Զորավար Անդրանիկի պես բեղեր պահած մի նախկին ազատամարտիկ ունենք, շարունակ ասում ա, թե՝ Վազգենից հետո բանակ չենք ունեցել:
Ուզում եմ հարցնեմ թուրքին երկիր հանձնած իշխանության ներկայացուցչին. Վազգենից հետո (Վաղարշակը հաշիվ չի) մեր բանակը ղեկավարել են Սերժ Սարգսյանը, շտաբի պետն էր կադրային գեներալ-գնդապետ Միքայել Հարությունյանը, հետո նույն կադրային գեներալ-գնդապետ Միքայել Հարությունյանը երբ դարձավ Պաշտպանության նախարար, այդ ժամանակ գլխավոր շտաբի պետ դարձավ մեկ այլ կադրային գեներալ-գնդապետ Սեյրան Օհանյանը, հետո երբ գեներալ-գնդապետ Օհանյանն էր ՊՆ, իր ժամանակ գլխավոր շտաբի պետ եղավ Յուրի Խաչատուրովը, պատկերացնու՞մ եք, էլի կադրային, մի քանի պատերազմների մասնակից գեներալ-գնդապետ: Հետո, մինչ ձեր թավշյա խուժանությունը, ԳՇ պետն էր, էլի գեներալ-գնդապետ Մովսես Հակոբյանը:
Եկաք, ինչ է, թե ձեզ լոյալ պահեց, ձեր կուսակիցներից մեկի բարեկամին՝ Տոնոյան Դավիթին նշանակեցիք ՊՆ, բանակի ամենից անպատրաստ գեներալին (մեկ այլ գեներալի բառերն եմ մեջբերում), դրիք ԳՇ պետ, մեծ-մեծ խոսացիք, գլուխ գովացիք, կոչումները արագ-արագ բարձրացրեցիք, հետո ինչ է թե Իջևանցի էր, էն վարչական դատարան դիմած Օնիկին դրեցիք, կոչումները տվիք:
Պատերազմից հետո, բերեցիք էն կոչումազրկված ռեստորանի գներալին դրեցիք ՊՆ, էլ չեմ հիշում ում ԳՇ պետ տվիք, հետո հանիք, էլի մի այդպիսինին մեծ ընդմիջումով ճարեցիք, համոզեցիք դրեցիք, մի պայմանով, թե՝ կապիտուլյանտին չեստ տաս, հերիք ա: Հետո բռնեցիք ձեր մեջ պատմության դասատու աշխատածին դրեցիք ՊՆ նախարար, թե՝ կամուֆլյաժ հագի նկարվի, հերիք ա:
Հիմա ցանկացածին որ ցույց տամ այս համադրությունը, չի՞ ասի, այ՜ Անդրանիկի բեղեր պահած ազատամարտիկ, նա բանակ չէ՞ր, ձերնա բանա՞կ, ու բանակի էլիտա՞:
Ձեր պահած բանակում էրեխեքին քնած տեղը էփում եք. մարդը պոստ ա պահում, կինը զանգում ասում ա՝ թող իջի արի մեզ պահի, բերետները կացարանից դուրս են շպրտում:
Անդրանիկի բեղերի պես բեղ պահելով չի, էլի, հաստատ:

Սևակ Հակոբյան

Yerevan.Today-ի գլխավոր խմբագիր

Այս այցը, Հայաստանի դրսևորած վերաբերմունքը Թուրքիայի նկատմամբ երկրաշարժից հետո ունի հին պատմություն, Հայաստանի իշխանությունները Թուրքիայի նկատմամբ բավականին լավ են տրամադրված, ինչի շրջանակներում էլ երեկ տեսանք Հայաստանի ԱԳ նախարարի այցը Թուրքիա։ Այս մասին Yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց թուրքագետ Անդրանիկ Իսպիրյանը՝ անդրադառնալով Հայաստանի պատվիրակության այցին դեպի Թուրքիա։

«Հայաստանի կողմից հումանիտար օգնություն ուղարկելը հումանիտար քայլ էր, բարի կամք, եթե մի պահ մոռանանք, թե մինչ այդ ինչ էր տեղի ունեցել, սա նորմալ է, թեկուզ երկու հակառակորդ երկրների համար, դժբախտության ժամանակ օգնելը նորմալ է։ Սակայն մենք տեսնում ենք մի քիչ աննորմալ լավատեսություն, չափը անցած հույսեր։ Այս համատեքստում է ամեն ինչ տեղի ունենում։ Թուրքական կողմը հայկական պատվիրակությանը շատ նորմալ դիմավորեց․ դա «թուրքական դիվանագիտության» շրջանակներում էր»,- ասաց նա։

Անդրադառնալով կառավարության պահուստային ֆոնդից 157 միլիոն դրամ հատկացնելուն Թուրքիային և Սիրիային որպես օգնություն, թուրքագետը նշեց, որ գումարի չափի հետ կապված չի կարող նշել, դա նորմալ թիվ է, թե՝ ոչ։

«Սիրիայի դեպքում ոչ միայն նորմալ է, այլ նաև քիչ է։ 1915թ․-ի կոտորածից հետո Սիրիան է եղել հայերի գլխավոր ընդունողը, որ պահել, փրկել, մեծացրել և այնտեղից ճանապարհել է ավելի ապահով երկրներ։ Սիրիայի դեպքում օգնությունը քիչ էր, ծավալները քիչ էին։ Ոչ մեկը բարոյական իրավունք չունի ասելու, թե ինչի եք Սիրիային գումար տալիս։ Սակայն ցավալի է,որ Սիրիայի մասով չկա շատ բան։ Հիմա Սիրիան է լուրջ խնդիր մեջ, հանրային աղետի մեջ, Թուրքիայի դեպքում շատ երկրներ օգնության ձեռք մեկնեցին, արագ արձագանքեցին, իսկ Սիրիայի ուղղությամբ շատ քչերը։ Ճիշտ կլիներ, որ իշխանության ներկայացուցիչներից մեկը Սիրիա էլ այց կատարեր»,- ասաց թուրքագետը։   

Հարցին, թե ինչու Էրդողանը շնորհակալություն չհայտնեց հայկական կողմին օգնության համար, Անդրանիկ Իսպիրյանը նշեց, որ Թուրքիայի նախագահին Հայաստանի նախագահը զանգեց, ցավակցություն հայտնեց, այդ զրույցի ժամանակ, ըստ հաղորդագրության Թուրքիան շնորհակալություն է հայտնել։

Հիշեցնենք, որ թուրքական իշխանական ԶԼՄ-ները հիմանականում փորձում են չանդրադառնալ Հայաստանի կողմից մարդասիրական օգնության տրամադրմանը և փրկարարներ ուղարկելուն։

«Այսքանով սահմանափակվում ենք, մնացածը թե ինչու է Ադրբեջանի հետ այդպես, բնական է, Ադրբեջանը իրենց եղբայրն է․ ինչպես ասում են՝ «երկու պետություն, մեկ ազգ»։ Էրդողանը նման շռայլություն թույլ  չէր տա Հայաստանի նկատմամբ և առանձին շնորհակալություն հայտներ։ Բացի դրանից Չավուշօղլուի երեկվա խոսքերը Արարատ Միրզոյանի հետ հանդիպման ժամանակ շատ տպավորիչ էր։ Հայկական կողմը ունի չափից շատ լավատեսություն Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը, առանց Ադրբեջանի գործոնի։ Որպես փորձագետ, կտրվենք այդ հասարակական էմոցիաներից, նայենք իրականությանը, Թուրքիան շատ սառնասիրտ արձագանքեց Հայաստանի օգնությանը։ Կարևորը այստեղ Չավուշօղլուի ասածն էր, մնացածը ով ուզում է լինել, շնորհակալություն հայտնելու էին։ Եթե հայկական կողմը առաջարկություն է արել գնալ և ցավակցել, նրանք ընդունել են։ Եթե Թուրքիան ասեր չէ՝ չէր տեղավորվի այդ հարաբերությունների կարգավորման տրամաբանության մեջ»,- նշեց նա։

Թուրքագետը կարծում է, որ այս ամենի մեջ ամենակարևորը Չավուշօղլուի ելույթն էր, որտեղ ակնհայտ էր մեկ բան, որ նրա խոսքերը հիմնականում ուղղված էր Ադրբեջանին և Հայաստանում ապրող հասկացող մարդկանց․

«Նա նշեց, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները կապված են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հնարավոր խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման հետ։ Հայկական հասարակության մի մասը, առանց որևէ բանի, ցանկանում են արագ կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, իսկ Չավուշօղլուն շատ պարզ կրկնեց այդ պահանջը, որը միշտ է այդպես»,- ավելացրեց թուրքագետը։

Անդրանիկ Իսպիրյանը կարծում է, որ Հայաստանի արտգործնախարարը Թուրքիայում իր  գործընկերոջ մոտ կարող էր բարձրացնել Լաչինի միջանցքի փակ լինելու հարցը․

«Միրզոյանը կարող էր դիվանագիտորեն ասել, որ մենք  էլ խնդիր ունենք, Արցախն էլ է աղետի մեջ գտնվում և նրանց էլ է պետք հումանիտար օգնություն ցուցաբերել։ Ձեր եղբայր Ադրբեջանին ասեք՝ արագ բացի սահմանը։ Կարելի էր այսպես ձևակերպել։ Իսկ մենք հրապարակայնորեն չենք տեսնում  նման հայտարարություններ, որովհետև չեն ուզում խախտել հայ-թուրքական հարաբերությունների ձգտումը։ Հարաբերությունների կարգավորումը Թուրքիային է պետք, չեմ հասկանում ինչի է պետք այդ ձգտումը Հայաստանին»,- ավելացրեց նա։

Արդեն երկար ժամանակ է ինչ, կեղծ քաղաքական օրակարգերը դարձել են մեր կյանքի անբաժան մաս, քանզի իշխանական վերնախավը լավ է հասկացել, որ մարդկային ուղեղը սովոր է իրականությունն ընկալել վերջինիս պարզեցված տեսքով։ Այդ մասին Ֆեյսբուքի իր էջում գրել է Արցախի «Արդարություն» կուսակցության համանախագահ Հակոբ Հակոբյանը։

«Սեփական իշխանությունը պահելու համար, այս հնարքը դեռևս հնուց, հաճախակի օգտագործվել է ապիկար իշխանավորների կողմից՝ դաշտ նետել իրականությունը կոծկող այլ քաղաքական օրակարգեր, կեղծ երկընտրանքի և վախի կառավարման միջոցով իշխանության գալու կամ այն երկարաձգելու համար:

«Կա՛մ ես կլինեմ վարչապետ, կա՛մ Հայաստանը վարչապետ չի ունենա»,- ասում էր ՀՀ ներկայիս վարչապետը, «քանի որ ընտրության հնարավորություն չկա, ես կմնամ նախագահ՝ այսինքն կա՛մ ես կմնամ նախագահ, կա՛մ Արցախը նախագահ չի ունենա» — ասում էր ԱՀ ներկայիս նախագահը կործանիչ պարտությունից հետո: Իսկ հիմա հորինել են նոր կեղծ օրակարգ՝ «Կա՛մ Ռուբեն Վարդանյանը պետք է հեռանա, կա՛մ Արցախը մնալու է շրջափակման մեջ, առանց լույս, առանց գազ»:

Սա ավելի ծանր դեպք է՝ գրեթե ճշմարտանման: Սակայն մեծ բանիմացություն պետք չէ ունենալ հասկանալու համար, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը չի լուծվում որևէ պաշտոնյայի գնալ – չգնալով: Պարզ է նաև, որ եթե չես ուզում «Ավարայր կամ Սարդարապատ, ստանալու ես Նախիջևան»»,-գրել է նա:

Այսօր տեղի է ունեցել ՀՀ կառավարության հերթական նիստը, որը վարել է Նիկոլ Փաշինյանը:

Մինչ նիստի օրակարգի քննարկումը, վարչապետը հանդես է եկել ելույթով, որում անդրադարձել է Լաչինի միջանցքի փակ լինելու հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված իրավիճակին և Ադրբեջանի հետ խաղաղության հաստատման պայմանագրի նախագծի հերթական փուլի աշխատանքներին:

Իր ելույթում Նիկոլ Փաշինյանը նշել է.

«Կառավարության նիստի հարգելի մասնակիցներ,

Սիրելի ժողովուրդ,

Երեկ, Լաչինի միջանցքի ապօրինի շրջափակման 66-րդ օրը Ադրբեջանը վերականգնել է Լեռնային Ղարաբաղի բնական գազի մատակարարումը: Բայց երկու ժամ անց կրկին փակել է գազատարը:

Հիշեցնեմ, որ նախորդ անգամ Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղին բնական գազ մատակարարող խողովակը փակել էր փետրվարի 7-ին, իսկ դրանից առաջ բացել էր հունվարի 29-ին: 2023 թվականի հունվարի 9-ից արգելափակված է Լեռնային Ղարաբաղի էլեկտրական հոսանքի մատակարարումը:

Լաչինի միջանցքի ապօրինի շրջափակման հետևանքով Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամ էր սկսվել, էներգետիկ բլոկադայի հետևանքով հումանիտար ճգնաժամն ավելի է սրվել և զուգահեռ ծավալվում է բնապահպանական ճգնաժամ, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունը բնակարանները տաքացնելու և այլ կենցաղային կարիքների համար ստիպված է փայտ օգտագործել, ինչի համար անտառներ են հատվում: Սա, ըստ էության, անվիճարկելի ապացույցն է այն բանի, որ Լաչինի միջանցքի շրջափակման բնապահպանական մոտիվները մտացածին են, և Ադրբեջանի գործողություններն ունեն մի նպատակ՝ ավարտին հասցնել Լեռնային Ղարաբաղի հայությանը էթնիկ զտման ենթարկելու քաղաքականությունը:

Եթե մինչև հիմա միջազգային հանրությունը թերահավատորեն էր վերաբերվում մեր այս պնդմանը, հիմա ժամանակի հետ սա ավելի ու ավելի ակնհայտ է դառնում: Պատահական չէ, որ Ցեղասպանության կանխարգելման Լեմկինի միջազգային ինստիտուտը Լաչինի միջանցքի ապօրինի շրջափակման և Ադրբեջանի ղեկավարության հռետորաբանության վերաբերյալ վերջին երեք ամսում երեք անգամ հայտարարությամբ է հանդես եկել: Նմանօրինակ վերջին հայտարարության մեջ, որը հրապարակվել է 2023 թվականի հունվարի 18-ին, Լեմկինի ինստիտուտը համաշխարհային առաջնորդներին խնդրում է լրջորեն վերաբերվել Լեռնային Ղարաբաղում հայերի ցեղասպանության սպառնալիքին:

Այս ահազանգն ամբողջ աշխարհում պետք է ամեն օրվա հետ ավելի ու ավելի ահագնանա, և այս ուղղությամբ ջանքերի գործադրումը պետք է լինի շարունակական:

Կառավարության նիստի հարգելի մասնակիցներ,

Սիրելի ժողովուրդ,

Հայաստանի Հանրապետությունը երեկ ավարտել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության և հարաբերությունների հաստատման պայմանագրի նախագծի հերթական փուլի աշխատանքները, և մեր առաջարկները փոխանցված են ադրբեջանական կողմին: Այսինքն՝ առաջարկներ ասելով՝ պետք է նկատի ունենալ ամբողջական փաստաթղթի նախագիծը մեր առաջարկներով: Փաստաթուղթը փոխանցել ենք նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներին:

Մենք նախագծի վրա աշխատում ենք հետևյալ տրամաբանությամբ. ստանալ մի փաստաթուղթ, որը ցանկացած պահի պատրաստ ենք ստորագրել: Հասկանալի է, իհարկե, որ այդ փաստաթուղթը պիտի ընդունելի լինի նաև Ադրբեջանի համար, և մենք հույս ունենք, որ արդեն երեք փուլ բանակցությունների արդյունքում նկատված որոշակի առաջընթացը հնարավոր կլինի զարգացնել: Մեր տեսլականը հետևյալն է. փաստաթուղթը պետք է պարունակի պայմանավորվածությունների այնպիսի տրամաբանություն, հակակշիռների և զսպումների այնպիսի գործուն համակարգ, որը կբացառի տևական և կայուն խաղաղության խաթարման որևէ սցենար: Սրա իմաստն այն է, որ փաստաթղթի ստորագրումը չվերակերպվի պատերազմի արդեն խաղաղության պայմանագրի հիման վրա: Սա աբսուրդ է հնչում, բայց կարող է լինել նաև այսպիսի սցենար, այլ ընդհակառակը՝ իսկապես նշանակի տևական խաղաղություն:

Հարգելի գործընկերներ,

Կրկին արտահայտում եմ՝ խաղաղության հաստատման այնպիսի պայմանագիրը, որը տևական և կայուն խաղաղության երաշխիք կդառնա, ահա, այսպիսի պայմանագիրն օր առաջ ստորագրելու մեր կառավարության և անձամբ իմ հանձնառությունը: Ինչպես նախկինում բազմից ասել եմ, ես պատրաստ եմ վերցնել և կրել այդպիսի պատասխանատվություն: Շնորհակալություն»:

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի Միջազգային հարաբերությունների ՄՊԻ-ի միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի Եվրատլանտյան անվտանգության կենտրոնի առաջատար գիտաշխատող Սերգեյ Մարկեդոնովը Bunin & Co telegram-ալիքի մեկնաբանության մեջ գրում է.

«Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը ժամանում է Թուրքիա։

Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարն արդեն շտապել է «պատմական» անվանել հայ գլխավոր դիվանագետի այցը։ Բրյուսելը չափազանց շահագրգռված է, որ Երևանն ինքնուրույն կառուցի հարաբերություններ իր բոլոր հարևանների հետ՝ առանց Մոսկվայի խնամակալության, hատկապես` Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ։

Բայց եթե մի կողմ թողնենք թողնենք Եվրամիության քաղաքական մոտեցումները, ապա հայ-թուրքական բարձր մակարդակի ցանկացած շփում առանձնահատուկ ուշադրություն է գրավում։ Անկարայի և Երևանի միջև դիվանագիտական հարաբերություններ դեռ չկան, և երկու պետությունների միջև տարաձայնությունները դեռ մեծ են։ Կարո՞ղ ենք Միրզոյանի այցը համարել ինչ-որ շրջադարձային կետ։

Առաջին հերթին արժե ուշադրություն դարձնել այցի համատեքստին։ Թուրքիան այժմ համազգային մասշտաբի ողբերգություն է ապրում: Երկրաշարժն առաջին հերթին հանգեցրեց մարդկային մեծ կորուստների։ Բայց դա նաև փորձություն դարձավ ամբողջ թուրքական հասարակության և պետական կառույցների՝ սթրեսի դեմ կայունության առումով: Այս իրավիճակում Հայաստանը հարևան երկիր է ուղարկել մարդասիրական բեռների մի քանի խմբաքանակ։ Երկրաշարժից տուժածներին օգնելու համար Թուրքիա է ժամանել 27 հայ փրկարար։ Հայաստանն ինքը մեկ անգամ չէ, որ հայտնվել է նմանատիպ իրավիճակներում, նրա քաղաքացիներին բացատրելու կարիք չկա, թե որքան կարևոր է աջակցությունն ու օգնությունը։ Իսկ այս երկրի բարձրագույն պաշտոնյաների գործողություններն անկեղծ են թվում։

Բայց բարի կամքի այս դրսևորումները կարո՞ղ են փոխել միջպետական հարաբերությունների քաղաքական բնույթը։ Այս հարցի պատասխանն այնքան էլ ակնհայտ չէ: Իհարկե, Անկարայում հայկական կողմի ժեստերը դրական կընդունվեն, և դրանք բարենպաստ մթնոլորտ կստեղծեն Միրզոյանի և նրա թուրք գործընկեր Մևլութ Չավուշօղլուի միջև բանակցությունների համար։ Սակայն խորհրդանշական քայլերին անխուսափելիորեն կհաջորդի բարդ երկկողմ օրակարգը։ Եվ այստեղ մենք չենք կարող շեղվել Լաչինի ճգնաժամի կամ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրներից կամ ընդհանրապես հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից։ Բանակցություններում էմոցիոնալ և հոգեբանական մթնոլորտի փոփոխությունը կարևոր է, այն միանշանակ է: Բայց միայն դրանք, առանց երկու կողմերի համար ընդունված կոնկրետ որոշումների, դա չի հանգեցնի նրան, որ այցն առանց չակերտների պատմական կդառնա։

Իսկ թե իրականում ինչ է կատարվում, կարդացեք Panorama.am-ի  «Նույնիսկ Հայաստանի բյուջեի օգնությունը Թուրքիան օգտագործում է ի շահ իր նպատակների» վերնագրով նյութում։

Թուրքիայի հետ ունենք համաձայնություն համատեղ ջանքերով վերանորոգել Անիի կամուրջը, ինչպես նաեւ հոգ տանել համապատասխան ենթակառուցվածքների մասին սահմանի ամբողջական բացմամնն ընդառաջ: Այս մասին այսօր՝ փետրվարի 15-ին, Անկարայում Թուրքիայի ԱԳ նախարար Չավուշօղլուի հետ ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը:

Նա իր ելույթում նշեց. «Հարգելի պարոն Չավուշօղլու, հարգելի ներկաներ, նախեւառաջ ՀՀ անունից եւս մեկ անգամ ցավակցություն եմ հայտնում ավերիչ երկրաշարժին զոհ գնացած բազմահազար մարդկանց ընտանիքներին, Թուրքիայի ժողովրդին ու կառավարությանը եւ շուտափույթ ապաքինում եմ մաղթում բոլորին:

Իմ ժողովրդի պատմության ամենադառը էջերից մեկը 1988 թվականի Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժն էր եւ այսօր մեզ համար խորթ չէ այն վիշտը, որն այցելել է Թուրքիայի հազարավոր ընտանիքների: Նմանօրինակ բնական աղետներն ու դրանց ծավալները դուրս են գալիս պետությունների սահմաններից դառնալով համամարդկային ողբերգություններ: Աշխարհը դրանք հաղթահարելու համար պետք է գործի միասնական ճակատով: Ես հավատացած եմ, որ միջազգային հանրությունը մոլորակի որեւէ կետում տեղի ունեցող որեւէ հումանիտար ճգնաժամի պարագայում չպետք է անտարբեր մնա: Եվ հենց այս սկզբունքով էր, որ Հայաստանի կառավարությունը աղետալի երկրաշարժից անմիջապես հետո որոշում կայացրեց Թուրքիա ուղարկել փրկարարներ եւ հումանիտար օգնություն:

Ես շնորհակալ եմ պարոն Չավուշօղլուին մեր փրկարարների հասցեին եւ ընդհանուր առմամբ հայկական ներկայության եւ աջակցության կապակցությամբ արտահայտած գնահատանքի խոսքերի համար: Շատ ուրախ եմ, որ հայ փրկարարներին իրենց գործընկերների աջակցությամբ հաջողվել է անել ամենակարեւորը այս իրավիճակում՝ փրկել մարդկային կյանքեր:

Խորհրդանշական եմ համարում նաեւ, որ շաբաթ օրը շուրջ 30 տարի փակի տակ գտնվող հայ-թուրքական սահմանը բացվեց Ադըյաման ուղեւորվող հումանիտար օգնությամբ բարձված հայկական բեռնատարների համար: Նույնը տեղի ունեցավ երեկ երեկոյան եւ ժամեր անց հումանիտար օգնության հերթական խմբաքանակը կհասնի Ադըյաման:

Այս դժվարին պահին գտնվելով Թուրքիայում, եւս մեկ անգամ ցանկանում եմ վերահաստատել տարածաշրջանում խաղաղություն կառուցելու եւ մասնավորապես, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման ու Հայաստանի ու Թուրքիայի միջեւ սահմանի ամբողջական բացման հարցում Հայաստանի պատրաստակամությունը եւ ձգտումը:

Ուզում եմ տեղեկացնել, որ այսօր մենք քննարկել ենք այս գործընթացին վերաբերող որոշակի դետալներ, ունենք համաձայնություն համատեղ ջանքերով վերանորոգել Անիի կամուրջը, ինչպես նաեւ հոգ տանել համապատասխան ենթակառուցվածքների մասին սահմանի ամբողջական բացմանն ընդառաջ»:

Արցախից եկող տեղեկությունները բավականին քիչ են և լիարժեք պատկերացում կազմել  դեռևս հնարավոր չէ։ Միակ բանը որ հայտնի է, դա այն է, որ գործող նախագահը եթե հրաժարական տա, դա չի նշանակում, որ  միաժամանակ պետք է ցրվի Ազգային ժողովը, այլ նշանակում է, որ նոր նախագահ պետք է ընտրեն։ Այս մասին Yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը՝ անդրադառնալով Արցախում հնարավոր սահմանադրական փոփոխություններին։

«Եթե մենք անգամ մի կողմ ենք դնում ներիշխանական ճգնաժամը, որն ընդամենը մի քանի շաբաթ առաջ Արցախում տեղի էր ունենում, 1-1.5 օր ընդհանրապես հայտնի չէր, թե Արցախը նախագահ ունի՞, թե՞ արդեն բոլորը հրաժարական են տվել։ Սա ոչ միայն դրանով է պայմանավորված, այլ նաև կա պետականությունը պահպանելու անհրաժեշտություն ու չպետք է մեկ անձի հրաժարականով պայմանավորված ամբողջ պետական համակարգը փլուզվի։ Իսկ ավելի գլոբալ կարող ենք թեմայի մասին խոսել, երբ ամբողջական փաթեթը ներկայացվի»,- ասաց նա։

Անդրադառնալով ՀՀ-ի կողմից Թուրքիային հումանիտար օգնություն ուղարկելուն և դա համեմատելով Արցախի շուրջ իշխանությունների վարած քաղաքականությանը` քաղաքագետը նշեց․

«Սրանից շատ պարզ կարող ենք հասկանալ, թե որոնք են այս իշխանությունների համար առաջնահերթություն։ Առաջնահերթություն է իշխանությունների համար Թուրքիայի հետ ձևավորել հարաբերությունների այնպիսի մակարդակ, որի շրջանակներում կստանան իրենց պաշտոնավարումը անվերջ երկարաձգելու երաշխիքներ՝ հենվելով արտաքին լեգիտիմության վրա։ Այդ երաշխիքները ոչ կարող է տալ Ռուսաստանը, ոչ Արևմուտքը, հետևաբար տրամաբանական է, որ իրենք փորձելու են թուրքերի հետ որոշակի համակարգ ստեղծել, դրա համար էլ իրենց օգնությունն են ուղարկում։ Բայց ոչ միայն Թուրքիայի պետական մակարդակով չի նշվում, որ Հայաստանը օգնություն է ուղարկել, այլ նաև հայկական հումանիտար օգնությունը, որը հասել է Թուրքիա, իրենք ներկայացնում են մի դրվագ, որ այդ օգնությունը մի հուշարձանի ֆոնին է, որը նվիրված է «ցեղասպանության զոհերին», որը իբրև հայերն են իրագործել։ Մենք տեսնում ենք, որ Թուրքիայի կողմից դիվանագիտական հաշվարկները շարունակվում են։ Իսկ Արցախի մասով Հայաստանը չի խառնվելու Լաչինի միջանցքում ստեղծված իրավիճակին, որովհետև Պրահայում Հայաստանը Արցախը ճանաչել է որպես Ադրբեջանի մաս, և կարծում են, որ այլևս ոչ մի կերպ չպետք է խառնվեն այն գործընթացներին, որոնք տեղի են ունենում Արցախում և իրենք կարող են ազդել մոտեցման փոփոխությանը։ Դրա համար ոչինչ չեն անում, Արցախ հումանիտար օգնություն չեն ուղարկում»,- ասաց նա։

Քաղաքագետի խոսքով` այն ինչ մտածում են իշխանության վերին էշելոններում, այդ ամենը Գուրգեն Արսենյանը հրապարակայնացրել է․

«Նրանք 90-ականներից էլ դրա կողմնակիցն էին, որ հանձնենք Արցախը՝ ավելի լավ կապրենք։ Իրենք չեն հասկանում, որ նման մոտեցումներով վտանգի են ենթարկում Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը և տարածքային լեգիտիմությունը։ Մեր անվտանգային համակարգի խարիսխը Արցախի Հանրապետությունն է։ Իրենք երբ ասում են` Արցախը հանձնենք, դա նշանակում է փլուզել անվտանգային երաշխիքները։ Երբ Գուրգեն Արսենյանն ասում է հանձնենք, որ լավ ապրենք, դա նշանակում է, որ իրենք կամ այս խնդիրները չեն գիտակցում, կամ միտումնավոր մարդկանց խաբում են, որպեսզի երկարաձգեն իրենց պաշտոնավարումը»,- նշեց նա։

Անդրադառնալով ԱԺ պատգամավորներ Սեյրան Օհանյանի և Արմեն Չարչյանի դեմ բերված մեղադրանքներին, քաղաքագետը նշեց, որ երկուսի դեպքում էլ փաստերը, որոնց հիման վրա իշխանությունները քրեական գործերը են հարուցել, ավելի շուտ են հայտնի եղել իշխանություններին․

«Բայց քանի որ վերջերս ողբերգական դեպք եղավ, հրդեհվեցին 15 զինծառայող, որովհետև ոչ պատշաճ պայմաններում էին բնակվում, տրամաբանական է, որ իշխանությունները, որոնք շատ լավ տիրապետում են տեղեկատվական տեխնոլոգիաներին, մանիպուլյացիայի արվեստին, իրենք հրապարակայնացնում են դա հիմա ուշադրությունը շեղելու համար։ Նրանք այս գործերը հրապարկում են այն ժամանակ, երբ իրենց պետք է»,- եզրափակեց քաղաքագետը։

Արդեն երկու ամսից ավել է, ինչ Արցախը շրջափակված է, և այս պահի դրությամբ Ադրբեջանը չի լուծել իր առջև դրված ոչ մի խնդիր, որոնք հույս ուներ լուծել՝ Արցախը շրջափակման մեջ վերցնելով։ Այդ մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց պատմական գիտությունների թեկնածու, ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանը։

«Ադրբեջանի նպատակն է՝ ստեղծել մի իրավիճակ, որ արցախահայությունը թողնի ու դուրս գա Արցախից։ Դրա համար նաև կենսական առումով անտանելի պայմաններ են ստեղծել Արցախում։ Նշեմ, որ նման երկար դիմադրության չէին սպասում ադրբեջանցիները, կարծում էին, թե կարճ ժամանակ անց տեղի են տալու Արցախի մեր հայրենակցիները։ Այսինքն, կարող ենք փաստել, որ իրենց առջև դրված որևէ խնդիր չեն լուծել ադրբեջանցիները, ընդամենը հերթական անգամ ապացուցել են իրենց հայատյաց բնույթը և այն, որ լուրջ սպառնալիք են ներկայացնում Արցախի բնակչության համար՝ անվտնագային առումով»-ասաց ադրբեջանագետը։

Արցախի շրջափակումից ակնկալվող արդյունքը չստանալով, որ Ադրբեջանը կարող է ագրեսիվ գործողությունների գնալ, օրինակ, ներխուժել հանք ու այդպես փորձի ցույց տալ, թե հաջողության է հասել, Հայրապետյանը չի բացառում։

«Ադրբեջանը, հնարավոր է, փորձի նաև Արցախում դիմադրությունը կոտրել։ Ակտիվ քարոզչական գիծ են տանում հիմա՝ փորձելով ցույց տալ, թե, իբր, Արցախի խնդիրները մի քանի հոգու հետ են կապված, օրինակ՝ Ռուբեն Վարդանյանի։Իրականում Վարդանյանը հակառակն է արել՝ եկել ու բարձրաձայնել է Արցախում առկա խնդիրները՝ օգտագործելով իր կապերը՝ այդպես նաև խնդիրներ ստեղծելով Ադրբեջանի համար»,-նկատում է մեր զրուցակիցը։

Արցախի հետ կապված միջազգային իրավական գործընթացները դրական է գնահատում Հայրապետյանը՝ շեշտելով որ բավականին աշխատանք է տարվում հայկական կողմից, ուղղակի արդյունքը դեռևս տեսանելի չէ։

«ՄԻԵԴ-ի որոշումը կարևոր նշանակություն ունեցավ այն առումով, որ Կարմիր Խաչի մեքենաներն անարգել անցնում են արդեն միջանցքով, առաջին անհրաժեշտության պարագաների որոշակի քանակություն է անցկացվում նաև։ Օրեր առաջ Եվրոպական խորհրդարանի ֆրանսիացի պատգմավոր Ֆրանսու Բելամին է մոտեցել Լաչինի միջանցքին ու տեղում փորձել ծանոթանալ իրավիճակին։ Ճիշտ է, պատժամիջոցներ չկան ու դրա հույսն էլ չկա, բայց միջազգային իրավական գործընթացներ ընթանում են, ուղղակի, ինչպես ասացի, դրանց արդյունքը կարճ ժամկետում տեսանելի չի լինում»,-նկատեց Հայրապետյանն ու շեշտեց, որ ԵՄ առաքելության ՀՀ-ում գտնելու առիթը պետք է օգտագործել և նրանց հրավիրել Լաչինի միջանցք՝ սեփական աչքով տեսնելու, գնահատելու իրավիճակը։

Տաթևիկ Հայրապետյանը նաև նշում է՝ խորհրդարանական դիվանագիտությունը պետք է աշխատեր ու աշխատի, որպեսզի եվրոպացի հանրավորինս շատ պատգամավորներ այցելեն Լաչինի միջանցք։

ՀՀ իշխանությունը ԵՄ դիտորդների տեղակայումը դիտարկում է որպես պաշտպանություն ոչ թե բուն անվտանգային առումով, այլ՝ եվրոպացիներին հավաստիացնելու, որ Ռուսաստանի հետ Ադրբեջանի դեմ ագրեսիա չի նախապատրաստում, ԱԺ-ում ճեպազրույցների ժամանակ նման դիտարկում արեց ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանը։

Ըստ նրա՝  սա, առաջին հայացքից, անտրամաբանական, ոչ մի տեղ չտանող թեզ է, բայց օրեր առաջ ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, թե հիմնական նպատակներից մեկն այն է, որ հավաստիացվի՝ իրականում, Հայաստանն ու Ռուսաստանը Ադրբեջանի դեմ ագրեսիա չեն նախապատրաստում։

«Այս իրավիճակի աբսուրդն այն է, որ չեմ կարծում, որ միջազգային հիմնական խաղացողներից որևէ մեկի համար նորություն է, որ 44-օրյա պատերազմը սանձազերծել է Ադրբեջանը՝ Թուրքիայի հովանավորությամբ, դրանից հետո 5 հարձակում է տեղի ունեցել Արցախի ու Հայաստանի նկատմամբ, այս պահին էլ Ադրբեջանը բլոկադայի է ենթարկել Արցախը։ Բոլորի համար էլ ակնհայտ է, որ եթե կա ագրեսոր, ապա դա Ադրբեջանն է»,- ընդգծեց Աբրահամյանը։

«Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղարը չի կարծում, որ ԱՄՆ-ն, Եվրոպան կամ Ռուսաստանը այնքան միամիտ են, որ կարող են կասկածել, որ Հայաստանը որևէ գործողություններ է նախապատրաստում։

«ՀՀ իշխանությունն ամեն ինչ անում է իր գործողություններով ու հայտարարություններով Հայաստանին ներքաշելու Արևմուտք-Ռուսաստան դիմակայության դաշտ, որի պայմաններում ՀՀ-ն գործընթացից շահած դուրս գալու հնարավորություն պարզապես չունի»,- հայտարարեց Տիգրան Աբրահամյանը։

Նրա գնահատմամբ՝ միջազգային ուշադրությունը Արցախում ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ գնալով նվազում է։

«Ես կարծում եմ, որ միջազգային հանրությունը, հատկապես, ռեգիոնալային խաղացողները, ունեին լուրջ հնարավորություն ազդելու Ադրբեջանի վրա ու իրավիճակը որոշակի հանգուցալուծման տանելու»,- ասաց նա։

Ընդդիմադիր պատգամավորի խոսքով՝ Արցախում ճգնաժամը շարունակվում է, բավականին մեծ խնդիրներ կան։

«Այն իրավիճակը, որն այսօր առկա է Արցախում, բավականին ծանր է։ Արցախում մեր  հայրենակիցները բավականին ծանր, բավականին բարդ շրջան  են ապրում ու նրանք, ցավալիորեն, միայնակ են»,- նշեց Աբրահամյանը։

Հայաստանի արտաքին գործերի նախկին փոխնախարար Շավարշ Քոչարյանն այն կարծիքին է, որ անհնարին է չտեսնել Թուրքիայում տեղի ունեցած երկրաշարժի քաղաքական բաղադրիչը: 168.am–ի հետ զրույցում նա ասել է․

«Կիպրոսն առաջարկել է օգնություն՝ Թուրքիան չի ընդունել: Եթե մարդասիրական է, ինչո՞ւ չես ընդունում: Ես կասկած չունեմ, որ եթե Արցախն էլ լիներ, էլի չէր ընդունելու: Լավ, Հայաստանը գնում է այդ քայլին, դրանից հետո Էրդողանն ասում է, որ դա կարող է նպաստել հարաբերություններին, դրանով նա ապտակ է հասցնում. քո քայլը մարդասիրական չէր: Բայց չէ՞ որ այս իշխանությունները շեշտը դնում են մարդասիրականի վրա: Դու այդ ապտակը ստացար: Քաղաքական բաղադրիչ է այն հանգամանքը, որ Արցախը շրջափակված է: Ի վերջո, ընդամենը երկու տարի է անցել, որ Թուրքիան ուղղակի մասնակցել է 44-օրյա պատերազմին, Էրդողանն էլ դա հայտարարում է: Պետք էր սահմանափակվել արժանապատիվ ցավակցական մեկ հայտարարությամբ, այլ ոչ թե միմյանց հրելով՝ վարչապետը, նախագահը, ԱԺ նախագահը… Կարծես ամեն մեկը փորձում է ապացուցել, որ ինքն ավելի հավատարիմ է Էրդողանին»,- 168TV-ի «Ռեվյու» հաղորդման ընթացքում ասաց նա:

Արտաքին գործերի նախկին փոխնախարարի խոսքով՝ Հայաստանի իշխանությունները մեկ նպատակ ունեն՝ փոխել Հայաստանի արտաքին կողմնորոշումը. «Դրա համար ի՞նչ խանգարող հանգամանքներ կան՝ Ռուսաստանի ներկայությունը և Արցախի խնդիրը: Ուրեմն՝ քայլ առաջին. պետք էր ինչ-որ ձևով ազատվել Արցախից, դրա ամենահարմար ձևը ծրագրավորված պատերազմն էր՝ ծրագրավորված պարտությամբ, ինչը արվեց: Բայց ռուսները թույլ չտվեցին, որ դա բերի Արցախի ամբողջական գրավման, որովհետև ինքը իր շահն ուներ և պահեց այն կտորը, որի առկայությունն իր համար արդարացում է, որ ինքն այնտեղ զորք ունենա: Ճիշտ այդպես Սահակաշվիլիի օրոք իրենց Օսեթիան և Աբխազիան խանգարում էին գնալ դեպի Եվրոպա, դեպի ՆԱՏՕ, և Սահակաշվիլին հենց Ռուսաստանի դեմ գնաց արկածախնդրության, պարտվեց, որից հետո ժողովուրդը իրենից հո չէ՞ր պահանջի, ասեր՝ գնա բեր: Հիմա սրանք նույնն են օգտագործում, ասում են՝ բա տեսա՞ք՝ Ադրբեջանն ու Թուրքիան միասին էին, հիմա ի՞նչ եք ուզում՝ պատերազմ հայտարարենք Թուրքիային և Ադրբեջանի՞ն»: