբատ Այվազյանը ցանկանում է զբաղվել զուտ հասարակական գործունեությամբ, դրա մեջ ոչ մի արտառոց բան չկա, եթե իր` Արամ Սարգսյանի երբայրը` Արմենը, համակրում է Սերժ Սարգսյանին, ապա դա էլ է նորմալ, պարտադիր չէ, որ ամբողջ հայությունը բոլոր հարցերի շուրջ միևնույն տեսակետն ունենա: Որևէ այլ կուսակցության պաշտոնական արձագանքը կլիներ` մենք ինքնամաքրվում ենք, ազատվում ենք պատահական մարդկանցից, որոնք չեն կարողացել դիմանալ գայթակղություններին և այլն: Նրանք, ովքեր անցել են ԽՄԿԿ պատմությունը, շատ լավ գիտեն, որ հենց ադպես են մոտավորապես 20-րդ դարի սկզբից ռադիկալ սոցիալ-դեմոկրատները, իսկ այնուհետև` բոլշևիկները համագումարից համագումար «ինքնամաքրվել» և «հուժկու հակահարվածներ» տվել այս կամ այն «շեղմանը»: Ինչո՞ւ էր դա տեղի ունենում: Որովհետև բոլշևիկների ուսմունքն, ըստ իրենց, ամենազոր էր, քանի որ ճիշտ էր: Իրականում, սակայն, այդպիսի ուսմունքներ գոյություն չունեն, չեն կարող լինել:
Նրանք, ովքեր ներգրավված են հայաստանյան այսօրվա քաղաքական կյանքում, մեծ մասամբ 45-ն անց մարդիկ են, և եթե նույնիսկ իրենց ժողովրդավար և ազատական են համարում, ջանասիրության այս կամ այն աստիճանով ուսումնասիրել են ՍՄԿԿ պատնությունը ու կամա թե ակամա, իրենց ուղեղներում պահպանում են «միակ ճիշտ ուսմունքի» և պարբերական «ինքնամաքրումների» կարծրատիպերը` դրանք փոխանցելով հաջորդ սերունդներին: Բայց ինձ թվում է, որ քաղաքական, կուսակցական մեզ հայտնի մոդելները, որոնք ձևավորվել են 20-րդ դարում, այսօր հնացել են: Եվ, ի դեպ, դրա մասին խոսում են նաև իրենք` կուսակցականները: Վերջերս, օրինակ, ՀԱԿ ներկայացուցիչ Հրանտ Բագրատյանն առաջարկել է փոխել Կոնգրեսի կառավարման ձևը` իրավամբ անվանելով ՀԱԿ-ը «կուսակցություն»:
Պարզ է, որ կուսակցությունների զարգացման ընղհանուր ուղղությունը պետք է լինի դոգմաներից հրաժարվելը և ձևակերպումների հետևից չընկնելը: Օրինակ, հազարավոր քաղաքացիներ [այդ թվում նաև ես] գտնում են, որ Տիգրան Առաքելյանը չպիտի դատապարտվի 6 տարվա ազատազրկման, որ այդ պատիժը անտրամաբանական է, անհեթեթ: Պետք չէ պահանջել, որ բոլոր այդ քադաքացիները պարտադիր լինեն ՀԱԿ-ի կամ ընդհանրապես ընդդիմության համակիրներ: Պետք չէ պարտադրել, որ այդ քաղաքացիներն իրենց դժգոհությունն անպայման արտահայտեն այն ձևակերպումներով և կարգախոսներով, որոնք ընդունված են ՀԱԿ-ական շրջանակներում: Վերջապես, պետք չէ պնդել, որ բողոքն անպայման արտահայտվի այն ձևերով, որոնք հոգեհարազատ են Տիգրանին և նրա ընկերներին` ձայնալարերի խիստ ծանրաբեռնվածությամբ:
Հասկանում եմ, որ այդ մոտեցումը հետևողականորեն կիրառելու դեպքում կուսակցությունների սահմանները անհստակ և երերուն կդառնան: Բայց հակառակ դեպքում իսկապես մեծ է աղանդ դառնալու վտանգը:

Առավոտ

Ընդհանուր առմամբ, ռուսներն ավելի հավատացյալ ժողովուրդ են, քան մենք` հայերս: Ուրիշ հարց, որ այնտեղ պաշտոնական եկեղեցական վերնախավն ունի ճիշտ նույնպիսի «հեղինակություն», ինչպես և իրենց հայաստանյան գործընկերները, ու ճիշտ նույն` հղփացածության և ճոխ կյանքի հանդեպ հակվածության պատճառով: Բայց միանշանակ է, որ ռուս ժողովուրդը հարգում է իր սրբությունները, այդ թվում` Մոսկվայի Քրիստոս Ամենափրկչի բազմաչարչար տաճարը: Այդ առումով փանք-ռոք խմբի «ելույթը» տաճարում վիրավորել է հավատացյալների զզացմունքները: Եթե նման խումբ երգեր, ասենք, Երևանի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցում, և ես այնտեղ լինեի, դա ինձ ու մնացած ներկաներին, անշուշտ, կզայրացներ:
Բայց դա գործի, այսպես ասած, բարոյական կողմն է: Pussy Riot-ի աղջիկները, կարծես թե, զղջացին իրենց արարքի համար և ներողություն խնդրեցին: Դրանից հետո գալիս է քաղաքական և իրավական մասը, և այստեղ Ռուսաստանի իշխանությունը, նախևառաջ` դատական, բավականին խոցելին է: Ի՞նչ կլներ, եթե փանք-ռոքերները երգեին ոչ թե «Աստվածամայր, վտարիր Պուտինին», այլ, ասենք, «Բատյանյա կոմբատ» երգը: Նրանց այդ դեպքում նույնպե՞ս կազատազրկեին երկու տարով, թե՞, հակառակը, կհրավիրեին ելույթ ունենալու Կրեմլի Համագումարների պալատում: Համենայնդեպս, հիմնավոր կասկածներ կան, որ դատարանը պաշտպանում էր ոչ թե հավատացյալների զգացմունքները, այլ «ցարին» ու նրա գահը:
Իհարկե, նման դեպքերում հարց է առաջանում` ինչո՞ւ է իշխանությունը փոքրիկ և աննշան միջադեպից միջազգային մասշտաբի պատմություն սարքում, երբ կարելի էր այդ աղջիկներին տուգանել և բաց թողնել: Երբեմն մտածում ես` իշխանություններն իրենց օգուտը չգիտեն, պարզապես ղեկավարվում են էմոցիաներով և այլն: Դա ճիշտ է միայն մասամբ, մեծ հաշվով, այո, բոլոր հետևանքները չեն հաշվարկում: Բայց մարտավարական առումով նպատակը պարզ է` վախեցնել հասարակությանը, լռեցնել ցանկացած դժգոհ և քննադատական ձայն: Որպեսզի հնչի այն, ինչ հնչում է ռուսաստանյան դաշնային հեռուստաալիքներով` ձոներ, ներբողներ և, ի դեպ, խայթոցներ «փիս» ամերիկացիների և եվրոպացիների հասցեին: Որքանով է այդ մարտավարությունը արդարացված` կարելի է դատել արդյունքներից` Պուտինը, ըստ էության, իշխանության գլխին է 1999 թվականից ի վեր:
Pussy Riot-ի գործի և խմբի անդամների նկատմամբ արտառոց խիստ դատավճռի թե՛ միջազգային և թե’ տեղական արձագանքը հսկայական է` ավելի մեծ, քան Մագնիտսկու և Խոդորկովսկու գործերով: Պատճառը, հավանաբար, այն է, որ նշված երկու գործերում կարող է լինել քրեական ինչ-որ տարր: Իսկ տաճարում «սխալ երգ» երգելը զուտ իրավական տեսանկյունից վարչական խախտում է, ոչ թե քրեական հանցագործություն:
Դատավճռի դեմ բողոքողներից մեկը Գարրի Կասպարովն էր: Ըստ ոուսաստանցի իրավապահների, բողոքի ցույցը ցրելու ժամանակ նա կծել է մի ոստիկանի: Եթե դա հերթական «մենթական հեքիաթը» չէ, ապա գոնե այդ ոստիկանի համար լավ PR է. նրան աշխարհի չեմպիոն է կծել:

Առավոտ

Հայկական հայրենասիրությունն ունի մի քանի բաղադրիչ: Ամենաառաջնայինն, իհարկե, թուրքերին ատելն է: Մեկ-երկու բաժակ օղի ընդունելուց հետո «գեոպոլիտիկ» վերլուծություն անելը և թուրքերի դիմակը պատռելը հայ հարենասերի աոաջին գործն է: Բայց միայն թուրքերին դարավոր ոսոխ համարելը քիչ է: Պետք է սեփական երկրում, սեփական ազգի մեջ հայտնաբերել և անարգանքի սյունին գամել թուրքամետներին, ազգի դավաճաններին, մի խոսքով` ներքին թուրքին: Ճիշտ նույն ձևով` միայն «ռեժիմի դեմ» պայքարելը բավարար չէ` այնքան էլ հետաքրքիր չէ, անհրաժեշտ է ամեն օր և ամենուրեք գտնել և բացահայտել ռեժիմի աջակիցներին, նրա գաղտնի գործակալներին, տարբեր դիմակների տակ թաքնված «հաճախորդներին» և «դհոլներին»:
Ինչ մնում է ազգի դավաճաններին, ապա նրանէ լինում են տարբեր տեսակի: Մի մասը գնում է Թուրքիա՝ հանգստանալու, թուրքին հարստացնելու` այն ժամանակ, եթե հնարավորություն կա 2-3 անգամ ավելի թանկ վճարել և հարստացնել 2-3 անգամ ավելի վատ ծառայություն մատուցող հայ բիզնեսմեններին: Դե, իհարկե, դավաճան են նաև նրանք, ովքեր ցանկանում են հարևանների հետ նորմալ հարաբերություններ հաստատել:
Այժմ ազգի դավաճանների թվում լավ շանսեր ունի հայտնվելու ոչ ավելի, ոչ պակաս` Շարլ Ազնավուրը: Ինչպե՞ս է նա համարձակվում երգել Ախալցխայի «Ռաբաթ» համալիրում, որը բացի ամրոցից նաև մզկիթ ունի, իմանալով, որ այդ համալիրը վերականգնել են թուրքերը և համերգին ներկա կլինեն նաև թուրք պաշտոնյաները: Իսկապես խայտառակություն է, բա մի հատ 88-ամյա աշխարհահռչակ երգիչը չխորհրդակցեր մեր դեռահաս հայրենասերների հետ` կարելի՞ է երգել իր նախնիների քաղաքում: Բայց ինչո՞ւ չմոտենալ հարցին հակառակ կողմից` ոչ թե դարդ անել հարևանի «Մերսեդեսի» կապակցությամբ, այլ փորձել սեփական ուժերով մի բան ստեղծել: Ինչո՞ւ մենք չենք վերականգնում մեր սեփական համալիրները, որոնք իրենց արժեքով «Ռաբաթին» առնվազն չեն զիջում: Գուցե այդ դեպքում Ազնավուրը մեզ մոտ է՞լ կերգի: Ի՞նչն է մեզ խանգարում կարգի բերել մեր` Հայաստանի տարածքում գտնվող հուշարձանները: Թուրքե՞րը, թե՞ ներքին թուրքը:
…Վրացի մտավորականների մեջ նույնպես մարդիկ կան, որոնբ դեմ էին Շարլ Ազնավուրի այցին Ախալցխա: Նրանք ասում են`քանի որ ազգությամբ հայ երգիչը երգում է այդ քաղաքում, դրանով Վրաստանի իշխանությունն ընդունում է, որ Ջավախքը հայկական հող է: Ինչ խոսք` Վրաստանում էլ հայրենասերներ կան:

