Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանը 2023 թվականի մարտի 24-ին, քննելով 1998 թ. հուլիսի 17-ին ստորագրված՝ Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի կանոնադրության/հայտնի է, որպես՝ ստատուտ/ և Միջազգային քրեական դատարանի իրավազորությունը հետադարձորեն ճանաչելու Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը, ՍԴՈ-1680 որոշմամբ որոշել է, որ դրանցում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

Ե՞րբ է Հայաստանը ստորագրել  Հռոմի կանոնադրությունը

Հռոմի կանոնադրությունը Հայաստանի Հանրապետությունը ստորագրել էր 1999 թ. հոկտեմբերի 1-ին։

Ինչո՞ւ մինչ այս Հայաստանը չէր վավերացրել

Հայաստանի Սահմանադրական դատարանի՝ 2004 թ. օգոստոսի 13-ի ՍԴՈ-502 որոշմամբ, Հռոմի կանոնադրության վավերացման գործընթացը կասեցվեց՝ հաշվի առնելով, որ ըստ Սահմանադրական դատարանի Հռոմի Կանոնադրությունից բխող մի շարք պարտավորությունները չէին համապատասխանում ՀՀ Սահմանադրության պահանջներին:

Ե՞րբ ՀՀ կառավարությունը վերսկսեց վավերացման գործընթացը

ՀՀ կառավարությունը, 2022թ. դեկտեմբերի 29-ի որոշմամբ, հավանություն էր տվել Հռոմի կանոնադրությունը վավերացնելու և Միջազգային քրեական դատարանի իրավազորությունը հետադարձորեն՝ 2021 թ. մայիսի 10-ից ի վեր  ճանաչելուն և դրանց Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու նպատակով 2023թ. հունվարի 3-ին դիմել էր Սահմանադրական դատարան: 

2023 թվականի մարտի 27-ին ամբողջությամբ հրապարակվեց ՍԴՈ-1680 որոշումը:

Ո՞ր հոդվածն է առանձնացրել և հնարավոր է՝ առավել կարևորել ՀՀ Սահմանադրական դատարանը

Հայաստանի ՍԴ որոշման մեջ Հռոմի կանոնադրության 128 հոդվածներից առանձնացվել էին ի թիվս այլի հենց 59-րդ հոդվածում ամրագրված անձի կալանավորման վերաբերյալ դրույթները մասնավորապես.

«է) անձի նախնական կալանավորման կամ կալանավորման Միջազգային քրեական դատարանին փոխանցման պահանջն ստանալուց հետո անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել նշված անձին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության և Կանոնադրության 9-րդ մասի դրույթներին համապատասխան կալանավորելու համար, նրան անհապաղ ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության իրավասու դատական մարմնին, որը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան՝ պարզում է, թե արդյոք՝

— կալանավորման մասին որոշումը տրված է այդ անձի վերաբերյալ,

— այդ անձը կալանավորվել է պատշաճ ընթացակարգին համապատասխան,

— պահպանվել են այդ անձի իրավունքները (հոդված 59, մասեր 1 և 2).» :

Այլ կերպ ասած Միջազգային քրեական դատարանի կողմից ցանկացած անձի նախնական կալանավորման կամ կալանավորման որոշումը ստանալուն պես Հայաստանի Հանրապետությունը ստանձնում է պարտավորություն այն կատարելու, պարզապես ապահովելով անձի իրավունքները և ընթացակարգային դրույթները:

Սահմանադրական դատարանի որոշման մեջ Հռոմի կանոնադրության մեկ այլ դրույթ ևս հիշատակվել է, մասնավորապես. «անձին Միջազգային քրեական դատարանին փոխանցելու մասին իր որոշումը կայացնելուց հետո անհապաղ նրան տեղափոխել Միջազգային քրեական դատարան (հոդված 59, մաս 7)»:

Արդյո՞ք հոդվածը վերաբերելի է Ադրբեջանի նախագահին

Տպավորություն կարող է առաջանալ, որ Հռոմի կանոնադրությունը վավերացնելով՝ Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է նախաձեռնել, Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարության կողմից 44-օրյա պատերազմի ընթացքում կատարված հանցանքների համար պատասխանատվության մեխանիզմ, սակայն դա հնարավոր չէ, քանի որ հետադարձությունը տրվում է 2021 թվականի մայիսի 10-ից:

Ադրբեջանը վավերացրե՞լ է Հռոմի կանոնադրությունը

Իրականում Ադրբեջանը չի վավերացրել Հռոմի կանոնադրությունը, իսկ Միջազգային քրեական դատարանը ունենալով բոլոր հիմքերը, փաստերը և իրավապաշտպան կազմակերպությունների զեկույցները, այդ թվում 2021 թվականի մայիսից Ադրբեջանի կողմից ՀՀ տարածքային ամաբողջականության խախտման, ագրեսիայի վերաբերյալ որևէ իրավական գործընթաց չի նախաձեռնել, իսկ նախաձեռնելու համար անհրաժեշտ չէր որպեսզի Հայաստանը վավերացներ Հռոմի կանոնադրությունը: Վավերացնելով իրավմամբ հավելյալ իրավական գործիք է տրամադրվում այդ հարցի վերաբերյալ դիմում-գանդատ ներկայացնելու մասով։ Սակայն կրկին պետք է նշել, որ հենց ստեղծված իրավիճակում առանց այդ գործիքի իրացման, Միջազգային քրեական դատարանի համապատասխան պալատի կողմից այն կարող էր նախաձեռնվել սակայն այն տեղի չի ունեցել: Նշվածի հավաստումն այն է, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը և Ուկրաինան չեն հանդիսանում Հռոմի կանոնադրությունը վավերացրած պետություններ, սակայն Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի նկատմամբ Միջազգային քրեական դատարանը կալանավորման որոշում է կայացվել 2023 թվականի մարտի 17-ին:

Հայաստանը պարտավո՞ր է կատարել միջազգային քրեական դատարանի պահանջները

Միջազգային քրեական դատարանը ոչ անդամ պետությունների պահանջ-խնդրանք ներկայացնելու իրավազորությամբ օժտված չէ: Հայաստանը վավերացնելով Հռոմի կանոնադրությունը, ի թիվս այլի, պարտավորվում է որպես Կանոնադրության անդամ պետություն պահանջի դեպքում կատարել համապատասխան պարտավորություններն, այդ թվում՝ կալանավորման որոշումների մասով:

Ինչո՞ւ է Սահմանադրական դատարանը վավերացրած կանոնդարությունից առանձնացրած հրապարակել կալանք վերաբերյալ հոդվածը

Սա, կարծում ենք, այն հարցն է, որ պետք է ուղղել հենց ՀՀ Բարձր դատարանին։ Հարցը, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի դեմ միջազգային դատարանի կայացրած որոշումից հետո ավելի շատ քաղաքական է, և, ըստ էության, Հայաստանի Սահմանադրական դատարանի իրավական որոշումը այժմ քաղաքական հստակ մեսիջ է պարունակում ՀՀ իշխանությունների կողմից։

Աղբյուրը՝  Yrevan.Today

Ճշմարտություններ կան, որ մեր ժողովուրդը պետք է իմանա։ Դրանք մեր ապագային վերաբերող ճշմարտություններ են։ Դրանցից մեկն այն է, որ Արցախում տեղի ունեցող զարգացումները ոչ միայն անխուսափելի են, այլև անհրաժեշտ։ Ու, որքան էլ տարօրինակ հնչի, հենց մեզ են անհրաժեշտ՝ հայերիս։ Ինչու՞։ Որովհետև առանց կոնֆիլկտ թշնամուն հաղթել հնարավոր չի։ Իսկ մենք հիմա այն վիճակում ենք, որ չհաղթել չենք կարող։ Այս մասին ֆեյսբուքում գրել է քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանը․

«Հաշտվել՝ առավել ևս։ Հաղթանակից բացի մնացած բոլոր սցենարները նախ Արցախի, ապա նաև Հայաստանի կորուստ են նշանակում։ Հետևաբար կոնֆլիկտը մեզ է պետք և մենք պետք է սա լավ իմանանք։

Երկրորդ, այս ամենը շուտ չի ավարտվելու։ Ու նաև հեշտ չի լինելու։ Արցախի բլոկադան էլ, թերս, երկար կշարունակվի։ Եվ սա նույնպես մեր ժողովուրդը պետք է լավ իմանա։ Մարդիկ պետք է պատրաստ լինեն սպասվող զարգացումներին։ Չի կարելի ժողովրդին խաղաղության կեղծ հույսերով սնել։ Տարածաշրջանը նոր է մտնում վերափոխումների փուլ, և մինչև այդ գործընթացը չավարտվի, մենք միշտ ապրելու ենք վառոդի տակառի վրա։

Երրորդ, մենք պետք է վերջապես հասկանանք, որ մոլորակը Հայաստանի շուրջը չի պտտվում։ Ավելին, աշխարհի մեծերը հաճախ սկի չեն նկատում մեզ։ Նրանք իրենց խնդիրներն են լուծում և շատ չեն անհանգստանում, եթե արանքում Հայաստանը տարածքներ է կորցնում կամ ձեռք բերում։ Մենք չենք կարող աշխարհը փոխել։ Մեր խնդիրը շատ ավելի լոկալ պետք է լինի և վերաբերվի առավելապես այս արևի տակ ապրելու մեր բնական իրավունքին։

Հաջորդը, Հայաստանի խնդիրների աղբյուրը Ռուսաստանում, Եվրոպայում և Միացյալ Նահանգներում չէ։ Ավելին՝ այն նույնիսկ Ադրբեջանում, Թուրքիայում կամ Իրանում չէ։ Մեր խնդիրների պատճառը հենց մենք ենք։ Մենք հենց ինքներս տեղով խնդիր ենք։ Նիկոլը վկա։

Էլի ճշմարտություններ կան, որ մեր ժողովուրդը պետք է իմանա։ Բայց հիմա չեմ ուզում շատ ծանրացնել այս գրառումը։ Հնարավոր է՝ հետագայում նորից անդրադառնամ այս թեմային։

Բայց կարևոր մի բան կա, որ անպայման ուզում եմ ասել՝ այսպես այլևս չի կարող շարունակվել։ Գործ ունենք անելու։ Մենք պետք է փոխվենք։

