ՀՀ Վարչապետին տրվելիք հարցերը բազմաթիվ են, ինչքան էլ նա հանգիստ պատասխանում է, գրեթե բան չավելացնելով արդեն ասվածին, դրանք գնալով ավելի ու ավելի առարկայական են դառնում, քանի որ կառավարության ղեկավարի խոստացած լուծումները կամ չեն բավարարում հանրությանը, կամ` էլ ավելի են խճճում իրավիճակը, նոր հարցեր առաջացնելով.

— Պարո´ն վարչապետ, վերջին արտահերթում քվորումի բացակայության պատճառով Հանրային ծառայության մասին օրենքը չքվեարկվեց: Ըստ այդ օրենքի, 500 բարձրաստիճան պաշտոնյաներ և նրանց հետ փոխկապակցված անձինք պետք է պարտադիր հայտարարագրեին իրենց ունեցվածքը: Դուք այդտեղ միտում ե՞ք տեսնում, թե՞ դա էդպես ստացվեց քվորումի պատճառով:

— Մենք ուշադիր հետևում ենք այդ օրենսդրական նախաձեռնության հետ կապված զարգացվումներին: Հետևում ենք ինչպիսի քննարկումներ են անցկացվում հանձնաժողովներում, ինչպիսի կարծիքներ են հայտնվում, հնչում են նաև կարծիքներ, որոնք դեմ են այս օրենքի ընդունմանը` բերելով իրենց փաստարկները: Այսինքն, մենք տեսնում ենք, որ դա քաղաքական դիրքորոշում է այս օրենքի նախագծի հետ կապված:

— Միտումնավոր, թե՞

— Բնականաբար, եթե մարդիկ հայտարարում են, թե իրենք դեմ են այս օրենքի ընդունմանը, բնականաբար, դա արտահայտում է իրենց հստակ դիրքորոշումը:

— Պարո´ն վարչապետ, ըստ Ձեզ մեր երկրում հարկային բեռը բիզնեսի ո՞ր հատվածի վրա է:

— Կարևոր հանձնարարական է տրված Պետական եկամուտների կոմիտեին, որպեսզի տվյալների բազան, որն այսօր առկա է Պետեկամուտների կոմիտեում հասանելի լինի նաև ֆինանսների նախարարության համար, որը կկարողանա նաև առարկայական վերլուծություններ իրականացնել, թե ինչպես է ՀՀ-ում բաշխված հարկային բեռը` խոշոր, միջին բիզնեսի առումով: Մեր քաղաքականության հիմքում ընկած է այն սկզբունքը, որ  մենք էապես պետք է թեթևացնենք հարկային բեռը առաջին հերթին փոքր և միջին բիզնեսի համար, որովհետև մեր հասարակության շարժիչ ուժը մենք դիտարկում ենք միջին խավը և դա նպաստելու է միջին խավի ձևավորմանը:

— Ներքին սպառողների մասին է խոսքը: Վերջնական սպառողների համար չի թանկանալու: Իսկ ներմուծվող գազի գինը թանկանալու է՞, թե՞ չէ:

— Այդ հարցի պատասխանը Ձեզ նույնպես տրված է, որ բանակցությունները կավարտենք, կիմանանք:

— Պ-ն վարչապետ, Հազարամյակի մարտահրավերներ գրասենյակի տնօրենի այցի ընթացքում ինչ-որ մեզ համար անտեսանելի, լավատեսական, ինչ-որ հեռանկարային երանգներ հնչեցի՞ն,այլապես ինչու՞ էր նա եկել հասել Հայաստան:

— Այո, բավականին դրական գնահականաներ հնչեցին Յոհանեսի կողմից, որը այսօր Հազարամյակի մարտահրավերների գրասենյակի տնօրենն է Վաշինգտոնում: Շատ կարևոր այց էր դա նաև քաղաքական առումով, քանի որ դուք տեղյակ եք, որ ծրագիրը մտել է իր ավարտական փուլ և մենք մինչև այս տարվա վերջը պետք է ամբողջությամբ ավարտենք մեր աշխատանքները և շուրջ 170 մլն դոլարի աշխատանքներ պետք է հասցնենք իրենց տրամաբանական ավարտին և մեծ ծավալը դա ոռոգման համակարգին վերաբերվող աշխատանքներն են: Եվ բնականաբար, մենք նաև խոսում էինք ապագա համագործակցության վերաբերյալ և դրա համար կան հստակ չափանիշներ, պայմանավորվածություններ, թե ինչ քայլեր մենք պետք է համատեղ ձեռնարկենք, որպեսզի հաջորդ տարի կարողանանք սկսել նրանց հետ երկխոսությունը նոր ծրագրի վերաբերյալ:

— Այսինքն հույս կա՞, սպասելիքնե՞րը:

— Մեր սպասելիքները լավատեսական են:

Լուսինե Կեսոյան

Հարցը, որին  ՀՀ վարչապետը  պատասխանեց իբրև Հանրապետական կուսակցության լիդեր վերաբերվում էր ՀՀԿ-ի անդամակցությանը եվրոպայի ժողովրդական կուսակցությանը, որի համար իշխող կուսակցությունը հայտ է ներկայացրել.

— Պ-ն վարչապետ, երեկ դուք հանդիպել եք Եվրոպայի Ժողովրդական կուսակցության ղեկավարի հետ: Ես կուզեի իմանալ, ի՞նչ հայտարարի եք եկել, ինչ-որ չափորոշիչներ առաջադրվել են ձեզ, քանի որ ՀՀԿ—ն հայտ է ներկայացրել անդամակցել այս կուսակցությանը:

— Երեկ Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցության նախագահ պարոն Մարտենսի հետ մենք հնարավորություն ունեցանք մեր մեսիջները Ձեզ համար պատրաստված ուղղել զանգվածային լրատվական միջոցներին և մեր քաղաքացիներին: Այդ մեսիջը հետևյալն էր` որ Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցության ղեկավարը դրական է գնահատում այն ծրագրերը և ռեֆորմները, որը իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը և թվարկեց հիմնական այդ ռեֆորմները, որոնք ըստ իրենց կարևոր նշանակություն ունեն նաև Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցության սկզբունքների տեսակետից և նա դրական  այդ միտումները տեսնելով հայտարարեց, որ նրանք քննարկում են Հայաստանի Հանրապետության Հանրապետական կուսակցության հայտը` անդամակցելու Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցությանը և աշնանը կլինի մի պատվիրակություն Հայաստանում` կուսակցության կողմից գործուղված, որը մեզ հետ միասին կքննարկի բոլոր այն խնդիրները, որոնք առնչվում են այդ նախապատրաստական աշխատանքների հետ` անդամակցության վերաբերյալ, որպեսզի նաև տարվա վերջում Եվրոպայի ժողովրդական կուսակցության ընդհանուր հավաքի ժամանակ այս հարցը ընդգրկվի օրակարգում:

Լուսինե Կեսոյան

Երեկվա հարցազրույցում նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը շատ հստակ ասաց, որ իր կառավարման շրջանը շատ ավելի արդյունավետ էր պետության տնտեսության կառավարման առումով: Տնտեսության վիճակի թիվ մեկ պատասխանատու վարչապետը վատ չի՞ զգում արդյոք նման գնահատականներից, երբ բացեիբաց ասում են, որ վատ եք աշխատում, որ ժողովրդի մասին չեք մտածում, որ գնալով ժողովրդի վիճակը վատանում է:

Վարչապետը այս հարցին պատասխանեց բացառիկ հավասարակշռված, անգամ հոնքը չշարժեց և հասկացվեց, որ վարչապետի համար միևնույն է, թե ով ինչ կասի իր կառավարման մասին, կամ ինչ գնահատական կտա:

— Պ—ն վարչապետ, երեկ Ռոբերտ Քոչարյանն իր հարցազրույցում ասել է, որ իրեն չեն մոռանում, քանի որ իր կառավարման շրջանը որակապես շատ ավելի լավն էր և մարդիկ համեմատություն են անում և տեսնում, որ կյանքի մակարդակը զգալի անկում է ապրել: Դա ուղղված էր Ձեզ` այսինքն վարչապետին` որպես վատ կառավարողի, թե՞ իր փոխանորդին` կոնկրետ նախագահին: Եվ համամի՞տ եք, որ ճգնաժամը չի ազդել այսօրվա սոցիալական վատ վիճակի վրա: Դրա պատճառը օբյեկտի՞վ, թե՞ սուբյեկտիվ գործոններն են:

— Դրա համար ես ձեռնպահ կմնամ մեկնաբանություններից:

— Դու՞ք ինչպես կմեկնաբանեք:

— Իմ պատասխանը հստակ էր` ես ձեռնպահ կմնամ մեկնաբանություններից: Ուզու՞մ եք երրորդ անգամ կրկնեմ:

— Պարոն վարչապե´տ, Ռոբերտ Քոչարյանը նաև ասել էր, որ Մարտի 1-ի պատասխանատովւթյունը կրում է ոչ միայն ինքը, այլև այդ ժամանակվա գործող վարչապետը և Ազգային ժողովը: Դուք դա՞ ինչպես եք գնահատում:

— Ես հատուկ Ձեզ համար երրորդ անգամ կրկնում եմ` ես ձեռնպահ եմ մնում մեկնաբանություններից:

— Պարո´ն վարչապետ, ձեռնպահ եք մնում, որովհետև Ռոբերտ Քոչարյանը վտանգավո՞ր անձնավորություն է, որովհետև սովորաբար խուսափում են նրա ասածները մեկնաբանելուց, որովհետև Դու՞ք էլ եք զգուշանում Քոչարյանից:

— Ասեմ Ձեզ  սիրելիներս, հանգիստ, ես ասեցի, որ ես ձեռնպահ եմ մնում մեկնաբանություններից, որովհետև դուք յուրովի եք ներկայացնում հանրապետության երկրորդ նախագահի հայտարարությունը: Չորրորդ անգամ եմ ասում` ես ձեռնպահ եմ մնում մեկնաբանություններից: Իրավունք ունե՞մ, խի՞ եք բռնանում իմ իրավունքների վրա:

Այսօր Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը փորձեց պատասխանել մի շարք հարցերի, որոնք հուզում են և, ընդիմությանը և, իշխանությանը.

— Պարո´ն Սարգսյան, կարող եք ասել` ընդդիմության ներկայացուցիչները մինչև մայիսի 28-ը ազատ կարձակվե՞ն, թե՞ ոչ, քանի որ Սերժ Սարգսյանը հանձնարարական էր տվել ձեր կաբինետի արդարադատության նախարարին` առաջարկներ անել: Համաներում հնարավո՞ր է:

— Չեմ կարող ասել:

— Իսկ իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսությանն ընդհանրապես ինչպե՞ս եք վերաբերվում:

— Ես կարծում եմ, որ ընդդիմության հետ երկխոսությունը եղել է մշտապես և եղել է հրապարակային: Ես դրան վերաբերվում եմ շատ դրական: Ավելին, 3 տարի անընդմեջ մենք հայտարարել ենք դրա մասին, որ այդ երկխոսությունը խիստ անհրաժեշտ է, մենք հրավիրել ենք ընդդիմությանը համագործակցության, մասնավորապես հիշում եք` մենք ձևավորում էինք կառույցներ, որտեղ ընդդիմության մասնակցությունը մեր կարծիքով խիստ անհրաժեշտ է, մասնավորապես, հակակոռուպցիոն հանձնաժողովի մոնիթորինգի խմբում, որպեսզի ընդդիմությունը հնարավորություն ունենա մոնիթորինգի ենթարկել այն միջոցառումները, որ պետությունը ծրագրավորում է, հաստատում է և իրականացնում է: Եվ այդ տեսակետից մենք մշտապես եղել ենք բաց և մեր երկխոսությունը եղել է հրապարակային, Դուք էլ հնարավորություն եք ունեցել հետևել այդ երկխոսությանը:

— Բայց Ձեր հրաժարակա՞նն են պահանջում, պարո´ն Սարգսյան, Դուք դրական եք դրան վերաբերվու՞մ:

— Բայց Դուք աշխարհում գիտե՞ք մի ընդդիմություն, որը չպահանջի իշխանությունների հրաժարականը, չձգտի դրան:

— Չէ, բայց այնուամենայնիվ, Դուք պատրա՞ստ եք հեռանալ:

— Համարում եմ, որ դա շատ դրական է:

— Որ Դուք հեռանա՞ք` դա է՞ դրական:

— Որ օպոզիցիան այդ հնարավորությունը ունի` իր կարծիքը հայտնել և դուք էլ հնարավորություն ունեք զանգվածային լրատվական միջոցների շնորհիվ ընդդիմության ձայնը հասցնել մեր քաղաքացիներին: Դա շատ նորմալ եմ համարում և հորդորում եմ Ձեզ, որ Դուք հանգիստ ընդունեք նման գաղափարները, որովհետև դա քաղաքակիրթ երկրներին բնորոշ պայքարի ձև է:

— Նախորդ անգամ դուք Անդրանիկ Մարգարյանի օրինակը բերեցիք, արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Դուք վճռական եք ցմահ վարչապետություն ստանձնելու:

— Ձեր հարցը իր մեջ վատ երանգներ ա պարունակում:

— Պ-ն վարչապետ, ընդդիմության և իշխանության երկխոսության արդյունքը արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրոթյուններն են լինելու: Մեր երկրում հնարավոր համարու՞մ եք արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ և քանի որ Դուք հանրապետականի ներկայացուցիչ եք, իշխանությունը պատրաստվու՞մ է արտահերթ ընտրությունների:

— Մենք շատ ընդգծված հարգալից վերաբերմունք ենք դրսևորում ընդդիմության ցանկացած առաջարկի, հայտարարության վերաբերյալ, որովհետև դա իրենց իրավունքն է և դա իրենք ներկայացնում են քաղաքական պայքարի կանոնների ներքո: Ես դա իրատեսական չեմ համարում և իշխանությունները չեն պատրաստվում արտահերթ ընտրությունների, որովհետև դրա համար չկան հիմքեր:

Լուսինե Կեսոյան

Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի երեկվա հարցազրույցից հետո ոմանք կարծիք հայտնեցին, որ դա կարող է լինել նրա վերադարձի քաղաքական հայտը: ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանն անգամ չբացառեց, որ Քոչարյանը քաղաքական ակտիվություն ցուցաբերի 2013 թ.-ի նախագահական ընտրություններին:

Քոչարյանը գուցե իսկապես տենչում է Բաղրամյան 26 վերադառնալու մասին ու գուցե նաև դրանով է պայմանավորված պարբերական դարձած նրա հրապարակային ակտիվությունը:

Երկրորդ նախագահի հնարավոր վերադարձի օգտին է խոսում նաև այն հանգամանքը, որ Սերժ Սարգսյանը չի բարեփոխել ժառանգություն ստացած համակարգը, որում գերիշխում են հակադրության ոգին, Քոչարյանի կադրերը: Պատահական չէ, որ հաճախ իշխանության միջանցքներում խոսում են «թույլ» Սարգսյանից` հիշելով «ուժեղ» Քոչարյանի «երանելի» ժամանակները:

Բայց այսքանը բավարար չէ, որպեսզի իրականություն դառնան Քոչարյանի ամբիցիաները:

Գրեթե վստահ եմ, որ նա իշխանություն, անգամ` քաղաքականություն վերադառնալու շանսեր չունի:

Այս վստահությունն ամրապնդվում է հատկապես այս օրերին, երբ իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսության ծիլեր են երևում: Մրցակցային միջավայրում Քոչարյանն անելիք չունի, որովհետև նա անտագոնիզմի խորհրդանիշ է: Նրա անունն ասոցացվում է Հոկտեմբերի 27-ի, Մարտի 1-ի ոճրագործությունների հետ:

Պակաս կարևոր չէ նաև հասարակական կարծիքը: Երկրորդ նախագահը, թերևս, հասարակության կողմից ամենամերժված գործիչն է: Պատահական չէ, որ նույնիսկ այսօրվա ընդդիմությունը քննադատության հիմնական թիրախ դարձնում է ոչ թե Սերժ Սարգսյանին, այլ` հենց Ռոբերտ Քոչարյանին: Այդպիսին է հասարակական պահանջարկը:

Եվ վերջապես կա մի կարևոր հանգամանք, որը կաշկանդում է Քոչարյանին:

Նրա ու իր շրջապատի քաղաքական, բիզնես անվտանգությունը քիչ թե շատ երաշավորված կարող է լինել հենց այս իշխանության օրոք, նրան անվտանգության, անձեռնմխելիության երաշխիքներ կարող է տալ միայն գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանը:

Քոչարյանը սա շատ լավ հասկանում է, հասկանում է նաև, որ իր ամբիցիաների առաջին թիրախը, կամա թե ակամա, դառնալու է հենց գործող նախագահը: Իսկ ո՞րն է երաշխիքը, որ գործողների հեռացման ֆոնին` հենց ինքն է վերադառնալու իշխանության, այն էլ այն պարագայում, երբ մեր քաղաքական համակարգի որոշիչ կենտրոններից մեկը` հրապարակը, նրա անունը լսել չի ուզում, կամ էլ` միանգամայն այլ կարգավիճակում է պատկերացնում նախկին նախագահին:

Ամբողջ աշխարհում հիմա ընթանում է բռնապետներին, ավտորիտարներին մերժելու շարժում: Ավտորիտար հակումներ ունեցող և դրանք չթաքցնող Քոչարյանը դա շատ լավ հասկանում է, և հույս կա, որ այս անգամ իրատես կլինի ու կհամակերպվի «երիտասարդ թոշակառուի» կարգավիճակին: Մանավանդ որ` այդ կարգավիճակն ամենաանվտանգն է նրա համար:

«Օրինաց երկիր» կուսակցությունը, պարզվում է, ուզում է ոչ միայն «օրենքի երկիր» կառուցել, այլև պատրաստ է ամեն ինչ անել, որ այդ երկրում տարածքային զարգացումը համաչափ ընթանա:

Կուսակցության պատգամավոր Հովհաննես Մարգարյանն այսօր Ազգային ժողովի հայտարարությունների ժամին կոչ արեց կառավարությանը` ի վերջո կատարել ՀՀ նախագահի նախընտրական ծրագրում ներառված` հանրապետության տարածքային համաչափ զարգացման ծրագրային դրույթը և ապակենտրոնացնել գործադիրի որոշ կառույցներ` դրանք մայրաքաղաքից տեղափոխելով մարզեր:

Մարգարյանը, մասնավորապես, մատնանշեց Դիլիջանը` որպես ֆինանսական գերատեսչության կենտրոնատեղի, իսկ Գյումրին` մշակույթի նախարարության նստավայր:

Գյումրեցի Մարգարյանը հատկապես կենտրոնացավ Գյումրու վրա` մի շարք փաստարկներ բերելով հօգուտ մշակույթի նախարարության տեղափոխման: Մարգարյանը թվարկեց հայ մշակույթի այն բոլոր մեծերին, որոնք ծնունդ են առել Գյումրիում:

Այն, որ Հայաստանում տարածքային համաչափ զարգացման մասին խոսել անհնար է, փաստ է. Հայաստանում շնչողը մայրաքաղաքն է, մարզերը` ծայրահեղ վատ վիճակում են և գործադիրի որոշ կառույցների տեղաբաշխումը, հնարավոր է, որ դրական արդյունք տա: Հովհաննես Մարգարյանի եռանդն ու մարզերը` հատկապես իր ծննդավայրը զարգացնելու ձգտումը գնահատելով հանդերձ, անհնար է չտեսնելու տալ այն իրողությունը, որ կուսակցության պատգամավորը խոսում է նախարարությունների մասին, որոնք դուրս են ՕԵԿ վերահսկողությունից և, չգիտես ինչու, անտեսում է ՕԵԿ քվոտայով կառավարվող կառույցները:

Ստացվում է, որ ՕԵԿ-ի հետ կապ չունեցող նախարարությունները` իրենց բոլոր աշխատողներով պետք է «աքսորվեն», իսկ ՕԵԿ-ական նախարարների ղեկավարած նախարարությունները` գյուղատնտեսությունն ու Արտակարգ իրավիճակներինը, մնան մայրաքաղաքում: Եվ դա այն դեպքում, երբ հիշյալ նախարարությունների տեղափոխման հարցում ավելի քան հիմնավոր փաստարկներ կարելի է գտնել:

Արտակարգ իրավիճակների նախարարությունը կառավարության յուրաքանչյուր նիստում հավելյալ գումարներ է ստանում պետական բյուջեից, քանի որ Արմեն Երիցյանը որոշել է իրեն տրված նախարարության համար մի ամբողջ «քաղաք» կառուցել` նախարարության տեսքով, երբ շատ ավելի տեղին կլիներ արտակարգ իրավիճակների պայմաններում աշխատելու ստիպված նախարարությանը ի սկզբանե տեղակայել «արտակարգ» պայմաններում, ասենք` Աշոցքի լեռներում կամ Սիսիանում, որտեղ նախարարության աշխատակիցները հնարավորություն կունենան «բնական պայմաններում»  մարզվելու:

Նույնը կարելի է կազմակերպել նաև գյուղատնտեսության նախարարության պարագայում: Սրա դեպքում գործը կարելի է կազմակերպել շատ ավելի հեշտ` կառույցը տեղակայելով Հայաստանի ամենահետամնաց գյուղում, ամենաանպաշտպան բնակլիմայական պայմաններում և յուրահատուկ քննություն կազմակերպել Սերգո Կարապետյանի համար. եթե նրա մեթոդներն ու աղոթքները կարողանան նախարարության նոր նստավայրում ինչ-որ բան փոխել, ուրեմն կարելի է ասել, որ «Օրինաց երկիր» կուսակցությունն իսկապես արժանավոր կադր է գործուղել այստեղ: Եվ գուցե այդ դեպքում կուսակցության անդամը իրավունք կունենա նախարարությունները տեղաբաշխել իր հայեցողությամբ:

Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը սակավախոս է, մանավանդ` պաշտոնավարումից հետո նա գրեթե միշտ խուսափում է հարցազրույցներից կամ հայտարարություններից:

Չնչին բացառություններ են լինում, երբ Քոչարյանն իր ազդեցությունը կորցնելու վտանգ է զգում: Նման դեպքերում նա միշտ գերադասում է գործ ունենալ լրատվական կոնկրետ գործակալության հետ: Հենց այդ լրատվամիջոցից էլ մենք ծանոթանում ենք երկրորդ նախագահի կարծիքներին` հնարավորություն չունենալով նրան ուղղել մեզ հուզող հարցերը:

Այսօր կրկին Ռոբերտ Քոչարյանը նույն ոճով հարցազրույց է տվել. իհարկե, խոստովանենք` այս անգամ նա իր ընդդիմախոսներին անվայելուչ բառերով չի «պատվել», նրանց չի համեմատել իր որսասիրության թիրախ հանդիսացող կենդանիների հետ: Սա արդեն առաջընթաց է:

Բայց բովանդակային առումով` երկրորդ նախագահի շեշտադրումները չեն փոխվել: Նրա քննադատության թիրախը մնում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմը, ընդ որում` այս անգամ երկրորդ նախագահը հնչեցրել է անգամ քրեական մեղադրանք: «Դա ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք էր, որ սպանում էին անցանկալի  ընդդիմադիրներին: …Ի դեպ, եթե ընդդիմության առաջնորդը տանը նստելու փոխարեն փորձեր սանձել հենց իր կողմից գրգռած ամբոխին, ապա, վստահ եմ, հնարավոր կլիներ խուսափել զոհերից»,-ասում է Քոչարյանը: Միայն մի բան է անհասկանալի. եթե ՀՀՇ պաշտոնավարման տարիներին եղել են անցանկալի ընդդիմադիրներին վերացնելու դեպքեր, ինչու՞ ժամանակին Քոչարյանը դրանց չի անդրադարձել, երբ հանրապետության ամենազոր ղեկավար էր, ուներ անսահմանափակ ազդեցություն իրավապահ մարմինների վրա: Կա երեք վարկած. կամ նա հումանիստ է եղել, կամ` իր նշած հանցագործությունների մեղսակից, կամ էլ` հիմա զրպարտում է:

Ռոբերտ Քոչարյանը տողատակով «հարվածներ» է հասցնում նաև գործող նախագահին: «Ակնհայտ է, որ վերջին տարիներին մարդկանց կյանքի մակարդակը զգալի անկում է ապրել, ու անկախ այդ անկման օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ գործոններից, մարդիկ այսօր հակված են համեմատություններ անել: Եվ որքան շատ են հասարակ մարդիկ համեմատում, այնքան ավելի ջանասիրաբար են փորձում վարկաբեկել ինձ վարձու ընդդիմախոսները: Ցավոք, այդպիսին է այսօրվա ներքին գործընթացների տրամաբանությունը, որը շատ փոքր կախում ունի իմ ակտիվության աստիճանից: Վստահ եմ, ժողովուրդն այնքան միամիտ չէ, որ չհասկանա այս ամենը»,- ասում է նա` փորձելով շեշտել իր պաշտոնավարման որակական առավելությունն այսօրվա նկատմամբ:

Հարցազրույցի բուն իմաստն այն է, որ Քոչարյանը փորձում է իր վրայից գցել Մարտի 1-ի պատասխանատվությունը` դա դնելով Տեր-Պետրոսյանի վրա: Օրինակ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մասին ասում է. «Պարտված թեկնածուն հայտարարեց, որ հենց ինքն է ընտրված նախագահը և պատրաստվում է գրավել նախագահական պալատը»: Առաջին նախագահի նույնիսկ մոլի հակառակորդները կարող են վկայել, որ նա պալատներ գրավելու կոչեր չի արել, հակառակը` սանձել է իր այն թիմակիցներին, ովքեր ավելի վճռական գործողությունների ակնարկներ են արել:

Նույն անհամոզիչ փաստարկներով երկրորդ նախագահը փորձել է պաշտպանվել: «Կարող եմ միանշանակ ասել, որ մարտական զենքերով մարդկանց վրա կրակելու հրաման ոչ ոք չի տվել: Համենայն դեպս, ինձ դրա վերաբերյալ որևէ փաստ հայտնի չէ»,- ասել է նա, կամա թե ակամա մոռացության տալով այն փաստը, որ Փաստահավաք խումբ հրավիրված գրեթե բոլոր բարձրաստիճան սպաները պնդել են, որ իրենք ընդամենը հրաման կատարող են: Բարձրաստիճան սպաները հրաման կարող էին ստանալ մեկ կենտրոնից, ու բոլորս գիտենք, թե որն է այդ կենտրոնը:

Այս հարցի պատասխանն էլ Քոչարյանը, կարծես թե, յուրովի ունի. «Ակներև է, որ բացառությամբ ներքին զորքերի կապիտանի, մահվան բոլոր դեպքերն արձանագրվել են հանրահավաքից զգալի տարածության վրա, ճիշտ այնտեղ, որտեղ մեքենաներ էին վառում և խանութներ էին թալանում: Այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները: Ես չգիտեմ, թե վերջին երեք տարում հետաքննությունն ինչքանով է առաջ շարժվել, բայց ենթադրում եմ, որ հենց այդ հանգամանքն է, որ լրջորեն դժվարացնում է քննչական մարմինների աշխատանքը, առավել ևս, որ քաղաքի այդ մասում դիտարկման խցիկներ գրեթե չեն եղել` իրադարձությունների պատկերի հետագա վերականգման համար: Բոլոր 8 քաղաքացիական անձինք հասարակ մարդիկ էին, որոնք որևէ կերպ չէին դրսևորել իրենց քաղաքականության մեջ: Նրանցից չորսը զոհվել են հրազենային վնասվածքներից: Ո՞ւմ կարող էր պետք լինել միտումնավոր կրակ բացել նրանց վրա: Դա կամ հանգամանքների ողբերգական համադրություն էր, կամ էլ ոմանց գիտակցված գործողություն` իշխանություններին վարկաբեկելու նպատակով:
Այն հանգամանքը, որ ընդդիմության քիչ թե շատ ակնառու ներկայացուցիչներից և ոչ մեկը որևէ կերպ ֆիզիկապես չի տուժել, խոսում է այն մասին, որ ընդդիմադիր շարժման «գլխատմանն» ուղղված որևէ միտումնավոր գործողություն նույնպես չի եղել»,-ասում է նա: Մի խոսքով, նա ակնարկում է, որ ընդդիմությանը ոչնչացնելու ծրագիր չի ունեցել, բայց չի էլ համարձակվում պնդել, որ 10 մարդ զոհվել է ընդդիմության մեղքով, որովհետև «այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները»:

Այդ դեպքում` հասկանալի չէ, թե ինչո՞ւ են կալանավորվել ընդդիմության տասնյակ գործիչներ: Եթե հետևենք Քոչարյանի մտքի տրամաբանությանը, ապա դա եղել է ոչ թե քննությամբ պայմանավորված անհրաժեշտություն, այլ` քաղաքական որոշման հետևանք:  Նա խոստովանում է, որ քննությանը կոնկրետ ընդդիմությանը պատժելու հրահանգ է տրվել` ասելով. ««Մարտի 1-ի» գործով հետաքննությունը վարվում է ոչ թե արտակարգ դրության ռեժիմ մտցնելու իրավական հիմքերի, այլ մարդկային զոհերի հանգեցրած զանգվածային անկարգությունների փաստերի մասով»:

Հայտնի է, որ Քոչարյանի պաշտոնավարման մի տևական շրջան Հայաստանն, ըստ էության, զրկված էր ընդդիմությունից: Արդ, Քոչարյանի այսօրվա հարցազրույցի վերջին հատվածը վերաբերում է ոչ այնքան այսօրվան կամ ապագային, այլ` նման է սեփական կառավարմանը տրված ինքնախոստովանական ճառի: «…Եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի իմիտացիայի չափանիշներին (համապատասխան պարգևատրման դիմաց), ապա դա, թերևս, ընտրողների թիկունքում կատարվող գործարք է: Դա, ի դեպ, ուղիղ ճանապարհ է դեպի լճացում և կոռուպցիայի աճ, քանի որ ընդդիմությունն անմիջապես դադարում է կատարել իր հիմնական առաքելությունը, դրդել իշխանություններին ավելի լավ աշխատել և զսպել ախորժակը: Այդ գործարքի գինը ժողովուրդն է վճարելու` իր առանց այդ էլ սակավ միջոցներից»,- ասում է նա` առավել, քան որևէ մեկը, ճշգրտորեն բնորոշելով իր կառավարման հետևանքը: Ինչպես ասում են` մեկնաբանություններն ավելորդ են:

Առավոտյան երևան եկած հարցազրույցին, որտեղ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը որոշ բաներ է պարզաբանել, օրվա ընթացքում պատգամավորներից որևէ մեկը չցանկանկացավ արձագանքել: Որպես կանոն, նախկին նախագահների հայտարարություններն անարձագանք չեն մնում, սակայն դրանց արձագանքման համար պատասխանի մշակման ու համապատասխան հրահանգավորում ստանալու  համար ժամանակ է պահանջվում:

Ռոբերտ Քոչարյանին «բան ասող» սակայն գտնվեց և պարզվեց, որ «բան ասողը» հանրապետական ճամբարից չէ: Անկախ պատգամավոր Վիկտոր Դալլաքյանը սեփական հաշիվներն ուներ Քոչարյանի հետ: Դալլաքյանին «բան էր ասել» Քոչարյանի գրասենյակի ղեկավար Վիկտոր Սողոմոնյանը. Դալլաքյանը սլաքը դարձյալ ուղղեց Քոչարյանի վրա` թարմացնելով իր բոլոր նախկին հայտարարությունները.

«Հրահանգավորելով մարտի 1-ը Քոչարյանը փորձեց կատարել իր մինիմում ծրագիրը` ունենալ խոցելի իրավահաջորդ: Ստեղծված կացության մեջ Սերժ Սարգսյանը միակ գործիչն էր, որին բացարձակապես ձեռնտու չէր մարտի 1-ը, որովհետև արյան պատասխանատվությունն ի վերջո ընկնելու էր իր վրա»:

«Կազմակերպելով մարտի 1-ը` Քոչարյանին թվում էր, թե հասել է իր նպատակին` խոցելի իրավահաջորդ ունենալու և ստվերային կառավարողի դերում մնալու երազանքին: Սակայն, Քոչարյանի հաշվարկում հաշվի չէր առնվել, որ Սերժ Սարգսյանը դիմակայող գործիչ է և Քոչարյանի ակնակալած թույլ իրավահաջորդը չէ»:

«Եթե չլիներ մարտի 1-ը, ի դեմս Սերժ Սարգսյան—Լևոն Տեր—Պետրոսյանի միանգամայն հնարավոր «ուժեղ իշխանություն—ուժեղ ընդդիմություն» բանաձևի` սկիզբ կդրվեր Հայաստանում իրական բարեփոխումներին»:

«Մարտի 1-ի «ճարտարապետը», հոգևոր և ֆիզիական հայրը Ռոբերտ Քոչարյանն է. նա է պատասխանատավություն կրում մարտի 1-2-ի ողբերգական իրադարձությունների համար»:

«Քոչարյանի քաղաքական վերակենդանացման ջատագովներին հիշեցնեմ, որ նրա իշխանության օրոք են տեղի ունեցել 1999-ի հոկտեմբերի 27-ը, հենց Քոչարյանի հրամանով են իրականացվել 2004-ի ապրիլի 12-ի և 2008-ի մարտի 1-ի հանցագործությունները»:

Վիկտոր Սողոմոնյանը Դալլաքյանի հենց այս մտքերին էր պատասխան տվել. «Պնդել, թե «մարտի 1»-ը ձեռնտու էր միայն պաշտոնից հեռացող նախագահին, կարող է միայն մեկը, ում մտածելու համար տրված օրգանում ոչ մի գրամ համապատասխան նյութ չկա: Թերևս իջեցված պատվերի պայմաններն այնքան շքեղ են եղել, որ Դալլաքյանը համաձայնել է նման անհեթեթություն դուրս տալ»:

Դալլաքյանը այս անգամ միայն հիշեցնելով և իր նախորդ ասածները կրկնելով չբավարարվեց: Հայտարարությունը պատգամավորն ավարտեց բազմանալու կոչով.

«Այսպիսով, 2008-2011-ի իմ ելույթներում բազմիցս նշել եմ, որ մարտի 1-ի կնքահայրը Քոչարյանն է, որը իմ տված քաղաքական այդ գնահատականը փորձել է ընկալել միայն այսօր` 3 տարի հետո: Գիրք կարդալ չսիրողի համար դա ռեկորդային ցուցանիշ է: Մխիթարվենք այդքանով: Ընդհանրապես սակավամտության և սկլերոզի հանրագումարի մասին է թերևս ասել Մարկեսը. «Բազմացե´ք կովեր, կյանքը կարճ է»:

Կգնահատվի՞ արդյոք սակավամտության և սկլերոզի մասին մարկեսյան ակնարկը երկրորդ նախագահի կողմից ըստ արժանվույն և արդյո՞ք իրավաբանական կրթություն ունեցող Դալլաքյանն էլ կհամալրի Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից դատարանում պատասխանատվության կանչվողների ցուցակը, կերևա առաջիկայում: Ի դեպ, պատգամավորի հավաստիացմամբ, իր հայտարարությունն ուղղակի պատահականորեն է զուգադիպել Քոչարյանի հարցազրույցի հետ:

Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը հարցազրույց է տվել «Մեդիամաքս»-ին, որտեղ անդրադարձել է 2008 թվականի մարտի 1-ի դեպքերին, նաեւ իշխանություն-ընդդիմության երկխոսությանը: Ստորեւ ներկայացնում ենք հարցազրույցը:

Նախորդ ամիս ՀՀ նախագահը իրավապահ մարմիններին հանձնարարեց ակտիվացնել «մարտի 1-ի» գործի հետաքննությունը: Մի շարք ընդդիմադիր գործիչներ, ինչպես նաեւ վերլուծաբաններ եւ լրագրողներ անմիջապես սկսեցին պնդել, թե այդ հանձնարարականի «սլաքները» թեքված են Ձեր դեմ: Ավելին. կարծիքներ հնչեցին, թե այս գործընթացը կչեզոքացնի «Քոչարյանի գործոնը» եւ կզրկի Ձեզ ապագայում ակտիվ քաղաքականությամբ զբաղվելու հնարավորությունից: Տեղի՞ն են արդյոք այս գնահատականները եւ սպասելի՞ են արդյոք այդպիսի զարգացումներ: Եվ ինչպե՞ս եք վերաբերվում նախագահի այդ հանձնարարականին:

Այո, նաեւ բազմաթիվ մտքեր արտահայտվեցին առ այն, թե ո՞ւմ էին ձեռնտու «մարտի 1-ի» ողբերգական իրադարձությունները:

Պատասխանը շատ պարզ է. նրանց, ովքեր այսօր անընդհատ շահարկում են այդ իրադարձությունները, բայց հաստատ ոչ իշխանություններին` թե ներկայիս, թե նախորդ: Չէ՞ որ «մարտի 1-ի» իրադարձությունների ընդհանուր պատկերը բավականին պարզ է: Դրանք ծավալվել են ամբողջ երկրի աչքի առաջ: Թե’ ընդդիմության գործողությունները, թե’ իշխանության արձագանքը:

Դրանց էությունը հետեւյալն է. պարտված թեկնածուն հայտարարեց, որ հենց ինքն է ընտրված նախագահը եւ պատրաստվում է գրավել նախագահական պալատը: Ոչ ավել եւ ոչ պակաս: Իրավիճակը կտրուկ լարվեց այն ժամանակ, երբ այդ նպատակին հասնելու համար ընդդիմությունը գնաց հակաօրինական քայլերի: Ուղղակի հիշեցնում եմ, որ Երեւանում արտակարգ դրություն մտցվեց այն ժամանակ, երբ արդեն տասնյակ մեքենաներ էին այրվել կամ թալանվել, երբ ամբոխը ջարդուփշուր էր անում շուրջբոլորը եւ երբ հայտնվեցին առաջին զոհերն ու վիրավորները ոստիկանների ու քաղաքացիների շրջանում: Երբ ակնհայտ էր, որ իրավիճակը բացարձակապես չի վերահսկվում եւ սպառնում է թե Սահմանադրական կարգին, թե քաղաքացիների անվտանգությանն ու ունեցվածքին: Հերքել այս ակնհայտ իրողությունն ուղղակի անհնար է: Արտակարգ իրավիճակը Երեւանում մտցվել է ՀՀ Սահմանադրության համաձայն եւ ճիշտ, ըստ նախատեսված ընթացակարգի` այն է` ԱԺ նախագահի եւ վարչապետի հետ համաձայնեցնելուց հետո եւ, այնուհետ, հաստատվելով խորհրդարանում: Կարծում եմ, որ այդ միջոցին պետք էր ավելի վաղ դիմել, գուցեեւ հնարավոր լիներ խուսափել զոհերից:

Նախագահն անձամբ չի ղեկավարում փողոցներում կարգուկանոնի վերականգնման գործընթացը, չի կանոնակարգում հատուկ միջոցների օգտագործումը: Դա անում են համապատասխան գործադիր մարմինները` գործող օրենքների շրջանակներում: Ամբողջ աշխարհում է այդպես:

«Մարտի 1-ի» գործով հետաքննությունը վարվում է ոչ թե արտակարգ դրության ռեժիմի մտցնելու իրավական հիմքերի, այլ մարդկային զոհերի հանգեցրած զանգվածային անկարգությունների փաստերի մասով: Եվ խնդիրն այն է, որ հետաքննությանը չի հաջողվում բացահայտել մարդկանց մահվան բոլոր հանգամանքները’ կոնկրետ անձերին պատասխանատվության կանչելու կամ ինքնապաշտպանության շարժառիթներով նրանց արդարացնելու համար: Այս հանգամանքն, իհարկե, խոցելի է դարձնում իշխանությունների դիրքերը ինչպես հանրության, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների աչքերում: Ենթադրում եմ, դրանով են բացատրվում նախագահի նշված հանձնարարականները: Հետաքննության կոնկրետ արդյունքները կկասեցնեին թեմայի բազմապիսի շահարկումները, ինչում ես խիստ շահագրգռված եմ:

Կարող եմ միանշանակ ասել, որ մարտական զենքերով մարդկանց վրա կրակելու հրաման ոչ ոք չի տվել: Համենայն դեպս, ինձ դրա վերաբերյալ որեւէ փաստ հայտնի չէ: Ակներեւ է, որ բացառությամբ ներքին զորքերի կապիտանի, մահվան բոլոր դեպքերն արձանագրվել են հանրահավաքից զգալի տարածության վրա, ճիշտ այնտեղ, որտեղ մեքենաներ էին վառում եւ խանութներ էին թալանում: Այնտեղ իրավիճակը գործնականում ոչ ոք չէր վերահսկում. ոչ ոստիկանությունը, ոչ էլ ընդդիմության առաջնորդները: Ես չգիտեմ, թե վերջին երեք տարում հետաքննությունն ինչքանով է առաջ շարժվել, բայց ենթադրում եմ, որ հենց այդ հանգամանքն է, որ լրջորեն դժվարացնում է քննչական մարմինների աշխատանքը, առավել եւս, որ քաղաքի այդ մասում դիտարկման խցիկներ գրեթե չեն եղել` իրադարձությունների պատկերի հետագա վերականգման համար: Բոլոր 8 քաղաքացիական անձիք հասարակ մարդիկ էին, որոնք որեւէ կերպ չէին դրսեւորել իրենց քաղաքականության մեջ: Նրանցից չորսը զոհվել են հրազենային վնասվածքներից: Ո՞ւմ կարող էր պետք լինել միտումնավոր կրակ բացել նրանց վրա: Դա կամ հանգամանքների ողբերգական համադրություն էր, կամ էլ ոմանց գիտակցված գործողություն’ իշխանություններին վարկաբեկելու նպատակով:

Այն հանգամանքը, որ ընդդիմության քիչ թե շատ ակնառու ներկայացուցիչներից եւ ոչ մեկը որեւէ կերպ ֆիզիկապես չի տուժել, խոսում է այն մասին, որ ընդդիմադիր շարժման «գլխատմանն» ուղղված որեւէ միտումնավոր գործողություն նույնպես չի եղել: Դա ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք էր, որ սպանում էին անցանկալի  ընդդիմադիրներին: Ի դեպ, եթե ընդդիմության առաջնորդը տանը նստելու փոխարեն փորձեր սանձել հենց իր կողմից գրգռած ամբոխին, ապա, վստահ եմ, հնարավոր կլիներ խուսափել զոհերից:

Այնպես որ, «սլաքները» թեքելու տեղ չկա, ինչքան էլ որ չլարվեն նրանք, ում հանգիստ չի տալիս իմ «քաղաքական գործոնը»:

Այսօր հետեւյալ իրավիճակի ականատեսն ենք. Դուք որեւէ քաղաքական ակտիվություն չեք ցուցաբերում, սակայն Ձեր անունն ամեն օր շրջանառվում է տարբեր վերլուծական հոդվածներում եւ կանխատեսումներում: Ավելին, հայկական մամուլի հրապարակումների եւ տարբեր քաղաքական գործիչների /մասնավորապես, ՀԱԿ—ից/ ելույթների ընդհանուր համատեքստը թույլ է տալիս ենթադրել, որ երկրում դիտվող քաղաքական գործընթացի առանձնահատկությունները այս կամ այն չափով պայմանավորված են այդ նույն «Քոչարյանի գործոնով»: Ինչո՞վ, ըստ Ձեզ, կարելի է բացատրել այս երեւույթը:

Թերեւս, այն բանով, որ իմ նախագահության շրջանը խիստ առանձնանում է  մարդկանց կյանքի որակի դրական փոփոխություններով: Ըստ ամենայնի, որոշ  քաղաքական գործիչներ այդ հանգամանքի պատճառով կորցրել են քունը: Այստեղից էլ ծնվում են այն տարիների ձեռքբերումների նվաստացման եւ այդ ձեռքբերումները վերացական, մեզանից կախում չունեցող համաշխարհային գործընթացներին վերագրելու սին փորձերը: Ակնհայտ է, որ վերջին տարիներին մարդկանց կյանքի մակարդակը զգալի անկում է ապրել, ու անկախ այդ անկման օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ գործոններից, մարդիկ այսօր հակված են համեմատություններ անել: Եվ որքան շատ են հասարակ մարդիկ համեմատում, այնքան ավելի ջանասիրաբար են փորձում վարկաբեկել ինձ վարձու ընդդիմախոսները: Ցավոք, այդպիսին է այսօրվա ներքին գործընթացների տրամաբանությունը, որը շատ փոքր կախում ունի իմ ակտիվության աստիճանից: Վստահ եմ, ժողովուրդն այնքան միամիտ չէ, որ չհասկանա այս ամենը:

Ինչպե՞ս եք գնահատում իշխանության եւ ընդդիմության մեջ նշմարվող երկխոսությունը: Ինչպիսի՞ն է ընթացիկ քաղաքական գործընթացի Ձեր գնահատականը:

Գնահատականը պայմանավորված է երկխոսության առարկայով: Եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի քաղաքակիրթ կանոնների հաստատմանը եւ տանում է դրա ծայրահեղացման բացառմանը, ապա, իհարկե, դրական եմ գնահատում: Կայունությունը տնտեսության աճի անհրաժեշտ նախապայման է, իսկ այսօր Հայաստանը դրա կարիքն ամենից շատ ունի:

Դա նաեւ կօգնի արդար ընտրությունների անցկացմանը: Եթե ընտրություններն անցնում են «լինել կամ չլինել» կարգախոսի ներքո, ապա կեղծարարության շարժառիթներն անասելի ուժեղանում են:

Իսկ եթե երկխոսությունն առնչվում է քաղաքական պայքարի իմիտացիայի չափանիշներին /համապատասխան պարգեւատրման դիմաց/, ապա դա, թերեւս, ընտրողների թիկունքում կատարվող գործարք է: Դա, ի դեպ, ուղիղ ճանապարհ է դեպի լճացում եւ կոռուպցիայի աճ, քանի որ ընդդիմությունն անմիջապես դադարում է կատարել իր հիմնական առաքելությունը. դրդել իշխանություններին ավելի լավ աշխատել եւ զսպել ախորժակը: Այդ գործարքի գինը ժողովուրդն է վճարելու` իր առանց այդ էլ սակավ միջոցներից:

Ինչ է այժմ կոնկրետ կատարվում իշխանության եւ ընդդիմության միջեւ`ես չգիտեմ: Այդ գործընթացին, փառք Աստծո, չեմ մասնակցում: Ես ընդամենը նկարագրեցի հնարավոր տարբերակներն ու հնարավոր հետեւանքները: Մեր իրականության մեջ երկու տարբերակն էլ հնարավոր են: Թե դրանցից որը կիրագործվի` ցույց կտա ժամանակը:

Տարիներ առաջ մի սեմինարի ժամանակ մասնակիցներից մեկը հետաքրքիր հարց հնչեցրեց: Նա հարցնում էր, թե ո՞վ է հաղթել համաշխարհային պատերազմում: Շատերին այս հարցը տարօրինակ թվաց, շատերը տարակուսեցին: Սակայն հարց տվող փորձագետը խոսում էր հետպատերազմյան շրջանի իրողությունների մասին և, կարծես թե, հիմնավորում էր, որ պատերազմի էֆեկտը ոմանց համար արժեզրկվել է, պարտվողները դասեր են քաղել, ճիշտ հետևություններ արել:

Վերջին տարիներին ես էլ նույն հարցն եմ տալիս ինձ, հատկապես` Հաղթանակի տարեդարձի օրերին:

Ո՞վ հաղթեց երկրորդ համաշխարհային պատերազմում:

Զուտ ռազմական տեսանկյունից` հարցի պատասխանը հստակ է, հասու՝ անգամ դպրոցականին: Հաղթել է սովետական բանակը:

Բայց արդյո՞ք այդ հաղթանակը բովանդակություն ստացավ սովետական մարդու համար, ով այդքան զոհողությունների գնաց, կորցրեց որդուն, եղբորը, ամուսնուն: Իհարկե` ոչ: Սովետական ժողովուրդը, աշխարհի այլ ժողովուրդների հետ, կանխեց նացիզմի հաղթանակը, տոտալիտար այդ գաղափարախոսության համաշխարհային տիրապետության վտանգը, բայց հայտնվեց նրան չզիջող, ոչ պակաս մարդակուլ բոլշևիկյան տոտալիտարիզմի ճիրաններում:

Սովետական մարդու համար հաղթանակը շուտով արժեզրկվեց, որովհետև չբերեց ազատություն, բարեկեցություն: Հաղթանակն առաջին հերթին ճանապարհ է դեպի ազատություն, Հաղթանակի նպատակը մարդն է, նրա իրավունքները:

Կոմունիստական էլիտան սեփականաշնորհեց հաղթանակը` հպատակի կարգավիճակում պահելով միլիոնավոր մարդկանց: Մայիսի 9-ը շատ շուտով սովետական ղեկավարության համար կորցրեց հաղթանակի նշանակությունը` դառնալով միլիտարիզմը խորհրդանշող օր: Նույն պատկերացումներն ունի նաև Ռուսաստանի այսօրվա ղեկավարությունը, որի համար ռազմական շքերթը, իր ռազմական պոտենցիալի ցուցադրական մատուցումը դարձել են գերխնդիր:

Պատերազմից միանգամայն այլ հետևություններ արեց Գերմանիայի նոր ղեկավարությունը, որը, արևմտյան դաշնակիցների օժանդակությամբ, դրեց դեմոկրատական, քաղաքացուն արժեվորող պետության հիմքերը, քաղաքակրթական անհանդուրժողականություն ձևավորեց տոտալիտար որևէ գաղափարախոսության նկատմամբ:

Պատերազմում հաղթած ԽՍՀՄ-ը զարգացրեց տոտալիտարիզմը` մարդու, նրա ազատության հաշվին, ի վերջո` գերտերությունից վերածվելով չգոյության, պատմության: Պատերազմում պարտված Գերմանիան դասեր, հետևություններ արեց` կառուցելով քաղաքացուն արժեվորող, քաղաքակիրթ աշխարհին ինտեգրվող, ապագային ձգտող երկիր:

Հաղթանակն իմաստալից է, եթե ինստիտուցիոնալիզացվում է, դառնում է ազատության խորհրդանիշ: Հակառակ պարագայում` հաղթանակը դառնում է իշխող վերնախավի քարոզչական տրյուկ, սեփական իշխանությունն ամրապնդելու, մարկանց հպատակեցնելու միջոց:

Պարտությունը բարդույթավորում է պետություններին, ժողովուրդներին, եթե նրանք անհրաժեշտ հետևություններ չեն անում: Գերմանիան, նրա հետպատերազմյան ղեկավարությունն արեց այդ հետևությունները:

Նույնը վերաբերում է Շուշիի ազատագրմանը: Այդ իրադարձությունը կդառնա հաղթանակ, եթե ծառայի հայաստանցու, արցախցու ազատությանը, բարեկեցիկ կյանքին:

Արցախյան պատերազմում հաղթել է դեմոկրատական Հայաստանը: Այսօր մենք չունենք այդպիսի Հայաստան, ուրեմն` մսխում ենք մեր հաղթանակը: Պետք չէ շարունակ հույս տալ մեզ, թե Ադրբեջանն էլ դեմոկրատական չէ: Եթե մենք կորցնում ենք ժողովրդավարության, ազատության մեր ռեսուրսը, առաջին պլան է գալիս հարևանների նավթը` դառնալով կարգավորման գործընթացի գործոն:

Ղարաբաղյան պատերազմի ամենամեծ ձեռքբերումները պետք է լինեն ազատ Հայաստանը, ազատ քաղաքացին: Սա է մայիսի 9-ի ամենամեծ խորհուրդը, նաև գրավականը, որ տասնամյակներ անց մեզ չհարցնեն, թե ո՞վ է հաղթել արցախյան պատերազմում: