ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Թադևոս Ավետիսյանը հոդված է հրապարակել՝ «Հայաստանի խորացող սոցիալական ճգնաժամի ֆոնին աճում է Թուրքիայից տնտեսական կախվածությունը» վերտառությամբ, որը ներկայացնում ենք ստորև.

Վերջին մեկ տարին Հայաստանում միջին եկամուտների աճից շուրջ 25 տոկոսով բարձր չափով ավելանում են մարդկանց նվազագույն կենսական ապահովման ծախսերը։ Իսկ ամենահատկանշականն այն է, որ ահագնացող գնաճի այս պայմաններում ցածր եկամուտ ունեցողների եկամուտներն ընդհանրապես չեն աճում՝ հիմնական կենսաթոշակի, աղքատության նպաստի, նվազագույն աշխատավարձի չափեր և այլն։ Կյանքի առաջանցիկ թանկացման հետևանքները չեն ուշանում՝ քաղաքացիների իրական եկամուտների նվազում, կյանքի միջին որակի անկում, աղքատության մակարդակի աճ։ ՄԱԿ-ի տվյալներով Հայաստանում միայն վերջին երեք ամսում թերսնուցմամբ տառապող մարդկանց թիվն ավելացել է 80 հազարով, ընտանիքների 56 տոկոսին սնունդը հազիվ է բավարարում, իսկ 21 տոկոսն ապահովված չէ սննդով։ Նախորդ միայն մեկ տարվա ընթացքում մեկ մարդու կյանքը միջին հաշվով թանկացել է ամսական շուրջ 15 հազար դրամով։ 

Նախորդ մեկ տարում գրանցվել է առաջին անհրաժեշտության ապրանքների շուրջ 30 տոկոս գնաճ, որն ունի շարունակական ավելացման բնույթ։ Օրինակ․ այս տարվա հունիսին՝ նախորդ տարվա հունիսի համեմատ հացը թանկացել է 20 տոկոսով, մակարոնեղենը՝ 30 տոկոսով, բանջարեղենը՝ 46 տոկոսով, կարտոֆիլը՝ 145 տոկոսով, տավարի միսը՝ 18 տոկոսով, պանիրը՝ 25,5 տոկոսով, կոմունալ ծառայությունները՝ միջինը 5 տոկոսով, գյուղատնտեսական նշանակություն ունեցող ապրանքներից դիզվառելիքը՝ 45 տոկոսով, պարարտանյութը՝ 3-3,5 անգամ։ Կարծում եմ օրվա իշխանությունների համար առավել հատկանշական օրինակ է խառը կանաչին, որի գնաճը իրենց օրոք ևս բարձր է՝ 43 տոկոս։ Ազգային արժույթի արժևորումը հաշվի առնելով՝ իրական գնաճը պատկերացնելու համար անհրաժեշտ է այս չուցանիշներին ավելացնել ևս շուրջ 20 տոկոս։

Մյուս կոզմից, անվիճելի փաստ է․ տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրումը կարող է ապահովել տնտեսական լրացուցիչ արդյունքներ մասնակից բոլոր երկրների համար, եթե այդ գործընթացները հասունանում և զարգանում են ազգային շահերի փոխհամաձայնեցված հիմքով, այլ ոչ թե մեկ երկրի նախապայմաններով և շահի պարտադրանքով։

Ակնհայտ է նաև՝ Հայաստանը գտնվում է անվտանգային և սոցիալ-տնտեսական ծանր մարտահրավերների առջև, իսկ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը ունենալով ռազմական հաջողություններ ու դոմինանտություն՝ հիմա էլ «ապաշրջափակման» քողի տակ են մեզ պարտադրում իրենց ազգային շահերի առաջ մղման հաջորդ փուլի իրականացումը։

Սա ամենակարճ ճանապարհն է տնտեսական մեթոդներով թուրքական ազդեցությունը մեր տարածաշրջանում անսահման տարածելու համար։ Թուրքիան այլ երկրների նկատմամբ ևս ակտիվորեն իրականացնում է տնտեսական ներխուժման քաղաքականություն։ Առկա են դրա հաջողված բազմաթիվ օրինակներ՝ տնտեսական մեթոդներով քաղաքական կախվածության խորացում և ռիսկերի ավելացում, տնտեսական անվտանգությանը պատճառված անդառնալի հետևանքներ և ինքնուրույնության նվազում։

Այս «հեռանկարի» որոշակի պատկեր արդեն ուրվագծվում է․ Հայաստանը դառնում է թուրքական ապրանքների իրացման շուկա՝ մեծացնելով սեփական տնտեսական համակարգի կրավորականությունը։ Այսպիսով նաև՝ Հայաստանը կորցնելու է տարածաշրջանում իր համեմատական տնտեսական առավելություններն ու հետաքրքրությունը, աշխարհագրական բարենպաստ դիրքը՝ հյուսիս-հարավ հաղորդակցությունն ապահովելու հնարավորությունը։

Հաջորդը՝ Հայաստան-Թուրքիա արտաքին առևտրում ընդգծված կերպով խորանում են անբարենպաստ միտումները մեր երկրի տեսանկյունից։

Մասնավորապես, 2010-2019 թվականներին Հայաստանը Թուրքիայից տարեկան միջինը ներմուծել է շուրջ 215 միլիոն ԱՄՆ դոլարի ապրանք, իսկ արտահանել է ընդամենը 1,3 ԱՄՆ դոլարի ապրանք։ 2019 թվականին Թուրքիայից Հայաստանը ներմուծել է 268 միլիոն ԱՄՆ դոլարի ապրանք, որը նախորդ 10 տարիներին ունեցել է կայուն աճի միտում։ 2020 թվականին՝ 44-օրյա պատերազմի տարում Թուրքիայից ներմուծման ծավալները գրեթե պահպանվել են։ 2021 թվականին՝ նույնիսկ ներմուծման արգելքի պայմաններում, Թուրքիայից Հայաստան է ներմուծվել 73 միլիոն ԱՄՆ դոլարի ապրանք, որը կազմում է նախորդ 10-ը տարիների ներմուծման միջին ծավալի գրեթե 1/3-ը։

Արգելքը հանելուց հետո՝ 2022 թվականի առաջին կիսամյակում գրանցվել է Թուրքիայից ներմուծման թռիչքաձև աճ, մասնավորապես․ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ՝ շուրջ 10 անգամ, իսկ 2020 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ՝ շուրջ 4 անգամ։

Հայաստանի ներմուծման կառուցվածքում Թուրքիայի տեսակարար կշիռը կազմում է ավելի քան 5 տոկոս, որն ունի առաջանցիկ աճի միտում։ Իսկ դեպի Թուրքիա արտահանումը Հայաստանի արտահանման կառուցվածքում գրեթե զրոյական է՝ 0,1 տոկոս, որն էլ ունի նվազման միտում։

2022 թվականի առաջին կիսամյակում Թուրքիայից ներմուծումը շուրջ 240 անգամ գերազանցել է դեպի Թուրքիա Հայաստանի արտահանման ծավալները։ Եվ Հայաստանի համար անբարենպաստ այս ցուցանիշը նախորդ չորս տարիներին էապես վատթարացել է։ Օրինակ՝ 2019 թվականի առաջին կիսամյակում Թուրքիայից ներմուծումը 65 անգամ է գերազանցել դեպի այդ երկիր Հայաստանի արտահանման ծավալները։

Թուրքիայից ներմուծումը տեղական արտադրանքով փոխրինելու նպատակադրումը կունենար ճիշտ հակառակ իրական դրսևորումը՝ ստեղծելով իրական նախադրյալներ մեր երկրի տնտեսական կայուն և առաջանցիկ աճի համար։ Ի դեպ, օրվա իշխանություններն այս նպատակադրումը ողջ ուժով հիմնավորում և պաշտպանում էին 2020 թվականի հոկտեմբերին, երբ արգելեցին թուրքական ապրանքների ներմուծումը։

Փաստորեն․ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը պատերազմի սպառնալիքը դարձրել է ստեղծված իրավիճակում Հայաստանից առավելագույնը կորզելու և արդեն տնտեսական ու դիվանագիտական ոլորտներում ազգային շահերը միակողմանիորեն զիջելու պարտադրանք։

Հայաստանի օրվա իշխանություններն էլ երկրի տնտեսական ռազմավարական շահերի զիջումն իրականացնում են ապաշրջափակման կեղծ քողի տակ՝ դրա դիմաց ակնկալելով կարճաժամկետ տնտեսական օգուտներ իրենց շրջապատի օլիգարխների համար գերշահույթների տեսքով։

Ուկրաինան կարող է անհետանալ աշխարհի քարտեզի, եթե Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պատերազմում հրադադարի համաձայնություն ձեռք չբերվի։ Այս մասին Sky News-ին տված հարցազրույցում ասել է Պենտագոնի նախկին գլխավոր խորհրդական եւ բանակի պաշտոնաթող գնդապետ Դուգլաս ՄքԳրեգորը, գրում է Newsweek-ը։

«Որքան երկար շարունակվի այս պատերազմը, այնքան շատ մարդիկ կսպանվեն եւ այնքան ավելի մեծ վնաս կհասցվի Ուկրաինային»,-ավելացրել է նա։

նրա խոսքով՝ Պուտինը չի պատրաստվում հրաժարվել հակամարտությունից։

«Նա չի պատրաստվում հեռանալ, դա բացառվում է։ Որքան երկար դա շարունակվի, այնքան ավելի մեծ է հավանականությունը, որ այն կվերածվի տարածաշրջանային պատերազմի»,-հավելել է ՄքԳրեգորը։

Թբիլիսիի քաղաքապետ Կախա Կալաձեն հայտարարել է, որ եթե Վրաստանը  Ռուսաստանի հետ պատերազմ սկսի, ընդհանրապես երկիր չի մնա, գրում է «Նովոստի-Գրուզիա»-ն։ Նա Վրաստանի՝ ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ ստանալը կապել էՌուսաստանի դեմ ռազմական գործողություններին Վրաստանի մասնակցության հետ։

«Նախ պատերազմ չի սկսվի։ Վրաստանում խաղաղություն և հանգստություն կլինի»,- ասել է Կալաձեն՝ շեշտելով, որ Վրաստանի իշխանություններն ամեն ինչ կանեն, որպեսզի առաջին պլան մղվեն ժողովրդի շահերը, երկրի անվտանգությունը։

«Եթե երկիրը պատերազմ սկսի, ապա ոչ միայն կարգավիճակը, մենք նույնիսկ երկիր չենք ունենա: Մենք դա տեսանք Ուկրաինայի օրինակով, թեև եթե հանգիստ թողնենք այս օրինակը, ապա բոլորը պետք է լավ հիշեն, թե ինչ կատարվեց Վրաստանում 2008 թվականին՝ կորսված տարածքներ, գյուղեր, բազմաթիվ մարդկային կյանքեր, փախուստի դիմած կառավարության անդամներ, ավերված քաղաքներ և այլն։ Պատերազմը շատ ծանր է, ըստ այդմ, մենք պետք է ամեն ինչ անենք, որ երկրում խաղաղություն լինի», — ասել է քաղաքապետը։

Թբիլիսիի քաղաքապետ Կախա Կալաձեն կրկին կապում է Վրաստանի՝ ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկրի կարգավիճակ ստանալը Ռուսաստանի դեմ ռազմական գործողություններին Վրաստանի մասնակցության հետ։

Բունդեսթագի պատգամավորները դիմել են ՀՀ Ազգային Ժողովին Սոնա Մնացականյանին վրաերթի ենթարկելու դեպքի առթիվ հարուցված քրեական գործն օրենքի գերակայությամբ իրականացվող դատավարության արդյունքում լուծելու և հնարավոր մեղավորների նկատմամբ արդարադատություն ապահովելու հույսով։ Այս մասին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է պաշտպան Րաֆֆի Ասլանյանը:

«Գերմանիայի խորհրդարանի՝ Բունդեսթագի պատգամավորները դիմել են ՀՀ Ազգային Ժողովին՝ վարչապետին ուղեկցող ՃՈ ավտոմեքենայի վարորդի կողմից Սոնա Մնացականյանին վրաերթի ենթարկելու դեպքի առթիվ հարուցված քրեական գործն օրենքի գերակայությամբ իրականացվող դատավարության արդյունքում լուծելու և հնարավոր մեղավորների նկատմամբ արդարադատություն ապահովելու հույսով»,- նշված է գրառման մեջ:

Նրանք հայ պատգամավորների ուշադրությունն են հրավիրել տեղի ունեցածին՝ խնդրելով ուշադիր հետևել գործին, արդարադատություն հաստատել Սոնա Մնացականյանի և նրա ընտանիքի նկատմամբ:

«Ժողովրդավարական և քաղաքացիական հասարակության համակեցության հիմնաքարերից մեկը, որին Հայաստանը ձգտում է եւ որը պաշտպանել է նաեւ Սոնա Մնացականյանը ողջ կյանքում՝ օրենք է, որի առջև բոլոր մարդիկ հավասար են՝ անկախ նրանց կոչումից և դիրքից ներգրավված»,- ասված է նամակում:

Հիշեցնենք, որ ապրիլի 26-ին՝ ժամը 18:05-ի սահմաններում, Պարոնյան-Լեո փողոցների խաչմերուկում ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության ուղեկցող սպայական վաշտի հրամանատարն իր կողմից վարած «Տոյոտա Պրադո» մակնիշի ավտոմեքենայով վրաերթի է ենթարկել Արարատի մարզի 28-ամյա բնակչուհուն, որի հետեւանքով ստացած մարմնական վնասվածքներով վերջինս տեղափոխվել է «Նաիրի» բժշկական կենտրոն, որտեղ գիտակցության չգալով՝ մահացել է: Նշված ավտոշարասյունն ուղեկցելիս է եղել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, իսկ մահացած կինը հղի է եղել։

Կապիտալի վերաբաշխման բավական բացահայտ գործընթացներ են տեղի ունենում նաեւ Արցախում, որտեղ փորձում են նաեւ ռազմավարական նշանակության բիզնեսներն իրենց ձեռքը կենտրոնացնել Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանն ու Նիկոլ Փաշինյանի «սեռի կարդինալ» Տիգրան Ավինյանը։ Մամուլում արդեն իսկ հրապարակված տեղեկությունների համաձայն՝ Տիգրան Ավինյանը և Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը մասնաբաժին ունեն «Ղարաբաղ Տելեկոմում»։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում Արցախի ԱԺ պատգամավոր Մետաքսե Հակոբյանն ահազանգել է, որ տեղի ունեցող կապի այս օպերատորն արդեն Արցախում մենաշնորհային դիրք է ստացել ու չի կարողանում նույնիսկ միջին որակի ծառայությունների մատուցումն ապահովել։

Հիշեցնենք, որ 2020 թվականի պատերազմից հետո VivaCell MTS-ի կապը Արցախում սկսեց լիարժեք (առանց ռոմինգի) գործել, արցախցին հնարավորություն ունեցավ օգտվելու 4G շարժական համացանցից: Մրցակցային պայմաններում «Ղարաբաղ Տելեկոմ»-ը հայտարարեց, որ ներդրումներ է կատարում ծառայությունների որակի բարձրացման նպատակով: Հատուկ ընդգծում եմ՝ մրցակցության պայմաններում:

Սակայն հունիսին VivaCell MTS-ը հայտարարեց, որ ծառայությունները հուլիսի 1-ից Արցախում պետք է գործեն ռոմինգի պայմաններում, ասել է թե՝ վերադարձ դեպի մոնոպոլիա:

Մետաքսե Հակոբյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ խոսակցություններ կան, որ «Ղարաբաղ Տելեկոմին» մենաշնորհային դիրք է տրվում, քանի որ այնտեղ մասնաբաժին ունեն ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանը,Արցախի նախագահը և նրանց շրջապատից ևս մեկը. «Մենք պաշտոնապես նման տեղեկություններ չունենք, բայց շատ են նման խոսակցություններ շրջանառվում, հատկապես Տիգրան Ավինյանի անունն է շատ շոշափվում, քանի որ պատերազմի ժամանակ նա շատ ակտիվ զբաղվում էր այս գործունեությամբ: «Ղարաբաղ» տելեկոմը մինչև պատերազմը մենաշնորհային, արտոնյալ կարգավիճակ ուներ Արցախում, սակայն պատերազմի հենց առաջին օրը ճգնաժամային իրավիճակում շատ արագ շարքից դուրս եկավ, այդ ժամանակ «Վիվա սելլն» էր, որ ծանր իրավիճակով կարողացավ մեզ կապով ապահովել, դրանից հետո մնաց Արցախում, մարդիկ երկու կապից էլ օգտվում էին, հիմա հուլիսի մեկից Արցախում կրկին մնացել է «Ղարաբաղ Տելեկոմը», ըստ օդում կախված լուրերի, այս կապի միջոցին մենաշնորհային կարգավիճակ է տրվում, քանի որ կան հայաստանյան պետական պաշտոնյաներ՝ խոսքը Տիգրան Ավինյանի մասին է, նաև շոշափվում է Արցախի նախագահի անունը, մասնաբաժին ունեն այնտեղ, բայց մենք հնարավորություն չունենք ճշտելու նման բաները, հարցում ենք ուղարկել, դեռ պատասխան չկա»,-ասաց նա:

Պատգամավորի փոխանցմամբ՝ Արցախի նախագահը խնդրի հետ կապված պարզաբանել է, թե «ՎիվաՍելլ»-ին առաջարկվել է հարկային դաշտ մտնել և նորմալ աշխատել, բայց մերժվել է առաջարկը, ինչի պատճառով էլ դուրս է եկել Արցախից, սակայն պատգամավորը նշեց, որ իրենք հակված են մտածել, որ պատճառը մենաշնորհային կարգավիճակ տալն է և պաշտոնյաների մասնաբաժին ունենալն է եղել պատճառը:

Մետաքսե Հակոբյանի արձանագրմամբ՝ անվտանգային խնդիրները թողած՝ Հայաստանի և Արցախի պաշտոնյաներն իրենց նյութական հնարավորություններ են բարելավում: Նրա խոսքով՝ պատերազմից հետո իշխանավորների համար Արցախում բիզնես մեծ դաշտ է բացվել, որտեղ տարբեր ոլորտներում իրենց սեփական դիրքերն են ամրապնդում.

«Չեմ կարծում, որ զարմանալի բան կա այս իշխանությունների դեպքում, կզարմանայինք, որ նոր իշխանությունները նման բան անեին, բայց այս իշխանությունների դեպքում զարմանալը տեղին չէ, ոչ միայն կապի օպերատորի դեպքում ենք այս իրավիճակում, ընդհանրապես՝ շինարարություն, սոցիալական ծրագրեր, բոլոր ոլորտներում այս վիճակն է։ Տպավորություն է, որ պատերազմի աղետը մեր երկրին չի դիպել ընդհանրապես, հայաստանյան իշխանությունների համար շատ պարարտ հող է ստեղծվել այս առումով Արցախում, եթե անվտանգային հարցերով զբաղվեին, առաջին դեմքերի մակարդակով չէին հայտարարի, որ Բերձորը պետք է հանձնենք։ Եռակողմ հայտարարության 6-րդ կետով նման բան նախատեսված չէ, իսկ իրենք հայտարարում են, թե փաստաթղթում է նման բան գրված։ Հույսները դրել են, թե հասարակության կրթության կամ ինքնագիտակցության մակարդակը չի բավարարի այս ամենը հասկանալու համար, իրենք այդ կարծիքն ունեն ժողովրդի մասին»,-ասաց Հակոբյանը:

Ես համոզված եմ, որ մենք ունենք տարբերակներ Բերձորը պահելու. խոսքը միայն Բերձորի ու Աղավնոյի մասին չէ, այլ ընդհանրապես Արցախի ու Հայաստանի գոյության մասին է: Այս մասին NEWS.am-ին տված հարցազրույցում նշեց Արցախի ԱԳ նախարար Կարեն Միրզոյանը:

«44-օրյա պատերազմի ծանր հետեւանքները Հայաստանի համար վկայում են, թե որքան կարեւոր էր Արցախը Հայաստանի անվտանգ գոյության եւ զարգացման համար: Եթե այդ կարեւորությունը չգիտակցենք, չտարվի ակտիվ դիվանագիտական աշխատանք բոլոր հնարավոր ուղղություններով, իհարկե, հայտնվելու ենք շատ ծանր իրավիճակում, որը կարող է վտանգել նույնիսկ մեր պետականությունը»,-ասաց նա:

Հարցին, թե ի՞նչը կարող է բեկում մտցնել այս իրավիճակում, նա պատասխանեց. «

ՀՀ իշխանությունները տանում են որոշակի բանակցային գործընթաց, որը շատ զավեշտալի է: Այսօրվա իշխանությունները ժամանակին մեղադրում էին նախկին իշխանություններին, որ ամեն ինչ գաղտնի են պահում, բայց այսօր գաղտնիության շղարշն ավելի խիտ է, քան նախկինում:

Այն, որ ընդդիմությունը, բազմաթիվ քաղաքական գործիչներ՝ անկախ իրենց քաղաքական մոտեցումներից, հնչեցնում են ահազանգը, նաեւ կոնկրետ առաջարկներ են անում, ասում են, որ Հայաստանը պետք է հստակ արտաբերի, որ նոր ճանապարհի անցկացումը չի նշանակում ինչ-որ հողերի օտարում հօգուտ Ադրբեջանի: Խոսքը նաեւ այն մասին, որ թուլ չտանք, որ Արցախի տարածքը գնալով ավելի ու ավելի փոքրանա: Այդ միտումը պետք է կանգնեցվի: Դրա համար, իհարկե, պետք է հետեւողական դիվանագիտական աշխատանք, նաեւ պետականաշինական աշխատանք: Նկատի ունեմ բանակի շուտափույթ վերականգնում, բանակի իրական բարեփոխում, ոչ թե այն կինոթատրոնային բարեփոխումը, որը մեզ ներկայացվում է պետական ալիքների կողմից՝ ճաշատեսակների բարելավում, վարտիքների մատակարարում եւ այլն: Պատերազմը չեն հաղթում վարտիքով ու ելակով, հաղթում են ամուր, պատրաստված եւ հայրենիքի գաղափարին հավատարիմ զինվորներով: Դիվանագետներն էլ ամրագրում են այդ հաղթանակները»:

2021 թ. մայիսի 12-ին ադրբեջանական զինված խմբավորումները ներխուժեցին ոչ միայն Գեղարքունիքի մարզ՝ Վարդենիսի տարածաշրջան, այլեւ ՀՀ սուվերեն տարածք մտան Սյունիքի մարզի Սեւ լճի հատվածում՝ խորանալով մինչեւ 3 կմ, գրում է «Հետքը»:

Գեղարքունիքում թշնամու օկուպացրած առնվազն 3200 հա (32 քկմ) տարածքի մասին գրել ենք: Նկատենք, սակայն, որ հաշվի առնելով ամերիկյան «Google» ընկերության քարտեզի թարմացումները՝ այդ թվի մեջ չենք ներառել Վարդենիսի Կութ գյուղի հատվածում ադրբեջանցիների առաջխաղացումը, որն առայժմ «Google»-ի քարտեզում չի երեւում:

•             2021-ի մայիսին Վարդենիսի հատվածում թշնամին ՀՀ սուվերեն տարածքից օկուպացրել է առնվազն 3200 հեկտար

Այս անգամ կանդրադառնանք Սեւ լճի հատվածում թշնամու օկուպացիային, որն ընդգրկում է Իշխանատափ, Գլուխ Ձագեձորի եւ Փոքր Իշխանասար գագաթների միջեւ ընկած տարածքը, ներառյալ՝ Սեւ լիճն ու դրա հարեւան Ջիլի լիճը:

Մայիսի 12-ին ադրբեջանցիներն ապօրինաբար առաջացել ու զբաղեցրել են երկու լճերին հարակից բարձունքները ՀՀ սուվերեն տարածքում՝ հսկողություն սահմանելով ոչ միայն դրանց եւ ավելի ցածրադիր տարածքների հանդեպ, այլեւ տեսադաշտ բացելով դեպի Գորիս: Ըստ խորհրդային քարտեզների՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմանն անցնում է Սեւ լճի վրայով: Լճի հայելու մակերեսը, համաձայն «Google»-ի քարտեզի, 1,7 քկմ է (170 հեկտար), որից Ադրբեջանի տարածքում է գտնվում 0,3 քկմ-ն (30 հա), այսինքն՝ ընդամենը 18 տոկոսը, այնինչ այսօր ամբողջ լիճը հայտնվել է թշնամու վերահսկողության ու դիտարկման տակ:

Հայկական կողմի հասանելիությունը Սեւ լճին հարաբերական է

Նկատենք, որ հայկական կողմն, այդուհանդերձ, հարավ-արեւմուտքից հասանելիություն ունի լճին: Ընթերցողները գուցե կհիշեն, որ այն ժամանակվա փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանը մի քանի պաշտոնյաների հետ այցելել էր Սեւ լիճ ու 2021-ի մայիսի 15-ին լուսանկարներ հրապարակել հենց այդ՝ հարավարեւմտյան ափից: ՀՀ տարբեր տրամաչափի պաշտոնյաներ եւ իշխանական ու իշխանամերձ լրատվամիջոցներ այդ օրերին պարբերաբար պնդում էին, որ լճի հանդեպ հայկական ուժերն ունեն վերահսկողություն, սակայն իրականությունը թե՛ այն ժամանակ, թե՛ հիմա այլ է:

Եթե նայենք ռելիեֆին, կտեսնենք, որ լճին մերոնց հասանելիությունը հարաբերական է (վերահսկողության մասին խոսելը չափազանցություն կլինի), քանի որ դեպի լճի հարավարեւմտյան ափ տանող ճանապարհը եւ ափի մոտ տեղադրված հայկական դիրքերը գտնվում են հարակից բարձունքները զավթած թշնամու անմիջական դիտարկման տակ: Ադբեջանցիները Սեւ լճի մոտ զբաղեցրել են ռազմավարական նշանակության երկու լեռ. 3451 մ բարձրություն ունեցող Փոքր Իշխանասար լեռնագագաթը՝ արեւմուտքից (ներքեւի լուսանկարում ամենից ձախ գտնվող կապույտ կետն է) եւ Գլուխ Ձագեձորի գագաթը (3233 մ)՝ հարավից (ներքեւի լուսանկարում ամենից աջ գտնվող կապույտ կետն է):

Եթե Փոքր Իշխանասարը բաժանարար կետ է պատերազմի մեջ գտնվող երկու երկրների միջեւ, ապա Գլուխ Ձագեձորի լեռը գտնվում է սահմանից 2,5 կմ խորության վրա՝ ՀՀ տարածքում: Եվ այսօր ադրբեջանցիները այս երկու լեռնագագաթներին տեղադրած իրենց մարտական հենակետերից վերահսկում են դրանց միջակայքում գտնվող ամբողջ ցածրադիր գոտին՝ լճի հարավարեւմտյան ափ տանող ճանապարհը եւ ափի մոտ գտնվող հայկական դիրքերը: Նշված երկու գագաթների միջեւ հեռավորությունն ուղիղ գծով 4,1 կմ է, ինչը նշանակում է, որ երկու կողմից թշնամին կարող է տարբեր զինատեսակներից ինտենսիվ կրակի տակ պահել իր հենակետերի միջակայքը:

1280 հեկտար տարածք

Սեւ լճի հատվածում, ըստ «Google»-ի քարտեզի, որի արբանյակային պատկերները վերցված են եվրոպական «Airbus» եւ ամերիկյան «Maxar Technologies» ընկերությունների արբանյակներից, վերջին պատկերներն արվել են 2021-ի սեպտեմբերին՝ ներխուժումից 4 ամիս անց, երբ արդեն տեսանելի են հակամարտ զորքերի դիրքերը: Բայց քանի այդ քարտեզը թարմացվում է ըստ առանձին սեգմենտների, դրանում 2021-ի մայիսյան ներխուժումից հետո երեւում են ադրբեջանական ոչ բոլոր մարտական հենակետերը։ Բացը լրացնելու համար «Google»-ի քարտեզը համադրել ենք եվրոպական «Sentinel-2A» արբանյակի ամենավերջին (2022 թ․ հունիս-հուլիսին արված) լուսանկարների հետ՝ հասկանալու համար, թե ինչ տարածք է ներառում թշնամու օկուպացիան:

Գծերով իրար ենք միացրել ադրբեջանցիների առաջապահ դիրքերը: Այս հաշվարկով ստացվում է, որ ադրբեջանիցների վերահսկողության տակ է անցել 12,8 քկմ կամ 1280 հեկտար տարածք: Սա հավասար է 1793 հատ ֆուտբոլային խաղադաշտի, ինչպիսին ունի Երեւանի «Հանրապետական» ստադիոնը: 

Հասկանալի է, որ ունենալով բարենպաստ դիրքեր շրջակայքի վրա գերիշխող բարձունքների վրա՝ թշնամին վերահսկում ու դիտարկում է շատ ավելի մեծ տարածք, քան զուտ իր թիկունքում գտնվողն է: Այս առումով ամենամտահոգիչը, թերեւս, հայկական բնակավայրերի ու ճանապարհների՝ ադրբեջանցիների խոցման տիրույթում գտնվելն է:

Անվտանգային ռիսկ

Անվտանգային լուրջ ռիսկ է այն հանգամանքը, որ թե՛ Գլուխ Ձագեձորի սարից, թե՛ վերջինիս հարեւան 2924 մ բարձրությամբ գագաթից, որտեղ եւս դիրքավորվել է թշնամին, տեսադաշտ է բացվում դեպի Գորիս եւ դրան կից Ակներ ու Վերիշեն գյուղեր: Մասնավորապես՝ Ձագեձորից մինչեւ Գորիս եւ Երեւան-Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհը ուղիղ գծով 10 կմ է, ինչը խոցելի հեռավորություն է հրետանու համար: Նույն գագաթից Ակներ գյուղը 8 կմ-ի վրա է, Վերիշենը՝ 9 կմ-ի:

Բնակավայրերին ավելի մոտ է ադրբեջանցիների զբաղեցրած 2924 մ բարձրությամբ գագաթը, որտեղից մինչեւ Ակներ 6 կմ է, Վերիշեն՝ 7, Գորիս՝ 8: Թշնամու հրետանու համար բարենպաստ է նաեւ Փոքր Իշխանասարի հեռավորությունը նշված բնակավայրերից, մասնավորապես՝ մինչեւ Գորիս 14 կմ է:

Իշխանատափից մինչեւ Փոքր Իշխանասար

2021-ի մայիսին ադրբեջանցիները Սեւ լճի արեւելքում առաջացել են մինչեւ Իշխանատափ բարձունք (2561 մ), որտեղից երեւում են 5 կմ հեռավարության վրա գտնվող Խոզնավար եւ Վաղատուր գյուղերը: Այս բարձունքով է անցնում Գորիս-Վերիշեն-Ակներ-Սեւ լիճ ճանապարհը, որը փակվել է. հենց ճանապարհի վրա իրար դիմաց են տեղակայվել հայկական ու ադրբեջանական դիրքերը: Արեւմուտքում էլ թշնամին հասել է մինչեւ Փոքր Իշխանասար՝ ճանապարհ հարթելով Սեւ լիճը հյուսիսից եզերող զառիթափի վրայով: Իշխանատափից մինչեւ Փոքր Իշխանասար 8,2 կմ է:

Թշնամին օկուպացրել է պետական արգելավայրը, արոտավայրերն ու ջրամբարը

Սեւ լիճն ընդգրկող 240 հեկտարը համարվում է բնության հատուկ պահպանվող տարածք: Դեռ խորհրդային տարիներին՝ 1987-ին, այն ճանաչվել էր պետական արգելոց, իսկ 2001-ին ՀՀ կառավարությունն արգելոցը դարձրել է արգելավայր: Ըստ «Սեւ լիճ» պետական արգելավայրի կանոնադրության՝ այն գտնվում է Սյունիքի հրաբխային բարձրավանդակի Մեծ Իշխանասար հրաբխային կոնի մերձկատարային մասում՝ 2670 մ բարձրության վրա: Տարածքն ընդգրկում է սառցադաշտային ծագման Սեւ լիճը (200 հա մակերեսով) եւ առափնյա մերձալպյան մարգագետնային էկոհամակարգերը (40 հա մակերեսով): Արգելավայրի կազմավորման հիմնական նպատակն է Սեւ լճի ջրային եւ նրա հարակից ցամաքային էկոհամակարգերի, բուսական ու կենդանական աշխարհի պահպանությունն ու կայուն օգտագործումը, Սեւանա լճի իշխան եւ բեղաձուկ ձկնատեսակների արհեստական վերարտադրության համար անհրաժեշտ ձկնային պաշարի աճեցումը:

Ադրբեջանցիների օկուպացրած տարածքներն անասնապահությամբ զբաղվող տարածաշրջանի բնակչությունն օգտագործում էր որպես արոտավայր: Առցանց քարտեզներն ուսումնասիրելիս թե՛ օկուպացիայից առաջ, թե՛ հետո կարելի է տեսնել սարվորների ցանկապատած բազմաթիվ մակաղատեղերը, որոնք հակամարտ զորքերի շփման գոտում հայտնվելուց հետո դարձել են անօգտագործելի:

Տարածաշրջանի տնտեսությանը վնաս է հասցվել նաեւ Սեւ լճի հարեւան Ջիլի լճի օկուպացիայով: Վերջինս հայտնի է տարբեր անուններով՝ Ջանլիճ, Ջինլի, Ջելնի, Ջալին, Ջալնի, Ջան, Ջանլի, Ջապլի, Ջապնի: Այս լիճը վերածված է ջրամբարի, եւ ըստ տարբեր քարտեզների («Google», «Yandex»), ԽՍՀՄ-ից ժառանգված հայ-ադրբեջանական սահմանն այս պարագայում եւս, ինչպես Սեւ լճի դեպքում, անցնում է ջրամբարի հայելու վրայով, բայց ի տարբերություն Սեւ լճի՝ Ջիլիի չնչին մասն է գտնվում ադրբեջանական կողմում, ընդ որում՝ քարտեզների համաձայն՝ սահմանն անցնում է նաեւ պատվարի վրայով՝ կիսելով այն: Ժամանակին «Հետքը» գրել էր Հայաստանի ջրամբարների մասին՝ օգտագործելով ոլորտի մասնագետների տրամադրած տվյալները: Ըստ դրանց՝ Ջիլի լճի ջրամբարի ընդհանուր ծավալը 0,5 մլն խմ է: «Google»-ի քարտեզի չափումներով՝ հայելու մակերեսը շուրջ 27 հեկտար է կամ 0,27 քկմ: Ջրամբարից սկիզբ է առնում Խոզնավար գետը, որը հոսում է համանուն գյուղի միջով ու Ծիծեռնավանքի մոտ միանում Աղավնո գետին: Բայց Ջիլին կարեւոր դեր ունի ոչ միայն Խոզնավար գյուղի համար:

2005-ին ՀՀ կառավարությունն այս ջրամբարը, որը գնահատվել էր 812 հազ. դրամ, ամրացրել էր ջրային պետական կոմիտեին, սակայն 2012-ին որոշել էր հետ վերցնել ու նվիրել Վերիշեն գյուղին (որոշման մեջ ջրամբարի տարածքը նշվում է 23 հա), ինչից հետո պիտի համատեղ օգտագործվեր Վերիշեն, Խոզնավար, Վաղատուր, Խնածախ, Խնձորեսկ գյուղերի կողմից: Ըստ կառավարության 2012 թ. հաղորդագրության՝ ջրամբարն ավելի քան 20 տարի չշահագործվելու պատճառով հայտնվել էր անմխիթար վիճակում, իսկ նվիրաբերությունից հետո նշված գյուղերի արոտների բարելավման ծրագրով պիտի նորոգվեր, կառուցվելու էր նաեւ արոտների ջրարբիացման նոր ցանց, որի շնորհիվ պիտի ջրարբիացվեր 8000 հա արոտավայր, ինչի շնորհիվ նախատեսվում էր թե՛ անասնագլխաքանակի ավելացում, թե՛ ֆինանսական հոսք տեղական բյուջեներ։

Ճիշտ պատասխանը՝ ավելի քան 45 քկմ

Վարդենիսի տարածաշրջանում, հաշվի առնելով թշնամու առաջապահ մարտական հենակետերի թիկունքում հայտնված տարածքը, մենք հաշվարկել էինք առնվազն 32 քկմ, իսկ Սեւ լճի հատվածում՝ 12,8 քկմ, այսինքն՝ ընդհանուր շուրջ 45 քկմ: Սրան պիտի գումարենք նաեւ Գեղարքունիքի Կութ գյուղի հատվածում թշնամու օկուպացիան։  

2021-ի նոյեմբերի 16-ին Ադրբեջանը Սեւ լճից ոչ հեռու՝ Ծիծեռնաքարի հատվածում, ինչպես նաեւ Ջերմուկի ուղղությամբ նոր ագրեսիա սանձազերծեց, ինչի հետեւանքով հայկական կողմը դիրքային եւ մարդկային կորուստներ ունեցավ, եւ ամսի 16-ին ՀՀ անվտանգության խորհրդի նիստում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ 2021 թ․ մայիսի 12-ից թշնամին օկուպացրել է ՀՀ 41 քկմ ինքնիշխան տարածք: Հաջորդ օրը՝ նոյեմբերի 17-ին, ԱԺ-ում Փաշինյանը նշեց. «Երեկվա գործողությունների հետեւանքով այս բալանսը որեւէ ձեւով չի փոխվել» (նկատի ուներ 41 քկմ-ի օկուպացիան): Այս թիվը հետո շատ շրջանառվեց:

Բայց ահա 2021-ի նոյեմբերի 23-ի ասուլիսում Փաշինյանն ասաց. «2020-ի նոյեմբերի 10-ից հետո այդ տարածքները՝ ավելի քան 40 քկմ՝ 40-45 քկմ, հայտնվել են Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո, եւ դա մայիսի 12-ին տեղի ունեցած հայտնի ներխուժումն է ՀՀ տարածք»: Իսկ ահա այս տարվա մայիսի 29-ին, արձագանքելով ադրբեջանցիների հերթական սադրանքին, ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարեց. «Ադրբեջանի ԶՈւ ստորաբաժանումները 2021 թ. մայիսից Սոթք-Խոզնավար հատվածում ապօրինի կերպով ներխուժել են ՀՀ ինքնիշխան տարածք եւ օկուպացրել ավելի քան 45 քկմ տարածք»:

Այսպիսով՝ 2021-ի նոյեմբերի 16-ին Փաշինյանն ասում էր, որ մայիսի 12-ի օկուպացիայի ծավալը (41 քկմ) չի փոխվել նոյեմբերյան ագրեսիայի ժամանակ, մեկ շաբաթ անց նշում էր, որ մայիսի 12-ին Ադրբեջանն օկուպացրել է 40-45 քկմ, իսկ ահա ԱԳՆ-ն վերջերս հայտարարում է, որ թշնամին Սոթք-Խոզնավար հատվածում օկուպացրել է ավելի քան 45 քկմ տարածք: Մեր հաշվարկները ցույց են տալիս, որ ադրբեջանական օկուպացիան նշված հատվածում իսկապես գերազանցում է 45 քկմ-ն:

ԱԺ պատգամավորները Սահմանադրության օրվա առթիվ պարգևատրվել են: Այս մասին տեղեկանում ենք ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի ստորագրած կարգադրությունից:

«Սահմանադրության օրվա առթիվ Ազգային ժողովի պատգամավորներին խրախուսել միանվագ դրամական պարգեւատրմամբ՝ համաձայն հավելվածի»,- ասված է կարգադրության մեջ: Հավելվածը, սակայն, հրապարակված չէ կարգադրության տեքստում, և պարգևատրման ընդհանուր բյուջեն հնարավոր է պարզել միայն ԱԺ հարցմամբ: 

Նախորդ պարգևատրումը 2021 թվականի դեկտեմբերին էր, այն հաջորդել էլ Անկախության 30-ամյակի առթիվ պարգևատրմանը, և ստացվել էր այնպես, որ աշխատանքի հինգ ամսում պատգամավորները երկու անգամ պարգևատրվել էին:

Նշենք, որ պատգամավորները պարգատրվել են յուրաքանչյուրն իր աշխատավարձի չափով` կախված նրանից` զբաղեցնում են որևէ վարչական պաշտոն, թե՝ ոչ: 

Սա ութերորդ գումարման խորհրդարանի գործունեության ընթացքում պատգամավորների ստացած երրորդ պարգևատրումն է: Հիշեցնենք, որ ութերորդ գումարման խորհրդարանն իր գործունեությունը սկսել է գրեթե մեկ տարի առաջ` օգոստոսի 2-ին:

Հիշեցնենք նաև, որ ընդդիմադիր պատգամավորները իրենց պարգևավճարներից հրաժարվել էին:

Պետական եկամուտների կոմիտեի հետաքննության և օպերատիվ հետախուզության վարչությունն օրերս բացահայտել է խաղատան ապօրինի գործունեության հերթական դեպքը: Մասնավորապես, վարչություն օպերատիվ տեղեկություններ էին ստացվել, որ Երևանի Շենգավիթ համայնքի վարչական տարածքում գործում է ընդհատակյա խաղատուն:Գաղտնի և ծածկագրված եղանակներով, Հետաքննության և օպերատիվ հետախուզության վարչությանաշխատակիցներնիրականացրել են օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ: Արդյունքում ձեռք են բերվել փաստական տվյալներ և հանգամանքներ, որ Երևանի Բագրատունյաց փողոցի շենքերից մեկի նկուղային հարկում Երևանի բնակիչներ Ա. Խ.-ի և Ա. Մ-ի կողմից փաստացի կազմակերպվել և իրականացվել է դրամական շահման հնարավորությամբ, խաղարկողի մասնակցությամբ «պոկեր» տեսակի թղթախաղ` «կենդանի խաղ», որը «Շահումով խաղերի, ինտերնետ շահումով խաղերի և խաղատների մասին» ՀՀ օրենքով հանդիսանում է խաղատնային գործունեություն:

Ձեռնարկված օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում պարզվել է, որ խաղատունը շաբաթվա ընթացքում գործել էհիմնականում երկու օր և միայն գիշերային ժամերին: Քանի որ խաղատունը գործում էր ընդահատկյա,պատահական այցելուներ խաղատան տարածք մուտք գործել չէին կարող: Ընդ որում, խաղատան գործունեությունն իրականացվել է նախապես մշակված սցենարով:Կազմակերպիչները խաղի մասնակիցներին և խաղարկողին նախապես տեղեկացնում էին կայանալիք խաղի և մասնակիցների կազմի մասին, և անձամբ հրավիրում նրանց խաղին մասնակցելու:
Դեպքի առթիվ, օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում նախապատրաստ¬¬ված նյութերի հիմքով, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 188-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի հատկանիշներով հարուցվել է քրեական գործ:
Խաղատան կազմակերպիչների ապօրինի գործունեության արդյունքում պետությանը պատճառված վնասը կազմել է 5 միլիարդ 500 միլիոն դրամ:Միջոցներ են ձեռնարկվում խաղատան գործունեության ընթացքում ներգրավված անձանց շրջանակը պարզելու, պետությանը պատճառված վնասի վերջնական չափըհստակեցնելու ուղղությամբ:

Նշենք, որ «Շահումով խաղերի, ինտերնետ շահումով խաղերի և խաղատների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի համաձայն, խաղատուն կարող է կազմակերպվել Ծաղկաձոր, Ջերմուկ, Սևան և Մեղրի համայնքների վարչական սահմաններում, ինչպես նաև Երևանի «Զվարթնոց» օդանավակայանի տարածքում:Իսկ խաղատուն և (կամ) շահումով մեքենայացված խաղ կարող է կազմակերպվել (լիցենզավորվել)ՀՀ կառավարության կողմից հավանության արժանացած 40 միլիարդ դրամից ավելի ներդրումային ծրագրի շրջանակում՝ այդ ներդրումը մեկ վայրում կատարված լինելու դեպքում:

Ալիեւն իր ենթագիտակցական հարթությունում ընդունում է, որ Արցախը Հայաստան է,- «Փաստինֆո»-ի եթերում նման հայտարարությամբ է հանդես եկել Լեհաստանում ՀՀ նախկին դեսպան Էդգար Ղազարյանը։

«Ալիեւն ասում է, որ Սյունիքի մարզով՝ Զանգեզուրով, Ադրբեջանի արեւմտյան շրջանները Նախիջեւանի հետ պետք է ունենան նույնպիսի միջանցք, ինչպիսին Հայաստանն ունի Լեռնային Ղարաբաղի հետ։ Այսինքն՝ նա իր ենթագիտակցական հարթությունում ընդունում է, որ Արցախը Հայաստան է, քանի որ Նախիջեւանն ունի ինքնավարության կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում։ Եվ եթե հիմա մենք ունենայինք թեկուզ մեկ գործող, մտածող դիվանագետ, ապա հղում կանեինք Ալիեւի այս թեզի վրա, եւ կստացվեր, որ Ալիեւը ճանաչեց Արցախի Հանրապետությունը որպես ինքնավարություն՝ Հայաստանի կազմում, որի համար Հայաստանը պետք է ունենա Արցախի հետ մի միջանցք, ինչպիսին պետք է ունենա Նախիջեւանի ինքնավարությունը Ադրբեջանի կազմում»,- նշել է Էդգար Ղազարյանը։

Մանրամասները՝ տեսանյութում