Իրանական Khabaronline պորտալը գրում է, որ Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատան Telegram ալիքը, ինչպես նաև ադրբեջանական պետական «Ազերթաջ» լրատվական գործակալությունը Պարսից ծոցի փոխարեն կիրառել է «Ծոց» եզրույթը։

Պարսից ծոցի անունը երկար ժամանակ վեճերի առարկա է: Պարսից ծոցի արաբական միապետությունները պնդում են «Արաբական ծոց» անվանումը՝ չնայած հանգամանքին, որ գրեթե բոլոր պատմական աղբյուրներում այն հայտնի է որպես Պարսից։

Ներկայումս Պարսից ծոցի երկների վերաբերյալ ձևակերպումներում հաճախակի է կիրառվում «Ծոցի երկրներ» եզրույթը, իսկ Արևմուտքում նախընտրում են «Արաբական ծոց» անվանումը:

Ադրբեջանի դեսպանության և կայքի նման ձևակերպումները համահունչ են իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունների առկա լարված վիճակին:

Թուրքիան ակնկալում է, որ Իգդիր-Նախիջեւան գազատարի շինարարությունը հնարավորինս շուտ կսկսվի, հայտարարել է Թուրքիայի էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարար Ֆաթիհ Դենմեզը։

«Ադրբեջանն ու Թուրքիան անցյալ տարվա դեկտեմբերին հուշագիր ստորագրեցին Իգդիր-Նախիջեւան գազատարի կառուցման վերաբերյալ։ Հուսով ենք, որ SOCAR-ը եւ BOTAS-ը շուտով կավարտեն այս նախագծի իրականացման աշխատանքները: Տեխնիկական մշակման ավարտից հետո մենք ակնկալում ենք, որ գազատարի շինարարությունը կսկսվի հնարավորինս շուտ»,- ասել է Դենմեզը՝ ելույթ ունենալով Ադրբեջան-Թուրքիա 1-ին էներգետիկ ֆորումի ժամանակ:

Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Փարվիզ Շահբազովն իր հերթին հիշեցրել է, որ Իգդիր-Նախիջեւան գազատարի հզորությունը կկազմի տարեկան 500 միլիոն խորանարդ մետր գազ կամ օրական 1.5 միլիոն խորանարդ մետր գազ։ «Գազի մատակարարումների դիվերսիֆիկացման շնորհիվ այդ նախագիծը կամրապնդի Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետության (ՆԻՀ) էներգետիկ անվտանգությունը եւ ընդհանուր առմամբ կխորացնի կապերը Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի միջև», — ասել է նա։

Թուրքիայում Իգդիր-Նախիջեւան գազատարի երկարությունը կկազմի մոտավորապես 85 կմ։ Նախագծով նախատեսվում է կառուցել նաև մեկ գազի հաշվառման կայան։

ՆԻՀ-ն ընդհանուր սահման չունի Ադրբեջանի հիմնական տարածքի հետ եւ սահմանակից է Իրանին, Հայաստանին եւ Թուրքիային։ Ներկայումս ՆԻՀ-ի գազամատակարարումն իրականացվում է Իրան ադրբեջանական գազի սվոպային մատակարարումների հիման վրա։

«Ալեն Սիմոնյանը, քանի որ հայերենին լավ չի տիրապետում և նոր-նոր է մտնում հայոց լեզվի դաշտ, ամենայն հավանականությամբ, ցանկացել էր Մարությանին տզրուկ ասել, բայց սխալվելով ասել է տկզար»,- հայտնեց քաղտեխնոլոգ Տիգրան Քոչարյանը՝ անդրադառնալով Հայկ Մարությանին ուղղված ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի ֆեյսբուքյան գրառմանը:

Նա ենթադրեց, որ Ալեն Սիմոնյանը հավանաբար ցանկացել է Մարությանին որակել տզրուկ՝  ակնարկելով, որ նա տիզի նման կպել է ՔՊ-ին, ծծել նրա արյունը և  հիմա էլ ուզում է պոկվել:

«Շատ հնարավոր է որ Հայկ Մարությանից կերտում են Զելենսկի-2 կերպար, կլոուն-նախագահ»,-հայտարարեց քաղտեխնոլոգը և բացատրեց, որ ինչպես Նիկոլ Փաշինյանից փորձում եին Սաակաշվիլի կերտել, այնպես էլ Հայկ Մարությանից կերտում են Զելենսկի:

Բանախոսը հիմնավորեց, որ համապատասխան կենտրոններում տեսել են, որ Փաշինյանի վարկանիշն ընկել է և ժողովուրդը իրեն չի սիրում, ինչը փաստեցին նաև ՏԻՄ ընտրությունները, դրա համար էլ 44-օրյա պատերազմից հետո Հայկ Մարությանին ՔՊ-ից հետ քաշեցին և սկսեցին կերտել ընդդիմադիր կերպար, որպեսզի պոպուլիզմի դաշտում, մի պոպուլիստը հաղթի մյուսին:

Տիգարն Քոչարյանը բացատրեց, որ Ալեն Սիմոնյանից շատ արագ կերտեցին չար ուժ, կաշառակեր, որի հակառակ պատկերը պետք է լինի Հայկ Մարությանը և բացատրեց, որ ստեղծվում է «նոր սևերն՝ ընդդեմ նոր սպիտակների» իրավիճակ:

Քաղտեխնոլոգը համոզմունք հայտնեց, որ Փաշինյանին մնացել է որոշ փաստաթղթեր ստորագրի և նա ոչ մեկին պետք չի լինելու, իսկ Հայաստանի հարցով որոշումներ ընդունողները չեն ուզում այստեղ վերահսկողությունը կորցնել:

«Քաղաքական տեխնոլոգիաների առումով շատ գեղեցիկ քայլ է կատարվում, դու քաղաքական պոպուլիզմի դաշտ ես բերում մի մարդու, որը ոչ պակաս հիստերիկ կարող է լինել, ոչ պակաս աղանդավորականներին բարձրաձայնող և նրանք գիտեն, որ ժողովուրդը սիրում է իշխանությունից հալածյալներին»,-ասաց բանախոսը և հավելեց, որ այս պահին Հայկ Մարությանից է կախված, թե նա կհեռանա, թե՝ կուսակցություն կստեղծի:

Քոչարյանը պնդեց, որ Մարությանը պետք է ապաշխարի՝ ժողովրդին սևերի և սպիտակների բաժանելու համար, քանի որ այն շատ զրկանքների պատճառ դարձավ:

Նա հայտնեց, որ Մարությանը որպես քաղաքական պրոդուկտ շատ հարմար թեկնածու է, քանի որ իդեալական մեկնարկային պայմաններ ունի՝ իշխանությունների կողմից հալածված է, ժեխի կողմից սիրված և բացատրեց, որ ժեխը այն հատվածն է, որը պոպուլիզմից բացի ուրիշ բան չի հասկանում, այլ ոչ թե վատ ապրող մարդիկ են:

Տիգրան Քոչարյանը կարծում է, որ  Երևանի քաղաքապետի համար իշխանություններն ունեն երկու թեկնածու՝ Խաչատուր Սուքիասյանին և Տիգրան Ավինյանին:

Asia Times-ն հրապարակել է Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանի բացառիկ հարցազրույցի երկրորդ հատվածը: Այս մասին հայտնում է ՀՀ նախագահի աշխատակազմը:

ՀՀ նախագահի աշխատակազմը հրապարակել է հարցազրույցի հայերեն թարգմանությունը, որը ներկայացնում ենք ստորև.

Քուրուշ Զիբարի — Վերադառնանք Հայաստան-Ադրբեջան լարվածությանը. համաձա՞յն եք այն մեկնաբանության հետ, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող հակամարտությունը կրոնական տարր ունի: Ինչպես Հայաստանն է դատապարտում Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետությունում եկեղեցիների պղծումը, նույն կերպ էլ Ադրբեջանի նախագահն էր դժգոհում, որ Հայաստանը ոչնչացրել է առնվազն «70 մզկիթ» վիճելի տարածքներում։ Նկարագրելով, թե ինչ է կատարվում Սիրիայում և Աֆղանստանում, կամ արտահայտելով այն միտքը, որ Թուրքիան Սիրիայից վարձկաններ է ներգրավվել՝ Ադրբեջանի համար կռվելու նպատակով, դուք մի քանի անգամ օգտագործել եք «իսլամական ահաբեկչություն» եզրույթը։ Ձեզ չի՞ մտահոգում այն, որ այդ կերպ ու նման հռետորաբանությամբ կմեծանա ճեղքվածքը Հայաստանի ու մահմեդական աշխարհի միջև և կօտարացնի Հայաստանի փոքրաթիվ մահմեդական համայնքին:

Նախագահ Սարգսյան — Կարծում եմ՝ առաջին հերթին, հայ պաշտոնյաների կողմից «իսլամիստ ահաբեկիչ» եզրույթի օգտագործումը շատ դեպքերում պարզապես արտացոլում է իրականությունը։ Ահաբեկիչը մնում է ահաբեկիչ, կապ չունի, թե որ հավատքն է դավանում: Սակայն այս երևույթը գալիս է սիրիական պատերազմից, իսկ Թուրքիան նրանց բերել է Սիրիայից։ Դա ավելի շատ նրանց դրդապատճառին է վերաբերում, քան Հայաստանի մոտեցմանը: Նրանք անձինք են, որոնք կրոնական դրդապատճառներ ունեն կամ կրոնական պատերազմի մեջ են, քանի որ գումար են ստանում, որովհետև վարձկաններ են։

Ամենևին համաձայն չեմ, թե Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը կամ հակամարտությունը երբևէ կրոնական տարրեր է ունեցել։ Նախ, այնտեղ միայն մի քանի մզկիթ կա, իսկ հայկական եկեղեցիները բազմաթիվ են։ Ես անձամբ ողջունել եմ Շուշիում գտնվող մզկիթի ամբողջական վերանորոգումը, որը վերջնականապես ավարտվեց հայ և մահմեդական անձանց աջակցությամբ: Այն ամբողջությամբ վերանորոգված է։ Ես եղել եմ այնտեղ. ներգրավված էին մասնագետներ, ճարտարապետներ, որոնք խորհուրդ էին տալիս՝ ինչպես ճիշտ վերականգնել այն: Գեղեցիկ մզկիթ է։ Եվ եթե ադրբեջանցիները վերականգնեն գեթ մեկ եկեղեցի, խնդրում եմ՝ լուսանկարն ինձ ուղարկեք։

Սա կրոնական պատերազմ չէ: 70 մզկի՞թ է ավերվել։ Չգիտեմ, ես Ձեզնից եմ լսում այդ մասին: Դուք պետք է շատ կոնկրետ լինեք։ Հայկական եկեղեցիների դեպքում ամեն ինչ շատ կոնկրետ է: Այդ եկեղեցիներն այնտեղ են, որտեղ եղել են հարյուրավոր և հազարավոր տարիներ: Եվ մենք հստակ գիտենք, թե որն է ոչնչացվել։ Ցավոք, մենք մասնագիտացել ենք հայկական եկեղեցիների, ժառանգության ու մշակույթի ավերումը գրանցելու մեջ, առաջին հերթին Օսմանյան կայսրությունում, Թուրքիայում։ Հարյուրավոր հին եկեղեցիներ վերածվել են մզկիթների, կան բազմաթիվ պատմական ապացույցներ: Իսկ եթե ցանկանում եք համեմատել վերաբերմունքը, կարող եք հարց հնչեցնել, թե հանդիպե՞լ եք հայերի, որոնք դժգոհում են, որ Իրանի տարածքում հայկական եկեղեցիներ են քանդվել։ Դուք լսե՞լ եք նման բան: Ո՛չ, ես նույնպես նման բան չեմ լսել: Եվ փաստ է, որ պատմության ընթացքում Իրանում ռեժիմներ, կառավարություններ են փոխվել, բայց Իրանում հայկական համայնքները հիմնականում ծաղկում էին, և Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը գումարներ է ծախսել հայկական եկեղեցիների վերանորոգման վրա։ Ես կարող եմ օրինակներ բերել։ Մինչ նախագահ դառնալս մի քանի անգամ եղել եմ Թեհրանում։ Թեհրանի կենտրոնում կա մի հսկայական տարածք, որը կոչվում է «Արարատ» ակումբ։ Երբ գնում ես այնտեղ, կարծես Հայաստանում լինես։ Ամեն ինչ կա՝ բասկետբոլի, ֆուտբոլի խաղադաշտեր, հայ աղջիկներն ու տղաները միասին մարզվում են։ Իսլամական հանրապետության ղեկավարության կողմից մեծ հանդուրժողականություն կա հայկական մշակույթի նկատմամբ։ Իրանում ամենուր շատ հայկական եկեղեցիներ կան։ Խոսքս միայն Սպահանի ու Ռաշտի մասին չէ։

Ինչո՞ւ չենք բողոքում, որ Իրանը ոչնչացնում է հայկական մշակույթը։ Որովհետև դա չի անում: Իրականում նա աջակցում է՝ լինելով իսլամական հանրապետություն, մինչդեռ Թուրքիան իսլամական հանրապետություն չէ, նույնիսկ Ադրբեջանը չի հայտարարել, որ իրենք իսլամական հանրապետություն են։ Սակայն Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը հանդուրժող է մեր մշակույթի, մեր կրոնի, մեր համոզմունքների հանդեպ։ Եթե որևէ մեկը խոսում է ավերածությունների մասին, թող Իրանի օրինակով այն դիտարկի: Այս պատերազմը կրոնական չէր և չէր կարող լինել։ Հայաստանը հիանալի հարաբերություններ ունի բազմաթիվ երկրների հետ, որոնք իսլամական պետություններ են կամ որտեղ բնակչության մեծ մասը մահմեդականներ են։

Քուրուշ Զիբարի — Ես պարզապես կուզեի մի փոքր շեղվել ու ճշտել հետևյալը. Դուք ասացիք, որ Սիրիայում ճգնաժամը և ահաբեկչությունը, որը եկավ այնտեղից, պայմանավորված էին կրոնով: Նույն կերպ հնարավո՞ր է ասել, որ, օրինակ, մենք ունենք հրեական ահաբեկչություն, որն արտացոլում է այն, ինչ Իսրայելն իրականացրեց պաղեստինցիների հանդեպ: Կարո՞ղ ենք օգտագործել քրիստոնեական ահաբեկչություն տերմինը՝ «Կու Կլյուքս Կլանին» մատնանշելու համար: Մենք երբեք չենք օգտագործել նման ձևակերպումներ։

Նախագահ Սարգսյան — Կարծում եմ, Դուք իրոք շեղվեցիք: Ես տերմին ունեմ՝ քվանտային, ասելով, որ այս աշխարհը դարձել է քվանտային և կարող ես մի տեղից մյուսը շեղվել՝ կորցնելով տրամաբանական հետքը։ Բայց Դուք ամբողջությամբ քվանտային հարց բարձրաձայնեցիք, հարց, որին պատասխանելու համար հավանաբար մի քանի ժամ կպահանջվի: Թույլ տվեք չպատասխանել այդ հարցին:

Այն, ինչ ասացի Սիրիայի դեպքում, նույնիսկ Իրանն է ընդունել, որ Սիրիայում կան բազմաթիվ խմբավորումներ, որոնց ոչ միայն ես, այլև ուրիշներն են անվանում իսլամական ահաբեկիչներ: Թուրքիան վարձկաններ էր բերել, մարդիկ, ովքեր սպանում են հանուն փողի, նրանք կարող են լինել քրիստոնյաներ, մահմեդականներ կամ բուդդիստներ կամ որևէ այլ կրոն դավանողներ: Դա նշանակություն չունի, քանի որ այն, ինչ նրանք են անում, սխալ է։ Սպանել մարդկանց, քանի որ նրանք տարբերվում են, սպանել մարդկանց հանուն փողի ընդունելի չէ ո՛չ քրիստոնեության, ո՛չ էլ իսլամի համար։ Ես մի քանի անգամ Ղուրան եմ կարդացել և ոչինչ չեմ գտել, որ ասի, թե՝ փողի համար պետք է սպանել նրանց, ովքեր տարբերվում են։ Ես նման բան չեմ տեսել։ Գուցե, Դուք տեսել եք և կարող եք ինձ ցույց տալ, եթե գիտեք:

Քուրուշ Զիբարի — Դուք ճիշտ եք:

Նախագահ Սարգսյան — Այլոց կրոնն ու մշակույթը հարգելն ինձ համար շատ կարևոր է։

Քուրուշ Զիբարի — Անդրադառնանք արտաքին քաղաքականությանը: Գիտեմ, որ բավական երկար ժամանակ ճանաչում եք Միացյալ Նահանգների նախագահ Ջո Բայդենին, և որ ԱՄՆ նախագահն այս տարվա ապրիլին ճանաչեց 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը՝ ի տարբերություն ԱՄՆ բազմաթիվ նախկին նախագահների, ովքեր շրջանցեցին ճանաչման մասին իրենց դիրքորոշումը: Դուք ակնկալու՞մ եք Վաշինգտոնի հետ երկկողմ հարաբերությունների անցում նոր մակարդակի։ Կա՞ն արդյոք նոր զարգացումներ Երևան-Վաշինգտոն հարաբերություններում, որոնք արժանի են ուշադրության:

Նախագահ Սարգսյան — Կարծում եմ, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը շատ կարևոր է իմ ազգի և միջազգային հանրության համար։ Անհրաժեշտություն չկա բացատրելու՝ ինչու: Նրանց համար կարևոր է գիտակցել, որ սխալ բան է տեղի ունեցել: Սխալ բան է պատահել այն մարդկանց պապերի ու տատիկների հետ, ովքեր այժմ Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի, ԱՄՆ, Արգենտինայի, Լիբանանի և այլ երկրների քաղաքացիներ են։ Եթե չես ճանաչում ցեղասպանությունները, դրանք շարունակվում են։ Ինչպես կարող է մեկն ասել, որ Ռուանդայում ցեղասպանություն չի եղել։ Պետք է ընդունել, որ ցեղասպանություն է եղել, հետո մտածել՝ ինչպես կարող ես պարզապես ապրել դրա հետ և փոխել դրա հետևանքները։

Շատ ուրախ եմ լսել, որ Ռուանդան այժմ շատ ակտիվ և հաջողակ պետություն է։ Նրանք ժամանակակից են, ներդրումներ են կատարել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում, և դա հրաշալի է, քանի որ նրանք նույնպես անցել են դժոխքի միջով: Նույնը կատարվել է հայերի հետ: Մեծ թվով երկրներ ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը։ Միացյալ Նահանգները և Միացյալ Նահանգների նախագահը, ճանաչելով ցեղասպանությունը, կարևոր քայլ են անում: Սակայն արդյո՞ք դա պատմական արդարությու՞նն է: Դա կարևոր է Ամերիկայում ապրող հայերի, ամբողջ աշխարհի հայերի համար, բայց կարծում եմ, որ դա կարևոր է նաև ամերիկացիների համար: Նրանք ճանաչում են ինչ-որ բան, որը սխալ էր: Ճանաչելով սխալը՝ առնվազն փորձում ես կանխել հաջորդը:

Ինչ վերաբերում է հայ-ամերիկյան հարաբերություններին՝ դիվանագիտական, քաղաքական և այլ ոլորտներում, ապա դրանք պետք է դիտարկել ոչ միայն պատմական, այլև իրական քաղաքականության ժամանակակից, պրագմատիկ տեսանկյունից: Իսկ իրական քաղաքականության մեջ նկատվում է Կովկասի վերաձևափոխման գործընթաց, և գուցե լինի Կենտրոնական Ասիայի վերաձևման գործընթաց ևս:

Այսօրվա կասպյան տարածաշրջանը նույնը չէ, ինչ 30 կամ 25 տարի առաջ էր։ Հայաստանի համար այն ժամանակ հնարավորություն կար Կովկասն այլ ճանապարհով վերաձևավորելու գործընթացին մաս կազմել:

Արդյո՞ք Ադրբեջանում այնքան խելացի կլինեն, որ իրենց հաղթանակը վերածեն կայուն խաղաղության: Երբ դու հաղթող կողմ ես՝ ունես առավելություն, կարող ես նաև փոխզիջումների գնալ, քանի որ հաղթանակը քոնն է։ Պետք է բավականաչափ իմաստուն լինել՝ հասկանալու համար, որ փոխզիջումների գնալով, կարող ես հարաբերություններ ստեղծել, որոնք շատ ավելի երկար կտևեն։ Մենք ապրում ենք, ինչպես ասացի, քվանտային աշխարհում, և ամեն ինչ շատ արագ ու անսպասելի է փոխվում: Մենք ունենք Թուրքիայի նման հարևան, և դժվար է կանխատեսել, թե որն է լինելու նրա հաջորդ քայլը։

Քուրուշ Զիբարի — Անդրադառնանք նաև Իրան-Հայաստան հարաբերություններին։ Դուք, անշուշտ, լսել եք Իրանի և Ադրբեջանի միջև սահմանային վերջին լարվածության մասին։ Բաքվի կառավարությունը Գորիս-Կապան ճանապարհով Հայաստան մտնող իրանական բեռնատարներից զգալի վճարներ է գանձում, ինչը փաստացի կտրում է Իրանին Հայաստանից: Ի՞նչ եք կարծում՝ Ադրբեջանի այս ծրագիրը բացասական ազդեցություն կունենա՞ Իրանի հետ ձեր առևտրային հարաբերությունների վրա։ Ինչպե՞ս եք գնահատում Իրան-Հայաստան հարաբերությունները քաղաքական, տնտեսական, ֆինանսական, գիտական և մշակութային ոլորտներում։

Նախագահ Սարգսյան — Ապացուցելու կարիք չկա, որ Հայաստանի և Իրանի հարաբերությունները կենսական և շահեկան են Հայաստանի համար։ Իրանը երկար տարիներ եղել է մեր վստահելի հարևանը։ Նույնիսկ արևմտյան մեր բարեկամներից շատերն ընդունում են, որ կարող են տարաձայնություններ ու լարվածություն ունենալ Իրանի հետ, բայց Իրան-Հայաստան հարաբերությունները զարգանում են այլ հարթության վրա: Շատ կարևոր է, որ մեր հարաբերությունները առևտրատնտեսական, քաղաքական կամ մշակութային ոլորտներում լինեն խորն ու արդյունավետ։ Պատմությունը ցույց է տալիս, որ մենք կարող ենք վստահել Իրանին և երկարատև հարաբերություններ ունենալ և՛ որպես պետություն, և՛ որպես ազգ։

Ես արդեն անդրադարձել եմ Թեհրան կատարած իմ այցին։ Երիտասարդ ու կենսունակ մարդկանցով և ուսանողներով երկիր է, որը շատ հետաքրքրված է աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձություններով: Սպահանում այցելեցի հայկական եկեղեցի, տեսա գրադարանը, տեղեկացա, որ Իրանի կառավարությունը մեծապես աջակցել է այդ ժառանգության պահպանմանը: Այս ամենը, բնականաբար, Իրանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունները դրական հունով զարգացնելու հիմք է: Մենք բոլորս ունենք տարբերություններ: Ձեր հարաբերություններն այլ երկրների հետ նույնքան բարդ են, որքան մեր հարաբերություններն այլ երկրների հետ։ Սակայն երկկողմ մակարդակով Իրանին անհրաժեշտ է ուժեղ, կայուն Հայաստան, իսկ Հայաստանին պետք են Իրանի հետ լավ հարաբերություններ։

Քուրուշ Զիբարի — Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Իրանի և Ադրբեջանի միջև սահմանային վերջին լարվածությունը և Իրան-Հայաստան առևտրատնտեսական կապերի վրա դրա հետևանքների հավանականությունը:

Նախագահ Սարգսյան — Իրականությունն այն է, որ ադրբեջանական կողմը դեռևս սահմանազատման գործընթացից առաջ փորձում է օգտագործել իր ռազմական ուժը կամ հաղթողի դիրքը՝ այդ խաղը պարտադրելու և խաղալու համար:

Ինչպես գիտեք, մեր զինվորները դեռևս պատանդ են պահվում Ադրբեջանում և չեն վերադարձվել։ Մինչդեռ, բոլոր մարդասիրական արժեքների համաձայն, պատերազմներից հետո տեղի է ունենում բոլոր ռազմագերիների փոխանակման գործընթաց, ինչը փաստացի տեղի ունեցավ այս և 1994 թվականի պատերազմների ժամանակ, երբ Հայաստանը վերադարձրեց բոլոր ադրբեջանցի գերիներին։ Դեռևս կան բազմաթիվ անուններ, որոնց ճակատագրերն անհայտ են, շատ ընտանիքներ չգիտեն՝ իրենց երեխաները, որդիները ո՞ղջ են, թե՞ ոչ: Սահմանների հետ կապված խնդիրներ կան, Իրանի հետ առևտրի մասով՝ ևս:

Քուրուշ Զիբարի — Կցանկանայի՝ անդրադառնաք COVID-19 համավարակին և Հայաստանի համար դրա հետևանքներին։ 2020 թվականին Հայաստանի ՀՆԱ-ն նվազել է 7,6%-ով, մինչդեռ մեկ տարի առաջ այն աճել էր մինչև 7,6%՝ 2018թ. 5,2%-ից հետո: Ի՞նչ եք կարծում՝ փետրվարին կառավարության կողմից հաստատված տնտեսական արձագանքման ծրագիրն արտաքին աջակցության հետ միասին, ներառյալ՝ Եվրամիության 92 միլիոն եվրոն, կարո՞ղ է նպաստել արագ վերականգնմանը: Մասնավորապես, ո՞րն է Ձեր տեսլականը զբոսաշրջության ոլորտի համար, որն ամենաշատ տուժած ոլորտներից էր:

Նախագահ Սարգսյան — Հակիրճ պատասխանելով նշեմ, որ մենք դեռևս չենք հաղթահարել պատերազմի և Covid-19-ի հետևանքները: Մենք մեծապես գնահատում ենք մեր բոլոր բարեկամների աջակցությունը: Եվրամիությունը հայտարարել է նաև առաջիկա տարիներին Հայաստանին 2,6 միլիարդ եվրոյի աջակցության մասին։

Քուրուշ Զիբարի — Սա նո՞ր զարգացում է։

Նախագահ Սարգսյան — Ոչ։ Այստեղ էր Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը։ Դա մեծ աջակցություն է։ Հարցն այն է, թե որքանով կարող ենք այդ գումարները մեր եվրոպացի գործընկերների հետ միասին օգտագործել երկրի զարգացման համար։ Շատ երկրներում ունենք լավ բարեկամներ: Պետական այցով եղել եմ Իտալիայում, և Իտալիայի կառավարությունը խոստացել է աջակցել Հայաստանին՝ մեծ քանակությամբ պատվաստանյութ տրամադրելով։ Սա նաև պատվաստումների և COVID-19-ի վերաբերյալ Ձեր նախորդ հարցի պատասխանն է։ Ռուսաստանը, որպես առանձնահատուկ գործընկեր և բարեկամ, մեծապես աջակցում է Հայաստանին։

Մենք փոքր ենք, բայց ունենք մեր առավելությունները: Փոքր երկիր ենք, բայց՝ համաշխարհային ազգ։ Ռուսաստանում, հավանաբար, նույնքան հայ է ապրում, որքան Հայաստանում կամ Ամերիկայում։

Երբ ունես փոքր պետություն, պետք է արդյունավետ աշխատես և կկարողանաս հաջողակ լինել: Շատ առումներով փոքրը կարող է արդյունավետ և գեղեցիկ լինել: Դա հսկայական կայսրություն չէ, որը դժվար լինի ղեկավարել: Ամեն ինչ կապված է նրա հետ, թե որքան խելացի ենք մենք և որքանով ենք պատրաստ կարգապահ լինել:

Հարցն այն է, թե որքան արդյունավետ ենք օգտագործում մեր ուժը։ Ադրբեջանը վերջին 26 տարվա ընթացքում բավականին արդյունավետ օգտագործեց իր ուժը՝ նավթը։ Մեր ուժը մեր Սփյուռքն է։ Բայց որքանո՞վ ենք մենք արդյունավետ օգտագործում այն: Անկեղծ ասած, մենք դեռևս այդպես չենք անում։ Մենք դեռ պետք է սովորենք, թե ինչպես այդ տաղանդավոր մարդկանց, նրանց փորձառությունը, գիտելիքները ու հայկական փողերը դրսից բերենք Հայաստան։ Այն պահին, երբ դա սովորենք՝ իսկապես հաջողակ կլինենք։

Քուրուշ Զիբարի — Իմ վերջին հարցը վերաբերում է նույն թեմային, ինչի մասին նշեցիք: Ուզում եմ խոսենք Հայաստանի և Սփյուռքի հարաբերությունների մասին, Սփյուռք, որը կազմված է 7-10 միլիոն մարդուց՝ սփռված աշխարհի շուրջ 100 երկրներում: Ինչպե՞ս է Հայաստանը օգտագործում հայկական սփյուռքի ներուժը և ներդրումները: Նրանք օգնու՞մ են զարկ տալ երկրի տնտեսության զարգացմանը։

Նախագահ Սարգսյան — Նրանք օգնում են Հայաստանին, սակայն այդ օգնությունն ավելի շատ հուզական է: Նրանց ունեցած փորձը շատ բարձրակարգ է: Նրանք ամենուր են, և Սփյուռքը շատ ավելի լավ կարող է օգնել Հայաստանին, բայց դրա համար մենք պետք է որոշ փոփոխություններ կատարենք՝ կրկին Սահմանադրությունը փոխելով։ Գիտե՞ք, որ ըստ մեր Սահմանադրության, սփյուռքահայը Հայաստանում չի կարող նախարար լինել։ Կարծում եմ՝ դա մեծ, շատ մեծ սխալ է: Օրինակ՝ հայ մեծ գիտնականը կամ ՏՏ մասնագետը, որը միլիարդավոր դոլարներ է վաստակել, չի կարող Հայաստանում գիտության նախարար դառնալ։ Նա պետք է վերադարձնի իր ամերիկյան անձնագիրը, ունենա միայն հայկական անձնագիր և չորս տարի ապրի միայն Հայաստանում, որպեսզի կարողանա մտածել նախարար դառնալու հնարավորության մասին։

21-րդ դարում մարդիկ չորս տարում կայսրություններ են կառուցում։ Եթե չորս տարի Սիլիկոնյան հովտում չեք, ապա հեռացել եք և այլևս արժեք չեք ներկայացնում: Մեզ օրենք է պետք, որը թույլ կտա այսօր ընտրել մեկին ու վաղը նախարար դարձնել։ Դուք տեսնում եք, որ նրանք գիտեն՝ ինչպես առաջ շարժվել: Ամերիկայում կա երկու պատվաստանյութ՝ Pfizer-ը և Moderna-ն: Գիտե՞ք, թե ով է ստեղծել դրանցից մեկը՝ Նուբար Աֆեյանը, որը հիմնել է Flagship Pioneering վենչուրային ֆոնդը, որը ստեղծել է Moderna-ն: Սակայն նա՝ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի պրոֆեսորը, չի կարող մեր երկրի կրթության և գիտության նախարար լինել։ Դա անելու համար նա պետք է վերջին չորս տարիներին ապրեր Հայաստանում։ Այդ դեպքում ո՞վ պետք է ստեղծեր Moderna-ն։

Իրականում, 10 միլիոնից ավելի հայ է ապրում արտասահմանում: Ձեր նշած թվում ներառվում են այն հայերը, որոնք ներգրավված են հայկական համայնքներում։ Սակայն շատ հայեր կան, որոնք այդ ցանկում չկան։ Ես ունեմ նման մարդկանց մեծ ցուցակ, և մենք չենք օգտագործում այդ տաղանդներին: Այս շենքում (նախագահական նստավայրում) մենք գիտաժողով անցկացրեցինք՝ նվիրված մի մարդու ծննդյան 100-ամյակին, որի ազգանունը Քեմուրջյան է։ Գիտե՞ք՝ ով է նա։

Քուրուշ Զիբարի — Ոչ:

Նախագահ Սարգսյան — Անշուշտ, չգիտեք: Շատ հայեր կան, որոնց մասին մեր հայրենակիցների 90 տոկոսը չգիտեն։ Հիշու՞մ եք լուսնագնացը: Լուսնագնաց, որը Լուսին է հասցվել նախ Խորհրդային Միության, այնուհետև՝ ԱՄՆ-ի կողմից:

Քուրուշ Զիբարի — Այո, իհարկե:

Նախագահ Սարգսյան — Իրականում Դուք հիշում եք ամերիկացի տիեզերագնացներին, լուսնագնացներին: Հետո Խորհրդային Միությունը ուղարկեց իր մարսագնացը, այնուհետև դա արեցին ամերիկացիները: Պարոն Քեմուրջյանն էր, որը ստեղծեց այն: Խորհրդային Միության առաջին լուսնագնացը ստեղծվել է Քեմուրջյանի կողմից: ՆԱՍԱ-ն նրան խնդրեց օգնել իրենց, քանի որ նրանք չէին կարող դա անել: Նա պատմության մեջ ռոբոտաշինության ամենամեծ ինժեներներից մեկն է եղել: Եվ նա հայ էր։ Սանկտ Պետերբուրգում այժմ նրա անունը կրող հսկա ինստիտուտ կա։

Նման մարդիկ ամենուր են, բայց մենք դա չենք օգտագործում: Մենք նման ենք Պարսից ծոցի որևէ երկրի, որը որոշել է չօգտագործել իր նավթը: Ի՞նչ է ստացվում արդյունքում՝ անապատ: Հայերս դեռ պետք է սովորենք, թե ինչպես օգտագործել մեր Սփյուռքի ուժը: Եվ ես մեծ ջանքեր եմ ներդնում դրա համար, քանի որ դա ուղիներից մեկն է: Մարդիկ իսկապես չեն հասկանում, թե որքան մեծ է Սփյուռքի հզորությունը, քանի որ այն երբեք չի օգտագործվել։ Մենք պետք է շատ գործ անենք, և դրանցից մեկը Սահմանադրությունը փոխելն է։

Որևէ վատ բան չկա սեփական ազգությամբ, էթնիկական ծագմամբ կամ կրոնով հպարտանալու մեջ: Սակայն, երբ այդ հպարտությունը դառնում է այնքան մոլեռանդ, որ հասնում է անհեթեթության աստիճանի, ապա գործ ունենք մեկի հետ, որը լրիվ կորցրել է իրականության զգացումը։

Թուրք քաղաքական վերլուծաբան Բուրաք Բեքդիլը BESA Center Perspectives-ի կողմից հրապարակված իր հոդվածում խոստովանել է. «Թուրք-իսլամիստական հոգեվիճակը ենթակա է… պատվի, ճակատագրականության, դավադրության, ճոռոմաբանության, հրապարակայնության և շփոթության թակարդներին»:

Տարիների ընթացքում Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը բազմաթիվ արտառոց հայտարարություններ է արել, որոնք կասկածներ են հարուցում նրա մտային առողջության վերաբերյալ:

Ահա մի քանի օրինակ Էրդողանի խելառ հայտարարություններից.

2014 թվականին Էրդողանը Ստամբուլ այցելած լատինաամերիկացի մահմեդականների խմբին ասաց, որ մահմեդական ուխտավորները Քրիստափոր Կոլումբոսից մի քանի դար առաջ են հայտնաբերել Ամերիկան. «Պնդում են, թե ամերիկյան մայրցամաքը հայտնաբերել է Կոլումբոսը 1492 թվականին: Իրականում մահմեդական նավաստիները հասել են ամերիկյան մայրցամաք Կոլումբոսից 314 տարի առաջ՝ 1178 թվականին… Իր հուշերում Քրիստափոր Կոլումբոսը հիշատակել է մզկիթի գոյության մասին՝ Կուբայի ծովափին գտնվող մի բլրի գագաթին։ Այսօր այդ բլրի վրա մզկիթը կատարյալ տեսք կունենար»: Բնականաբար, Կոլումբոսը երբեք նման բան չի ասել իր հուշերում։

Մեկ այլ արտառոց հայտարարությամբ Էրդողանը տեղեկացրել է, որ Թուրքիան 2023 թվականին թուրք տիեզերանավ կուղարկի Լուսին՝ Թուրքիայի Հանրապետության 100-ամյակին։ Նա ենթադրել է, որ թուրքական տիեզերական խմբի անդամ կարող է լինել կին տիեզերագնաց։ Հետաքրքիր կլիներ տեսնել, թե ինչպես կարող է թուրքական սնանկացած երկիրը միլիարդավոր դոլարներ ծախսել նման անհավատալի արկածախնդրության վրա, էլ չասած նրա տիեզերական տեխնոլոգիաների բացակայության մասին: Միգուցե այս ամբողջ թեման խաբեություն է՝ շեղելու մարդկանց ուշադրությունը իրենց դժբախտություններից ու դատարկ գրպաններից՝ նայելու լուսնին ու աստղերին… Մի թերահավատ թուրք հեգնանքով ասաց. «Մենք չենք կարող նույնիսկ սուպերմարկետ գնալ, այդ ինչպե՞ս ենք գնալու տիեզերք»: Մեկ այլ թուրք նկատեց. «Մենք չկարողացանք դիմակներ [COVID-ի դեմ] բաժանել քաղաքացիներին, այդ ինչպե՞ս ենք գնալու տիեզերք»։

Մինչ Էրդողանը կարողանա երևակայել տիեզերք գնալու մասին, նա պետք է մտահոգվի գահավիժող լիրայի, միլիոնավոր գործազուրկ թուրքերի և սարսափելի աղքատությունից տառապող իր ժողովրդի ահռելի տոկոսի համար: Թուրքական աղբյուրների համաձայն՝ 34 միլիոն թուրք գտնվում է սովի եզրին։ Ընթացիկ տարվա առաջին վեց ամիսներին անջատել են 1.6 միլիոն թուրք ընտանիքների էլեկտրաէներգիան և գազը, քանի որ նրանք չեն կարողացել վճարել իրենց հաշիվները։

Թուրք վերլուծաբան Բուրաք Բեքդիլը գրել է, որ ինքը «մեծացել է այնպիսի կարգախոսներով, ինչպիսիք են՝ «Մի թուրքը մի աշխարհ արժե», «Թուրքերը ստիպված են եղել կռվել աշխարհի յոթ ամենամեծ տերությունների դեմ» և «Թուրքի միակ ընկերը մեկ այլ թուրք է»։ Մեր դասագրքերը մեզ սովորեցնում էին, որ թուրքական գերագույն ցեղը դարեր շարունակ գերիշխել է ամբողջ աշխարհում. որ Օսմանյան կայսրությունը փլուզվեց միայն այն բանից հետո, երբ համաշխարհային տերությունների դաշինքը հարձակվեց նրա վրա. որ մենք պարտվել ենք Առաջին համաշխարհային պատերազմում, քանի որ դաշնակցել ենք գերմանացիների հետ, որոնք պարտվել են (ոչ թե մենք). և որ մի օր մենք ամբողջ մոլորակը թուրքացնելու ենք։ Մեզ սովորեցրել են, որ օսմանցի մարտիկը կարող է շարունակել կռվել նույնիսկ [բյուզանդական] թշնամու կողմից գլխատվելուց հետո»։

Որպես հետևանք, Բեքդիլը բացատրեց. «Թուրքերը ծարավ են լավ կյանքի մասին հեքիաթների, որը նրանք չեն կարողացել վայելել անցյալ դարի ընթացքում, բայց հավատում են, որ արժանի են: Ցանկացած հաճելի լուրի քարոզչություն, նույնիսկ Էրդողանի հայտնի պոռոտախոսությունը՝ «Արևմուտքը, այդ թվում՝ գերմանացիները, նախանձում են մեզ…», միլիոնավոր ընկալող ունկնդիրներ է գտնում Թուրքիայի գերարդի անհեթեթության շուկայում:

«Հիսուսը թուրք էր. կեղծ թուրքաբանության արտառոց վերածնունդը» վերնագրված հոդվածում Լուկա Իվան Ջուկիչը գրում է NEW/LINES ամսագրում. «Ձեզ կներեն, եթե չիմանաք, որ ԱՄՆ նախկին նախագահ Բարաք Օբաման թուրք էր։ Կամ, որ Հիսուս Քրիստոսը և Մուհամեդ մարգարեն նույնպես թյուրքական ծագում ունեին: Ձեզ կներեն, եթե չիմանաք, որ Ռուսաստանն իսկապես մեծ թյուրքական պետություն է, որ ղազախներն ու ճապոնացիները գենետիկորեն նույնական են կամ անգլիական լեգենդար թագավոր Արթուրը, ինչպես կռահեցիք, թուրք էր։ Ձեզ կներեն, քանի որ սրանցից ոչ մեկը ճիշտ չէ: Այնուամենայնիվ, Կենտրոնական Եվրոպայից մինչև Կենտրոնական Ասիա և ամենուրեք դրանց միջև, սրանց նման ենթադրյալ պատմական փաստերը և նրանց աջակցած տեսությունները չափազանց նախանձախնդիր և կեղծ ակադեմիկոսների մտքերից ճանապարհ են հարթել դեպի ազգային դպրոցական դասագրքեր, ժողովրդական մշակույթ և, իսկապես, պաշտոնական կառավարական գաղափարախոսություն»։

1932 թվականին թուրքական լեզվի ինստիտուտը հորինեց կեղծ «Արևի լեզվի տեսությունը», որը պնդում էր, թե «թուրքերենը ողջ մարդկության լեզվի և հետևաբար ողջ քաղաքակրթության աղբյուրն է», գրել է Ջուկիչը: «Ինստիտուտի լեզվաբանները պնդում էին, որ լեզուն Կենտրոնական Ասիայում հորինել են արևապաշտ նախաթուրքերը, երբ նրանք մրթմրթացել են արևին»: Ավելին, ըստ թուրքական պատմական թեզի պնդման, «Թուրքերը քաղաքակրթություն են բերել Չինաստան, Եվրոպա, Հնդկաստան և այլուր, երբ գաղթել են Եվրասիական տափաստանից»: Այս կեղծ տեսությունները հայտնվեցին թուրքական դասագրքերում և հանրաճանաչ գրքերում` լվանալով թուրքերի մի քանի սերունդների ուղեղները: Այս կեղծ գիտական պնդումների կողմնակիցների մեծ մասը նախագահ Էրդողանի հետևորդներն են:

Չկա գերագույն ցեղ: Բոլոր մարդիկ հավասար են։ Նրանք բոլորը Աստծո զավակներ են: Թեև գերակայության մասին պնդումները կարող են բավարարել մարդկային սին հակումները, սակայն ոչ ոք իրավունք չունի այլ ցեղերի վերաբերվել որպես ստորադասների:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Ռուսական կողմն է ստիպել Հայաստանին վերադարձնել ադրբեջանցի երկու գերիներին: Հայկական կողմը որևէ բան չի որոշում, հայկական կողմի փոխարեն որոշում են, հայկական կողմին հանձնարարում են և հայկական կողմը կատարում է: «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում հայտարարեց ԱԺ նախկին պատգամավոր Նաիրա Զոհրաբյանը:

Ըստ նրա՝ եթե հայկական կողմին որոշելու հնարավորություն տրվեր, ապա ադրբեջանցի երկու ռազմագերիները կփոխանակվեին Բաքվում պահվող հայ ռազմագերիների հետ

«Ես կարծում եմ, Նիկոլ Փաշինյանը շատ կուզենար ադրբեջանցի երկու գերիներին պահել, որովհետև մենք մի քանի տասնյակ ռազմագերիներ ունենք Ադրբեջանու։ Իհարկե, շատ կցանկանար բանակցել, որ ադրբեջանցի գերիների դիմաց մեր գերիները վերադառնան, իսկ ես վստահ եմ, որ եթե բանակցություններ լինեին, անպայմանորեն, Ադրբեջանը շատ ավելի հայ ռազմագերիներ էր վերադարձնելու իր երկու ռազմագերիների դիմաց, բայց հայկական կողմը ոչինչ չի որոշում:Ռուս խաղաղապահների իրենց իշխանությունների կողմից ասվել է, որ ադրբեջանցի գերիները պետք է վերադարձվեն, հայկական կողմին ընդամենը տեղեկացրել են, որ ռուս խաղաղապահները կգան և կվերցնեն այդ ժպտացող երկու ստահակներին, իսկ ինչու՞ էին իրենք ժպտում, որովհետև գիտեին, որ իրենց թիկունքին կանգնած է իրենց պետությունը, որը ժամերի ընթացքում լուծելու է հարցը:Իսկ մեր ռազմագերիների մեկ տարուց ավել Բաքվի բանտերում են, նրանց մեծ մասի գերության փաստը Ադրբեջանը չի էլ հաստատում և ասում է, թե նման անուն-ազգանունով անձիք իրենց մոտ չկան, այն դեպքում երբ բազմաթիվ տեսանյութերով և ցուցմունքներով հաստատված է, որ տղաները ադրբեջանական գերության մեջ են, մեծ մասի վերաբերյալ անգամ տեղեկատվություն չունենք՝ ո՞ղջ են, թե՞՝ոչ »,-ասաց նա:

Իսկ թե ինչու՞ հայկական կողմը չբանակցեց ռուսական կողմի հետ, որ ադրբեջանցի գերիները գոնե փոխանակվեն մեր ռազմագերիների հետ, Զոհրաբյանն արձագանքեց՝ Հայաստանը ճիշտ չի «խոսում» Ռուսաստանի հետ.

«Երբ դու գնում և թեկուզ առցանց մասնակցում ես Բայդենի կազմակերպած հակառուսական միջոցառմանը, երբ հստակ էր, որ այդ համաժողովը, իր ամբողջ մեսիջներով, հակառուսական է, ապա պետք է պատրաստ լինես, որ քո ռազմագերիներին կարող են ամիսներով և տարիներով չտալ, իսկ Ադրբեջանի երկու գերիները ժամերի ընթացքում պետք է վերադարձվեն իրենց երկիր»,-ասաց զրուցակիցը :

Նաիրա Զոհրաբյանի արձանագրմամբ՝ հայ ռազմագերիների վերադարձի գործընթացը տեղի է ունենում բացառապես օտար երկրների միջնորդությամբ, իսկ հայկական կողմն այդ գործընթացում դերակատարում բացարձակապես չունի

«Ոչ միայն այս հարցում, այլ նաև մեր երկրի ինքնիշխանությանը վերաբերվող հարցերում էլ։ Եթե մենք այսպես շարունակենք, գալու է մի պահ, որ անգամ Հայաստանի ինքնիշխանության վերաբերյալ էլ այլևս որոշում կայացնելու մանդատ և ուժ չենք ունենալու»,-ասաց նա:

Իսկ թե առաջիկայում հայ ռազմագերիների նոր խմբի վերադարձ հնարավո՞ր է լինի,Նաիրա Զոհրաբյանն ասաց.

«Նոյեմբերի 16-ին գերեվարվածներից Ադրբեջանում մնացել են 12-ը , իրենք անպայմանորեն վերադարձվելու են, դա միանշանակ է,ժամկետների մասին տեղեկատվություն չունեմ, բայց չեմ կարծում, թե շատ կձգձգեն, քանի որ, կարծես թե, կոմունիկացիաների ապաշրջափակման վերաբերյալ բանակցությունները Ալիևի ուզած սցենարով են, այս պահին թուրք-ադրբեջանական տանդեմը հատուկ նյարդայնանալու պատճառ չունի »:

Պետրոս Ղազարյանը հերթական «մտքի փայլատակումով» փորձել է ինձ վրա ցեխ շպրտել՝ ակնհայտ սուտ տարածելով, թե իբր ես վատ եմ արտահայտվել մանկական Եվրատեսիլում հայ երեխայի հաղթելու մասին։Նախ, ես որևէ տեղ և ոչինչ չեմ խոսել Եվրատեսիլի մասին, իսկ ընդհանրապես, ուրախ եմ, որ միջազգային երգի այդ մրցույթում հայ մասնակիցը հաջողության է հասել։ Այս առումով Պետրոսը հերթական կեղծիքով թույն է փորձում ուղղել իմ դեմ՝ խեղդվելով սեփական թույնի ավելցուկից։Ինչո՞ւ եք փորձում ինձ ներքաշել այնտեղ, որտեղ ես չկամ։Մշտապես հարգանքով եմ արտահայտվել կամ լռել եմ այն մարդկանց մասին, ում հետ երբևէ աշխատել եմ, թեկուզ ունեցած լինենք հակասություններ, քանի որ ինձ համար գործընկերությունը և համատեղ անցած ճանապարհը կարևոր արժեքներ են բարոյականության մեջ։ Պետրոսը դա երևի չի հասկանում։ Չի հասկանում, որ գոնե «Կենտրոն» հեռուստաընկերությունում 2009-2017թթ․ ընթացքում միասին աշխատած տարիներին ինքն այնքան հիմար բաներ է արել, որ եթե խիղճս կորցնեմ ու դրա 1%-ի մասին էլ խոսեմ, կինը ծեծելով տանից դուրս կհանի։Ցավում եմ, որ Պետրոս Ղազարյանը այդպես էլ մնաց նույն Պետոն, որին օգտագործում են բոլոր ժամանակների փողատերերն ու իշխանությունները։ Այսպես կոչված «սուր» հարցազրույցների մեծ մասն էլ նախապես պայմանավորված շոու է։Պետրոսը չի մարսում, որ Հ1-ում միասին աշխատելիս չկարողացավ ինձ ստիպել, համոզել, որ լռեմ և իր նման՝ շատ հանցանքների մասին իմանալով հանդերձ, քծնեմ ժամանակի իշխանություններին։ Նույն Պետրոսի սենյակում մի քանի անգամ եմ ճակատին ասել այն, ինչ կա իրականում, ինքն էլ արդարացել է, թե պետք չի խոսել, քանի որ Նիկոլին դեմ գնալը ոչ մի օգուտ չի տա։ Նույն Հ1-ում իշխանություններին հանդուրժող, բայց առնվազն չսիրող ուրիշ պաշտոնյաներ ու բարձր աշխատավարձ ստացողներ էլ կան, բայց գոնե նրանք այնքան բարոյականություն ունեն, որ չեն հայհոյում ու վարկաբեկում իրենց գործընկերոջը հանուն մի փոր հացի։ Պետրոս չդարձած Պետոն այդ տարրական բանն էլ չի հասկանում։Ամեն դեպքում, երբեմն պետք է մարդուն ցավացնել, որ խելքը գլուխը հավաքի։ Ես դա Պետրոս Ղազարյանին խոստանում եմ։ 

Նաիրի Հոխիկյան

Լրագրող

Հիշեցնենք, որ Նաիրի Հոխիկյանը անդրադարձել էր Պետրոս Ղազարյանի գրառմանը, գրելով․

«Պետրոս, դու նաև հոգեկան հիվանդ ե՞ս։ Գուցե շատ օգտագործվելը կարող է քեզ նման մարդկանց համար հաճելի է, բայց տես, հանկարծ ես չորոշեմ քեզ վերջնական փչացնել։
Քեզ կարճ ժամանակ եմ տալիս՝ ապացուցելու համար, թե ես որտեղ եմ մանկական Եվրատեսիլի մասին ընդհանրապես խոսել, առավել ևս հայ երեխային անդրադարձել։ Եթե գոնե մեկ փաստ ցույց չտվեցիր, ես հրապարակային կապացուցեմ, որ դու անբարոյական ես»։

Ես միշտ ասում եմ իմ ռուս եղբայրներին, որ եթե չլինի Արցախը, հաջորդ ճակատամարտը ռուսները կվարեն Կուլիկովոյի դաշտում Այս մասին ասել է Արցախի ԱԳ նախարար Դավիթ Բաբայանը «Ռեգնում» գործակալության գլխավոր խմբագիր Մոդեստ Կոլերովին տված հարցազույցում, որ ներկայացնում ենք ստորև:

Մեկ տարուց ավելի է անցել Ղարաբաղյան երրորդ պատերազմի ավարտից հետո, որի արդյունքները հայտնի են բոլորին: Ինչպիսի՞ն է այդ իրադարձությունների ձեր տեսլականը: Ի՞նչ էր դա ընդհանրապես:

«Ղարաբաղյան երրորդ պատերազմը մեր ժողովրդի և պետականության պատմության ամենածանր փորձություններից էր, և մեզանից պահանջվում է դրա պատճառների բազմակողմանի, օբյեկտիվ և պրոֆեցիոնալ վերլուծություն անել: Ի դեպ, վերլուծությունը պետք է արվի ինչպես աշխարհակաղաքական կտրվածքով, այնպես էլ պետականաշինության գործընթացում»,- ասել է Բաբայանը՝ շեշտելով, որ 2020 թվականի պատերազմը նախորդ երկուսից (1990-94թթ. և 2016թ.) տարբերվում էր նրանով, որ այս անգամ Արցախի դեմ բացեիբաց կռվում էր ոչ միայն Ադրբեջանը, այլև Թուրքիան և միջազգային ահաբեկչական խմբավորումները:

«Գործնականում մենք ականտեսը դարձանք ագրեսիվ պետությունների և ծայրահեղական-ահաբեկչական խմբավորումների միավորման՝ մի երևույթ, որը վտանգ է ներկայացնում ողջ քաղաքակիրթ աշխարհի համար, հատկապես՝ Ռուսաստանի: Չէ՞ որ ակնհայտ է, թե ինչ սպառնալիքներ են Ռուսաստանի համար ներկայացնում էքսպանսիոնիստական ծրագրերը, որոնք չի թաքցնում հենց Թուրքիան: Ղարաբաղյան երրորդ պատերազմից հետո Անդրկովկասում արդեն մի շարք համակարգային աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ են տեղի ունեցել, որոնցից հիմնականը Թուրքիայի պաշտոնական և անմիջական ներկայությունն է տարածաշրջանում, ինչը չէր եղել 1920 թվականից ի վեր»,- ընդգծել է Բաբայանը:

Իսկ ի՞նչ դեր է Արցախն այսօր խաղում Անդրկովկասում արտաքին աշխարհաքաղաքական իրադրության պարագայում: Չի թուլացել արդյո՞ք նրա դերը պատերազմից հետո:  

«Այո՛, Ղարաբաղը ծանր վիրավոր է, սակայն դրանից նրա դերակատարությունը տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ չի նվազում, ես նույնիսկ կասեի, որ ներկայում նրա աշխարհաքաղաքական գործոնը հատուկ կարևորություն է ստանում: Եթե չլինի Արցախը, ապա Անդրկովկասում բոլորովին այլ պայթյունավտանգ աշխարհաքաղաքական իրադրություն կձևավորվի, ինչը հղի է դոմինոյի էֆեկտով և ռազմաքաղաքական ցնցումներով Հյուսիսային Կովկասում, Ղրիմում, Վոլգայի շրջանում, Կենտրոնական Ասիայում, Սինցզյանում, Մերձավոր և Միջին Արևելքում: Ժամանակի հետ այդ «աշխարհաքաղաքական համավարակը» կհասնի նաև Եվրոպա: Իրավիճակը նման է 30-ականների սկզբին տիրող իրավիճակին, երբ Հիտլերի հետ խաղը՝ հույս ունենալով նրա ագրեսիան ուղղել Արևելքի դեմ, ողբերգություն դարձավ բոլորի համար: Ի դեպ, Էրդողանը հրապարակավ հայտարարում է, որ Հիտլերը ղեկավարի կատարյալ օրինալ է: Այդ ամենը հատկապես վտանգ է ներկայացնում  Ռուսաստանի համար, չէ որ փոքրիկ, ծանր վիրավոր Ղարաբաղը դեռևս լուրջ խոչընդոտ է այդ սարսափելի վեկտորների համար: Ես միշտ ասում եմ իմ ռուս եղբայրներին, որ եթե չլինի Արցախը, հաջորդ ճակատամարտը ռուսները կվարեն Կուլիկովոյի դաշտում»:

Փոխվել են արդյո՞ք Արցախի արտաքին քաղաքականության հիմնական նպատակները պատերազմից հետո:

«Մեր երկրի արտաքին քաղաքականության հիմնական առաջնահերթությունները Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչում է, հարաբերությունների զարգացումն ու ամրապնդումը տարբեր երկրների հետ, ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ կարգավորումը: Սրանք մեր արտաքին քաղաքականության ավանդական շեշտադրումներն են, որոնք անփոփոխ են մնացել:

Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղի ապագային, ապա անկախ բոլոր փոփոխություններից և ցնցումներից՝ մեզ համար մի բան է մնում. մենք երբեք Ադրբեջանի մաս չենք լինի: Դա բացառվում է: Ցանկացած փորձ մեզ մտցնելու Ադրբեջանի կազմ կհանգեցնի կամ նոր արյունալի պատերազմի, կամ Արցախից հայերի հեռանալուն: Այլ տարբերակներ ուղղակի չկան»:

ԼՂՀ արտաքին քաղաքական գործունեությունը շարունակվում է: Արդյո՞ք խոսք գնում է արտասահմանում ԼՂՀ ներկայացուցչությունների ընդլայնման մասին:

«Այո, իհարկե, ԼՂՀ-ն շարունակում է բավականին ակտիվ արտաքին քաղաքականություն վարել: Մեր արտաքին քաղաքականության առանցքային ուղղություններից մեկը, ինչպես արդեն ընդգծվել է, փոխհարաբերություններն են ՌԴ-ի հետ: Խոսելով արտասահմանում մեր ներկայացուցչությունների մասին՝  մենք միշտ նախապատվությունը տվել ենք ոչ թե քանակական բաղադրիչին, այլ որակական: Չնայած, որ մեր երկիրը փոքր է, և մեր ռեսուրսները սահմանափակ են, մենք բավականին պատրաստված, բարձր որակավորում ունեցող և հայրենասեր դիվանագիտական անձնակազմ ունենք: Մեր արտասահմանյան ներկայացուցչությունները մեծ ծավալի աշխատանք են կատարում, ինչպես նաև պաշտպանում են մեր երկրի շահերը տարբեր ատյաններում»:

Կասկած չկա, որ ԼՂՀ-ին և առնվազն այստեղ գտնվող ռուս խաղաղապահներին անհրաժեշտ կլինի անվտանգ տրանսպորտային հաղորդակցություն արտաքին աշխարհի հետ Բաքվի միջով: Այս պահին խորհրդակցություններ ընթանո՞ւմ են այդ թեմայով:

«Ինչպես արդեն ասվել է, ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության վերջնական և համապարփակ լուծումը մեր արտաքին քաղաքականության առանցքային առաջադրանքներից մեկն է: Դրա արդյունքը պետք է լինի այն, որ Արցախը և Ադրբեջանը հարևաններ դառնան: Միայն այդ դեպքում Արցախի և Ադրբեջանի միջև լիարժեք հաղորդակցական կապերի ստեղծումը հնարավոր կլինի: Քանի դեռ հակամարտությունը չի կարգավորվել, քանի դեռ Ադրբեջանը չի հրաժարվել Արցախը վերացնելու մտքից, ակնհայտ է, որ վաղ է խոսել երկու երկրի միջև նորմալ գործող համակարգի մասին: Ինչ վերաբերում է ռուս խաղաղապահների կողմից ադրբեջանական տրանսպորտային հաղորդակցություններն օգտագործելուն, ապա այդ հարցը բոլորովին այլ հարթության վրա է գտնվում և որևէ կերպ չի կարող անդրադառնալ այնպիսի քաղաքական հարցերի վրա, որոնցից են մեր կարգավիճակը, Արցախի ապագան և այլն»:

«Նույն հիմնահարցը կար նաև Թուրքիայում՝ Ստամբուլի քաղաքապետի ընտրության ժամանակ, երբ Էրդողանի թիմը պարտվեց, այդ պատճառով էլ այնտեղ նորից էին ուզում ընտրություններ կազմակերպել»,- մամուլի ասուլիսում հայտնեց միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը՝ զուգահեռներ անցկացնելով Հայաստանի ՏԻՄ ընտրություններում պարտությունից հետո իշխանության դրսևորած վարքի և Թուրքիայի ընտրություններում Էրդողանի վարքի միջև:

Նա նկատեց, որ ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի շատ գործընկերներ շատ հեռու են ժողովրդավարությունից՝ բերելով Սաուդյան Արաբիայի, Պակիստանի, Թուրքիայի  օրինակները և նկատեց, թե դրա պատճառն այն է, որ շատ դեպքերում ժողովրդավարական արժեհամակարգերը հետ են մղվում, քանի որ կան ռազմավարական շահեր:

«Թուրքիան ժողովրդավարական որևէ ցուցիչով չի համապատասխանում ԱՄՆ ժողովրդավարության չափանիշներին, նույնիսկ Ժողովրդավարության գագաթնաժողովում Թուրքիան հրավիրված չէր, քանի որ լուրջ խնդիրներ ունի»,- ասաց Սարգսյանը և նկատեց՝ այն չի խանգարում, որ Թուրքիան ԱՄՆ-ի համար ռազմավարական գործընկեր լինի թե՛ ՆԱՏՕ-ի գծով, թե՛ երկկողմ հարաբերություններում:

Բնական համարելով, որ երկու հարևան պետությունները հարաբերությունները պետք է մի օր կարգավորեն՝ միջազգայնագետը կարևորեց հարցը, թե Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները ո՞ր կողմի զիջումների հաշվին է արվելու և ի՞նչ գնով:

«Հայաստանն առաջին անգամ է գնում Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու ճանապարհով՝ բավարարած լինելով Անկարայի բոլոր նախապայմանները, այսպիսի բան չի եղել ՀՀ նախկին որևէ նախագահի օրոք»,- հայտարարեց Սուրեն Սարգսյանը և հավելեց, որ այսօր Հայաստանը Թուրքիայի հետ գնում է հաշտեցման ճանապարհով, որը արվելու է երկրների միջև ստորագրվելիք պայմանագրով, հետևաբար՝ հարաբերությունների համար ինչպիսի հիմքեր դրվեցին՝ դրանք վաղվա սերունդների համար լինելու են հենասյուն:

Սուրեն Սարգսյանը տեղեկացրեց, որ Հայաստանի հետ հարաբերություններ հաստատելու համար  նախկինում Թուրքիայի պայմաններից մեկը եղել է Հայաստանի Անկախության հռչակագրի խմբագրումը, քանի որ այնտեղ ամրագրված է Արևմտյան և Արևելյան Հայաստանները:

Վերոնշյալի համատեքստում բանախոսը նկատեց, որ այս իշխանությունների օրոք խոսակցություններ գնացին 4-րդ հանրապետություն ստեղծելու մասին, որը միակ հնարավորությունն է Անկախության հռչակագրի խմբագրման համար, որն էլ Թուրքիայի պահանջն էր:

Սուրեն Սարգսյանը շեշտեց, որ Հայաստանի իշխանություններն արդեն կատարել են Թուրքիայի երկու նախապայմանները՝ հրաժարվել են Արցախից և Ցեղասպանության հարցից:

Վանում մի պարսիկի պատկանած հին գերեզման է գտնվել։ Թուրքիայի ոստիկանությունը ծանուցում է ստացել առ այն, որ Վան նահանգի Արտամեդ (Էդրեմիթ) գավառի Շաբանիյե թաղամասում գանձ որոնողներն անօրինական պեղումներ են սկսել այն վայրում, որտեղ 10 ամիս առաջ պատմական գերեզմանոց էր հայտնաբերվել։ Այդ մասին, Akunq.net-ի փոխանցմամբ, հաղորդում են թուրքական լրատվամիջոցները։
Աղբյուրի համաձայն՝ ոստիկանները դեպքի վայրում զննում իրականացնելիս նկատել են, որ այդ գանձագողերի անմիջապես տան առջև գտնվող տարածքում նրանք մի թունել են փորել և անօրինական պեղում կատարել։ Դեպքի առթիվ հետաքննություն է սկսվել։
Այնուհետև այդ վայրում ուսումնասիրություն է մեկնարկել Վանի թանգարանային տնօրինությունը, որն այնտեղ մահմեդական գերեզման է հայտնաբերել։ Վանի թանգարանի տնօրեն Էրոլ Ուսլուն հայտնելով, որ պեղումները շարունակվում են, նշել է, թե այստեղ առաջին անգամ մի պարսիկի պատկանած գերեզմանի ավերակների են հանդիպել։ Թուրք գիտնականը, այս գտածոն «բեկումնային» որակելով, նաև ակնարկել է, թե այս հայտնագործության շնորհիվ «հնարավոր կլինի ապացուցել Վանի իսլամական անցյալի» մասին։
Այսպիսով՝ թուրքական իշխանությունները ներկայում չեն սահմանափակվում Վանում և առհասարակ Արևմտյան Հայաստանում հայկական հետքերն ի սպառ վերացնելով, այլ նաև նման գտածոների միջոցով փորձում են աշխարհին մոլորության մեջ գցել, թե իբր Վանը հնուց ի վեր իսլամական անցյալ է ունեցել։ Թուրքական քարոզչամեքենան այսօր ևս շարունակում է հակահայկական գործունեությունը, մինչդեռ ՀՀ ներկայիս իշխանությունները ներքաշվում են թուրքերի հետ «բարեկամանալու» գործընթացի մեջ։
Մելինե Անումյան / Akunq.net