Վաշինգտոնը պետք է փոխի իր դիրքորոշումը Բաքվի նկատմամբ, որպեսզի ԱՄՆը կարողանա միջնորդի դեր խաղալ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղ բանակցություններում: Այդ մասին հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահի օգնական, նախագահի աշխատակազմի արտաքին քաղաքականության հարցերով բաժնի ղեկավար Հիքմեթ Հաջիևը:

Նրա խոսքով՝ ամերիկյան կողմի մոտեցումը, որն ավելի վաղ հնչեցրել էր ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի եւ Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ ‘ Բրայենը (Վաշինգտոնը դատապարտել է 2023 թվականի սեպտեմբերին Ղարաբաղում Բաքվի գործողությունները) «հավասարակշռված չի եղե»։ «Դա միակողմանի մոտեցում էր, որն անհանգստություն էր առաջացրել Ադրբեջանում», — կարծում է Ալիևի օգնականը:

Հաջիեւը նշել է, որ Ազատության աջակցության ակտի 907 ուղղումը շարունակում է հիասթափություն առաջացնել Բաքվում՝ այն անվանելով «անհասկանալի» եւ «ԱՄՆ Կոնգրեսի պատմության մեջ ամենաանարդար լրամշակումներից մեկը»։

«Ադրբեջանը ոչ մի օտարերկրյա օգնության կամ աջակցության կարիք չունի։ Ադրբեջանն ինքնաբավ երկիր է, բայց այստեղ շատ կարևոր է հոգեբանական և քաղաքական հանգամանքը, քանի որ Ադրբեջանի նկատմամբ նման վերաբերմունքն անարդար է»,- հայտարարել է նա։

Այդ կետը, ինչպես հավելել է Ալիևի օգնականը, բարդացնում է Վաշինգտոնի հետ աշխատանքը Հայաստանի հետ ցանկացած խաղաղ համաձայնագրի շուրջ: «Մենք ակնկալում ենք, որ ԱՄՆ գործադիր իշխանության կողմից կարող է այլ վերաբերմունք լինել, հենց լինի՝ կարող ենք շարունակել  քննարկումները Վաշինգտոնում»,- ասել է նա։

Բաքվի բանտերում երկար ժամանակ տառապող երեսուներկու հայ ռազմագերիները վերջապես ազատ արձակվեցին և վերադարձան իրենց երջանիկ ընտանիքների գիրկը։ Ես կվերլուծեմ նրանց ազատման նախապատմությունն ու հանգամանքները՝ մատնանշելով, թե ինչու Հայաստանը պետք է շատ ավելի լավ գործարք կնքեր։

1) 2020 թվականի պատերազմի ավարտի համաձայնագիրը, որը ստորագրվել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից, ներառում էր մի դրույթ, որը պարտավորեցնում էր «իրականացնել ռազմագերիների և այլ պահվող անձանց ու զոհվածների մարմինների փոխանակում»։ Փաշինյանի սխալն այն էր, որ այս դրույթի կատարման համար վերջնաժամկետ չսահմանվեց՝ դրանով իսկ թույլ տալով Ադրբեջանին հայ գերիներին պահել այնքան ժամանակ, որքան նա ցանկանում է։

2) Փաշինյանի երկրորդ սխալն այն էր, որ 2020 թվականի պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո Հայաստանն ազատ արձակեց բոլոր ադրբեջանցի գերիներին, իսկ Ադրբեջանը` հայ գերիներից միայն մի քանիսին։ Տեղի չունեցավ «բոլորը բոլորի դիմաց» փոխանակում:

3) Թեև 2020 թվականի համաձայնագրով որևէ նախապայման չէր դրվում հայ և ադրբեջանցի գերիների ազատ արձակման համար, Փաշինյանը թույլ տվեց իր երրորդ սխալը՝ Ադրբեջանին հանձնելով Ադրբեջանի կողմից բռնագրավված Արցախում հայկական ականների տեղադրման քարտեզները՝ Ադրբեջանի կողմից ևս մի քանի հայ գերիների ազատ արձակման դիմաց։ Ալիևն կարևոր դաս քաղեց, որ կարող է ավելի շատ զիջումներ կորզել Հայաստանից հայ գերիների դանդաղ և աստիճանական ազատ արձակմամբ։ Այլ կերպ ասած, Ալիևը պարզեց, որ հայ բանտարկյալներն իր համար ավելի արժեքավոր են, եթե նրանց պահի Բաքվի բանտում, և ժամանակ առ ժամանակ մի քանիսին ազատ արձակի՝ Հայաստանից հավելյալ զիջումների դիմաց:

4) Փաշինյանի հարատև մտասևեռումը Ադրբեջանի հետ անհարկի «Խաղաղության պայմանագիր» կնքելու նկատմամբ ևս մեկ հնարավորություն է ընձեռում Ալիևին Հայաստանից հավելյալ զիջումներ կորզելու, այդ թվում՝ սահմանի կարգավորման բանակցությունների ընթացքում հայկական տարածքների նորանոր պահանջներ, ադրբեջանցիների վերադարձը Հայաստանի ներսում իրենց նախկինում բնակեցված գյուղերը, և այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» ընդունումը, որն Արևելյան Ադրբեջանը կապում է Նախիջևանի հետ՝ Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող ճանապարհի փոխարեն, ինչպես նշված է 2020 թ. համաձայնագրում։

5) Փաշինյանը պետք է հրաժարվեր Ադրբեջանի հետ բոլոր հանդիպումներից ու բանակցություններից՝ մինչև նրա զինված ուժերի դուրսբերումը Հայաստանի ներսում գրավյալ տարածքներից և բոլոր հայ ռազմագերիների վերադարձը։

6) Ադրբեջանը համաձայնեց երկու ադրբեջանցի զինվորներին փոխանակել 32 հայ ռազմագերիների հետ, քանի որ Հայաստանը հանեց իր թեկնածությունը և չեղարկեց իր վետոն Ադրբեջանի վրա, որը հաջորդ տարի Բաքվում կհյուրընկալի կլիմայի փոփոխության միջազգային հեղինակավոր համաժողովը (COP29): Սա է միակ պատճառը, որ Ալիևը համաձայնել է իրականացնել գերիների նման անհամաչափ փոխանակում։ Հրապարակայնորեն նշված մյուս պատճառներից ոչ մեկը ճիշտ չէ։ Հակառակ անհիմն շահարկումների՝ ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն, ՆԱՏՕ-ն, Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը որևէ դեր չեն խաղացել այս գերիների փոխանակման կազմակերպման գործում։ Ալիևի մեծ ցանկությունն էր օգտագործել համաժողովը որպես միջոց՝ ցույց տալու Բաքուն որպես միջազգային նշանակալի մայրաքաղաք՝ ուշադրությունը շեղելու համար Ադրբեջանի կողմից մարդու իրավունքների լուրջ խախտումներից և ռազմական հանցագործություններից: Ալիևը մեծ ջանքեր է գործադրել Բաքվում այլ խոշոր իրադարձություններ անցկացնելու համար, ինչպիսիք են «Ֆորմուլա 1» մրցաշարը, «Չմիավորված երկրների շարժման» գագաթնաժողովը, «Եվրատեսիլը», «Եվրոպական խաղերը» և այլն:

7) Հաշվի առնելով Ալիևի բուռն ցանկությունը Բաքվում կլիմայի գագաթնաժողովն ամեն գնով անցկացնելու վերաբերյալ, Հայաստանը պետք է ձգտեր բոլոր հայ ռազմագերիների ազատ արձակմանը, այլ ոչ թե միայն նրանցից 32-ին: Բացի այդ, Փաշինյանը պետք է պահանջեր ազատ արձակել 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին Ադրբեջանի կողմից գերեվարված և բանտարկված Արցախի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին։

8) Միևնույն ժամանակ Հայաստանում տառապում են ավելի քան 100 հազար տարագիր արցախահայեր՝ զրկված ամենաառաջնային անհրաժեշտություններից՝ բնակարանից, սննդից և դեղորայքից։ Արցախահայերը թողել են իրենց ողջ ունեցվածքն Արցախում։ Հայաստանի կառավարությունը պետք է հայց ներկայացնի Համաշխարհային դատարան՝ պահանջելով Ադրբեջանից փոխհատուցում վճարել արցախահայերի բռնագրավված ունեցվածքի համար։

9) Վերոհիշյալ հարցերը լուրջ հարցադրումներ են առաջացնում Փաշինյանի հասցեին նրա համախոհների կողմից հնչեցրած բարձր գովասանքի վերաբերյալ, որոնք հպարտանում են, որ նա մեծ հաջողություն է գրանցել 32 հայ գերիների ազատ արձակմամբ։ Նրանք չգիտեն, որ ավելի հմուտ հայ ղեկավարը կարող էր շատ ավելի զիջումներ ստանալ Ադրբեջանից, քան մի քանի հայ գերիների վերադարձը:

10) Փաշինյանի կողմնակիցները նաև հիացած են, որ տարբեր օտարերկրյա ղեկավարներ իրենց գոհունակությունն են հայտնել գերիների փոխանակման կապակցությամբ՝ հուսալով, որ դա երկու երկրներին կբերի «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրմանը։ Փաշինյանի կողմնակիցները չեն հասկանում, որ «Խաղաղության պայմանագիրը» իրականում խաղաղություն չի բերի երկու երկրներին, քանի որ Ալիևն արդեն խախտել է 2020 թվականի համաձայնագրի պայմանների մեծ մասը։ Ինչպիսի՞ երաշխիքներ կարող է որևէ մեկը տալ, որ նա կհարգի ապագա պայմանավորվածությունները: Այս արտաքին ուժերը մտածում են միայն մեկ բանի մասին՝ իրենց շահերի, այլ ոչ թե Հայաստանի ազգային շահերի։ Նրանք գոհ են, որ Փաշինյանը բազմիցս զիջումներ է անում Ադրբեջանին, որպեսզի միջազգային հանրությունը օգուտ քաղի Ադրբեջանի նավթից ու գազից՝ անտեսելով հայկական շահերը և աչք փակելով Ալիևի կողմից սեփական ժողովրդի մարդու իրավունքների խախտումների վրա։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

ՆԱՏՕ-ի ակտիվությունը կտրուկ բարձրացել է, ԱՄՆ-ից զգալի ուժեր են տեղակայվել Ռուսաստանի սահմանների մոտ, հայտարարել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ՌԴ պաշտպանության նախարարության կոլեգիայի ընդլայնված նիստում։

«ՆԱՏՕ-ի ռազմական բլոկի ակտիվությունը վերջերս կտրուկ աճել է,   մեր սահմանների մոտ են տեղակայել ամերիկյան մեծաքանակ ուժեր, այդ թվում՝ ավիատեխնիկա,  ավելացել է Հյուսիսատլանտյան դաշինքի զորքերի թիվը Արևելյան և Կենտրոնական Եվրոպայում։ Ֆինլանդիային արդեն իսկ ներգրավել են ՆԱՏՕ-ի կազմ, նախատեսում են ներգրավել նաև Շվեդիային։ Փաստացի՝ դա նշանակում է դաշինքի կողմից մեր սահմաններին ավելի մոտենալու հերթական փուլի մեկնարկ»,- ասել է Պուտինը։

Նա հիշեցրել է, որ 1991 թվականին Արևմուտքը Միխայիլ Գորբաչովին խոստացել էր չընդլայնել ՆԱՏՕ-ն դեպի Արևելք։

«Եվ ահա, խնդրեմ․ այսպիսի գործընկերներ են նրանք՝ անամոթաբար ստում են՝ ամեն քայլափոխի»,- ասել է Պուտինը։

Ռուսական զորքերի խմբավորումները Սիրիայում և Ղարաբաղում շարունակում են մնալ խաղաղության պահպանման հիմնական երաշխավորը։ «ՌԻԱ նովոստի»-ն գրում է, որ այդ մասին հայտարարել է ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն։

«Ռուսական զորքերի խմբավորումները Սիրիայում և Ղարաբաղում շարունակում են մնալ խաղաղության պահպանման հիմնական երաշխավորը»,-ասել է Շոյգուն Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության կոլեգիայի ընդլայնված նիստում։

Նախարարը ռուսական զորքերին հանձնարարել է Սիրիայում և Ղարաբաղում ապահովել խաղաղությունը և կայունությունը՝ նաև փոփոխված իրավիճակում։

Ժողովուրդը կորոշի, թե քաղաքական որ ուժը ինչքան ձայն է ստանալու, որ ուժերն են լինելու խորհրդարանում, այդ ժամանակ է որոշվելու, թե ով է լինելու վարչապետ, դեռ հարց է՝ նոր ընտրությունների դեպքում վարչապետ նորից Փաշինյանն է ընտրվելու, թե ոչ: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց Արցախի ԱԽ նախկին քարտուղար Սամվել Բաբայանը:

«Գետը չհասած, շալվարիդ փողքերը բարձրացնում ես, որ ի՞նչ անես: Ընտրություն կլինի՝ կերեւա, ես ընդդիմություն եմ լինելու, թե իշխանություն, ընդհանրապես ընտրություններին մասնակցելո՞ւ եմ, թե որեւէ այլ ուժի եմ աջակցելու»,-ասաց նա:

Անդրադառնալով խոսակցություններից, որ ինքը համագործակցում է գործող իշխանությունների հետ, Սամվել Բաբայանն ասաց. «Իշխանության հետ համագործակցող ուժերը նրանք են, որոնք այդ մասին հայտարարում են: Եթե իրոք այսպես կոչված ընդդիմությունը չի համագործակցում իշխանության հետ, թող մանդատները ցած դնեն, բոլորդ ձեր ցուցակից դիմում գրեք, դուրս եկեք, գնում ենք նոր ընտրության, տեսնենք՝ ով ում հետ է համագործակցում: Եթե կանեք, ուրեմն չեք համագործակցում, եթե չեք անում այդ քայլը, ուրեմն համագործակցում եք:

Ես որեւէ իշխանության հետ որեւէ համագործակցության մասին խոսացած չկամ, չեմ արել, չեմ անում:

Ես կարող է մի տեսակետ արտահայտեմ, իշխանության հետ համընկնի: Իսկույն ասում եք՝ պարոն Բաբայանը իշխանության հետ համագործակցում է: Ես ասում եմ՝ պատերազմի մեղավորները այս մարդիկ են, եթե պատրաստվեինք, հզոր լինեինք, այդ պատերազմը չէր լինի: Թշնամին տեսել է, որ թույլ ես, հարձակվել է: Իսկ դրա մեղավորը բոլորս ենք, ովքեր այդ իշխանությունն են եղել: Հիմա ասում եք՝ չէ, դու նիկոլական ես:

Ես ասում եմ՝ Նիկոլը կադրային քաղաքականության մեջ սխալներ է թույլ տվել, պետք է դրա համար պատասխան տա: Ասում են՝ չեղավ, ինքը պայմանավորված է ասում: Էդ մարդիկ հիվանդ են, բուժման կարիք ունեն, թող գնան բուժվեն: Ինչքան էլ փորձեն ինձ ասեն՝ իշխանամետ է, չի ստացվելու: Այդ իրենք, նախկին իշխանություններն են ծառայում Փաշինյանին եւ իրենք են պահում նրան աթոռի վրա»,- հայտարարեց Սամվել Բաբայանը:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը հրապարակել է «Նարայանը և մյուսներն ընդդեմ Ադրբեջանի» գործով վճիռը։ Այս մասին «Արմենպրես»-ի  փոխանցմամբ՝ հայտնել են  ՄԻԵԴ-ից։

ՄԻԵԴ-ի որոշմամբ՝ խախտվել է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը (կյանքի իրավունք) ՝ կապված զինծառայողներ Էդգար Նարայանի և Էրիկ Աբովյանի մահվան, ինչպես նաև նրանց մահվան հանգամանքների որևէ քննության բացակայության վերաբերյալ։

ՄԻԵԴ-ն արձանագրել է, որ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածին (արդյունավետ պաշտպանության իրավունք) համապատասխան քննելու անհրաժեշտություն չկա, Կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածին (խտրականության արգելք) համապատասխան քննելու անհրաժեշտություն չկա:

Բացի այդ, ՄԻԵԴ-ի որոշմամբ՝ Ադրբեջանը պարտավոր է Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից հետո երեք ամսվա ընթացքում դիմողներին վճարել 16 հազար եվրո յուրաքանչյուր դիմումի համար, գումարած ցանկացած հարկ, որը կարող է գանձվել ոչ նյութական վնասի համար, 2780 եվրո յուրաքանչյուր հայտի համար, որոնք պետք է համատեղ վճարվեն համապատասխան դիմորդներին, գումարած ցանկացած հարկ, որը կարող է գանձվել նրանցից՝ կապված ծախսերի հետ։

Դիմումատուները Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողների հարազատներն են։ Գործը վերաբերում է ադրբեջանցի զինծառայող Չինգիզ Գուրբանովի կողմից հայ զինծառայողներին սպանելուն։

Դիմումատուները Հայաստանի տասը քաղաքացիներ են: Նրանք 1995 թվականին ծնված Էդգար Նարայանի, 1996 թվականին ծնված Էրիկ Աբովյանի և 1990 թվականին ծնված պարոն Շավարշ Մելիքյանի ծնողները, քույրերն ու եղբայրներն են։ Տուժողները եղել են Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի զինծառայողներ։

1995 թվականին ծնված Էդգար Նարայանը, 1996 թվականին ծնված Էրիկ Աբովյանը և 1990 թվականին ծնված Շավարշ Մելիքյանը զոհվել են 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ին ՀՀ Տավուշի մարզի Չինարի գյուղի մերձակայքում գտնվող «Բիթլիս» մարտական դիրքում հերթապահություն իրականացնելիս։

Ըստ գործի նյութերի՝ 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ի առավոտյան Ադրբեջանի զինված ուժերի զինծառայող Չինգիզ Գուրբանովը հատել է սահմանը և առաջացել դեպի «Բիթլիս»։

Ժամը 8։30-ի սահմաններում Նարայանը և Աբովյանը դուրս են եկել «Բիթլիսի» խրամատից՝ զուգարան գնալու և մի քանի տարաներում ջուր հավաքելու համար։ Երկուսն էլ անզեն են եղել։

Կրակոցներ են հնչել, որոնցից հետո պարզվել է, որ սպանվել են Նարայանը և Աբովյանը։ Մարտական դիրքում գտնվող մյուս զինվորներն անմիջապես վազել են կրակոցների ձայնի ուղղությամբ։ Փոխհրաձգություն է եղել, և երրորդ հայ զինվորը՝ Շավարշ Մելիքյանը, սպանվել է։ Ժամանել են հայկական զինված ուժերը, և մեկ ժամ անընդմեջ փոխհրաձգությունից հետո հակառակ կողմից կրակոցները դադարեցվել են։

Երեք հայ զինվորների դիերը հայտնաբերվել են գետնին Գուրբանովի դիակի հետ միասին։ Գուրբանովի դիակի կողքին հայտնաբերվել է ինքնաձիգ, լրացուցիչ պահունակներ և օգտագործված պարկուճներ։

Փաստի առթիվ Հայաստանի քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչությունում 2016 թվականի դեկտեմբերի 29-ին հարուցվել է քրեական գործ, դեպքի վայրը զննությամբ արձանագրություն է կազմվել։ Բժշկական եզրակացությունները նշում էին, որ երեք զինծառայողները մահացել են կրծքավանդակի և պարանոցի (Նարայան), որովայնի, կրծքավանդակի և աջ ոտքի (Աբովյան) և գլխի (Մելիքյան) հրազենային վնասվածքներից։

2017 թվականի մայիսի 3-ի հաղորդագրության համաձայն՝ Չինգիզ Գուրբանովի կողմից բերված ինքնաձիգի դատաբժշկական փորձաքննության համաձայն՝ մահացու կրակոցներն արձակվել են հենց այդ ինքնաձիգից։ Ըստ դիմումատուների, Ադրբեջանը ճանաչել է, որ Գուրբանովն է սպանել հայ զինվորներին։ Այդուհանդերձ, այն չի կատարել սպանությունների հանգամանքների հետաքննություն։  Փոխարենը, պետությունը բարձր է գնահատել նրա  արարքները՝ Չինգիզ Գուրբանովին հետմահու «Ադրբեջանի ազգային հերոսի» կոչում շնորհելով և նրա անունով փողոց անվանակոչելով։

Հենվելով Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 2-րդ (կյանքի իրավունք), 13 (արդյունավետ պաշտպանության իրավունք) և 14-րդ (խտրականության արգելք) հոդվածների վրա՝ դիմումատուները բողոքում են, որ իրենց հարազատները ապօրինի են սպանվել՝ հաշվի առնելով, որ շարունակական զինված հակամարտություն չի եղել։Դիմումատուները նաև պնդում են, որ իրենց հարազատները խտրականության են ենթարկվել իրենց ազգային պատկանելության պատճառով, նշել են, որ  Ադրբեջանը չի կարողացել արդյունավետ հետաքննություն իրականացնել սպանությունների վերաբերյալ:

Շառլ Ազնավուրի հարյուրամյակի առթիվ Փարիզի քաղաքապետարանը, հարգանքի տուրք մատուցելով ֆրանսահայ արվեստագետին և հումանիստին, Ելիսեյան այգիների մի ընդգրկուն հատված կանվանվի Շառլ Ազնավուրի անունով։

«Արմենպրես»-ն այս մասին տեղեկանում է «Ազնավուր» հիմնադրամի տարածած հաղորդագրությունից:

Փարիզի կենտրոնում գտնվող այս տարածքը ժամանակավորապես փակ կլինի վերանորոգման ու բարեկարգման աշխատանքների նպատակով և կվերաբացվի հանրության առջև 2024 թվականի գարնանը։

Եվրամիության  երկրները ոչնչացրել են COVID-19-ի 4 միլիարդ եվրո արժողությամբ առնվազն 215 միլիոն դեղաչափ պատվաստանյութ՝ դրանց ավելցուկի պատճառով: «Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ նման տվյալներ է հաղորդում POLITICO պարբերականը։

Ըստ POLITICO-ի վերլուծության՝ եվրոպական երկրները ստացել են պատվաստանյութի 1,5 միլիարդ դեղաչափ (Եվրոպայում յուրաքանչյուր անձի համար 3-ից ավելի)․ դրանցից շատերը հայտնվել են մայրցամաքի աղբավայրերում։

Պատվաստանյութերի զգալի քանակություն ձեռք է բերվել 2021 թվականին՝ համավարակի բուռն շրջանում, երբ Բրյուսելը  1,1 միլիարդ դեղաչափի մատակարարումների խոշոր պայմանագրեր կնքեց ամերիկյան Pfizer ընկերության և գերմանական BioNTech-ի հետ:

Ինչպես ընդգծում է POLITICO-ն, «պատվաստանյութերի ավելցուկ չափաբաժինները երրորդ երկրներ փոխանցելու փորձերը խափանվել են պահանջարկի նվազման և լոգիստիկ խնդիրների պատճառով»:

Հրատարակությունը հիշեցնում է, որ հարցեր են ծագել այն բանից ի վեր, երբ The New York Times-ը հաղորդեց, որ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը Pfizer-ի հետ պայմանագրի շուրջ բանակցություններ է վարել հաղորդագրությունների միջոցով։

Այդ պայմանագրի շուրջ Եվրահանձնաժողովը նորից բանակցություններ է վարել Եվրամիության այն երկրների ճնշման տակ, որտեղ պատվաստանյութերի ավելցուկ է եղել։ Լեհաստանը և Հունգարիան դադարել են պատվաստանյութեր ընդունել, սակայն Pfizer ընկերությունը նրանց դատի է տվել չվճարելու համար։ Ռումինիայում դատախազները ցանկանում են անձեռնմխելիությունից զրկել նախկին վարչապետին և առողջապահության երկու նախկին նախարարներին՝ պնդելով, որ պատվաստանյութերի անհարկի ձեռքբերումները պետությանը հասցրել են ավելի քան 1 միլիարդ եվրոյի վնաս։

Միևնույն ժամանակ, պատվաստանյութերը կշարունակվեն մատակարարվել, քանի որ վերանայված պայմանագրի համաձայն՝ եվրոպական երկրները Pfizer-ից պետք է պատվաստանյութեր գնեն մինչև առնվազն 2027 թվականը։

Եթե այս անգամ պետականությունը կորցրինք, որևէ երաշխիք չկա, որ վերականգնելու ենք, սա վերջին շանսն է:

«Կիզակետում Արկադի Գրիգորյանի հետ» հաղորդման ժամանակ ասել է  պատմական գիտությունների թեկնածու Միհրան Հակոբյանը․

«Եթե հայկական պետականությունը չպահպանվի, սա վերջին շանսն է պետականություն ունենալու։ Չկա հաշվարկ, որ եթե մի քանի անգամ պետականություն ենք կորցրել ու վերականգնել ենք, անպայման այդպես է լինելու։

Որևէ երաշխիք չկա, որ այս անգամ կարող ենք պետականություն վերականգնել։ Այս դեպքում պատմության ցիկլայնությունը չի աշխատում։ Պատմագիտության մեջ կա վարկած, որ հայերը, հրեաները և վրացիները գոյատևել են 3 հազար տարի, ոչ թե օրինաչափություն է, այլ բացառություն։ Պետությունն, ինքնին, բնական երևույթ չէ, ինչպես, ասենք, օդը։ Պետության կայացման համար մարդիկ ջանք ու արյուն են թափում։ Իսկ երբ գալիս է էլիտաների մի սերունդ, ինչպես օրինակ այսօրվանը, որոնք մտածում են, որ այդ ամենի համար պետք չէ շնորհակալ լինել, անխուսափելի է դառնում պետության թուլացումը, ընդհուպ անկումը»,- նշել է Հակոբյանը։

Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում․

Արցախի շրջափակման օրերին կառավարության աշխատանքի, Արցախ վերադառնալու, Արցախի պետական ինստիտուտները պահպանելու և այլ թեմաների շուրջ NEWS.am–ը զրուցել է Արցախի նախկին պետնախարար Գուրգեն Ներսիսյանի հետ։

Արցախահայերիբռնիտեղահանումիցհետոբազմաթիվխոսակցություններկան, թեշրջափակմանօրերինկառավարությանաշխատանքըոչարդյունավետէեղել։ԴուքեքպետնախարարեղելայդօրերինևՁերգործունեությանվերաբերյալուշագրավհայտարարությունէարելՍամվելԲաբայանիգրասենյակը։ «Որպեսպետականնախարարևիպաշտոնեորպեստնտեսականանվտանգությանպետականքաղաքականությանպատասխանատու, ինչպե՞սէհաջողելայդքանհմտորենձախողելԱրցախիտնտեսությունը…ՆրանցգործունեությունըոչհեռուապագայումԱրցախիպետություննուպետականությունըվրաններումխողխողելուդասագրքայինօրինակէդառնալու»։Ինչպե՞սկարձագանքեք, արդյոքՁերպետնախարարնշանակվելնարտաքինուժիկողմիցպարտադրվելէԱրայիկՀարությունյանին։

Ընդհանրապես ես ունեմ մի սկզբունք, որի կիրառությամբ էլ որոշում եմ՝ հետևել ու արձագանքե՞լ այս կամ այն հրապարակումներին, թե՞ ոչ: Հենց այդ պատճառով ես անիմաստ եմ համարում արձագանքել Ձեր կողմից ներկայացված հայտարարությանը, քանի որ դրա նպատակներն ու ծագումնաբանությունն ինձ հայտնի են: Արցախի շրջափակման ընթացքում ես իմ դիմումի հիման վրա ազատվել եմ գլխավոր դատախազի պաշտոնից և նշանակվել եմ պետական նախարար: Այդ ընթացքում Արցախի կառավարության և անձամբ իմ կողմից արվել է առավելագույնը՝ Արցախի շրջափակման հետևանքները մեղմելու ուղղությամբ: Մենք տարօրինակ բնավորություն ունեցող ժողովուրդ ենք կամ այդպիսին ենք դառել, մենք չենք կարողանում գնահատել կամ գոնե մեր տեսածը հիշել, որպեսզի մեզ չկարողանան կողքից մոլորեցնել: Այն պահին, երբ ես հանդիսանում էի Արցախի Հանրապետության պետական նախարարը, բոլորի համար տեսանելի էր, թե ինչպես եմ ես անձամբ  ջանքեր գործադրում՝ ժողովրդին որոշ նյութապաշտների երախից հանելու համար: Բայց մյուս կողմից ըմբռնումով եմ մոտենում նաև չարախոսություններին, որովհետև ի թիվս այլ արհավիրքների, 2022թ. դեկտեմբերից մինչև 2023թ. սեպտեմբեր ամիսը Արցախի ժողովուրդը անցել է աղետալի իրադարձությունների միջով: Պարզ է, որ մարդիկ գտնվում են գերլարված վիճակում և նրանց մոլորեցնել կամ զայրացնել կարելի է առանց ջանք թափելու, բավական է մեկ-երկու  հորինված պատմություն պատմել: Ես երկու տարուց ավելի հանդիսացել եմ Արցախի գլխավոր դատախազը և իմ օրինական գործունեությունը շատերին դուր չէր գալիս, քանի որ այն վաղուց արմատացած բարքերին դեմ էր, Արցախի համար բարդագույն շրջանում աշխատել եմ պետական նախարարի պաշտոնում, որտեղ առաջին անգամ մարդկանց սկսել են «ոչ» ասել, մերժել անօրինական պահանջներն ու դիմումները, առաջին անգամ Արցախի ներդրումային հիմնադրամը սկսել է դատական հայցեր ներկայացնել միլիարդավոր պարտավորություններ ունեցող սուբյեկտների նկատմամբ, շրջափակման ընթացքում ստեղծվել էր սահմանափակ հնարավորություն պարունակող մի վիճակ, որի պայմաններում կամա թե ակամա ունենում էինք օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով դժգոհ մարդիկ: Բայց քանի որ կառավարման գործընթացը բավականին լարված էր անցնում, պետական ողջ համակարգը հարց ծագելուն պես մատնացույց էր անում ինձ՝ այդ կերպ փորձելով պաշտպանվել «ավանդական» մոտեցում պահանջող քաղաքացիներից: Ես ոչ միայն դեմ չէի դրան, այլև ինքս էի ասում, որ եթե ձեր լիազորությունն իրականացնելիս հանդիպում եք խնդիրների կամ չեք կարողանում բավարար համարձակություն ունենալ քաղաքացուն հասանելի պարզաբանումը տալու համար, ապա ասեք, որ դա պետական նախարարի հանձնարարությունն է: Այս ամենը նույնպես իր ազդեցությունն է ունեցել, որպեսզի ոմանք նաև թշնամաբար տրամադրվեն: Բայց դե պետական ծառայությունն այդպիսինն է, եթե ուզում ես պատշաճ աշխատել, ուրեմն պիտի պատրաստ լինես, որ դրա արդյունքում կարող ես նաև զրպարտիչ ընդդիմախոսներ ձեռք բերել:

Շրջափակման ընթացքում Արցախի տնտեսական անվտանգության մասին խոսելու համար պետք է տիրապետել ցուցանիշների, իսկ եթե խոսքը անձամբ ինձ է վերաբերում, ապա պետք է տիրապետել նաև այն վիճակին, որը ես ընդունել եմ և հետագա աշխատանքներին, որոնք կատարվել են: Երբ այդ ամենին չես տիրապետում, բայց բարձրագոչ հայտարարություններ ես անում, ապա կրկին պարզ է դառնում, որ դրանք ինքնանպատակ հայտարարություններ են, որոնց կարիք չկա արձագանքելու: Բայց մյուս կողմից մարդիկ կան, որոնք հաշվի չեն առնում, որ այդ ամենին զուգահեռ ես տիրապետում եմ այնպիսի տեղեկությունների, որոնց մասին խոսելու պարագայում պարզ կդառնա, թե հայրենիքի ու տնտեսության մասին խոսողները ինչպես էին հայրենիքն ու պետության նվազագույն հնարավորությունները փորձում բանեցնել Արցախի համար այդ ծանրագույն օրերին փող աշխատելու գործին: 2020թ. 44-օրյա պատերազմից հետո, հասկանալով մեր երկրի ու ժողովրդի վիճակը, ես ներգրավվել եմ պետական ծառայությանը՝ Արցախի համար այդ ճակատագրական փուլում իմ ներուժի չափով օգտակար լինելու համար: Դա ինձ ոչ խնդրել են, ոչ պարտադրել են, դա ես արել եմ իմ կամքով: Բայց երբ «պետությունը խողխողելու» մեջ սկսում են խոսել մարդիկ, ովքեր զինված հարձակում են գործել Արցախի պետականության դեմ, այդժամ ես ուղղակի ստիպված եմ լինում համեստություն ցուցաբերել ու լռել:

Ինչ վերաբերում է արտաքին ուժերի ազդեցությամբ ինձ պետական նախարար նշանակելուն, ապա ես չգիտեմ, թե այդ միֆերը ում կողմից և ինչու են հորինվում: Ես պետական նախարար եմ նշանակվել 2023թ. մարտի 1-ին և միայն մի պատճառով. այդ ժամանակ Արցախը գտնվում էր շրջափակման մեջ և ամբողջությամբ վեր էր ածվել կոռուպցիայում թաղված առևտրի կենտրոնի: Պետք էր մի մարդ, ով Արցախում ընդունված՝ «պետք չէ վատամարդի դառնալ» սկզբունքով շարժվելու փոխարեն համարձակություն կունենա մեկտեղել իրավապահ ողջ համակարգի ջանքերը՝ իրավիճակը որոշակիորեն շտկելու համար: Մնացածը հորինվածքներ են: Վերջապես ես պետական նախարար էի նշանակվել ավելի բարձր պաշտոնից, այսինքն այդ նշանակման մեջ չկար նաև ավելի բարձր պաշտոնի հավակնելու շարժառիթը:

44–օրյապատերազմիօրերինԴուքզբաղեցրելեքգլխավորդատախազիպաշտոնը։Իպաշտոնետեղյակեքեղելայդընթացքումկատարվածբոլոր, այդթվումռազմականհանցագործություններին։Ռազմականհանցագործություններիդեպքերովքանի՞քրեականվարույթէնախաձեռնվելուդրանք, Ձերտեղեկություններով, այսպահինի՞նչփուլումեն։Դուքհայտարարելեք, որԴուքքրեականգործինյութերըթվայնացրելեք։ԱյսընթացքումՁեզՀայաստանիիրավապահհամակարգիցհամագործակցելուառաջարկեղե՞լէ։

Ես հանդիսացել եմ Արցախի գլխավոր դատախազը և հայտնի պատճառներով ռազմական հանցագործությունների վերաբերյալ քրեական գործերը հարուցվում էին ոչ թե ԱՀ, այլ ՀՀ իրավապահ մարմինների կողմից: Ինչ վերաբերում է համագործակցությանը, ապա ես 2023թ. օգոստոս ամսից այլևս պետական ծառայող չեմ և ԱՀ գլխավոր դատախազը չեմ, հետևաբար համագործակցությունը ոչ թե իմ հետ պիտի լինի, այլ Արցախի դատախազությունը ներկայացնող պաշտոնյանների: 

Հայաստանիիշխանությունըմշտապեսհայտարարումէ, որԱրցախիհարցնայլևսՀայաստանիօրակարգումչկա։Ավելին, ԱրցախիպետականինստիտուտներիգոյությունըսպառնալիքէՀայաստանիանվտանգությանհամար։Ինչպե՞սեքպատկերացնումԱրցախիպետականկառույցներիգոյությունըՀայաստանումուայսպահինի՞նչգործառույթներպետքէիրականացնիԱրցախիկառավարությունը։

Այս հարցի մասին անընդհատ խոսվում է, բայց միշտ մոռացության է տրվում ամենակարևորը՝ «ինչիհամարևինչնպատակով»: Սա մի հարց է, որի շուրջ քննարկումները պետք է տեղի ունենան Արցախի ու ՀՀ իշխանությունների միջև, ոչ թե ուրիշ տեղեր կամ հարցազրույցներում: Որովհետև այն բազմաթիվ տակտիկական, քաղաքական, իրավա-քաղաքական  կողմեր ունի, որոնք շատերին հասկանալի չեն կամ որոնք այս պահին բարձրաձայնելը ճիշտ չէ: Բայց ամեն դեպքում որպեզի հասկանաս ինչպես և ում միջոցով անել, պետք է նախ որոշվի՝ ինչ անել: Իմ կարծիքով այս պահին թե Արցախի, թե ՀՀ իշխանությունները պետք է ի մի բերեն բոլոր գաղափարները, ամփոփեն դրանք, վերլուծեն և որոշեն, թե ինչ պետք է անել, որից հետո հնարավոր կլինի նաև դերաբաշխում անել: Այս ամենը պարտադիր չէ, որ լինի հրապարակայնորեն, գուցե պետք է, որ դրանք լինեն գաղտնի, կարևորը, որ գործընթացը լինի:

Այսպահինխաղաղությանպայմանագրիշուրջբանակցություններենընթանում, արցախահայությանիրավունքներիհարցնդրանումի՞նչձևակերպմամբպետքէլինի։Այսհարցումիշխանությունըկարծեսթեշահագրգռությունչէցուցաբերում։

Ես խաղաղության պայմանագրի առարկայից և սեղանին դրված փաթեթի բովանդակությունից տեղեկություն չունեմ, իսկ այդ պարագայում դժվար է ասել՝ քննարկվող նյութի հետ արցախահայության իրավունքների հարցը համատեղելի և դրա ներառումը նպատակահարմար ու անհրաժեշտ է, թե ոչ:

Հայաստանիցշուրջ 20 հազարարցախցիէհեռացել։Այստխուրվիճակագրությունըվկայու՞մէայնմասին, որՀայաստանիիշխանություննարցախահայությանսոցիալականխնդիրներըչիկարողանումլուծել։Ի՞նչմեթոդներովէհնարավորպահելարցախցիներինայստեղուիրատեսակա՞նեքհամարումԱրցախվերադառնալուհնարավորությունը։

Գիտեք, քանի որ ես հանրային ծառայության մեջ չեմ, ես գրեթե շփում չունեմ ՀՀ պաշտոնական օղակների հետ և արցախահայերին հուզող ամենատարբեր խնդիրների մասին տեղեկանում եմ նրանցից, ովքեր դիմում են ինձ՝ խորհուրդ ստանալու ակնկալիքով: Այս պահին արցախցիներին հուզող ամենամեծ խնդիրը բնակարանային ապահովության և զբաղմունքի հարցն է: Զբաղմունքի հետ կապված կա չարաշահման դրսևորում երկու կողմում էլ՝ և արցախցիներին աշխատանք առաջարկողների, և պոտենցիալ աշխատողների: Կա տեղեկատվության պակաս, քանզի ինչպես տեսնում եմ, կա կոմունիկացիայի խնդիր, ոչ միշտ է ստացվում հավաքագրել խնդիրները և դրանք ժամանակին ներկայացնել պետական մարմիններին, այդ ընթացքում առաջանում է վակուում, որն իր իրավիճակային  ազդեցությունն է ունենում մարդկանց վրա: Մարդիկ ժամանակ առ ժամանակ, ամենատարբեր հարցերի առնչությամբ սթրեսային փուլ են անցնում, այն դեպքում, երբ այդ ամենը կարելի էր շրջանցել, եթե խնդիրը ժամանակին հայտնաբերվեր և դրա առնչությամբ տրվեր պարզաբանում: Վերջերս ՀՀ պետական մարմինների կողմից ավելի հաճախակի են տրվում պարզաբանումներ և անմիջապես նկատվում է դրա ազդեցությունն ու նշանակությունը: ՀՀ-ից հեռանալու պատճառները տարբեր են, դրանք միայն կապված չեն ընթացիկ խնդիրների հետ: Արցախից տեղահանված մարդիկ, ովքեր ՀՀ-ում բնակարան կամ եկամտի աղբյուր չունեն, իսկ այդ վիճակում գտնվողները մեծամասնություն են կազմում, պետք է իրենց ընտանիքի կյանքը սկսեն կառուցել զրոյից, այդ պատճառով ոմանք դա փորձում են անել արտասահմանում, որտեղ ունեն արդեն կայացած բարեկամ կամ ընկեր:

Ինչ վերաբերում է Արցախ վերադառնալուն, ապա արցախցիները փորձադաշտի նյութ չեն, որ նրանց վրա անընդհատ փորձեր արվեն: Ամբողջ աշխարհն էլ հիմա հասկանում է, որ արցախցին չի կարող ապրել ադրբեջանական իշխանության տակ, դա ուղղակի անհնարին է: Տարիներ շարունակ, նաև այսօր աշխարհում խոսում են Ադրբեջանում մարդու իրավունքների ոտնահարման դեպքերի ու դրանց դատապարտման անհրաժեշտության մասին, դուք պատկերացնո՞ւմ եք ինչ կլինի արցախցիների հետ, երբ նրանք հայտնվեն ադրբեջանական ճիրաններում: Արցախի դեպքում երբ որևէ հարց է հետաքրքրում, պետք է ընդամենը հետադարձ հայացք ձգել դեպի պատմություն և անմիջապես պատասխանը հայտնի կդառնա: Վերջին տասնամյակների պատմությունը պարունակում է Ձեր հարցի պատասխանը, արցախցին կարող է ապրել Արցախում, եթե լինի ինքնիշխան և ադրբեջանական ագրեսիայից պաշտպանված: Այլ բանաձև ուղղակի չկա: Նրանք, ովքեր ունեն այլ կարծիք կամ հիմնավորում, թող օրինական ծառայեն ու գնան Արցախում ապրելու, իսկ մնացածները դրա հիման վրա կորոշեն:

Այն, ինչտեղիունեցավԱրցախիհետ, ո՞վկամովքե՞րէինմեղավորուի՞նչնէրպատճառը, որհայկականերկրորդպետականությունըկորցրինք։

Արցախը պատմական այս փուլում արժանացավ այս ճակատագրին, որովհետև մենք կորցրինք մեր դիմագիծը, որովհետև տարիներ շարունակ ոչնչացնում էինք մեր ազգային արժեքները, կարծելով թե կարող ենք ձեռք բերել նորարարականը, ժամանակակիցը, ավելի լավը, որովհետև ազգի պարծանք հանդիսացող մարդիկ կուրացան փառքից ու դավաճանեցին սեփական ժողովրդին ու հայրենիքին՝ նրանց փոխարինելով նյութականով, որովհետև խոսքի ազատություն ստացանք և առանց դրա հետ վարվելու կանոնները սովորելու, սենսացիա մոգոնելու մրցավազքում սկսեցինք աջ ու ձախ զրպատել իրար՝ առանց բացառության: Տարիների ընթացքում ձևավորվեց ու արմատացավ մեր միջավայրի մի ընկալում, որում այլևս չկա պարկեշտ ու պատասխանատու պետական պաշտոնյա, հայրենասեր զինվոր կամ սպա, լավ ուսուցիչ կամ դասախոս, արդար ու ազնիվ դատավոր, դատախազ: Համատարած կասկածը մտավ ավելի նեղ հարաբերություններ՝ ընտանիք, բարեկամություն, հարևանություն, ընկերական շրջապատ ու սկսեց քարուքանդ անել այն ամենը, որոնք ի սկզբանե ձևավորվել էին հասարակական միջավայրի առողջությունն ու հասարակության միասնությունն ապահովելու համար: Եվ այս խառնաշփոթում մենք մոռացանք հայրենիքը, հողի արժեքը, միմյանց արժեքը: Իսկ նման իրավիճակներում գլուխ է բարձրացնում «Հողին տիրում է նա, ով այն ամենաշատն է սիրում» կանոնը և եթե դու ինչ-որ բանի արժեքը չես հասկանում, սկսում են գործել տիեզերական կանոնները՝ դու ուղղակի դա կորցնում ես և ստանում է նա, ով ավելի ուժեղ է ձգտում դրան: Իրականում մեր խնդիրները անհամեմատ ավելի խորն են, քան մենք հիմա ցուցամատի մի պարզումով ուզում ենք պարզել: