Թուրք – ադրբեջանական տանդեմը նոր նախապայմաններ է առաջ քաշում Եվրապայի առաջ, որտեղ Հայաստանն, ընդհանրապես, որևէ տեսակի գործոն չի հանդիսանալու,- «Փաստինֆո» լրատվականի հետ զրույցում ասում է ԲՀԿ քաղխորհրդի անդամ Արման Աբովյանը՝ վերլուծելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի ղեկավարների վերջին դիրքորոշումը՝ չմեկնել Գրանադա՝ մասնակցելու հերթական բանակցություններին։

Հիշեցնենք՝ Ագրեսոր Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հրաժարվել է մեկնել Գրանադա, որտեղ պետք է տեղի ունենար Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպումը։

Իսպանական Գրանադա քաղաքում է տեղի ունենալու Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովը, որի շրջանակներում հոկտեմբերի 5-ին նախատեսվում էր Փաշինյանի ու Ալիեւի հանդիպումը՝ հնգակողմ ֆորմատով՝ ԵՄ նախագահի, Ֆրանսիայի նախագահի եւ Գերմանիայի կանցլերի մասնակցությամբ։ Պարզվում է՝ Ադրբեջանին դուր չի եկել Ֆրանսիայի դիրքորոշումը՝ Արցախում իր ցեղասպան գործողությունների նկատմամբ՝ այն որակելով «ապակառուցողական»։

Ավելի վաղ հայտնի էր դարձել, որ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը եւս չեղարկել է իր այցը՝ պատճառաբանելով վատ առողջական վիճակը։

Արման Աբովյանը հավելում է՝ ըստ երևույթին խոսքը գնում է, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքի նկատմամբ վերահսկողությանը. «Մեր հողի վրա, առանց մեր մասնակցության, առևտուր է ընթանում։ Եվրոպան և ԱՄՆ-ն իրենք են ցանկանում վերահսկողություն սահմանել տարածքի նկատմամբ, իսկ թուրք – ադրբեջանական տանդեմը չի ցանկանում թույլ տալ այդպիսի զարգացում։ Ավելի քան համոզված եմ՝ թուրք – ադրբեջանական տանդեմի Գրանադա մեկնումից հրաժարումը հենց այս նպատակով է»։

Հարցին՝ հնարավո՞ր է արդյո՞ք այսօրինակ զարգացումները հանգեցնեն առաջիկա նոր և լայնամասշտաբ ռազմական բախումների՝ Հայաստանի սահմաններին, Արման Աբովյանը չի բացառում. «Շատ հնարավոր է։ Քանի որ արդեն ասացի՝ սա առևտուր է, հնարավոր է նաև այդպիսի զարգացումների ականատես լինենք։ Ադրբեջանը կարող է կրկին ռազմական շանտաժի ճանապարհով գնալ, փորձելով ռազմական ուժի օգնությամբ ճեղքել Սյունիքը։ Այստեղ շատ կարևոր է լինելու Իրանի Իսլամական Հանրապետության դիրքորոշումը։ Իրանը չի թաքցնում, որ իրենք պաշտպանել, պաշտպանում և շարունակելու են պաշտպանել իրենց պետության ազգային շահը։ Թող որևէ մեկը հույս չունենա, որ մեր սիրուն աչքերի համար Իրանը պետք է հարբերություններ վատթարացնի Թուրքիայի կամ Ադրբեջանի հետ։ Իհարկե, մեկ անգամ չէ, որ այդ երկիրը բացեբաց հայտարարել է իր դիրքորոշման մասին, այն է՝ թույլ չի տալու տարածաշրջանում սահմանների փոփոխության հնարավորություն, սակայն ակնհայտ է, որ Իրանն այս պահին չի ցանկանում ներքաշվել մասշտաբային և մեծ պատերազմի մեջ», ասում է Արման Աբովյանը։

Երեք սկզբունք կա, եթե Բաքուն համաձայնվի, ուրեմն խաղաղության պայմանագիրը Ադրբեջանի հետ ստորագրված է։ Այս մասին , ԱԺ-ում հայտարարեց վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ պատասխանելով ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Սիսակ Գաբրիելյանի այն հարցին։

«Անշնորհակալ գործ է ուղղակի այս իրավիճակում գնահատականներ տալ, որովհետեւ գնահատականները անկախ նրանից՝ ինչքանով են օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ, նրանք որոշակի ազդեցություն են ունենալու իրավիճակի վրա։ Կարծում եմ՝ այսօր կարեւոր  խնդիր է, որ մենք կարողանանք այնպես անել, որ խաղաղ գործընթացը շարունակվի, եւ շարունակվի մի քանի առանցքային սկզբունքների հիման վրա Այդ սկզբունքների մեջ ոչ մի նոր բան չկա, դրա մասին գիտեն բոլորը: Այդ սկզբունքներն արձանագրված են 2023 թվականի հուլիսի 15-ին Բրյուսելում տեղի ունեցած հայտարարությանը հետեւած հայտարարության մեջ, որը արել է ԵՄ նախագահը, այդ սկզբունքները հետեւյալն են, որ 2 երկրները՝ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն այն ըմբռնմամբ, որ ՀՀ տարածքը՝ 29,800 կմ2 է, Ադրբեջանինը՝ 86,600 կմ2, երկրորդը՝ Ալմաթիի հռչակագիրը պետք է դառնա քաղաքական հիմք սահմանների դելիմիտացիայի եւ հետագայում նաեւ դեմարկացիայի համար»,- ընդգծեց Փաշինյանը։

Նրա խոսքով՝ կարեւոր է, որ դելիմիտացիային ընդառաջ որոշում կայացվի եւ համաձայնություն ձեռք բերվի, թե որ քարտեզների հիման վրա է արվելու դեմարկացիան եւ դելիմիտացիան․

«Դա պետք է տեղի ունենա 1975 թվականի քարտեզների հիման վրա, բայց սկզբունքորեն այնպես չէ որ այդ մեր դիրքորոշումը այսպես՝ շատ կարծր է։ Երրորդը տարածաշրջանի կոմունիկացիաների բացումը տեղի է ունենալու երկրների սուվերենության, իրավազորության, օրենսդրության, հավասարության եւ փոխադարձության  սկզբունքի վրա։ Եթե Ադրբեջանը հրապարակային այս սկզբունքներին իր նվիրվածությունը վերահաստատի, գործնականում կարող ենք համարել, որ խաղաղության պայմանագրի կնքումը ընդամենը կարճ ժամանակի հարց է։ Խնդիրն այն է, որ Ադրբեջանի բարձրագույն պաշտոնյաները ասում են, որ խաղաղության գործընթացին համաձայն են, չեն վերահաստատել իրենց հավատարմությանը այդ սկզբունքներին, ինչը կասկածներ է առաջացնում, որ իրենք խաղաղություն ասելով նկատի ունեն իրենց որոշակի ենթադրյալ նկրտումները Հայաստանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ իրականացնելուց հետո։ Եթե իրենք այդ 3 սկզբունքներին վերահաստատում են իրենց հավատարմությունը, ապա կարող ենք համարել խաղաղությունը գործնականում կայացած»։

Հայաստանի Հանրապետությունը ամիսներ շարունակ դիմել, ահազանգել, տեղեկացրել, արձագանք, միջամտություն է պահանջել բազմաթիվ միջազգային կառույցներից և, առաջին հերթին՝ ՄԱԿ-ից և նրա համապատասխան գործակալություններից, տեղի են ունեցել այդ թվում նաև ԱԽ նիստեր: Այս մասին այսօր՝ հոկտեմբերի 4-ին, ԱԺ-ում հայտարարեց Հայաստանի ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը՝ պատասխանելով ՄԱԿ-ի առաքելության խմբի ԼՂ կատարած այցի ընթացքում արձանագրումներին, ինչպես նաև պատասխանելով հարցին,թե արդյո՞ք որևէ քննություն կիրականացվի դիտորդական առաքելության գործունեության հետ կապված:

«Մենք համարժեք արձագանք, դժբախտաբար, չենք ստացել, և այս մասին բարձրաձայնել ենք»,-ասաց նա:

Ինչ վերաբերում է ՄԱԿ-ի առաքելության խմբի բուն այցին, Միրզոյանի գնահատականը հետևյալն է․ «Վկայակոչում եք մեկ թե երկու օր առաջ ՄԱԿ-ի համապատասխան խմբի մուտքը ԼՂ. դրան իմ արձագանքը հետևյալն է. եթե սա է ՄԱԿ-ի արձագանքը, ապա սա չափազանց ուշ է և չափազանց քիչ:

Մյուս կողմից ես ուզում եմ հույս հայտնել, որ, այնուամենայնիվ, սա չէ այն արձագանքը, որը ՄԱԿ-ը և նրա գործակալություններն այս պարագայում, այո՛, ցավոք ուշացած, բայց, այնուամենայնիվ, պիտի ցուցաբերեն: Ես, որքան գիտեմ, պատրաստվում է համապատասխան գործակալության՝ այդ առաքելությունն իրականացրած գործակալության հայտարարությունը, և այն եզրակացությունները, որոնք արվել են, այդ գործակալությանը չեն:

Համենայնդեպս, սա այն է, ինչը ինձ հավաստիացրել են, նաև միաժամանակ հավաստիացրել են, որ լինելու է համապատասխան հայտարարություն հենց այդ գործակալության կողմից. կսպասենք, կտեսնենք»,- ասաց Արարատ Միրզոյանը:

Հարավային Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը բացառիկ հարցազրույց է տվել NEWS.am-ին՝ անդրադառնալով Ադրբեջանի սանձազերծած ռազմական գործողությունների հետևանքով Արցախից հայության բռնի տեղահանմանը, կատարվածի պատճառներին և հնարավոր զարգացումներին, Ադրբեջանի դեմ Եվրամիության կողմից պատժամիջոցների կիրառման հնարավորությանը, հոկտեմբերի 5-ին Իսպանիայի Գրանադա քաղաքում Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովի շրջանակում նախատեսված հնգակողմ հանդիպման հնարավոր արդյունքներին, ինչպես նաև այն հարցին, թե ինչ քայլերի կարող է դիմել Բրյուսելը, եթե Ադրբեջանը «միջանցք» բացելու նպատակով փորձի նորից հարձակվել Հայաստանի վրա։

Սեպտեմբերի 19-20-ին Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմի ճնշման տակ Ստեփանակերտի իշխանությունները ստիպված եղան կապիտուլյացիայի ենթարկվել եւ հայտարարեցին, որ 2024 թվականի հունվարի 1-ից չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունն այլեւս գոյություն չի ունենա։ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը ստիպված է եղել լքել հայրենիքը եւ փախչել Հայաստան՝ փրկելու իր կյանքը, իսկ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ «առաջիկա օրերին Լեռնային Ղարաբաղում այլեւս հայ չի մնա»։ Եվրամիությունը դիտարկո՞ւմ է տեղի ունեցողը որպես էթնիկ զտում։

Մենք դատապարտել ենք ուժի կիրառումն ու Ադրբեջանի իշխանություններին կոչ ենք արել ապահովել խաղաղ բնակչության պաշտպանությունը։ Կարծում եմ՝ բոլոր կողմերի համար բավականին դժվար էր կանխատեսել, որ Ղարաբաղի ողջ հայ բնակչությունն ընդամենը մի քանի օրում կարող է հեռանալ։ Հայ բնակչությունն անվտանգության հետ կապված ողջամիտ մտահոգություններ ունի, և Բաքուն պետք է անդրադառնա այս խնդրին որպես առաջնահերթություն: Խոսքը միայն հանրությանն էական առաջարկ անելու մասին չէ, այն պետք է նաև վստահություն ներշնչի: Հասկանալի է, որ ավելի քան 30 տարվա հակամարտությունից հետո մարդիկ վախեցան և որոշեցին հեռանալ։ Այժմ հարցն այն է, թե արդյո՞ք նրանցից ոմանք պատրաստ կլինեն վերադառնալ, և ի՞նչ պայմաններով: Մեզ համար կարևոր տարրերից մեկը կարող է լինել երկարաժամկետ բազմազգ առաքելության կամ Լեռնային Ղարաբաղում ՄԱԿ-ի առաքելության տեղակայումը, ինչը կօգնի հավաստիացնել այն մարդկանց, որոնք կուզենան վերադառնալ։ Այս համատեքստում մենք հաշվի ենք առել 2023 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Ղարաբաղում անցկացված ՄԱԿ-ի առաջին առաքելության փորձը։ Վերջապես, ինչ վերաբերվում է տերմինաբանությանը, այս հարցը թողնում եմ իրավաբանների հայեցողությանը։ Ինձ հետաքրքրում է այն, որ ստեղծվեն պայմաններ, որպեսզի ցանկացողները կարողանան վերադառնալ, պաշտպանված լինի մեկնածների ունեցվածքը, պաշտպանվեն մշակութային, կրոնական և պատմական հուշարձանները։

Անցած ամիսներին Բրյուսելն ու Վաշինգտոնը բազմիցս ընդգծել են, որ Ադրբեջանը պետք է անվտանգության եւ առանցքային իրավունքների հարցում լուրջ երաշխիքներ տրամադրի Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին, սակայն այս պահանջը, կարծես թե, ժամանակավրեպ է այլռւս, քանի որ հայերը բռնի տեղահանվել են Լեռնային Ղարաբաղից: Ինչո՞ւ Ադրբեջանի վրա էական ճնշում չգործադրվեց՝ հետ պահելու նրան ռազմական լուծման գնալուց եւ կանխելու հայերի տեղահանումը Լեռնային Ղարաբաղից։

Իսկապես, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում ներգրավված միջնորդներից և ոչ մեկը չկարողացավ կանխել այդ իրադարձությունները։ Ռուս խաղաղապահներն, ակնհայտորեն, ևս ի վիճակի չեղան դա անել։ Ամռանը լարվածությունն աճում էր, և մենք սերտորեն ու ինտենսիվ կերպով գրեթե ամեն օր կապ էինք պահպանում Ադրբեջանի իշխանությունների, Հայաստանի իշխանությունների և Ղարաբաղի հայերի ներկայացուցիչների հետ՝ դիվանագիտական ​​լուծումներ փնտրելու նպատակով: Բայց, ի վերջո, Ադրբեջանը որոշեց ուժ կիրառել, և ԵՄ-ն դա հստակ դատապարտել է։ Գնդակն այժմ Բաքվի դաշտում է, քանի որ պետք է հստակ հացաստիացումներ և ամուր երաշխիքներ տա հայ բնակչությանը, որպեսզի նրանք կա՛մ մնան, կա՛մ վերադառնան:

Ադրբեջանի նախագահը շարունակում է վստահեցնել, որ «ինտեգրման» շրջանակում ապահովվելու են Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը, սակայն Ադրբեջանի կողմից ռազմական հարձակման ենթարկված Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը ստիպված է եղել լքել իր հայրենիքը, իսկ Լեռնային Ղարաբաղը, ամենայն հավանականությամբ, գործնականում հայաթափվելու է։ Այդ դեպքում ի՞նչ իրավունքների ու երաշխիքների մասին այժմ կարող է խոսք լինել։

Երբ նախագահ Շառլ Միշելը 2022թ․ մայիսին առաջին անգամ հրապարակայնորեն խոսեց այդ մասին՝ ընդգծելով «Ղարաբաղում էթնիկ հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության հարցերը լուծելու անհրաժեշտությունը», Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության հայեցակարգը դարձավ միջազգայնորեն կիրառվող եզրաբանություն։ Բոլոր խաղացողները, ներառյալ՝ Հայաստանը և Ադրբեջանը, սա ընկալեցին որպես ապագա համապարփակ կարգավորման առանցքային սկզբունք: Այսօր՝ հայերի զանգվածային գաղթից հետո, սա նույնիսկ ավելի արդիական է։ Մենք շարունակում ենք համոզված լինել, որ Ղարաբաղի հայ բնակչության իրավունքը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ նրանք միշտ ապրել են, պետք է երաշխավորվի, և պետք է ապահովվի նրա անվտանգությունը։ Կրկին՝ գնդակն այժմ ամբողջությամբ Բաքվի դաշտում է: Հիմա վճռորոշ ժամանահատված է, որը ցույց կտա, թե ինչ միջոցներ կձեռնարկվեն վստահությունը բարձրացնելու համար, որքանով դրանք արդյունավետ կլինեն և որքանով Բաքուն կկարողանա համոզել ղարաբաղցի հայերին վերադառնալ։ ԵՄ-ն ունի բազմաթիվ մոդելներ և պրակտիկա, որոնք թույլ են տալիս բնակչության տարբեր խմբերին խաղաղ ապրել միասին, և մենք միշտ պատրաստ ենք եղել դրանցով կիսվել Բաքվի հետ, քանի որ դրանք տեղին են և օգտակար։

Ադրբեջանը ձերբակալում է նախկին քաղաքական գործիչների եւ զինվորականների. առեւանգվել եւ ձերբակալվել են նախկին նախագահներ Արայիկ Հարությունյանը, Բակո Սահակյանը, Արկադի Ղուկասյանը, ԼՂ խորհրդարանի նախագահը, նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը, ՊԲ նախկին հրամանատարն ու փոխհրամանատարը, նախկին արտգործնախարարը։ Ի՞նչ դիրքորոշում ունի Բրյուսելն այս հարցում։

Նախ՝ չեմ սիրում ենթադրություններ անել, թե ինչ կարող է լինել։ Ինչ վերաբերում է տեղի ունեցած ձերբակալություններին, մենք, իհարկե, մտահոգված ենք։ Մենք նախկինում համապարփակ համաներման կոչ ենք արել, և ես համոզված եմ, որ եթե կա ցանկություն հաղթահարելու ավելի քան 30 տարվա հակամարտության ժառանգությունը, ապա կարևոր է շրջել թշնամանքի էջը՝ խոսքով և գործով: Ադրբեջանում խորը սպիներ են մնացել այն բանից հետո, երբ տասնամյակներ շարունակ ստիպված են եղել հարյուր հազարավոր տեղահանվածների հյուրընկալել: Վառ հիշողություններ կան նաև 90-ականների մարտերի և 30 տարվա ավերածությունների մասին։ Լեռնային Ղարաբաղից հայ բնակչության փախուստը ցույց է տալիս նաև անվստահության, թշնամանքի և վախի խորությունը, որը կա, ինչպես նաև ցույց է տալիս, թե Բաքվի և Երևանի ղեկավարությունները որքան քրտնաջան աշխատանք պետք է անեն՝ բնակչության մեջ փոխելու այս խորն արմատավորված հայացքները: Հակամարտության ընթացքում բոլոր կողմերն են հանցագործություններ կատարել. որոշ մարդկանց ձերբակալելն ու հետապնդելը ոչ մի կերպ չի օգնի ազգերին շրջել էջը, այլ ծառայելու է հին վերքերը բորբոքելուն և նորերը ստեղծելուն։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ողջ հայությունն, ամենայն հավանականությամբ, կլքի Լեռնային Ղարաբաղը՝ կարելի՞ է արդյոք ԼՂ հակամարտության էջը փակված համարել։

Ոչ։ Ինձ համար Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը կփակվի, երբ բացվեն սահմանները, երբ մարդիկ վերադառնան իրենց տները, որտեղ էլ որ դրանք լինեն, և հայերն ու ադրբեջանցիները կկարողանան ազատորեն ճանապարհորդել միմյանց երկրներով և տարածքներով՝ ներառյալ Ղարաբաղը, և, միևնույն ժամանակ, իրենց ապահով զգան։

Բաքվի համար լուրջ հետեւանքներ կլինե՞ն։ Արդյո՞ք ԵՄ-ն, օրինակ, մտածում է Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու կամ էներգետիկ ոլորտում համագործակցությունը սառեցնելու մասին: Եթե ​​ոչ, ապա ինչո՞ւ։

Բրյուսելում 2023թ․ սեպտեմբերի 19-20-ն Ադրբեջանի ռազմական գործողությունից առաջ և հետո դիտարկվել և քննարկվել են մի քանի տարբերակներ։ Եվրամիությունը շատ հստակ արտահայտել է իր դիրքորոշումն այս հարցում։ Մենք ակնկալում ենք, որ Ադրբեջանը կանի հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի այն ղարաբաղցի հայերը, որոնք ցանկանում են վերադառնալ, կարողանան դա անել։ Մենք նաև շարունակում ենք մասնակցել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին։

Եվրամիությունը հնարավո՞ր է համարում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը Գրանադայում կայանալիք գագաթնաժողովի ժամանակ։

Սա անիրատեսական նպատակ է թվում. ես չեմ հավատում, որ այս պահին կողմերից որևէ մեկը դրան է ձգտում: Այնուամենայնիվ, այն, ինչն ի թիվս այլ բաների ակնկալում ենք տեսնել Գրանադայում հնարավոր հանդիպման արդյունքում, ամուր հանձնառությունն է խաղաղության գործընթացին, սպառնալիքից կամ ուժի կիրառումից հրաժարումն ու միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը: Խաղաղության պայմանագրի բուն տեքստի շուրջ քննարկումները պետք է հնարավորինս շուտ վերսկսվեն։

Պաշտոնական Երեւանը զգուշացնում է, որ Ադրբեջանի հաջորդ նպատակը կարող է լինել Հայաստանին արտատարածքային միջանցքի բռնի պարտադրումը՝ միջանցք, որը կանցնի Հայաստանի տարածքով, բայց չի գտնվի վերջինի վերահսկողության տակ։ Ի՞նչ քայլեր կձեռնարկի Եվրամիությունը՝ նման «միջանցք» բացելու նպատակով Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի դեմ նոր ռազմական գործողությունների դեպքում, եթե հնարավոր դիվանագիտական ​​ջանքերը ձախողվեն, ինչպես դա եղավ Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում։

Կրկին՝ ես չեմ ուզում ենթադրություններ անել։ Մեր դիրքորոշումը հստակ է՝ ապագա համաձայնագրերը չեն նախատեսում ոչ մի արտատարածքային կամ միջանցքային տարբերակ, քանի որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը բազմիցս ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը։ Այսպիսով, ցանկացած համաձայնեցված լուծում պետք է հարգի ինքնիշխանության, իրավասության և փոխադարձության սկզբունքները։

Ռուսաստանը պնդում է, որ ըստ առկա տեղեկությունների՝ Վաշինգտոնն ու Բրյուսելն ակտիվորեն համոզում են Երեւանին դուրս գալ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից (ՀԱՊԿ), ակտիվացնել համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ, փոխել ռազմատեխնիկական համագործակցության ուղղությունն ու խաղաղության համաձայնագիր ստորագրել Ադրբեջանի հետ՝ առանց հաշվի առնելու Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքներն ու անվտանգությունը։ Արեւմտյան երկրները, ըստ Մոսկվայի, ձգտում են Ռուսաստանին դուրս մղել տարածաշրջանից։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա:

Վերջին երկու տարում մենք բազմաթիվ նմանատիպ հայտարարություններ ենք տեսել մի շարք ռուս պաշտոնյաների, այդ թվում՝ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի և ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովայի կողմից։ Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքի իրավունքը, բայց ևս մեկ անգամ ուզում եմ կրկնել՝ այս հայտարարությունները որևէ հիմք չունեն․ և՛ դրանք, թե մենք ուզում ենք «որևէ մեկին դուրս մղել», և՛ այն հայտարարությունները, թե Ղարաբաղի հայերը մոռացվել են։ Ես բազմիցս հնարավորություն եմ ունեցել այդ մասին ուղղակիորեն խոսելու ՌԴ փոխարտգործնախարար Միխայիլ Գալուզինի և Ռուսաստանի հատուկ ներկայացուցիչ Իգոր Խովաևի հետ, այդ թվում՝ Ժնևի միջազգային քննարկումների շրջանակում։ Երկրորդ կետի վերաբերյալ ուզում եմ հղում անել նախագահ Պուտինի՝ 2020 թվականի հրադադարից հետո՝ մասնավորապես 2020 թվականի նոյեմբերի 17-ին Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ արած հայտարարություններին։ Ինչ վերաբերում է առաջին կետին, ապա Հարավային Կովկասի երկրներն իրենք պետք է որոշեն, թե որ գործընկերներին են ցանկանում ընտրել։ Ո՛չ Եվրամիությունը, ո՛չ Ռուսաստանը, ո՛չ էլ որևէ երրորդ կողմ տարածաշրջանում «հենակետ» ունենալու կանխորոշված ​​իրավունք չունեն։

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը մերժել է Արցախից հայերի արտագաղթը անվանել էթնիկ զտումներ, քանի դեռ «ապացույցներ չկան»։

Պետքարտուղարության խոսնակ Մեթյու Միլլերը նշել է, որ Միացյալ Նահանգները լրջորեն է վերաբերում էթնիկ զտումների, ցեղասպանության և այլ վայրագությունների մասին մեղադրանքներին։ «Մենք տեղում կապ ենք պահպանում իրավիճակի հետ կապված։ Մենք չենք խուսափի համապատասխան քայլեր ձեռնարկելուց՝ արձագանքելու վայրագությունների մեղադրանքներին և պատասխանատվության ենթարկելու վայրագությունների համար պատասխանատուներին, երբ ապացույցներ ունենանք, որ դրանք տեղի են ունեցել: Բայց, ինչպես միշտ, ցեղասպանություն կամ էթնիկ զտումներ իրականացնելու որոշումը հիմնված է կանխամտածված, ապացույցների վրա հիմնված գործընթացի վրա: Այս ամբիոնից վերջնականապես չեմ կարող խոսել այս մասին»,- ասել է նա։

Միաժամանակ նա նշել է, որ «Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստան են մեկնել հարյուր հազար, կամ, ես կասեի, մոտ հարյուր հազար էթնիկ հայեր»։ «Հիմա մենք չգիտենք, չեմ կարծում, որ մեզանից որևէ մեկը կարող է ասել, որ նրանց քանի՞ տոկոսն է ծրագրում ընդմիշտ մնալ Հայաստանում, քանի՞ տոկոսը կարող է ցանկանալ վերադառնալ, եթե պայմանները թույլ տան, տեղահանվածներին ցուցաբերվի համապատասխան վերաբերմունք:

Հետևաբար, մենք կրկնում ենք անկախ միջազգային դիտորդական առաքելություն ստեղծելու մեր կոչը, որը կապահովի թափանցիկություն և կհավաստիացնի Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին, որ էթնիկ հայերի իրավունքները և անվտանգությունը կպաշտպանվեն, հատկապես նրանց, որոնք ցանկանում են վերադառնալ: Ադրբեջանը նման հավաստիացումներ է տվել: Մենք կարծում ենք, որ պետք է լինի միջազգային դիտորդական առաքելություն, որը կդիտարկի և կերաշխավորի դրանք»,- ասել է նա։

Միլլերը ողջունել է ՄԱԿ-ի առաքելությունը Ղարաբաղում. «Մենք շարունակում ենք աշխատել մեր դաշնակիցների և գործընկերների հետ, թե ինչպիսին պետք է լինի ավելի երկարաժամկետ առաքելությունը»:

Խոսելով խաղաղության համաձայնագրի հեռանկարների մասին՝ նա հայտարարել է, որ «բացի Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակից, կան նաև այլ հարցեր, որոնք վիճելի են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, և մենք կոչ ենք անում նրանց վերադառնալ խաղաղ բանակցությունների՝ քննարկելու և ի վերջո լուծում տալու այդ հարցերին»:

Ղարաբաղի՝ Ադրբեջանի կազմում մտնելու որոշումը կայացվել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի անմիջական մասնակցությամբ։ Այս մասին հայտարարել է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը։

«Երբ Երևանում գործիչներն ասում էին, որ 2020 թվականի նոյեմբերին պատերազմը դադարեցնելու պայմանագիր ստորագրելով՝ Պուտինը ստիպել է Փաշինյանին Ղարաբաղը տալ Ադրբեջանին, դա սուտ է։ Այս պայմանագրում, 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի այս համաձայնագրում գրված է, որ Ղարաբաղը ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի պատասխանատվության տարածքն է, և կար ընդհանուր ըմբռնում, որ Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի շուրջ երկխոսությունը շարունակվելու է։ Բայց երբ մեկ կամ մեկուկես տարի անց վարչապետ Փաշինյանը Պրահայում հերթական եվրոպական գագաթնաժողովում ստորագրեց փաստաթուղթ, որում ասվում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանաչում են միմյանց 1991 թվականի սահմաններում՝ համաձայն Ալմա-Աթայի հռչակագրի, հարցը փակվեց։ Այնուհետև նա կրկին օգտագործեց այդ տերմինը Բրյուսելում: Ավելին, խնդրո առարկա փաստաթղթում, որը տարածել է ԵՄ-ն, չի ասվում, որ Հայաստանը մտահոգված է այն հայերի ճակատագրով, որոնք ապրում էին  Ղարաբաղում, և որ այդ ճակատագրով պետք է բոլորը ինչ-որ կերպ վարվեն, որպեսզի նրանք չտառապեն»,- ասել է Լավրովը:

Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավարի այցը Հայաստան առաջիկայում կարող է հանգեցնել Երեւանին ռազմական օգնություն ցուցաբերելու օրակարգի ձեւավորմանը։ Այս մասին NEWS.am -ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Մարսելի Աբովյանի անվան վարժարանի վարիչ, գրող Կարեն Խուրշուդյանը։

Նա հիշեցրեց, որ Փարիզն արդեն քաղաքական աջակցություն ցուցաբերել է՝ հայտարարելով, որ Սյունիքը Հայաստան է և այնտեղ գլխավոր հյուպատոսություն բացելու որոշում կայացնելով։ 

Նրա գնահատմամբ՝ սա «լուրջ ապտակ էր Ռուսաստանին, որը կորցրեց Հարավային Կովկասը»։

«Անհրաժեշտ է ռազմական աջակցություն ցուցաբերել և օգնել հայ ժողովրդին պաշտպանել Հայաստանի սահմանները հետագա հարձակումներից, ինչի հավանականությունը եվրոպական երկրները բարձր են գնահատում»,- ընդգծեց Խուրշուդյանը։

Միաժամանակ, նա նշեց, որ Ֆրանսիայից ռազմական օգնության տրամադրման հնարավոր խոչընդոտ կարող է լինել ոչ միայն Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, այլ նաև լոգիստիկ գործոնը, քանի որ միակ հնարավոր երթուղին կարող է անցնել Իրանի միջով, որը գտնվում է ամերիկյան խիստ պատժամիջոցների տակ։ 

«Ուստի, այս դեպքում պետք է ընդհանուր լեզու գտնել ԱՄՆ-ի հետ, որպեսզի նրանք գոնե մեղմեն պատժամիջոցները, և հնարավոր դառնա Իրանի տարածքով ռազմական օգնություն ցուցաբերել Հայաստանին։ Դա կարելի է անել նաեւ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձեւի միջոցով, որտեղ Ռուսաստանն, որն ունի վետոյի իրավունք, անկասկած, կօգտվի դրանից։ Զինվորականների գործուղումը, որի մասին խոսում են ֆրանսիացի խորհրդարանականները, նույնպես փոխկապակցված է զենքի մատակարարման հետ, քանի որ առանց զենքի անձնակազմի ներկայությունը ոչնչի չի տա։ 

Բացի այդ, պետք է հասկանալ, որ Իրանն էլ ունի իր շահերը, և Թեհրանը կցանկանա իր մասնաբաժինն օգնության չափից, որը տեսականորեն կարող է տրամադրվել Հայաստանին։ Սա հարց է առաջացնում, թե ինչ գին պետք է վճարի Արևմուտքը»,- հավելեց գրողը։

Ընդ որում, նա չի կարծում, որ Ֆրանսիան հայ ժողովրդին աջակցելու հարցում կոնկրետ նյութական օգուտներ ստանալու կոնկրետ ակնկալիքներ ունի։ Հայաստանը լուրջ բնական ռեսուրսներ չունի, սակայն Հայաստանի իշխանությունները կարող էին մտածել առաջիկա 10-20 տարիների համար Ֆրանսիային ձեռնտու խոշոր նախագծերի մասին՝ Փարիզի մոտիվացիայի մակարդակը բարձրացնելու համար։

«Օրինակ՝ կարելի էր քննարկել ատոմակայանների վերակառուցման կամ կառուցման, քաղաքացիական ինքնաթիռների գնման ոլորտներում ծրագրեր և շատ այլ բաներ: Հայաստանը պետք է արտաքին հարաբերություններն ընդլայնելու հնարավորություններ ստեղծի, որպեսզի թուլացնի Ռուսաստանի մենաշնորհային ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա և որևէ խնդիր առաջանալու դեպքում կոտրված տաշտակի առաջ չկանգնի։ 

Բայց դա չի նշանակում, որ մենք պետք է կտրվենք Ռուսաստանի հետ պատմական կապերից։ Պարզապես, պետք է աշխատել հայ ժողովրդի անվտանգությունն ապահովելու բոլոր տեսակի մեխանիզմների ստեղծման վրա»,- պարզաբանեց Խուրշուդյանը։

Նա Հայաստանի կողմից արտաքին քաղաքական վեկտորի փոփոխություն չի տեսնում՝ հղում անելով նրան, որ Երեւանը դուրս չի եկել ՀԱՊԿ-ից, ԵԱՏՄ-ից կամ ԱՊՀ-ից։

«Երևանի ներկայությունն այս ասոցիացիաներում չի նշանակում, որ Հայաստանը չպետք է սերտ հարաբերություններ կառուցի այլ երկրների հետ»,- եզրափակեց գրողը։

Տասնյակ հազարավոր այժմ անօթևան մարդիկ Հայաստան են լցվել Լեռնային Ղարաբաղից, որը վերահսկվում է նրա խիզախացած թշնամու՝ Ադրբեջանի կողմից, գրում է Associated Press-ը։

«Ցուցարարների բազմությունը լցնում  է Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի փողոցները՝ պահանջելով վարչապետի հրաժարականը։ Հին դաշնակից և պաշտպան Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները սրվել են փոխադարձ մեղադրանքների պատճառով:

Հայաստանն այժմ բախվում է բազմաթիվ մարտահրավերների այն բանից հետո, երբ հանկարծ հայտնվեց 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո իր անկախության տասնամյակների ամենավատ քաղաքական ճգնաժամերից մեկի մեջ», — նշում է հոդվածի հեղինակ Էմմա Բարոուզը:

Ինչպես գրում է Բարոուզը, իրադարձությունները զարմանալի արագությամբ ընթացան այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը «կայծակնային ռազմական արշավ իրականացրեց Լեռնային Ղարաբաղում՝ էթնիկ հայերով գերակշռող տարածաշրջանում»։

«Ադրբեջանական շրջափակման պատճառով մատակարարումներից զրկված լինելով և Թուրքիայի աջակցությունն ունեցող հակառակորդի թվաքանակով գերազանցող զինված ուժերի  պատճառով անջատողական ուժերը կապիտուլյացիայի ենթարկեցին 24 ժամվա ընթացքում, իսկ նրանց քաղաքական առաջնորդները հայտարարեցին, որ կցրեն իրենց կառավարությունը մինչև տարեվերջ:

Սա էթնիկ հայերի զանգվածային արտագաղթի պատճառ դարձավ, որոնք վախենում էին ապրել Ադրբեջանի տիրապետության տակ: Տարածաշրջանի 120,000 բնակիչների ավելի քան 80%-ը հապճեպ հավաքեց իրերը և սկսեց հոգնեցուցիչ, դանդաղ ճանապարհը միակ լեռնային ճանապարհով դեպի աղքատ Հայաստան, որը դժվարությամբ է ընդունում նրանց:

Իրենց հայրենիքի կորստից զայրացած և նյարդայնացած՝ նրանք, ամենայն հավանականությամբ, կաջակցեն վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի դեմ գրեթե ամենօրյա բողոքի ակցիաներին, որին ընդդիմությունը մեղադրում է Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանելու անկարողության մեջ»,- նշում է հոդվածագիրը։

«Կա հսկայական զայրույթ և հիասթափություն՝ ուղղված Նիկոլ Փաշինյանին», — ասում է Chatham House-ի տարածաշրջանային փորձագետ Լորենս Բրոերսը։

Ըստ նրա, տնտեսական դժվարություններ ապրող Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը պետք է արագ ապահովի նրանց բնակարանով, բուժօգնությամբ և աշխատանքով։ Թեև համաշխարհային հայկական սփյուռքը խոստացել է օգնել, դա լուրջ ֆինանսական և նյութատեխնիկական խնդիրներ է ստեղծում դեպի ծով ելք չունեցող երկրի համար, ասել է փորձագետը։

Դիտորդները նաև նշում են, որ Փաշինյանին ձեռնտու գործոններից մեկն այն է, որ ինչ զայրույթ էլ չփոթորկի իր դեմ, այն հավասար չափով ուղղված է Հայաստանի գլխավոր դաշնակից Ռուսաստանի դեմ։

Ռուսաստանին շեղել է ուկրաինական պատերազմը, որը խաթարել է նրա ազդեցությունը տարածաշրջանում և ստիպել Կրեմլին չցանկանալ մարտահրավեր նետել Ադրբեջանին և նրա գլխավոր դաշնակից Թուրքիային, որն արևմտյան պատժամիջոցների ներքո Մոսկվայի հիմնական տնտեսական գործընկերն է:

«Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն արդեն վաղուց էր կասկածանքով վերաբերվում  նախկին լրագրող Փաշինյանին, որն իշխանության եկավ 2018թ. նախորդ իշխանությունը տապալած բողոքի ցույցերը գլխավորելուց հետո։

Դեռևս Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողությունը վերականգնելու Ադրբեջանի գործողությունից առաջ Ռուսաստանը զայրացրել էր Հայաստանի վրա՝ ԱՄՆ-ի զորքերին համատեղ զորավարժությունների համար ընդունելու և Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությունը ճանաչելու որոշման համար այն բանից հետո, երբ այն  Պուտինին մեղադրեց Ուկրաինայից երեխաների արտաքսման հետ կապված ռազմական հանցագործությունների մեջ։ 

Բացասական զգացմունքները սրվեցին Լեռնային Ղարաբաղի անկումից հետո, երբ Մոսկվան հարձակվեց Փաշինյանի վրա այնպիսի կոշտ արտահայտություններով, որոնք նախկինում ոչ ոք չէր լսել»,- գրում է հոդվածի հեղինակը։

Ըստ նրա, դեռևս պարզ չէ՝ արդյոք Փաշինյանը կարող է դուրս բերել Հայաստանը Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից, որտեղ գերիշխողը Ռուսաստանն է և Ռուսաստանի գլխավորած, մի քանի նախկին խորհրդային  հանրապետություններից կազմված այլ դաշխնքներից: Հայաստանումգոյություն ունի  ռուսական ռազմաբազա, և ռուս սահմանապահներն օգնում են պարեկություն իրականացնել Թուրքիայի հետ Հայաստանի սահմանին:

Չնայած խորացող պառակտմանը, Փաշինյանը ձեռնպահ մնաց  Մոսկվայի հետ հարաբերությունները խզելու սպառնալիքներից, սակայն ընդգծեց անվտանգության և Արևմուտքի հետ այլ կապերի ամրապնդման անհրաժեշտությունը:

Մինչդեռ, ըստ Բարոուզի, ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների համար կարող է բարդ խնդիր լինել Մոսկվային,  որպես Հայաստանի գլխավոր հովանավոր, փոխարինելը: Ռուսաստանը Հայաստանի գլխավոր առևտրային գործընկերն է և այնտեղ մոտ 1 միլիոն հայ է ապրում, որոնք վճռականորեն  կդիմադրեն Մոսկվայի հետ հարաբերությունները խզելու Փաշինյանի ցանկացած փորձի։

Ռուս խաղաղապահների ապագան Լեռնային Ղարաբաղում, որոնք պետք է մնային մինչև 2025 թվականը, պարզ չէ։ Կրեմլի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովն ասել է, որ նրանց կարգավիճակը պետք է համաձայնեցվի Ադրբեջանի հետ։

Լոուրենս Բրոերսի կարծիքով, Ադրբեջանը կարող է թույլ տալ, որ փոքրաթիվ ռուս խաղաղապահներ մնան Լեռնային Ղարաբաղում՝ օգնելու առաջ տանել տարածաշրջանը «ինտեգրելու» իր օրակարգը:

«Սա կարող է օգնել պահպանելու Մոսկվայի դեմքը,- ասել է նա:-  Սա կարող է հաստատել ինտեգրացիոն օրակարգը, որն առաջ է քաշում Ադրբեջանը»:

Չնայած խաղաղապահները չփորձեցին խանգարել Ադրբեջանին հետ վերցնել Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն ռուսաստանյան զորքերի առկայությունը Հայաստանում օգնում է հակազդել Ադրբեջանի և Թուրքիայի հնարավոր փորձերին՝ ճնշում գործադրելու Երևանի վրա որոշ վիճահարույց հարցերում:

Բաքուն վաղուց է պահանջում Հայաստանից միջանցք տրամադրել Նախիջևանին, որը Ադրբեջանից բաժանված է հայկական տարածքի 40 կիլոմետրանոց հատվածով։ Տարածաշրջանը, որը սահմանակից է նաև Թուրքիային ու Իրանին, ունի մոտ 460 հազար բնակչություն։

Կարնեգիի եվրոպական կենտրոնի փորձագետ Թոմաս դե Վաալը նշում է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը երկուշաբթի Նախիջևանում ընդունել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին և բավականին սադրիչ կերպով  Հարավային Հայաստանն  անվանել «պատմական ադրբեջանական հող»։

Չնայած Ադրբեջանին ուղղված Արևմուտքի՝ Հայաստանի ինքնիշխանությունը հարգելու կոչերին, ինչպես նաև Իրանի վճռական ազդանշաններին, որը նույնպես զգուշացրել է Ադրբեջանին ուժ չկիրառել Հայաստանի դեմ, լարվածությունը մնում է բարձր, նշել է նա։

«Հարցն այն է, թե որքանով են Ադրբեջանն ու Թուրքիան, թերևս, Ռուսաստանի լուռ աջակցությամբ, առաջ մղում այս հարցը,- ասել է դե Վաալը։- Պարզապես փորձում են Հայաստանը բերել բանակցությունների սեղանի շո”ւրջ, թե՞ փաստացի սկսում են ուժ կիրառել՝ փորձելով հասնել իրենց ուզածին։ Սա այն սցենարն է, որից բոլորը վախենում են»:

Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը, ամագործակցելով միջազգային համապատասխան ատյանների հետ, պարտավոր է գործադրել ամեն լծակ՝ քաղաքական, իրավական բոլոր ռեսուրսները՝ Ռուբեն Վարդանյանին եւ ապօրինի ձերբակալված մեր մյուս հայրենակիցներին օր առաջ ազատ արձակելու պահանջով: Այդ մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է «Հայաստան» խմբակցության ղեկավար Սեյրան Օհանյանը․

«Խորհրդային միության փլուզմանը զուգահեռ Ստեփանակերտում, միջազգային իրավունքի նորմերին եւ ԽՍՀՄ օրենքներին համապատասխան, ընդունվել եւ ԼՂ-ի բնակչության հանրաքվեով ամրագրվել է անկախ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակումը՝ ձեւավորելով իրենց անկախությունը հռչակող մյուս հանրապետություններին իրավահավասար պետություն, ինչպես Հայաստանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը։

Սակայն դրան ադրբեջանական իշխանությունները պատասխանել են պատերազմով, պարտությունից հետո՝ սադրանքներով, իսկ 2020-ին վերսկսելով ռազմական լայնածավալ գործողությունները եւ բռնազավթելով հայկական Արցախի բնակավայրերը՝ շարունակել էթնիկ զտումների, 2023-ի սեպտեմբերյան մարտական գործողություններից հետո՝ ցեղասպանության, բռնի տեղահանման  քաղաքականությունը` Արցախում ապրող հայ ժողովրդի նկատմամբ, ինչը հանգեցրել է տասնյակ հազարավոր զոհերի, նյութական ահռելի կորուստների։ Եվ այսօր դեռ փորձում են ապօրինի ձերբակալել Արցախի Հանրապետության պետական գործիչներին:

Ադրբեջանի սահմանապահ ծառայության կողմից բարեգործ, հասարակական- աղաքական գործիչ Ռուբեն Վարդանյանին ազատությունից զրկելը բացահայտ անօրինականություն է, հանցավոր արարք եւ պետք է արժանանա իրավական խստագույն գնահատականի։

Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունը, ամագործակցելով միջազգային համապատասխան ատյանների հետ, պարտավոր է գործադրել ամեն լծակ՝ քաղաքական, իրավական բոլոր ռեսուրսները՝ Ռուբեն Վարդանյանին եւ ապօրինի ձերբակալված մեր մյուս հայրենակիցներին օր առաջ ազատ արձակելու պահանջով:

Սակայն ինչպես տեսնում ենք, նրանց սատելիտներն ու քաղաքական դերակատարում ունեցող կերպարներն իրենց պոռոտախոս, արկածախնդիր հայտարարություններով ավելի սրում, բարդացնում են իրավիճակը։ Իսկ ամենամեծ սրիկայությունն այն է, երբ ինչ-որ մեկը ճողոպրում, անցնում է վտանգավոր ճանապարհով եւ անմիջապես իրենից հետո «ականապատում» այն՝ հարվածի տակ դնելով հազարավոր մարդկանց, ովքեր, նույն դժվարություններն ու զրկանքները հաղթահարելով, պետք է անցնեն այդ ճանապարհով։

Մեր հազարավոր հայրենակիցներ դեռեւս գտնվում են Արցախում, եւ եթե Հայաստանի օրվա իշխանությունները հրաժարվել են Արցախի անվտանգության երաշխավորը լինելու իրենց օրինական, բարոյական պարտականությունից, ապա պարտավոր են գոնե թույլ չտալ անգրագետ, սադրիչ մեկնաբանությունների տարածումը, որով կարող են թիրախավորել նրանց»,- գրել է նա։

ՀՀ ֆինանսների նախարարության հրապարակած պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն 2023 թվականի առաջին ութ ամիսներին ՀՀ պետական բյուջեի կապիտալ ծախսերի ընդհանուր կատարողականը կազմել է 47 տոկոս։ Հաշվետու ժամանակահատվածի ճշտված պլանով նախատեսված է 411 միլիարդ դրամ, իսկ փաստացի ծախսը կազմել է ընդամենը 194 միլիարդ դրամ։ Այս մասին գրել է Թադևոս Ավետիսյանը։

Ստորև ամփոփ ներկայացնեմ նաև պետական բյուջեով նախատեսված կապիտալ ծախսերի հիմնական ուղղություններով տրված սուտ խոստումները և համատարած ձախողումներն արձանագրող թվային փաստեր։

Պադավատապետության դեմ նախկինում ինքնամոռաց պայքարող վարչապետի աշխատակազմում տրանսպորտային միջոցներով համալրումը կատարվել է 100 տոկոսով, նրա վերահսկողական ծառայության տեխնիկական բարելավման ծախսերը կատարված են գրեթե 100 տոկոսով։

Ոստիկանապետության հենասյուներից հանդիսացող ՀՀ քննչական կոմիտեի տրանսպորտային միջոցներով ապահովվածության բարելավման ծրագիրը ևս ունի 100 տոկոսանոց կատարողական։

«Դուխով վարչապետի» պաշտպանությունն ապահովող ծառայության տեխնիկական հագեցվածության բարելավման ծախսերը կատարվել են 75 տոկոսով՝ միջին կատարողականից շուրջ երկու անգամ բարձր չափով։

Կոռուպցիայի դեմ համակարգային պայքարի իմիտացիա անող այս իշխանությունը 2023 թվականին կոռուպցիայի կանխարգելման համակարգի զարգացման համար նախատեսել էր 358 միլիոն դրամ, իսկ փաստացի ծախսը՝ 0։

Համատարած ձախողված են նաև պաշտպանության ոլորտի, գյուղատնտեսական, առողջապահական, սոցիալական, մշակութային և այլ ենթակառուցվածքների զարգացման, դպրոցաշինության, ճանապարհաշինության և կարևոր մյուս ոլորտների կապիտալ ծախսերը։

Այս տարվա առաջին ութ ամիսների համար պաշտպանության ոլորտում խոստացված ծախսերի միայն 55 տոկոսն է փաստացի կատարված, իսկ ազգային անվտանգության ոլորտում՝ 36 տոկոսը։ Եվ նաև այդ պատճառով է, որ 44-օրյա պատերազմից ուղիղ երեք տարի անց մեղմ ասած լուծված չեն առաջնագծի ամրապնդման և կահավորման խնդիրները։

Բարձր տնտեսական աճը բացառապես իրենց վերագրող այս կառավարության՝ տնտեսական հարաբերությունների ոլորտում խոստացած կապիտալ ծախսերի ընդհանուր կատարողականը կազմում է ընդամենը 36 տոկոս։ Մասնավորապես՝ զրոյին մոտ կատարողականներ են արձանագրված ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների, ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունների կապիտալ ծախսերի գծով։ Օրինակ՝ այս տարվա առաջին ութ ամիսներին ներդրումների և արտահանման խթանման ծրագրով նախատեսված էր 4 միլիարդ դրամ, որի փաստացի ծախսը՝ 0, ոռոգման համակարգի առողջացման ծրագրով ընդհանուր նախատեսված էր 16,3 միլիարդ դրամ, որի փաստացի կատարողականը կազմել է 27 տոկոս, իսկ ՀՀ Արարատի և Արմավիրի մարզերում ոռոգման համակարգերի զարգացման դրամաշնորհային ծրագրի կատարողականը 0 է, գործազուրկներին զբաղվածության աջակցության ծրագրի կատարողականը՝ 0։

Ճանապարհաշինությամբ հպարտացող այս կառավարությունը խոստացել էր ճանապարհային ցանցի բարելավման նպատակով այս տարվա առաջին ութ ամիսներին ծախսել 64 միլիարդ դրամ, սակայն փաստացի ծախսել է դրա 38 տոկոսը։ Բնականաբար, միջինից երկու անգամ բարձր՝ 81 տոկոս, կատարողական ունեն Երևան քաղաքում ճանապարհների կառուցման և նորոգման աշխատանքները՝ Երևանի ավագանու ընտրություններով պայմանավորված։

Սոցիալակա բնակարանաշինության ոլորտում խոստացված 1 միլիարդ 14 միլիոն դրամից փաստացի ծախսվել է հինգ անգամ պակաս։

Առողջապահության ոլորտում խոստացված ընդհանուր կապիտալ ծախսերի փաստացի կատարողականը կեսից պակաս է։

Սակայն առավել հատկանշական է, որ ռազմաբժշկական ծառայությունների բարելավման ոլորտում 2023 թվականի ութ ամիսների համար նախատեսված էր 1 միլիարդ 137 միլիոն դրամ կապիտալ ծախս, որից փաստացի ծախսվել է շուրջ 8 անգամ պակաս գումար։

Մշակութային ծառայությունների (գրադարան, թանգարան, պատկերասրահ, ցուցահանդես, մշակութային ժառանգության վերականգնում և պահպանություն և այլն) բարելավման ոլորտում խոստացված կապիտալ ծախսերի փաստացի կատարողականը կազմել է ընդամենը 11,5 տոկոս։

Կրթության ոլորտում խոստացված ընդհանուր կապիտալ ծախսերի փաստացի կատարողականը կազմել է 42 տոկոս։ Սուտ խոստումների տեսանկյունից առավել հատկանշական է հանրակրթության ոլորտը, (այդ թվում՝ դպրոցների, մանկապարտեզների շենքային պայմանների բարելավում), որի փաստացի կատարված կապիտալ ծախսերը կազմել են խոստացածից ավելի, քան 5 անգամ պակաս։