Պետք է լավ հասկանանք մեր տեղն ու դերը այս աշխարհում։ Պետք է ինքներս զբաղվենք մեր խնդիրներով։ Ու, ամենակարևորը, պետք է պայքարենք և դիմադրենք։ Ախր ինչպե՞ս կարող է թշնամին գալ ու անխոչընդոտ փակել Արցախը սնուցող վերջին մազանոթները։ Ինչպե՞ս։ Նման բան չի կարող ու չպիտի լինի։ Եվ սա պետք է մեր էլիտաների որոշումը դառնա։ Ժողովուրդն էլ թող իմանա, որ իր ճակատագրի տնօրինողը հենց էլիտաները պետք է լինեն։ Այլ ոչ թե խաժամուժը։ Հակառակ պարագայում մեզ նոր կոտորածներ են սպասվում։ Ու սա էլ մեր ժողովուրդը պետք է լավ իմանա։

Եվ եթե վախենանք մարդկանց ասել այս պարզ ճշմարտությունները, ապա հենց մենք կդառնանք ժողովրդի առաջին գերեզմանափորը։ Ես չեմ ուզում նման դեր ստանձնել։ Հուսով եմ՝ դուք էլ… Շարունակելի»։

Թուրքական «փափուկ ուժի» ձևավորող և Թուրքիայում ռազմավարական մտածողությունը ակադեմիական մակարդակում հիմնավորող Ահմեդ Դավութօղլուն հատուկ այսօրվա մեր դեգեներատների համար իր «Ռազմավարական խորք»(Stratejik derinlik) աշխատության մեջ նշում է. «…Քանի դեռ Ադրբեջանը (Կովկասում) և Ալբանիան (Բալկաններում) չեն զբաղեցնի ուժեղ և կայուն դիրքեր տարածաշրջանում… Թուրքիայի համար անհնար կլինի մեծացնել իր կշիռը տարածաշրջանում» (էջ 127-128)։ Այս մ,ասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է քաղաքագետ Արա Պողոսյանը:

«Այսինքն` Դավութօղլուն հստակ նշում է, որ ամեն գնով Ադրբեջանը և Ալբանիան իրենց տարածաշրջաններում պետք է հասնեն այնպիսի դիրքերի, ինչպիսին Ադրբեջանն այսօր փորձում է ամրագրել։

Ալբանիայի պարագայում ևս տեսնում ենք Կոսովոյի հարցում պարբերաբար ակտիվությունը, ընդհուպ մինչև հակամարտության վերսկսման աստիճանի։

Թուրքիայի հետ խաղաղ գոյակցությո՞ւն, հիմարություն է, քանի որ Թուրքիան արդեն իսկ ձևակերպել է իր «ռազմավարական խորքը», երբեմն փափուկ, երբեմն կոշտ ուժի միջոցով քայլելով դեպի այն»,- գրել է Պողոսյանը:

«2020թ. պատերազմից հետո վերջին երկու տարիների ընթացքում Հայաստանի կառավարությունը, ունենալով մեր տարածաշրջանում երկարատև և համապարփակ խաղաղության հասնելու քաղաքական կամք, բարեխղճորեն ներգրավված է եղել Ադրբեջանի հետ բանակցություններում»,- եգիպտական առաջատար «AlQahera News»-ին տված հարցազրույցում ասել է Արարատ Միրզոյանը։ Հարցազրույցը ներկայացված է ՀՀ ԱԳՆ կայքում։ 

Նրա խոսքով, առկա են բանակցությունների առանձին ուղղություններ. «Առաջինը՝ տարածաշրջանի բոլոր տրանսպորտային հաղորդակցությունների բացումն է, երկրորդը՝ սահմանազատումն ու սահմանային անվտանգությունը և երրորդը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ հարաբերությունների հաստատման պայմանագիրը:

Հաղորդակցությունների հարցի հետ կապված մեր դիրքորոշումը հստակ է. Հայաստանը պատրաստ է բոլոր կոմունիկացիաների բացմանն այն պահին, երբ Ադրբեջանն ընդունի, որ ճանապարհները պետք է գործեն այն երկրների ինքնիշխանության և իրավազորության ներքո, որոնց տարածքով դրանք անցնում են: Սահմանազատման հետ կապված, ցավոք, 2022թ. համապատասխան հանձնաժողովների կազմավորումից ընդամենն ամիսներ անց Ադրբեջանը ոչ միայն նոր տարածքային պահանջներ ներկայացրեց, այլ նաև ևս մեկ ներխուժում իրականացրեց ՀՀ ինքնիշխան տարածք՝ փորձելով արդարացնել իր ագրեսիան սահմանների՝ սահմանազատված չլինելու կեղծ փաստարկով»։

«Անդրադառնալով պայմանագրին՝ պետք է նշեմ, որ որ սկսած 2022թ. դեկտեմբերից մենք փոխանակել ենք պայմանագրի նախագծի մի շարք առաջարկներ՝ փորձելով առաջ ընթանալ գործընթացում՝ առանցքային հարցերի շուրջ արդար լուծումներ գտնելու ամար:

Այսպես, հայկական կողմի առաջարկներից է պետական սահմանի սահմանազատման չափորոշիչների հստակեցումը, քանի որ մեր կարծիքով առանց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև միջպետական սահմանների սահմանազատման վերաբերյալ հստակորեն համաձայնեցված չափորոշիչների երկու երկրները չեն կարող հստակեցնել, թե որ տարածքային ամբողջականությունն են նրանք փոխադարձաբար ճանաչում, ինչն էլ խաղաղության հաստատման փոխարեն կհանգեցնի մեկ այլ բախման:

Հաջորդը, պետական սահմանից զինված ուժերի հեռացումն է և ապառազմականացված գոտու ստեղծումը սահմանագծի երկայնքով՝ որպես վստահության ձևավորման միջոց և անվտանգության մեխանիզմ, ինչը կօգնի ապահովել ցանկացած հնարավոր էսկալացիայի կանխումը:

Անշուշտ, որպես կարևոր բաղադրիչ, պետք է առկա լինի միջազգային մեխանիզմ, որ կհասցեագրի Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության հարցերը:

Ցավոք, ի պատասխան մեր ջանքերի մենք ականատես ենք լինում ոչ միայն բանակցությունների ժամանակ Ադրբեջանի կողմից մերժողական և առավելապաշտական մոտեցմանը, այլ նաև ագրեսիվ գործողություններին:

Վերջերս, մարտի 2-3-ին տեղի ունեցած հրադարարի խախտումներին հետևեց մարտի 5-ին Լաչինի միջանցքում Ադրբեջանի կողմից նախապես ծրագրավորված դիվերսիոն հարձակում, որի հետևանքով սպանվեցին Լեռանային Ղարաբաղի ոստիականության երեք ծառայողներ: Այս գործողությունները հերթական անգամ ի ցույց են դնում կարգավորման գործընթացում Ադրբեջանի անկեղծության բացակայությունը, ինչպես նաև ուժի կիրառմանը շարունակական ապավինումը:

Այս գործողություններին զուգահեռ Ադրբեջանը պարբերաբար hետ է կանգնում պայմանավորվածություններից, շարունակում ատելության խոսքն ու այլատյացության հռետորաբանությունը, ինչպես նաև հրաժարվում լուծել հումանիտար խնդիրները, որոնցից է մինչ օրս իր իսկ կողմից հաստաված` 33 հայ ռազմագերիներին պատանդառության մեջ պահելը:
Ավելի մեծ թվով հայերի ճակատագիր դեռ մնում է անհայտ, և մենք տեղեկացրել ենք մեր գործընկեր կազմակերպություններին այդ բռնի անհետացումների դեպքերի մասին:

2020թ. Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած հայկական կրոնական և մշակութային ժառանգությունը կանգնած է լիակատար ոչնչացման ահագնացող սպառնալիքի առջև: Այս ամենը մարտահրավեր է նետում տարածաշրջանում երկարատև խաղաղության և կայունության հաստատմանն ուղղված ջանքերին»,- ասել է Միրզոյանը։
Նա նշել է, որ 2022թ. փետրվարից, քանի որ ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացած էր Ուկրաինայի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումների վրա, Ադրբեջանը հաճախակի ուժ է կիրառում. «Դրա ամենավառ օրինակը նախորդ տարվա սեպտեմբերին էր, երբ Ադրբեջանն ագրեսիա իրականացրեց Հայաստանի Հանրապետության դեմ՝ խախտելով ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը և գրավելով ՀՀ ինքնիշխան տարածքի շուրջ 150 քառ. կմ: Ես կարծում եմ, որ որոշակի կանոններ, մասնավորապես ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառումից զերծ մնալը, ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ հարգանքը, պետք է պահպանվեն բոլորի կողմից։

2007-ին հայ-ռուսական պայմանագիր ստորագրվեց, որով այստեղ միայն ռուսը կարող է զինվոր ունենալ. այդտեղ հստակ գրվծ է, որ մենք չենք կարող ուրիշ ռազմական դաշնակից ունենալ: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում հայտնեց Առաջին հետախուզադիվերսիոն ջոկատի հիմնադիր, ազատամարտիկ, «Ողջ մնալու արվեստ» կառույցի ղեկավար Վովա Վարդանովը:

«Փաստորեն իրանական շահերն այստեղ բացահայտ երեւում են, ու մենք որպես պոտենցիալ դաշնակից ունենալով Իրանին, այդ պայմանագրով զրկեցինք մեզ Իրանի հետ ռազմական համագործակցությունից: Փաստորեն մենք ապաշնորհ ենք եղել»,-ասաց նա:

Հարցին, թե արդյոք Իրանը պատրաստ է այս պահին ռազմական նման օգնություն ցույց տալ Հայաստանին, նա պատասխանեց. «Ես մի քիչ երկար կպատասխանեմ. 1993 թվականին Մերձկասպյան թուրքերի մոտ թալիշները ապստամբեցին, Բաքվի խանության հարավ-արեւելքը ապստամբեց, Թալիշների հանրպետություն հռչակվեց: Մենք մի կերպ թուրքերի հետ բոքս էինք կպնում, բայց Վազգեն Սարգսյանը ինձ գործուղումից վերադարձրեց, նստացրեց, ասեց՝ ապստամբել են թալիշները, խորհրդատուների եւ հրահանգիչների խումբ է ձեւավորվում, դու  իրենց անվտանգության պատասխանատուն ես լինելու, գնալու եք Թալիշտան: Մարտական գործողությունների եռուն շրջանն էր, եւ այդ իրավիճակում 20 հոգանոց խումբ մարտերից դուրս էր հանված, եւ մենք սպասում էինք, որ հեսա-հեսա թալիշները իրենց հիմար վիճակից դուրս կգան եւ մեզ կհրավիրեն որպես դաշնակից: Իրանը նույն ձեւով կարող է ի վիճակի չլինի մեզ օգնելու, բայց ստիպված է լինելու դա անել, որովհետեւ շահերի համընկնում կա: Կարող է լինել իրավիճակ, որ Իրանը ստիպված լինի գալ ու մեզ հետ ուս-ուսի տված կռվել Նախիջեւանի կամ Կովսականի ուղղությամբ»:

Վովա Վարդանովը նշեց, որ պետք է դենոնսացիայի ենթարկվի հայ-ռուսական պայմանագրի այն կետը, ըստ որի մենք իրավունք չունեք Հայաստան բերելու այլ զինված ուժեր:

Նռնաձորից մինչեւ Զոդ մեր շահերը Ռուսաստանի հետ չի բռնում, որովհետեւ մենք ունենք այնտեղ հակառակորդ, իսկ մեր դաշնակից Ռուսաստանն այնտեղ ունի ռազմավարական գործընկեր, չունի հակառակորդ: Դրա համար Իրանի հետ մեր հարաբերությունները պետք է ավելի ինստիտուցիոնալ դառնան: Իրանի հետ ավելի սերտ ռազմական համագործակցություն պետք է լինի»,-ասաց նա:

2020թ. պատերազմից հետո վերջին երկու տարիների ընթացքում Հայաստանի կառավարությունը, ունենալով մեր տարածաշրջանում երկարատև և համապարփակ խաղաղության հասնելու քաղաքական կամք, բարեխղճորեն ներգրավված է եղել Ադրբեջանի հետ բանակցություններում։ Առկա են բանակցությունների առանձին ուղղություններ. առաջինը՝ տարածաշրջանի բոլոր տրանսպորտային հաղորդակցությունների բացումն է, երկրորդը՝ սահմանազատումն ու սահմանային անվտանգությունը և երրորդը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ հարաբերությունների հաստատման պայմանագիրը, «AlQahera News» լրատվամիջոցին տված հարցազրույցում ասել է ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը։

«Հաղորդակցությունների հարցի հետ կապված մեր դիրքորոշումը հստակ է. Հայաստանը պատրաստ է բոլոր կոմունիկացիաների բացմանն այն պահին, երբ Ադրբեջանն ընդունի, որ ճանապարհները պետք է գործեն այն երկրների ինքնիշխանության և իրավազորության ներքո, որոնց տարածքով դրանք անցնում են: Սահմանազատման հետ կապված, ցավոք, 2022թ. համապատասխան հանձնաժողովների կազմավորումից ընդամենն ամիսներ անց Ադրբեջանը ոչ միայն նոր տարածքային պահանջներ ներկայացրեց, այլ նաև ևս մեկ ներխուժում իրականացրեց ՀՀ ինքնիշխան տարածք՝ փորձելով արդարացնել իր ագրեսիան սահմանների՝ սահմանազատված չլինելու կեղծ փաստարկով»,- նշել է նա։

Անդրադառնալով խաղաղության պայմանագրին՝  նախարարը նշել է, որ, սկսած 2022թ. դեկտեմբերից, Հայաստանը փոխանակել է պայմանագրի նախագծի մի շարք առաջարկներ՝ փորձելով առաջ ընթանալ գործընթացում՝ առանցքային հարցերի շուրջ արդար լուծումներ գտնելու համար:

«Այսպես, հայկական կողմի առաջարկներից է պետական սահմանի սահմանազատման չափորոշիչների հստակեցումը, քանի որ, մեր կարծիքով, առանց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև միջպետական սահմանների սահմանազատման վերաբերյալ հստակորեն համաձայնեցված չափորոշիչների՝ երկու երկրները չեն կարող հստակեցնել, թե որ տարածքային ամբողջականությունն են նրանք փոխադարձաբար ճանաչում, ինչն էլ խաղաղության հաստատման փոխարեն կհանգեցնի մեկ այլ բախման:

Հաջորդը, պետական սահմանից զինված ուժերի հեռացումն է և ապառազմականացված գոտու ստեղծումը սահմանագծի երկայնքով՝ որպես վստահության ձևավորման միջոց և անվտնագության մեխանիզմ, ինչը կօգնի ապահովել ցանկացած հնարավոր էսկալացիայի կանխումը:

Անշուշտ, որպես կարևոր բաղադրիչ, պետք է առկա լինի միջազգային մեխանիզմ, որը կհասցեագրի Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության հարցերը:

Ցավոք, ի պատասխան մեր ջանքերի մենք ականատես ենք լինում ոչ միայն բանակցությունների ժամանակ Ադրբեջանի կողմից մերժողական և առավելապաշտական մոտեցմանը, այլ նաև ագրեսիվ գործողություններին: Վերջերս, մարտի 2-3-ին տեղի ունեցած հրադարարի խախտումներին հետևեց մարտի 5-ին Լաչինի միջանցքում Ադրբեջանի կողմից նախապես ծրագրավորված դիվերսիոն հարձակում, որի հետևանքով սպանվեցին Լեռանային Ղարաբաղի ոստիականության երեք ծառայողներ: Այս գործողությունները հերթական անգամ ի ցույց են դնում կարգավորման գործընթացում Ադրբեջանի անկեղծության բացակայությունը, ինչպես նաև ուժի կիրառմանը շարունակական ապավինումը:

Այս գործողություններին զուգահեռ Ադրբեջանը պարբերաբար hետ է կանգնում պայմանավորվածություններից, շարունակում ատելության խոսքն ու այլատյացության հռետորաբանությունը, ինչպես նաև հրաժարվում լուծել հումանիտար խնդիրները, որոնցից է մինչ օրս իր իսկ կողմից հաստաված` 33 հայ ռազմագերիներին պատանդառության մեջ պահելը: Ավելի մեծ թվով հայերի ճակատագիր դեռ մնում է անհայտ, և մենք տեղեկացրել ենք մեր գործընկեր կազմակերպություններին այդ բռնի անհետացումների դեպքերի մասին: 2020թ. Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած հայկական կրոնական և մշակութային ժառանգությունը կանգնած է լիակատար ոչնչացման ահագնացող սպառնալիքի առջև: Այս ամենը մարտահրավեր է նետում տարածաշրջանում երկարատև խաղաղության և կայունության հաստատմանն ուղղված ջանքերին»,- ասել է ՀՀ ԱԳ նախարարը։

ՀՀ բանակը նոր հնարավոր ռազմական բախումներին պատրաստ է այնքանով, որքանով դրան պատրաստ է ՀՀ հասարակությունը։ Կարծում եմ, որ հասարակության մի զգալի մասը պատրաստ է։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց ռազմական փորձագետ Նարեկ Ներսիսյանը։

«Նոր ռազմական բախումը հավանական եմ համարում ցանկացած պահի, անգամ, եթե արտաքին գործոններ էլ չկան, կուտակումներ էլ չկան, միևնույն է՝ ես դա հավանական եմ համարում։ Բոլոր նորմալ ազգերն էլ խաղաղ ապրել և զարգանալ են ուզում, բայց պետք է թույլ տան»,- նշեց նա։

Նրա կարծիքով՝ վերջին օրերին ադրբեջանական պաշտոնական լրատվամիջոցներով ու պաշտոնական խողովակներով տարածվող ապատեղեկատվությունը, թե Հայաստանը Արցախին կապող գրունտային ճանապարհով հայերը զինտեխնիկա են տեղափոխում Արցախ, նպատակ ունի Հայաստանի արտաքին և ներքին դիրքերը փլուզել և հնարավոր պատերազմի «տաք փուլ»-ում հայերին «կոտրած տաշտակի առաջ կանգնեցնել»՝ դիմադրությունը թուլացնելու առումով։

Ներսիսյանի դիտարկմամբ՝ ալիևյան ռեժիմը բավականին զգայուն է և նկատում է Հայաստանում ներքին պառակտումները, և քանի որ սպառազինությամբ, նաև մյուս ռեսուրսներով գերազանցում է Հայաստանին, որ պահին ինչ ուզենա, այն էլ՝ կհայտարարի։

«Մեր թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին իրավիճակը թույլ են տալիս, որ Ալիևը մանիպուլացնի թե՛ ներքին իրավիճակը, թե արտաքին խաղացողների հետ դիվանագիտական պայքարում ունենա առավելություն, սա էլ արդեն իր ռեսուրսների հաշվին։ Ալիևը կարող է ընտրել ագրեսիա իրականացնելու ցանկացած ձևաչափ և այն արդարացնել»,- ընդգծեց փորձագետը։

Ներսիսյանի կարծիքով՝ 2020 թվականից Հայաստանում պետք է իրականացվեր ճգնաժամային կառավարում, բայց այն այսօր բացակայում է։

Ռազմական փորձագետն ասում է՝ թե կառավարման համակարգում թերություններն ու բացթողումներ ահռելի են և հիմնավոր քննադատությունը խիստ անհրաժեշտ է ու այդ քննադատությամբ անգամ կարելի է օգնել ՀՀ-ին, որ այն կայանա։ Միաժամանակ պետք է հաշվի առնել, որ ցանկացած ներքին, և արտաքին ազդակ առաջին հերթին ուղղված է ՀՀ իշխանության դեմ՝անկախ նրանից, թե կառավարման ղեկին ովքեր են և դա ևս պետք է հաշվի առնել։

Գաղտնազերծված տեղեկատվական տեղեկագրում Հայաստանի մոնիտորինգի գծով համազեկուցողներ Կիմմո Կիլյունենը (Ֆինլանդիա) եւ Բորիանա Օբերգը (Շվեդիա) այսօր ԵԽԽՎ մոնիտորինգային հանձնաժողովին են տրամադրել փետրվարի 17-19-ը Հայաստան կատարած իրենց այցի եզրակացությունները։

Նրանց այցի նպատակն եղել է Ադրբեջանի հետ սահմանին եւ Լաչինի միջանցքի մուտքի մոտ իրավիճակի գնահատումը։ Գտնվելու ընթացքում նրանք եղել են Ջերմուկ, Գորիս եւ Վարդենիս քաղաքներում, դրանց շրջակայքում, հանդիպել տեղական իշխանությունների եւ Լաչինի միջանցքի շարունակվող շրջափակման պատճառով Գորիսում արգելափակված Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների հետ։

Նրանց դիտարկումներով՝ միջանցքով երթեւեկությունը «շատ դժվարացել է», ինչը անհնարին է դարձնում առաջին անհրաժեշտության որոշ ապրանքների տեղափոխումը։ Այս իրավիճակը շուտով կարող է հանգեցնել հումանիտար ճգնաժամի։

Անդրադառնալով 2020 թվականի նոյեմբերին ստորագրված եռակողմ հայտարարությանը՝ բանախոսները կոչ են արել Ադրբեջանին անկախ գնահատական տալ իրավիճակին։ «Մենք կոչ ենք անում Ադրբեջանի իշխանություններին թույլատրել անկախ ճանաչողական այցը եւ թույլատրել անկախ լրագրողներին ազատ աշխատել ողջ տարածքում»,- ավելացրել են պարոն Կիլյունենը եւ տիկին Օբերգը:

Պետքարտուղարությունը հրապարակվել է Մարդու իրավունքների մասին 2022թ․ զեկույցը, որում մանրամասն անդրադարձ է արված նաև Հայաստանին:

Ըստ զեկույցի՝  մեր երկիրն առավել լուրջ խնդիրներ ունի անվտանգության ուժերի ներկայացուցիչների կողմից խոշտանգումների, բանտային ծանր պայմանների, կամայական ձերբակալությունների, դատական անկախության, անձնական կյանքին կամայական կամ անօրինական միջամտության, խոսքի ազատության սահմանափակման, քաղհասարակության գործիչների և ԼԳԲՏՔ համայնքի ներկայացուցիչների հանդեպ հանցագործությունների (ներառում են բռնություն կամ սպառնալիքներ), երեխաների աշխատանքային շահագործման ամենածանր ձևերի դրսևորումների հետ կապված:

Նշվում է, որ ՀՀ կառավարությունը ձեռնարկել է միայն սահմանափակ քայլեր՝ նախկին և ներկա պետական պաշտոնյաների և իրավապահ մարմինների կողմից ենթադրյալ չարաշահումները հետաքննելու և պատժելու համար: 2020 թվականի ռազմական գործողությունների ընթացքում Հայաստանի զինված ուժերի կամ անհատների կողմից կատարված ենթադրյալ չարաշահումների վերաբերյալ կառավարության հետաքննության ընթացքում որևէ առաջընթաց չի արձանագրվել։

Զեկույցի հեղինակաները գրում են, որ իրավապաշտպան կազմակերպությունները շարունակում են մտահոգություններ հայտնել հայկական բանակում ոչ մարտական գործողությունների հետևանքով մահերի և իրավապահների կողմից այդ մահերի հետ կապված պատշաճ հետաքննություն չանցկացնելու վերաբերյալ։ Իրավապաշտպանների կարծիքով՝ զինվորականների մահվան դեպքերի հետաքննության ամենամեծ խոչընդոտը եղել է հիմնական ապացույցների ոչնչացումը կամ չպահպանումը ինչպես զինվորական հրամանատարության (ներքին հետաքննության դեպքերում), այնպես էլ գործով աշխատող կոնկրետ քննչական մարմնի կողմից: Իրավապաշտպան ՀԿ-ների կարծիքով՝ կառավարության թափանցիկության բացակայությունը զինվորականների մահվան դեպքերի շուրջ, անկախ դրանց մարտական կամ ոչ մարտական բնույթից, հանգեցրել է հանրային անվստահությանն այս ոլորտում պաշտոնական տեղեկատվության նկատմամբ:

Ըստ զեկույցի՝ կան հաղորդումներ առ այն, որ ՀՀ անվտանգության ուժերի անդամները շարունակել են խոշտանգել կամ այլ կերպ բռնության ենթարկել իրենց վերահսկողության ներքո կալանքի տակ գտնվող անձանց: Իրավապաշտպանները պնդում են, որ իրավապահների չարաշահումների հին ու նոր դեպքերի համար պատասխանատվության բացակայությունը շարունակում է նպաստել խնդրի շարունակականությանը։ Դիտորդները պնդում են, որ իշխանությունների՝ նախկինում հարուցված գործերին հետամուտ լինելու ձախողումը կապված է 2018 թվականի քաղաքական անցումից հետո արդարադատության համակարգի (բացառությամբ բարձրագույն ղեկավարության մակարդակի) կառուցվածքի փոփոխության բացակայության հետ: Իրավապաշտպանները նաև նշել են բազմաթիվ դեպքեր, երբ չարաշահումների համար պատասխանատուները հետագայում բարձրացում են ստացե;, այդ թվում՝ 2018 թվականի հեղափոխությունից հետո: Խոշտանգումների և դաժան, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի մասին հաղորդումները շարունակվում էին:

Սահմանադրությունը և օրենքն արգելում են կամայական ձերբակալությունն ու կալանավորումը և նախատեսում են ցանկացած անձի իրավունքը՝ վիճարկելու իր ձերբակալության կամ կալանավորման օրինականությունը դատարանում։ Սակայն նախորդ տարվա ընթացքում եղել են մի քանի հաղորդումներ կամայական կամ ընտրովի ձերբակալությունների մասին։

Զեկույցում նաև ասվում է, որ երկրում առկա է համակարգային կոռուպցիայի ժառանգություն բազմաթիվ ոլորտներում՝ ներառյալ շինարարության, հանքարդյունաբերության, պետական կառավարման, խորհրդարանի, դատական համակարի, գնումների ու պետական աջակցության տրամադրման: Մեղադրանքներ են հնչեցվել նաև պետական պաշտոնյաների ներգրավմամբ պետական միջոցների յուրացման և կասկածելի բիզնես գործունեության մասին։

Զեկույցի համաձայն՝ խտրականության դեմ օրենսդրությունը կատարյալ չէ և չի պաշտպանում խոցելի խմբերին՝ անդրադառնալով վերջիններիս կյանքի բոլոր ասպեկտների վրա, այդ թվում՝ աշխատանքի, բնակարանի, ընտանեկան հարաբերությունների, կրթության և առողջապահության հասանելիության վրա, իսկ սահմանափակ առողջական կարողոթյուն ունեցող անձանց նկատմամբ խտրականությունը շարունակում է մնալ համատարած խնդիր։

Նշենք, որ Պետքարտուղարության զեկույցը դիտարկում է իրավիճակն աշխարհի 198 երկրներում ու տարածքներում՝ ներկայացնելով վստահարժան հաղորդումների վրա հիմնված փաստական և օբյեկտիվ տեղեկատվություն։ Այն որպես գործիք ծառայում է հետազոտողներին, իրավապաշտպաններին, պետական պաշտոնյաներին և բազմաթիվ այլ մարդկանց, որոնք ձգտում են մեծացնել հարգանքը մարդու իրավունքների նկատմամբ և պատասխանատվության ենթարկել մարդու իրավունքների ոտնահարումներ թույլ տվողներին։ 

«Ադրբեջանն աստիճանաբար մեծացնում է ռազմատենչ հռետորբանությունը, պատերազմի սպառնալիքը վերածում մահակի՝ իր ժողովրդին նախպապատրաստելով պատերազմի, այլ ոչ թե խաղաղությանը»,-ԱԺ հայտարարության ժամին հայտնեց «Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը:

Պատգամավորի խոսքով՝ Ադրբեջանը խաղաղություն ասելով պատկերացնում է իր առաջադրած առավելապաշտական պահանջների կատարումը, որը ենթադրում է ոչ միան Արցախի նկատմամբ ամբողջական վերահսկողություն, այլև ուղիղ սպառնալիք Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն ու ինքնիշխանությանը:

«Հայաստանի իշխանությունն ինքն է խոստովանում և հրապարակային հայտարարում, որ սահմանագծին էսկալացիայի, ասել է թե՝ մարտական գործողութունների հավանականությունն բարձր է»,- հայտարարեց պատգամավորը:

Նա ասաց, որ թվում է, թե իշխանությունը իրավիճակն օբյեկտիվ է գնահատում, բայց այն քայլերը որոնք արվում են գետնի վրա, ցույց են տալիս, որ իշխանությունը կամ լավ չի հասկանում, թե պետությանը ինչ ծանր հարված է սպասվում, կամ այդ ամենը հասկանալով նպատակաուղղված դաշտ է նախապատրաստում նոր ծանր կորուստների համար:

Հռետորական հարց բարձրացնելով, թե ինչու դաշտ նետվեց դավաճանների 5-րդ շարասյան թեման՝ Տիգրան Աբրահամյանն ասաց. «Ո՞ւմ համար էր ձեռնտու պատերազմական գործողությունների վերսկսման բարձ հավանականության պայմաններում համատարած բոլորին դավաճան անվանելը, նույնիսկ այն պարագայում, երբ թիրախավորված անձանց, այդ թվում զինվորականների նկտամամբ կամ համապատասխան հոդվածով քրեական գործեր չկան, կամ դրանք դատավճռի փուլին դեռևս չեն հասել»:

Նա հիշեցրեց, որ դեպքեր են եղել, որ իշխանությունները զինվորականի դեպքով դավաճանության հոդվածով վերջնական հաղորդագրություն է տարածել, բայց ավելի ուշ գործը կարճվել է և այդ զինվորականը վերականգնվել է զինված ուժերում:

«Ո՞ւմ է պետք որևէ մեկի ենթադրյալ հանցագործությունը տարածել բանակի և զինվորականության վրա»,-հարց հնչեցրեց Տիգրան Աբրահամյանը:

Հայտնելով, որ իշխանության թիրախներից է 3-րդ բանակային կորպուսի նախկին հրամանատար Գրիգոր Խաչատուրովը՝ պատգամավորն ասաց. «Խաչատուրովին չեն ներում հաղթող հայր ունենալը, ադրեբեջանցիենրի մռութը ջարդելը ու իր էներգիան անմնացորդ հայրենիքին նվիրելու ձգտումը»:

Ընդդիմադիր պատգամավորը գեներալի գործը փուչիկ անվանեց :

Աբրահամյանը հայտարարեց, որ 2018 թվականից սկսած հալածանքներ և ճնշումներ սկսվել են շատերի նկատմամբ, մի մասին հեռացրել են բանակից, իսկ մյուսների համար պայմաններ ստեղծել ինքնակամ հեռանալու համար:

«Իսկ ի՞նչ են բանակի ներսում զգում զինվորականները: Յուրաքանչյուրը մտածում է, որ հաջորդը կարող է լինել հենց ինքը, որովհետև այս իշխանության պայմաններում գնահատվում է ոչ թե մասնագիտական գիտելիքները,  փորձառությունն ու անցած ճանապարհը, այլ  սկզբունքայնույթունն ու ծառայամտությունը»,-խոսքն ավարտեց Տիգրան Աբրահամյանը: