Իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը գրում է. 

«Բաքվի բարբարոսական վարչախումբն աշխարհաքաղաքական այս փուլում բախվել է լրջագույն խնդիրների դրան սատարող Թուրքիայում և Իսրայելում ճգնաժամերի հետևանքով։

Եթե Թուրքիայում տեղի ունեցած աղետալի երկրաշարժը ցույց տվեց, որ «թուրանական առաջնորդության» ձգտող էրդողանական վարչախումբը չի կարող արդյունավետ կառավարել նույնիսկ իր նահանգներում ի հայտ եկող ճգնաժամերը, ապա Նեթանյահուի կառավարությունը բախվել է ներքաղաքական խոշոր խնդիրների, որոնք հանգեցրել են շաբաթ օրը Իսրայելի ողջ տարածքով մեկ հարյուր հազարանոց ցույցերի և բողոքի գործողությունների։

Մյուս կողմից Իրանում շաբաթ օրն անցկացված բազմամիլիոնանոց տոնական քայլերթերի ժամանակ Բաքվի վարչախմբի դեմ գործողությունները ցույց տվեցին, որ այս երկիրը ոչ միայն չի պատրաստվում թուլացնել բազմաբաղադրիչ ճնշումն ադրբեջանական ուղղությամբ, այլ նաև դրան հավելում է նոր բաղադրիչներ։

Հայաստանն արդեն իսկ կորցրել է երկու տարուց ավելի ժամանակ պատերազմից հետո վերականգնվելու և թշնամուն արդյունավետորեն հակադարձելուն ու ճնշելուն պատրաստվելու համար, մինչդեռ մեր տարածաշրջանը և աշխարհն ընդհանրապես  խիստ հարափոփոխ է, և ստեղծել ու էլի ստեղծելու է ոչ միայն նոր մարտահրավերներ, այլ նաև հնարավորություններ»։

Եթե ​​նման հայտարարություններով փորձ է արվում արդարացնել ԵՄ-ի տարածաշրջան ներքաշելը, ապա դժվար թե այդ փորձը կարելի է հաջող համարել։ Այս մասին ամենշաբաթյա ճեպազրույցում ասել է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան՝ մեկնաբանելով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի այն հայտարարությունը, թե ԵՄ դիտորդական առաքելության նպատակներից մեկը Արեւմուտքի կասկածները փարատելն է, այսինքն Բաքվի հավաստիացումներն արեւմտյան գործընկերներին այն մասին, որ Հայաստանն ու Ռուսաստանի Դաշնությունը միասին ագրեսիա են ծրագրում Ադրբեջանի դեմ։

«Ռուս խաղաղապահներն ապահովում են խաղաղությունը Լեռնային Ղարաբաղում, մեր սահմանապահներն աշխատում են Հայաստանի տարածքում, այդ թվում՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին։ Մենք երբեք չենք լսել այս առնչությամբ Բաքվի մտավախությունների մասին, միեւնույն ժամանակ գիտենք ԵՄ-ի՝ Հայաստանում դիտորդական առաքելությունը տեղակայելու որոշման վերաբերյալ Ադրբեջանի քննադատական ​​վերաբերմունքի մասին։

Ակնհայտ է, որ Բրյուսելը նպատակ ունի փոխել անվտանգության համակարգը, որը ձեւավորվել է տարածաշրջանում, եւ դրա հիմնաքարը ռուս զինվորականների եւ սահմանապահների ներկայությունն է, ինչպես նաեւ Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին։ Դե, եւ, բնականաբար, այն ոգին, որը դրսեւորվեց, քաղաքական կամքը, անվանեք, ինչպես ուզում եք… այն որոշումների իրականացումը, որոնք ձեռք են բերվել երեք երկրների միջեւ, սա իհարկե, անվտանգության համակարգի ընդհանուր պատկերի զգալի մասն է։ Ուզում ենք հավատալ, որ Երեւանը դա հասկանում եւ հաշվի է առնում։ Մենք բաց ենք հայ գործընկերների հետ երկխոսության համար՝ Անդրկովկասում կայունության պահպանման միջոցների կատարելագործման հարցով՝ ինչպես երկկողմ, այնպես էլ բազմակողմ ձեւաչափերով, ներառյալ ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում համապատասխան աշխատանքները»,- ասել է Զախարովան։

Հիշեցնենք, որ փետրվարի 8-ին խորհրդարանում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ԵՄ դիտորդական առաքելության Հայաստան ժամանելու կապակցությամբ նշել էր. «Մինչեւ ԵՄ առաքելությունը Ադրբեջանը արեւմտյան հարթակներում իր ագրեսիվ գործողություններն ընդդեմ Հայաստանի բացատրում էր նրանով, որ Հայաստանը, ՀՀ վարչապետը ավելի ու ավելի շատ ռուսական զորքեր է բերում եւ տեղակայում  հայ-ադրբեջանական սահմանին, պատրաստվում է հայ-ռուսական համատեղ  ագրեփսիվ հարձակում հարձակում Ադրբեջանի դեմ եւ Ադրբեջանը իր ագրեսիվ հարձակումներով փորձում է շատ, թե քիչ  հավասարակշռել իրավիճակը՝ իր խոցելիություները կառավարելու համար:

Արեւմուտքում փորձ էր արվում Հայաստանը ներկայացնել որպես Ռուսաստանի ագրեսիվ քաղաքականության մասնակից, իսկ ԴՌ-ում փորձ էր արվում ներկայացնել որպես արեւմտյան դավադրության մասնակից: Քանի որ ՌԴ-ի գործընկերները տեղում  ունեին ներկայացուցիչներ, արեւմտյան մեր գործընկերները արդեն սկսել էին մեզ խեթ նայել, որ փաստորեն դուք պատրաստվում եք ագրեսիվ գործողություններ իրականացնել, որովհետեւ այնտեղ հայկական ու ռուսական զորքերի մեծ կուտակումներ կան, որ պատրաստվում եք հարձակվելԱդրբեջանի վրա: Խեղճ ադրբեջանցիները  ուզում են բարձունքներ գրավել, որպեսզի հավասարակշռեն: Մենք հասկանալով, որ շատ մեծ ռեսուրսներ են ծախսվում դրա վրա, ասացինք՝ շատ լավ, դուք եկեք տեղում դիտարկեք, տեսեք այդ ամենը համապատասխանում է իրականությանը, թե ոչ»:

Ալիեւը հերթական անգամ ապացուցեց, որ Ադրբեջանը մի պետություն է, որի հետ հնարավոր չէ խաղաղ գոյակցություն ապահովել։ «Փաստինֆո»-ի եթերում ասել է միջազգայնագետ Գրիգոր Բալասանյանը։

Թուրքիայի ու Սիրայի սահմանին տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժից հետո ամբողջ աշխարհը կենտրոնացած է դրանց հետեւանքների վերացման վրա, փորձում են օգնել Թուրքիային ու Սիրիային, մեղմացնել առանձին պատժամիջոցներ, սակայն Ադրբեջանը մնացել է անհաղորդ հումանիզմի նկատմամբ։ Ավելին, նախօրեին Ադրբեջանը կրկին Լեռնային Ղարաբաղը զրկել է գազամատակարարումից՝ այդպիսով հիվանդանոցներն ու դպրոցները կրկին զրկելով ջեռուցումից։

Միջազգայնագետի դիտարկմամբ՝ Ադրբեջանի այս վարքագիծը պետք է կոշտ գնահատականի արժանանա միջազգային հանրության կողմից։ «Ալիեւը շարունակում է իր քաղաքականությունը ապացուցելու առաջին հերթին մեզ, որ Ադրբեջանը մի պետություն է, որի հետ խաղաղ գոյակցությունը հնարավոր չէ»,- ասել է միջազգայնագետը՝ նշելով, որ դա պետք է ի վերջո գիտակցեն նաեւ ՀՀ իշխանությունները։

«Այս ուղղությամբ իր ծանրակշիռ խոսքը պետք է ասի նաև հայ համայնքը․ համաշխարհային հայկական սփյուռքը, որը մեծ հեղինակություն ունի աշխարհում։ Սփյուռքի պոտենցիալը դեռ ամբողջովին օգտագործված չէ և նրա հետ հարաբերությունները պետք է լինի ՀՀ-ի արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը»,- նշել է նա։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Ֆրանսիայի Սենատի «Հանրապետականներ» խմբակցության նախագահ Բռունո Ռետայոյի հարցազրույցը NEWS.am-ին։ Սենատոր Ռետայոն նախորդ տարվա վերջին Սենատի կողմից Ադրբեջանի նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառելու մասին բանաձեւի համահեղինակն է։

Ադրբեջանն արդեն գրեթե երկու ամիս շրջափակման մեջ է պահում Արցախը։ Այնուամենայնիվ, Բաքվի նկատմամբ կոչեր են հնչում, բայց պատժամիջոցներ չեն կիրառվում։ Կարծում եք՝ կոչերը բավարա՞ր են:

Ոչ, իհարկե: Պարոնայք Ալիեւն ու Էրդողանը ծաղրում են մեր կշտամբանքները, որոնք այդպես էլ ազդեցություն չունեցան։ Դեէսկալացիայի այս կոչերն առավել եւս ապարդյուն են, քանի որ դրանցում անտեսվում է Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ առճակատման իրական բնույթը։

Սա պարզապես լոկալ հակամարտություն չէ։ Սա նոր փուլ է Էրդողանի իմպերիալիստական ռազմավարության մեջ, որն ուղղված է տարբեր ժողովուրդների միջեւ տարածքային շարունակականության ձեռքբերմանը՝ թուրքերենով եւ մշակույթով։ Դա սկսվեց Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմից, կշարունակվի Նախիջեւանի եւ մնացած Ադրբեջանի միջեւ միջանցքի ստեղծմամբ։ Եվ ես, իմ կողմից, հրաժարվում եմ, որպեսզի դա ավարտվի Հայաստանին որպես պետություն ու ազգ մարտահրավեր նետելով։

Ահա թե ինչու ես կողմ եմ, որ Ֆրանսիան եւ Եվրոպան վերջապես ընտրեն հաստատակամության ուղին, ինչպես դա արեցին Ռուսաստանի նկատմամբ։ Հայաստանի ինքնիշխանությունը նույնքան արժե, որքան Ուկրաինայի ինքնիշխանությունը։ Ես պաշտպանում եմ պատժամիջոցներին՝ ընդհուպ մինչեւ Ադրբեջանի ղեկավարության ակտիվների կալանք եւ Ադրբեջանից գազի եւ նավթի ներմուծման էմբարգո, քանի դեռ այդ երկիրը չի հարգել Հայաստանի ինքնիշխանությունը։

Ֆրանսիայի Սենատի եւ Ազգային ժողովի բանաձեւերը, մասնավորապես, պատժամիջոցներ էին նախատեսում Ադրբեջանի դեմ։ Արդյո՞ք ֆրանսիացի օրենսդիրները մտադիր են պնդել պատժամիջոցների կիրառումը։ Խորհրդարանում այլ գործողություններ կլինե՞ն։  

Եթե պահանջվի, մենք դրանք կանցկացնենք։ Մենք ջանք չենք խնայի հանուն Հայաստանի։ Երկու տարվա ընթացքում Սենատը եւ Ազգային ժողովը օրակարգ են մտցրել եւ կողմ են քվեարկել մի քանի բանաձեւերի, որոնք կոչ են անում կառավարությանը ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը եւ միջոցներ ձեռնարկել 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հրադադարի մասին համաձայնագրի կատարումն ապահովելու համար։ Շատ խորհրդարանականներ այցելեցին Երեւան՝ ականատես լինելու մեր համերաշխությանը եւ Ֆրանսիայի բարեկամությանը։ Ես ինքս եղել եմ Երեւանում եւ Ստեփանակերտում 2021 թվականի դեկտեմբերին։

Առավել քան երբեւէ ազգային ընկալումը սատարում է հայերին եւ փոխանցում հայ ժողովրդի օրինական ձգտումները՝ պաշտպանելու իր ինքնիշխանությունն ու ինքնությունը։ Հենց ֆրանսիական հասարակությունն է ընդհանուր առմամբ մոբիլիզացվում հօգուտ Հայաստանի եւ ճնշում գործադրում։ Բազմաթիվ մտավորականներ Հանրապետության նախագահին հրապարակավ կոչ են արել միջամտել Լեռնային Ղարաբաղի 120 000 հայերին փրկելու համար, որոնց Ադրբեջանը սպառնում է էթնիկ զտումներով։ Շատ մարդասիրական եւ մշակութային ակցիաներ են կազմակերպվում Հայաստանի համար ասոցիացիաների, համայնքների կամ հաստատությունների կողմից։

Ես կարծում եմ, որ շատ ֆրանսիացիներ այսօր Հայաստանում տեսնում են ոչ միայն եղբայրական ազգ, որի հետ մեզ կապում են այդքան սերտ կապեր, այլեւ եվրոպական քաղաքակրթության քաջարի պահապան, որի փխրունությունն այսօր գնահատում ենք։ 

Բաքվի հանցավոր գործողությունների ֆոնին ԵՄ-ն շարունակում է գազ գնել եւ Ադրբեջանին գործընկեր անվանել։ Կարո՞ղ ենք խոսել բարոյականության երկակի ստանդարտների մասին: Ինչպես ինքներդ ասացիք, ուկրաինացիների կյանքն ավելի թանկ չէ, քան հայերի կյանքը…

Ես փաստացի նշել եմ երկակի ստանդարտների անթույլատրելիությունը։ Այն, ինչ մենք մերժում ենք, երբ խոսքը վերաբերում է պարոն Պուտինին, Եվրոպան հանդուրժում է, երբ խոսքը վերաբերում է պարոն Ալիեւին կամ պարոն Էրդողանին։ Բայց վերջիններիս հանցագործությունները սարսափելի են, շատ առումներով հավասար են առաջինի հանցագործություններին:

Եվրոպան պետք է անհապաղ վերանայի գազային համաձայնագիրը, որը հանձնաժողովը համաձայնեցրել եւ ստորագրել է Ալիեւի հետ։ Այն նույն գազը, որը թույլ է տալիս ադրբեջանական բանակին եւ նրա թուրք հանցակիցներին կատարել իրենց հանցավոր գործողությունները, այդ թվում՝ քաղաքացիական բնակչության դեմ։ Սա բարոյական սկանդալ է, բայց նաեւ ռազմավարական սխալ, քանի որ գիտակցաբար նետվելով Ալիեւի գիրկը՝ դուրս գալու Պուտինի ճիրաններից, Եվրոպան զգալիորեն ուժեղացնում է Թուրքիայի ռազմավարությունը։  Մի օր մենք վճարելու ենք դրա համար:

ԵՄ-ն որոշում է կայացրել նոր առաքելություն տեղակայել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանին։ Շնորհակալություն Ֆրանսիային որոշումների կայացման գործում ունեցած մեծ ներդրման համար։ Ըստ ձեզ՝ 100 անձը բավարա՞ր է սահմանի անվտանգությունն ապահովելու համար։

Ողջունելի է այն ամենը, ինչը նպաստում է Հայաստանի անվտանգությանը։ Բայց այս առաքելությունը կարող է լինել միայն առաջին քայլը, որին պետք է հետեւեն մյուսները։

Ես հույս ունեմ, որ Ֆրանսիան հանդես կգա նախաձեռնությամբ՝ առաջարկելով Հայաստանի համար կազմակերպել միջազգային համաժողով, որպեսզի, մասնավորապես, քննարկի այն խնդիրները, որոնք անուշադրության են մատնվել հրադադարի մասին համաձայնագրերում։ Ես նկատի ունեմ ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի միջազգային կարգավիճակը եւ փախստականների վերադարձը, այլեւ ռազմագերիների կամ Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային եւ կրոնական ժառանգության պաշտպանության հարցը։ Այս նախաձեռնությունը կարող է շարունակվել ընդհուպ մինչեւ այն պահը, երբ համաշխարհային հանրությանը կառաջարկվի փաստահավաք առաքելություն ծավալել Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ, իսկ Ֆրանսիայի արեւմտյան դաշնակիցներին՝ ամրապնդել Հայաստանի ռազմական ներուժը:

ԱԺ ամբիոնից հայտարարեց, որ ԵՄ դիտորդական առաքելությունը ժամանում է Հայաստան, որպեսզի դիտարկի, թե Հայաստանը ռուսական զորքերի հետ միասին պատրաստվու՞ մ է ընդդեմ Ադրբեջանի հարձակում իրականացնել, թե՞՝ ոչ: Այս արձանագրմամբ հանդես է եկել ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը՝ նշելով, որ այս հայտարարությունը սենսացիոն է մի քանի դրվագներով։

Նրա ֆեյսբուքյան գրառման մեջ ասվում է.

«Երեկ Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային Ժողովում արեց սենսացիոն հայտարարություն:

Նա ԱԺ ամբիոնից հայտարարեց, որ ԵՄ դիտորդական առաքելությունը ժամանում է Հայաստան, որպեսզի դիտարկի, թե Հայաստանը ռուսական զորքերի հետ միասին պատրաստվու՞ մ է ընդդեմ Ադրբեջանի հարձակում իրականացնել, թե՞՝ ոչ:

Այս հայտարարությունը սենսացիոն է մի քանի դրվագներով.

1. Մեզ երկար ժամանակ հրամցնում էին, որ ԵՄ առաքելությունը գալիս է Հայաստանին ադրբեջանական ագրեսիայից երաշխավորելու, Հայաստանի անվտանգությունն ամրացնելու, ադրբեջանական հնարավոր ոտնձգություններն արձանագրելու համար:
Փաստորեն՝ գալիս են, որպեսզի հակառակը տեսնեն ու համոզվեն, որ մենք ՝ հայերս, չենք պատրաստվում հարձակվել Ադրբեջանի վրա:

2. ԵՄ առաքելությանը վերագրել այդ թվում ռուսական զորքի շարժերը դիտելու և արձանագրելու ֆունկցիան աշխարհաքաղաքական կատարյալ աղետ է, որ հնչեց Նիկոլ Փաշինյանի շուրթերով:

Փաստորեն, ըստ Նիկոլի, գալիս են ոչ թե մեր անվտանգությունն ամրապնդելու, այլ ռուսական զորքի շարժը դիտարկելու համար:
Սրան ավելացրեք նաև երեկ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության ԱԳ նախարարի հայտարարությունը, որ Եվրոպական առաքելությունը փաստացի Ադրբեջանի համար այդ առաքելությունը պիտի նույնպես շահավետ լինի։

Հիշեցնեմ նաեւ Խորվաթիայի ԱԳ նախարարի այսօրվա հայտարարությունը, որ ԵՄ առաքելությունը ստատուս-քվոն որեւէ կերպ չի երաշխավորելու և կհասկանաք, թե նիկոլենք հերթական ինչ գարշահոտ աջաբսանդալ են եփում մեր գլխին աշխարհաքաղաքական նման փնթի խաղերով»:

Իսրայելի միջազգային i24NEWS հեռուստաընկերությունը հունվարի 27-ին հեռարձակեց մի հաղորդում, որը գովաբանում էր Ադրբեջան-Իսրայել ռազմական հարաբերությունները և նսեմացնում Հայաստանին ու Իրանին: Անցյալ շաբաթ հրապարակել էինք հաղորդման 1-ին մասը։ Ահա երկրորդ և վերջին մասը։ Իմ մեկնաբանությունները ներկայացված են փակագծերում.

Իսրայելցի լրագրող Հենրիկե Ցիմերմանը հաղորդում է. «Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև ռազմական հարաբերությունները րոպե առ րոպե սերտանում են։ 2016-2020 թվականներին Բաքվի զենքի, անօդաչու սարքերի և էլեկտրոնային համակարգերի 69 տոկոսը գնվել է Իսրայելից։

Իսրայելական ռազմանյութերի գրեթե մեկ հինգերորդը արտահանվել և ուղարկվել է նախագահ Ալիևի երկիրը։ Ռոման Գուրևիչը Բաքվում ծնված իսրայելցի քաղաքական վերլուծաբան է։ Նա շեշտը դնում է երկու երկրների հարաբերությունների վրա. «Իսրայելում մեր վառելիքի 40 տոկոսը վերցնում ենք Ադրբեջանից։ Ադրբեջանն օգտագործում է մեր տեխնոլոգիան, և մենք ունենք ընդհանուր շատ կարևոր ռազմավարական հարցեր։ 20-րդ դարի սկզբին Բաքուն արդեն նավթի արդյունահանման համաշխարհային մայրաքաղաքն էր։ Մեկ դար առաջ աշխարհում նավթի կեսն արտադրվում էր Ադրբեջանում։ Բացի այդ, 1930-ականների կոմունիստական ժամանակաշրջանում բռնապետ Իոսիֆ Ստալինը որոշեց արտադրությունը հասցնել առավելագույն մակարդակի: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Հիտլերի ծննդյան տորթը կասկածի տեղիք չէր տալիս [«Կասպից ծով» գրված էր նրա տորթի վրա]։ Նպատակն էր՝ նվաճել Կասպից ծովը և տորթի վրայի բալը` Բաքուն: Նացիստները չհաջողեցին։ Դա ևս նպաստեց դաշնակիցների հաղթանակին, քանի որ պատերազմի ժամանակ Կարմիր բանակի նավթի 75 տոկոսն գալիս էր Ադրբեջանից»։

Իսրայելցի լրագրողը շարունակեց. «Բաքվի կառավարությունը պնդում է, որ Իսրայելի հետ իր դաշինքը ուղղված չէ որևէ մեկի դեմ։ Բայց Այաթոլլահի վարչակարգի համար շատ դժվար է տեսնել, թե ինչպես է մահմեդական մեծամասնություն ունեցող և ամբողջովին շիա երկիրն այդքան խորը կապեր պահպանում հրեական պետության՝ Իրանի ամենաատելի թշնամու հետ»: Իսրայելի նախկին նախարար Էֆրեյմ Սնեհը հավելեց. «Մենք ուժեղ անկախ, աշխարհիկ Ադրբեջանի կողմնակիցն ենք։ Եվ սա է հիմքը, թե ինչու ենք մենք միասին։ Այդ առումով սա շատ կարևոր է․ նավթը՝ Ադրբեջանից Իսրայել, պաշտպանական սարքերը մեզանից՝ նրանց։ Շատ կարևոր է։ Իսկ մենք ավելի շատ ենք ներգրավված՝ մարդիկ մարդկանց հետ, մշակութային հարաբերությունները։ Բայց հիմքը էներգիան ու պաշտպանությունն է»։

Հաղորդավարն այնուհետև ասաց. «Ադրբեջանի առաջին նախագահ Հեյդար Ալիևը [Հեյդարը չի եղել առաջին նախագահը], ներկայիս նախագահի հայրը, որոշեց դաշինք կապել Իսրայելի հետ, որը մնում է մինչ օրս, իսկ Թեհրանը մնում է որպես ընդհանուր հակառակորդ: 2016 թվականին իսրայելական զենքի վաճառքը գնահատվել է 2.85 միլիարդ դոլար։ Նախագահ Ալիևը որոշել է, որ նախկին Խորհրդային Հանրապետությունը կդառնա առաջին շիա մահմեդական պետությունը, որը դիվանագիտական ներկայացուցչություն կբացի Իսրայելում։ Վերջին շաբաթների ընթացքում Բաքվի գաղտնի ծառայություններին հաջողվել է քանդել մայրաքաղաքում իրանական լրտեսական ցանցը։ Թեհրանից երեք գործակալ տեղեկություն են ստացել տեղի մի քանի քաղաքացիներից, որոնց հետ հանդիպել են գաղտնի հեռախոսով։ Իրանական կողմը պարբերաբար վճարում էր նրանց ծառայությունների դիմաց։ Ադրբեջանի անվտանգության ծառայությունները պնդում էին, որ այս ցանցի վերջնական նպատակն է արմատականացնել երկիրը և նպաստել Իսլամական պետության ստեղծմանը` հետևելով Այաթոլլահի օրինակին: Ադրբեջանի նախագահը հայտարարեց, որ կրոնը նման է սառցալեռան, դրա մեծ մասը թաքնված է ջրի տակ»։ Գուրևիչը հավելեց. «Երկրորդ պատերազմը տեղի ունեցավ երկու տարի առաջ՝ 2020 թվականին, երբ հայ զինվորները սպանեցին ադրբեջանական բանակի երկու բարձրաստիճան սպաների [11-րդ սուտը]։ Արդյունքն այն է, որ Ադրբեջանը արձագանքեց և ազատագրեց գրեթե բոլոր գրավյալ տարածքները։ Երբ հայերը գրավել էին Ադրբեջանը, իրանցիները Հայաստանին չէին սպառնում։ Հիմա նրանք որոշեցին սպառնալ Ադրբեջանին [12-րդ սուտը]՝ տարածքն ազատագրելուց հետո։ Դա շատ տարօրինակ բան է և շատ տարօրինակ դաշինք… Ադրբեջանն ավելի ուժեղ է այս հաղթանակից հետո՝ շնորհիվ Իսրայելի ու Թուրքիայի մերձեցման։ Իրանցիները ճնշման տակ են։ Հարևանների միջև լավ կապեր հաստատելու փոխարեն Իրանը խնդիրներ է ստեղծում ամբողջ աշխարհի համար»։

Հաղորդավարը շարունակեց. «Ղարաբաղի ավերված շրջաններում Բաքվի կառավարությունը փորձում է վերաբնակեցնել հազարավոր փախստականների։ Այդ իսկ պատճառով նրանք կառուցում են առաջին «խելացի քաղաքները», որոնք դեռևս փորձնական նախագծեր են։ Հայաստանի հետ պատերազմի հետևանքով փախստականները տեղավորվում են ամբողջությամբ ավերված տարածքներում։ Խնդիրներից մեկը սահմանամերձ տարածքների ամբողջությամբ ականապատված լինելն է։ Հատուկ բանակի ստորաբաժանումները և քաղաքացիական ընկերությունները փորձում են հողը մաքրել ական-ծուղակներից, բայց սա անվերջանալի աշխատանք է…»:

Հաղորդավարը եզրակացրեց. «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև երկու զինված հակամարտությունները գոյություն ունեն փխրուն զինադադարի պայմաններում: Եվ կան մարդիկ, որոնք ասում են՝ երկուսը չեն լինում առանց երրորդի։ Բայց այս լարված իրավիճակը ավելի է բարդանում Իրանի միջուկային մրցավազքով, որն ավելի քան երբևէ մոտ է միջուկային ռումբ ստեղծելու համար բավարար ուրան ունենալուն: Իրանի համար իր սահմանին որպես Ադրբեջանի դաշնակից իսրայելական գործակալներ ունենալը նման է դանակը կոկորդին դնելուն։ Մյուս կողմից, հրեական պետությունն ամեն ինչ կանի, որպեսզի այաթոլլաները չկատարեն իրենց բնաջնջման սպառնալիքները: Դա նման է երեք հոգով բիլիարդ խաղալուն, եթե ոչ ավելին»:

Վավերագրական ֆիլմն այստեղ ավարտվեց։ Այնուհետև, հաղորդավարը՝ իսրայելցի լրագրող Հենրիկե Ցիմերմանը, ուղիղ եթերում հարցազրույց տվեց իսրայելական հեռուստաալիքին: Ցիմերմանն ասաց. «Կարծում եմ, որ Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև այս հզոր դաշինքի պատճառը իսկապես Իրանն է: Սա իրոք կարևոր է։ Սա ռազմավարական նշանակություն ունի երկու երկրների համար։ Կարծում եմ, որ [Ադրբեջանի] դեսպանատան բացումը [Իսրայելում] շատ երկար գործընթացի արդյունք է։ Սա նաև միջոց է Թեհրանին ասելու՝ «տղե՛րք, մենք նոր դաշնակից ունենք»: Վերջին տարիներին մենք նոր ընկեր ենք ձեռք բերել, բայց ուզում ենք գնալ մինչև վերջ…»: Եվ սա ինչ-որ առումով ուղերձ է իրանցիներին, բայց նաև Իսրայելին ասելու, որ նրանք ավելին են ուզում: Նրանք ցանկանում են ավելի շատ հարաբերություններ: Կարծում եմ՝ նրանք բարելավել են իրենց ռազմավարական դիրքերը աշխարհի իրենց հատվածում, ինչը բավականին խնդրահարույց է։ Ես եղել եմ Ադրբեջանի և Իրանի միջև 700 կիլոմետրանոց սահմանին և շատ բան եմ տեսել իրանական կողմը։ Եղել են վարժություններ և զորավարժություններ, որոնց մասին ես խոսել եմ հաղորդման մեջ, դրանք շատ սպառնալից են Ադրբեջանի համար։ Ուստի նրանք ցանկանում են Իսրայելը որպես բարեկամ։ Եվ դա հենց այն է, ինչ կատարվում է հիմա»:

Հարցին, թե արդյոք Ադրբեջանն մտահոգ է «հզոր թշնամի Իրանի» մասին, Ցիմերմանը պատասխանեց. «Իհարկե։ Նրանք շատ մտահոգված են։ Եվ ես կարծում եմ, որ նաև Հայաստանի դեմ վերջին 30 տարում նրանց ունեցած այս երկու պատերազմները նպաստել են Իսրայելի հետ այս դաշինքին։ Որովհետև 30 տարի առաջ, երբ նրանք պատերազմել են, ռուսները սատարել են հայերին [13-րդ սուտը], և նրանք պարտվել են։ Նրանք կորցրել են իրենց տարածքի 20 տոկոսը [այն շատ ավելի քիչ էր, քան 20 տոկոսը], ինչը անհավատալի է, քանի որ դա նման է Լիբանանի 10 հազար քառակուսի կիլոմետրանոց տարածքի՝ Իսրայելի կեսին: Նրանք կորցրեցին այն, և ասում են, որ մեկ միլիոն ադրբեջանցի [մեկ միլիոնից շատ քիչ էր] դարձավ փախստական։ Այսպիսով, երկու տարի առաջ, երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմում, նրանք հաղթեցին իսրայելական տեխնոլոգիայի շնորհիվ։ Կարծում եմ՝ իսրայելական ռազմական սարքն օգնեց նրանց հաղթել իրենց թշնամիներին, տվյալ դեպքում՝ Հայաստանին։ Բայց նրանք ունեն նաև իրանական սպառնալիքը։ Այսպիսով, նրանք պատգամ ուղարկեցին Իրանին՝ ասելով. «Հիմա մենք ունենք նոր տեխնոլոգիա, ունենք Իսրայել»։ Ադրբեջանի նախագահը նույնիսկ իսրայելական անօդաչու թռչող սարքով լուսանկար է տեղադրել։ Ինչ-որ առումով դա հոգեբանական պատերազմ է, որը ցույց է տալիս, որ այս դաշինքն իսկապես խորն է ու կարևոր։ Նրանք վճռական են Իսրայելի հետ իրենց հարաբերություններում»։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Արցախի շրջափակմամբ ադրբեջանական կողմը փորձում է ստեղծել անտանելի կենսապայմաններ, հոգեբանական ճնշում գործադրել արցախցիների վրա և, վերջին հաշվով, ստիպել մարդկանց լքել իրենց հայրենիքը։ «Արցախպրես» գործակալությանը տված հարցազրույցում այս մասին ասել է Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Ղազարյանը:

Նա նշել է, որ Ադրբեջանի նման գործողությունները դիտարկում են որպես ցեղասպան քաղաքականության մի տարր՝ ուղղված որպես այդպիսին՝ Արցախի ժողովրդի ոչնչացմանը։

Ներկայացնում ենք Արցախի ԱԳ նախարևարի հարցազրույցն ամբողջությամբ:

— Դուք Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնում նշանակվել եք շատ ծանր շրջանում, երբ Հանրապետության առջև ծառացած են գոյաբանական մարտահրավերներ, որոնք ավելի են սրվում Ադրբեջանի կողմից շարունակվող շրջափակման պատճառով։ Ի՞նչ առաջնահերթ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն այդ մարտահրավերներն ու սպառնալիքները հաղթահարելու համար: 

— Կարճաժամկետ հեռանկարում մեր ջանքերն ուղղված են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության համաձայն Լաչինի միջանցքի գործունեության շուտափույթ վերականգնմանը և, հետևաբար, Արցախի արդեն 58 օր տևող շրջափակման ամբողջական վերացմանը։

Այս կապակցությամբ Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարությունն օգտագործում է առկա բոլոր ռեսուրսներն ու հնարավորությունները՝ միջազգային հանրությանն իրազեկելու Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակման իրական նպատակների և դրա հումանիտար, տնտեսական և այլ հետևանքների մասին։ Մեր հիմնական նպատակն է հասնել  միջազգային հանրության միասնական դիրքորոշման՝ ընդդեմ Ադրբեջանի ապօրինի գործողությունների և ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որոնք անհնարին կդարձնեն Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակման շարունակումը կամ նման սցենարի կրկնությունն ապագայում։ Բացի հասցեական հայտարարություններից ու կոչերից, անհրաժեշտ ենք համարում, որ Ադրբեջանի դեմ առավել գործուն քայլեր ձեռնարկվեն, օրինակ՝ կիրառվեն պատժամիջոցներ, այդ թվում՝ անհատական բնույթի՝ այս անօրինական գործողությունների համար պատասխանատու պաշտոնյաների նկատմամբ։ Առաջադրված նպատակներին հասնելու համար Արցախի ԱԳՆ-ն օգտագործում է իր դիրքորոշումն արտերկրում ներկայացնելու բոլոր հնարավորությունները։

Միջնաժամկետ հեռանկարում մենք կշարունակենք հետևողական քայլեր ձեռնարկել Արցախի սուբյեկտայնության բարձրացման ուղղությամբ, ինչը ենթադրում է միջոցառումների համալիր՝ քաղաքական, դիվանագիտական, իրավական և տեղեկատվական ոլորտներում։ Արցախի ԱԳՆ-ն կօգտագործի բոլոր առկա հնարավորությունները՝ տեղեկացնելու միջազգային հանրությանը ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության էության, Ադրբեջանի կողմից Արցախի ժողովրդի նկատմամբ տասնամյակներ շարունակ վարվող խտրական և ցեղասպան քաղաքականության, Արցախի  պետականության հռչակման և կազմավորման քաղաքական և իրավական հիմնավորման մասին։ Մենք կշարունակենք հետևողականորեն պաշտպանել Արցախի դիրքորոշումը ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ և արդարացի կարգավորմանն առնչվող հարցերի ողջ շրջանակի վերաբերյալ։ Այս համատեքստում առանցքային նշանակություն ենք տալիս հակամարտության կարգավորման միջազգային բանակցային մեխանիզմի վերականգնմանը՝ գործընթացին Արցախի իշխանությունների անմիջական և լիիրավ մասնակցությամբ։

Միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում Արցախի արտաքին գործերի նախարարությունը կշարունակի պաշտպանել Արցախի ժողովրդի կողմից իրացված ինքնորոշման իրավունքը, զարգացնել և խորացնել հանրապետության միջազգային հարաբերությունները տարբեր մակարդակներում։ Առանձնահատուկ ուշադրություն կդարձվի իրազեկվածության բարձրացմանը Արցախի և նրա ժողովրդի՝ իր անքակտելի իրավունքների համար արդար պայքարի մասին։

— Ձեր կարծիքով, ի՞նչ նպատակներ է հետապնդում Ադրբեջանը՝ շրջափակելով Արցախը։

— Արցախի շրջափակմամբ ադրբեջանական կողմը փորձում է ստեղծել անտանելի կենսապայմաններ, հոգեբանական ճնշում գործադրել արցախցիների վրա և, վերջին հաշվով, ստիպել մարդկանց լքել իրենց հայրենիքը։ Մենք Ադրբեջանի նման գործողությունները դիտարկում ենք որպես ցեղասպան քաղաքականության մի տարր՝ ուղղված որպես այդպիսին՝ Արցախի ժողովրդի ոչնչացմանը։

Այսօրվա շրջափակումը 2020 թվականին, Թուրքիայի և Մերձավոր Արևելքից ահաբեկիչների ու վարձկանների ուղիղ մասնակցությամբ, Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության և նրա ժողովրդի դեմ սանձազերծված ռազմական ագրեսիայի ուղղակի շարունակությունն է։ Ադրբեջանի ագրեսիայի արդյունքում օկուպացվել են Արցախի ընդարձակ տարածքներ, այդ թվում՝ Շուշի քաղաքը և Հադրութի շրջանը։ Շուրջ 38 հազար մարդ զրկվել է իր տնից և դարձել փախստական կամ հարկադիր տեղահանված։ Արցախի 150 հազար բնակչից ավելի քան 90 հազարը, փորձելով փրկվել պատերազմի արհավիրքներից, ստիպված է եղել ապաստանել Հայաստանում։ Սակայն զինադադարի հաստատումից հետո Արցախի բնակիչների մեծ մասը վերադարձել է հայրենիք։ 2020 թվականի ագրեսիայի ժամանակ չկարողանալով հասնել իր բոլոր նպատակներին՝ Ադրբեջանը իր հանցավոր ծրագրերն իրականացնելու համար դիմեց այլ միջոցների։ Այս քաղաքականության վերջնանպատակն է ճնշել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը՝ Արցախի ժողովրդի վտարման և որպես այդպիսին՝ ոչնչացման միջոցով։ Ադրբեջանն առաջնորդվում է «չկա ժողովուրդ, չկա խնդիր» սկզբունքով։

— Ինչպե՞ս եք գնահատում միջազգային արձագանքը Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակմանը։

— Ողջունում ենք միջազգային հանրության հայտարարությունները Լաչինի միջանցքի շուտափույթ բացման և ամբողջ Արցախի ապաշրջափակման անհրաժեշտության վերաբերյալ։ Այս համատեքստում կարևոր է ոչ թե հատվածական, այլ համապարփակ մոտեցում դրսևորել Ադրբեջանի կողմից շրջափակման հետևանքով Արցախում ստեղծված իրավիճակի նկատմամբ։

Արցախի շրջափակումը ոչ միայն մարդասիրական, այլ նաև նրա ժողովրդի անհատական և հավաքական իրավունքների ոտնահարման խնդիր է։ Միջազգային հանրությունը պետք է շրջափակումը դիտարկի նաև ոչ թե որպես մեկուսացված գործողություն, այլ որպես Արցախի ժողովրդի դեմ Ադրբեջանի կողմից ձեռնարկվող լայնածավալ և համակարգված հարձակումների և արցախահայության իրավունքների ոտնահարման հերթական դրվագ։ Շրջափակման միջոցով Ադրբեջանը Արցախի ժողովրդի համար դիտավորյալ ստեղծում է այնպիսի կենսապայմաններ, որոնք միտված են նրա վտարմանը պատմական հայրենիքից։ Ադրբեջանի ղեկավարության հայտարարությունները, թե Լաչինի միջանցքը բաց է նրանց համար, ովքեր ցանկանում են լքել Արցախը, վկայում են, որ Ադրբեջանի իշխանությունները շրջափակման միջոցով իրականացնում են Արցախի էթնիկ զտման իրենց քաղաքականությունը։ 

Կոչ ենք անում միջազգային հանրությանը համակողմանի իրավական մոտեցում դրսևորել Արցախի և նրա ժողովրդի իրավունքների հարցում և, համաձայն իրենց իսկ ստանձնած՝ զանգվածային վայրագությունները կանխելու միջազգային պարտավորությունների, անհապաղ ակտիվացնել ցեղասպանությունների վաղաժամ կանխարգելման գործող մեխանիզմները։

— Շրջափակման մեջ պահելով Արցախը՝ Ադրբեջանը միաժամանակ պահանջներ է առաջադրում թե՛ Արցախին, թե՛ Հայաստանին։ Արցախից Ադրբեջանը պահանջում է Լաչինի միջանցքի նկատմամբ ադրբեջանական վերահսկողության ճանաչում։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա:

— Լաչինի միջանցքի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու Ադրբեջանի պահանջներն ուղղակիորեն հակասում են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության դրույթներին։ Ադրբեջանի այն փաստարկները, որ Լաչինի միջանցքը, որպես Եռակողմ հայտարարությամբ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած Լաչինի շրջանի մաս, գտնվում է Ադրբեջանի իրավասության ներքո, անհիմն են։ Ադրբեջանի նախագահի ստորագրությունը Եռակողմ հայտարարության տակ դա Ադրբեջան պետության ուղղակի և բացահայտ համաձայնությունն է՝ հրաժարվել Լաչինի միջանցքի վերահսկողությունից և դրա բացառիկ վերահսկողությունը փոխանցել ռուսական խաղաղապահ զորամիավորմանը։

Փաստորեն, Ադրբեջանը ձգտում է վերանայել Լաչինի միջանցքի հատուկ կարգավիճակը՝ փոխելով իրավիճակը գետնի վրա և ներմուծելով նոր միակողմանի տարրեր, որոնք հակասում են Եռակողմ հայտարարությանը։ Մենք բազմիցս շեշտել ենք Լաչինի միջանցքի կարգավիճակը և շահագործման ռեժիմը միակողմանի կերպով վերանայելու Ադրբեջանի փորձերի անօրինականությունը։

Այդ կապակցությամբ կրկին ընդգծում ենք, որ Ադրբեջանի պնդումները Լաչինի միջանցքով անցնող մեքենաները կանգնեցնելու և բեռները զննելու իր ենթադրյալ իրավունքի մասին, անհիմն են։ Եռակողմ հայտարարության մեջ չկան բեռների փոխադրման վերաբերյալ որևէ սահմանափակումներ՝ ըստ դրանց բնույթի, նպատակի կամ կիրառման:

— Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ադրբեջանի իշխանությունների հայտարարությունները Արցախի ժողովրդի իրավունքներն ապահովելու պատրաստակամության մասին։

— Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանի իրավասության հաստատումը Արցախի ժողովրդի և նրա իրավունքների վրա փաստացի հավասարազոր կլինի սեփական հայրենիքից արցախցիների բռնի վտարմանը։ Եթե արտերկրում ինչ-որ մեկը կասկածներ ուներ այս հարցում, ապա Արցախի շրջափակմամբ և հումանիտար աղետի հրահրմամբ Ադրբեջանն ինքը ցրեց այդ կասկածները։

Արցախի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության ներկա փուլի էությունը հենց նրանում է, որ Ադրբեջանը ոչ միայն չի կարողանում երաշխավորել իրավունքները, այլև նպատակաուղղված և հետևողական քաղաքականություն է վարում Արցախի ժողովրդին որպես այդպիսին ոչնչացնելու համար։

Արցախի ժողովրդի իրավունքներն ապահովելու պատրաստակամության մասին Ադրբեջանի ղեկավարության հայտարարություններն ընդամենը քող են, որի հետևում Բաքուն կփորձի ավարտին հասցնել իր հանցավոր քաղաքականությունը։ Ադրբեջանի նախագահի վերոհիշյալ կոչը բոլոր նրանց, ովքեր չեն ցանկանում ենթարկվել Բաքվին, լքել Արցախը, ակնհայտ է դարձնում, թե Ադրբեջանի նպատակներից որոնք են իրական, իսկ որոնք՝ պարզապես հնարք։

Մենք վճռականորեն մերժում ենք ցանկացած առաջարկ Ադրբեջանին մեր ժողովրդի իրավունքների նկատմամբ իրավազորությունը փոխանցելու վերաբերյալ։ Կոչ ենք անում միջազգային հանրությանը առաջին հերթին առաջնորդվել Արցախում ապրող մարդկանց շահերով, որոնց սպառնում է վտարում հայրենիքից։ Արցախցիներին սպառնացող վերահաս աղետի համատեքստում միջազգային հանրության անտարբերությունն ու անգործությունը զանցաթողություն է, եթե չասենք՝ մեղսակցություն։ 
 
— Ինչպիսի՞ն են Արցախի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության կարգավորման ուղիները արցախյան կողմի պատկերացմամբ։

Բովանդակային տեսանկյունից ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը պետք է ուղղված լինի դրա սկզբնապատճառի վերացմանը՝ կապված  Արցախի ժողովրդի հավաքական իրավունքները ճանաչելու Ադրբեջանի չկամության հետ, ինչպես նաև Արցախի Հանրապետության դեմ Ադրբեջանի կողմից ապօրինի ռազմական ուժի կիրառման հետևանքների շտկմանը։ 

Ընթացակարգային տեսանկյունից հակամարտության կարգավորումը պետք է հիմնված լինի բանակցությունների արդյունքում  կողմերի միջև համաձայնեցված որոշումների վրա։ Հենց դա է միջազգային իրավունքի պահանջը։ Մենք կողմ ենք Արցախի և Ադրբեջանի միջև  ուղիղ բանակցությունների միջազգային մեխանիզմի վերականգնման գաղափարին։ Ուղիղ բանակցությունների շրջանակում կարող ենք հասնել արդար և երկարաժամկետ խաղաղություն երաշխավորող համաձայնության։

Միջազգային մեխանիզմի ստեղծման անհրաժեշտության վերաբերյալ միջազգային հանրության առաջարկությունները վկայում են, որ առկա է համընդհանուր ըմբռնում առ այն, որ Արցախի ժողովրդին բռնությամբ Ադրբեջանի իրավասությանը ենթարկելը մարդու իրավունքների միջազգային իրավունքի նորմերի խախտում է, իսկ այդ պլանի գործնական իրականացումը կհանգեցնի Ադրբեջանի կողմից հայերի նկատմամբ բռնության և հետապնդումների ծայրահեղ դրսևորումների:

Կոչ ենք անում միջազգային հանրությանը շարունակել ջանքերը՝  ուղղված միջազգային իրավունքի հիման վրա հակամարտության խաղաղ հանգուցալուծման համար համապատասխան պայմանների ստեղծմանը։ Հակամարտության կարգավորման մյուս ուղիները զանցաթողություն են Ադրբեջանի ցեղասպան քաղաքականության հանդեպ։

Եթե ԱՄՆ-ն կամ ՌԴ-ն իսկապես ցանկանային, որ Ադրբեջանը դադարեցնի Արցախի պաշարումը, ապա այն արդեն դադարած կլիներ։ Դրա համար բավական է ընդամենը մեկ հեռախոսազանգ Ի. Ալիևին՝ Կրեմլից կամ Սպիտակ Տնից։ Այդ մասին Ֆեյսբուքի իր էջում գրել է ռազմական պատմաբան Արմեն Այվազյանը։ «Այն, որ այդ հեռախոսազանգը չկա, կարող է նշանակել մեկ բան. Մոսկվան ու Վաշինգտոնը կանաչ լույս են վառել Բաքվի ֆաշիստների առջև՝ Արցախի պաշարումն առայժմ շարունակելու համար։ Համաձայնեցրե՞լ են նրանք միմյանց հետ Բաքվին ցուցաբերվող իրենց աջակցությունը, թե՞ ոչ՝ հաստատ չգիտենք։ Դա կպարզվի շատ ավելի ուշ։ Համենայն դեպս, 2020 թ. 44-օրյա պատերազմն ու նրա արդյունքները ՌԴ-ի և Արևմուտքի (ներառյալ Թուրքիայի) միջև, ամենայն հավանականությամբ, նախապես համաձայնեցված էին։

Այնպես որ՝ վերջին 55 օրերի ընթացքում հայոց անթիվ-անհամար խնդրագրերն ԱՄՆ-ին, ԵՄ-ին, ՌԴ-ին, ՄԱԿ-ին և «համայն աշխարհին», խոշոր հաշվով, ժամանակի վատնում են եղել։ Հայկական հարցում «թղթի շերեփի» քաղաքականությունը միշտ էլ ցնորք է եղել, որովհետև թուրքերը, բացի ուժային գործոնից, ուրիշ բան չեն հասկանում։

Ամեն ինչ այլ ընթացք կստանար, եթե Բաքվում վերջնագրային հեռախոսազանգ ստացած լինեին ոչ թե Վաշինգտոնից կամ Մոսկվայից, այլ՝ քաղաքամայր Երևանից։ Եվ ոչ ուշ, քան 2022 թ. դեկտեմբերի 13-ին՝ Արցախի շրջափակման հաջորդ իսկ օրը։

Ավա՜ղ, Երևանն այժմ քաղաքական շոուների մի մեծ թատերաբեմ է, ոչ ավելին…

Տեսնես՝ մինչև ե՞րբ»,-գրել է նա։

«5-րդ ալիքի» հարզազրույցը ԵԽ պատգամավոր, ԵԺԿ խմբակցության անդամ, Ֆրանսուա-Քսավյե Բելյամի հետ։

«5-ր ալիք» – Արդեն երկու ամիս է Արցախի կյանքի ճանապարհը փակ է ադրբեջանական իշխանությունների հրահանգով։ Ինչպե՞ս եք դուք մեկնաբանում Ալիևյան ռեժիմի այս քաղաքականությունը։

-Ինչպես լիագումար նիստին եմ ասել, Ադրբեջանն ուզում է անել պետական ահաբեկչություն և հուսահատեցնել Արցախի խաղաղ բնակչությանը, որը ոչինչ չի խնդրում, բացի իր հողի վրա մնալու և ապրելու հնարավորությունից։ Եվ հիմնականում այն, ինչի համար Ադրբեջանը հող է նախպատրաստում, մենք շատ լավ տեսնում և լսում ենք։ Պարզապես պետք է լսել Ադրբեջանի ղեկավարներին, և ակնհայտ է էթնիկ զտումների միտում կա: Ադրբեջանը ոչ միայն ցանկանում է գրավել այս տարածքը, այլև ցանկանում է դուրս քշել այնտեղ ապրող մարդկանց, ովքեր ապրում են այնտեղ ոչ միայն այսօր, այլև դարեր շարունակ։ Կարծում եմ, որ մենք պետք է ակնհայտորեն դատապարտենք և բոլոր հնարավոր միջոցներով պայքարենք այս պետական ահաբեկչության դեմ։

«5-րդ ալիք» – Եվրոպական ինստիտուտները, հատկապես Եվրոպական Հանձնաժողովը կարծեք թե դիտորդի դերում են։ Կամ համակ լռություն է կամ էլ ավելին Եվրահանձնաժողողի նախագահ Ուրսուլա վոն դեր Լեյենը Ալիևի հետ էներգետիկ պայմանագրեր է ստորագրում։ Ուր մնացին եվրոպական արժեքները և ինչպես բացատրել այս երկակի չափանիշը։

-Անհնար է դա բացատրել, բացառությամբ որպես եվրոպական ոգու դավաճանության ձև: Եվրոպան պաշտպանում է մարդու իրավունքները և պարտավոր է դա անել։ Այն պաշտպանում է ԵՄ անդամ երկրներին կապող սկզբունքները, որոնք ժողովրդավարության, ազատության, ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքներն են։ Այսօր մենք չենք կարող, կարևոր է ընդգծել այս անհամապատասխանությունը, ուժով դիմադրել ուկրաինացի ժողովրդին հպատակեցնելու և Ուկրաինային բռնակցելու Պուտինի փորձին՝ միևնույն ժամանակ չդատապարտելով պարոն Ալիևի ռեժիմը, որը նույնպես բռնապետական ռեժիմ է։ Պատրաստ է միջազգային իրավունքի բոլոր խախտումներին, ցանկանում է հարձակվել Լեռնային Ղարաբաղի, բայց նաև Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա, որի ականատեսը եղանք շաբաթներ առաջ։ Այսքանից հետո ինչպես կարելի է Ադրբեջանին, մեջբերում եմ Եվրոպական Հանձաժողովի նախագահի ձևակերպումը, «հուսալի գործընկեր» համարել։ Սա հստակ անհամապատասխանություն է և պետք է ընդվզել։

«5-րդ ալիք» – Ռուսաստանի մասին նշեցիք, Ուկրաինայի օրինակով մենք տեսանք, որ ԵՄ-ն կարող է գործել իր բոլոր գործիքներով և մասնավորապես պատժամիջոցներով։ ինչու՞ մարդասիրական ճգնաժամերին արձագանքելու եվրոպական մոտեցումը նույնը չէ։ Այլ կերպ ասած Էլ ինչ պետք է անի Ադրբեջանը, որպեսզի ԵՄ-ն բացի շատ մտահոգված լինելուց, լուրջ անհանգստացած լինելուց անցնի հստակ գործողությունների։

-Մի քանի հանգամանքներով կարելի է բացատրել։ Առաջին պատճառը, կարծում եմ այն զգացումն է, որ հատպակես հանձնաժողովում եվրոպացի առաջնորդները ունեն՝ ամեն գնով գազի նոր մատակարարումներ գտնել։ Ընդհանուր առմամբ կարծում եմ և միանգամայն վստահ եմ և այսօր թվերով դա տեսնում ենք՝ Ադրբեջանը ոչ միայն ներկրող է դարձել, այլ պատժամիջոցների շրջանցման հարթակ, որԵՄ-ն չվարանեց կիրառել Ռուսաստանի դեմ։ Հատկապես նավթի առումով, հստակ է, որ Ադրբեջանը փորձում է վաճառել ավելին , քան արտադրում է հենց ինքը։ Ինչը նշանակում է վերավաճառք, որի վրա աչք է փակվում։ Սրա վերաբերյալ Հանձաժողովին գրավոր հարցում եմ ուղարկել և դեռ պատասխանի եմ սպասում։ Երկրորդ պատճառը, որի մասին շատ է խոսվում, դա կոռուպցիայի ֆենոմենն է։ Այսօր Կատարգեյթի սկանդալի մասին է խոսվում, բայց շատ լավ գիտենք, որ Ադրբեջանը նույն ուղու վրա է և սա հենց այնպես չեմ ասում։ Լավ հիշում ենք, թե ինչպես փորձեցին Եվրոպայի խորհրդի ընտրվախ անդամներին կաշառել, որը բացահայտվեց և ծանր հետևանքեր ունեցավ։ Ինձ թվում է, այս կազմակերպված գաղտնի պայմանավորվածությունը շարունակվում է, որի դեմ միանշանական պետք է պայքարել։

«5-րդ ալիք» – Վերջերս Ֆրանսիայի ներքին գործերի նախարարը Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների ամենամյա գալա ընթրիքին ելույթի ժամանակ hայտարարեց, որ Հայաստանի հակառակորդները նաև Ֆրանսիայի հակառակորդներն են։ Ականջին սա ինչ խոսք հաճելի է հնչում, բայց ի՞նչ է սա փոխում Արցախցու կյանքում, որը գրեթե երկու ամիս է զրկված է կենսական նշանակության ամեն ինչից։

-Ես մաս չեմ կազմում Հանրապետության նախագահի մեծամասնությանը և ես այս կառավարության կողմնակիցը չեմ, բայց չնայած սրան ուրախ եմ, որ Ֆրանսիայի կառավարությունը և այստեղ եվրախորհրդարանում նրան թիմակիցները ևս եզակիներից են, որ բարձաձայնում են խնդրի մասին և ասում, որ պետք է դատապարտել։ Այո երբեմն պետք է ավելի հեռուն գնալ, և չլինելով Մակրոնի աջակից, այդուամենայնիվ պետք է նշեմ, որ Ֆրանսիայի դիրքորոշումը շատ ավելի հստակ է, քան եվրոպացի մեր շատ գործընկերների։ Բայց, միանգամայն ճիշտ եք, պետք է հստակ քայլերի անցնել։ Վերջերս մի քանի զարգացումներ եղան, որոնց արդյունքները կարող ենք բարենպաստ համարել։ Օրինակ Եվրամիության կողմից դիտորդական առաքելության նորացումն ու ուժեղացումը։ Իհարկե շատ անհասկանալի էր, թե ինչու մի պահ դադարեց այդ առաքելությունը, բայց բարեբախտաբար նորից կյանքի կոչվեց, այս անգամ ավելի ընդլայնված։ Այն պահից սկսած ինչ այս առաքելությունը Հայաստանի տարածքում կյանքի կոչվեց, սահմանին հարձակումները գոնե քչացան, Ադրբեջանի նախկինում բազմապատկվող ագրեսիվ դրսևորումները, որ վիրավորների և զոհերի պատճառ էր դառնում հուսամ այս առաքելության շնորհիվ գոնե հիմա կզսպվի։ Միանգամայն ճիշտ եք, որ այս հիմնախնդրի շուրջ պետք է շտապ գործենք, քանի որ խոսքը գնում է բացարձակ հումանիտար ճգնաժամի մասին։ ԵՄ-ն պետք է անհապաղ հումանիտար անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերի և եվրոպացի առաջնորդներն էլ պետք է գնան ու տեղում տեսնեն այս արգելափակումն ու ամեն ինչ անեն, որ այն դադարի։

«5-րդ ալիք» – Որպես այս հաճելի խոսքերի ապացույց ինչո՞ւ չճանաչել Արցախի անկախությունը։ Ի՞նչն է խանգարում Ֆրանսիային դա անել։

-Ֆրանսիայի Սենատը թերևս շատ հստակ դիրքորոշում է որդեգրել, հատկապես Սենատի մեծամասնության խմբի նախագահի շնորհիվ Սենատն առաջինն էր Ֆրանսիայում, որ ճանաչեց Արցախի անկախությունն ու պետք է հետամուտ լինել, որ այս հարցին ցուցաբերվող աջակցությունն ավելի մեծանա։ Միանգամյան իրավացի եք, միակ հարցը, որ պետք է տալ այն է, թե ի՞նչ է փոխվում Արցախում ապրող բնակչի կյանքում այսօր, երբ նա այսօր այլևս գազ չունի, որ տաքան, դեղորայք չունի, որ ինքն ու իր ընտանիքը բուժվեն, որ շատ ընտանիքներ արդեն շաբաթներ է բաժանված են։ Այսօր մեկ հարցի պատասխան է պետք փնտրել, ինչպես վերացնել այս արգելափակումը։ Ըստ իս միայն մեկ ելք կա և դա պատժամիջոցն է, որը ոչ միայն պետք է օգտագործել, այլև հարցի բովանդակության կենտրոնում դնել։

«5-րդ ալիք» – Ադրբեջանը առարկում է, որ Ֆրանսիան հայամետ քաղաքականություն է վարում, հետևաբար չի կարող անաչառ միջնորդ լինել։ Ձեր արձագանքը այսպիսի առարկությանը։

-Ինձ միշտ ապշեցնում է, թե ինչպես է Ադրբեջանը մեղադրում այն բոլոր օրինազանցությունների մեջ, որ ինքն է անում։ Քանի անգամ է անձամբ ինձ հետ պատահել, երբ բարձրաձայնել եմ Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմի օրերին տեղի ունեցածների մասին, երբ խոսել եմ Հայասանում տիրող սարսափելի վիճակի մասին։ Մեղադրանքներ, թե իբր ինձ վճարել են, որ ես կոռումպացված եմ։ Սա իհարկե բացարձակ անհեթեթ է, Ադրբեջանը մարդկանց մեղադրում է մի բանում, ինչում ինքն է մեղավոր։ Եկեք մի բան հստակեցնենք, մենք չեն սատարում Հայաստանին, որովհետև սատարում ենք որևէ համայնքի, մենք սատարում եմ Հայաստանին, քանի որ արդարության կողմնակիցն ենք, հոգում ենք ճշմարտության, փաստերի մասին։ Մենք հոգում ենք մեզ կապող ամենահիմնարար սկզբունքների անհրաժեշտ պաշտպանության մասին։ Հայ ժողովուրդը ցեղասպանություն վերապրած ժողովուրդ է և այս իրականությունը պետք է ակնհայտորեն ուղղորդի ԵՄ-ին, որն ինքն է ստեղծվել ցեղասպանության փլատակներից։ Պատասխանատվության զգացումը պետք է ուղղորդի, երբ ցեղասպանության զոհ դարձած այս ժողովրդին այսօր բացահայտորեն սպառնում է էթնիկ զտումը։ Եվրոպան իրավունք չունի լռել, այլապես կանարգի ինքն իրեն։ Այսօր արդարության ճամբարը, մարդկության հիմնարար իրավունքները պետք է Եվրոպայի գործողությունների կենտրոնում լինեն և պայքարի ընդդեմ բոլոր նրանց, ովքեր ցանկանում են ոչնչացնել այս ամենաէական սկզբունքները։

«5-րդ ալիք» – Ադրբեջանի և Թուրքիայի ղեկավարները 2020 նոյեմբերից ի վեր հայտարարում են, որ Արցախի խնդիրը կարգավորվել է. Նրանք չեն թաքցնում, որ իբր այդ խնդիրը լուծվել է իրենց կողմից պատերազմի միջոցով։ Նախ, եթե այդպես է՝ դա չի՞ նշանակում որ միջազգային հարաբերություններում միայն բռնի ուժն է իշխում։ Երկրորդ, ըստ ձեզ, Արցախի հարցը, Արցախի հայկական ինքնությունն ու դիմագիծր պահպանելու հարցը լուծվա՞ծ է։ ինչպե՞ս էք դուք պատկերացնում այդ լուծումը

-Կփորձեմ հակիրճ պատասխանել։ Նախ պետք է նշել, որ այս հարցի վերաբերյալ պարոն Ալևի հայտարարությունները հակասում են իրար։ Մի կողմից ասում է հիմնախնդիրը լուծված է, մյուս կողմից արգելափակում է կյանքի կոչում, որը նշանակում է մտքում ուրիշ փուլ ունի և նույնիսկ իր համար խնդիրը լուծված չէ։ Երկորդ հերթին, պետք է երբեք թույլ չտալ, որ ուժի կիրառումը գործի որևէ խնդրի կարգավորման մեջ, որում միայն դիվանագիտությունը պետք է գործի։ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ դիվանագիտական ձևաչափ կար, Մինսկի խումբը, որը երկխոսության հնարավորություն էր Հայաստանի և Արցախի ապագայի հարցով շահագրգռված մեծ տերությունների միջև, բայց այս ձևաչափն ուղղակի խարխլվել է միակողմանի ռազմական միջամտությամբ, որը մենք երբեք չպետք է թույլ տանք, որ հաղթի։ Հակառակ դեպքում մենք ընդունում ենք, որ ուժը գերակայում է իրավունքից, և որ բռնությունը կարող է վերջին խոսքն ասել միջազգային հարաբերությունների բնականոն միջոցների դեմ։ Վերջին կետն ըստ իս այն է, որ պետք է շատ հստակ ասել, ես դա ասում եմ այստեղ իմ բոլոր գործընկերներին, ովքեր ինձ բացատրում էին Արցախի պատերազմի ժամանակ, որ ի վերջո դա այնքան էլ լուրջ հարց չի, քանի որ տարածքային հակամարտություն է և հասկանալի էր, որ այն լուծվելու է բռնությամբ։ Ես նրանց շատ հստակ ասացի, որ ընդունելով դա՝ նրանք նախադեպ են ստեղծում Ուկրաինայի պատերազմի հետ կապված։ Բայց ես նրանց ասացի նաև, որ վտանգվածը Լեռնային Ղարաբաղի ապագան չէ, քանի որ վտանգվածը Հայաստանի ապագան է։ Սա հենց այն հնարավորությունն է, որ Հայաստանը գոյություն ունենա, իսկ հայ ժողովուրդն ապրի սեփական հողի վրա։ Լեռնային Ղարաբաղի հետևում իրականում վտանգ կա ամբողջ Հայաստանի համար։ Մենք չենք կարող տարանջատել երկու պատճառները, և նրանք, ովքեր ցանկանում են մեզ բացատրել, որ Հայաստանի ապագան երաշխավորելու համար պետք է զիջել Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, չեն գիտակցում, որ իրականում զիջելով՝ վտանգում են իրականությունը. հայ ժողովրդի ապագան հենց Հայաստանի Հանրապետության հողի վրա. Մենք շատ լավ տեսանք Ալիևի վերջին ագրեսիան հայկական տարածքի դեմ։ Շատ կարևոր է կրկնել, որ մենք իրավունք չունենք ընդունելու, որ բռնությունը կարող է գերակայել օրենքին: Լեռնային Ղարաբաղի հարցը լուծված չէ. Այն պետք է կարողանա ևս մեկ անգամ առիթ դառնալ պահանջկոտ դիվանագիտական երկխոսության համար, որը սկզբունքորեն հրաժարվում է ցանկացած տեսակի բռնությունից։ Ասենք նաև շատ հստակ, նրանք, ովքեր միակողմանի բռնության գործողություններ են նախաձեռնել, նրանք, ովքեր այսօր դեռ մեղավոր են այս պետական ահաբեկչության մեջ, լինեն պարոն Ալիևի ռեժիմում, դրա հեղինակները, թե հանցակիցները, մի օր ստիպված կլինեն միջազգային քրեական արդարադատության առջև պատասխան տալ իրենց գործողությունների համար: Կարևոր է, որ Եվրոպան պահպանի այս հաստատակամության ուղերձը: Բռնությունը չի կարող հաղթել, և մի օր, պարոն Ալիև, մի օր արդարությունը հաղթելու է։

Հայաստանի իշխանությունները կուլիսներում քննարկում են Արցախի նկատմամբ ադրբեջանական ինքնիշխանության ճանաչման հնարավորությունը՝ Սյունիքի հանդեպ Ադրբեջանի հավակնություններից հրաժարվելու դիմաց։ Արեւմուտքում նույնպես կողմ են կարգավորման փաթեթային տարբերակին։ Այս մասին, հյուրընկալվելով NEWS.am-ի «Ուժի գործոն» հաղորդաշարին, ասաց Ամերիկյան Լիհայի համալսարանի պրոֆեսոր, քաղաքագետ Արման Գրիգորյանը։

«Իսկ ահա ռուսական տարբերակն իր էությամբ փուլային է։ Ըստ այդ տարբերակի՝ այսօր անհնար է հասնել Արցախի կարգավիճակի հարցի այնպիսի լուծման, որը ելնում է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի շահերից, ուստի հարցը պետք է հետաձգել մինչեւ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո ժամանակաշրջանը։ Սա Հայաստանին ավելի է ձեռնտու է, քան փաթեթային լուծումը»,- կարծում է փորձագետը։

Նա բացատրեց, որ այս մոտեցումների տարբերությունը նաեւ միջնորդի ընտրության մեջ է։

«Փաթեթային տարբերակի ընտրությունը ենթադրում է Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս բերելու գործընթաց, որը կարող է Մոսկվայի կողմից կոշտ հակազդեցության սպառնալիք ստեղծել։ Բայց կպաշտպանի՞ արդյոք դա Հայաստանին Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հավանական ագրեսիայից»,- հռետորական հարց տվեց քաղաքագետը։

Նա հիշեցրեց, որ անցյալ տարի Ադրբեջանի ռազմական ծախսերն ավելացել են 40 տոկոսով, Հայաստանի հետ ուժերի հավասարակշռությունն էլ ավելի է խախտվել՝ ոչ հօգուտ Երեւանի։

«Այս դեպքում ամեն ինչ կախված է Ռուսաստանի դիրքորոշումից, որը շահագրգռված է հայկական Արցախը պահպանելու հարցում, թեեւ Մոսկվան չի կարող ճանաչել Արցախի անկախությունը, քանի որ դա կբերի Թուրքիայի հետ բախման»,- ընդգծեց Գրիգորյանը։

Միաժամանակ փորձագետը մտահոգություն հայտնեց Ալմաթիի հռչակագրին հղումներ անելու եւ միայն 29 800 քառակուսի կիլոմետրը պաշտպանելու պատրաստակամության մասին Հայաստանի իշխանությունների հայտարարությունների վերաբերյալ։