Քայքայիչ պաշտամունքներից տուժածների օգնության և վերականգնողական կենտրոնի նախագահ Ալեքսանդր Ամարյանը և քահանա Լևոն Մաիլյանն այսօր դեռահասների թեման քննարկելիս դժգոհեցին դպրոցից, կառավարությունից, ընտանիքներից, սակայն դժգոհության մեխը երտասարդներին շեղող շարժումներն էին, որոնցից էմոներ կոչվողները Հայաստանում հայտնվել են 2004 թվականից: Ըստ ՀԿ-ի նախագահի` նրանք թեպետ գրանցված չեն, իրենց բավականին ազատ են զգում և արդեն բանն հասել է այնտեղ, որ լուրջ վտանգ են ներկայացնում։ Էմո դառնում են 13 տարեկանից սկսած։

Եվրոպայում արդեն 10 տարի է` այդ շարժումը կա: 1960-70ական թվականներից Վաշինգտոնում առաջացավ էմոների խումբը, ապա Ռուսաստանի միջոցով նրանք եկան Հայաստան: էմոյի ներկայացուցիչները հագնում են վարդագույն և սև հագուստ, կրում են կրծքանշաններ`դագաղի, գանգերի, սատանայի,ոսկորների պատկերներով: Էմոները ռոքի սիրահարներ են։ Նրանք հիմնականում խնդիրներ ունեն ծնողների հետ, քանի որ վերջիններս չեն հասկանում իրենց:

«Նրանք այն մարդիկ են, ովքեր մինչև 17 տարեկան պետք է փորձեն ինքնասպանություն կատարել: Նրանք ոչնչով չեն տարբերվում աղանդավորներից: Սատանայապաշտները չեն գնում ինքնասպանության, այլ` մղում են դրան: Այսօր սատանայապաշտները մեր ոսկե երիտասարդությունն է: Էմոների և սատանայապաշտների տարիքները նույնն են» -պարզաբանեց Ամարյանը:

Պարզվում է, Հայաստանում կա սատանայապաշտների աստվածաշունչը ռուսերենով և հայերենով:

Ըստ կենտրոնի տվյալների` 2006 թվականին նրանց կողմից առաջին անգամ ինքնասպանության փորձ է կատարվել: Ըստ պարոն Ամարյանի`այսօր Էմոներ կան ցանկացած դպրոցական հաստատություններում: «Պետք է գտնել պրոբլեմը և լուծել այն: Դրա համար, նախևառաջ, անհրաժեշտ են հոգեբաններ: Այսօր Հայաստանում չկա ոչ մի կարգին մասնագետ»:

Քահանա Մաիլյանը կարծում է, որ ամեն ինչ սկսվում է ընտանիքների մոդեռնացումից, ու ասում, որ պետք է անել հնարավորը, որպեսզի մեր

ընտանիքները չդառնան եվրոպական: Իսկ առաջին հերթին դպրոցներում պետք է ուժեղացնել քրիստոնեական ուսմունքը:

«Ծնողի և երեխայի մեջ պետք է կապ լինի: Ծնողն ինքը երեխային առաջինը պետք է տանի հոգեբանի մոտ»- համոզված է տեր հայրը: Նա դժգոհեց, որ պետական մակարդակով ոչինչ չի արվում.« Մենք միայն պահանջում ենք եկեղեցուց, սակայն ոչինչ չենք անում ի բարօրություն եկեղեցու»:

Բանախոսները դժգոհեցին նաև ժողովրդի իրազեկման մակարդակից, հատկապես ԶԼՄ- ներից ,որոնք ասում են այն, ինչ ցանկանում է կառավարությունը:

Նրանց խոսքերով` պետական մարմինները, ոստիկանությունը ևս իրենց տեղում չեն ու կարծում են` մեկ — երկուսին բռնելով կարող են հարցին լուծում տալ, մինչդեռ մեկի փոխարեն գալիս է 10 հոգի:

Եկեղեցու սպասավորը վստահ է, որ եթե կապված ես եկեղեցու հետ, ուրեմն կապված ես անվտանգության գոտիով:

Ըստ նրա` 18 տարեկան տղան պետք է բանակում ծառայի և կռվի թուրքի դեմ, այլ ոչ թե ինքնասպանություն գործի:

Ամարյանն էլ որպես առաջադեմ ՀԿ-ի ներկայացուցիչ, հակադարձեց, թե 18 տարեկան տղան ոչ թե պետք է կռվի թուրքի դեմ, այլ պետք է կոփվի, պաշտպանի մեր հողը:

Սակայն մի հարցում երկուսն էլ համամիտ էին .«Ռուսաստանում չեն թողնում տպագրել կամ հեռարձակել այնպիսի տեղեկություններ, որոնք ազդում են ուղեղի վրա, իսկ Հայաստանում փող ես վճարում և անում սրտիդ ուզածը»:

Նրանց կարծիքով`« Ցանկացած մարդու կարելի է կարդալ, էլ ինչու տանել հոգեբուժարան ու սարքել բանջար: Հոգեբուժարանում հիվանդներին չեն բուժում: Զանազան շարժումները հոգեորսության արդյունք է: Եթե ուզում ենք վարակին հաղթել, պետք է իմանալ, թե որտեղ է դրա արմատը»:

Օրերս, չգիտես ինչու, գրեցի «Կարմիր խնձորի» ավանդույթի մասին` չիմանալով, որ ես ու Ռաֆայել Նահապետյանը մեկ — երկու օրվա տարբերությամբ խոսելու ենք նույն հարցի մասին, բայց տարբեր տեսանկյուններից:

Ես ասում էի, որ դա ամոթ ու այլևս անպիտան երևույթ է, նա ասում է՝ պետք է լինի ու դեռ ամրապնդվի։

Պատմական գիտություների դոկտոր, պրոֆեսոր, ԵՊՀ հնագիտության ու ազգագրության ամբիոնի դասախոս, ազգագրագետ Ռաֆայել Նահապետյանի հանդիպումը լրագրողների հետ ևս մի անգամ սևեռեց ԶԼՄ-ների ու Ֆեյսբուքահայության ուշադրությունը մեր հիմար ադաթների վրա: Նա խոսեց հայկական հարսանիքի և ավանդույթների պահպանման հարցի մասին:

Նախ անհասկանալի էր, թե ազգագրագետը ո´ր ավանդույթներն էր ուզում պահպանված տեսնել` քրիստոնեական մշակույթի՞, թե՞ հեթանոսական ժամանակաշրջանի։ Եվ արդյո՞ք այդ ավանդույթները եթե անգամ պահպանվեն, չեն լինի բովանդակությունից զուրկ, լոկ ձևական մի բան, որից , ըստ իս, որքան շուտ ազատվենք, այնքան լավ։

Հնագետը ցավով նշեց այն փաստը, որ հեթանոսական ժամանակաշրջանի ծիսակատարություններին պատմագիրները կարևորություն չեն տվել: Եվ այդ ժամանակահատվածին վերաբերող տվյալները մեզ միայն հին հունական ու հռոմեական պատմագիրների գործերից են հասել: «Հեթանոսական սովորույթներից էին նաև տագրամուսնությունը կամ քենամուսնությունը ( ամուսնու մահից հետո տագրոջ հետ ամուսնանալու սովորույթը, կնոջ մահվան դեպքում` կնոջ քրոջ), հարսի գնման և փախցնելու ավանդույթները»,- ասաց Նահապետյանը:

Սրանցից ո՞րն է ուզում պահպանված տեսնել պրոֆեսորը։

Նրա խոսքերով, հեթանոսության ժամանակ կինը կարող էր 2-րդ կամ նույնիսկ 3-րդ տղամարդու հետ ամուսանանալ. այսինքն բազմակնությունը նույնպես ընդունելի էր: Բազմաթիվ տվյալներ վկայում են այն մասին, որ այդ ժամանակահատվածում Անահիտ աստվածուհու համար հայ աղջիկները իրենց կուսությունը զոհաբերում էին օտարերկրացիներին:

Չէ, սա մեզ ձեռ չի տալիս, չենք վերականգնի. սխալ է եղել, ո՞նց թե կինը 2-3 ամուսին ունենա… Սա անցանք, լավ է, որ չեն պահպանվել: իսկ կուսության զոհաբերումը այսօր հայ կանայք հենց էնպես չեն անում. ավելի շուտ ամուսնանում են օտարների հետ` գերադասելով նրանց մեր խեղճացած ու անփող տղամարդկանցից։

Այսօրվա հարսանիքները ավանդական հայկական հարսանիքների ընդամենը մի փոքր մասն են կազմում:
Բանախոսը նշեց, որ ժամանակին հայկական հարսանիքը 7 օր է տևել: Չեն պահպանվել տաշտադրոնքի և մսացուի ավանդույթները:

Այս ավանդույթն էլ վերականգնելը ֆանտաստիկայի ժանրից է, նամանավանդ հասարակ մահկանացուի համար։

Հնագետին ուրախացնում է այն փաստը, որ գյուղական վայրերում ինչ-որ չափով պահպանվել են հարսանեկան ավանդույթները: Դրանցից է քավորի ինստիտուտը:

Նահապետյանը նշեց, որ անցյալում քավորը բազմաթիվ պարտականություններ ուներ, որոնց թվում, օրինակ, աղջկա ընտրությունը ու նույնիսկ մանկածնությունն ապահովելը:

«Մանկածնությունն ապահովելը»… Մի քիչ բարդ է պատկերացնել:

Ազգագրագետը դրականորեն է վերաբերվում օժիտի ավանդույթին: Նրա կարծիքով հարսի ծնողները նույնպես պետք է նորապսակներին աջակցություն ցուցաբերեն:

Հետաքրքիր է` սա և՞ս հեթանոսական ժամանակներից մնացած ավանդույթ է, և ինչպիսին էր այդ ժամանակ օժիտը. արդյո՞ք այսօրվա աղջկա բուհական դիպլոմով ու վեց-վեց սրբիչներով, նաև կահույքով, ավտոմեքենայով։

Բանախոսը նաև կարմիր խնձորին անդրադարձավ և շեշտեց, որ դա հայերին բնորոշ և հարազատ իրողություն է և ավելի կայուն կերպով է պահպանվել, քան որևէ այլ ժողովրդի մոտ: Նահապետյանը տեղյակ է, որ այս դարում շատերը արհեստական ճանապարհով են կուսությունը վերականգնում, սակայն վերջինիս կարծիքով ազատ սեռական կապը բազմաթիվ հիվանդություններ կարող է առաջ բերել:

Ստացվում է,որ մեր տղաները, եթե օգտվեն մարմնավաճառների ծառայություններից, ավելի ապահով կլինի ազգի ապագան: Ոչ վարակ կլինի, ոչ հիվանդություն: Ու հետո ձեր պահած-պաշտած աղջկան մարդի տվեք էդ տղեքին, ու հետո թող նրանք սեռավարակներ ձեռք բերեն հենց իրենցից, ու հետո անպտուղ դառնան, ու հետո էլ մեղադրեն աղջկան, որ չբեր է:

Իսկ էդ նույն ավանդույթը տղաներին չի արգելում սեռական կյանքով ապրելը, ավելին` մղում է դեպի տղամարդու արևելյան տիպ, ավելին` մեզանում եվրոպական ու ասիական մենթալիտետի խառնուրդը բերում է մի պատկեր, որ չի կարելի ողջունելի համարել։

Կարմիր խնձորի և բոլորիս հայտնի սավանի հետ կապված արարողությունը, ըստ Նահապետյանի, սկեսուրներին երջանկությունից 7-րդ երկինք է հասցնում, քանի որ վերջիններս կարող են բոլորին տեղեկացնել իրենց որդու ճիշտ ընտրության մասին:

Զոքանչը ո՞նց է 7-րդ երկինք հասնում. էդ ավանդույթների մեջ չկա՞:

«Պետք է պահպանվեն հայկական ավանդույթները, բարքերը. դրանց արագ փոփոխման և վերացման հետևանքն է, որ այսօր չունենք հայկական ամուր ընտանիքներ»,- իր խոսքը եզրափակել է Ռաֆայել Նահապետյանը:

Ես կասեի` հայկական հեթանոսականի և քրիստնեականի միջև տարուբերվող ավանդույթներին գերի լինելու պատճառով է, որ մենք չունենք հայկական ամուր ընտանիքներ, դրանք են մեզ դարձնում վախկոտ ու ստոր, երկերեսանի ու ստախոս, կեղծավոր ու շողոքորթ: Դրանք են ստիպում կուսաթաղանթներ կարել` խաբեությունից սկսելով ընտանեկան կյանքը:

Ես հուսով եմ, որ Ռաֆայել Նահապետյանն ուղղակի հաջող կատակ է արել` ուշադրություն սևեռելու համար մեր ազգի` ավելորդ ավանդապաշտությանը գերի լինելու հակման վրա: Հակառակ դեպքում, զարմանալի է, թե ինչպես է նա ազգագրագետ, եթե չգիտի` ինչ է պետք իր ազգին` այսօր բոլոր ազգերի կողքին արժանապատիվ գոյատևելու համար: Ավանդույթներից չէ, որ պետք է կառչել, այլ պետք է ուղղորդել ողջ մտավոր պոտենցիալը, մեր հայտնի մարդկանց անունն ու հեղինակությունը` խելամիտ խորհուրդներ տալու մեր մոլոր ազգին ու հասկանալու, որ կարևորը բանականությունն է, ընտրության իրավունքն ու ազնիվ ապրելակերպը: Մինչև չդադարենք ինքներս մեզ խաբել, լավ օր չենք ունենա հաստատ: Ու միակ ճանապարհը այս տարբերակում ես տեսնում եմ ազգի խաղաղ ասիմիլյացիայի մեջ: Ընտրեք՝ ավանդապաշտությո՞ւն, թե՞ առաջընթաց:

Ասուլիսը պատմեց Ալիսա Շեկոյանը

Մեկնաբանեց Լուսինե Վայաչյանը

Շատ հարմար է ապրել մի շենքում, որի տակ խանութ կա, ավելի լավ, եթե դա սուպերմարկետ է, բայց Կոմիտաս 54/1 բնակիչները բոլորովին ուրախ չեն այդ հանգամանքից, քանի որ նրանց բակը վեր է ածվել աղբանոցի:

Սա SAS-ի բակի կողմն է: Ամենուր թափթփած են արկղեր, զանազան տարաներ, ժամկետն անցած սննդի մնացորդներ, որոնք հոտում են, գրավում «բոմժերին» ու թափառական շներին: Սուպերմարկետը սեփական աղբամաններ չունի, իր աղբը թափում է բակում տեղադրված 3 բավականին փոքր աղբամանների մեջ:

SAS սուպերմարկետների ցանցը համարվում է քաղաքակիրթ, բարձր որակի սպասարկում ու ապրանքի տեսականի ունեցող խանութների ցանց: Ինչպե՞ս կարող էր խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտը թույլ տալ այսպիսի իրավիճակ: Շենքի բնակիչ Վարդի Քեշիշյանի խնդրանքով ես սկսեցի պարզել իրողությունը:

«Մեր բակը դառել է աղբանոց, մուտքն է փակվում, աղբահանող մեքենաները, որոնց համար նրանք ասում են, որ վճարում են, տանում է միայն տնտեսական աղբը՝ արկղերը, պլաստիկե տոպրակներն ու զանազան այլ տարաներ: Ժամկետանց սնունդը ևս թափվում է մեր բակում, ու երբ վերևից հավաքում ու տանում են էդ տարաները, հոտած սննդի հոտն տարածվում է բակով մեկ: Հակասանիտարական վիճակ է բակում: Ես արդեն մեկուկես ամիս է փորձում եմ ինչ-որ բան կարգավորել, դիմել եմ և´ SAS-ի ղեկավարությանը, և´ համատիրություն, և´ կոմունալ ծառայությունների վարչություն, որը զբաղվում է աղբահանության կազմակերպմամբ: SAS-ում առաջին անգամ քաղաքավարի արձագանքեցին, ասացին, որ կշտկեն, կկարգավորեն: Որոշ ժամանակ անց, տեսնելով, որ ոչինչ չի փոխվում նորից դիմեցի: Այս անգամ պակաս բարեհամբույր ընդունելության արժանացա: Առաջարկեցի Գրիբոյեդովի նրբանցքում տեղադրել խանութի համար աղբամաններ, առաջարկս համարեցին խելքին մոտ ու ասացին, որ ընթացք կստանա: Բայց մինչ օրս շարունակում են աղբը թափել շենքի աղբանոցը: Դիմեցի համատիրություն, այնտեղ ինձ ասացին. «Գիտե՞ս ում հետ ես ոտք գցում»: Ասացին, որ խանութն իրենց ոչինչ չի վճարում: Մենք ի՞նչ անենք, մենք ինչի՞ պիտի մեր օրը սկսենք ու վերջացնենք աղբակույտի կողքին: Երեկոները թափառական շներից ու բոմժերից ենք վախենում, որոնք գալիս են աղբը քրքրելու:

Արաբկիրի կոմունալ վարչությունն ասաց, որ եթե աղբահանությունը ժամանակին կատարվում է, ապա դա իրենց պրոբլեմը չէ:

SAS-ի տնօրինությունը` ի դեմս աշխատակցուհի Էլենի ինձ ասաց, որ այդ բակն աղբանոց էր մինչև իրենց այդ շենքում հաստատվելը, ու իրենց վճարած ամսական 90 000 գումարի շնորհիվ, շենքի բակից աղբը տեղահանվում է օրական երկու անգամ: Նրանք պայմանագիր ունեն աղբ տեղափոխող կազմակերպության հետ:

Այդ կազմակերպությունը, ինչպես պարզեցի, «Էկոառ»-ն է, որը զբաղվում է «լայնածավալ ու շինարարական աղբի տեղափոխմամբ», այսինքն՝ փչացած մթերքի տեղափոխումը, եթե այն կոնկրետ արկղերի վրա չի, կամ թափթփած է կողքերը, նրանց պայմանագրային պարտավորությունների մեջ չի մտնում: Նաև պնդում է, որ իրենց կողմից բակը չի աղտոտվում, աղբը նետվում է միայն տեղադրված 3 արկղերի մեջ, ինչին հակադարձնում են բնակիչները, ասելով, որ նույնիսկ տեխնիկական աշխատողներն են խանութի աղբը խանութի հետնամուտքի փոքրիկ դռնակից դուրս շպրտում: «Էկոառ»-ում ասացին, որ նրանց մեքենաները գրաֆիկով են աշխատում, ու իրենց կողմից սպասարկվող յուրաքանչյուր տնտեսվարող սուբյեկտ գիտի իր ժամը, և կարող է նման անախորժություններից խուսափելու համար հավաքել իր աղբը խանութի ներսում, ու հետո միանգամից բեռնել աղբատարի մեջ: Գրիբոյեդովի նրբանցքում հատուկ SAS-ի համար մեծ կոնտեյներներ տեղադրելու առաջարկս խանութի ղեկավարության ընդունվել է։ Ինձ այսօր հեռախոսով SAS ցանցի տնօրինության անունից հայտնեցին, որ մոտ ժամանակներս աղբահանության վիճակը կկարգավորվի. Տնօրինությունը կդիմի քաղաքապետարան՝ կոնտեյներներ տեղադրելու պահանջով: Սպասենք՝ տեսնենք:

Քաղաքակիրթ երկրներում աղբահանության հարցը վաղուց կարգավորված է: Փողոցներում դրված են մարդաբոյի՝ տնտեսական թափոնների ու մթերքի մնացորդների համար առանձին հատկացված կոնտեյներներ, բնակչությունն էլ գիտակից է, մերոնց նման իր տան շեմից աղբը մաքրող ու հարևանի դռան դեմը քշող չի՝ ամեն տեսակի աղբ գցում է իրեն հատկացված տեղը: Եթե ժողովրդից մեկ առ մեկ չենք կարող պահանջել հետևել քաղաքակրթության նորմերին, ապա տնտեսվարող սուբյեկտներից ու կազմակերպություններից պարտավոր ենք՝ մե´ր քաղաքն է, մե´նք պիտի հետևենք ու տեր կանգնեք մեր քաղաքի մաքրությանը:

Շենքերի աղբարկղերը իրենց թափոնների համար միայն SAS-ը չի օգտագործում, ուղղակի մեծ սուպերմարկետի աղբը շատ է, ու հասցրած անհարմարություններն էլ հետը, դրա համար էլ բողոք է առաջացրել: Բայց այն, որ քաղաքում աղբահանությունը մնում է շատ ցածր մակարդակի, որ մենք բոլորս ամեն օր հայհոյելով չգիտես ում, իսկ եթե չգիտես ում, ապա՝ իշխանություններին, անցնում ենք աղբակույտերի մոտով, փաստ է: Այս կոնկրետ դեպքը բարձրաձայնելով, երկու-երեք օր բոլոր պատասխանատու կառույցները՝ քաղաքապետարանի կոմունալ վարչություն, սուպերմարկետ, աղբահանող կազմակերպություն խառնելով իրար հարցը գոնե լսելի դարձավ: Մենք հետամուտ կլինենք, թե ինչպե՞ս է կատարում SAS-ն իր խոստումը, ու տեղյակ կպահենք ընթերցողին:

Յուրաքանչյուր երկրի քաղաքակրթության մակարդակը որոշվում է իր հանրային տարածքների աղբատեղերի, զուգարանների մաքրության շեմով: Ու մինչև այդ տարածքը չմաքրվի՝ մենք չենք մաքրվի:

Լուսինե Վայաչյան

Հ.Գ. Երեկոյան դեմ, երբ գնացի լուսանկարելու, Վարդն ասաց, որ այսօր երեք անգամ են տեղափոխել աղբը, բայց բակն էլի կեղտոտ է՝ հոտած մթերք կա թափթփած, աղբարկղերն էլ լիքն են, այսինքն` տարել են միայն SAS-ի տարաները: Արաբկիրի կոմունալ վարչությունը, ասելով, որ իրենց պարտավորությունը կատարում են , սուտ դուրս եկավ, որովհետև շենքի աղբը այդ պահին դեռ տեղում է (լուսանկարները կցված են):

Վերջին շրջանում բավական ակտիվ խոսակցություններ էին շրջանառվում, թե հարկային մարմիններն ինտենսիվ ստուգումներ են սկսել Արարատի մարզում գտնվող Հովիկ Աբրահամյանին պատկանող օբյեկտներում:

Ազգային ժողովի խոսնակը հատկապես ԲՀԿ ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանին խնամիանալուց և քոչարյանական խաղեր տալուց հետո մի տեսակ ընդգրկվեց ՀՀ «հալածյալների» ցանկում և եթե այս տեմպերով շարունակվի, չի բացառվում, որ մի օր էլ նա դառնա թունդ ընդիմադիր կամ հռչակվի ՀՀ հերթական «քաղբանտարկյալ»:

Տեսնենք, թե ի՞նչ ստուգումներ են և արդյո՞ք իրականությանը համապատասխանում են դրանց վերաբերյալ խոսակցությունները: Մենք նախ փորձեցինք Պետեկամուտների կոմիտեից հավաստի ինֆորմացիա ստանալ (որպեսզի հետո չմեղադրվենք ստահոդ լուրեր փոխանցելու մեջ) կատարված ստուգումների վերաբերյալ, թե մարզի ո՞ր օբյեկտներն են ստուգվել, չարաշահումներ հայտնաբերվել են, թե ոչ, եթե այո, ապա ի՞նչ կարգի, սակայն ՊԵԿ լրատվական ծառայությունը` իր աշխատաոճին հավատարիմ, այդպես էլ անպատասխան թողեց հարցումը, թեև չբացառեց էլ, որ մոտ ապագայում առաջադրված հարցերի պատասխաններն անպայման կլինեն։

Այդպես, պաշտոնական տեղեկատվություն չստանալով, փորձեցինք հասկանալ, թե այդ ի՞նչ ստուգումներ էին, որ նախաձեռնել էին առյուծի սիրտ կերած հարկային մարմինները, և ի՞նչ առնչություն ունի այս ամենի հետ ԱԺ նախագահը։

Ասում են` Ազգային ժողովի ներկայիս խոսնակն իր գործարար տաղանդը դրսևորել է դեռ վաղ երիտասարդության շրջանում` Երևանում ծաղիկ ծախելով: Ասում են, որ ճարպկությունը` իր առաջխաղացման գրավականը, նա դրսևորել է դեռ այն ժամանակ, երբ օպերայի մոտ իր մայրիկի հետ ծաղիկ էր վաճառում։ Այն ժամանակ դա հարգանքի արժանի վաստակ չէր, և Սերգեյիչն էլ ոստիկան չէր, ու շարքային ոստիկանները արգելում էին մարդկանց փողոցային առևտուրը: Ու քանի որ Բեգլարյանն էլ թաղապետ չէր, հայհոյելով քշում էին նրան տարածքից. չանցած երկու րոպե, ժիր պատանին ծաղիկներով հայտնվում էր նույն Օպերայի հակառակ կողմում և շարունակում իր գործունեությունը: Այսօր Աբրահամյանն արդեն միայն հարսանեկան արարողությունների ծաղիկների վրա հազարավոր դոլարներ է ծախսում:

Արտաշատի գինու գործարանը վաճառելուց հետո Արգամիչը իր հայրենի գյուղում կառուցեց Մխչյանի գինու և կոնյակի գործարանը: Մարզում Աբրահամյանների սեփականության ցանկում կան նաև ավազի հանքեր, որտեղից օրական 40 մեքենա ավազ է վաճառվում: Նախկինում Աբրահամյանը գյուղապետերին պարտադրում էր իր հանքերից գնել նաև ավազի խոշոր մնացորդները և օգտագործել որպես շեբեն, սակայն, հիմա այլևս դրանք հատուկ տեխնոլոգիայով մանրացվում են և շատ ավելի թանկ գնով վաճառվում շինարարական կազմակերպություններին` գյուղապետերին ազատելով գոնե այդ գլխացավանքից:

Արարատում ասում են, որ իր ունեցվածքի մեծ մասին Աբրահամյանը հասել է սրանից-նրանից խլելու ճանապարհով. վկան` այլևս հանգուցյալ նրա առաջին գործընկերը`գինեգործ Զորիկը, որի մահից հետո Աբրահամյանն իր դստերը կնության տվեց նրա տղային:

ԱԺ խոսնակը մարզում հասցրել է իրենով անել նաև հարյուրավոր հեկտարներով հողակտորներ` մոտավորապես խոսվում է 700-800 հա մասին: Աբրահամյանը 50 տոկոս փայատեր է նաև մի շարք գազալցակայաններում:

ԱԺ խոսնակը բավական օրիգինալ կարգ է մտցրել մարզում. եթե որևէ մեկը ցանկանում է գործ սկսել, ապա դրա ամենակարևոր նախապայմանն է` բոլոր աշխատանքները, ներդրումները սեփական ուժերով կատարել-հաղթահարելուց հետո Աբրահամյանին «պրիզնատ գալ» որպես փայատեր։

Սա բավական ընդունելի մոտեցում է Հայաստանի Հանրապետությունում` որոշ ժամանակից սկսած, նման մարտավարությամբ են գործում գրեթե բոլոր տեղական ֆեոդալները, այնպես որ Մխչյանի հերոսը չէր կարող բացառություն լինել:

«Չկա էստեղ մի բան, որ նա փայ չունենա»,- ասում են արտաշատցիները:

2007թ. Հանրահավաքներից մեկում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը դեռ ՀՀ փոխվարչապետի աթոռի շեմը հաղթահարած Հովիկ Աբրահամյանի մասին ասել է: «Փորձեք հիշել կամ պարզել, թե ո՛ր կենդանակերպի նշանի տակ ծնված երջանիկին են պատկանում թեկուզ Խորհրդային Հայաստանի վարչական միավորներից մեկի՝ Արտաշատի շրջանի հետևյալ ձեռնարկությունները. Արտաշատի գինու գործարանը, նույն քաղաքի մեխանիկական գործարանը, Շահումյան գյուղի շարժական մեքենայացված շարասյունը, այդ գյուղում տեղակայված գյուղշին 5-րդ տրեստի ավտոպարկը, Արտաշատի «Սիրիուս» գործարանը, Արտաշատի կենցաղսպասարկման շենքը՝ վերածված կազինոյի, «Արտաշատ» գաստրոնոմը, Արտաշատի հին բաղնիքը, նույն քաղաքի հյուրանոցի ռեստորանը, Մխչյան գյուղի գինու գործարանը, շրջանի բոլոր գազալցակայանները, Մխչյանի ավտոձեռնարկությունը, Մխչյանի բետոնի գործարանը, Արաքս գետի երեք ավազահանքեր, հազարավոր հեկտար կազմող հողատարածքներ ու հանքավայրեր Նարեկ, Քաղցրաշեն, Ուրցաձոր, Գոռավան գյուղերում և Արարատի մարզի այլ բնակավայրերում»:

Հենց այս ամենը հաշվի առնելով էլ հարց է ծագում` ի՞նչ ստուգումների մասին կարող է խոսք լինել. Պետեկամուտների կոմիտեի սովորական ստուգումները, որ նրանք պարտավոր են ժամանակ առ ժամանակ կատարել այս կամ այն մարզում, կարելի է հանգիստ խղճով որակել զուտ Աբրահամյանների ունեցվածքի ստուգում, քանի որ Արարատի մարզում շատ քիչ օբյեկտներ կհանդիպես, որոնցում ԱԺ նախագահը մաս չունենա: Այստեղ ՊԵԿ-ը, ինչ էլ անի մեխանիկորեն որակվելու է ոտնձգություն և փորձ` ճնշելու քոչարյանական թևին պատկանող և Գագիկ Ծառուկյանի խնամիության պատվին արժանացած Աբրահամյանին: Այլ հարց է, որ Պեկ-ին այդքան էլ հաճախ «դաբրո» չի տրվում քիթը խոթել ԱԺ նախագահի բիզնեսների մեջ ու նման հազվադեպ փորձերը անմիջապես քաղաքական աստառ են ստանում։

Իսկ արարատցիներն առանձնապես չեն ըմբոստանում Աբրահամյանի փայատիրական նկրտումների դեմ և ենթարկվում են մարզում նրա հաստատած կարգուկանոնին` հասկանալով, որ մի բան է` Հայաստանում լինել շարքային քաղաքացի — գործարար, այլ բան` ունենալ նման հզոր ու ճարպիկ պաշտպան:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ

Հեքիաթը սկսենք նրանից, որ երևանի նույնիսկ կենտրոնում աշխատանքային ժամի ավարտի հետ, երթուղային տաքսիների քանակը կտրուկ նվազում է։ Իսկ երեկոյան 23 –ից հետո դրանք դառնում են սև աղվես։ Այս մասին Երևանի քաղաքապետարանի տրանսպորտի վարչության պետը` Արմենակ Ադամյանը, ունի իր կարծիքը։

-Պարոն Ադամյան, Ձեր ղեկավարած վարչությունը արդյոք վերահսկողություն իրականացնու՞մ է մայրաքաղաքի տրանսպորտի նկատմամբ, կանոնակարգման ի՞նչ լծակներ, մեխանիզմներ ունեք: Հատկապես երթուղայինների աշխատանքը, պետք է որ համաձայնեք, ուղղակի խայտառակություն է մեր մայրաքաղաքում:

-Ես Ձեզ ասեմ, էդքան էլ էնպես չի, որ խայտառակություն է, ուղղակի տրանսպորտային համակարգը միշտ այն համակարգն է, որ խոցելի է, միշտ կարելի է գտնել թերություններ, միշտ անբավարարվածության խնդիր կա հասարակության կողմից: Օրնիբուն աշխատում է տրանսպորտի վարչությունն իր ամբողջ համակարգով` էլեկտրոտրանսպորտ, տրոլեյբուսներ, միկրոավտոբուսներ, ավտոբուսներ, մետրոպոլիտեն:

-Բոլորը Ձեր վարչության վերահսկողության տա՞կ են:

-Այո´, այդ բոլոր ստորաբաժանումները, բացի տաքսիներից: Մենք գիշեր թե ցերեկ ուշադրության կենտրոնում ենք պահում այդ ամենը: Որ ասենք շատ խառնաշփոթ վիճակ է, դա այդպես չի, մենք ուզում ենք լավ լինի, դժվարության չհանդիպենք, այդպես հնարավոր չի: Ինչ վերաբերում է մետրոպոլիտենին` այն միջազգային զարգացման բանկից որոշակի ֆինանսական աջակցություն է ստացել մեր կառավարության միջոցով։ Այժմ վերանորոգում է վագոնները, շարժակազմը, չնայած վիճակը այսօր կարելի է բավարար համարել, բայց ավելի կլավանա: Էնպես որ, պետք է մեր հասարակայնությունը գիտակցի, որ քաղաքապետարանը, հանձինս քաղաքապետի, օրնիբուն մտածում է առաջնակարգ տրանսպորտի խնդիրների լուծման հարցով և ամեն ինչ պետք է դեպի լավը գնա:

-Ա´յ, էդ գիտակցելը գիտե՞ք երբ կլինի, եթե կանգառում 40 րոպե ստիպված չլինես սպասել տրանսպորտի, իսկ երեկոյան ժամերին ընդհանրապես սպասել չարժե, քանի որ երթուղայինները պարզապես անհետանում են:

-Ուրեմն, մենք մեծ սիրով դրա համար ունենք հատուկ թեժ գիծ, մենք լսում ենք բոլորին, նման ահազանգերի դեպքում, դե, բնականաբար, մենք գործ ունենք ոչ թե մեկ-երկու-երեք, այլ մոտավորապես 70-80 տնտեսվարող սուբյեկտների հետ, որոնք որ սպասարկում են մի քանի երթուղային գծեր և էդ ամեն ինչը մեզ մինչև չահազանգեն, մինչև չտեղեկացնեն, մենք չենք կարողանա լուծել:

-Իսկ եթե ահազանգու՞մ են: Տեսե´ք, մի օրինակ ընդամենը` ես դրա մասին էլի եմ գրել` 49 համարի երթուղայինի վիճակը ուղղակի չգիտեմ ինչպես կարելի է բնորոշել, երեկոյան ժամերին դա ընդհանրապես չկա ու այս պրոբլեմը տարիներ շարունակ լուծում չի գտնում: Այս երթուղային գծի տերը Երվանդ Զախարյանն է` նախկին քաղաքապետը, իրենք` դիսպետչերները, վարորդները «լացում են», մնացել են ընդամենը մի քանի մեքենաներ, իսկ շաբաթ-կիրակի օրերին, հատկապես ամառը, վարորդներից մի երկուսը, եթե ուղևորներ են տանում Սևան, վե´րջ, տարածքի բնակչությունը լրիվ անտերության է մատնվում:

-Թույլ տվեք Ձեր միտքը ես շարունակեմ և հանգստացն եմ Ձեզ, որ կրքերը ավելի չբորբոքվեն: Ելնելով այդ ամեն ինչից, այսօր քաղաքապետի քաղաքականությունը և, ընդհանրապես, քաղաքապետարանը նպատակասլացվածություն ունի միկրոավտոբուսները փոխարինել ավտոբուսներով: Ինչպես տեսնում եք, հիմա քաղաքում կան երթևեկող նոր ավտոբուսներ, որոնցից ուղևորներն ավելի հաճույքով են օգտվում: Կա այսպիսի երկու քաղաքականություն. հնարավորինս միկրոավտոբուսները փոխարինել նոր, բարեկազմ, բարեկիրթ ավտոբուսներով, որոնց հետ այսօր ինտենսիվ բանակցություններ են վարվում քաղաքապետարանի կողմից, ընդ որում, ոչ միայն նախկին սովետմիության երկրների, որոնք ունեն արտադրություն, նաև արտասահմանյան` Չինաստան, Հարավային Կորեա:

-Նորմալ որակի՞ ավտոբուսներ եք ներկրելու, թե՞ նրանց հնացածներն ենք բերելու:

-Մեր քաղաքապետի մոտեցումը միանշանակ դա է` մեծ ավտոբուսներ` կոնդիցիոներներով, լավատես, հանգիստ, որ ցանկացած ուղևոր հաճույքով երթևեկի դրանով, ինչի՞ չէ, մեր ընտանիքի անդամներն էլ են դրանով երթևեկում: Մոտակա ժամանակներս նախատեսվում է մեծ քանակությամբ ավտոբուսներ ներկրել Հայաստան` հնարավորինս փոխարինելով միկրոավտոբուսներին, առավել ևս այն միկրոավտոբուսների, որոնք չարքաշ վիճակում են: Իսկ բացի դա, կա նաև երկրորդ մոտեցումը` հին միկրոավտոբուսները փոխարինել նորով: Դա կոչվում է համալրում, դա կատարվում է նորից մրցութային հանձնաժողովի մոտեցումով, ամսեկան երևի թե երկուսից երեք անգամ: Վերջին մրցույթի ժամանակ 40 միկրոավտոբուս է համալրվել: Էնպես որ գործընթացը գնում է, բայց մեր քաղաքը մեծ քաղաք է, հետո էլ ժողովուրդը միշտ լավը տեսնելով լավից լավին է ձգտում, բնականաբար, պետք է, որ համբերենք ու նկատենք էդ ամեն ինչը: Այսինքն` պիտի ուզենանք տեսնել:

— Ասենք, հիմա մենք ուզում ենք տեսնել, բայց ինչպե՞ս: Մի քանի տարի շարունակ նույն վիճակը շարունակվում է` ինչը պիտի տեսնենք ,ոչ մի կերպ չի երևում: Գիտեք, երևի մեր պրոբլեմներից մեկը էդ երթուղային գծերի տերեր կոչվածների բանդան է: Բնական է, որ էդ հսկայական համակարգը շահագործել է պետք, սակայն բանն այն է, որ կախված նրանից, թե ով է տվյալ գծի տերը,( որպես կանոն նրանք կարողների դասին են պատկանում) այդ տարածքի, կամ գծից օգտվող բնակչությունը պարզապես հայտնվում է նրա գերու կարգավիճակում, այսինքն, եթե Զախարյանն է գծի տերը, նա քաղաքապետ էր, ուրեմն ինչ ուզեր` կարող էր անել, շահագործեր վարորդներին, բայց տրանսպորտի վարչության պետը, բնականաբար, չէր կարող երազել անգամ նրա նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու մասին:

-Ուրեմն թույլ տվեք ես պարզաբանեմ Ձեր ասածը: Ես նախկինում չգիտեմ, բայց այսօր մոտեցումը բոլորին միանշանակ նույնն է, բոլորի նկատմամբ մեր պահանջները միանշանակ նույնն են` անկախ նրանից ով է, տնտեսվարող է, ինչ է, հանձնաժողովը, որը որ ուսումնասիրում է` 7 հոգուց բաղկացած, համալրման գործընթացը, ես, որպես հանձնաժողովի

նախագահ, ի պաշտոնե, ինքս շատ խիստ եմ մոտենում:

-Զանգեր չե՞ն կարող լինել:

-Չէ, չէ, բացարձակ: Կարող եք ուղղակի վերցել ցանկը, տեսնեք վերջին 40 ավտոբուսները: Դա ուղղակի խոսքեր են, որ ասվում է անհիմն, առանց ապացույցների:

-Ախր էնպիսի սարսափելի վիճակում գտնվող երթուղայիններ կան մեր քաղաքում, որ գիծ են դուրս գալիս: Ձեր ասածը մի տեսակ դրանց հետ էնքան էլ չի բռնում:

-Էդ կույտը, պրոբլեմը շատ մեծ էր, բայց աստիճանաբար մաքրելով-մաքրելով մենք գալիս ենք դրան, վերջին անգամ 28 միկրոավտոբուսներ փոխարինվեցին 4 ավտոբուսներով, երևի տեսել եք, Հոնդայի մակնիշի բորդոյ գույնի, դա փոխարինեց 28 շարժակազմի: Դուք հիմա տեսեք այդ տենդենցը: Երկու-երեք «միկրոյի» փոխարեն մի ավտոբուս, հաջորդ փուլն էլ գալիս է, հին մեքենաների փոխարեն նորը և աշխատանքներ են գնում ներկրելու տրոլեյբուսներ: Տրոլեյբուսների ցանցն ենք ուզում զարգացնել:

-Մեր քաղաքը տրոլեյբուսների համար մի փոքր նեղ չէ՞:

-Դե, հիմա, գիտե՞ք ինչ, դա ձեր անձնական կարծիքն է: Դուք վերջին անգամ ե՞րբ եք օգտվել տրոլեյբուսից:

-Չեմ օգտվել, չեմ հիշում:

-Դե, մի հատ ես Ձեզ խնդրում եմ, օգտվեք ու զանգահարեք, Ձեր անձնական սուբյեկտիվ կարծիքն ինձ ասեք:

-Ես փողոցի համար եմ ասում` երթևեկության, դրանք մեծ են, ծանրաշարժ:

-Դա էլ է մտնում մեր գործառույթների մեջ: Կանգառների կանոնակարգում: Չե՞ք նկատել, որ հասարակական տրանսպորտի կանգառները կանոնակարգվել են:

—Կանոնակարգվել է, բայց կանգառներին շատ խանգարում են տաքսիները:

-Ահա, դրա համար մենք ճանապարհային ոստիկանության հետ համատեղ գործողություններ ենք անում:

-Նրանք էլ աչքերը փակում են դրա վրա:

-Մենք համատեղ գործողություններ ենք մշակում, բեռնաթափում ենք հասարակական տրանսպորտը, այն զիգզագ կոչեցյալ դեղին գույնի գծի վրա, արդեն օրենքով է կարգավորվել, ընդ որում, տաքսին էլ իրավունք չունի, բացի հասարարակական տրանսպորտից իրավունք չկա մեկ այլ տրանսպորտի կանգնել։ Ցանկացած վարորդ տուգանվում է 20 հազար դրամի կարգի: Այսինքն, եթե մեկ-երկու անգամ նա տուգանվի, երրորդ անգամ նա չի կանգնի:

-Գիտե՞ք, իրենք այնքան հանգիստ են կանգնում, որ կարելի է ասել թե հարյուր տոկոսով գիտեն, որ չեն տուգանվի:

-Չէ, էդպես մի ասեք:

-Լավ, պրն. Ադամյան,Գերմանիայում մարդիկ իրենց ժամացույցները տրանսպորտի չվացուցակի ժամով են ուղղում։ Ձեր ասած վերահսկողական մեխանիզմներով որոշակի հստակեցում գնու՞մ է, արդյոք. կանգառում երբ կանգնում ես, տեսնում ես մի երթուղայինը 5 րոպեն մեկ գալիս է, իսկ մեկ ուրիշը մի ժամ շարունակ չկա, կամ երեկոյան ժամերին` 23-ից սկսած ընդհանրապես չկան: Դա մեկ երթուղային չէ, շատ են էդպիսիները: Ձեզ մոտ որոշակի սխեմա է, ինչ է, գոյություն ունի՞, որ, ա´յ, ասենք, 44 համարը շատ լավ է աշխատում, բայց դրա կողքին մյուսը`ասենք 29-ը , ուշ ժամի չես գտնի, դրանք ֆիքսվա՞ծ են արդյոք Ձեզ մոտ: Եվ Ձեր ասած փոխարինումը միկրոավտոբուսներով ինչպե՞ս է կատարվելու, արդյո՞ք էն լավ վիճակում գտնվող թաղամասի տրանսպորտը չեք բարելավելու՞, իսկ ավելի վատ վիճակում գտնվողը այդպես էլ մնալու է նույն վիճակում:

-Թույլ տվեք ասել, լավ թաղամաս, վատ թաղամաս տրանսպորտի վարչության, քաղաքապետի համար գոյություն չունի: Կա շարժակազմ, կա երթուղի, երթուղին շահել է ոմն տնտեսվարող սուբյեկտ, որը որ պարտավոր է, ենթադրենք, տվյալ երթուղին ապահովել 20 շարաժակազմով, բայց գալիս է ժամանակ, որ դրանք պետք է վերանորոգվեն, փոխարինվեն նորերով: Կան տնտեսվարող սուբյեկտներ, որ էսօր դեռևս ի վիճակի չեն, մենք կշտամբում ենք, պահանջում ենք, բայց աստիճանաբար է դա կատարվում, կա երթուղի, որ պետք է շահագործվի 20 մեքենա, մենք տեսնում ենք, որ դրանից 5-ը նորմալ վիճակում չի և թույլ չենք տալիս, որ դրանք գիծ դուրս գան, ստիպում ենք տնտեսվարողին, որ նա համալրի նոր մեքենաներով:

— Այո, էդ ամենը տարիներ շարունակ չի փոխվում, ինչ կապ ունի 5 մեքենա ավել կամ պակաս։ Ուղղակի հաշվի են առնում, որ էդ ժամին, էդ տարածքից ինչ քանակի պոտենցյալ հաճախորդ կա տեղափոխելու ու դրա հաշվարկով էլ մեքենա են գիծ բաց թողնում։ Դուք դրանից տեղյակ չե՞ք։

Վիճակը բարդ է, երթուղայինի վճարը ,գիտեք, 100 դրամ է, որը որ այսօր շատ ծանր վիճակում է դնում տնտեսվարողներին:

-Բարձրացնելու միտում կա՞:

-Միտում չկա, բայց ուսումնասիրությունները շարունակվում են: Այսօր 100 դրամով աշխատանք կազմակերպելը անգամ ինքնարժեքից մի փոքր էլ ներքև է։ Այսինքն էս ամեն ինչի հետ մենք պետք է հաշվի նստենք: Ճիշտ է, մենք ստիպում ենք, բայց նա ցանկություն ունի, բայց չի կարողանում փոխարինել նորերով: Այսինքն, սա ժամանակի խնդիր է: Մեր կողմից լուծվում են բոլոր գլոբալ հարցերը` սկսած ճանապարհային նշաններից, անցման նշաններից, լուսաֆորներից:

-Դրանցով ճանապարհային ոստիկանությունը չի զբաղվու՞մ:

-Դե, մենք մեր եզրակացությունը տալիս ենք, ԳԱԻ-ի հետ համատեղ մեր ուսումնասիրությունը անում ենք, անցման գծանշումները, էս ամեն ինչը գլոբալ է նայվում: Նոր տրանսպորտային միջոցներ ներկրելու գործընթացում մեծ ուշադրություն ենք դարձնում ոչ առողջ, այսինքն թերի առողջություն ունեցող ինվալիդներին, նրանց համար էլ նախատեսում ենք էնպիսի շարժակազմ, որ գոնե շարժասայլակներով կարողանան յուրաքանչյուր երթուղում ունենանք մեկ հնարավորինս այդպիսի տեսակ: Այսինքն, մենք գլոբալ ենք նայում այդ բոլոր հարցերը:

-Իսկ Ձեր վերահսկողության մեջ մտնու՞մ է արդյոք վարորդների որակական հսկողությունը: Ովքե՞ր են դառնում վարորդներ, տվյալ անձնավորությունը ստուգվու՞մ է` իրավունք ունի՞ վարորդ աշխատել, որովհետև, ի տարբերություն պատասխանատու պաշտոնյաների տրանսպորտով երթևեկողները, հաճախ են հադիպում կասկածելի հոգեկան հատկանիշներ ունեցող վարորդների։

— Ես Ձեզ ասեմ, եթե մենք մրցույթ ենք անցկացնում, կա փաստաթղթերի փաթեթ և կարող է մասնակցել այն անձնավորությունը, որը ունի D կետ, որը որ թույլ է տալիս տեղափոխել ուղևորների և Ձեր ասածը` որպեսզի D կետ ունենա և վարորդական իրավունք, պետք է ունենա պսիխո, պետք է ունենա բոլոր էդ համապատասխան փաստաթղթերը:

-Բայց չէ՞ որ էդ փաստաթուղթը վերցնում են մի անգամ, կարող է անգամ կոռուպցիոն ճանապարհով վերցրած լինել, չի բացառվում չէ, որ հետո կարող է խանգարվել և …

-Դե, գիտե՞ք ինչ, դուք այնպիսի հարցեր եք տալիս, որ մի փոքր…

-Իրականությանը մոտ հարցե՞ր են:

-Ձեր ասածը մի քիչ իրականությունից հեռու է, որ դա տեսանելի լինի մեզ համար:

—Իսկ պարբերական ստուգումներ անցնու՞մ են վարորդները: Որովհետև իրենց աշխատանքը այնքան լարված է ու ծանրաբեռնված. երբեմն պատահում են վարորդներ, որ գրեթե նյարդային խանգարման եզրին են հայտնվում:

-Գիտե՞ք ինչ կա, դա միակողմանի չի: Ես Ձեզ ասեմ, ցանկացած վարորդ երթուղի դուրս գալուց առաջ բժշկական զննություն է անցնում տվյալ տնտեսվարողի պարկում, նոր անցնում է աշխատանքի: Դա գրված է մրցույթային կարգի մեջ, օրենքով է ամրագրված:

-Դա կարգի մեջ գրված է, բայց գործու՞մ է, թե՞ ուղղակի գրված է գրված լինելու համար:

-Դե, պարբերաբար արվում են ստուգումներ, եթե տեսնում ենք խախտումներ, պատժում ենք տնտեսվարողներին: Եվ չգիտեմ, Ձեր ասածը, կա նաև դրա հակառակ կողմը, կան նաև այնպիսի ուղևորներ, որ, պատկերացրեք, որ վարորդը օրվա մեջ քանի՞ ուղևորի հետ է շփվում, կան նաև, կներեք բառիս համար, անտակտ ուղևորներ, որ կարող են հանել համբերությունից ցանկացած մարդու, և ինչի՞ չէ, դա վատ հետևանքներ կարող է ունենան: Սա երկկողմանի պետք է լինի, մենք աշխատում ենք հնարավորինս բերել բալանսի, նվազեցնել էդ ամեն ինչը:

-Շա՞տ դժվար է Ձեր գործը :

-Շատ դժվար, ահա, էսօր ինձ բերել են մեքենայի համար են տվել առավոտը, որ վերոգրյալ մեքենայի վարորդը կշտամբել է ուղևորին: Հիմա ես կանչելու եմ և´ տնտեսվարողին, և´ վերոգրյալ մեքենայի վարորդին:

-Այսինքն` նման դեպքե՞ր էլ են հասնում Ձեզ:

-Շատ — շատ, անընդմեջ: Թեժ գիծ ունենք, հեռախոսազանգով, գրությունով գալիս են, մենք հրավիրում ենք, չենք զլանում, տնտեսվարողին, վարորդին և նույնիսկ համապատասխան ֆինանսական տույժերի ենք ենթարկում, իսկ կրկնվելու դեպքում հեռացնում ենք աշխատանքից:

-Պրն .Ադամյան, հիմա ես, օրինակ, հարցը բարձրացրի մի շարք երթուղայինների շատ վատ աշխատանքի վերաբերյալ, որ երեկոյան ժամերին դրանք ընդհանրապես բացակայում են, ուղևորները սպասում են ժամերով, տրանսպորտ չկա, կարելի՞ է հուսալ, որ Ձեզ մոտ դա կարձանագրվի և ինչ-որ փոփոխություն կարվի այդ առումով:

-Գիտե՞ք ինչ, դա պարբերական բնույթ է կրում, դա մեր աշխատանքի բնույթն է: Դա պարբերաբար ուսումնասիրվում է, բոլոր թերությունները արձանագրվում են, շտկվում են: Դա մի օրով չի լինի և ասել , որ վաղը կվերանան, չի լինի, իսկ որ ինտենսիվ վերահսկողությունը շարունակվում է, ստուգայցեր լինում է իրիկունը 12-ին տղաները դուրս են գալիս, ուսումնասիրում են, արձանագրում են:

-Իրիկունը 12-ին տրանսպորտ չկա:

-Գիտե՞ք ինչ, երբ որ ասում են, դուք ասում եք` այսինչ համարի երթուղին չի եղել, արձանագրում ենք, անում ենք ուսումնասիրություններ, կրկին հրավիրում ենք տնտեսվարողին և բացատրություն պահանջում պատճառի մասին: Ձեր շնորհիվ, Ձեր նմանները, երբ մեզ ահազանգում են, անհետևանք չենք թողնում:

Լուսինե ԿԵՍՈՅԱՆ

72 համարի ավտոբուսը իմ միակ, մինչև տուն բերող տրանսպորտն է: Առաջ կար նաև 121 համարի երթուղայինը, որը չգիտես ինչո՞ւ 72-ի երթուղայինից ավտոբուս դառնալուց հետո դադարեց երթևեկել, տեսնես գծատերերն ի՞նչ գործարք են արել: Էդ 72-ն էլ դադարում է երթևեկել ժամը 9.00-9.30-ից:

Մեկումեջ երթևեկում եմ կիսախելագար մի վարորդի հետ, որը քշում է էնպես, ասես անասունների է տեղափոխում, աջուձախ ես նետվում անընդհատ, որովհետև նա ոլոր-մոլոր է անում, խաչակնքում ես, երբ անվնաս տեղ ես հասնում, կամիկաձեի նման նստում ես, ու ապավինելով Աստծուն գնում, ողջ ընթացքում լսելով նրա լաբառոշ բերանից դուրս եկող հայհոյանքներն ու ողջ աշխարհի վրա թափվող լուտանքները:

Նա հաստատ հոգեկան հիվանդ է: Ո՞նց է ավտոբուսի, երթուղայինի և տաքսու վարորդների աշխատանքի ընդունման կարգը: Սովետի ժամանակ նրանք անխտիր պետք է հոգեբանական փորձաքննություն անցնեին, վերջ ի վերջո մարդկային կյանքի հետ գործ ունեն: Դատելով 72-ի վարորդից, ոչ մի փորձաքննություն էլ հիմա չկա: Սա իմ եզրահանգումն է: Փորձեցի քաղաքակիրթ ձևով մոտենալ հարցին: Զանգեցի Տրանսպորտի նախարարություն, ասեցին,որ իրենք կապ չունենք, զանգենք քաղաքապետարան, զարմացա, զանգեցի, էնտեղ լրատվական վարչության պետը շատ բարեհամբույր ինձ ասեց, որ իրենք զբաղվում են միայն միջքաղաքային և պետական տրանսպորտի հարցերով, իսկ քաղաքային տրանսպորտի վերահսկողությունը Երևանտրանս ՓԲԸ-ն է իրականացնում:

Զանգեցի էնտեղ,ՓԲԸ –ի ղեկավար պարոն Միրիջանյանը երևի շատ շոգից, թե ինչից համբերություն չունեցավ մինչև վերջ լսել, թե ես ինչ եմ ուզում իմանալ: Մինչ ես կձևակերպեի հարցս` երթուղում վարորդ վերցնելիս ի՞նչ փաստաթղթեր են պահանջվում, կա՞ արդյոք պարտադիր հոգեբանական փորձաքննություն, նա ինձ վրա-վրա հարցնում էր` «Ի՞նչ պետհամարանիշի ավտոբուս է քշել էդ վարորդը»: Ես ասեցի, որ դա եզակի երևույթ չէ, որ հարցն ինձ ընդհանրապես է հետաքրքրում, քանի որ ողջ քաղաքով երթևեկում են երթուղայիններ, տաքսիներ, որոնց վարորդների հոգեկան առողջության վիճակը դատելով նրանց պահելաձևից, բավականին կասկածելի է:

Նա շարունակում էր ինձնից պահանջել ավտոբուսի պետահամարանիշի համարը: 72-ի «գծատիրոջ» համարն ինձ չտվեցին: Մի՞թե այդքան դժվար է գոնե մի երթուղու վարորդներին ստուգել, դրանք երևի թե էնքան էլ շատ չեն: «Եվ ,ընդհանրապես, ես շա՞տ գիտեմ դուք ո՞վ եք, էսպես մինչև առավոտ ես Ձեզ հետ կարող ա խոսամ, դուք կոնկրետ բողոք ձևակերպեք ու գրավոր դիմում ներկայացրեք` մենք ընթացք կտանք»: Երբ ես ասեցի` «Բայց իմ կյանքն ամեն օր վտանգի է ենթարկվում էդ ավտոբուսով երթևեկելիս, ինչ-որ բան չե՞ք կարող ձեռնարկել, հաջորդ անգամ էդ վարորդը կարող է ինձ տեղ չհասցնել արդեն, նա էնպես է խոսում, էնպես է իրեն պահում, որ հաստատ հոգեկան խանգարում ունի»: Միրիջանյանը պատասխանեց. «Է, խոսալը հիմք չի, խանութում էլ վաճառողուհին կարա կոպիտ պատասխանի, ուրեմն նա էլ ա՞ վտանգի ենթարկում Ձեր կյանքը: 41 թվից ա մեր քաղաքի տրանսպորտը սենց, մենք սոցիալական հարցեր չենք լուծում»:

Նորից զանգեցի քաղաքապետարան, ուր արժանացել էի բարեհամբույր վերաբերմունքի, բողոքս ասեցի, քանի որ Միրիջանյանն ինձ ասել էր` «Թող ով քեզ տվել ա համարը, նա էլ զանգի, ու ասի որ ես խոսամ»: Վարչության պետն ինձ խորհուրդ տվեց էլփոստով դիմում գրել, որպեսզի քաղաքապետարանը կարողանա ինչ-որ բան պարզել ու լուծել էդ հարցը:

Մարդու կյանքը ինչքա՞ն են գնահատում «գծատերերը»: Ինչո՞ւ են թույլ տալիս, որ մեզ սպասարկեն հոգեկան անհավասակշիռ վարորդներ: Ո՞վ պիտի դրանով զբաղվի, ինչո՞ւ ենք մենք էսքան անտարբեր սեփական ապահովության նկատմամբ:

Երբ ինչ-որ ավիավթար է լինում, բոլորը խառնվում են իրար, չնայած էլի ոչինչ չեն կարողանում պարզել, բայց գոնե ուշադրության կենտրոնում է: Չնայած նրան, որ ավտովթարներից շատ ավելի մարդ է զոհվում, քան ավիավթարներից:

Մի տաքսու վարորդից հարցրեցի, ո՞նց են ձեզ գործի վերցնում, թարմ «փսիխո» պահանջո՞ւմ են: Ասեց` «Տո չէ հա, վարորդական իրավունքի վախտ ստացածով են վեկալում»: Քաղաքապետարանից ինձ ասեցին, որ ամեն երթուղային պետք է ունենա բուժակներ, որ պետք է ամեն օր վարորդները ստուգվեն` ճնշում, սթափություն և այլն: Բայց բուժակներ նախ դժվար լինեն, չեմ հավատում, էդպես լիներ անգործ բուժակ չէր լինի Երևանում, հետո էլ, բուժակը ո՞նց կարա հոգեկան առողջության մասին բան ասի: Ինձ պատահել են խմած վարորդներ` հոտը փչում էր, ճիշտ է, էդ հարցը ես հենց նույն օրն էլ լուծել եմ զանգելով տաքսի ծառայություն, կոպիտ վարորդներ` դա մենթալ է երևի, «ռաբիս»-ը ուղեկցում է անպայմանորեն… Էդ բոլորի վրա դեռ կարելի է աչք փակել, բայց ո՞նց չխոսաս, երբ կյանքդ է վտանգվում ամեն օր, ու այլընտրանքը մնում է տաքսին, ես չեմ կարող հրաժարվել 72-ով երթևեկելուց…դա իմ միակ տրանսպորտն է…

Դիմում-բողոք իհարկե կգրեմ, ու անպայման տեղյակ կպահեմ ընթացքին, բայց ինձ հուզում է ևս մի հարց. Ինչո՞ւ եմ միայն ես բողոքում, չէ՞ որ էդ գծի վրա հարյուրավոր մարդիկ են երթևեկում: Իսկ միգուցե մարդիկ անտարբե՞ր են դառնում, որովհետև նրանց ձայնը տեղ չի հասնում ու միրիջանյանները նրանցից էլ են պահանջում գրավոր դիմում — բողոք բերել, որը ավելի շուտ ցրելու միջոց է, քան հարցին ընթացք տալու պատրաստակամություն, թե չէ իրենք չգիտե՞ն ինչ է կատարվում։ Բայց դե էդպես էլ ճիշտ չի. Ասենք, ընթացքի ժամանակ կիսախելագար վարորդի հետ բանավեճի մեջ մտնելը հղի է վթարով, բայց հետո՞, հետո հո կարելի է բողոքել ու գոնե սեփական անվտանգության վրա թքած չունենալ:

Երբ ես ավտոբուսում մի անգամ փորձեցի վարորդին կարգի հրավիրել ասելով` «Կամաց քշեք, անասուններ չեք տեղափոխում», մի ինտելիգենտ տիկին ասեց. «Սուս, ավարյա կտանք», իսկ երբ ես ասեցի, որ պատրաստվում եմ բարձրաձայնել էդ մասին, ասեց. «Վայ տենց բան չանեք, թե չէ գիծը կհանեն կմնանք առանց 72-ի»: Ի՞նչ ասես, ասես որ շատերն են գժվել, որ սեփական կյանքը համարում են քիչ կարևոր, քան 72-ի գծի մեջ մնալը… Չգիտեմ, դուք ասեք:

Նկարում` 72-ը ներսից, փոքրիկ հայելու մեջ կիսախելագար վարորդի չերևացող դեմքն է:

Լուսինե Վայաչյան

ՀՀ-ում ամենախիստ կառույցներից մեկն, ինչպես հայտնի է, Ճանապարհային ոստիկանությունն է: Ճանապարհային հարյուրավոր ոստիկաններն ամեն օր առանց դադարի ահաբեկում են ՀՀ քաղաքացիներին` առանց այլևայլության պատժելով նրանց անգամ ամենաաննշան զանցանքների համար: ՀՀ ոստիկանապետ, ոստիկանության գեներալ-լեյտենանտ Ալիկ Սարգսյանը, խոսելով այս կառույցում իրականացված բարեփոխումների մասին, պատեհ — անպատեհ շեշտում է այն, որ ճանապարհային ոստիկանների համար ՀՀ բոլոր քաղաքացիները հավասար են օրենքի առաջ և խախտում անելու դեպքում անկախ զբաղեցրած պաշտոնից անկասկած պատժվելու են:

Կարելի է չկասկածել, որ ոստիկանապետը իսկապես սրտանց ցանկանում է, որ իր ղեկավարած կառույցում լինի հենց այնպես, ինչպես նկարագրում է իր ելույթներում, այլ հարց է, թե ոստիկանապետի ելույթները որքանո՞վ են տեղ հասնում, որքանո՞վ են մեր ճանապարհային ոստիկաններն առաջնորդվում իրենց գլխավոր ղեկավարի` ՀՀ ոստիկանապետի հրահանգներով և, առհասարակ ,բանի տեղ դնում են ստորադասները ոստիկանապետին: Այս լուսանկարը հենց դրա վկայությունն է, որին նայելով կարելի է միանգամից պատկերացում կազմել, թե ինչպես են կատարվում ոստիկանապետի հրահանգները և, ընդհանրապես, ՀՀ-ում ում խախտում անու՞մ են ոչ սովորական մահկանացուները ու ինչ է հետևում դրան: Եթե միջին հնարավորության տեր վարորդին կարող են պատժել սխալ կայանելու համար և հանել մեքենայի համարները, կամ էլ իջեցնել տուգանային հրապարակ,արտոնյալ խավին `համակարգի աշխատակիցներին, դա չի սպառնում. Ոստիկանությանը պատկանող հիշյալ ավտոմեքենան, ակնհայտորեն խախտելով երթևեկության կանոնները, տևական ժամանակ կայանել էր ռադիոտան մոտ, լուսացույցից դիմացի հատվածում, մինչդեռ այդ տարածքում շրջող և պարեկային ծառայություն իրականացնող ոստիկաններից և ոչ մեկի մտքով չանցավ` հիշյալ կարգազանց ոստիկանին գոնե զգուշացնել:

ՀՀ-ում սոցիալական վիճակը աղետալի է համարվում, Եգիպտոսում սոցիալական վիճակը հեղափոխության պատճառ դարձավ: Կառավարող կուսակցության մոտ Եգիպտոսի սցենարի կրկնության մտավախություն չկա՞ :

— Պարո’ն Աբրահամյան, Եգիպտոսում տեղի ունեցող հեղափոխության ալիքը հնարավոր է, որ տեղափոխվի Հայաստան` կապված ներկա սոցիալական վիճակի հետ` գնաճ. ժողովուրդը էլ չի ձգում :

— Այսօրվա կոալիցիոն իշխանություններն ամեն ինչ անում են և պետք է ավելի կազմակերպված անեն, որպեսզի բոլոր տեսակի խնդիրները, որ այսօր առկա են` և’ սոցիալական, և’ տնտեսական, շատ կազմակերպված, հանդուրժող ձևով հաղթահարենք: Յուրաքանչյուր ընտանիքում էլ, յուրաքանչյուր պետությունում էլ կա խնդիր, որտե՞ղ չկա խնդիր, բայց, իմ կարծիքով, մեզ մոտ նման խնդիր ես դեռ չեմ տեսնում:

-Բայց, պարոն Աբրահամյան, սոցիալական խնդիրներն իսկապես ավելանում են, շուտով գազն էլ է թանկանալու, ինչպե՞ս եք վերաբերվում դրան:

— Ես լրագրողներից շատ շնորհակալ կլինեմ, որ ամեն ինչ շատ ճիշտ նկատեն, Դուք ենթադրություններով եք խոսում` գազի գնաճ և այլն. ես խոսում եմ այսօրվա իրականության մասին: Ես գտնում եմ, որ որևէ սոցիալական լարվածություն չկա, ուղղակի կա համաշխարհային ֆինանսական-տնտեսական ճգնաժամ: Մեր կառավարությունը, Ազգային ժողովը, կոալիցիոն քաղաքական ուժերը, հանրապետության նախագահի գլխավորությամբ, ամեն ինչ անում են, որպեսզի այդ դժվարությունները մեղմեն, և կարող եմ ասել, որ այս 2-3 տարվա ընթացքում ոչ մի սոցիալական ծրագիր չի կրճատվել:

— Պարո’ն Աբրահամյան, սոցիալական ներկա վիճակի հետ կապված… Դուք ասացիք` տնտեսական ճգնաժամ է, բայց ձեր կուսակցության ձևավորած կառավարությունից հայտնել էին, որ ճգնաժամը մեզ մոտ վաղուց ավարտվել է:

— Մեր կուսակցությունը բազմադեմ է, և կան տարբեր կարծիքներ:

— Այսինքն, Դուք համամիտ չե՞ք Տիգրան Սարգսյանի ղեկավարած կառավարության այդ տեսակետին:

— Իսկ Դուք իմ տեղը ինչու՞ եք որոշում կայացնում:

— Նո’ր ասացիք:

— Ի՞նչ ասացի: Ասացի` մեր կուսակցությունը բազմադեմ է, բազմակարծություն կա, մենք իրավունք ունենք բոլորս մեր կարծիքները հայտնելու: Դա ժողովրդավարության տեսակետի կողմից էլ շատ ճիշտ է:

Լուսինե Կեսոյան