Շատ լավ է, որ Շոլցը խոսում է տարածքային ամբողջականության և ազգերի ինքնորոշման մասին, բայց կընդունի այդ ամենն Ադրբեջանը՝ չեմ կարծում։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց Ստենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը՝ անդրադառնալով Գերմանիայի կանցլերի և ՀՀ վարչապետի համատեղ ասուլիսում Արցախի վերաբերյալ Շոլցի հայտարարությունը։

Խաչիկյանը քիչ հավանական է համարում այս պահին Արցախի ինքնորոշման իրավունքի առաջմղման գործընթացը, բայց մի հարցում համոզված է, որ պետք է պաշտպանել Արցախի ժողովրդի շահերն ու իրավունքները, միայնակ չթողնել Արցախն ու արցախահայությանը։

Քաղաքագիտության դոկտորը վտանգավոր է որակում Արցախի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հանդիպումներն ու «բանակցությունները», քանի որ այդ հանդիպումների մասին գրեթե ոչինչ չի հրապարակվում։ Թաքուն բանակցություններն ավելի շատ կասկածներ են հարուցում։

«Եղած քաղաքական հարցերը մի օր պետք է լուծվեն, պատասխան պետք է տրվի՝ Ղարաբաղը լինելո՞ւ է Ադրբեջանի մաս, թե՞ ոչ, եթե լինելու է, ապա պետք է մարդկանց բացատրել, որ այնտեղ շուտով կարող են ներխուժել Ադրբեջանի պետական ղեկավարները, օրինակ, ինչ-որ մի ադրբեջանցի կարող է նշանակվել Ստեփանակերտի կամ Մարտակերտի քաղաքապետ, կամ այնտեղ ոստիկանական ուժեր ու զինուժ տեղակայվեն»,- նշեց Խաչիկյանը։

Ադրբեջանական աղբյուրներն ու Ալիևը բացահայտ խոսում են ադրբեջանցիների վերաբնակեցման մասին, ինչն, ըստ Խաչիկյանի, ամենավտանգավորն է՝ ո՞վ է այդ ամենը կանխելու։

«Ո՞վ է նրանց կանգնեցնելու, միջազգային հանրությո՞ւնը, որի մասին մենք այսքան սիրում ենք խոսել, կտեսնենք՝ ինչպես են կանգնեցնելու։ Ինչպե՞ս կարելի է այսքան խեղաթյուրել ինֆորմացիան և չասել՝ ինչպիսի՞ն է Արցախի իշխանությունների դիրքորոշումը, ի՞նչ են ուզում ստանալ, ինչի՞ հետ համաձայն չեն։ Հասկանալի է, որ որոշ բաներ պետք է գաղտնի պահվեն, բայց գալու է ինչ-որ ժամանակ, երբ մենք պետք է իմանանք ողջ ճշմարտությունը, չէ՞»,- տարակուսանք հայտնեց քաղաքագիտության դոկտորը։

Անորոշությունն ու կասկածներն ավելի են շատանում, երբ այս ամենին գումարվում է Հայաստանի իշխանությունների որդեգրած քաղաքականությունը։ Փաշինյանն ու իր թիմը չեն էլ թաքցնում, որ ձեռքերը լվացել են Արցախից և Արցախի ճակատագիրը թողել բախտի ու Ալիևի քմահաճույքին։ Իսկ Ալիևը ոչ միայն Արցախը, այլև Սյունիքը, ամբողջ Հայաստանն է ուզում։

«Ես կողմ եմ, որ մենք խաղաղ ապրենք և՛ Ադրբեջանի, և՛ Թուրքիայի հետ, բայց դրա համար չի կարելի ծնկի գալ և թույլի դիրքերից խոսել, այդպես չի կարելի։ Եթե նրանք ցանկանային մեզ հետ խաղաղություն կնքել՝ այսպես մեզ չէին ճնշի։ Նրանք ուժի դիրքից են խոսում և պահանջում են ամեն ինչ՝ առանց փոխզիջման։ Ալիևը որևէ կարմիր գիծ չի հարգում, նա ուզում է վերաբնակեցնել ադրբեջանցիներին, դա Արցախի վերջն է։ Արցախ չկա, Սյունիք չի լինելու»,- հավելեց Խաչիկյանը։

Նրա խոսքով՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի վերջնանպատակը Հայաստանը բնաջնջելն ու հայաթափելն է, ինչն անշեղորեն իրականացնում են այս երկու պետությունների ղեկավարները; Այսպես շարունակվելու դեպքում շատ կարճ ժամանակում մեր երկրից կմնա մի փոքրիկ Հայաստան՝ Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի սահմաններով, և շատ արագ կվերածվի թուրքական անկլավի, որից հետո հայերը կսկսեն հեռանալ Հայաստանից և «Հայակական հարց»-ն, ի վերջո, կլուծվի։

Ռազմական փորձագետ Կարեն Վրթանեսյանն իր ֆեյսբուքյան էւում գրել է.

«Մի կողմից կարդում եմ, որ Ադրբեջանի ԱԳՆ փոխնախարարը հայտարարել է, թե պայմանագրում պետք է ամրագրվի նաև ՀՀ-ի տարածքում ադրբեջանցիների բնակվելը, մյուս կողմից աչքիս դիմաց հայկական մի բիզնես-տուսովկայի միջոցառման հյուրերի երջանիկ ֆոտոներն են։

Այնպես չէ, որ ասես, թե իրականությունից կտրված մարդիկ են, հաստատ գիտեմ, որ իրենց գոնե մի մասը հասկանում է մեր գլխին կախված գոյաբանական սպառնալիքների իրական ու մոտալուտ լինելը… Գիտեն, որ Արցախն արդեն 80+ օր է՝ շրջափակման մեջ է։

Ավելին՝ ոմանք փողոցային պայքարին էլ են մասնակցել։ Ու վստահ եմ, որ էլի կմասնակցեն։

Բայց անդարդ կյանքի այս պատկերներին ինչքան նայում եմ, այնքան ինձ աբսուրդի կրկեսի մասնակից եմ զգում։

Ձեր քրտինքով, նյարդերով ու առողջությամբ տասնամյակներով կառուցված ձեր բիզնեսները մեկ տարուց կարող են ուղղակի չլիներ։

Մենք մի ժամանակում ենք ապրում, որում ժամանակակից ճարտարապետությամբ ձեր կոկիկ առանձնատների դարպասներին վաղը կարող է իգդիրեցի Մեհմեթի կամ գյանջեցի Էլչինի անունները գրած լինեն։

Չեմ հասկանում, անկեղծ, թե ինչ բիզնես-պրոյեկտներից եք խոսում, ինչպես եք 1–2–3 տարվա պլանավորում անում։ Ասենք՝ ամենատարրական PEST-անալիզի P տառը վերջացնելն արդեն պիտի որ բավական լիներ հասկանալու համար, որ մի բան էն չի ու 2017-ի նորմալն վաղուց այլևս հուշ է»։

Արդեն երկու ամիս է, ինչ Ադրբեջանի իշխանությունները փակել են Արցախը Մայր Հայաստանին կապող, այս պահին գործող միակ ճանապարհը՝ օկուպացված Բերձորի շրջանով անցնող, այսպես կոչված, Լաչինի միջանցքը։ Ստեղծված իրավիճակը բազում անհանգստություններ է պատճառում ոչ միայն Արցախին, այլև Ադրբեջանին, որի իշխանությունները երկու ամիս շարունակ ստիպված են դիմակայել միջազգային տարբեր հարթակներից հնչող քննադատությանը։ Փակ ճանապարհը մեծ խնդիր է նաև Ռուսաստանի համար, որը փաստորեն չի կարողանում կատարել իր ստանձնած միջազգային պարտավորություններն ու ապահովել Լաչինի միջանցքի անխափան գործունեությունը։

Որքան էլ պարադոքսալ հնչի, Արցախի ճանապարհի փակ լինելը ամենաքիչը պաշտոնական Երևանին է հուզում։ Հայաստանի իշխանություններն ամենաբարձր մակարդակով հայտարարում են, որ, այսպես կոչված, Լաչինի միջանցքը Ռուսաստանի պատասխանատվության գոտում է, և որ Հայաստանն այդտեղ անելիք չունի։ Ավելին, Հայաստանի իշխանության ներկայացուցիչներն Արցախը Ադրբեջանի մաս են ճանաչում և նշում, որ այնտեղ բնակվող 120.000 մարդկանց պատճառով չեն կարող վտանգել Հայաստանի 3 միլիոն բնակչությունը։

ՀՀ իշխանությունների այս բացառիկ ցինիզմը, ցավոք, արդեն սովորական է դարձել Հայաստանի և Արցախի քաղաքացիների համար։ Մեր հանրությունը չի ընդդիմանում Փաշինյանի կառավարության սույն քաղաքականությանն ու գործելաոճին՝ կարծես խաչ քաշած լինելով այս իշխանությունների վրա։ Արտասահմանում հայկական պետականության գործառույթները ստանձնել է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը, որի կառույցները շարունակ ակցիաներ են իրականացնում Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի և Մերձավոր Արևելքի տարբեր քաղաքներում՝ պահանջելով իրենց կառավարություններից ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա և բացել Արցախի ճանապարհը։

Իսկ ահա Արցախում բավական հետաքրքիր և հուսադրող գործընթացներ են սկսվել։ Չնայած այն հանգամանքին՝ որ հայկական երկրորդ պետությունը գտնվում է հումանիտար աղետի եզրին, արցախահայությունը դիմադրելու և թշնամուն ոչինչ չզիջելու որոշում է կայացրել։ 2022 թ․ դեկտեմբերի 25-ին Ստեփանակերտում համաժողովրդական մեծ հանրահավաք է տեղի ունեցել, որի ընթացքում տեղի բնակիչները հստակ բարձրաձայնել են Ադրբեջանի ճնշումներին դիմակայելու իրենց որոշման մասին։ Արցախում ստեղծվել է օպերատիվ շտաբ, որը հնարավորությունների սահմաններում բավական արդյունավետ է լուծում շրջափակման մեջ հայտնված բնակչության խնդիրները։
Սույն տարվա հունվարի 18-ին համացանցում լուրեր տարածվեցին այն մասին, որ Արցախում տեղակայված ռուս խաղաղապահների միջնորդությամբ հունվարի 15-ին կամ 16-ին հանդիպել են ԼՂՀ և Ադրբեջանի ներկայացուցիչները և քննարկել, այսպես կոչված, Լաչինի միջանցքի բացման հնարավորությունը1։ Ըստ տարածված լուրերի՝ որոնք հետագայում հաստատվել են նաև պաշտոնական Ստեփանակերտի կողմից, Արցախի կողմից սույն հանդիպմանը մասնակցել է նախագահ Արայիկ Հարությունյանը, իսկ Ադրբեջանի կողմից՝ գլխավոր շտաբի պետի տեղակալը, ՆԳ նախարարն ու ևս մեկ ներկայացուցիչ կառավարությունից։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը, խոսելով այս հանդիպման արդյունքների մասին, ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է, որ ըստ իրեն՝ առաջիկայում Լաչինի միջանցքի հարցը կլուծվի2։ Սակայն ավելի ուշ հայտնի դարձավ, որ ադրբեջանական կողմն այդ հանդիպման ընթացքում կոնկրետ պահանջներ է դրել Արցախի իշխանությունների առջև։ Ըստ ոչ պաշտոնական տեղեկությունների՝ խոսքը վերաբերում է հետևյալ հինգ պահանջներին՝

1. Արցախի պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի պաշտոնանկություն,
2. Ադրբեջանական պոստերի պարտադիր տեղակայում Ստեփանակերտի մոտակայքում,
3. Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհին տեսահսկող և ռենտգեն նկարահանման սարքերով հագեցած ադրբեջանական անցակետերի տեղադրում,
4. Արցախի ամբողջական զինաթափում,
5. Կաշենի հանքի փակում3

Ադրբեջանական կողմի այս պահանջներից յուրաքանչյուրը մեծ սպառնալիք է Արցախի ոչ միայն ինքնուրույնության պահպանման, այլև ընդհանրապես հայկական մնալու համար։ Չնայած Արցախի իշխանությունների որոշ ներկայացուցիչներ պատրաստակամություն են հայտնել կատարելու Ադրբեջանի պահանջները՝ այնուամենայնիվ, գերակշռող է դարձել այն դիրքորոշումը, որ թեև մեծ զոհողությունների գնով, բայց պետք է շարունակել Արցախի անկախության համար մղվող պայքարը։ Ի վերջո ստեղծվել է մի իրավիճակ, որը բոլոր դժվարություններով հանդերձ, ամեն դեպքում նաև հնարավորություններ է ստեղծում հայկական երկրորդ պետության համար։

Փորձենք անդրադառնալ դրանցից մի քանիսին։

Հայտնի ճշմարտություն է, որ ադրբեջանա-արցախյան հակամարտությունն ընթանում է ոչ միայն տեղում՝ այսպես ասած, հողի վրա, այլև քաղաքական, քարոզչական և միջազգային տիրույթներում։ Ադրբեջանի իշխանությունները տարիներ շարունակ, հատկապես՝ 2020-ի պատերազմի ավարտից հետո բոլոր հնարավոր հարթակներում զարգացնում էին այն թեզը, իբր Ադրբեջանի կազմում Արցախի հայությունը նույն իրավունքներն ու հնարավորություններն է ունենալու, ինչ Ադրբեջանի մյուս քաղաքացիները։ Պաշտոնական Բաքուն փորձում էր ներկայանալ իբրև հանդուրժող, արցախահայության հետ հաշտություն փնտրող և նրանց համար լավ ապագա կերտող երկրի իշխանություն, որն արդեն օրակարգ էր բերել հայերի «ռեինտեգրացիայի» գործընթացը։ Սակայն Արցախի վերջին երկու ամիսների շրջափակումը, այնտեղ մատակարարվող էներգակիրների պարբերական արգելափակումը, քաղաքացիական ենթակառուցվածքների վրա իրականացվող հարձակումները, դրան զուգահեռ ընթացող քաղաքական ու հոգեբանական ճնշումները, ինչպես նաև ռազմական ուժով շարունակ սպառնալը լավագույն ձևով բացահայտում են Բաքվի իշխանությունների և ընդհանրապես ողջ Ադրբեջանի ընդգծված հայատյաց բնույթը։

Արցախի իշխանությունները, ինչպես նաև Հայաստանի մտահոգ քաղաքացիներն ու Սփյուռքի հայկական կառույցները հրաշալիորեն կարողանում են հասցնել այդ ուղերձը միջազգային հանրությանը։ Հիմա այլևս պատրանքներ չկան, նույնիսկ ընդգծված պրոադրբեջանական գործիչները խոստովանում են, որ Ադրբեջանի նպատակն Արցախը հայաթափելն է։ Եվ եթե արցախահայության ու Սփյուռքի ջանքերին միանար նաև Հայաստանի Հանրապետությունը, ապա այս հարցում հնարավոր էր շոշափելի հաջողություններ ունենալ։

Թշնամական երկրորդ կարևոր թեզը, որն այս օրերին ջախջախվում է Արցախում, հետևյալն է՝ իբր Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն արդեն լուծված է, և հակամարտություն այլևս գոյություն չունի։ Սա Ալիևի հաճախակի արվող հայտարարություններից է։ Վերջինս պատեհ և անպատեհ առիթներով մշտապես ասում է, իբր 2020-ի պատերազմի ընթացքում իրենք լուծել են «Ղարաբաղի հարցը» և նման հարց այլևս գոյություն չունի։ Նման հայտարարություններով Ալիևը փորձում է քաղաքական ուղիներով վերահսկողություն հաստատել ողջ Արցախի նկատմամբ և ի վերջո իսկապես լուծել այդ խնդիրը հօգուտ Ադրբեջանի։

Մինչդեռ միջազգային հանրությունն այս երկու ամիսների ընթացքում տեսավ, որ Արցախի հարցը ոչ միայն շարունակում է գոյություն ունենալ, այլև լարվելու և տարածաշրջանում ապակայունության նոր մթնոլորտ ստեղծելու ներուժ ունի։ Հետևաբար նաև անտեղին են այն բոլոր հայտարարությունները, թե որևէ միջնորդության կամ, առավել ևս, խաղաղապահ առաքելության խնդիր չկա։ Ճիշտ հակառակը՝ հենց հիմա է անհրաժեշտ վերսկսել քաղաքական պրոցեսը և կրկին փորձել օրակարգ բերել Արցախի կենսական շահերից բխող խնդիրները։

Երրորդ կարևոր խնդիրը, որն այս պահին դրական ընթացք է ստացել, սերտորեն փոխկապակցված է նախորդ երկու կետերի հետ։ Խոսքը վերաբերում է միջազգային ասպարեզում Արցախի սուբյեկտայնության վերականգնմանը։ Ադրբեջանի հետ հակամարտության այս ընթացքը թույլ է տալիս Արցախի իշխանություններին հաղորդակցության ուղիղ միջոցներ ստեղծել արտաքին աշխարհի հետ և ամենամեծ լսարաններ ունեցող լրատվամիջոցների եթերներից խոսել առկա խնդիրների մասին։ Միևնույն ժամանակ արևմտյան բազում երկրների քաղաքական գործիչներ և նույնիսկ խոշոր կառույցներ սկսել են պաշտպանել Արցախի շահերը, դատապարտել Ադրբեջանի ագրեսիվ և հակամարդկային քաղաքականությունն ու լուծումներ փնտրել Արցախի համար։

Այս երեք կարևոր հարցերը, որոնք ակտիվորեն շրջանառվում են Արցախի շրջափակման հետևանքով, ունեն իրենցից բխող բազում ենթահարցեր, որոնք նույնպես շատ կարևոր են հայկական երկրորդ պետության համար։ Դրանցից է, օրինակ, Արցախում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախմբի առաքելության ժամկետների երկարաձգումը 2025-ից հետո։ Սա նույնպես այն մարտահրավերներից է, որը շատ օրհասական է Արցախի համար։ Ցավոք, 44-օրյա պատերազմից հետո ԼՂՀ-ն կորցրել է իր անվտանգությունն ինքնուրույն և լիարժեք ապահովելու կարողությունը։ Այս հարցում չափազանց մեծ է ռուս խաղաղապահների դերը, որոնց ադրբեջանական կողմն ամեն գնով ցանկանում է հեռացնել Արցախից 2025 թ.։

Արցախում խաղաղապահների առաքելությունը շարունակելու համար անհրաժեշտ են հիմնավորումներ։ Այսինքն՝ պետք է լինի այնպիսի իրավիճակ, որի առկայության դեպքում խաղաղապահների դուրսբերումն Արցախից պարզապես անհնարին կլինի։ Ըստ ամենայնի՝ կլինի պատերազմի վերսկսման և մեծ արյունահեղության իրական վտանգ։ Արցախի շրջափակումը վկայում է այն մասին, որ խաղաղապահների հեռանալուց հետո Ադրբեջանը կընտրի հենց այդ ուղին։ Եվ սա կարևոր հիմք է՝ պնդելու, որ ռուս խաղաղապահները չեն կարող դուրս բերվել Արցախից։

Այս հարցը ևս մեկ նրբություն ունի, որին պետք է զգույշ վերաբերվել։ Խոսքը վերաբերում է Արցախում կոնֆլիկտայնության աստիճանի պահպանման անհրաժեշտությանը։ Այո՛, ստեղծված իրավիճակում այդ կոնֆլիկտայնությունն անհրաժեշտ է հենց հայկական կողմին։ Միայն կոնֆլիկտայնության համապատասխան մակարդակի պահպանման դեպքում հնարավոր կլինի լուծել վերոնշյալ բոլոր խնդիրներն անգամ այն բանից հետո, երբ հանկարծ ադրբեջանցիները առանց որևէ պայմանների, բացեն Արցախի ճանապարհը։

Վերոհիշյալ բոլոր դրույթները նաև վկայում են այն մասին, որ Արցախի խնդրում հայ ժողովուրդը պայքարի ու դժվարությունների երկար ճանապարհ ունի անցնելու։ Այս հարցում մենք պետք է առավելագույն չափով անկեղծ լինենք ժողովրդի հետ և նախապատրաստենք նրան այդ դժվարություններին։ Գիտեմ, որ սրա մեջ լավատեսություն քիչ կա, բայց այլընտրանքը ազգային ողբերգությունն է։ Ուստի պետք է պատրաստվել երկարատև պայքարի։ Այդ ռեսուրսը մեր ժողովուրդն ու պետություններն ունեն։ Սա մի գործ է, որը հիրավի պետք է արվի։ Անհրաժեշտ է դիմանալ և հաղթել։

_________________________________

Հղումներ

1. https://www.24news.am/news/267602, (մուտք՝18.01.2023):
2. https://www.interfax.ru/world/881245, (մուտք՝18.01.2023):
3. https://www.pastinfo.am/hy/news/2023/01/18/4wg8nldgt/1520321, (մուտք՝18.01.2023):

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան

«Դրօշակ» թիվ 2, 2023թ

2022թ. դեկտեմբերի 25-ի հանրահավաքով Արցախի ժողովուրդը փաստել է, որ պատրաստ է շարունակել պայքարը։ Եթե շրջանառվող լուրերն առ այն, որ ադրբեջանցիներին թույլատրվելու է Կաշենի հանքում ստուգումներ իրականացնել կամ սքանավորման սարք տեղադրել Լաչինի միջանցքում, ճիշտ դուրս գտան, ապա Արցախի ժողովրդի համար դա, իմ խորին համոզմամբ, ընդունելի չի լինի։ Այդ մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց Արցախի «Արդարություն» խմբակցության ղեկավար Դավիթ Գալստյանը։

«Մենք ընդհանրապես տեղյակ չենք, թե ովքեր են մասնակցում ադրբեջանցիների հետ հանդիպումներին ու ինչ են քննարկում։ Ոչ մինչև հանդիպումը, ոչ էլ հանդիպումից հետո որևէ իշխանավոր ընդդիմության հետ չի հանդիպել, էլ չեմ ասում հասարակությանն իրավիճակը ներկայացնելու մասին»,-նշեց Գալստյանը։

Արցախի ԱԺ պատգամավորը մտավախություն հայտնեց, որ ժողովրդի թիկունքում ևս մեկ կապիտուլյացիա կարող է լինել։ Նման մտավախության համար, ինչպես Գալստյանն է ասում, հիմք է հանդիսանում հանդիպումների բովանդակային կողմի մասին չբարձրաձայնելը։

«Եթե Ադրբեջանից կամ ՀՀ իշխանությունների կողմից ճնշում են Արցախի իշխանություններին՝ ստիպելով զիջումների գնալ, ուրեմն պետք է այդ մասին բարձրաձայնել, անկեղծ, շիտակ խոսել ժողովրդի հետ և համոզվելով, որ ժողովրդի համար անընդունելի են զիջումները, տեղի չտալ ճնշումներին։ Անկեղծ երկխոսություն իշխանության կողմից չենք տեսնում։ Իսկ ժողովուրդը, միանշանակ, պատրաստ է շարունակել պայքարը։ Մարդիկ հիասթափված են, որ իրենք արդեն 80 օր է՝ դիմադրում են, բայց խոսվում է այն մասին, թե հնարավոր է՝ նոր զիջումների գնան Արցախի իշխանությունները։ Համենայնդեպս, մտավախությունը, որ դիվանագիտական հարթակում էլի հնարավոր է՝ զիջումներ լինեն, մարդկանց շրջանում մեծ է։ Իմ խորին համոզմամբ, եթե նման բան չլիներ, ապա ժողովրդին կտեղեկացնեին քննարկումների մասին, ինչպես դա անում են, երբ դրա կարիքն իրենք զգում են»,-ասաց Գալստյանը՝ հավելելով, որ եթե անկեղծ խոսեն ժողովրդի հետ, ապա շատ ավելի հեշտ կլինի բացատրել որոշ քայլերի տրամաբանությունը։

Պատգամավորը հիշեցրեց, որ ժողովրդի թիկունքում կայացված որոշումները չեն բխում հանրության շահերից ու նրա համար ընդունելի չեն լինում։ Միակ ճանապարհը, որով պետք է շարժվեն Արցախի օրվա իշխանությունները, Գալստյանի համոզմամբ, արցախահայության կամքով առաջնորդվելն է։

«Կարևորագույն հարցն այն է, որ չտրվենք Ադրբեջանի սադրանքներին, չկատարենք նրա որևէ պայման։ Կա նոյեմբերի 9-ի փաստաթուղթ, և իշխանության բոլոր ջանքերը պետք է ուղղված լինեն նրան, որ այդ համաձայնագրի խախտված կետերն Ադրբեջանը վերականգնի, կատարի։ Առկա խնդիրները վերացնելու փոխարեն արցախահայությանը նոր խնդիրների առջև կանգնեցնելն անթույլատրելի է»,-եզրափակեց պատգամավորը։

«Խաղաղության պայմանագրի մեր տարբերակը փոխանցվել է Ադրբեջանին, բայց արձագանք, որպես այդպիսին, դեռ չունենք: Մենք էլ, երբ ստանում ենք նմանատիպ փաստաթուղթ, արձագանքի ձևավորումը տևում է որոշակի  ժամանակ»,- Ազգային ժողովում կառավարության հետ հարցուպատասխանին ասաց Նիկոլ Փաշինյանը։

Նա նշեց, որ ենթադրում են՝ որոշակի ժամանակից հետո ինչ-որ արձագանք կլինի։

Փաշինյանն ասաց, որ այս ընթացքում տեղի է ունեցել խաղաղության պայմանագրի շուրջ աշխատանքի 3 շրջափուլ, այսինքն՝ նրանք են առաջարկ տվել, հայկական կողմն է արձագանքել և այդպես երեք ագամ։

«Աշխատանքն այդ ուղղությամբ պետք է շարունակենք։ Փաստաթղթային աշխատանքներ են իրականացվում և այդ աշխատանքները միշտ չէ, որ պահանջում են առերես հանդիպում»,- նշեց նա։

Փաշինյանը հայտնեց, որ վերջերս ադրբեջանական կողմին են փոխանցել սահմանների սահմանագծման հանձնաժողովների աշխատանքի կանոնակարգի նախագիծ և նաև դրա արձագանքին են սպասում։

«Իսկ այն առաջարկները, որոնք մենք արել ենք նախկինում կոմունիկացիների բացման, սահմանային անվտանգության ապահովման վերաբերյալ, այդ բոլոր առաջարկները շարունակում են մնալ ուժի մեջ»,- ասաց Փաշինյանը։

Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանն անցած հինգշաբթի մեծ սխալ գործեց, երբ ենթարկվելով Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ճնշմանը, պաշտոնանկ արեց պետնախարար, միլիարդատեր գործարար Ռուբեն Վարդանյանին, որն իր հարստությունն ստեղծել էր Մոսկվայում։ Անցած սեպտեմբերին Վարդանյանը հրաժարվեց Ռուսաստանի քաղաքացիությունից և հաստատվեց Արցախում՝ հայտարարելով, որ ցանկանում է իր ժողովրդի կողքին լինել նրա ամենադժվարին պահին։ Իր տեղափոխությունից կարճ ժամանակ անց նախագահ Հարությունյանը նրան նշանակեց Արցախի պետնախարար։

Արցախի նախագահը չպետք է հեռացներ Վարդանյանին կամ պետք է գոնե մի փոքր սպասեր, որպեսզի չթվար, թե նա այդքան արագ կատարում է Ալիևի հրամանները։ Ցավոք, Վարդանյանը պաշտոնանկ արվեց անմիջապես այն բանից հետո, երբ Արդարադատության միջազգային դատարանը մեծացրեց ճնշումը Ադրբեջանի վրա՝ նրա դեմ կայացրած որոշմամբ։
Ամոթալի է, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի իշխող կուսակցության պատգամավոր Գուրգեն Արսենյանը, այս տարվա փետրվարին խորհրդարանում արեց հետևյալ դավաճանական հայտարարությունը. «պետք չէ երեք միլիոն հայերին վտանգի ենթարկել հանուն Արցախի»։ Երբեք լավ գաղափար չէ, երբ դու և քո թշնամին միևնույն կողմում եք…

Վերջերս մի քանի ադրբեջանցի լրագրող և նույնիսկ նախագահ Ալիևը զրպարտեցին Վարդանյանին՝ նրան անվանելով «ռուսաստանցի օլիգարխ, հանցագործ և փողեր լվացող»։
2022 թվականի հոկտեմբերին Ալիևը Վարդանյանի մասին անձամբ է բողոքել Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին։ Պուտինն ասել է Ալիևին, որ ինքը ոչինչ չգիտի Արցախում Վարդանյանի ներկայության և գործունեության մասին։

2022 թվականի նոյեմբերի 17-ին Արևելյան գործընկերության հարցերով Եվրամիության հատուկ բանագնաց Դիրկ Շյուբելի հետ հանդիպման ժամանակ Ալիևն ասաց, որ հրաժարվում է բանակցել Վարդանյանի հետ, որին նա անվանել է «Մոսկվայի էմիսարը» Ղարաբաղում։ Ալիևը շարունակել է. «Մենք պատրաստ ենք խոսել… Ղարաբաղում ապրող հայերի հետ, այլ ոչ թե նրանց հետ, որոնք ուղարկվել են Մոսկվայից՝ իրենց գրպաններում թաքցնելով ռուս ժողովրդից գողացված միլիարդավոր դոլարների փողերը, ինչպես Վարդանյան անունով անձնավորությունը, որը Մոսկվայից տեղափոխվել է այնտեղ շատ հստակ օրակարգով»։

2023 թվականի փետրվարի 18-ին Գերմանիայի Մյունխեն քաղաքում վարչապետ Փաշինյանի հետ պանելային քննարկման ժամանակ Ալիևն ասաց, որ պատրաստ է գործնական շփում սկսել Ղարաբաղի շրջանի հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ. «Բայց մենք կարող ենք դա անել միայն այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանի քաղաքացի, քրեական օլիգարխ, Եվրոպայում փողերի լվացմամբ զբաղվող Վարդանյանը հեռանա մեր տարածքից»։ Ալիևը հավելել է. Վարդանյանը «արտահանվել է Ռուսաստանից՝ Ղարաբաղում առաջատար դիրք զբաղեցնելու համար։ Միգուցե արտահանումը ճիշտ բառ չէ։ Ես կնախընտրեի մաքսանենգ ճանապարհով բառը»։

Ալիևի գործը չէ, թե ով պետք է ներկայացնի Արցախը բանակցություններում։ Դա Արցախի կառավարության որոշումն է։ Ավելի խելամիտ կլիներ, որ Արցախի նախագահն ընդհանրապես չհեռացներ Վարդանյանին, միայն այն բանի համար, որ Ալիևին ցույց տար, թե ով է Արցախում որոշում կայացնում։

Առաջարկում եմ Վարդանյանին զրպարտության համար հայցեր ներկայացնել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան բոլոր նրանց դեմ, որոնք ստեր են տարածել իր մասին՝ ստիպելով սկանդալային ադրբեջանցի լրագրողներին և նախագահ Ալիևին խոշոր տուգանք վճարել և հրապարակայնորեն ներողություն խնդրել Վարդանյանից։
Վերջապես, լավ գաղափար չէ տրվել ձեր թշնամիների ճնշումներին, որոնցից նրանք միայն խրախուսվում են՝ ձեզանից հետագա զիջումներ պահանջելու համար: Նրանց պահանջների ցանկն անվերջանալի է։

Ահա Արցախի և Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի ներկայիս և հնարավոր պահանջներից մի քանիսը.

• Ադրբեջանն իր անցակետերը կտեղակայի Լաչինի միջանցքում.
• Ապագա «Զանգեզուրի միջանցքը», որը Ադրբեջանը կապելու է Նախիջևանին, կստանա Լաչինի միջանցքի նման կարգավիճակ.
• Ադրբեջանը, հետագա զիջումներ փնտրելով, նույնիսկ Լաչինի միջանցքի բացումից հետո, հավանաբար, կրկին արգելափակելու է այն.
• Այն բանից հետո, երբ կեղծ ադրբեջանցի բնապահպանները պահանջեցին ստուգել Արցախում գտնվող հանքերը, նրա ղեկավարներն անխոհեմաբար փակեցին հանքերը՝ այդպիսով խրախուսելով ադրբեջանցիներին ավելի շատ զիջումներ պահանջել, փոխարեն ասելու՝ «դա ձեր գործը չէ», ինչը հանգեցրեց ադրբեջանցիների հաջորդ պահանջին, որ հայերը դադարեցնեն մետաղների արդյունահանումը Արցախի հանքերից.
• Հետագա հայկական զիջումներ որոնելով՝ ադրբեջանական ուժերը, հավանաբար, կգրավեն Հայաստանի Հանրապետության ավելի շատ տարածքներ.
  Նմանապես, Թուրքիան զիջումների է ձգտելու Հայաստանից՝ պահանջելով
• Ջնջել Անկախության հռչակագրից Հայոց ցեղասպանության հիշատակումը «Օսմանյան Թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում»։ Եթե ոչ, ապա Թուրքիան կսպառնա փակել Հայաստանի հետ սահմանը այն բացելուց հետո.
• Դադարեցնել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման քարոզարշավը.
• Ընդունել Թուրքիայի հետ գոյություն ունեցող սահմանները՝ հրաժարվելով Արևմտյան Հայաստանի տարածքների նկատմամբ ապագա պահանջներից.
  -Արգելել Թուրքիայի դրոշի այրումը Ապրիլի 24-ին.
• Հրաժարվել Թուրքիայից ցեղասպանության կորուստների փոխհատուցման ցանկացած պահանջից։
  Հայաստանի և Արցախի ղեկավարները պետք է հասկանան, որ ահաբեկչին գոհացնելը բերում է ոչ թե խաղաղության, այլ ավելի շատ ահաբեկման։
  Ցավոք սրտի, չնայած Ալիևի պահանջով Վարդանյանին զոհաբերմանը՝ ակնկալում էին, որ Ադրբեջանը դրա դիմաց կապաշրջափակի Լաչինի միջանցքը, միջանցքը դեռևս արգելափակված է փետրվարի 27-ի դրությամբ: Նույնիսկ փետրվարի 25-ին, Արցախի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչների փակ հանդիպումից հետո, միջանցքը մնում է փակ։

Վարդանյանը հայտարարեց, որ չնայած աշխատանքից ազատվելուն՝ շարունակելու է ապրել Արցախում։ Հայտնի չէ, թե նա ինչ դեր է կարողանում կամ ցանկանում խաղալ առանց պաշտոնական դիրքի։

Մնում է միայն մեկ առեղծված։ Ի՞նչ էին անում նախագահ Հարությունյանը և պետնախարար Վարդանյանը փետրվարի սկզբին, երբ երկուսն էլ առանձին մեկնել էին Մոսկվա և մի քանի օրվա ընթացքում վերադարձել Արցախ։ Ինչո՞ւ էին գնացել Մոսկվա, ո՞ւմ հետ են հանդիպել այնտեղ, ինչի՞ մասին են խոսել։ Ոչ մեկը ոչ մի խոսք չասաց այդ այցի մասին։ Այս հարցերի պատասխանները կարող էին լրացուցիչ լույս սփռել Վարդանյանի պաշտոնանկության վրա։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանը գրում է․

«Բաքվում ՌԴ ԱԳ նախարարը ֆիքսում է, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ ՀՀ-ն Արցախին կապող «Լաչինի միջանցքում» ադրբեջանական անցակետեր նախատեսված չեն, սակայն ոչ պակաս ուշագրավ է այս հայտարարության շարունակությունը:

Լավրովը հավելում է, որ կա հնարավորություն` տեխնիկական միջոցներով վերացնել կասկածները, որոնք առկա են առ այն, որ միջանցքն ըստ նշանակության չի գործում:

Սա ամենայն հավանականությամբ վերաբերում է Ադրբեջանի այն մեղադրանքներին, թե իբր ՀՀ-ից Արցախ զինամթերք և, մասնավորապես, ականներ են տեղափոխվել Արցախ, ինչը չի համապասխանում իրականությանը:

Ինչ վերաբերվում է ռուս դիվանագետի` ադրբեջանական կասկածները վերացնելուն ուղղված տեխնիկական միջոցների հնարավոր իրացմանը, ապա սա էլ, ըստ էության, վերաբերում է ադրբեջանցիների այն նախապայմանին, որը նախատեսում է միջանցքում տեխնիկական վերազինում անել` ռենտգեն տեղակայել և ՀՀ-ից Արցախ բեռնափոխադրումը վերահսկել»:

«Ադրբեջանը միջպետական արբիտրաժային վարույթ է նախաձեռնում Հայաստանի դեմ՝ Երևանից ֆինանսական փոխհատուցում պահանջելով իր տարածքում գտնվող էներգետիկ օբյեկտները 1991-ից 2020 թվականներին անօրինականորեն շահագործելու համար», — Ազատության փոխանցմամբ հաղորդում է «Թուրան» գործակալությունը՝ վկայակոչելով Ադրբեջանի ԱԳՆ այսօր տարածած հաղորդագրությունը։

Պաշտոնական Բաքուն պնդում է, որ Հայաստանը «անօրինականորեն շահագործել է Սարսանգի ջրամբարի վրա գտնվող Թարթառի ՀԷԿ-ը, գրավյալ տարածքներում 37 փոքր հիդրոէլեկտրակայաններ է կառուցել, որոնցում արտադրված էլեկտրաէներգիան արտահանվել է Հայաստան։ Այդ նպատակով Հայաստանը Ադրբեջանի գրավյալ տարածքների հետ միասնական էներգետիկ համակարգ է ձևավորել»,- հայտարարում է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն։

Գերատեսչությունը նաև պնդում է, որ «Հայաստանը անօրինականորեն շահագործել է «Չարդաղլը» ածխահանքը, ինչպես նաև ապամոնտաժել է Եվլախ-Նախիջևան գազատարը», ինչի հետևանքով ինքնավար հանրապետության գազամատակարարումը դադարեցվել է։

Ադրբեջանի և Արցախի ներկայացուցիչների նախօրեի հանդիպումը չի կարելի համարել Բաքու-Ստեփանակերտ երկխոսության մեկնարկ: Սա քաղաքական չէ։ Սա վերաբերում է ենթակառուցվածքներին, ճանապարհի ապաշրջափակմանը, որն ընթանում էր, և ռուս խաղաղախահները փակման առաջին իսկ օրից այդ բանակցությունները, խորհրդակցությունները վարում էին։ Այդ մասին Ֆեյսբուքի իր էջում գրել է Արցախի նախագահի հատուկ հանձնարարությունների գծով ներկայացուցիչ Դավիթ Բաբայանը։ «Որևէ ձևով սա չի կարելի դիտարկել որպես երկխոսություն քաղաքական հարցերով՝ Արցախի ապագայի շուրջ։

Նման ձևաչափով հանդիպումները կարևոր են, սակայն, դա չի նշանակում, թե որևէ մեկը որևէ կերպ Արցախը կարող է տեսնել Ադրբեջանի կազմում: Դա անհնարին է։ 1988 թվականից ի վեր որևէ մեկն Արցախում չի դիտարկում իրեն ու իր երկիրը Ադրբեջանի կազմում։ Նույնիսկ 1921 թ.-ից ի վեր, մինչև 1988 թիվը, երբ Արցախը բռնակցվել է Ադրբեջանին, արցախցիները չեն մերվել այդ իրողության հետ։ Եվ հիմա պետք է այնպես անենք, որ պարզապես այս մարդասիրական հարցերը կարգավորվեն։
Անհրաժեշտ է համախմբվել և, իմաստուն քաղաքականություն վարելով, փրկել Արցախը»,-գրել է նա։

ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանը գործում է ՄԱԿ-ի բոլոր երկրների անունից եւ Ադրբեջանը պարտավոր է կատարել դատարանի որոշումը: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում ասաց իրավապաշտպան Արտակ Զեյնալյանը՝ պատասխանելով այն հարցին, թե արդյոք Ադրբեջանը կարող է չկատարել Հաագայի դատարանի որոշումը եւ չկատարելու դեպքում ինչ կհաջորդի:

«Ադրբեջանի կողմից դատարանի որոշումը չկատարելու դեպքում  կարող է ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդի նիստում հարցը քննարկվի եւ ՄԱԿ-ի հարկադրանքի միջոցներ կիրառվեն Ադրբեջանի նկատմամբ: Կարծում եմ, այնուամենայնիվ, Ադրբեջանը կկատարի դատարանի որոշումը, սակայն փորձում է այն վաճառել Հայաստանի վրա՝ ինչ որ բան կորզելով դրա դիմաց»,- ասաց նա:

Զեյնալյանը նշեց, որ Արցախի եւ Ադրբեջանի ներկայացուցիչների օրերս տեղի ունեցած հանդիպումը եւս պետք է դիտարկել այդ առումով:

Նշենք, որ փետրվարի 24-ին տեղի էր ունեցել Արցախի եւ Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հանդիպումը, պայմանավորվածություն էր ձեռք բերվել գազի եւ էլեկտրամատակարարումը վերկանգնելու շուրջջ, նաեւ բանակցություններ էին ընթացել ճանապարհը բացելու շուրջ:

Հիշեցնենք,որ Արդարադատության միջազգային դատարանը Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի ներկայացրած հայցով փետրվարի 22-ին որոշել է, որ Ադրբեջանը պարտավոր է նախքան գործով  վերջնական որոշման կայացումը,  կոնվենցիայով  իր ստանձնած պարտավորությունների համաձայն, ձեռնարկել   իրենից կախված  բոլոր միջոցները, որպեսզի ապահովի անձանց, տրանսպորտային միջոցների և բեռների անխափան  տեղաշարժը Լաչինի միջանցքի երկու ուղղություններով: