Նոյեմբերի 15-ին, գրեթե միաժամանակ, Ռուսաստանի և ԱՄՆ արտաքին գերատեսչությունների ներկայացուցիչները հանդես են եկել համանման հայտարարություններով։ ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հայտարարել է, որ «հայերի վերադարձը ԼՂ սկզբունքային նշանակություն ունի Բաքվի և Երևանի հաշտեցման համար»։ Վերջինս մտահոգություն է հայտնել, թե որոշ ուժեր ապատեղեկատվություն են տարածում Հայաստանում հաստատված արցախցիների շրջանում՝ խոչընդոտելով նրանց հնարավոր վերադարձը Արցախ։ Երկրորդ կարևոր հայտարարությունը, որ արել է ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչը, վերաբերվում է Հայաստանի իշխանությունների և Արևմուտքի համագործակցությանը։ Ռուսական կողմը նշում է, որ Արևմուտքն ամեն ինչ անում է Ռուսաստանը Հարավային Կովկասից հեռացնելու համար։ Զախարովայից առաջ նման հայտարարություն է արել նաև ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը՝ հավելելով, որ Ռուսաստանը Հարավային Կովկասից ոչ մի տեղ չի գնալու։

Նույն օրը ԱՄՆ պետքարտուղարության Եվրոպայի և Եվրասիական տարածաշրջանի հարցերով տեղակալ Ջեյմս Օ՛Բրայենը ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում «Լեռնային Ղարաբաղի ապագան» թեմայով լսումների ժամանակ հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 19-ից հետո Վաշինգտոնի հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ փոխվել են։ Նա մասնավորապես նշել է, որ Արցախի հայերը պետք է կարողանան վերադառնալ իրենց հայրենիք, տեր կանգնեն հոգևոր և մշակութային ժառանգությանը։ Օ՛Բրայենը հայտարարել է, որ ամերիկյան կողմն ուսումնասիրում է Արցախի մեր հայրենակիցների խնդիրները, որպեսզի աջակցության համապատասխան ծրագրեր իրականացնեն։

Խոսելով Արցախի խնդրի մասին՝ Պետքարտուղարության բարձրաստիճան պաշտոնյան հայտարարել է, որ մեկուկես տարի անց, երբ լրանա ռուս խաղաղապահների առաքելության ժամկետը, նրանք պետք է հեռանան Արցախից։ ԱՄՆ-ն և իր դաշնակիցները Արցախում ռուսներին փոխարինելու ծրագրեր են մշակում։ Օ՛Բրայենի հաջորդ կարևոր հայտարարությունը վերաբերվում էր Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ուղղվածության փոփոխությանը։ Նա գովասանքի խոսքեր շռայլեց Նիկոլ Փաշինյանի և հայ ժողովրդի հասցեին՝ նման «համարձակ որոշում կայացնելու» համար և ասաց, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները սերտորեն աշխատում է Եվրոպական Միության հետ առաջիկա ամիսներին Հայաստանին աջակցության առաջարկ ներկայացնելու համար։ Պետքարտուղարությունը համարում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է զարգանան Ռուսաստան-Իրան ուղեծրից դուրս՝ ինտեգրվելով արևմտյան համակարգերին։

Ռուսաստանի և ԱՄՆ երկու պաշտոնյաների նշված հայտարարությունները կարող են միանգամայն նոր իրավիճակ ստեղծել մեր տարածաշրջանում։ Առաջին հանգամանքը, որն ուշադրություն է պահանջում, այն է, որ թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ ԱՄՆ-ն խոսում են հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին։ Կողմերից յուրաքանչյուրն այս հարցում, իհարկե, սեփական նպատակներն է հետապնդում։ Երկուսն էլ հայաբնակ Արցախը դիտարկում են որպես տարածաշրջանում սեփական ռազմական ներկայությունը հիմնավորելու գործոն։ Ընդ որում, խոսելով Արցախում խաղաղապահ առաքելություն իրականացնելու իրենց պատրաստակամության մասին՝ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն անտեսում են Ադրբեջանի համաձայն լինել/չլինելու հանգամանքը։ Միացյալ Նահանգները շատ հստակ են դա անում, Ռուսաստանը՝ որոշակի զգուշավորությամբ։

Երկրորդ կարևոր շեշտադրումը, որի հետ պետք է հաշվի նստել, այն է, որ Մոսկվան ու Վաշինգտոնը հստակ խոսում են Հարավային Կովկասից միմյանց դուրս մղելու իրենց մտադրության մասին։ Նրանք մի կողմ են դրել դիվանագիտական նրբանկատությունը և փաստացի «աշխարհաքաղաքական պատերազմ» հայտարարել միմյանց մեր տարածաշրջանում։ Թե որքանով կողմերը հաստատուն կգտնվեն իրենց այս ընթացքում, ցույց կտա ժամանակը։ Բայց Հայաստանն արդեն հիմա է կանգնել լուրջ ընտրության առջև։ Նույնը, ի դեպ, վերաբերվում է նաև Ադրբեջանին։

Խոսելով հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին՝ Ռուսաստանն ու Արևմուտքը սիրաշահում են մեր ժողովրդին։ Արևմուտքը նաև այլ խոստումներ է տալիս Փաշինյանի կառավարությանը։ Վերջինս էլ, կարծես, արդեն կայացրել է արտաքին քաղաքականության վեկտոր փոխելու որոշումը։ Համենայն դեպս, առաջին քայլերն այդ ուղղությամբ արդեն արվել են՝ ՀՀ սահմաններում եվրոպական դիտորդներ են բերվել, Ֆրանսիայից ռազմական տեխնիկա է ձեռք բերվում, զգալիորեն սրվել են հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ և այլն, և այլն։ Բայց նույնիսկ եթե պաշտոնական Երևանն իսկապես դեպի Արևմուտք գնալու որոշում է կայացրել, դա չի նշանակում, որ Հայաստանի այդ ընթացքն անխոչընդոտ ու հարթ է լինելու։ Ամենևին։ Ճիշտ հակառակը՝ Փաշինյանի նման որոշումը բազում նոր վտանգներ և սպառնալիքներ է պարունակում Հայաստանի համար, իսկ դրանց հաղթահարման մեխանիզմները դեռևս չեն էլ ուրվագծվում։ Խնդիրն այն է, որ Արևմուտքը Հայաստանին միայն տնտեսական բարեկեցություն է խոստանում։ Անվտանգության հարցերում ոչ մի հստակություն չկա և չի էլ կարող լինել։

Մինչդեռ Ռուսաստանը, զբաղված լինելով ուկրաինական պատերազմով, Հարավային Կովկասում շարունակում է ամեն կերպ սիրաշահել Թուրքիային և Ադրբեջանին՝ հուսով, որ նախ վերջիններս չեն խոչընդոտի իր գործողություններին Ուկրաինայում և երկրորդ, որ ամեն պահ ուժի ու ճնշումների միջոցով կարող է շտկել իրավիճակը մեր տարածաշրջանում։ Ռուսաստանի նման մոտեցումը, իհարկե, չի կարող ընդունելի լինել Հայաստանի համար։ Սակայն խնդիրը նրանում է, որ իր անհեռատես ու ընդգծված հակառուսական քաղաքականությամբ Փաշինյանի կառավարությունն ինքն է նպաստում մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանի՝ էլ ավելի պրոթուրքական լինելուն։ Իսկ այն հանգամանքը, որ Փաշինյանի նման վարքագիծը թելադրվում է Արևմուտքի կողմից, պատճառ է դառնում, որպեսզի Ռուսաստանը շատ ավելի մեծ անտարբերությամբ հետևի Հարավային Կովկասում իր փաստացի միակ դաշնակցի՝ Հայաստանի կործանմանը։

Հայաստանի հաջորդ մեծ խնդիրն այն է, որ պարտվելով 44-օրյա պատերազմում և կորցնելով Արցախը, երկիրը փաստացի կորցրել է իր սուբյեկտայնությունը։ Մինչդեռ Ադրբեջանը, որը Հայաստանի թիվ մեկ սպառնալիքն է, ոչ միայն կարողանում է հանդես գալ հաղթողի դիրքերից, այլև վայելում է տարածաշրջանի ուժեղագույն երկրներից մեկի՝ Թուրքիայի լիակատար աջակցությունը։ Սա նշանակում է, որ աշխարհաքաղաքական մրցապայքարում Հայաստանի շահերը ոչ միայն պաշտպանված, այլ նույնիսկ ներկայացված չեն։ Հետևաբար չկա նաև Հայաստանի համար որևէ դրական զարգացման ակնկալիք։ Ցավոք, մեր երկիրը վերածվել է աշխարհաքաղաքական մրցակցության գոտու։ ՌԴ ու ԱՄՆ արտաքին գերատեսչությունների ներկայացուցիչների հիշատակված հայտարարությունները դրա հերթական վկայություններից են։ Իսկ այն վտանգը, որ այդ մրցակցությունը կարող է նաև շատ խիստ տեսք ունենալ՝ ընդհուպ մինչև ռեգիոնալ լայնածավալ պատերազմ, կարծես, որևէ մեկի մոտ կասկած չի առաջացնում։ Բոլորը պատրաստվում են հնարավոր այդ պատերազմին։ Բոլորը՝ բացի ՀՀ իշխանություններից…

Ստեղծված իրավիճակում չափազանց կարևոր է հայ ժողովրդի վարքագիծը։ Թե՛ Ռուսաստանում և թե՛ ԱՄՆ-ում լավ են հասկանում, որ տարածաշրջանում իրենց ծրագրերը կարող են կտրուկ փոփոխությունների ենթարկվել կամ նույնիսկ չեղարկվել, եթե հանկարծ Հայաստանի բնակիչները որոշեն, օրինակ, հեռացնել դավաճան իշխանություններին։ Այդ է պատճառը, որ Մոսկվան և Վաշինգտոնը փորձում են սիրաշահել ժողովրդին։ Դրան են ուղղված հայերի Արցախ վերադառնալու անհրաժեշտության մասին նրանց հայտարարությունները։ Որքան էլ հայկական պետությունը թույլ լինի, հայ ժողովուրդն է այն գործոնը, որի հետ մեր տարածաշրջանում հակամարտող տերությունները չեն կարող հաշվի չնստել։ Սակայն ուժեղ այս գործոնն այսօր փաստացի անգործության է մատնված և այդ իրողությունից ակտիվ օգտվում են Արևմուտքը, թուրք-ադրբեջանական դաշինքն ու ՀՀ իշխանությունները։

Թե ինչ հանգուցալուծման կգան Հայաստանն ու տարածաշրջանը իրերի այսպիսի դասավորվածությամբ, կարծում եմ, դժվար չէ գուշակել։ Մյուս կողմից էլ՝ ամեն ինչ օրինաչափ է։ Չկա պայքար, չի լինելու նաև հաղթանակ։ Բոլոր այն երկրները, որոնք ուզում են ապագա ունենալ Հարավային Կովկասում, ստիպված են լինելու պայքարել այդ ապագայի համար։ Նման պայքար այսօր միայն Արևմուտքն ու թուրք-ադրբեջանական դաշինքն են տանում։ Իսկ Հայաստանը խաղաղության խաչմերուկ է կառուցում… Ահա այսպիսի իրականություն։

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան

Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն արձագանքել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ելույթին ԵԱՀԿ ԽՎ նիստում՝ նրա արտահայտած մտքերը որակելով «հակասական», հայտնում են տեղի լրատվամիջոցները։

«Անընդունելի է, որ հայկական կողմը «Խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» համաձայնագրի նախագծի վերաբերյալ մեկնաբանություններ ներկայացնելու և բանակցություններ սկսելու փոխարեն Ադրբեջանին մեղադրանքներ է ներկայացնում»,- ասվում է գերատեսչության մամուլի խոսնակ Այխան Հաջիզադեի մեկնաբանությունում։

Վերջինս նշել է, որ Հայաստանի վարչապետի՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի» ներկայացուցիչների՝ «հայրենի հողը» անվտանգ և արժանապատիվ վերադառնալու ցանկությունը որպես Հայաստանի դեմ ագրեսիայի նախապատրաստում ներկայացնելու փորձը լիովին «անհիմն է»։

«Մենք կոչ ենք անում հայկական կողմին, որը շարունակում է ագրեսիվ զրպարտիչ հռետորաբանություն կիրառել մեր երկրի դեմ՝ օգտագործելով տարբեր միջազգային հարթակներ, դադարեցնել խաղաղության հեռանկարներին վնասող հայտարարությունները և օգտագործել Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը խաղաղության և համագործակցության տարածքի վերածելու համար ստեղծված պատմական հնարավորությունները»,- ասված է հայտարարության մեջ։

Հիշեցնենք, որ երեկվա իր ելույթում Փաշինյանն ասել էր, որ «Երևանն ու Բաքուն դեռևս խոսում են ամենատարբեր դիվանագիտական լեզուներով և շատ հաճախ չենք հասկանում իրար»։

Շեշտելով, որ Ադրբեջանն, օրինակ, ոչ մի անգամ հրապարակային հղում չի արել արդեն համաձայնեցված երեք սկզբունքներին, չի վերահաստատել իր հավատարմությունն այդ սկզբունքներին՝ Փաշինյանը նշեց՝ դա խորացնում է անվստահության մթնոլորտը։

«Չափազանց կասկածելի է թվում նաև այն, որ Ադրբեջանում բարձրագույն հովանավորությամբ և ըստ էության պաշտոնական մակարդակում ՀՀ-ն սկսել են կոչել «Արևմտյան Ադրբեջան»։ Սա մեզ նոր պատերազմ, Հայաստանի դեմ նոր ռազմական ագրեսիա կազմակերպելու նախապատրաստություն է թվում և խաղաղության գործընթացի առաջընթացի հիմնական խոչընդոտներից է»,- ասել էր  նա:

Հնդկական Bharat Forge ընկերությունը հաստատել է, որ վերջերս ցուցադրված MArG 155 անիվավոր ինքնագնաց հաուբիցները նախատեսված են Հայաստանի համար։ Ինչպես հայտնում է հնդկական Indian Defence Research Wing պորտալը, գործարքը Հնդկաստանի և Հայաստանի միջև ռազմավարական գործընկերության զարգացման մաս է կազմում։

MArG 155 մմ-ը բնութագրվում է որպես առաջադեմ հրետանային համակարգ, որը հագեցած է 155 մմ 39 տրամաչափի թնդանոթով և 4×4 անիվավոր շասսիով:

Աղբյուրը նկատում է, որ Հնդկաստանը դառնում է Հայաստանին պաշտպանական տեխնիկայի հիմնական մատակարար։ Ռազմական համագործակցության շրջանակում 2020 թվականին Հայաստանը Հնդկաստանից ձեռք է բերել չորս Swati շարժական ռադիոտեղորոշիչ համակարգ, իսկ 2022 թվականի սեպտեմբերին կնքվել է 245 միլիոն դոլարի պայմանագիր Pinaka բազմափողանի հրթիռային կայանների, հակատանկային հրթիռների և տարբեր տեսակի զինամթերքի գնման համար։

Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը Բրյուսելում լրագրողների հետ զրույցում հայտարարել է, որ հայ-ադրբեջանական խաղաղության համաձայնագրի կնքմանը խոչընդոտող ոչինչ չկա։

«Մենք հավատում ենք, որ սա պատմական հնարավորություն է՝ վերջ դնելու երկու երկրների միջև հակադրությանն ու թշնամությանը և կայուն խաղաղություն ստեղծելու այն 5 սկզբունքների հիման վրա, որոնք Ադրբեջանը ներկայացրել է Հայաստանին»,- նշել է Հաջիևը։

Ադրբեջանի նախագահի օգնականն ընդգծել է, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը պետք է կարգավորվեր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջոցով, մինչդեռ դա տեղի չի ունեցել։

«Մենք վերջ դրեցինք «ռազմական օկուպացիային և ագրեսիային» (չակերտները՝ Tert.am-ի)։ Ուստի Ադրբեջանն այժմ որպես առաջնահերթություն է ընտրում խաղաղությունն ու Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը։ Սակայն ցանկացած խաղաղ գործընթաց պահանջում է երկու կողմերի մասնակցություն։ Հայաստանը պետք է դրսևորի դրական և լավ մտադրություններ։ Մենք Հայաստանին ենք ներկայացրել խաղաղության պայմանագրի 5-րդ լրամշակված տարբերակը, սակայն երկու ամիս է, ինչ նրանք չեն արձագանքում», — նշել է Հաջիևը։

Նա նաև ընդգծել է, որ տարածաշրջանում նոր իրականություն է ի հայտ եկել։

Ազգությամբ  հրեա բլոգեր Ալեքսանդր Լապշինը Երևանում գտնվող հրեական սինագոգի տարածքից տեսանյութ է նկարել՝ պնդելով, որ  մեկ տարվա ընթացքում երրորդ հարձակումը Երևանի սինագոգի վրա Ադրբեջանի կողմից ՀՀ-ին վարկաբեկելու փորձ է, որպեսզի ցույց տան, իբրև Հայաստանում հակասեմական տրամադրություններ են։

«Հաշվի առնելով, որ հրկիզման մասին տեսանյութն ավելի վաղ է հրապարակվել ադրբեջական լրատվամիջոցներով, քան հայկական, հասկանալի է, թե որտեղից է պատվերը եկել»,-ասել է նա՝ նշելով, որ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանը  բոլորի հետ թշնամացնելու փորձ է։

«Եթե նրանք իսկապես ուզեին ամբողջությամբ այրել, կարող էին ապակին ջարդել և բենզինով շինը ներս գցել։ Նպատակը եղել է ցույց տալ, որ ՀՀ-ում վատ է վիճակը, բայց կիրտիկական վիճակի չհասցնել, երբ ոստիկանությունը հետաքննի  և մեղավորներին գտնի»,-ասել է  նա։

Օդերևութաբանները հանգստյան օրերին Ստամբուլում հայտարարել են վտանգի նախավերջին՝ նարնջագույն մակարդակ՝ պայմանավորված ժամում մինչև 110 կիլոմետր արագության փոթորիկներով և տեղատարափ անձրևներով: «ՌԻԱ նովոստի»-ն հայտնում է, որ նախազգուշացումները տարածվում են նաև Թուրքիայի մի շարք այլ շրջանների վրա։

«Շաբաթ առավոտից Մարմարա ծովի ողջ տարածաշրջանում և Ստամբուլում սպասվում է հյուսիս-արևմտյան 50-70 կիլոմետր ժամ արագությամբ քամի-փոթորիկ, իսկ կիրակի օրը այն կուժեղանա մինչև 70-90 կիլոմետր ժամ, տեղ-տեղ՝ ժամում մինչև 110 կիլոմետր»,-ասված է օդերևութաբանության գլխավոր վարչության նախազգուշացման մեջ։ Սպասվում են նաև հորդառատ անձրևներ:

Օդերևութաբանները զգուշացրել են, որ փոթորիկը կարող է արմատախիլ անել ծառերը և պոկել տանիքները:

Ստամբուլի նահանգների ղեկավարները նաև հորդորել են քաղաքացիներին զգույշ լինել ջրհեղեղի վտանգի և տրանսպորտի հետ կապված խնդիրների պատճառով։

Օդերևութաբանները նախազգուշացրել են Թուրքիայի շատ շրջաններում հզոր փոթորիկների մասին, նասնավորապես՝ արևմուտքում գտնվող Դենիզլի նահանգից մինչև արևելքում Էրզրում, ներառյալ առողջարանային Անթալիա նահանգը:

Թուրքական ավիաուղիները շաբաթ օրը հայտարարել է շուրջ 40 ներքին և միջազգային չվերթերի չեղարկման մասին։

2007-ին Ստամբուլում սպանված «Ակոս» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքի կինը՝ Ռաքել Դինքն անդրադարձել է նոյեմբերի 16-ին իր ամուսնուն սպանած հանցագործի ազատ արձակման որոշմանը:

Նա թեմայի շուրջ հեռախոսազրույց է ունեցել թուրքական ընդդիմադիր «Ժողովուրդների հավասարություն և ժողովրդավարություն» կուսակցության (HEDEP) Վանի պատգամավոր Փերվին Բուլդանի հետ:

Նախ Բուլդանը հայտնել է, որ նրանք կիսում են Ռաքելի վիշտը, որից հետո էլ Դինքի կինն ասել էր.

«Դու էլ ես նույն ցավերն ապրել: Այդ իսկ պատճառով մենք մեկս մյուսին կհասկանանք: Ես ամենից շատ տխրում եմ, որ նրանք մի գառ էլ մորթեցին: Ես ոչ մի կասկած չունեմ նրանում, որ դուք իմ կողքին եք, ես դա զգում եմ»:

Հեռախոսազրույցի հետ կապված հաղորդագրություն է տարածել նաև «HEDEP» կուսակցության մամուլի ծառայությունը, որտեղ նշվել է, որ կուսակցությունը մշտապես լինելով Դինքի ընտանիքի կողքին՝ կիսում է նրանց ցավը, ինչպես նաև որշումը համարում անընդունելի: 

Հիշեցնենք, որ Հրանտ Դինքին սպանած Օգյուն Սամասթը 16 տարի ազատազրկումից հետո ազատ է արձակվել՝ բանտում ցուցաբերած «լավ վարքագծի» համար:

Արդարադատության միջազգային դատարանն իր այսօրվա նիստում միջանկյալ միջոցներ կիրառեց Ադրբեջանի դեմ:

Որոշման եզրափակիչ մասում, մասնավորապես, ասվում է.

«Դատարանը վճռում է, որ նույնիսկ հաշվի առնելով Ադրբեջանի ներկայացուցչի ստանձնած իր կառավարության անունից հրապարակային նիստի ժամանակ հոկտեմբերի 12-ին ստանձնած պարտավորությունները՝ անշրջելի վնաս կարող է այնուամենայնիվ պատճառվել հայերի իրավունքներին, և, որ առկա է հրատապություն, քանի որ կա իրավական և վերահաս ռիսկ՝ պատճառելու վնաս այդ իրավունքներին՝ նախքան դատարանի վերջնական որոշում կայացնելը։ 

Բոլոր այս նկատառումների հիման վրա դատարանը եզրակացնում է, որ ժամանակավոր միջոց կիրառելու պայմանները բավարարված են, ուստի նախքան դատարանի վերջնական որոշման կայացումը, որպեսզի դատարանը որոշակի միջոցներ կիրառի պաշտպանելու համար Հայաստանի միջնորդած իրավունքները։ Դատարանը հիշատակում է, որ Սահմանադրության համաձայն՝ իրավունք ունի ժամանակավոր միջոցների միջնորդությունը ստանալուց հետո կիրառել միջոցներ, որոնք պահանջվել են այդ միջնորդության մեջ։

Հաշվի առնելով ժամանակավոր միջոցների պայմանները, որոնք պահանջվել են Հայաստանի կողմից և գործի հանգամանքները՝ դատարանը վճռում է, որ ժամանակավոր միջոցները չեն կարող լինել նույնը ինչ հայցվել է։ 

Դատարանը եզրակացնում է, որ որոշման մեջ նկարագրված իրավիճակի առումով նախքան գործի վերջնական կայացումը Ադրբեջանը պարտավոր է՝ 

1․ ապահովել ԼՂ-ից սեպտեմբերի 19-ից հետո հեռացած անձինք, ովքեր ցանկանում են վերադառնալ ԼՂ կարողանան դա անել արագ, անվտանգ և առանց խոչընդոտների, 

2․ ապահովել  ԼՂ-ում մնացող անձանց պարագայում սեպտեմբերի 19-ից մնացած անձանց պարագայում, ովքեր ուզում են հեռանալ՝ կարողանան հեռանալ արագ և առանց խոչընդոտների, 

3․ ապահովել այն անձանց դեպքում, ովքեր ԼՂ-ում են մնացել սեպտեմբերի 19-ից հետո կամ վերադարձել են ԼՂ, կարողանան ազատ լինել՝ առանց ուժի գործադրման և ահաբեկման, (պահպանել և չոչնչացնել գրանցման, սեփականության հաստատման, գույքի փաստաթղթերը, որոնք կան Արցախում) 

Այս իմաստով դատարանն անհրաժեշտ է համարում, որ Ադրբեջանը հավուր պատշաճի իր վարչական և օրենսդրական պրակտիկայի մեջ հարգանք տածի այդ փաստաթղթերի նկատմամբ, որոնք վերաբերում են ԼՂ-ից սեպտեմբերի 19-ից հետո հեռացած անձանց, ովքեր ցանկանում են ԼՂ վերադառնալ և նրանց համար, ովքեր մնացել են ԼՂ-ում, հաշվի առնելով հայցված և կիրառված ժամանակավոր միջոցների առանձնահատկությունները և Ադրբեջանի ներկայացուցչի ստանձնած պարտավորությունները հոկտեմբերի 12-ի նիստի ընթացքում դատարանը համարում է, որ Ադրբեջանը պարտավոր է հաշվետվություն ներկայացնել դատարանին այն քայլերի վերաբերյալ, որոնցով կապահովի ներկայացված ժամանակավոր միջոցների կիրառությունը և իր ստանձնած պարտավորությունների կատարումը այս որոշումից 8 շաբաթվա ընթացքում։ Այդ հաշվետվությունը ուղղակի դրանից հետո Հայաստանին հնարավորություն կտրվի դատարանին ներկայացնել իր մեկնաբանությունները դրա վերաբերյալ։ 

Դատարանը վերահաստատում և ուժի մեջ է թողնում դեկտեմբերի 7-ին և փետրվարի 22-ին իր կայացրած որոշումները։ Դատարանը վերահաստատում և ուժի մեջ է թողնում, որ սույն վարույթով կայացվող որոշումը որևէ կերպ կանխակալ ազդեցություն չի ունենա գործը ըստ էության քննելու դատարանի իրավազորության կամ դիմումի ընդունելիության կամ գործի վրա։ Այս որոշումը չի ազդում Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների այդ հարցերի վերաբերյալ փաստարկներ ներկայացնելու իրավունքից։

Դատարանը կիրառում է հետևյալ ժամանակավոր միջոցը

Ադբեջանի Հանրապետությունը պարտավոր է ռասսայական խտրականության ձևերը վերացնելու իր պարտավորությունների համաձայն՝ 

Ա․ ապահովել, որպեսզի այն անձինք, որոնք հեռացել են ԼՂ-ից սեպտեմբերի 19-ից հետո և ցանկանում են վերադառնալ, կարողանան դա անել ապահով, առանց խոչընդոտների և արագ, 

Բ․ ապահովել, որպեսզի այն անձինք, որոնք մնում են ԼՂ-ում և ցանկանում են հեռանալ, կարողանան դա անել անվտանգ, արագ և առանց խոչընդոտների եւ արագորեն,

Գ․ ապահովել այն անձինք, որոնք մնում են ԼՂ-ում, կամ վերադարձել են ԼՂ եւ ցանկանում են մնալ այնտեղ, զերծ մնան ուժի գործադրումից և ահաբեկումից, որը կարող է նրանց հեռանալու պատճառ դառնալ:

Ադրբեջանը պարտավոր է կոնվենցիայի համաձայն  իր ունեցած պարտավորությունների  շրջանակում  պաշտպանել եւ պահպանել  իքնության եւ անձնական գույքի փաստաթղթերն ու գրանցամատյանները, որոնք վերաբերում են առաջին կետում նշվծ անձանց եւ հավուր պատշաճի  հարգանքով վերաբերել դրանց եւ հիմք ընդունել այդ փաստաթղթերը իր օրենսդրական եւ վարչական պրակտիկայում:

Ադրբեջանը պարտավոր է հաշվետվություն ներկայացնել դատարանին այն քայլերի վերաբերյալ, որոնցով կապահովի ժամանակավոր միջոցների կատարումը եւ Ադրբեջանի ներկայացուցչի՝ կառավարության անունից՝ ստանձնած պարտավորությունների կատարումը: Դա պետք է անել այս որոշման հրապարակումից 8 շաբաթվա ընթացքում:

Հիշեցնենք, որ սա միջանկյալ միջոց կիրառելու հարցով Արդարադատության միջազգային դատարան դիմելու Հայաստանի 5-րդ միջնորդությունն է:

Սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայերի նկատմամբ սանձազերծած լայնածավալ ագրեսիայի հետևանքով 2023 թ. սեպտեմբերի 28-ին ՀՀ Միջազգային իրավական հարցերով ներկայացուցիչը Հայաստանի Հանրապետության անունից դիմում է ներկայացրել ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարան՝ Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայի շրջանակներում քննվող «Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի» գործով ժամանակավոր միջոց կիրառելու մասին խնդրանքով։

Առաջին միջնորդության առնչությամբ Հաագայի դատարանը 2021-ի դեկտեմբերի 7-ին հետեւյալ որոշումն էր կայացրել.

«Ա, բռնությունից եւ մարմնական վնասից պաշտպանի բոլոր այն անձանց, որոնք 2020-ի հակամարտության առնչությամբ գերեվարվել են եւ մնում են ազատությունից զրկված,

Բ. ձեռնարկի բոլոր միջոցները՝ կանխելու համար Ռասայական ատելության եւ խտրականության սերմանումն ու տարածումը, այդ թվում պետական պաշտոնատար անձանց եւ կառույցների կողմից՝ ուղղված հայկական, կամ ազգgյին կամ էթնիկ ծագում ունեցող անձանց

Գ. Ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ բացառելու համար հայկական մշակութային հուշարձանների պղծումը կամ ոչնչացումը կամ վնասումը, ներառյալ, բայց ոչ միայն եկեղեցիներ, պաշտմունքի այլ վայրերը, հուշարձանները, տեսարժան վայրերը, գերեզմանները: Երկու կողմերը պետք է ձեռնպահ մնան այնպիսի գործողություններից, որոնք կարող են ծանրացնել կամ բարդացնել դատարանի կողմից քննվող վեճը, կամ ավելի ծանրացնել կամ բարդացնել դրա լուծումը»:

Հայաստանը միջնորդություններ էր ներկայացրել նաեւ 2022-ի սեպտեմբերի 16-ին, 2022-ի դեկտեմբերի 28-ին:

Դատարանը այս դեպքում հետեւյալ ժամանակավոր միջոցն էր կիրառել.

«Ադրբեջանը պարտավոր է նախքան վերջնական որոշման կայացումը «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» միջազգային կոնվենցիայով իր պարտավորությունների շրջանակում ձեռնարկել  իրենից կախված բոլոր միջոցները ապահովելու համար անձանց, տրանսպորտային միջոցների եւ բեռների անխոչընդոտ տեղաշարժը Լաչինի միջանցքով երկու ուղղություններով»:

Հայաստանն իր 4-րդ միջնորդությունը ներկայացրել էր 2023-ի մայիսի 23-ին, եւ վերջապես 5-րդ միջնորդությունը ներկայացրել էր սեպտեմբերի 28-ին:

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունը ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նիստում ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ՛Բրայենի հայտարարություններին զայրույթով է արձագանքել՝ Վաշինգտոնին մեղադրելով մահկանացուների գրեթե բոլոր մեղքերի մեջ:

Բաքվում ամերիկացի պաշտոնյայի հայտարարություններն անվանվել են «միակողմանի և կողմնակալ», ինչպես նաև «հակաարդյունավետ, անհիմն և անընդունելի»։

«Մենք լսումներն ու մեկնաբանությունները համարում ենք հարված ադրբեջանա-ամերիկյան հարաբերություններին երկկողմ և բազմակողմ ձևաչափերում»,- ասված է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի հաղորդագրության մեջ։

Արտաքին գործերի նախարարությունը մեղադրել է անձամբ Օ՛Բրայենին և ընդհանրապես ամերիկյան դիվանագիտությանը «անտեսելու հիմնական խնդիրը, որը հանգեցրել է Ադրբեջանի գործողություններին» (սեպտեմբերի 19-20-ի ագրեսիան – խմբ.):

«Ավելին, շարունակում է ԱԳՆ-ն, ամերիկյան կողմը, նշելով խաղաղ գործընթացի առաջխաղացման կարևորությունը, մոռանում է նշել, որ Հայաստանը երկու ամսից ավելի չի արձագանքում խաղաղության համաձայնագրի վերաբերյալ Ադրբեջանի առաջարկներին՝ դրանով իսկ ձգձգելով գործընթացը», — նշել է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն:

«Ադրբեջանը ոչ միայն 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո, այլև իր տարածքների գրեթե 30 տարվա օկուպացիայի ընթացքում հավատարիմ է մնացել միջազգային իրավունքի և խաղաղ գործընթացի նորմերին ու սկզբունքներին։ Ընդհակառակը, ամերիկյան կողմը, լինելով միջնորդ, երբեք Հայաստանին՝ որպես տարածաշրջանում ագրեսոր և ապակայունացնող աղբյուր, կոչ չի արել գործել միջազգային իրավունքի համաձայն, դուրս բերել զորքերը Ադրբեջանի տարածքներից և վերջ տալ օկուպացիային, ինչը նաև պատասխանատվությունը դնում է ամերիկյան կողմի վրա:

Բացի այդ, ամերիկյան կողմն է նաև մեղավոր, որ չի կանխել երկակի ստանդարտները՝ լինելով անջատողական ռեժիմին աջակցող կողմ, լինելով միակ երկիրը, որը պաշտոնապես ֆինանսավորել է այս ռեժիմը և պարբերաբար հեշտացնելով իրենց ներկայացուցիչների այցելությունները և հանդիպումները Միացյալ Նահանգների պաշտոնյաների հետ»,- ասված է Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարության հայտարարության մեջ։

«Միացյալ Նահանգները, որը տարածաշրջանի երկիր չէ, իր քայլերով ու հայտարարություններով հարված է հասցնում տարածաշրջանի երկրների՝ տրանսպորտային անվտանգության ապահովման ջանքերին։ Ամերիկյան կողմը քաջ գիտակցում է, որ Հայաստանի կողմից 2020 թվականի եռակողմ հայտարարության կետից բխող պարտավորությունները չկատարելը ստիպել է Ադրբեջանին այլընտրանքային ճանապարհներ կառուցելու որոշում կայացնել։

Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն տանող ճանապարհով հարևան պետությունների, այդ թվում՝ Իրանի հետ կապի գծերի անցկացման ընթացակարգի համակարգումը Ադրբեջանի ինքնիշխան իրավունքն է։ Այս ֆոնին Ադրբեջանը ևս մեկ անգամ հաստատում է տարածաշրջանի անվտանգության համար «3+2» ձևաչափի (Ադրբեջան-Հայաստան-Թուրքիա-Ռուսաստան-Իրան) առաջնահերթությունը։ Այս համատեքստում ցանկացած մեկնաբանություն, որը վտանգում է նշված ջանքերը, տեղին չէ»,- ասված է ԱԳՆ հաղորդագրության մեջ։

Ջեյմս Օ’Բրայենի մեկնաբանությունը Բաքվում 907 ուղղման կիրառումը ժամանակավորապես կասեցնելու հարցի վերաբերյալ անվանվել է «սխալի կրկնություն», որը թույլ է տրվել 1992 թվականին Ադրբեջանի հարցում։

«2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո, երբ Ադրբեջանը աջակցեց ահաբեկչության դեմ պայքարում ԱՄՆ-ի ջանքերին, նույն թվականին ամերիկյան կողմը որոշեց ժամանակավորապես կասեցնել 907 ուղղման կիրառումը։ Ադրբեջանն էր, որ օգնության ձեռք մեկնեց ամերիկյան կողմին՝ բացելով օդային երթուղիներ և լոգիստիկ հնարավորություններ, ինչպիսին է Հյուսիսային բաշխման ցանցը:

Աֆղանստանում ամերիկյան կողմի հետ կողք կողքի կանգնած առաջին պետություններից մեկը Ադրբեջանն էր։ Միաժամանակ Ադրբեջանը դարձավ Աֆղանստանից հեռացած վերջին գործընկեր երկիրը։ Սակայն պարզվում է, որ ամերիկյան կողմը միշտ ժամանակավոր է համարել Ադրբեջանի աջակցությունը, սակայն չպետք է մոռանալ, որ պատմությունը կարող է կրկնվել։ Ամերիկյան կողմի նման անխոհեմ արարքը 907-րդ ուղղման կատարումը ժամանակավորապես կասեցնելու հարցում չարամիտ քայլ է Ադրբեջանի դեմ»,- համարել են Բաքվում։

Ավելին, «Ադրբեջանի կողմից ուժի կիրառումը խարխլել է վստահությունը և կասկածներ է առաջացրել Հայաստանի հետ համապարփակ խաղաղության հաստատման Բաքվի հանձնառության վերաբերյալ» արտահայտությունը ոչ մի արժեք չունի՝ հաշվի առնելով, որ հենց Ադրբեջանն է դարձել գրեթե 30 տարվա ագրեսիայի և ուժի կիրառման զոհը։ Ադրբեջանը, ՄԱԿ-ի կանոնադրության 51-րդ հոդվածի համաձայն, ևս մեկ անգամ ընդգծում է, որ իր ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու համար ունի ուժ կիրառելու օրինական իրավունք»,- եզրափակում է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն։

Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանը գտնվում է իր 16-դարյա պատմության ամենամեծ գոյութենական սպառնալիքի ներքո, և Էքզիստենցիալ-տարածքային վտանգը լիովին տարածվում է Երուսաղեմի բոլոր քրիստոնեական համայնքների վրա։ Այս մասին է ահազանգում Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանի դիվանապետ Աղան Գոգչյանը։

Անդրադառնալով «Կովերի պարտեզ»-ը վարձակայության տալու գործարքը կասեցնելուն՝ նա նշել է. «Հայոց պատրիարքարանը վերջերս չեղարկել է կեղծ ներկայացուցչությամբ, անհարկի ազդեցությամբ և անօրինական օգուտներով պատված պայմանագիրը:

«Չեղարկմանն օրինական պատասխան տալու փոխարեն՝ կառուցապատողները, որոնք փորձում են շինարարություն իրականացնել «Կովերի պարտեզ» կալվածքում,  ամբողջությամբ անտեսել են Պատրիարքարանի օրինական դիրքորոշումն այս հարցում, ընտրել են սադրանքի, ագրեսիայի հրահրող մարտավարություն, ներառյալ սեփականության ոչնչացումը վարձու, զինված սադրիչների միջոցով։

Վերջին օրերին Երուսաղեմի հայկական թաղամասի տարածքում ասֆալտի ահռելի հեռացումն իրականացվել է առանց Երուսաղեմի քաղաքապետարանի, կառուցապատողի և ոստիկանության թույլտվության։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ ոստիկանությունն, այնուամենայնիվ, վերջին մի քանի օրերին նախընտրել է հայ համայնքի բոլոր անդամներից պահանջել ազատել տարածքը։

Մենք խնդրում ենք Երուսաղեմի ողջ քրիստոնյա համայնքներին այս աննախադեպ ժամանակներում կանգնել Հայոց պատրիարքարանի կողքին, քանի որ սա ևս մեկ հստակ քայլ է, որը ձեռնարկվել է Երուսաղեմում և Սուրբ Երկրում քրիստոնյաների ներկայությունը վտանգելու ուղղությամբ»,- գրել է Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանի դիվանապետը։

«Կովերի պարտեզ» գտնվում է պատմական Սիոն լեռան վրա, Երուսաղեմի հայկական թաղամասի հարավարևմտյան անկյունում:  «Կովերի պարտեզ» կալվածքի վերաբերյալ 2021թ․ հուլիսի 8-ին ստորագրված համաձայնագրով թաղամասի մի հատված պատրիարքարանը 99 տարով վարձակալության էր հանձնել իսրայելական ընկերությանը: Երուսաղեմի հայկական համայնքը մի քանի բողոքի ցույցեր է կազմակերպել, հայտարարություն տարածել՝ Հայոց պատրիարքին կոչ անելով չեղարկել «Կովերի պարտեզ» կալվածքի գործարքը և առաջարկելով այդ հարցում համայնքի աջակցությունը։ Դեռևս 2021թ նոյեմբերին Մայր Աթոռում Գերագույն հոգևոր խորհուրդը քննարկել էր Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանի կողմից «Կովերի պարտեզ» կալվածքի վարձակալության հանձնելու խնդիրը և կոչ էր արել չեղարկել այդ որոշումը։ 

Այս տարվա նոյեմբերի 1-ի Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքությունը նամակ է ուղարկել Xana Gardens Ltd-ին՝ հայտնելով, որ չեղարկել է Երուսաղեմի Հին քաղաքի հայկական թաղամասի «Կովերի պարտեզ» կալվածքի վերաբերյալ 2021թ․ հուլիսի 8-ին ստորագրված համաձայնագիրը։