Առավոտ

Այս տարվա մայիսի 3-ին` խորհրդարանական ընտրություններից առաջ, ես հայտնաբերել էի, որ իմ սեփականությունը հանդիսացող տանը գրանցված է Մարի Վրեժի Գևորգյանը, որին համապատասխան ծանուցումով հրավիրում էին ընտրական տեղամաս: Հետո պարզվեց, որ այդ աղջիկը իմ նախորդի նախորդ սեփականատիրոջ կողմից էր գրանցված, և ես կարող եմ նրան այդ գրանցումից հանել` այդպիսով . հնարավորություն չտալով իշխանություններին` օգտագործել այդ քաղաքացու տվյալները և հօգուտ իրենց ձայն գրելու: Գրանցումից հանելը տևեց այնքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ էր` այդ բովանդակությամբ իմ կողմից դիմում գրելու համար: Ինձ վստահեցրեցին, որ Մարին չի լինելու ընտրացուցակներում ոչ միայն առաջիկա նախագահական, այլև մոտակա ՏԻՄ ընտրություններում:
Խոստովանեմ` եթե հիմա կիսաաձակուրդային շրջան չլիներ, ես գուցեև կուզենայի հասնել ոստիկանության անձնագրային բաժին և անել այդ պարզ գործողությունը: Բայց այդ դեպքում ես իրավունք չէի ունենա բողոքելու այս` հնարավոր ընտրակեղծիքից: Իսկ արդյո՞ք մենք հաճախ հենց այդպիսի կեցվածք չենք ընդունում, չկատարելով մեր վրա դրված փոքր գործերը, մենք հաճախ ուրիշներից` նախևառաջ, իհարկե, իշխանություններից պահանջում ենք մեծ գործեր, որպեսզի խնդիրները լուծվեն միանգամից` «փաթեթով»: Պատկերավոր ասած, մեր վառած մոմի փոխարեն, ցանկանում ենք, որ ինչ-որ հրաշքով 100 հատ արևներ փայլատակեն: Բայց իշխանավորներին [ոչ միայն մեզ մոտ, այլև ամբողջ աշխարհում) նման «փաթեթային» լուծումներ պետք չեն` նրանք առանց այդ էլ լավ են ապրում: Պարզապես որոշ տեղերում նրանք ստիպված են, պարտադրված են գնալ այդ լուծումների` մեր, քաղաքացիներիս, «փուլային» քայլերի ազդեցության տակ: Հակառակ դեպքում ոչ միայն լավ չեն ապրի, այլև ընդհանրապես գոլություն չեն ունենա:
Սեպտեմբերին նորից թեժանալու են խոսակցություններն ընտրությունների մասին, քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչները, վստահաբար, կանդրադառնան նաև ընտրացուցակներին: Ընդդիմադիրներն, օրինակ, պնդում են, որ սխալ ցուցակների շնորհիվ իշխանությունը, ընտրությունները դեռ չսկսած, «մեռյալ հոգիների» պատկառելի պաշար ունի: Այդ առումով նշվում են տարբեր թվեր` սկսած 100-ից վերջացրած կես միլիոնով: Ապացուցել այս կամ այն թիվը դժվար է, բայց` որ իշխանությունն օգտվում է այդ անճշտություններից, իմ կարծիքով, անվիճելի է: Բայց ցուցակների մասին խոսակցությունները մի տեսակ «օդի մեջ են», ընդհանուր բողոքներ են իրավիճակից` համեմված էմոցիոնալ հռետորաբանությամբ: Դրա փոխարեն եկեք համատեղ օգտակար գործ անեք, սկսենք «Մաքրենք ընտրական ցուցակները» շարժումը [անունը, բնականաբար, պայմանական է] և առանց ընդդիմադիր «մանտրաների» ձանձրացուցիչ կրկնության, մեր միջոցով ազատենբ ցուցակները «մեռյալ հոգիներից» և պարզենք, թե իրականում քանի ընտրող կա Հայաստանում: Որ նրանք ավելի քիչ են պաշտոնական թվից, ակնհայտ է, բայց որքա՞ն:

Առավոտ

Երեկ, այսօր և վաղը շարունակաբար «Առավոտ» օրաթերթում տպագրում ենք Արայիկ Մանուկյանի հոդվածը, որը կրում է «Հայաստանի լրագրության տխուր դեմքը» տխուր վերնագիրը: Արայիկն այն մարդը չէ, որն ակնկալում է, թե բոլորս նրա հետ 100 տոկոսով համաձայն ենք լինելու: Ես էլ չեմ պատրաստվում կուրծք ծեծել` պնդելով, թե ես նրա նկարագրած խմբագիրներից չեմ, ես բացառություն եմ և այլն: Լրատվամիջոցներն աշխատում են մրցակցային դաշտում, և եթե բոլորը գրում են բռնաբարված տատիկների մասին, «Առավոտը» չի կարող այդ թեման շրջանցել:
Բայց մի հարցում հեղինակն արդարացի է` 10 տարի առաջ ընդունված «Մամուլի մասին» օրենքը, իր ժամանակի համար բավականին առաջադեմ լինելով, չի կարգավորում այսօրվա իրողությունները: Հազարավոր օրինակներից բերեմ ամենաթարմը: Հանրապետական պատգամավորը մեր թերթին տված հարցազրույցում կարծիք է հայտնում, ճիշտ թե սխալ` էական չէ: Այդ կարծիքը վերաշարադրվում է մի կայքում` մամուլի տեսության մեջ և տակը գրվում են մեկնաբանություններ: Եվ ահա ՀԱԿ-ի համակիրներից մեկը, որն այդ պատգամավորի երեխայի տարիքին է, իր մեկնաբանության մեջ դիմում է իշխանության ներկայացուցչին` «այ կենդանի» և, իհարկե, իսկույն 7 հատ like ստանում, ինչը, հավանաբար, նշանակում է` «վախ, ցավդ տանեմ, մեռնեմ դուխիդ, լավ շշեցիր»: Ինչ արած, Կոնգրեսն այդպես է պատկերացնում հանուն ժողովրդավարության իր պայքարը: Հիմա ի՞նչ անել այդ մեկնաբանության հետ: Եթե կայքի խմբագիրն այն ջնջի, կարող են մեղադրել ազատ խոսքը ճնշելու մեջ: Եթե չջնջի, իմ նմանները [որոնք, գիտակցում եմ, այսօր մեր հասարակության մեջ փոքրամասնություն են կազմում] կարող են իրենց վատ զգալ: Եվ հետո` մեկնաբանության համար ո՞վ է պատասխանատու՝ այն գրո՞ղը, թե՞ կայքը: Դրանք իսկապես հարցեր են, որոնք մամուլի ներկայիս օրենքը չի կարգավորում: Ամենահետաքրքիրն այն է, որ օրենսդրական կարգավորման ցանկացած փորձ [եթե այն երբևէ արվի] նույնպես դիտվելու է որպես «մահակ», «գրաքննություն» և այլն:
Մի բան պարզ է` ոչ մի կոչ կամ ԶԼՄ-ների համատեղ հայտարարություն, ոչ մի վարքականոն, ոչ մի ինքնակարգավորում չի օգնի, որովհետև «շշելը», «ջախջախելը», «պորտը տեղը դնելը» խրախուսվում է ոչ միայն լրատվամիջոցներում, այլև առօրյա կյանքում: Հայաստանյան հասարակության մեծամասնություն մեջ կա կոնսենսուս, որ, օրինակ, փողոցում չի կարելի մերկ քայլել` այստեղ գործում են ինքնակարգավորման մեխանիզմները, և խորհրդարանը չպիտի օրենք ընդունի` մերկ չքայլելու մասին: Բայց նման համաձայնություն չկա` ենթադրենք, լրատվամիջոցներում չհայհոյելու մասին: Գումարած`այդ դեպքերում անխուսափելի դեմագոգիան: Վերջերս մեկը «Ֆեյսբուբի» իմ պատին սկսեց ինչ-որ պոռնո մտքեր արտահայտել, և երբ ես նրան արգելափակեցի, սկսեց բողոքել` «չէ՞ որ դուք ագատ խոսքի ջատագով եք»: Էլի ջատագով եմ` համացանցն ընդհանրապես և «Ֆեյսբուքը» մասնավորապես Ձեր տրամադրության տակ են: Ինչո՞ւ անպայման պիտի ինքնարտահայտվեք իմ պատին:

Առավոտ

Ուղիղ մեկ տարի առաջ ավարտվեց, իսկ ավելի ճիշտ՝ ընդհատվեց իշխանաթյան-ընդդիմություն երկխոսությունը։ Երեույթն ինքնին նոր էր և չնայած ոչ մի արդյունքի չհանգեցրեց, որպես փորձ, վստահ եմ, իր դրական ազդեցությունը կունենա մեր քաղաքական մշակույթի հետագա զարգացման վրա։ Ուսանելի կլինի, իհարկե, նաև հասկանալ, թե ինչու է այդ առաջին փորձը անհաջողության մատնվել։

Երկխոսությունն ընդհատելու առիթը հայտնի է՝ ՀԱԿ ակտիվիստ Տիգրան Առաքելյանի և նրա ընկերների հետ տեղի ունեցած միջադեպը, որին կողմերը տրամագծորեն հակառակ մեկնաբանություն են տալիս։ Եթե խոսենք զուտ այդ առիթի մասին, ապա իշխանության մեղքն այստեղ շատ ավելի մեծ է, բան Կոնգրեսինը։ Թեև ես չեմ հավատում, որ ՀԱԿ-ի երիտասարդներն իրենց զուսպ են պահել ոստիկանների հետ, առավել ևս չեմ հավատում պաշտոնական վարկածին, որն արտացոլված է առաջին ատյանի դատարանի վճռում։ Պետք էր տուգանել այդ երիտասարդներին մանր խուլիգանության համար և ամեն ինչ ավարտել։ Թե չէ դարձրեցին դարի դատավարությունը և տվեցին անհեթեթ պատժաչափեր, որոնք ինձ, օրինակ, աներկբայորեն համոզում են, որ դատարանը քաղաքական պատվեր է կատարում։

Բայց փորձենք պատասխանել հետևյալ հարցին՝ եթե չլիներ Տիգրան Առաքելյանի գործը, երկխոսությունը չէ՞ր ընդհատվի և հաջողությա՞մբ կավարտվեր։ Ինձ թվում է՝ այս հարցի պատասխանը բոլորին է հայտնի։ ՀԱԿ-ի համար հաջողություն կլինեին արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունները, իսկ իշխանության համար՝ եթե ոչ մի բան չփոխվեր։ Եղավ վերջինը, բայց ցանկացած բանակցություն արդյունավետ կարելի է համարել, եթե կողմերն իրար ինչ-որ բան են զիջում։ Բայց դրա համար բանակցողները պետք է գոնե մի փոքր հակվածություն ունենան որևէ բան զիջելու։ Այդ տեսանկյունից հիշենք ՀԱԿ-ի և կոալիցիայի «բանակցային դիրքերը»։ Կոնգրեսը հակված էր քննարկելու նախագահի հրաժարականի և խորհրդարանի լուծարման ծրագիրը՝ բաջ գիտակցելով, որ այն անիրագործելի է։ Ընդ որում, այդ ծրագիրը հիմնավորող 86 էջանոց փաստաթղթում, մասնավորապես, գրված էր, որ խորհրդարանը պետք է լուծարվի, որովհետև պատգամավորները, խախտելով օրենքը, զբաղվում են բիզնեսով։ Եթե հիմա նման փաստաթուղթ ստեղծվեր, ՀԱԿ-ը, հավանաբար. կգրեր՝ «պատգամավորները զբաղվում են ապօրինի բիզնեսով (բացի ԲՀԿ-ից)։ Կոալիցիան առաջարկում էր քննարկել արդար ընտրություններ անցկացնելու խաղի կանոնները՝ շատ լավ իմանալով, որ այդ կանոններին չի հետևելու։ Անկեղծության այսպիսի մակարդակով հաջողություն ակնկալել երկխոսությունից՝ անիմաստ է։ Հաջորդ անգամ, երբ նման նախաձեռնություն լինի, կողմերը, հավանաբար, պետք է մտածեն ավելի իրատեսական օրակարգի մասին։

Այնպես որ՝ եթե նույնիսկ Տիգրան Առաքելյանի դեպքը չլիներ, երկխոսությունը, միևնույն է, կտապալվեր։

Առավոտ