Տարածաշրջանային զարգացումների շուրջ «Փաստինֆոն» զրուցել է քաղաքական գործիչ Անդրեաս Ղուկասյանի հետ։

—  Պարոն Ղուկասյան, տևական ժամանակ ռուսական հարթակները բոյկոտելուց հետո, այնուամենայնիվ, Նիկոլ Փաշինյանը գնաց Սանկտ-Պետերբուրգ և հայտարարեց, որ ԵԱՏՄ-ն տնտեսական կառույց է և չի կարող ունենալ քաղաքական, առավել ևս աշխարհաքաղաքական օրակարգ։ Կարո՞ղ է տնտեսական միությունը չունենալ աշխարհաքաղաքական օրակարգ։

—  ԵԱՏՄ-ն աշխարհքաղաքականության սուբյեկտ է և ունի աշխարհքաղաքական օրակարգ, այդ օրակարգի հարցերը շատ սուր են, որովհետև ԵՄ-ի և ՌԴ-ի միջև առևտրային պատերազմ է ընթանում։ Սահմանված են պատժամիջոցներ ԵԱՏՄ գլխավոր անդամ  պետության նկատմամբ, ինչը քաղաքական երևույթ և, հետևաբար, Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունն անգրագիտություն է։

—  Հնարավո՞ր է ունենալ որևէ երկրի կամ միության անդամ պետությունների հետ խորացած տնտեսական հարաբերություններ և, միաժամանակ, այդ երկրներին հակառակ կամ թշնամի պետությունների հետ անվտանգային համակարգի  հարաբերություններ կառուցել։

—  Ոչ, դրանք փոխկապակցված հարցեր են։ Նման բան հնարավոր չէ։

—  Այսօր ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը  հայտարարել է, որ վերջին շրջանում Երևանը զարգացնում է համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի և նրա առանձին անդամ երկրների հետ, ինչը չի կարող իրենց չանհանգստացնել։ Նման անհանգստություն ժամանակին ՌԴ-ն հայտնում էր նաև Ուկրանիայի շուրջ զարգացումների վերաբերյալ, ինչից սկսվեցին ռազմական գործողությունները։ Ի՞նչ վտանգներ եք տեսնում մեզ համար։ 

—  ՌԴ-ն տևական ժամանակ բարձր պաշտոնյաների մակարդակով հայտարարում էր, որ Հայաստանը  ոչ մեկին պետք չի, որ արևմուտքը հետաքրքրված չէ Հայաստանով, Արևմուտքը Հայաստանին չի օգնի, օժանդակություն չի ցուցաբերի, որ Հայաստանը դատապարտված է ՌԴ ազդեցության տիրույթում լինել և այդ տիրույթից դուրս գալու այլընտրանք Հայաստանը չունի։ Այս տարվա քաղաքական իրադարձությունները տապալեցին այդ միֆը։ Մենք տեսնում ենք, որ և՛ Ֆրանսիան, և՛ ԵՄ-ն Հայաստանին առաջարկեցին համապարփակ լայն ու բազմակողմանի անվտանգության ոլորտում համագործակցություն և ՌԴ-ն հիմա արձագանքում է արևմուտքի այդ որոշումներին՝ սպառնալով, որ ինքը Հայաստանի նկատմամբ թշնամական քայլեր կդրսևորի, եթե այդ քաղաքականությունը շարունակվի։

Այս տարվա իրողությունները ևս մեկ քաղաքական միֆ բացահայտեցին, որ ՀՀ- և ՌԴ-ն բարեկամ պետություններ են։ Այս տեսակ հայտարարությունները բացահայտում են, որ ՌԴ-ն ՀՀ-ի բարեկամ պետությունը չէ։

Եթե շարունակելու լինենք միֆերի շարքը, ապա հաջորդ միֆը, որ բացահայտվեց, դա այն է, որ Ադրբեջանը իբր ուզում է խաղաղություն։ Այս տարի պարզվեց, որ սա կատարյալ սուտ է, Ադրբեջանն ունի տարածքային պահանջներ Հայաստանի նկատմամբ և պատերազմի սպառնալիքը շարունակում է մնալ ՀՀ-ի համար շատ իրական։

-Այսօր ադրբեջանական աղբյուրները հաղորդում էին, որ ակնկալվում է տոներից հետո ստորագրել խաղաղության պայմանագիրը։ Դուք տեսնո՞ւմ եք մոտ ապագայում սրա հնարավորություն։

—  Ոչ ես նման հնարավորություն չեմ տեսնում։

—  Պարոն Ղուկասյան, հայկական և ադրբեջանական կողմը հայտարարում են, որ խաղաղության պայմանագիրը չի լուծելու սահամանների ու տարածքների շուրջ երկու երկրների միջև եղած վեճը։ Հետևաբար, ինչպե՞ս է այդ պայմանագիրն ապահովելու խաղաղությունը։

—  Իմ կարծիքով՝ խաղաղության պայմանագիր առհասարակ չի լինելու, այդ պայմանագիրը չի կարող կնքվել։ Մոտ ապագայում այդ պայմանագիրը կնքելու հայտարարությունը միայն քաղաքական հայտարարություն է, որը ունի հստակ բովանդակություն։

—  Ի՞նչ բովանդակության մասին է խոսքը, ինչո՞ւ է նման հայտարարություն տարածվում այդ դեպքում

—  Ադրբեջանն ունի ժամկետներ և պարտավոր է, օրինակ, միջազգային դատարանին ներկայացնել, թե ինչ է արել արցախցիների վերադարձն ապահովելու համար։ ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ն  Ադրբեջանից պահանջում են ապահովել արցախահայերի հետ վերադարձը, այսինքն Ադրբեջանը կարիք ունի նման հայտարարությունների դրա համար էլ անում է։

—  Պարոն Ղուկասյան, Նիկոլ Փաշինյանը իր վերջին հարցազրույցում խոսում էր այն մասին, թե եթե խոսենք արցախահայերի հետ վերադարձի մասին՝ Ադրբեջանն էլ կարող է խոսել Հայաստանից հեռացած ադրբեջանցիների հետ վերադարձի մասին։ Որքանո՞վ  է ճիշտ հավասարության նշան դնել այս երկու երևույթների միջև, որովհետև մենք չենք խոսում Բաքվից և Սումգայիթից հայերի վերադարձի մասին, այլ արցախահայերի՝ իրենց բնօրրան վեադառնալու մասին է խոսքը։

—  Դրանք, իհարկե, տարբեր հարցեր են, Արցախի հարցը միջազգային հարց է, որն առնչվում է Արցախի կարգավիճակի հետ։ Արցախի տարածքը վիճելի տարածք է՝ Ադրբեջանի կազմում։ 1992 թ-ից սկսած Ադրբեջանը և Հայաստանը դիմել են ԵԱՀԿ-ին՝ այդ տարածքի կարգավիճակի հարցը որոշելու խնդրանքով։ ԵԱՀԿ-ին է պատկանում այդ տարածքի կարգավիճակի հարցը որոշելու իրավասությունը։ Բնականաբար, Արցախում ապրող հայերը և ադրբեջանցիները իրենց կարգավիճակի հարցի պատասխանը պետք է հանրաքվեով որոշեին։ Այսինքն, ԵԱՀԿ-ի մոտեցումը եղել է այն, որ այդ կարգավիճակի հարցը պետք է հանրաքվեով որոշվի։ մենք չենք խոսում Բաքվից, Կիրովաբադից և այլ քաղաքաղներից փախստական դարձած հայերի վերադարձի մասին, ովքեր ստեպված են եղել Հայաստան գալ 1988-90 թթ-ին, խոսքը մոտ 380 000-ից ավելի մարդու մասին է, ովքեր լքել են Ադրբեջանը քանի որ իրենց կյանքին վտանգ էր սպառնում, այդ մարդկանց վերադարձի հարցի հետ կարելի է համադրել Հայաստանից այդ ժամանակ հեռացած 185 000 ադրբեջանիցիների վերադարձի հարցը, բայց անգամ այս դեպքում նման համեմատությունը ճիշտ չէ, քանի որ ադրբեջանցիների մեծ մասը փոխանակեցին իրենց բնակարանները և տեղափոխվեցին Ադրբեջան։ Հետևաբար, արցախահայերի վերադարձի հարցը բոլորովին այլ հարց է։ Դրան տարբեր հացեր են։

Ընդ որում՝ ես կարծում , որ ո՛չ Ադրբեջանից հայ փախստականները այսօր կարող են վստահել և Ադրբեջանի ավտորիտար և ռասիստական ռեժիմի պայմաներում հետ վերադառնալ Ադրբեջան, ոչ էլ Ադրբեջանի քաղաքացիները կարող են ցանկություն ունենալ և օգտվել իրենց փախստականի կարգավիճակից և վերադառնալ Հայաստան, ստանալ ՀՀ քաղաքացիություն, ծառայել ՀՀ բանակում։ Սրանք բավական բարդ հարցեր են, ու անգամ բանակցությունների ընթացքում այս հարցերը երկրորդ պլանում էին, հարցի վերջնական կարգավորումից հետո միայն այդ վերադարձից մասին կարելի էր խոսել։

—  Մեր իշխանությունների կողմից հավասարության նշան դնելը ի՞նչ հետևանքներով է հղի։

—  Մեր իշխանությունները, Թուրքիայի իշխանությունները, Ադրբեջանի իշխանությունները, Ռուսաստանի իշխանությունները արդեն բոլոր փաստերից հասկանալի է, որ Արցախի հարցում գտնվում են նույն պլատֆորմի վրա։ Իրենք որոշում են կայացրել դեռևս 2018-ին, որ Արցախի ինքորոշման իրավունքը պետք է մերժվի, և արցախցիները կամ պետք է տեղահանվեն, կամ համաձայնեն ու ընդունեն Ադրբեջանի իշխանությունը։ Բոլոր փաստերն ամփոփելով՝ կարող եմ ասել, որ այդ ծրագիրն ընդունվել է 2018-ին, դրա հետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնել է և իր վրա վերցրել այդ ծրագիրն իրականացնելու իր մասը, ինչն անում է առ այսօր։ Դրանով էին պայմանավորված և՛ 2020 թ-ի պատերազմը, և՛ Արցախի շրջափակումը, և՛ հայերի տեղահանությունը, և՛ Արցախի լուծարման որոշումը։ Մենք ունենք ֆենոմեն, որ ՀՀ իշխանությունները հայ ժողովրդի իշխանությունների հետ միասին համագործացում են հայ ժողովրդի ազգային շահերի դեմ։

Հիմա էլ օրակարգ է մտնում Ադրբեջանի տարածքային պահանջները Հայաստանին։ Ադրբեջանը 2000-3000 քառ. կմ. տարածքի պահանջ ներկայացնում Հայաստանին։ Սա հայ ժողովրդի դեմ դավադրություն է։ Այն, որ Նիկոլ Փաշինյանի պաշտոնը կոչվում է ՀՀ վարչապետ՝ միայն փորձ է քողարկելու իր հակաազգային, հակահայկական քաղաքականությունը, բայց ամեն օր այդ քաղաքականությունը և նպատակները հաստատվում են և այդ նտապակներն իրականացվում են այդ վարապետի միջոցով։

—  Երբ խոսում եք 2000-3000 քկմ տարածքային պահանջների մասին՝ նկատի ունեք այն 8 գյուղերը՞, որոնց մասին պարբերաբար հայտարարում է Ադրբեաջանը։

—   Նկատի ունեմ բոլոր պնդումները, որ ադրբեջանական կողմն անում է՝ ասելով, թե որտեղ պետք է լինի սահմանը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, դրանք ներառում են նաև այդ 8 գյուղերը, բայց սրանով չեն սահմանափակում այդ պահ

Հայ-ռուսական հարաբերություններում առկա իրավիճակը բնութագրվում է ուժեղ հուզական ֆոնով, բայց կարևոր է թացը չորից տարբերել և չտրվել այդ էմոցիաներին:

Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում այս հայտարարությունն է արել Ռուսաստանի դեսպան Սերգեյ Կոպիրկինը՝ մեկնաբանելով Sputnik Արմենիա ռադիոկայանիշուրջ ստեղծված իրավիճակը։

Նա ընդգծեց, որ կարող են լինել էմոցիոնալ պոռթկումներ, առանձին անհատների հայտարարություններ, կարող են լինել անձնական գնահատականներ, որոնք չեն նպաստում երկկողմ հարաբերությունների առողջացմանը։ Դիվանագետը, սակայն կարծում է, որ պետք չէ դրանց չափազանց մեծ նշանակություն տալ։ Անհրաժեշտ է հստակ առանձնացնել մարդկանց անձնական կարծիքը, որը կարող է լինել հուզական և, հնարավոր` անհավասարակշիռ։

«Դուք ոչ մի օրինակ չեք գտնի, որ Ռուսաստանի նախագահը, նրա մամուլի քարտուղարը թեկուզ ինչ-որ ոչ կոռեկտ, ոչ կառուցողական որակումներ թույլ տված լինեն Հայաստանի ղեկավարության նկատմամբ։ Ես կարծում եմ, որ մենք, այնուամենայնիվ, պետք է առաջնորդվենք դրանով»,- նշել է դիվանագետը։

Կոպիրկինը կարծում է, որ իրականում հեշտ իրավիճակ չէ, զգացմունքները շիկացած են։ Սա իր բացատրությունն ունի. երկու երկրների հարաբերությունները պարզապես միջպետական հարաբերություններ չեն։ Կան որոշակի ակնկալիքներ, կան կարծրատիպեր, փոխգործակցության, եղբայրական կապերի ավանդույթներ։ Այս բոլոր գործոնները չեն կարող չազդել հուզական ֆոնի վրա:

«Կան որոշակի մտահոգություններ, թյուրիմացություններ։ Դա, բնականաբար, վատ է, բայց դա այն բանի հետևանքն է, որ մարդկային բաղադրիչը շատ ուժեղ է արտահայտված հարաբերություններում: Մարդկային գործոնն առավելություն է, բայց երբեմն նման իրավիճակներում կարող է այսպիսի զգացմունքային պոռթկումներ առաջացնել»,-կարծում է դեսպանը։

Այս շատ հակասական իրավիճակում շատ կարևոր է թացը չորից տարբերել։ Պետք չէ անտեսել նաև երկու երկրների հարաբերություններում դրսից լրացուցիչ բարդություններ մտցնելու փորձերը։

Փաշինյանի և Ալիևի 2024 թվականի քաղաքական նախագծերը նույնական են:
Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։
2023-ի վերջին ծավալվող գործընթացները հստակ ցույց են տալիս, որ 2024 թվականը ոչ պակաս բարդ է լինելու, քան ներկա տարին է, և ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ Նիկոլ Փաշինյանն ու Իլհամ Ալիևը ոչ միայն պարբերաբար սինքրոն նույն քայլերն են կատարում (օրինակ՝ նույնաբովանդակ ասուլիսներ, հարցազրույցներ, կամ հայտարարություններ Արցախի Հանրապետության դեմ), բայց, ըստ էության, իրականացնում են նույն քաղաքական նախագիծը։
Անցյալ շաբաթ մենք քննարկեցինք Ադրբեջանի մեկ այլ նոր պահանջը, որը հնչեցվեց Ալիևի օգնական Հիքմեթ Հաջիևի կողմից՝ առանց սահմանների սահմանազատման «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրում։ Մանրամասն խոսեցինք նաև այն մասին, որ Հայաստանի կողմից Ալիևի այս պահանջի բավարարումը կնշանակի ոչ միայն 2020-2022 թվականներին Հայաստանի կորցրած տարածքները (ավտոճանապարհի Գորիս-Կապան-Ճակատեն հատվածից մինչև Սիսիանի, Վարդենիսի և Ջերմուկի մերձակա տարածքները) կմնան Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, այլ նաև, որ այս ձևաչափով «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումը, առանց երկրների միջև հստակ սահմաններ սահմանելու, ազատում է Ադրբեջանի ձեռքերը՝ Հայաստանի դեմ նոր ագրեսիայի համար՝ «պետական սահմանը ճշտելու» պատրվակով»:
Եվ ահա, Նիկոլ Փաշինյանը որոշեց ամանորյա նվեր մատուցել Ադրբեջանին և Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի միջոցով հայտարարեց, որ Երևանը պատրաստ է բավարարել պաշտոնական Բաքվի հերթական պահանջը։ Սիմոնյանն անցած ուրբաթ լրագրողների հետ զրույցում ասաց, որ սահմանազատման գործընթացը կարող է տևել տարիներ, ուստի այն կարելի է թողնել «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումից հետո ընկած ժամանակահատվածին։
Իրավիճակի պարադոքսը կայանում է նրանում, որ այս հայտարարության ֆոնին Սիմոնյանը հայտարարեց նաև, որ ոչ ոք չի կարող ստիպել Հայաստանի ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությանը որևէ բան անել։ Բոլոր գործընթացները՝ սկսած 2018 թվականից, և վերոնշյալ հայտարարությունը, որը վկայում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի հերթական պահանջի բավարարման մասին, վկայում են այն մասին, որ Հայաստանի «ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությունը» վաղուց քայլ առ քայլ իրականացնում են Բաքվի ու Անկարայի կողմից պարտադրված հակապետական քայլեր:
«Ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությանը» միայն ՀՀ քաղաքացիները չեն կարող ստիպել գործել օրենքներով, ինչի վկայությունն է այն, որ ժամանակ առ ժամանակ (Վանաձոր, Վեդի, Ալավերդի, Գյումրի և այլն) Փաշինյանի իշխանությունն անտեսում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների արդյունքները, և ամենուր, օգտագործելով «ապաքաղաքական» քայլեր, ձգտում է ՔՊ ներկայացուցչի նշանակել կոնկրետ համայնքի ղեկավարի պաշտոնում։
Եվ եթե մենք պարզել ենք Փաշինյանի նվերը ադրբեջանական ժողովրդին և ամբողջ Ադրբեջանին, ապա ի՞նչ «նվեր» է պատրաստել Իլհամ Ալիևը Հայաստանին և հայ ժողովրդին։ Դեկտեմբերի 26-ին Ադրբեջանի Միլի Մեջլիսը հայտարարություն կընդունի «արևմտյան ադրբեջանցիների «պատմական հայրենիք» վերադարձի» մասին, այլ կերպ ասած՝ հայտարարություն կընդունի այն մասին, որ հարյուր հազարավոր ադրբեջանցիներ մտադիր են վերաբնակեցվել Հայաստանում:
Ալիևն ու Էրդողանը Արցախը ստացել են Նիկոլ Փաշինյանից, Ալեն Սիմոնյանից և «Հայաստանի ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված առաջնորդներից, որոնց ոչ ոք ոչինչ չի կարող ստիպել», բայց նրանք չեն ուզում դրանով կանգ առնել և այժմ Հայաստանը համարում են «Արևմտյան Ադրբեջան»՝ պահանջելով, որ ադրբեջանցիները «վերադառնան իրենց պատմական հայրենիքը», պահանջելով միջանցք, պահանջելով «անկլավները» և պահանջելով խաղաղության պայմանագիր ստորագրել առանց սահմանազատման՝ լեգիտիմացնելու 2020-2022 թվականների ագրեսիայի արդյունքները Հայաստանի Հանրապետության դեմ, ինչպես նաև հող նախապատրաստելու համար նոր պատերազմի համար:
Փաշինյանն ու Ալիևն իրականացնում են նույն քաղաքական նախագիծը, այն նախագիծը, որով Իլհամ Ալիևը պատրաստվում է արտահերթ ընտրությունների, նախագիծ, որը 2018 թվականին մեկնարկեց ԱՄՆ ազգային անվտանգության նախկին խորհրդական Ջոն Բոլթոնի կողմից։ Նախագիծ, որի էությունն այն է, որ Հայաստանը պետք է դրվի հակառուսական և հակաիրանական աշխարհաքաղաքական գործընթացների զոհասեղանին։
Թուրքիան և Ադրբեջանը 2024 թվականին ապրելու են Նիկոլ Փաշինյանի կատարմամբ Բոլթոնյան նախագծի վերջին գործողության ակնկալիքով: Միայն հայ ժողովուրդը, նրա քաղաքական, ռազմական և գործարար վերնախավը կարող է կասեցնել այս նախագծի իրականացումը։ Այլ դերասան, ով կարող է սա կասեցնել չկա…

Փաշինյանի այցը Սանկտ -Պետերբուրգ ցուցադրական քայլ էր։ Բնականաբար, հայ- ադրբեջանական հարաբերությունների այս փուլը ևս կապ ունի Փաշինյանի՝ Մոսկվա գնալու որոշման հետ, որովհետև, ինչպես գիտենք, Ադրբեջանը հրաժարվում էր եվրոպական հարթակներից և մի քանի պլանավորված հանդիպում չկայացավ։ Այս մասին «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Արա Պողոսյանը։

Ինչպես արդեն հայտնել ենք՝ Նիկոլ Փաշինյանը դեկտեմբերի 25-ին երկօրյա աշխատանքային այցով մեկնել է Սանկտ-Պետերբուրգ, որտեղ մասնակցել է թե ԵԱՏՄ խորհրդի նիստին, թե ԱՊՀ անդամ երկրների ղեկավարների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովին։ Ավելին, տեղի են ունեցել նաեւ Փաշինյան-Ալիեւ ոչ պաշտոնական շփումներ։

Ըստ քաղաքագետի՝ Սանկտ-Պետերբուրգի այցը Հայաստանի իշխանությունների համար առիթ էր, որպեսզի Ադրբեջանի նախագահի հետ քննարկվի խաղաղության պայմանագրի հետագա ճանակագիրը և, ինչպես տեսանք, թե ադրբեջանական, թե ռուսական մամուլում տեղեկություններ սպրդեցին այն մասին, որ որոշակի պայմանավորվածություններ ոտքի վրա ձեռք են բերվել և, որ հայ- ադրբեջանական խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը մոտ է։

«Այս համատեքստում ակտիվ է նաև ռուսական կողմը, որը թե՛ Զախարովայի, թե՛ Պեսկովի շուրթերով հնչեցրեց հայտարարություններ, որ Մոսկվան կարող է մասնակցություն ունենալ հայ -ադրբեջանական խաղաղության պայմանագրի կնքման հարցում։ Սակայն մի բան է քաղաքական խոսույթը, մեկ այլ բան՝ դրա բովանդակությունը»,- նկատեց գործիչը։

Պողոսյանի դիտարկմամբ՝ Բաքուն ներքին քաղաքականության մեջ որոշակի քայլեր է ձեռնարկում, որոնք Հայաստանի համար հստակ ուղերձ պետք է լինեն առ այն, որ Բաքուն ոչ միայն չի հրաժարվել և չի հրաժարվում, այլև հիմքեր է ստեղծում ապագայում Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ տարածքային պահանջներ ներկայացնելու համար։ Նման քայլերից մեկն էլ նախօրեին՝ դեկտեմբերի 26-ին, Ադրբեջանի միլի մեջլիսի կողմից քննարկված և ընդունված հայտարարությունն է, այսպես կոչված՝ արևմտյան Ադրբեջանից գաղթականների վերադարձի մասին։

«Շեշտեմ նաև մի կարևոր հանգամանք՝ այսօր թե՛ հայկական, թե՛ ադրբեջանական կողմից խոսում են այն մասին, որ հնարավոր է տարածքային խնդիրները ոչ թե խաղաղության պայմանագրով լուծվեն, այլ հարակից փաստաթղթերով, իսկ այդ հարակից փաստաթղթեր ասվածն, ըստ էության, Բաքվի կողմից այն ճնումներն են, որոնցով Բաքուն հասնելու է Հայաստանից տարածքային պահանջներ ներկայացնելուն կամ արդեն իսկ օկուպացված տարածքների նկատմամբ իր տիտղոսը հաստատելու համար»,- նշեց Արա Պողոսյանը։

Հարցին թե արդյոք կարելի է արձանագրել, որ հայ-ռուսական հարաբերություններում սառույցը հալվում է՝ նա պատասխանեց, որ Հայաստանի իշխանությունները չունեն հստակ քաղաքականություն։ «Մենք ականատեսն ենք լողացող, ոչ կայուն, առանց ռազմավարական պլանավորման քաղաքականության, ինչը նշանակում է, որ թեպետ այս փուլում պաշտոնական Երևանը փորձում է ցույց տալ Մոսկվային, որ չկան խնդիրներ, Մոսկվան էլ իր հերթին է փորձում ցույց տալ, որ հայ -ռուսական հարաբերություններում չկան խնդիրներ, բայց խնդիրները առնվազն բարձրաձայնում են 2 իշխանությունների մոտ կանգնած շրջանակները։ Ընդ որում՝ այդ քննադատությունները բավական կոշտ են, ինչը նշանակում է, որ մենք գործ ունենք բոլորովին այլ պրոցեսների հետ»,- նշեց մեր զրուցակիցը։

Ինչ վերաբերում է հարցին, թե որքանով է հավանական, որ Փաշինյան-Ալիև հաջորդ հանդիպումը տեղի կունենա Մոսկվայում՝ նա ընդգծեց, որ ՀՀ իշխանությունները այլևս հասկանում են, որ մոսկովյան հարթակն իրենց համար այլևս չի կարող նպաստավոր լինել և ամեն ինչ անելու են, որպեսզի այսպես կոչված՝ խաղաղության համաձայնագիրը ստորագրվի առնվազն արևմտյան որևէ հարթակում։

«Այդ ուղղությամբ հրապարակային և ոչ հրապարակային աշխատանք կատարվում է հայկական կողմից և անկախ նրանից, թե հրապարակային քաղաքականության մեջ ինչպիսի շեշտադրումներ կլինեն՝ մենք տեսնում ենք, որ գործընթացները վկայում են, որ հատկապես Հայաստանի իշխանությունների համար մնում է առաջնահերթություն արևմտյան հարթակում խաղաղության պայմանագիր ստորագրելը։

Կարծում եմ՝ երաշխավորված չէ, որ հաջորդ հանդիպումը կլինի Մոսկվայում, սակայն միաժամանակ չի կարելի դա բացառել։ Այստեղ խնդիրը է նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության վերջին կետն է, որը Հայաստանի իշխանություններն ամեն բան անում են, որպեսզի համոզեն, որ դա չի կարող իրականություն լինել։ Խոսքը Հայաստանի տարածքով անցնող ճանապարհի մասին է, որը պետք է վերահսկվի Ռուսաստանի Դաշնության սահմանապահ ուժերի կողմից։ Ռուսաստանը, բանկանաբար, ամեն ինչ անելու է, որ դա տեղի ունենա, քանի որ խաղաղության պայմանագրից հետո Ռուսաստանի համար միակ հենարանը Հարավային Կովկասում կարող է լինել հենց այդ ճանապարհը»,- եզրափակեց քաղաքագետը։

Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը պարզունակ դատողություն է համարում վեկտորի դեպի Մոսկվա վերադարձնելու տեսակետը:

Իրանի ԱԳՆ ղեկավարի հետ  համատեղ ասուլիսում, պատասխանելով հարցին, թե «Ռուսաստանի Դաշնության քննադատությունից» հետո ԵԱՏՄ գագաթնաժողովին ՀՀ վարչապետի մասնակցությունը դրսևորում է այն բանի, որ «ՀՀ արտաքին քաղաքականության վեկտորը, որը, կարծես թե, թեքվել էր դեպի Եվրոպա, վերադառնում է Մոսկվա», Արարատ Միրզոյանը ներողություն խնդրեց և նման դատողությունը պարզունակ անվանեց։

«Կարծում եմ, որ քաղաքականության մեջ, և մասնավորապես այս դեպքում, երբ խոսում են Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնություն հարաբերությունների մասին, պետք է հնարավորինս ուշադիր լինել ձևակերպումների նկատմամբ։ Եվ մի առաջնորդվեք պարզունակ գնահատականներով։ Դուք ասացիք, որ վերջին շրջանում Հայաստանը բարձր մակարդակով քննադատում է Ռուսաստանին։ Կարծում եմ՝ ճիշտ եմ մեջբերել. Խնդրեմ օրինակներ բերել, երբ Հայաստանը բարձր մակարդակով քննադատում է Ռուսաստանին։ Այլ հարց է՝ տարբեր խնդիրների մասին ենք խոսել»,- նշեց նախարարը։

Որպես օրինակ նա նշել է հեռուստաալիքներում հնչող քննադատությունը. «Բայց այն հայտարարությունը, թե ՀՀ-ն ամենաբարձր մակարդակով քննադատում է Ռուսաստանին, իրականությանը չի համապատասխանում, համենայնդեպս, իմ հիշողության մեջ նման բնութագրմանը համապատասխան դրվագներ չկան:

Սա չի նշանակում, և մենք երբեք չենք թաքցրել, որ եղել են մի շարք խնդիրներ, որոնց մասին մենք խոսել ենք, և դրանք վերաբերել են առաջին հերթին երկկողմ հարաբերություններին, իսկ ՀԱՊԿ շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության ակնկալիքներին, դրանց իրականացմանը կամ չկատարմանը։ Դրանք եղել են, երբ խախտվել են ՀՀ սահմանները, ՀՀ սուվերեն տարածքը հայտնվել է օկուպացիայի տակ, իսկ ԼՂ-ում եղել են խաղաղապահների գործողություններ կամ անգործության դեպքեր, և շատ այլ դեպքեր, ինչ-որ տնտեսական խնդիրներ։ Եղե՞լ են խնդիրներ, ակնկալիքներ ՀԱՊԿ-ից։ Այո, եղել են: Հարցը բարձրացվեց դրանց չկատարման պատճառով։ Այո, բարձրացվեց:

Մի քանի տարի առաջ մենք խոսում էինք ՀԱՊԿ արդյունավետության բարձրացման մասին։ Ելնելով դրանից՝ մենք պահպանեցինք մեր մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ում այն ​​մակարդակի վրա, որը համարժեք էր համարվում այն ​​ժամանակ ՀԱՊԿ-ում ընթացող գործընթացներին կամ հենց ՀԱՊԿ գործունեությանը»,- ասաց Միրզոյանը։ Միաժամանակ նա հիշեցրել է, որ կազմակերպության անդամները պարտավոր են պաշտպանել միմյանց սահմանները։ «Մեր սահմանները խախտվեցին, և մենք տեսանք, որ կազմակերպությունը չշտապեց պաշտպանել այդ սահմանները։ Սա կարճ ասած, թեև խնդիրը շատ ավելի բարդ է»։

ԵԱՏՄ գագաթնաժողովին մասնակցելու վերաբերյալ նախարարը նշել է. «Չեմ կարծում, որ դուք երբևէ լսել եք ԵԱՏՄ-ից ակնկալիքները չկատարելու նույն աստիճանի մասին, ինչ ՀԱՊԿ-ից, որի մասին հենց նոր խոսեցի։ Կարծում եմ, որ Հայաստանի պարագայում ԵԱՏՄ-ն շարունակում է արդյունավետ գործել. Թեեւ ձեւակերպումները կարող են պայմանական լինել, այստեղ էլ խնդիրներ կան, բայց ՀԱՊԿ-ի դեպքի նման ձեւակերպումներ չեք գտնի»։

Ընդհանրապես, հարցի նման ձեւակերպումը նախարարը համարեց պարզունակ, իսկ հարցի կարճ պատասխանը՝ ոչ։

Այս շաբաթվա լուսաբանումը դաս է բոլոր նրանց համար, ովքեր միամտաբար հավատում են այն ամենին, ինչ լսում կամ կարդում են, իսկ հետո չհիմնավորված պատմությունները փոխանցում ուրիշներին: Այսպիսով, նրանք իրականում օգնում են տարածել կեղծ լուրերը: Երբ ինչ-որ մեկը ձեզ «լուր» է հայտնում, դուք միշտ պետք է հարցնեք՝ «Ո՞րն է Ձեր աղբյուրը»: Երբ պատասխանը հետևյալն է՝ «Ես դա լսել եմ ուրիշներից», անմիջապես մերժեք այն, ինչ ասել են ձեզ: Շատ կարևոր է ստուգել դրանք, որպեսզի անհիմն լուրեր չտարածեք ուրիշների շրջանում:

Մեզանից նրանք, ովքեր զբաղվում են լրատվական գործունեությամբ, ավելի մեծ պատասխանատվություն են կրում աչալուրջ լինելու համար, քանի որ եթե մենք չվերստուգենք այն, ինչ մեզ հաղորդվել է, ապա մեղավոր կլինենք հազարավոր ընթերցողների կամ հեռուստադիտողների շրջանում կեղծ լուրեր տարածելու համար։

Ահա լուրերից մի օրինակ, որի մասին լսել ենք վերջերս: Հայաստանում մահացած 57-ամյա պրոդյուսեր Արմեն Գրիգորյանին անցյալ շաբաթ դատավորը մեղավոր ճանաչեց՝ նրա մահից մեկ տարի 5 ամիս անց։ Լսած չլինելով, որ մահացած մարդուն հնարավոր է դատել և դատապարտել, ես հետաքրքրվեցի՝ արդյոք իսկապես նման բան է եղել։

Քանի որ ես երկար տարիների փորձ ունեմ լսելու ամենատարբեր անհիմն տեղեկություններ, անմիջապես կապ հաստատեցի հանգուցյալ ամբաստանյալի հայաստանյան փաստաբանի՝ Ռուբեն Մելիքյանի հետ, որը բարյացակամորեն բացատրեց այս տարօրինակ պատմության հանգամանքները։ 

Արմեն Գրիգորյանը, 2022 թվականի մայիսին խորհրդարանական ընտրություններից քիչ առաջ, Հայաստանում իշխանությունների դեմ բողոքի ցույցի ժամանակ լրագրողին ասաց, որ որ նա հավատարիմ է մնացել իր ավելի վաղ՝ 2021 թվականի ապրիլին արած նախկին հայտարարությանը, որ երկրի որոշ հատվածներում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմնակիցների կեսը  թուրքական արյուն ունի։ Բնականաբար, սա նսեմացնող արտահայտություն էր, բայց եթե երկիրն իսկապես ժողովրդավարական է, ապա քաղաքացիներն իրավունք ունեն օգտագործել տհաճ, նույնիսկ վիրավորական բառեր։ Այդուհանդերձ, Գրիգորյանը ոչ մի սպառնալիք չէր արել, ինչը կհակասեր օրենքին։

2022 թվականի մայիսին վարչախմբի խիստ քննադատ Գրիգորյանը ձերբակալվեց և բանտարկվեց այն հայտարարության համար, որն արել էր ձերբակալությունից մեկ տարի առաջ։ Նրան մեղադրանք առաջադրվեց «ազգամիջյան թշնամանք հրահրելու» համար։ Անցյալում նման մեղադրանքի մեջ մեղադրվողները վիրավորական կամ նվաստացուցիչ մեկնաբանություններ էին արել Հայաստանում ապրող այլ էթնիկ խմբերի մասին։ Սակայն նախկինում ոչ մի հայի մեղադրանք չի առաջադրվել թշնամանք հրահրելու համար՝ հայրենակիցների հասցեին նման արտահայտություններ անելուց հետո: Օրինակ՝ արցախցի փախստականների հասցեին վիրավորական արտահայտություններ հնչեցրած Փաշինյանի կողմնակիցներին մեղադրանք չի առաջադրվել թշնամանք հրահրելու համար։

Կալանավորումից երկու ամիս անց՝ 2022 թվականի հուլիսի 15-ին, Գրիգորյանը բանտից բերվեց դատարան՝ դատվելու համար։ Ցավոք սրտի, դատավարության ընթացքում նա կորցրեց գիտակցությունը և մահացավ դատարանի դահլիճում ուղեղի անևրիզմից կամ կաթվածից:

Հայաստանում, երբ ամբաստանյալը մահանում է, նրա դատավարությունը դադարեցվում է։ Սակայն այս դեպքում, ըստ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության, ամբաստանյալի ընտանիքն իրավունք ունի պահանջել, որ դատավարությունը շարունակվի մինչև դատավճռի կայացումը։ Գրիգորյանի փաստաբանը բացատրեց, որ նրա ընտանիքը ցանկանում էր տեսնել նրա արդարացումը, թեև անմեղության կանխավարկածով (անմեղ է, մինչև նրա մեղավորությունն ապացուցվելը) նա պարզապես մեղադրվել է, բայց չի դատապարտվել նախքան մահանալը։ Ընտանիքը պնդել է, որ Գրիգորյանի անունը մաքրվի, քանի որ նրանք կարծում են, որ նա երբեք չպետք է ձերբակալվեր, մեղադրվեր և բանտարկվեր։

Փաստաբանն ինձ ասաց, որ դատավարության ընթացքում՝ Գրիգորյանի մահից հետո, կառավարության վկան դատարանում ցուցմունք է տվել, որ նա չի գրել այն ցուցմունքը, որը դատարան է ներկայացվել իր անունով։ Վկան ասաց, որ քննիչն է գրել ցուցմունքը և ասել իրեն, որ նա ստորագրի։

Նաև դատարանում ցուցմունք տված կառավարության փորձագետը խոստովանեց, որ Գրիգորյանի խոսքերը չէին կարող համարվել միջէթնիկ թշնամանքի հրահրում, որը նշանակում է այլ էթնիկ խմբի անդամների թիրախավորում։ Գրիգորյանը վիրավորական խոսքերն օգտագործել էր միայն իր հայրենակիցների՝ իր էթնիկ խմբի անդամների հասցեին։

Այնուամենայնիվ, անցյալ շաբաթ, Գրիգորյանի մահից մեկ տարի հինգ ամիս անց, դատավորը նրան մեղավոր ճանաչեց նրա դեմ ներկայացված մեղադրանքի համար։ Նրա փաստաբանն ինձ ասաց, որ գրավոր դատավճիռը ստանալուց հետո ընտանիքը մեկ ամիս ժամանակ ունի վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու համար, ինչն էլ նրանք մտադիր են անել։ Եթե նրանք պարտվեն վերաքննիչ դատարանում, ապա կդիմեն Վճռաբեկ դատարան, որը լսում է վերաքննիչ դատարանների որոշումների դեմ բողոքները: Եթե նրանք այնտեղ էլ ձախողվեն, ապա դիմելու են Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան։

Ուսումնասիրելով, թե ինչպես են Հայաստանում դատավարություն անցկացրել և մահացած մարդուն մեղավոր ճանաչել, ես ուզում էի իմանալ, թե արդյոք նման դատավարություններ եղել են այլ երկրներում։ Զարմանալիորեն, ես գտա մի քանի դեպքեր հին և նորագույն պատմության մեջ, երբ այլ երկրներում դատավարություններ են անցկացրել մեղադրյալների նկատմամբ նրանց մահից հետո և հետմահու մեղավոր ճանաչել նրանց:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

www.TheCaliforniaCourier.com

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի 

Երկու ֆրանսիացի դիվանագետներ վտարվել են Ադրբեջանից։ Այս լուրը և իբր թե առկա Ադրբեջան-Ֆրանսիա լարվածությունը ոչ մի էական բան չի նշանակում․ գրում է թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյանը։

Մեր տարածաշրջանում Արևմուտքի և մասնավորապես ԵՄ ու Ֆրանսիայի համար Ադրբեջանն ավելի կարևոր է, քան Հայաստանը։ Սա է պատճառը, որ Ֆրանսիան Ադրբեջանին է վաճառում երկակի նշանակության ապրանքներ, որոնք Ադրբեջանն օգտագործում է ռազմական նշանակությամբ։ Օրինակ՝ 2022 թ. միայն պաշտոնական տվյալներով Ֆրանսիան Ադրբեջանին է վաճառել ավելի քան 155 միլիոն դոլարի մթերք, որոնք օգտագործվել են ռազմական ուղղաթիռների համար։

Դե իսկ մեզ՝ միայն գեղեցիկ խոսքեր և մի քանի հատ վիլիս։

Արցախի Հանրապետության ներկայացուցչության շենքում Արցախի քաղաքական ուժերն այսօր, ի թիվս այլ հարցերի, քննարկել են նաև Արցախի Հանրապետությունը լուծարելու մասին Սամվել Շահրամանյանի սեպտեմբերի 28-ին հրապարակված հրամանագիրը չեղարկելու հարցը։ Այս մասին գրել է քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահանազարյանը.

«Քննարկմանը մասնակցած մի քանի գործիչների կողմից ինձ հայտնած տեղեկություններից հասկանում եմ, որ Արցախի իշխանությունների համարձակությունը դեռևս չի բավականացնում անտեսել Ալիևի ու Փաշինյանի սպառնալիքները և հայտարարել չարաբաստիկ հրամանագրի չեղարկման մասին։ Նրանք հիմա էլ փորձում են ժամանակ ձգել և բողոքարկել այդ հրամանագիրը Արցախի Բարձրագույն դատարանում։

Անկեղծ ասած՝ տարօրինակ առաջարկ է, որը հակասում է Արցախի իշխանությունների նախորդ բոլոր խոսքերին։ Մի կողմից նրանք պնդում էին, թե սեպտեմբերի 28-ին հրապարակված հրամանագիրը իրավական ոչ մի ուժ չունի, մյուս կողմից՝ ուզում են այն տեղափոխել հենց իրավական դաշտ։

Սրա հետ միասին պետք է նշեմ, որ այսօր տեղի ունեցած քննարկման մասնակիցներից շատերը կողմ են եղել, որպեսզի սեպտեմբերի 28-ին հրապարակված հրամանագիրը չեղարկելու և այն հանրայնացնելու որոշում կայացվի։ Համենայն դեպս, դրան դեմ խիստ արտահայտվողներ գրեթե չեն եղել։ Սա արդեն լավ լուր է։ Այս պահի դրությամբ կարող եմ ասել, որ Արցախի իշխանությունները շարունակում են իրենց առջև ծառացած խնդրի լուծումների փնտրտուքը։ Ես էլ շարունակում եմ լավատես լինել, որ այնուամենայնիվ նրան կընդունեն իմ կարծիքով միակ ճիշտ որոշումը և կհայտարարեն սեպտեմբերի 28-ին հրապարակված հրամանագրի չեղարկման մասին։

Հ.Գ. Լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին հորդորում եմ կապ հաստատել Արցախի քաղաքական կուսակցությունների և էլիտաների ներկայացուցիչների հետ ու փորձել ճշտել քննարկվող հարցի վերաբերյալ նրանց դիրքորոշումը։ Սա համազգային նշանակության հարց է, որը չի կարող մնալ փակ դռների ետևում։ Բոլորի կարծիքները պետք է հանրայնացվեն և բոլորը պետք է հետագայում պատասխանատու լինեն իրենց որոշման համար»։

Հայաստանի իշխանությունները սարսափելի բարոյահոգեբանական ճնշում են գործադրում Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանի վրա՝ պահանջելով չչեղարկել Արցախի Հանրապետության լուծարման հրամանագիրը կամ հանդես չգալ նմանաբովանդակ որևիցե հայտարարությամբ։ Այս մասին հայտնում են 24News-ի աղբյուրները։

Ըստ մեր ունեցած տեղեկությունների, Շահրամանյանին ուղիղ տեքստով ասվում է, որ եթե Արցախի Հանրապետության պետական ինստիտուտները հունվարի մեկից պահպանվեն, ապա դա հնարավորություն է տալու Ադրբեջանին սկսել նոր ռազմական գործողություններ, իսկ դրա ամբողջ պատասխանատվությունը դրվելու է հենց Արցախի՝ Հայաստանում գտնվող իշխանությունների ու, մասնավորապես, Շահրամանյանի վրա։

Ըստ էության, Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանը կանգնած է ծանր երկընտրանքի առջև՝ հայտարարել պահպանել Արցախի պետական ինստիտուտներն ու դրանով սերունդների համար թողնել Արցախի վերադարձի համար իրավունք ու պայքարի հարթակ, բայց դրա հետ մեկտեղ վերցնել հետագա ամբողջ գործողությունների պատասխանատվությունը, իշխանության հալածանքների ենթարկվել, ինչպես նաև մեղադրվել Ադրբեջանի հետ հետագա հնարավոր ռազմական գործողությունների «հրձիգ» հանդիսանալու մեջ, թե լուծարել դրանք ու մնալ պատմության մեջ իբրև հայրենիքի «գերեզմանափոր»։

Այս ճնշմանը գումարվում է նաև Բաքվի բանտերում գտնվող Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության ճակատագրի հարցը, Արայիկ Հարությունյանը, Բակո Սահակյանը, Արկադի Ղուկասյանը, Լևոն Մնացականյանը, Ռուբեն Վարդանյանը, Դավիթ Բաբայանն ու Դավիթ Մանուկյանը այնտեղ պատանդ են, ու Շահրամանյանին անընդհատ ասում են, թե իր ընկերների ապագան նույնպես կախված է իր որոշումից։

Ըստ մեր տեղեկությունների, Արցախի նախագահը, այնուամենայնիվ, հակված է վերցնել իր վրա այդ պատասխանատվությունն ու պահել Արցախի պետական ինստիտուտները՝ հետագա պայքարի հարթակը պահելով։

Մարտունու շրջանի Մյուրիշեն գյուղի կանանց ու երեխաներին սեպտեմբերի 19-ի լույս 20-ի գիշերը մեծ դժվարությամբ տարհանել են հարևան Կաղարծի։ Արցախի վրա հարձակումից ժամեր անց ադրբեջանական ստորաբաժանումները փակել էին գյուղից Ստեփանակերտ տանող մայրուղին։ Հարևան Կաղարծի գյուղացիները հասել են անտառների միջով անցնող նեղլիկ կածանով։

«Սև օրվա համար մի քիչ վառելիք էի պահել։ Որ ադրբեջանցիները հարձակվեցին, էդ վառելիքը բաժանեցի գյուղացիներին ու ասացի՝ մութն ընկնելուց հետո շարժվեն դեպի Կաղարծի։ Քանի դեռ լույս էր, տարհանել կանանց ու երեխաներին անհնար էր, անդադար հրետակոծում էին, շատ վտանգավոր էր։ Գիշերը 10 րոպեն մեկ մի մեքենա էր շարժվում մեր կողմից դեպի Կաղարծի։ Իսկ տղամարդիկ մինչև վերջ՝ ամսի 21-ը պաշտպանել են գյուղը»,-«Փաստինֆո» -ին պատմում է Մյուրիշենի գյուղապետ Բորիկ Մեջլումյանը։

Սեպտեմբերի 20-ին՝ ռազմական գործողությունների դադարից հետո, ադրբեջանական ահաբեկչական ստորաբաժանումները փորձել են մտնել գյուղ, բայց մերոնք թույլ չեն տվել․ տղաները դեռ դիրքերում էին։

«Գյուղից դուրս եկող ճանապարհները թշնամին արդեն փակել էր։ Ադրբեջանական հատուկ ջոկատայինները մեր գյուղի ու Հարավի արանքով մտել ու շրջափակման մեջ էին վերցրել Մյուրիշենն ու Ավդուռը։ Ամսի 21-ին փորձել են փակել նաև դեպի Կաղարծի տանող նեղ կածանը, որն անտառների միջով էր անցնում։ Մեր տղաներն էդտեղ էլ են «բոյ» տվել, թույլ չեն տվել, որ էդ կածանն էլ փակեն։ Թշնամին մի սպանված, մի վիրավոր է ունեցել էդ ժամանակ։ Բայց մենք արդեն ամբողջական շրջափակման մեջ էինք , կես ժամ ժամանակ են տվել, որ դուրս գանք գյուղից։ Այլընտրանք չունեինք արդեն՝ ո՛չ օգնող ուժ կար, ո՛չ զինամթերք․․․ Ջահելներն ապահովության համար անտառում դիրքավորվել են, որ կարողանանք մնացածներս դուրս գալ։ Էդպես հրաշքով դուրս ենք եկել դեպի Կաղարծի»,-հիշում է բռնի տեղահանված զրուցակիցս։

Մյուրիշենից կանայք ու երեխաները դուրս են եկել այն հույսով, որ կարճ ժամանակ անց հետ են գնալու։ Գյուղապետի խոսքով՝ ոչ մեկի մտքով չէր անցնում, որ դա վերջն է։ Ըստ այդմ՝ գրեթե ոչ ոք իր տնից ոչինչ չի վերցրել։ Շատերն ագամ փաստաթղթեր ու հագնելու շոր չեն հասցրել վերցնել։

«Ինքս տուն չեն կարողացել մտնել, որ գոնե մի շոր վերցնեմ։ Ու ինձ պես շատերն էին։ Ահագին անասուններ, մեքենաներ մնացել են գյուղում։ Մենակ երեք խոզի ֆերմա կար, խոշոր եղջերավոր անասուններ ունեինք, բեռնատարներ, գյուղտեխնիկա․․․ Ամբողջը մնացել է գյուղում։ Ահագին մանր եղջերավոր անասուններ էլ հենց առաջին օրը՝ սեպտեմբերի 19-ին են ադրբեջանցիները գողացել տարել։ Դրանց հատուկ ջոկատայինները մտել են, հանդում սպանել մեր հովվին՝ 65 տարեկան մարդ էր, ու հոտը տարել»,-պատմում է գյուղապետը։
Մյուրիշենի բնակիչները հիմա սփռված են Մեղրիից մինչև ՌԴ։ Մեծ մտավախություն կա, որ արտագաղթողների թիվը կտրուկ կաճի, քանի որ Հայաստանում տան վարձրավճարներն այնքան բարձր են, որ ամեն ինչ կորցրած, ախատանք չունեցող բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցներն ուղղակի չեն կարող այսպիսի պայմաններում երկար մնալ․․․

1990ա-ականներին ևս Մյուրիշենը տեղահանվել էր, բայց կարճ ժամանակով։ Գյուղապետը շեշտում է՝ այն ժամանակվա ու հիմիկվա միջև համեմատության եզր չկա․ 90-ականներին բարձր ոգի կար, իրենց օգնության հասնող Հայաստան։ Ու դրանց շնորհիվ էլ հաջողվել էր հեռացնել թշնամու կրակատերը գյուղի գլխավերևից, որտեղից անդադար կրակ էին թափում Մյուրիշենի վրա։ «Այն ժամանակ տեղ ու դադար չէին տալիս, մի կանգուն տուն չէր մնացել գյուղում, բայց որ ազատագրեցինք հարակից բնակավայրերն ու բարձունքները, արդեն ժողովուրդը հանգիստ կարողացավ ապրել, արարել։ Անգամ 2020թ․ 44-օրյա պատերազմից հետո մարդիկ չէին հանձնվում․ ֆերմաներ էին դրել, ոտքի էին կանգնում, բայց էս վերջինը՝ 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ի պատերազմն աննախադեպ էր»,-ասում է Մյուրիշենի գյուղապետ Բորիկ Մեջլումյանը։