ԱՄՆ-ում որևէ տուն, բնակարան, անշարժ գույք չունենք և երբեք էլ չենք ունեցել, ոչ ես, ոչ կինս, ոչ որևէ ուրիշ մեկը մեր ընտանիքից կամ թեկուզ միջնորդավորված ինչ-որ մեկը: Նման հայտարարությամբ է հանդես եկել ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի որդին` Լեւոն Քոչարյանը:

«Տեսա, որ հերթական անգամ մեր մասին սուտ և կեղծիք է գրել ծառայությունից խուսափելու նպատակով փաստաթղթեր կեղծելու համար դատված Արման Բաբաջանյանը. մեջբերում-…«ԱՄՆ պատկան մարմինների խնդրանքով ինձ հետ հանդիպման ժամանակ պարզ դարձավ օրինակ, որ Գլենդելի ամենաբանուկ և ամենաթանկ «Ամերիկանա» կոչվող կենտրոնում հայաստանցի նախկին պաշտոնյաները՝ այդ թվում Ռոբերտ Քոչարյանի ընտանիքը, մի քանի միլիոն դոլարի հասնող բնակարանների սեփականատերեր են, որոնց մեծ մասը տրված է վարձակալությամբ:»

Մի քանի անգամ սա հերքել ենք, հիմա էլ հատուկ դասալիքի համար եմ կրկնում, ԱՄՆ-ում որևէ տուն, բնակարան, անշարժ գույք չունենք և երբեք էլ չենք ունեցել, ոչ ես, ոչ կինս, ոչ որևէ ուրիշ մեկը մեր ընտանիքից կամ թեկուզ միջնորդավորված ինչ-որ մեկը:

1-2 տարի տևող դատական նիստերից խուսափելու համար, առաջարկում և պահանջում եմ, որ սույն պարոնը հերքի իր տարածած ստահոդ տեղեկատվությունը և ներողություն խնդրի:

ԱՄն դեսպանատունը, կարծում եմ, պետք է պարզաբանում պահանջի սույն անձից, քանի որ իր կեղծիքին արժանահավատություն տալու համար, նա հղում է անում ԱՄՆ ինչ-որ պատկան մարմիններին, ովքեր, իբր, խնդրել են հանդիպել իրեն ու մի բան էլ սուտ բան ասել:

ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայությանը, ՀՀ Գլխավոր դատախազությանը առաջարկում եմ զբաղվել այս ստախոսով, հարցումներ անել ԱՄՆ և տեղեկացնել հանրությանը», — հայտարարել է Լեւոն Քոչարյանը:

Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման բանակցություններում Հայաստանի հատուկ ներկայացուցիչ Ռուբեն Ռուբինյանը «Ազատության» հետ զրույցում հերքեց թուրքական «Սաբահ» պարբերականի տեղեկությունը, թե բանագնացների առաջիկա հանդիպումը տեղի կունենա Թուրքիայում։

«Չկա այդպիսի բան։ Դեռևս պայմանավորվածություն չկա հանդիպման և դրա վայրի հետ կապված», -ասաց Ռուբինյանը։

«Սաբահ» պարբերականը, հղում անելով սեփական աղբյուրներին, հայտնել էր, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը դրական է ընթանում, իսկ սահմանի բացման համար անհրաժեշտ է Երևանի և Բաքվի միջև խաղաղության հաստատումը։

«Եթե ստորագրվի խաղաղության պայմանագիրը, այն կազդի ողջ տարածաշրջանի վրա։ Մինչ սահմանի փակվելը՝ 1993 թվականին այնտեղով 40 հազար տոննա ապրանք և 140 հազար մարդ էր անցնում, իսկ այսօր սահմանը բացելու դեպքում այդ թիվը կտասնապատկվի։ Կարգավորման հարցերով հատուկ ներկայացուցիչներ Սերդար Քըլըչն ու Ռուբեն Ռուբինյանը շուտով կրկին կհանդիպեն։ Ակնկալվում է, որ հանդիպումը տեղի կունենա Թուրքիայում»,- ասել է աղբյուրը։

ԱԳՆ -ի հետ կապ հաստատել չհաջողվեց, Ռուբեն Ռուբինյանի փոխանցմամբ, առաջիկայում Հայաստանի Արտգործնախարարությունը ևս հերքում կտարածի։

Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման բանակցություններում կողմերի նշանակած հատուկ ներկայացուցիչներ Ռուբեն Ռուբինյանն ու Սերդար Քըլըչը մինչ հիմա չորս հանդիպում են ունեցել՝ առաջինը Մոսկվայում, մյուսները` Վիեննայում։

Թեև իրենց վերջին հանդիպմանը կողմերը համաձայնել էին հայ-թուրքական սահմանը մասնակի բացել երրորդ երկրների քաղաքացիների համար ու սկսել ուղիղ օդային բեռնափոխադրումները, սակայն ո՛չ Երևանը, ո՛չ Անկարան չեն հայտնում, թե երբ կսկսեն իրագործել այդ պայմանավորվածությունները:

Նախիջևանի մեծ մասը սահմանակից է Իրանին, հավանակություն կա, որ այնտեղ իսրայելական կամ թուրքական ռազմական նոր ուժեր կտեղակայվեն՝ նպատակ ունենալով հետագայում ազդել Իրանի վրա: Իրանն այս ամենը շատ լավ հասկանում է և փորձում է կանխարգելիչ գործողություններ ձեռնարկել, ինչի մի մասն էլ վերջերս Նախիջևանում ձևավորված շարժումն է: «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասել է ադրբեջանագետ Գառնիկ Դավթյանը:

Ավելի վաղ «Փաստինֆո»-ն հայտնել էր, որՆախիջևանում ձևավորվել է նոր՝ Ազգային-հայրենասիրական շարժում, որը պահանջում է վերադարձ՝ Իրանի կազմ, ընդ որում, տեղեկությունը ակտիվորեն շրջանառում են հենց իրանական աղբյուրները:

Մեզ հետ զրույցում ադրբեջանագետ Գառնիկ Դավթյանը ընդգծեց, որ այս հայտարարությունը սկզբնական փուլում բացառապես քաղաքական է և հստակ ուղերձ՝ Թուրքիային և Ադրբեջանին, որ Իրանը որևէ դեպքում թույլ չի տա, որ իր դեմ գործողություններ իրականացվեն և կկանխի դրանք: Փորձագետը սակայն չի բացառում, որ եթե հետագայում Հարավային Կովասում էսկալացիան այնքան մեծանա, որ այլ տարբերակ չմնա, Իրանը, հանուն իր տարածքային ամբողջանության և այս տարածաշրջանում իր ազդեցության պահպանման համար ցանկացած քայլի կգնա.

«Սրանք կանխարգելիչ գործողություններ են, Նախիջևանի վերաբերյալ նման հայտարարությունը զգուշացում է Ադրբեջանին Իրանից, որ կկանխի հակաիրանական այն գործընթացները, որոնք կան և շարունակում են աճել Արցախի օկուպացված տարածքներում, մասնավորապես՝ Վարանդայում, և ողջ հարավային երկայնքով մինչև Կովսական, ինչու չէ՝ նաև Նախիջևանում: Իրենք բնույթով Փաշինյան չեն, չեն սպասարկում օտար ուժերի շահեր և իրենց համար գերակշռող է տարածքային ամբողջականության պահպանումը, սրա համար էլ փորձում են հայտարարություններով զսպել, չեզոքացնել վտանգը և նախազգուշացնել, որ յուրաքանչյուր գործողություն, որը կարող է ծնունդ տալ հակաիրանական որևէ պրոցեսի, հետագայում իրենք կկանխեն դա »,-ասաց Դավթյանը:

Մեր տարածաշրջանում նոր խաղացողներ են հայտնվում, խաղադրույքները մեծանում են, պայքարն ավելի է սրվում է, և որքան մոտ լինի հանգուցալուծումը, այնքան կողմերն ավելի են փորձելու իրենց ազդեցությունը մեծացնել տարածաշրջանում: Հայաստանին էլ փորձելու են օգտագործել. Արևմուտքը փորձելու է օգտագործել՝ Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու համար, Ռուսաստանն էլ՝ իր դիրքերն ամրապնդելու համար: Երկուսն էլ առաջնորդվելու են իրենց շահերով, և եթե իրենց շահերը պարտադրեն զոհաբերել Հայաստանը կամ Հայաստանի մի մասը, որևէ մեկը դրա առաջ կանգ չի առնելու: «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման դիտարկում էարել քաղաքական վերլուծաբան Արմեն Բաղդասարյանը:

Փորձագետի արձանագրմամբ՝ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև թեժ պայքար է գնում՝ տարածաշրջաում իրենց դիրքերն ամրապնդելու համար: Արևմուտքը փորձում է Հայաստանը պոկել ռուսական ազդեցության գոտուց և դրա դիմաց խոստումներ է տալիս, բայց որևէ ռեալ երաշխիք չի տալիս, Ռուսաստանն էլ իր հերթին դիմադրում է այս ամենին:

Արմեն Բաղդասարյանը շեշտում է՝ Հայաստանը պետք է տարածաշրջանում չդառնա Արևմուտք-Ռուսաստան գլոբալ առճակատման թատերաբեմ։ Պետք է աշխարհաքաղաքական առումով կտրուկ շրջադարձեր չանի, քանի որ դա կարող է շատ վտանգավոր լինել.

«Անվտանգային նոր համակարգում տեղավորվելը տարիների խնդիր է, իսկ մենք այդքան ժամանակ չունենք: ՀԱՊԿ-ից օգուտ չկա, բայց ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը կարող է վտանգավոր լինել, սա է խնդիրը»,-ասում է զրուցակիցը:

Նկատենք, որ Հայաստանին միջազգային խաղացողների համար «կռվախնձոր» է դարձրել, մասնավորապես, այսպես կոչված, Սյունիքով «միջանցքի» նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելու իրենց նկրտումները: Թեև յուրաքանչյուր կողմ փորձում է այնպես անել, որ այդ ճանապարհն իր վերահսկողության տակ լինի, սակայն միևնույն ժամանակ Հայաստանի իշխանությունները և Արևմուտքը միջանցքի հարցում որպես շահառու ներկայացնում է Ռուսաստանին, իսկ ռուսամետ ուժերն էլ՝ որպես շահառու են ներկայացնում Արևմուտքին:

Սրա մասին է վկայում նաև Նիկոլ Փաշինյանի ընտանիքին պատկանող «Հայկական ժամանակ»-ում երեկ հրապարակված հոդվածը՝ «Ինչու Հայաստանի տարածքով, ովքեր են միջանցքի հիմնական շահառուները, և ինչու միջանցք, այլ ոչ թե ճանապարհ» վերնագրով, որտեղ թվարկում է Հայաստանի տարածքով «միջանցք» ստանալու համար շահառու երկրներին՝ Ադրբեջան, Թուրքիա և Ռուսաստան:

Արմեն Բաղդասարյանն անդրադառնալով այս շահարկումներին, նախ ընդգծում է՝ բոլոր կողմերը՝ և՛ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը, և՛ Ռուսաստանը, և՛ Արևմուտքը, և՛ Իրանը, ցանկանում են, որ այդ միջանցքը լինի իրենց վերահսկողության ներքո կամ գոնե չլինի իրենց ռազմավարական հակառակորդի վերահսկողության ներքո.

«Իսկ Փաշինյանի ընտանեկան կայքում հրապարակված հոդվածն անհասկանալի էր, նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթում, որի տակ Նիկոլ Փաշինյանի ստորագրությունն էր, հստակ ամրագրված է, որ եթե Մեղրիով ճանապարհ բացվի, դա պետք է լինի Ռուսաստանի վերահսկողության ներքո, իսկ երբ «Հայկական ժամանակը» նման բովանադակությամբ հրապարակում է անում, ստացվում է, որ Փաշինյանը մի կողմից ստորագրում է փաստաթուղթ, որով համաձայնվում է ճանապարհի վերահսկողությունը տալ Ռուսաստանին, մյուս կողմից՝ նրա ընտանիքին պատկանող թերթում դա ներկայացվում է որպես բացասական և տարօրինակ փաստ։ Թեև Հայաստանը, ի դեմս Փաշինյանը, վաղուց համաձայնվել է դրան: Իմ տպավությամբ՝ Նիկոլ Փաշինյանը դա ստորագրել է 2020թ-ի նոյեմբերի 9-ին, իսկ հիմա, հաշվի առնելով աշխարհաքաղաքական փոփոխությունները, փորձում է մեզ համար անցանկալի այդ կետից հրաժարվել կամ գոնե հետաձգել դրա իրականացումը: Այն ինչ Նիկոլ Փաշինյանը չի կարողանում անձամբ ասել, դա անում է «հավաստի աղբյուրի» կամ «անանուն» հեղինակի անունից, և դա ասում է միջազգային հանրության և միջազգային խաղացողների համար»,-ասում է Արմեն Բաղդասարյանը:

Էներգետիկ փորձագետները դժգոհում են Էներգիտային ոլորտում տարվող քաղաքականությունից։ Մասնավորապես, Panorama.am-ի հետ զրույցում Էներգետիկ փորձագետ Էդվարդ Արզումանյանը մտահոգություն հայտնեց, որ ոլորոտում իրականացնում են ծրագրեր, որոնք վտանգավոր կարող են լինել երկրի անվտանգության առումով։

«Առաջարկում են 1200 Մգ/Վտ հզորությամբ ատոմային բլոկի կառուցում, ինչը Հայաստանի համար աղետալի կլինի։ եթե ուզում եք պատկերացնել, ապա ողջ Հայաստանում գործող ատոմային բլոկը, ջերմային կայանները, հիդրոկայանները, ՓՀԷԿ-երը միասին ամենածանրաբեռնված ժամին 1200 Մգ/Վտ է։ Հիմա ուզում են մի ատոմային բլոկով այս արդյունքը ստանան։ Ասում են ՝ մենք էներգիա արտահանող երկիր ենք, դրա համար մեզ անհրաժեշտ է, բայց սխալ է։ Ոչ ոք Հայաստանից էլեկտրաէներգիա չի վերցնում և չեն էլ վերցնի, բացի Իրանից, այն էլ՝ մեկ միավոր գազի դիմաց երեք միավոր էլեկտրաէներգիա ստանալու պայմանով։ Սա էլ ժամանակավոր է՝ մինչև պայմանագրի ավարտը»,- ասաց Էդվարդ Արզումանյանը։

Նրա խոսքով՝ գործող Մեծամորի ՀԱԷԿ-ի 2-րդ 440Մվտ հզորությամբ բլոկը 2021թ նոեմբերին ստացել է մինչև 2031թ․-ն աշխատելու լիցենզիա՝ այն պայմանով, որ 2026թ․-ին կկատարվեն ռեակտորի ստուգման գործառույթներ,որից հետո կերկարաձգվի աշխատանքի լիցենզիան՝ մինչև 2041թ:

«Այսինքն՝ նոր ատոմային բլոկի մասին կարելի է խոսել կամ մտածել մոտ 9-10 տարի հետո՝ 2032թ․-ից: Այս պահին Հայաստանում նոր ատոմային բլոկի մասին խոսեկը, այն էլ՝ 1200Մվտ հզորության, էներգետիկ տեսակետից անգրագիտություն է, իսկ հետևանքների գնահատման տեսակետից՝ պետական հանցագործություն: Այդպիսի 1200Մգ/վտ ատոմային բլոկի կառուցումը Հայաստանում կարող է բերել նոր «Չերնոբիլի»: Սա ունի գիտական և տեխնիկական բացատրություն։ Այս ամենի մասին գրել եմ երկրի ղեկավարությանը, սակայն որևէ արձագանք այդպես էլ չեմ ստացել»,- նշեց Արզումանյանը։

Մասնագետը մյուս կողմից էլ առաջ է քաշում հնարավոր էլեկտրաէներգիայի բարձրացման խնդիրը։

«Այս կայանի կառուցման համար նախատեսվում է ներդնել ավելի քան 6 մլդ դոլար։ Սա նշանակում է, որ առաջիկա 10-15 տարվա ընթացքում էներգետիկայի սակագնի մեջ հաշվի կառնվեն այս գումարները  և սակագինը կբարձրանա։ Պարզ է՝ ծախսեր են արվել և պետք է վճարվեն։ Կարող ենք ասել, որ նոր ատոմային բլոկի կառուցումը կբերի էներերգիայի սակագնի բարձրացման,եթե հիմա 49 դրամ է, ապա այդ դեպքում կդառնա մոտավորապես 60 դրամ»։

Սա այն պայմաններում, երբ արդեն իսկ փորձագետի գնահատմամբ անհիմն թանկացումներ են եղել։

«Էլեկտրաէներգիայի սակագնի բարձրացումը, որը տեղի ունեցավ վերջին ժամանակները, անհիմն է։ Կան այնպիսի սխալներ, որոնց ուղղումը թույլ կտար սակագինը նվազեցնել։ Օրիանկ՝ էլեկտրական ցանցում կորուստների ճիշտ պլանավորումը և հաշվառումը։Սակայն այս խնդիրները վերցացնելու փոխարեն, սակագինն են բարձրացնում»,- հավելեց նա՝ պնդելով, որ հնարավոր էր սակագինը իջեցնել 4-5 դրամով։
  

Հայաստանի և Իրանի համար Սյունիքով միջանցքի հարցը կարմիր գիծ է, այս առումով նրանց շահերը համընկնում են, վստահ եմ, Ադրբեջանին չի հաջողվելու հասնել իր նպատակին, որևէ միջանցք նա չի ստանալու: «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասել է իրանագետ Արմեն Վարդանյանը:

Փորձագետը նշում է՝ Իրանը շատ լուրջ մտահոգություններ ունի Հայաստանի հետ կապված, քանի որ Թուրքիան, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը, ըստ նրա, փորձում են Հայաստանից կորզել «Զանգեզուրի միջանցքը», ինչը դեմ է Իրանի շահերին, սրանով էր նաև պայմանավորված Իրանի ԱԳ նախարարի այցը Հայաստան:

Իրանի արտգործնախարարը երեկ Երևանում կրկին վերահաստատեց, որ իրանական կողմը աշխարհագրական, պատմական սահմանների ցանկացած փոփոխություն չի ընդունելու.

«Դա մեր կարմիր գիծն է, և կձեռնարկենք բոլոր քայլերը, որոնք կդիմակայեն նմանատիպ նույնիսկ մտքի»,-ասել է իրանցի նախարարը:
Թե կոնկրետ ի՞նչ քայլերի մասին է խոսքը և արդյո՞ք Իրանը պատրաստ է ռազմական ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա՝ Արմեն Վարդանյանը նշում է՝ թեև աննախադեպ իրավիճակ է ստեղծվել, որը կարող է հարվածել Իրանի շահերին, բայց մյուս կողմից Իրանը լավ հարաբերություններ ունի Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, տնտեսապես համագործակցում է նրանց հետ, ուստի չի կարծում, որ խոսքը «ռազմական ուժի» մասին է.

«Այս 30 տարիների ընթացքում իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունները բազմիցս վատացել են, բայց որոշ ժամանակ հետո լավացել են, ուստի ես կդժվարանամ այս հարցին պատասխանել ՝ արդյո՞ք Իրանը Ադրբեջանի նկատմամբ ռազմական ոժ կկիրառի, թե՝ ոչ, բայց վստահ եմ, որ դիվանագիտական ճակատում ճնշումներ գործադրելու է Ադրբեջանի վրա: Սրան էր ուղղված նաև Ադրբեջանի սահմանի երկայնքով Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի կողմից անցկացվող լայնամասշտաբ զորավարժությունները: Այդ զորավարժության սցենարներից մեկն էլ այն է, որ իրանական զորքերն անցնում են Արաքս գետը և գրավում ինչ որ բարձունքներ, սա էլ հստակ մեսիջ է Ադրբեջանին»,-ասաց իրանագետը:

Արմեն Վարդանյանը շեշտում է՝ Իրանը շատ լավ հասկանում է, որ եթե միջանցքն իրականություն դառնա, ապա իր հյուսիսն ամբողջությամբ կտրվելու է արտաքին աշխարհից և ինքը կախվածության մեջ է լինելու թուրք-ադրբեջանական տանդեմից, իսկ Իրանը չի ուզում այդ կախվածության մեջ հայտնվել, ուստի Իրանի համար Հայաստանի հետ սահմանը հուսալի օղակ է, որով կարողանում է կապվել Վրաստանի, այնտեղից էլ Ռուսաստանի և եվրոպական երկրների հետ։

«Նախորդ տարի էլ, երբ Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի 21կմ-անոց հատվածը Հայաստանի իշխանությունը հանձնեց Ադրբեջանին, այնտեղ միանգամից ադրբեջանցիները սկսեցին ձերբակալել իրանական ավտոմեքենաների վարորդներին, խնդիրներ առաջացան Իրանի համար»,-հիշեցնում է փորձագետը

Ինչ վերաբերում է իրանցի նախարարի մեկ այլ հայտարարությանը, որ Ադրբեջանի նախագահը վստահեցրել է, թե «սահմանային փոփոխություն չեն հետապնդում տարածաշրջանում»՝ Արմեն Վարդանյանը նշում է՝ Ալիևը նման հայտարարություններ է արել նաև ԵՄ պաշտոնյաների մոտ, ամերիկացի պաշտոնյաների մոտ, անգամ բանակցությունների ժամանակ, բայց ամեն կերպ փորձում են ճնշում գործադրել, որպեսզի Հայաստանը համաձայնվի դրան:
Նշենք, որ այսօր Կապանում պաշտոնապես բացվեց Իրանի գլխավոր հյուպատոսությունը, որի բացման արարողությանը մասնակցել են Իրանի և Հայաստանի որտգործնախարարները:

Արմեն Վարդանյանը կարծում է ,որ սա շատ կարևոր նշանակություն ունի, հատկապես, առևտրատնտեսական կապերի ընդլայնման ուղղությամբ

«Երեկ Իրանի որգործնախարարը հայտարարեց, որ Հայաստանի և Իրանի միջև ապրանքաշրջանառության ծավալը զգալիորեն աճել է, առաջիկա տարիներին նպատակ կա այն հասցնել 1 մլրդ դոլարի, այս հարցում շատ կարևոր է հյուպատոսության բացումը»,-ասաց իրանագետը:

Նիկոլ Փաշինյանի ընտանիքին պատկանող Armtimes.am կայքը անանուն հոդված է հրապարակել Հայաստանի Հանրապետության տարածքով հնարավոր միջանցքի շահառուների մասին: Հոդվածը՝ ստորև.

44-օրյա պատերազմից հետո, նոյեմբերի 9-ի համատեղ հայտարարության համաձայն, տարածաշրջանում պետք է տեղի ունենար բոլոր տնտեսական ու տրանսպորտային կապուղիների ապաշրջափակում։ 

Սակայն դեռևս ամիսներ առաջ ՀՀ կառավարության՝ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին երեք անցակետ բացելու մասին առաջարկին Ադրբեջանը դեռ չի արձագանքել, փոխարենն անգամ պաշտոնական հայտարարություններում շեշտում են, այսպես կոչված, միջանցքի մասին: Եվ սա այն դեպքում, երբ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ դրա մասին խոսք անգամ չկա, ընդհակառակը՝ խոսվում է ճանապարհների ապաշրջափակման մասին։

 
Իսկ ինչո՞ւ հենց միջանցք, այլ ոչ թե ճանապարհ։ Ինչո՞ւ հենց Հայաստանի տարածքով, և ովքե՞ր են միջանցքի հիմնական շահառուները։

ՀՀ սուվերեն տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից մեկը Ադրբեջանն է։

Միջանցքն Ադրբեջանին թույլ կտա՝

— առավել ձեռնտու պայմաններով բեռնափոխադրումներ կատարել Ադրբեջան-Նախիջևան-Թուրքիա երթուղով

— վերահսկողություն ունենալ Իրանից ՀՀ ցամաքային տարածքով անցնող բեռների նկատմամբ

— որպես զգայուն թեմա օգտագործել՝ ՀՀ ներքաղաքական իրավիճակը և հասարակական տրամադրությունները սրելու համար

— Ադրբեջանը ոչ քողարկված նկրտումներ ունի նաև Սյունիքի նկատմամբ, միջանցքը առաջին քայլն է՝ հետագայում այդ տարածքներում ադրբեջանցիների վերադարձի համար լեգիտիմ հենք ստեղծելու համար։

ՀՀ սուվերեն տարածքով ճանապարհի դեպքում բեռնափոխադրումները վերահսկելու է ՀՀ-ն, իսկ փոխադրումների համար որպես տարանցիկ գոտի Ադրբեջանը ստիպված է լինելու հարկեր վճարել Հայաստանին, ինչը Ադրբեջանի համար ոչ մի կերպ ընդունելի չէ։ Քանի որ Ադրբեջանական կողմը տարիներ շարունակ հրաժարվել էր անգամ օգտվել Հայաստանի օդային տարածքից, և միայն այն պատճառով, որ ստիպված չլինի հարկեր վճարել։ Տնտեսապես զարգացած Հայաստան Ադրբեջանին պետք չէ։

Ճանապարհ ու երկաթուղի Ադրբեջանն Իրանի տարածքով էլ կարող է ստանալ, սակայն Իրանը երբեք միջանցք չի տա Ադրբեջանին, Հայաստանն էլ չի տա, բայց Ադրբեջանը փորձում է Հայաստանից ուժով ստանալ միջանցքը, ինչը շատ ավելի քիչ հավանական է, որ Իրանի դեպքում հաջողվի։

ՀՀ տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից մյուսը Թուրքիան է։

Միջանցքը Թուրքիային թույլ կտա՝

— Թուրքական աշխարհի հետ անխոչընդոտ կապի ապահովում

— Իրանի՝ Հայաստանի տարածքով դեպի Եվրոպա հնարավոր գազատարի հեռանկարի ճանապարհի փակում

ՀՀ սուվերեն տարածքով ճանապարհի դեպքում ինչպես և ադրբեջանական, այնպես էլ թուրքական բեռնափոխադրումները վերահսկելու է Հայաստանը, ստիպված են լինելու հարկեր վճարել ՀՀ-ին, արդյունքում Հայաստանը կունենա էլ ավելի զարգացած տնտեսություն, ու կկարևորվի Հայաստանի դերն ու նշանակությունը տարածաշրջանում։ Իսկ այս ամենը ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Թուրքիայի համար, մեղմ ասած, ցանկալի չէ։

ՀՀ տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից է նաև Ռուսաստանը։

Միջանցքը Ռուսաստանին թույլ կտա՝

— ազդեցություն ունենալ Ադրբեջանից Նախիջևան և Թուրքիա բեռնափոխադրումների նկատմամբ

— ազդեցություն ունենալ Իրանից ՀՀ ցամաքային տարածքով անցնող բեռների վրա

— հավելյալ լծակներ ունենալ ՀՀ-ի եւ Ադրբեջանի վրա, ինչպես նաև վերահսկել արևելք-արևմուտք ճանապարհների ամենակարևոր հանգույցը։

Ուկրաինայի դեմ սկսած հատուկ օպերացիայից հետո՝ Ռուսաստանի դեմ Արևմուտքի ու ԱՄՆ-ի կիրառած պատժամիջոցներից հետո, ՌԴ-ն փորձում է թե արտահանման և թե ներկրման համար շուկա գտնել։ Այս պարագայում Արևմուտքի ու Ռուսաստանի հետ երկու լարի վրա խաղացող Թուրքիան իդեալական տարբերակ է, մնում է ցամաքային կապ հաստատել Թուրքիայի հետ։ Այս համատեքստում տարածաշրջանում Թուրքիայի և Ադրբեջանի դերն ավելի է մեծացել, և հիմա Ադրբեջանը Ռուսաստանի համար կարող է դառնալ Արևմուտք գազի և նավթի արտահանման հարթակ։

Որքան ռուսական պաշտոնական հարթակները փորձում են հերքել ՌԴ-ի մասնակցությունը Հայաստանի սուվերեն տարածքով միջանցք բացելու՝ Ռուսաստանի նկրտումները, փաստերն այլ բան է վկայվում։ Նախ, ՌԴ ու ՀԱՊԿ անգործությունը Հայաստանի սուվերեն տարածք ներխուժած ադրբեջանական զինուժին, Հայաստանին զենքի մատակարարման պարտավորությունները չկատարելը, ՀՀ-ում տեղակայված ռուսական զորքի իներտությունը, ՌԴ դաշնակից Ադրբեջանի զորքի ագրեսիվությունը ՀՀ սահմանին։

Ի դեպ, թե Ադրբեջանը, թե Թուրքիան, թե Ռուսաստանը կողմ են, որ ՀՀ տարածքով միջանցքը լինի Ռուսաստանի վերահսկողության ներքո։ 

ՀՀ տարածքով Ռուսաստանը միջանցք ստանալու մի քանի տարբերակ ունի։ 

Ռուսաստանի դաշնակից Ադրբեջանը ռազմական էսկալացիայով թուլացնում է Հայաստանին այնքան, որ Հայաստանը ստիպված լինի մտնել Միութենական պետության կամ ՌԴ կազմի մեջ։
Ռուսաստանի դաշնակից Ադրբեջանին հաջողվում է էսկալացիայի արդյունքում ՀՀ սուվերեն տարածքից միջանցք վերցնել դեպի Նախիջևան, որի վերահսկողությունը հետագայում պետք է իրականացնի ՌԴ-ն։

Եվրամիությունը հաստատեց Հայաստան ԵՄ քաղաքացիական առաքելություն ուղարկելու մասին որոշումը։ Երևույթն ինքնին աննախադեպ է և չնայած  Ադրբեջանի կողմից նման հնարավորության մերժումը իր տարածքում, այդուհանդերձ, առաջին անգամ հայ-ադրբեջանական սահմանին կլինի միջազգային ծանրակշիռ ներկայություն։ Որքանո՞վ արդյունավետ կլինի ԵՄ դիտորդական խմբի տեղակայումը և ի՞նչ սպասել այդ նախաձեռնությունից։

«Դիտորդական առաքելությունն ինքնին դրական գործընթաց է և դրանք տարբեր ժամանակներում և տարածաշրջաններում կարող են նպաստել խաղաղության հաստատմանը»,-նշեց «Հայ ազգային ճակատի» հիմնադիր, ռազմական գործիչ Գևորգ Գևորգյանը։

ԼՈՒՐԵՐ․com-ի հետ զրուցակցի խոսքով, առաքելության արդյունավետության մասին խոսելիս պետք է հաշվի առնել մեկ կարևոր հանգամանք․ Եվրոպան այսօր լրջագույն հակասություններ և խնդիրներ ունեի Հայաստանի ռազմավարական դաշնակցի՝ Ռուսաստանի հետ, իսկ ռուսական ներկայությունը մեր երկրում ու տարածաշրջանում շատ ազդեցիկ է։

«Հիշենք, թե ինչ տեղի ունեցավ Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ժամանակ․ Եվրամիությունն ու եվրոպական գործիչները սահմանափակվեցին դեկլարատիվ հայտարարություններով։ Ի՞նչ արեց Եվրամիությունը, երբ 2020 թ․ ադրբեջանցիների և թուրքերի կողմից հայ ժողովրդի նկատմամբ իրագործվեց 21-րդ դարի նոր  «ցեղասպանությունը»։ Ոչինչ չարե՛ց»։

Ինչ վերաբերում է ԵՄ առաքելության՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղակայմանը, Գևորգյանը մտավախություն հայտնեց, որ Եվրոպան մեծ հաշվով հետաքրքրություններ չունի Հայաստանում և էներգետիկ ճգնաժամի պայմաններում ավելի շատ նրա շահերը կարող են համընկնել Ադրբեջանի հետ՝ իբրև ռուսական գազի այլընտրանքային երկրի։

«Մեծ հաշվով էական սպասելիքներ չպետք է ունենալ հայ-ադրբեջանական սահմանին եվրոպական դիտորդական խմբի ներկայությունից, որովհետև, ինչպես նշեցի, ինչպես ցույց տվեց 44-օրյա պատերազմը, Եվրոպան ոչ մի գործուն քայլ չի արել հայերի դեմ կատարվածը դատապարտելու ուղղությամբ։ Բացի այդ, թե՛ Արևմուտքը, թե՛ Եվրոպան, ըստ էության, կողմ են Արցախի՝ Ադրբեջանի կազմում լինելուն, հետևապես նրանց ներկայացուցիչների գործունեությունը ոչ մի հավատ չի ներշնչում»,-շեշտեց ռազմական գործիչը։

Անցյալ շաբաթ Անկախ Պետությունների Համագործակցության (ԱՊՀ), որի կազմում են նախկին խորհրդային հանրապետությունները, ինը ղեկավարները հանդիպեցին Ղազախստանի մայրաքաղաք Աստանայում։ Հանդիպմանը ներկա էին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և Բելառուսի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Մոլդովայի, Ռուսաստանի, Տաջիկստանի ու Ուզբեկստանի ղեկավարները։

Այս հանդիպմանը իրենց երկրների միջև առկա հակամարտության մասին խոսելիս միմյանց բախվեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները՝ մյուս մասնակիցների, հատկապես Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ներկայությամբ:

Ալիևի հայտարարությունները լի էին կեղծիքներով։ Նա ստորեն ասաց, որ 2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանը տեղադրել է «Հայաստանում արտադրված 1400 հակահետևակային ական… Լաչինի շրջանի սահմանի մոտ 2021 թվականին։ Ադրբեջանական մի դիրքից մյուսը տանող ճանապարհները նույնպես ականապատվել են»։ Նա պնդեց, որ «բախումները, դրանց ակտիվ փուլը տևել են առավելագույնը ութ ժամ», թեև Ադրբեջանը մինչ օրս շարունակում է խախտել հրադադարի ռեժիմը։ Նա ստեց՝ ասելով, որ «Ադրբեջանը մտադրություն չի ունեցել բռնազավթել Հայաստանի տարածքը, ինչպես ոմանք կարող են ենթադրել»։ Նա անտեսեց այն փաստը, որ ադրբեջանական բանակը շարունակում է մնալ Հայաստանի սահմանների ներսում՝ 2021 թվականի մայիսի 12-ին իր ավելի վաղ ներխուժումից ի վեր։

Ալիևը փորձեց հաճոյանալ Պուտինին՝ պնդելով, որ «Ռուսական կողմի միջնորդական ջանքերի շնորհիվ, ուզում եմ շեշտել, որ հրադադարի առաջարկով հանդես է եկել ռուսական կողմը։ Ոմանք դա վերագրում են այլ երկրների, ինչը բացարձակապես անհիմն է։ Ռուսական կողմի միջնորդական ջանքերի շնորհիվ բախումները, ինչպես ասացի, դադարեցվեցին»։ Ալիևն այսպիսով հակասեց այն լուրերին, թե Միացյալ Նահանգներն է միջնորդել հրադադարի հաստատմանը։ Նա նաև խոստովանեց, որ Ադրբեջանը «վճռականորեն մերժել է» Եվրամիության առաջարկը՝ տեղակայելու քաղաքացիական առաքելություն սահմանի ադրբեջանական կողմում։ «Այդ պատճառով առաքելությունը կտեղակայվի Հայաստանի տարածքում», ասաց նա։

Ալիևը սուր քննադատության ենթարկեց Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին, որը համակրական արտահայտություններ է արել Հայաստանի հասցեին։ Ալիևը դժգոհեց, որ Մակրոնը «վիրավորական, անընդունելի, կեղծ և սադրիչ հայտարարություններ է արել… Նա մեղադրել է Ադրբեջանին սարսափելի պատերազմ մղելու մեջ…»։ Ալիևը մեկ անգամ ևս փորձեց գոհացնել Պուտինին՝ ասելով, որ Մակրոնը «կողմնակալ հայտարարություններ է արել Ռուսաստանի Դաշնության դեմ, այն է՝ «Ռուսաստանը խաղացել է ադրբեջանական խաղը»: Արդյունքում, Ալիևն ասաց, որ մերժում է Ֆրանսիայի հետագա ցանկացած միջնորդական դերակատարություն ղարաբաղյան հակամարտության մեջ։ Նա նաև դժգոհեց Ֆրանսիայի արտգործնախարարի «հակաադրբեջանական հայտարարություններից», Ֆրանսիայի Սենատի կողմից Ղարաբաղը ճանաչող և «նոյեմբերի կեսերին Ֆրանսիայի Սենատում պատրաստվող» երկրորդ բանաձևից։ Նա այս զարգացումների մեղքը բարդեց «Ֆրանսիայի հայկական սփյուռքի» վրա՝ իր ունեցած ազդեցության պատճառով։

Ալիևը Հայաստանին մեղադրեց Ֆրանսիայում, Լիբանանում և ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպանատների դեմ «սադրանքներ» կազմակերպելու մեջ։ Նա կեղծորեն պնդեց՝ «մենք կասկած չունենք, որ ահաբեկչությունն ու ավերածությունը կազմակերպվել են Հայաստանի կողմից։ Ինչո՞ւ եմ սա ասում: Որովհետև 1990-ականներին հայկական հատուկ ծառայությունները [Ադրբեջանում] իրականացրել են 32 ահաբեկչական գործողություն՝ պայթյուններ մետրոյում, ավտոբուսներում, լաստանավերում և գնացքներում։ Այդ զարհուրելի ահաբեկչական գործողությունների հետևանքով զոհվել է ավելի քան 2000 ադրբեջանցի բնակիչ»։
Այնուհետև Ալիևը փորձեց ղարաբաղյան հակամարտությունը վերածել կրոնական պատերազմի՝ հայերին մեղադրելով «ադրբեջանական ժողովրդի և ողջ մուսուլմանական աշխարհի նկատմամբ ատելության ծայրահեղ աստիճանի» մեջ՝ մոռանալով, որ Հայաստանն ու հայերն ամենաջերմ հարաբերություններն ունեն բազմաթիվ իսլամական երկրների հետ։

Ալիևը հերթական անգամ ստեց՝ պնդելով, որ Ադրբեջանը կատարել է «պատերազմից հետո 2020 թվականի նոյեմբերի համաձայնագրի բոլոր դրույթները»։ Սակայն պատերազմից երկու տարի անց տասնյակ հայ ռազմագերիներ շարունակում են մնալ Բաքվի բանտերում։ Նա նաև ստեց այն մասին, որ Հայաստանը չի ապահովում «Ադրբեջանի անարգել մուտքը դեպի Նախիջևան»։ Բայց Հայաստանը բազմիցս հայտարարել է նման ճանապարհ տրամադրելու պատրաստակամության մասին, մինչդեռ Ադրբեջանը չի արձագանքել։

Ալիևը եզրափակեց իր ելույթը՝ հայտարարելով, որ իր «համբերությունն անսահմանափակ չէ» և սպառնաց, որ եթե չստանա այն, ինչ պահանջում է Հայաստանից, «մեզ այլ տարբերակ չի մնում, քան գործել համապատասխանաբար»։
Հաջորդիվ ելույթ ունեցավ վարչապետ Փաշինյանը՝ հակադարձելով Ալիևի ստերին։ Ադրբեջանի սեպտեմբերյան հարձակումը անվանելով «չհրահրված ռազմական հարձակում Հայաստանի դեմ»՝ Փաշինյանը դատապարտեց ադրբեջանցի զինվորականներին ռազմական հանցագործություններ կատարելու մեջ՝ Ժնևի կոնվենցիայի խախտմամբ հայ ռազմագերիներին մահապատժի ենթարկելով։
Փաշինյանը նաև մեղադրեց Ադրբեջանին «Հայաստանի ավելի շատ տարածքներ գրավելու» մտադրության համար։ Նա մեղադրեց «տարածաշրջանային անվտանգության կազմակերպությունների [Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն] անբավարար արձագանքը…., որը շատ սուր հարցեր է առաջացրել հայ հասարակության շրջանակում»։ Նա հարցրեց՝ արդյոք ՀԱՊԿ-ը ճանաչո՞ւմ է նախկին խորհրդային հանրապետությունների սահմանները։

Փաշինյանն ասաց, որ Ադրբեջանը միայն հիմա է ցանկանում իմանալ 1990-ականների Ղարաբաղյան պատերազմում անհետ կորած ադրբեջանցի զինվորների ճակատագրի մասին՝ բացահայտելով, որ այդ պատերազմից հետո անհայտ կորած է համարվում 777, իսկ 2020 թվականի պատերազմից հետո՝ 217 հայ։

Փաշինյանը քննադատեց Ադրբեջանին՝ Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև համաձայնեցված ճանապարհը կեղծորեն «միջանցք» որակելու համար։ Նա ասաց, որ չնայած 2020 թվականի հայտարարության մեջ «հստակ հիշատակվում է» Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն Ադրբեջանը պնդում է, որ այն «գոյություն չունի»։

Փաշինյանը պատասխանեց նաև Ալիևի այն կեղծ պնդմանը, թե Հայաստանը ականապատել է ադրբեջանական տարածքները 2020 թվականի պատերազմից հետո։ Փաշինյանը հայտարարեց, որ «նման ականապատում տեղի է ունեցել ամբողջությամբ Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքում։ Եվ մեր իրավունքն է անվտանգության որոշ քայլեր ձեռնարկել՝ պաշտպանելու մեր երկրի տարածքային ամբողջականությունը»։

Փաշինյանը նաև հակադարձեց Ալիևի այն կեղծ պնդմանը, թե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտությունը կրում է կրոնական բնույթ։ Փաշինյանը վերահաստատեց Հայաստանի սերտ հարաբերությունները բազմաթիվ մահմեդական երկրների հետ.
Փաշինյանը հերքեց, որ Հայաստանը որևէ հարձակում է կազմակերպել Ադրբեջանի դեսպանատների վրա օտար երկրներում։ Որտե՞ղ են ապացույցները, հարցրեց նա։

Եզրափակելով իր խոսքը՝ Փաշինյանը ևս մեկ անգամ խոսեց Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ խաղաղության իր անհիմն ակնկալիքների մասին՝ հաշվի առնելով Հայաստանի նկատմամբ նրանց շարունակական թշնամությունը։ Խաղաղությունը չի կարող ձեռք բերվել մի կողմից, մինչ մյուս կողմը փորձում է սպանել քեզ:

Թշնամին, որն անընդհատ հարձակվում է քո վրա և ատրճանակն ուղղում գլխիդ, չի կարող համարվել խաղաղության հուսալի գործընկեր։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Հայ-ադրբեջանական՝ շուրջ 400 կմ-ոց սահմանի երկայնքով պաշտպանության երկրորդ գիծ կառուցելն ամենևին էլ անիրականանալի չէ: Թե ինչպես է հնարավոր դա անել, այն էլ՝ ընդամենը երկու տարում, «Գմբեթ» նախագծի թիմը մտածել ու մանրամասն մշակել է:

Այն Հայաստանի համապարփակ պաշտպանության և անվտանգության համակարգի ձևավորմանը ծառայող «Ոգեզէն» հարթակի նախագծերից է և պաշտպանության երկրորդ գիծն ամրացնելու ուղին տեսնում է սահմանամերձ գյուղերն ամրոցների վերածելու տարբերակով: «Փաստինֆո»-ին նախագծի համահեղինակ Մերուժան Մինասյանը պատմել է, թե ինչպես է դա մեկ այլ՝ ոչ պակաս կարևոր խնդիր լուծելու ժամանակ տալու, որպեսզի առաջնագիծը համալրվի և ուժերի վերադասավորումներ արվեն:

Մանրամասները՝ տեսանյութում: