ՀՀ իշխանությունները Մեղրի-Կապանի կողմից ճանապարհ են տալու` իբրև թե տնտեսական կոմունիկացիաների ապաշրջափակման անվան տակ, տալու են այսպես կոչված անկլավները Տավուշի հատվածում, և արդեն շատ վտանգավոր է լինելու արդեն Վրաստան գնալը: Փաստացի` ՀՀ-ն դառնում է մի փոքրիկ կտոր, որտեղ չես կարող ոչ տնտեսություն զարգացնել, ոչ էլ լուրջ հեռանկար ունենալ։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի եթերում ասել է «Հայ ազգային ճակատ» կազմակերպության հիմնադիր, ռազմական գործիչ Գևորգ Գևորգյանը։

Նրա խոսքով` արևմուտքը փողով ՀՀ-ն վերջնական գնում է, և գումար է տալիս ոչ թե որ ՀՀ-ն զարգանա, այլ որ այս իշխանազավթները կարողանան իրենց պարգևավճարների հարցերը լուծել, ինչպես նաեւ, մի քիչ էլ մարդկանց աչքերին թոզ փչելով, ՀՀ-ն վերջնականապես այս տարածաշրջանում կտրեն ՌԴ ազդեցությունից:

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Նյութն առանց պատշաճ , ակտիվ հղմամբ արգելվում է վերահրապարակել։ Նյութից մեջբերումներ անելիս պահպանել հեղինակային իրավունքները։ Բոլոր տվյալները վերցված են Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտոնական աղբյուրներից, ինչպես նաև Ստոկհոլմի Խաղաղության հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտից։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրեւմ է ռազմական փորձագետ Կարեն Հովհաննիսյանը:

«Օդային և հրթիռային պատերազմը Արցախում

Արցախի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության ողջ ընթացքում վերջին 44-օրյա պատերազմը տարբերվեց հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռահրետանային զինտեխնիկայի ինտեսիվ կիրառումով: Մարտերը, որոնք սկսվեցին սեպտեմբերի 27-ին և ավարտվեցին նոյեմբերի 10-ին, Մոսկվայի միջնորդությամբ կնքված զինադադարի միջոցով, որը հանգեցրեց մոտ 2000 ռուս խաղաղապահների տեղակայման և Հայաստանի կողմից զգալի տարածքային զիջումների: Ադրբեջանը ակնհայտ ռազմական հաղթող էր, իսկ Ռուսաստանը, և Թուրքիան քաղաքականապես շահեցին պատերազմի արդյունքից:

44-օրյա պատերազմը ցույց տվեց այն բազմազան ռազմական ժառանգությունը, որը մնացել էր խորհրդային տարիներից և առաջատար օդային և հրթիռային հարվածների և պաշտպանական հարթակներ: Պատերազմի ժամանակ օգտագործվել են խորհրդային ժամանակների «Սկադ» և «Տոչկա» հրթիռներից մինչև նոր և ավելի զարգացած «Իսկանդեր» և իսրայելական արտադրության «ԼՈՌԱ» (LOng Range Attack) հրթիռներ: Ռուսական, թուրքական, իսրայելական և տեղական արտադրության անօդաչու թռչող սարքերը իրականացրել են ինչպես հետախուզական, այնպես էլ հրետանուն աջակցելու համար հարվածային գործողություններ:

Անօդաչու թռչող սարքը (ԱԹՍ) և զինամթերքի հարձակումները կարողացան ոչնչացնել ծանր ցամաքային ստորաբաժանումները, այդ թվում ՝ Տ -72 տանկեր և առաջավոր Ս -300 հակաօդային պաշտպանություն: Հակամարտության այս տարբեր զենքերի օգտագործումը տալիս է կարևոր տեղեկատվություն և պատկերացում այն մասին, թե ինչպես են ժամանակակից պատերազմները կիրառելու հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրետանու աճող սպեկտրը:

Ի՞նչ հրթիռներ, անօդաչու թռչող սարքեր և հրթիռներ ունեն Հայաստանն ու Ադրբեջանը:

Ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ Ադրբեջանը ներդրումներ են կատարել իրենց զինված ուժերի արդիականացման մեջ, այդ թվում ՝ ավելի առաջադեմ օդային և հրթիռային համակարգերի տեղակայման մեջ: Համարվում է, որ Ադրբեջանն ունի ավելի բազմազան զինանոց:

Հայաստանի հրթիռային զինանոցը ամբողջությամբ բաղկացած է ռուսական հրթիռներից: Հայաստանը ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ժառանգեց «Տոչկա» և «Սկադ» համակարգեր , իսկ 2016-ին Ռուսաստանից գնեց «Իսկանդեր» համակարգը: Հայաստանի հրթիռային հրետանին նույնպես հիմնականում ռուսական է, բացի չինական WM-80 բազմակի արձակման հրթիռային համակարգից (MLRS): Հայաստանի անօդաչու թռչող սարքերը բաղկացած են ավելի փոքր տեղական համակարգերից, որոնք կենտրոնացած են հետախուզական առաքելությունների վրա: Նրանք, ընդհանուր առմամբ ավելի աննկատ են, քան Ադրբեջանի օտարերկրյա անօդաչու թռչող սարքերը:
Ի հակադրություն Հայաստանի, Ադրբեջանը անընդհատ համալրում էր հրթիռների և անօդաչու թռչող սարքերի ավելի բազմազան և ժամանակակից զինանոցը: Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում երկրի նավթի և գազի վաճառքը նրան հնարավորություն տվեց արդիականացնել իր զինված ուժերը, ներառյալ հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռահրետանային համակարգերի զգալի ֆինանսավորումը: Ի լրումն Խորհրդային Միությունից ժառանգած «Տոչկա» հրթիռների, Ադրբեջանը գնեց իսրայելական LORA բալիստիկ հրթիռը և EXTRA (EXTended Range Artillery) հրթիռը:

Ադրբեջանը նաև թուրքական և իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերի վրա շեշտը դրեց։ Ադրբեջանը ձեռք է բերել թուրքական TB2- ը , որի վաճառքը տեղի էր ունեցել դեռևս 2020 թվականի հունիսին: Նախկինում Ադրբեջանը գնել էր իսրայելական բազմաթիվ ԱԹՍ-ներ, որոնք հայտնի էին նաև որպես «ինքնասպան» կամ «կամիկաձե» անօդաչու թռչող սարքեր, ներառյալ Harop, Orbiter և SkyStriker անօդաչու թռչող սարքեր: Ինչպես հաղորդվում է, վերջին հակամարտության ընթացքում Ադրբեջանը նաև փոփոխել է իր խորհրդային ժամանակաշրջանի An-2 Colt ինքնաթիռների նշանակությունը։ Դրանք թռչում էին հեռակառավարման համակարգերով, որով բացահայտում էին հայկական հակաօդային պաշտպանության համակարգերը և խոցում ԱԹՍ-ներով։

Ադրբեջանը նույնպես մեծ ներդրումներ է կատարել հրթիռային հրետանիի մեջ: Թուրքական TRG-300 և բելառուսական Polonez MLRS համակարգերն աչքի են ընկնում համապատասխանաբար մինչև 120 և 200 կմ հեռավորության վրա գտնվող թիրախների հեռահարությամբ: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա BM-30 Սմերչը Ադրբեջանի դեմ նախընտրելի համակարգն էր։

Ինչու՞ Հայաստանը կամ Ադրբեջանը չօգտագործեցին ավելի մեծ հեռահարության հրթիռներ:

Չնայած այն մտահոգություններին, որ մարտերը կարող են վերաճել մինչև ռազմավարական ենթակառուցվածքների և քաղաքացիական տարածքների թիրախավորումը, թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ադրբեջանը, ըստ երևույթին, սահմանափակել են ավելի մեծ հեռահարության հրթիռների օգտագործումը: Փոխարենը, հակամարտության ընթացքում ընդամենը մի քանի իրադարձություն էր ներառում բալիստիկ հրթիռների արձակումներ: Հաղորդվում է, որ առնվազն մեկ դեպքում Հայաստանը օգտագործել է «Տոչկա» և «Սկադ» հրթիռներ Գանձակի վրա, որը Ադրբեջանի երկրորդ ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է: Ադրբեջանը LORA բալիստիկ հրթիռն ավելի մարտավարական դերում օգտագործեց հոկտեմբերի 2-ին՝ թիրախավորելով Հայաստանը Արցախին կապող կամուրջը Քաշաթաղում:

Այս սահմանափակ օգտագործման հնարավոր բացատրությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի տիրապետած հրթիռների փոքր պաշարներն են: Ի տարբերություն Եմենի հութի ապստամբների, որոնք ապավինում էին Իրանի աջակցությանը ՝ Սաուդյան Արաբիայի դեմ երկար բալիստիկ հրթիռների պատերազմը պահպանելու համար, և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը, կարծես, ցանկանում էին պահպանել իրենց սահմանափակ զինամթերքը ռազմական գործողությունների սկզբում: Երկու երկրներն էլ բալիստիկ հրթիռների փոքր պաշարներ էին ժառանգել ԽՍՀՄ-ից և ամեն մեկն իր հնարավորության սահմաններում հետագայում ձեռք են բերել ժամանակակից համակարգեր։ Հայաստանը «Իսկանդեր» համակարգն էր գնել Ռուսաստանից, իսկ Ադրբեջանը ՝ LORA- ն Իսրայելից: Այս վաճառքներից ոչ մեկը չի ներառում հրթիռների զգալի քանակություն, որոնք անհրաժեշտ են երկար հրթիռային պատերազմի համար: Չնայած իր ավելի առաջադեմ «Իսկանդեր» հրթիռների օգտագործման հայկական վաղ սպառնալիքներին, Գանձակի վրա կիրառվեցին խորհրդային ավելի հին զենքեր: Միայն նոյեմբերի 9 -ին փաստաթղթի ստորագրումից անմիջապես հետո, համացանցում հայտնվեցին հայկական « Իսկանդեր» — ից արձակվող հրթիռի կադրերը: Թվում է, որ այս փոքր զինանոցները ստիպեցին յուրաքանչյուր կողմին խնայողաբար օգտագործել բալիստիկ հրթիռները , բալանսը պահպանելու համար, եթե հակամարտությունը երկար տևեր:

Հակամարտությունը զսպելու ցանկությունը կարող է բացատրել ավելի մեծ հեռահարության բալիստիկ հրթիռների օգտագործման երկմտությունը: Երկու կողմերն էլ հավանաբար որոշել են, որ քաղաքների կամ կենսական ենթակառուցվածքների վրա հարձակումները կարող են լարվածություն առաջացնել Արցախի տարածաշրջանից այն կողմ: Ավելին, Հայաստանն ու Ադրբեջանն արդեն կարող են հեռահար հրթիռներով հարվածներ հասցնել տարածաշրջանի թիրախներին, այդպիսով սահմանափակելով ավելի թանկ և սահմանափակ բալիստիկ հրթիռների օգտագործման արժեքը:

Ադրբեջանի կողմից LORA- ի օգտագործումը ցույց է տալիս բալիստիկ հրթիռների որոշ սահմանափակումներ `որպես ռազմական գործողությունների գործիք: Բաքուն հատուկ LORA- ի միջոցով հարվածեց Հայաստանը Արցախին կապող կամուրջին `փորձելով կտրել հայկական զինուժի մատակարարումները Համաձայն հարվածից հետո տվյալների, հարվածը չի կարողացել անգործունակ դարձնել կամուրջը ։ Հաշվի առնելով բալիստիկ հրթիռի այս անհաջողությունը, դրա սահմանափակ զինանոցը և ավելի էժան հրթիռների և անօդաչու թռչող սարքերի այլընտրանքը, զարմանալի չէ, որ Ադրբեջանը նախընտրեց սահմանափակել բալիստիկ հրթիռների օգտագործումը հակամարտության ողջ ընթացքում:

Այս պատերազմում ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերը ուշադրության կենտրոնում էին: Չնայած Հայաստանը տեղակայեց սեփական արտադրության որոշ անօդաչու թռչող սարքեր, իսկ ավելի ուշ նկարահանված կադրերից պարզ էրդ , որ հայկական կողմը օգտագործում է նաև ռուսական արտադրության ավելի բարդ «Օռլան -10» անօդաչու թռչող սարքը, բայց Ադրբեջանն էր, որ վերահսկողություն հաստատեց երկնքի վրա:

Ինչպես պնդում են բազմաթիվ վերջին զեկույցները, այս զենքերը փոխում էին խաղը: Ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերը զգալի առավելություններ են տվել ISR- ում, ինչպես նաև հեռահար հարվածների հնարավորություններ տալիս: Նրանք հնարավորություն ընձեռեցին ադրբեջանական ուժերին փնտրել, հայտնաբերել, հետևել և խոցել թիրախները ճշգրիտ հարվածներով ՝ առաջնագծից շատ ավելի խոր հատվածներում։ Անօդաչու թռչող սարքերը գործառնականորեն ինտեգրված էին ինքնաթիռներով և ցամաքային հրետանու կրակներով, բայց նաև հաճախ օգտագործում էին իրենց սեփական հրամանը ՝ ոչնչացնելու տարբեր բարձրարժեք ռազմական ակտիվներ: Բաց աղբյուրների հաշվետվությունները ենթադրում են, որ անօդաչու թռչող սարքերը շարքից հանել, կամ ոչնչացրել են հսկայական քանակությամբ հայկական տանկեր, մարտական մեքենաներ, հրետանային ստորաբաժանումներ և ՀՕՊ-ի համակարգեր : Նրանց ներթափանցումը Արցախի խորքային թիկունք նույնպես թուլացրեց հայկական մատակարարման գծերն ու նյութատեխնիկական ապահովումը `հեշտացնելով հետագայում Ադրբեջանի հաջողությունները մարտերում:
Թուրքական արտադրության Bayraktar TB2- ը, մասնավորապես, ցուցադրեց անօդաչու թռչող սարքերի բազմակողմանիությունը: Թուրքիան նախկինում այդ անօդաչու թռչող սարքերն օգտագործել է Սիրիայում և Լիբիայում: Արցախում նույնպես կարողացել է էֆեկտիվ գործել պաշտպանական ուժերի թիրախավորման գործում: Բացի նույնականացման և թիրախավորման տվյալները տրամադրելուց, TB2- ները նաև խելացի, միկրո կառավարվող զինամթերք էին կրում ՝ ինքնուրույն թիրախներ ոչնչացնելու համար: Ադրբեջանը նաև օգտագործել է բարձր հստակության տեսախցիկները, որոնք կրում են TB2– ները ՝ բազմաթիվ քարոզչական տեսանյութեր պատրաստելու համար: Հայ զինվորների և տեխնիկայի վրա հարձակումները ցուցադրող տեսանյութերը բացի համացանցում տեղադրելուց, տեղադրվել և հեռարձակվել են նաև Բաքվի թվային ալիքներով։

Անխոս անօդաչու թռչող սարքերը մեծ դեր են խաղացել այս հակամարտությունում, բայց նրանց հնարավորությունները չպետք է չափազանցնել: Այս ԱԹՍ-ները խոցելի են հակաօդային պաշտպանության համակարգերով։ Սակայն Հայաստանի հակաօդային պաշտպանության հիմնական մասը բաղկացած էր խորհրդային ժամանակների համակարգերից, ինչպիսիք են 2K11 Krug- ը, 9K33 Osa- ն, 2K12 Kub- ը և 9K35 Strela-10- ը, իսկ TB2- երը չափազանց բարձր էին թռչում, որպեսզի այդ համակարգերը չկարողանային որսալ, նույնիսկ եթե նրանք կարողանային հայտնաբերել այս համեմատաբար փոքր ինքնաթիռները, միևնույն է խոցումը գրեթե անհանր էր։ Ռուսական կողմից մատակարարվող «Պոլիե -21» էլեկտրոնային համակարգերը խափանել են ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերի գործունեությունը, բայց միայն չորս օր: Հայաստանի Buk և Tor-M2KM հակաօդային պաշտպանական համակարգերը, մի քանի անօդաչու թռչող սարք են խոցել, սակայն դրանք եղել են մարտերի ավարտին: Հայաստանի ավելի մեծ հակաօդային պաշտպանությունը, ինչպիսին է С-300- ը, նախատեսված չեն հակաօդային անօդաչու թռչող սարքերի համար և թիրախավորվել են հակամարտության հենց սկզբում Ադրբեջանի կողմից:

Շարունակելի․․․»,- գրում է Հովհաննիսյանը:

Բանակցային գործընթացում, որը տեղի է ունեցել 2020թ. նոյեմբերին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի միջև, ինչպես նաև 2021թ.–ի հունվարյան քննարկումների ժամանակ հնարավոր է, որ շոշափված լինեն այլ հարցեր, այդ թվում նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցը, ու թեև ՀՀ իշխանությունն ասում է, որ խոստումներ չի տվել միջանցքի առթիվ, բայցևայնպես, այդ խոսքը չենք կարող ընդունել որպես 100–տոկոսանոց ճշմարտություն, քանզի ՀՀ իշխանությունն արդեն ցույց է տվել, որ պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո մի բան ասել է, բայց արել հակառակը։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց քաղաքագետ Արմեն Բադալյանը։ 

«Չի բացառվում, որ փակ քննարկումների ժամանակ Փաշինյանը խնդրած լինի ՌԴ–ի և Ադրբեջանի նախագահներին, որ իր վրա ուժեղ ճնշում չգործադրեն, որ ինքը կարողանա պաշտոնը պահել և դրա փոխարեն միջանցք տրամադրել Ադրբեջանին։ Չի բացառվում նաև, որ հիմա Փաշինյանը սկսել է կամաց–կամաց հետ կանգնել իր խոստումներից, ինչի արդյունքում էլ Ադրբեջանը սահմանային լարվածություն է սանձազերծել` պահանջելով կատարել այն, ինչ խոստացվել է նախապես»,– ասաց քաղտեխնոլոգը։

Բադալյանի կարծիքով` միջանցքը հետաքրքրում է ոչ միայն Ադրբեջանին, որպեսզի անմիջական ցամաքային կապ հաստատվի Թուրքիայի հետ, այլև Արևմուտքին, որն իր հերթին կարող է այդ միջանցքի շնորհիվ դուրս գալ դեպի Միջին Ասիա` թուլացնելով Ռուսաստանի դիրքերը, ուստի այդ պատճառով էլ աջակցեց Փաշինյանի իշխանության վերարտադրմանը։ 

Քաղտեխնոլոգի համոզմամբ` տեսնելով, թե ինչպիսի իշխանություն է այսօր Հայաստանում, որը պատրաստ է ամեն ինչ զիջել իշխանությունը պահելու համար, որի պատկերացմամբ ժողովրդավարությունը գերեդասելի է անվտանգությունից, Ադրբեջանը ստիպելու է, որ իրեն վերադարձնեն ժամանակին Հայաստանի տարածքում եղած անկլավները։ Պատահական չէ, որ Տավուշի մարզի սահմանամերձ գոտում արդեն տեղակայվել են ռուս սահմանապահները, քանզի չի բացառվում, որ այդտեղ մեկնարկեն սահմանագծման աշխատանքները։

Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է․ «Շուշիի շրջանի Հին-շեն համայնք կատարած այցի շրջանակներում հանդիպումներ եմ ունեցել համայնքի ղեկավարի և բնակիչների հետ, ծանոթացել նրանց հուզող խնդիրներին։

Գյուղը մինչև պատերազմը ունեցել է 187 բնակիչ, որոնցից ընդամենը 86-ն է հիմա մշտապես բնակվում գյուղում։ Գյուղացիների վերադարձի և գյուղում բնականոն կյանքի վերականգնման հիմնական խոչընդոտը գյուղի նկատմամբ գերիշխող դիրք զբաղեցնող հարակից բլրի վրա ադրբեջանական զինված ուժերի ներկայությունն է։

Գյուղի մերձակայքում գտնվող բլրի վրա տեղակայված ադրբեջանական զինված ուժերի հենակետն անմիջական և անհերքելի սպառնալիք է Հին-շենի խաղաղ բնակչության կյանքի, ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության համար։

Ադրբեջանական զինված ուժերի ներկայությունը այդ տարածքներում անվտանգային առումով խոչընդոտներ է ստեղծում և ուղղակի սպառնալիք է հանդիսանում նաև գյուղատնտեսական աշխատանքներ իրականացնելու առումով, մասնավորապես՝ խոտհարքների կազմակերպման, արոտավայրերից օգտվելու և մեղվափեթակների սպասարկման համար։

Հուլիսի 29-ին և օգոստոսի 2-ին Շուշիի շրջանի Հին-շեն համայնքի բնակիչներին պատկանող 4 խոշոր եղջերավոր կենդանիներ հափշտակվել են։ Գյուղացիների պնդմամբ՝ անասուններին ապօրինի տիրացել են հիշյալ հենակետում ծառայություն իրականացնող ադրբեջանական զինվորականները։ Իրավապահ մարմինների հետ քննարկումների արդյունքում պարզել եմ, որ դեպքի վերաբերյալ Շուշիի վարչակազմի ղեկավարի՝ գլխավոր դատախազին հասցեագրված հաղորդումը արդեն ուղարկվել է ԱՀ ներքին գործերի նախարարության ոստիկանություն։

Աներկբա է՝ ԱՀ համապատասխան մարմինները ռուս խաղաղպահների միջնորդությամբ պետք է բանակցություններ սկսեն վերոնշյալ հենակետը գյուղի մերձակա տարածքից հեռացնելու ուղղությամբ՝ բնակիչների բնականոն կյանքը վերականգնելու, նրանց իրավունքների պաշտպանությունն ու անվտանգությունը երաշխավորելու համար»։

Ադրբեջանը պատրաստվում է ճանապարհներով խեղդել մեզ:Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը:

«Մինչ դավադիր իշխանությունները ամենաանհեթեթ պատճառաբանություններով տապալեցին Ազգային Ժողովում Արցախի հարցերով մշտական հանձնաժողով ստեղծման մեր առաջարկը՝ Ադրբեջանը, բացի քաղաքական, դիվանագիտական, ռազմական ճնշումներից, նաև ենթակառուցվածքային ճնշում է կիրառում հայկական պետությունների նկատմամբ՝ իր կոմունիկացիոն ճիրանները պարուրելով Արցախի և Սյունիք շուրջ։

Սրա մասին են վկայում այսօր Ադրբեջանի կողմից հնչեցված մի քանի հայտարարություններ՝ Արցախի օկուպացված տարածքներում և դրանց շուրջը հիմնական նոր ճանապարհի կառուցման հետ կապված։

Կցված քարտեզից (քարտեզը մասնագիտական չէ, այն սխեմատիկ պատրաստել եմ, որպեսզի պատկերացնեք, թե ինչի մասին է խոսքը) կարող եք եզրակացնել, թե ինչպես է Ադրբեջանը խեղդամահ անելու Արցախը։

Կառուցվող ճանապարհներից հատկապես ուշագրավ են հետևյալ ենթակառուցվածքները՝
— Հորադիզ-Աղբենդ․օկուպացված Արցախի հարավում կառուցվող շուրջ 124կմ երկարությամբ այս ճանապարհը նախատեսում է այնուհետև Հայաստանի հարավով (Մեղրիի հատված) միավորվել Նախիջևանի հետ։

— Տողանա-Քարվաճառ-Իստիսու․ 83 կմ երկարությամբ այս ճանապարհը նախատեսում է Ադրբեջանի հյուսիս-արևմտյան հատվածից ուղիղ կապ ապահովել դեպի Քարվաճառ՝ այդ թվում Մռավ լեռան հատվածում 23 կմ երկարությամբ թունելի կառուցմամբ։

— Քարվաճառ-Լաչին․ 73 կմ երկարությամբ այս ճանապարհը նախատեսում է Արցախից մնացած հատվածը շրջանցել նաև արևմուտքից և հերթական ճանապարհը հարթել դեպի Լաչին և Շուշի։ Այսպիսով Ադրբեջանը Արցախը բոլոր կողմերից վերցնում է ենթակառուցվածքային օղակի մեջ։

— Խուդաֆերին-Սանասար-Լաչին․ 70 կմ երկարությամբ այս ճանապարհը հերթական ուղին է դեպի Լաչին։

— Այսպես կոչված «Հաղթանակի ճանապարհը»․ շուրջ 102 կմ երկարությամբ ճանապարհ դեպի Շուշի, որը այժմ շահագործվում է Ադրբեջանի կողմից։

Բացի նշված ուղղություններից՝ Ադրբեջանը նաև հայտարարել է Ախմեդբեյլի-Ֆիզուլի-Շուշի՝ 82 կմ, Ֆիզուլի-Հադրութ՝ 13 կմ, Շուկուրբեյլի-Ջաբրայիլ-Հադրութ՝ 43 կմ, Բարդա-Աղդամ 45 կմ, Լաչինի «նոր միջանցք»՝ 23 կմ, Թալիշ-Տափկարակոյունլու ճանապարհների կառուցման մասին։
Մեզ համար այս իրավիճակը մի քանի լրջագույն մարտահրավերներ է պարունակում.

1. Արցախի ներսում կոմունիկացիաները խզված են, Արցախի մնացած ճանապարհների հետպատերազմյան ենթակառուցվածքը այնպիսին է, որ Արցախի մի կետից մյուս կետ հասնելու համար մեծ խոչընդոտներ է պետք հաղթահարել։ Նախկինում եղած ճանապարհների մի զգալի մասը այլևս մեր վերահսկողության տակ չէ, իսկ մյուս մասից միայն ռուս խաղաղապահների կարգավորիչ դերակատարությամբ կարելի է օգտվել։

2.  Սյունիքում սեփական միջանցքն ունենալու Ադրբեջանի հետևողական և ագրեսիվ քայլերը:

3. Այս քարտեզից ակնհայտ է, որ ադրբեջանական պրոյեկտների հիմնական ուղղությունները գնում են դեպի Շուշի և Լաչին, ինչը նշանակում է, որ Հայաստանը Արցախի հետ կապող պորտալար Լաչինը և ռազմավարական նշանակության Շուշին ադրբեջանցիները մաքսիմալ ամրապնդում են։

4. Կա վտանգավոր հեռանկար, որ այս ամենը իրենք հետագայում կպցնելու են Սյունիքով դեռևս մարտին իմ կողմից բարձրաձայնված Նախիջևան-Սիսիան-Գորիս-Լաչին ավտոճանապարհին։ Հայաստանը ոչ թե օգտվելու է տարածաշրջանային «ապաշրջափակումից», այլ ընդամենը տարածք է դառնալու, որը ծառայելու է թուրք-ադրբեջանական ենթակառուցվածքային նախագծերին։
Ուշագրավ է, որ հիմնական այս նոր ադրբեջանական ճանապարհները Բաքուն նպատակ ունի ավարտին հասցնել մինչև 2024 թվականը։ Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը պատրաստվում է ռուսական խաղաղապահների մանդատի ժամկետի ավարտին ենթակառուցվածքային առումով պատրաստ լինել և փաստի առաջ կանգնեցնել ինչպես Ռուսաստանին, այնպես էլ Հայաստանին։
Հայաստանում մինչև իշխանափոխություն չլինի, այս խնդիրների խորքային գիտակցումը չի լինելու։

Ստեփանակերտի բնակիչը Վերածննդի հրապարակում պատռել է երգիչ Անդրեի համերգի պաստառը՝ հայտարարելով, որ երբ վերադարձնեն իր որդուն, այն ժամանակ էլ կարող են համերգներ կազմակերպել։

«Հիբի խոխաս կպիրիք, էն չախն էլ կիկյաք ստեղ կոնցերտ կտաք…»,- ասել է նա

Ոսկեպարում ռուս սահմանապահների տեղակայման գործընթացն իրականացվում է ՀՀ սահմանային անվտանգությունն ապահովելու համար: Այս մասին Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում ասել է ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Արթուր Հովհաննիսյանը:

Նրա դիտարկմամբ՝ Ադրեբջանն ապակառուցողական քաղաքականություն է վարում՝ դիմում է սադրանքների, ադրեբջանական զորքերը տևական ժամանակ է՝ ՀՀ սուվերեն տարածում են:

«Այս տրամաբանությունից ելնելով՝ մեր գործընկերոջ հետ համագորխակցության շրջանակում, տեղակայվել են սահմանապահները, և առաջիկայում Տավուշի այլ հատվածներում սահմանապահների տեղակայումը չի բացառվում»,- ասել է իշխանական պատգամավորը:

Հարցին, թե ի՞նչ իրավապայմանագրային հիմքով են Տավուշում տեղակայվում ռուս սահմանապահները և արդյո՞ք խոսքը 1997 թ. հայ-ռուսական համաձայնագրի մասին է, իշխող խմբակցության պատգամավորն ասել է, որ չեն կարող ստվերային պայմանագրեր կամ համաձայնագրեր լինել, որոնց մասին հանրությունը տեղյալ չէ:

«Եթե հայ-ռուսական հարաբերություններում նոր պայմանագիր լինի, բոլորը կիմանան դրա մասին, դա փաստում է այն, որ հայ-ադրեբջանական սահմանով սահմանապահների տեղակայման առաջարկը վարչապետը հրապարակայնորեն է արել: Սահմանապահների տեղակայումը ՀՀ սահմանների անվտանգությունն ապահովելու երաշխիք է»,- ասել է Հովհաննիսյանը:

Իշխանական պատգամավորն ասել է, որ ադրբեջանական կողմի քաղաքականությունն ապակառուցողական է, և չգիտի, թե ինչպես սրան կարձագանքեն Բաքվում:

«Ադրբեջանն ամեն ինչ անում է խաղաղության օրակարգը տապալելու համար՝ անընդհատ խոսելով միջանցքի մասին, իսկ մենք բազմիցս հայտարարել ենք, որ նման բան չկա, և որ ադրբեջանական զորքերը սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքների արդյունավետ իրականացման համար պետք է լքեն ՀՀ տարածքը: Այնպես որ, ադրբեջանական կողմի ապակառուցողականության պայմաններում հնարավոր արձագանքներն անկանխատեսելի են»,- ասել է պատգամավորը:

Ադրբեջանական զինծառայողները դիտավորյալ հանցավոր արարքներով հրդեհում են ՀՀ Արարատի մարզի Երասխ գյուղի անմիջական հարևանությամբ մարդկանց սեփականության իրավունքով պատկանող, ինչպես նաև դրանց անմիջական հարևանությամբ հողատարածքները: Այս մասին հայտարարություն է տարածել Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը:

«Ադրբեջանական զինծառայողները դիտավորյալ հանցավոր արարքներով հրդեհում են ՀՀ Արարատի մարզի Երասխ գյուղի անմիջական հարևանությամբ մարդկանց սեփականության իրավունքով պատկանող, ինչպես նաև դրանց անմիջական հարևանությամբ հողատարածքները:

Այսօր ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմը ահազանգեր է ստացել, որ ադրբեջանական զինված ուժերը փոքր ու խոշոր տրամաչափի զինատեսակներից կրակոցներ են արձակում Երասխի անմիջական հարևանությամբ և հենց գյուղի ուղղությամբ: Գյուղը գտնվում է ադրբեջանական դիրքերից մոտ 1 կմ հեռավորության վրա:

Ադրբեջանական զինված ուժերի կրակոցները կոպիտ կերպով խախտում են Երասխ և հարակից գյուղերի բնակիչների իրավունքները:

Հրդեհների պատճառով Երասխ և հարակից գյուղերի բնակիչները չեն կարողանում բնականոն գյուղատնտեսական աշխատանքներ իրականացնեն: Դրանից բացի, կրակոցներն ու հրդեհները խաթարել են մարդկանց խաղաղ և բնականոն կյանքը Երասխում հատկապես»,-ասվում է հայտարարությունում:

Արցախի Հանրապետության դատախազությունը մարտին «Միքս մեդիա» ՍՊ ընկերության տնօրենի կողմից հաղորդում էր ստացել այն մասին, որ Արցախի տարածքում անհայտ աղբյուրից խլացվում են տվյալ ընկերության կողմից օրինական հիմունքներով օգտագործվող ռադիոհաճախականությունները:

Արցախի դատախազությունից NEWS.am-ին հայտնում են, որ հաղորդման հիման վրա հարուցվել է քրեական գործ, որի շրջանակում իրականացված նախաքննության ընթացքում համապատասխան մասնագիտական հիմնարկի մասնագետների կողմից «FM» ռադիոտիրույթի մի շարք հաճախականությունների չափագրման արդյունքում կազմված եզրակացության համաձայն 87-100 ՄՀՑ «FM» տիրույթում առկա է 3 վայրկյան և 7 վայրկյան պարբերականությամբ կրկնվող ազդանշան, որը ստացվում է ԱՀ Ասկերանի շրջանի ուղղությունիցադրբեջանական կողմից, ինչը խլացնում է տեղական հաճախականությունները այդպիսով խոչընդոտելով դրանց անխափան գործարկմանը:

«Քրեական գործի նախաքննությամբ հաստատվել է նաև, որ վերոհիշյալ խափանող ազդանշանը գործարկվում է նոր հաճախականությամբ նաև այն դեպքում, երբ Արցախում համապատասխան ռադիոհաճախականության օգտագործողի կողմից կատարվում է հաճախականության ալիքի փոփոխություն:

Վերոգրյալը հիմք է տալիս արձանագրելու, որ ադբեջանական կողմը նման միջոցներով միտումնավոր փորձում է խոչընդոտել Արցախում հասարակության տեղեկացված լինելու իրավունքի իրացմանը` միաժամանակ գույքային վնաս հասցնելով նաև տնտեսվարող սուբյեկտներին:

Նշված քրեական գործով պարզված հանգամանքների մասին հաղորդվել են ինչպես Արցախի Հանրապետության իրավասու մարմիններին, այնպես էլ ԱՀ-ում ռուսական խաղաղապահ զորքերի հրամանատարին»,- ասված է հաղորդագրության մեջ:

Քաղտեխնոլոգ Վիգեն Հակոբյանը կարծում է, որ նախապատրաստվում են ինչ-որ փաստաթղթեր, որոնք վերջնական արդյունքում գուցե կվերածվեն խաղաղության պայմանագրի։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նա նշեց, որ դա ենթադրում է սահմանների ճանաչում և շատ այլ զգայուն հարցերի լուծում։

Նա հիշեցրեց, որ նախորդ գումարման խորհրդարանի Պաշտպանության, անվտանգության և ներքին գործերի հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը շտապեց ազդարարել, որ կա մտադրություն բանակցություններ սկսել խաղաղության պայմանագրի շուրջ։ Նման արտահոսքեր երկրի պաշտոնատար անձանց կողմից ժամանակին եղել են։

Հիմա, ըստ նրա, խոսքը հավանաբար նախնական պայմանավորվածությունների մասին է, որոնք շոշափվել են նախորդ բանակցային գործընթացների ժամանակ, բանավոր ձևաչափով և որոնց գագաթնակետը լինելու է խաղաղության պայմանագիրը։  

«Ալիևը գաղտնազերծում է շատ ու շատ պայմանավորվածություններ, նախկինում էլ շատ բաներ իմանում էինք նրա շուրթերից կամ նրա կողմից վերահսկվող մամուլից, հետևաբար Ալիևն այժմ փորձում է արագացնել գործընթացը` բացելով խաղաքարտերն ու խաղալով կատալիզատորի դեր։ Չի բացառվում, որ Ալիևի շուրթերով խոսում են նաև որոշ շահագրգիռ աշխարհաքաղաքական կենտրոններ, որոնք նույնպես փորձում են խաղը բացել` ստիպելով, որ ինչ–ինչ պայմանավորվածությունների կիրակումն արագանա»,– նշեց քաղտեխնոլոգը։    

ակոբյանի խոսքով` մենք հնարավոր պայմանագրի մասին տեղեկանում ենք ոչ միայն ադրբեջանական կամ երրորդ երկրների աղբյուրներից, այլև մեր ընդդիմադիր շրջանակներից։ Թեկուզ հիշենք, որ դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի մասին համաձայնագրի նախագիծը նույնպես դաշտ մտցվեց ընդդիմադիրների կողմից, ինչից հետո Նիկոլ Փաշինյանը ստիպված խոստովանեց, որ իսկապես կա նման փաստաթուղթ և նույնիսկ հայտարարեց, որ դա հայանպաստ փաստաթուղթ է, և ինքը պատրաստ է այն ստորագրել։ 

Քաղտեխնոլոգի գնահատմամբ` հայկական կողմը որդեգրել է գաղտնապահության մարտավարություն, բայց միշտ կանգնում է փաստի առջև` նոյեմբերի 9-ի համաձայնագիրն էլ ստորագրվեց առանց որևէ նախազգուշացման։ Դրանից հետո մի քանի անգամ ականատես ենք եղել մի իրողության, երբ ձեռք բերված պայմանավորվածությունը գաղտնազերծվում է կա՛մ հակառակորդի, կա՛մ երրորդ կողմի միջոցով, ինչից հետո ՀՀ իշխանությունը խոստովանում է գործընթացի առկայությունը։