Տիգրան Աբրահամյանը ֆեսյբուքյան իր էջում գրել է.

Կառավարության որոշմամբ, 2022 թվականի օգոստոսի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 30-ը ՀՀ ԶՈւ-ում նախատեսված է պահեստազորի վարժական հավաքներ` երեք ամիս ժամկետով:Չնայած այն հանգամանքին, որ որոշման մեջ որպես դրա անցկացման նպատակ նշված է, թե ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է «ՀՀ զինված ուժերի մարտական հերթապահությունն ուժեղացնելու, զորահավաքային մարդկային ռեսուրսները և տրանսպորտային միջոցները վարժական հավաքների և մարտական հերթապահության մեջ ընդգրկելու անհրաժեշտությունը», օրեր առաջ պաշտպանության նախարարն ԱԺ-ում այլ նպատակ էր հնչեցնում։ Վերջինս անդրադառնալով այդ հավաքներին ընդդիմության ներկայացուցիչների ընդգրկմանն անհրաժեշտությանը, նշեց, թե «ճիշտ է ասվում՝ Երևանում երկիրը փրկելը հեշտ է, երբ կատարվում է փափուկ ու հանգիստ պայմաններում, բայց դուք, իհարկե, չեք փրկում, փորձում եք երկիրը տանել դեպի անորոշություն: Ես վերջին մեկ ամիսը հայտարարել եմ ինժեներական ամիս, համեցեք, մասնակցեք ինժեներական աշխատանքներին, մասնակցեք եռամյսա հավաքներին»։ Հիշեցնեմ, որ եռամսյա հավաքները որպես մահակ, պատիժ ընդդիմադիր հայացքներ ունեցողների դեմ օգտագործելու համար, մի քանի ամիս առաջ, շրջանառության մեջ դրեց ԱԺ պաշտպանության և անվտանգության հանձնաժողովի նախագահը, ով փողոցային պայքարի դուրս եկած քաղաքացիների ու, մասնավորապես, բերման ենթարկվածների վերաբերյալ հորդորեց իրավապահ կառույցներին՝ անունները փոխանցել ՊՆ-ին ու նրանց ընդգրկել եռամսյակ հավաքներում։ Ի դեպ, չնայած այն հանգամանքին, որ իշխանությունը 44-օրյա պատերազմից հետո անընդհատ խոսում է պահեստազորի ուսուցման, վերապատրաստման ու մարտունակության բարձրացման մասին, սակայն ըստ կառավարության որոշման ստացվում է, որ այս հավաքների հիմնական նպատակը մարտական հերթապահության ներգրավումն է, իսկ ըստ Պապիկյանի՝ նաև ինժեներական աշխատանքների անցկացումը։ Ես ինքս պահեստազորայինների ակտիվ հավաքների անցկացման ջատագովներից եմ, ով համարում է, որ Հայաստանի նման երկրները պարտավոր են ունենալ մարտունակ պահեստազոր, սակայն որպես պահեստազորի սպա վիրավորական եմ համարում, երբ մեր երկրում եռամսյակային հավաքների ընդգրկումը պետական բարձր մակարդակով որպես պատժամիջոց է սահմանվում։ Սա, իհարկե, առաջին հերթին խոսում է օրվա իշխանությունների լեզվամտածողության, էության, գաղափարական դատարկության մասին։Եռամսյա հավաքներին ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող անձանց ներգրավումը ես կարևորում եմ այլ տեսանկյունից։ Ինքս ծանուցագիրներ ստացած շատ մարդկանց հետ իմ զրույցներում նշում եմ, որ հավաքների մասնակցությունը, եթե մի կողմ դնենք դրա քաղաքական գործոնը, բացի երկրի պաշտպանությանը մասնակցելու կարևոր առաքելությունից, նաև հնարավորություն է խորքով ուսումնասիրելու բանակում առկա իրավիճակը, ներկայումս նկատելի արատավոր բարքերն ու բացասական միտումները։ Խնդրել եմ բանակի հետ առնչություն ունեցող/ունեցած և վերլուծական հմտություններ ունեցող մի տասնյակի հասնող քաղաքացիների, եռամսյակային հավաքների օրերին, տեղում թուղթ ու գրիչով արձանագրել կազմակերպչական, մարտական պատրաստության, գաղափարադաստիարակչական բնույթի բոլոր խնդիրները և հետագայում սրանք մասնագիտական քննարկումների դաշտ բերել։Քննարկումների բաց կամ փակ ձևաչափը, դրա հետագա հանրայնացումը կախված է թեմայի բնույթից, անվտանգության նկատառումներից և իրավիճակային առանձնահատկություններից, բայց տեղեկատվության հավաքագրումն ու խնդիրների խմբավորումն առաջնահերթություն է։ ՀԳ. Երկիր հանձնողները, հազարավոր մարդկանց կյանքեր խլածներն ու ադրբեջանական քմահաճույքներ կատարողները դեռ ընդդիմությանը հեգնում են, թե բա՝ «փրկիչներ»։ Դե բա ձեր ձեռքից իշխանության ղեկը պետք է խլել, որ գոնե փրկենք այն, ինչը դեռ չեք հանձնել, ապահովենք այս տարածաշրջանում հայի ֆիզիկական գոյության և արժանապատիվ կյանքի պայմանները։

Ստեփանակերտի Պոլ Էլյուարի անվան ֆրանկոֆոնիայի կենտրոնում միանգամից երեք շնորհանդես էր՝ Համլետ Պետրոսյանի և Նժդեհ Երանյանի «Արցախի կոթողային մշակույթը», Համլետ Պետրոսյանի և Հայկուհի Մուրադյանի «Արցախի մշակութային ժառանգությունը հարձակումների թիրախում» գրքերի և «Արցախի մշակութային ժառանգության մշտադիտարկում» www.monumentwatch.org կայքի։ Այս մասին տեղեկանում ենք Արցախի Հանրապետության ԿԳՄՍ նախարարության կայքից։ 

ԱՀ ԿԳՄՍ նախարար Անահիտ Հակոբյանն իր երախտագիտությունն է հայտնել հեղինակներին՝ նշելով, որ գրքերն ու կայքը կարևոր զենք են լինելու մեր մշակութային ժառանգության պահպանման համար տարվող պայքարում. «Արցախի մշակութային ժառանգությունը  հայտնվել է ոչնչացման վտանգի մեջ:  Մեր վանքերը, հնամենի խաչքարերը, մեր հուշարձաններն Արցախի դարավոր գոյության պատմական վկաներն են:  Ժողովրդին զրկել իր  մշակույթից, կնշանակի զրկել ապագա ունենալու հնարավորությունից: Մենք պետք է պայքարենք ցանկացած միջոցով»։

«Լավ թիմ է ձևավորվել՝ ԵՊՀ մշակութաբանության ամբիոնի վարիչ, պ.գ. դոկտոր, պրոֆեսոր Համլետ Պետրոսյան, պ.գ.թ. Նժդեհ Երանյան, պ.գ.թ. Հայկուհի Մուրադյան և ուրիշներ, որոնք  լուրջ աշխատանքներ են կատարել:  Կարծում եմ՝ դրանք  ավելի շատ պետք է ներկայացնենք գիտական շրջանակներում, քանզի այսօր Ադրբեջանը բավական ագրեսիվ է գործում»,- իր խոսքում նշել է ԱՀ ԿԳՄՍ նախարարի տեղակալ Լեռնիկ Հովհաննիսյանը:

Համլետ Պետրոսյանն, ով ծնունդով արցախցի է, վստահեցրել է, որ այսուհետ անելու է առավելագույնը՝ իր մասնագիտական կարողություններով ու պաշարով ծառայելով Արցախի մշակութային ժառանգության պահպանությանը.  «Ես համեստ աշակերտի պես փորձել եմ կատարել իմ աշխատանքը, երբեք իմ պատկերացումներին համապատասխան չեմ գրել ինչ որ բան: Մեր ուժը, առաջընթացը կայանում է թիմային աշխատանքի մեջ:  Մենք ոչինչ չենք հնարել, ոչինչ չենք ավելացրել, արձանագրել ենք փաստեր՝ հերքելով ադրբեջանցի գործընկերների մոտեցումները»։

«Արցախի մշակութային ժառանգությունը հարձակումների թիրախում» գրքույկը ստեղծվել է ԱՀ ԿԳՄՍ նախարարության նախաձեռնությամբ: Աշխատանքների իրականացմանն աջակցել է նաև ՀԲԸՄ-ը:

«Մշակութային անվտանգությունը  ազգային անվտանգության կարևորագույն բաղադրիչներից է, հատկապես փոքր ազգերի  համար, մասնավորապես մեր ժամանակներում: Մի կողմից համահարթեցումը, մշակութային ուծացումը, մշակութային էքսպանսիան, մյուս կողմից  էլ պատերազմներն իրական սպառնալիք են մշակութային ժառանգության պահպանման համար: Այս դեպքում ելքը մեկն է. երկրի սահմաններն անձնազոհաբար պաշտպանելուն զուգահեռ պաշտպանել քո դարավոր պատմության ու քաղաքակրթության վկա հանդիսացող հոգևոր ու նյութական մշակութային ժառանգությունը:

Մշակութային ժառանգության պաշտպանության ու պահպանման խնդիրներով մտահոգ մի խումբ գիտնականներ, հավաքվելով այս  գաղափարի շուրջ,  ստեղծել  են այդ մարտահրավերներին դիմակայելու միջոցներ, գործիքներ»,- նշված է նախարարության կայքում:

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի  եւ սպորտի նախարարությունը պարզաբանում է ներկայացրել «Հիսուս Քրիստոս» մոնումենտալ արձանի տեղադրման և Հատիս լեռան տարածքում պատմության և մշակույթի հուշարձանների առկայության վերաբերյալ:

Պարզաբանման մեջ մասնավորապես ասվում է.

​«2022 թ. փետրվարի 28-ին «Գագիկ Ծառուկյան» բարեգործական հիմնադրամից ստացված՝ «Հիսուս Քրիստոս» մոնումենտալ արձանի տեղադրմանը վերաբերող գրությանն ի պատասխան՝ ԿԳՄՍ նախարարությունը մարտի 17-ի N 34/14.2/5473-2022 գրությամբ հիմնադրամին տեղեկացրել է, որ «… նախատեսվող մոնումենտալ քանդակ-համալիրի տեղադիրքը որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները և բացառել պատմության և մշակույթի հուշարձանների կամ դրանց պահպանական գոտիների տարածքներում այն տեղադրելուց»:

​Վերոնշյալ գրությունից հետո որևէ նախագիծ կամ ծրագիր նշյալ հիմնադրամի կողմից ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարություն չի ներկայացվել, իսկ Հատիս լեռան՝ որպես տեղադիրքի ընտրության վայր տեղեկատվությունը ստացվել է լրատվամիջոցներից:

Միևնույն ժամանակ նախարարության ենթակայության «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի մարզային աշխատակիցներն ահազանգել են, որ դեպի Հատիս լեռան գագաթ իրականացվում են ճանապարհի ուղղման և լայնացման աշխատանքներ:

ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության վարչության հանձնարարությամբ ս/թ հուլիսի 7-ին վերոնշյալ ՊՈԱԿ-ի Կոտայքի մարզի հուշարձանների պահպանության մարզային ծառայության աշխատակիցները հնագետի ուղեկցությամբ այցելել են տարածք, կատարել համապատասխան ուսումնասիրություններ:

Հիշեցնենք, որ Հատիս լեռան փեշերին ընդհանուր առմամբ առկա են պատմության և մշակույթի՝ պետական ցուցակում գրանցված շուրջ 20՝ տարբեր դարաշրջաններով թվագրվող հուշարձաններ:

Տեղեկացնենք նաև, որ դեռևս 2019 թ․ հայ-իտալական հնագիտական արշավախմբի ուսումնասիրությունների արդյունքում Հատիս լեռան գագաթին նախնական տվյալներով առկա է բրոնզ-երկաթեդարյան հնավայր-ամրոց /նորահայտ օբյեկտ/, որի պարիսպները շատ լավ տեսանելի են օդային լուսանկարներից:

Նշյալ նոր հայտնաբերված հնավայր-ամրոցի տարածքում իրականացվել են հողի լիցքի և հարթեցման աշխատանքներ: Այնուամենայնիվ, անգամ եթե նորահայտ օբյեկտը դեռ ընդգրկված չէ հուշարձանների պետական ցուցակում, ակնհայտ է, որ այն հնավայր-ամրոց է, և համաձայն ՀՀ կառավարության 2002 թվականի ապրիլի 20-ի «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական հաշվառման, ուսումնասիրման, պահպանության, ամրակայման, նորոգման, վերականգնման և օգտագործման կարգը հաստատելու մասին» N 438 որոշման 43-րդ կետի՝ «Հիմնարկները, իրավաբանական և ֆիզիկական անձինք աշխատանքների կատարման ժամանակ պատմական, գիտական, գեղարվեստական և այլ մշակութային արժեք ունեցող հնագիտական և մյուս օբյեկտների հայտնաբերման պահից պարտավոր են դադարեցնել աշխատանքները և դրա մասին անհապաղ հայտնել լիազոր մարմնին»:

​Համաձայն «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի` «Պատմական, գիտական, գեղարվեստական կամ մշակութային այլ արժեք ունեցող նոր հայտնաբերված կամ նոր արժեքավորված օբյեկտն ստանում է նորահայտ հուշարձանի կարգավիճակ և պահպանվում է մինչև հուշարձանների պետական ցուցակում ընդգրկվելը` օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:

Նորահայտ հուշարձանը տնօրինող իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձը պարտավոր է ապահովել դրա անվթարությունը, իսկ պետության կողմից այն վերցնելու դեպքում սեփականատիրոջ կրած վնասը փոխհատուցվում է օրենսդրությամբ սահմանված կարգով:

Հուշարձանի հայտնաբերման փաստը թաքցնող, այն հաշվառելու և ուսումնասիրելու համար արգելքներ ստեղծող, ինչպես նաև գտածոները ոչնչացնող կամ յուրացնող անձը պատասխանատվություն է կրում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով»:

​ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունը, ընդունելի համարելով «Հիսուս Քրիստոս» մոնումենտալ արձանի գաղափարը, միևնույն ժամանակ իր լիազորությունների և պատասխանատվության սահմաններում մինչ սահմանված կարգով նախագծի ներկայացումը և մասնագիտական ուսումնասիրությունը պահանջում է դադարեցնել ցանկացած գործունեություն հնավայր-ամրոցի տարածքում, որը հակասում է գործող օրենսդրությանը և կարգերին»։

Հիշեցնենք, որ Հայ առաքելական եկեղեցին դեմ է արտահայտվել արձանի տեղադրմանը: ԵԿեղեցին Ծառուկյանին հորդորել էր նման նախաձեռնություն չիրականացվելլ, քանի որ այն հակասում է Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու ավանդույթին։ Չանյաած եկեղեցու դիրքորոշմանը՝ Ծառուկյանը նախագիծը չէր չեղարկել: Օրեր առաջ կառավարության նիստին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել էր, որ ստացել են փաստաթղթելը եւ դրական են գնահատում արձանի տեղադրումը: Փաշինյանի խոսքով՝ այն կխթանի զբոսաշրջությունը: 

Հունիսի 27֊ին Հունաստան աշխատանքային այցի շրջանակներում ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը հարցազրույց է տվել հունական «Կաթիմերինի» պարբերականին, որը ներկայացված է ստորև.

Հարց․ Հույն-հայկական հարաբերություններն ավանդաբար բարեկամական են եղել։ Հետագա զարգացման ի՞նչ հեռանկարներ կան։ Որո՞նք էին Ձեր քննարկումների հիմնական թեմաներն այստեղ՝ Աթենքում:

Պատասխան․ Հունաստանը Հայաստանի կարևորագույն գործընկերներից է Եվրոպայում և աշխարհում։ Հայաստանի և Հունաստանի միջև հարաբերությունների հիմքում ընկած են մեր երկու ժողովուրդների հազարամյակների ընդհանուր պատմությունն ու արժեքները, բարեկամությունն ու համերաշխությունը։ Դարեր շարունակ հայերն ու հույները խաղաղ ապրել են կողք կողքի, համագործակցել՝ արժեքներ ու բարեկեցություն ստեղծելու համար, և միասին պայքարել արտաքին կեղեքիչների դեմ: Այս համատեքստում ցանկանում եմ շեշտել, որ մենք երբեք չենք մոռանա հույն ժողովրդի և կառավարության անկեղծ աջակցությունը մեր ժողովրդի պատմության ծանրագույն ժամանակաշրջաններում, ինչի ամենավերջին օրինակը 2020 թվականի պատերազմն էր։

Այս տարի նշում ենք մեր հանրապետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակը։ Այս երեք տասնամյակների ընթացքում երկու երկրների միջև ստորագրվել է ավելի քան 40 փաստաթուղթ։ Մենք զարգացրել ենք ամուր միջպետական հարաբերություններ և ձևավորել ծանրակշիռ երկկողմ օրակարգ՝ սկսած ակտիվ քաղաքական երկխոսությունից մինչև պաշտպանության, տնտեսության, կրթության, մշակույթի և այլ ոլորտներում փոխգործակցություն, ինչպես նաև փոխշահավետ համագործակցություն բազմակողմ հարթակներում: Հունաստան կատարած իմ վերջին աշխատանքային այցի ընթացքում ես շատ արդյունավետ բանակցություններ եմ ունեցել նախագահ Կատերինա Սակելլարոպուլուի և վարչապետ Կիրիակոս Միցոտակիսի հետ ու խորքային քննարկումներ իրականացրել իմ գործընկեր և լավ բարեկամ նախարար Նիկոս Դենդիասի հետ։ Մենք առաջընթաց ենք գրանցել և ընդհանուր փոխըմբռնման հասել մի շարք կարևոր հարցերի շուրջ. կշարունակենք աշխատել մեր հարաբերություններն էլ ավելի խորացնելու ուղղությամբ։

Ես նաև կարծում եմ, որ մենք պետք է դիտարկենք Հայաստան-Հունաստան համագործակցությունը զգալիորեն ավելի բարձր մակարդակի հասցնելու հնարավորությունը, ինչը համապատասխան կլինի ռազմավարական գործընկեներին։ Վստահ եմ՝ մոտ ապագայում մենք կաշխատենք այս ուղղությամբ։

Հարց. Հայաստանը, Հունաստանը և Կիպրոսը եռակողմ բանակցությունների մի քանի փուլ են անցկացրել։ Հետագայում ինչպե՞ս կարող են զարգանալ այս հարաբերությունները:

Պատասխան․ Հայաստանը մեծապես կարևորում է եռակողմ ձևաչափով համագործակցությունը: Մինչ այժմ մենք հաջողությամբ մի քանի եռակողմ նախարարական հանդիպումներ ենք անցկացրել, և ակնկալում ենք երեք երկրների ղեկավարների մակարդակով գագաթաժողով հյուրընկալել։

Մեր երկրները փոխգործակցության ու փոխադարձ աջակցության հարուստ փորձ ունեն, և մենք հավատում ենք, որ մեր պետություններն ունեն հսկայական ներուժ՝ խթանելու տարածաշրջանում կայունությունը, անվտանգությունն ու խաղաղությունը՝ Հայաստանի, Հունաստանի և Կիպրոսի միջև քաղաքական երկխոսության ու համագործակցության ամրապնդման միջոցով: Մենք նաև ընդգծում ենք եռակողմ համագործակցության կարևորությունն ու արդյունավետությունը պաշտպանության, սփյուռքի, խորհրդարանական կապերի, արտակարգ իրավիճակների, ՏՏ, առողջապահության, ներդրումների, զբոսաշրջության, կրթության և մշակույթի ոլորտներում։ Վստահ եմ, որ այս ձևաչափը դատապարտված է հաջողության։

Հարց. 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմ էր տեղի ունեցել։ Հայաստանը պատրա՞ստ է ընդունել Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ ստեղծված ստատուս քվոն։ Եվ եթե ոչ՝ ի՞նչ այլընտրանք կարող է լինել:

Պատասխան․ Չնայած ադրբեջանական իշխանությունների պնդումներին, թե 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո Լեռնային Ղարաբաղը՝ որպես սուբյեկտ, այլևս գոյություն չունի, և որ հակամարտությունն ավարտված է, իրականությունն ու միջազգային հանրության դիրքորոշումը հակառակն են ապացուցում. Լեռնային Ղարաբաղը գոյություն ունի, գոյություն ունի իր հայ բնակչությամբ, որը շարունակում է ապրել իր նախնիների հողում, և որի անվտանգությունն այժմ ապահովում են ռուս խաղաղապահները՝ համաձայն 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության, որով դադարեցվեց ավերիչ պատերազմը։

Հակամարտությունը չի դադարում գոյություն ունենալ միայն այն պատճառով, որ կողմերից մեկը հայտարարում է, թե այն գոյություն չունի։ Դա ինքնախաբեություն է։ Ավելին, մեր բազմաթիվ միջազգային գործընկերների և կազմակերպությունների, այդ թվում՝ միջնորդ երկրների պաշտոնական հայտարարությունները նույնպես հստակ ցույց են տալիս, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը դեռևս վերջնական կարգավորում պետք է ստանա բանակցությունների միջոցով՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության մանդատի ներքո. կարգավորում, որը կերաշխավորի արցախահայության անվտանգությունը և բոլոր իրավունքների պաշտպանությունը, և համապատասխանաբար, դրանից բխող Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը։

Հարց. Դուք Ադրբեջանի հետ բանակցությունների մի քանի ուղղություններ ունեք։ Արդյո՞ք Ուկրաինայում պատերազմը կարող է ազդել Հարավային Կովկասում դիվանագիտական զարգացումների վրա։

Պատասխան․ Իրավիճակը Հարավային Կովկասում շարունակում է մնալ փխրուն: Մինչ Հայաստանն իր գործողություններով ձգտում է վերսկսել խաղաղության համապարփակ բանակցությունները, այդ թվում՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման շուրջ, և դրանով իսկ կայունություն և խաղաղություն հաստատել տարածաշրջանում, Ադրբեջանը շարունակում է սադրիչ գործողությունների և ուժի կիրառման սպառնալիքների իր քաղաքականությունը։ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից հետո ադրբեջանական զինուժը ներխուժեց Լեռնային Ղարաբաղի Փառուխ գյուղ, որին նախորդել էին գյուղերի և քաղաքացիական ենթակառուցվածքների շարունակական ռմբակոծումները, հարևան գյուղերի խաղաղ հայ բնակչությանը ուժի կիրառման սպառնալիքների ներքո հասցեագրված կոչերը՝ լքելու իրենց տները, աննախադեպ ցուրտ եղանակային պայմաններում գազատարի աշխատանքի մի քանի շաբաթով խափանումը և այլն։

Ներկայումս, երբ աշխարհի ուշադրությունը սևեռված է Ուկրաինային, Ադրբեջանը ցանկացած պահի կարող է լայնածավալ սադրանք սկսելու փորձ կատարել։ Ուստի չափազանց կարևոր է, որպեսզի միջազգային հանրության կողմից արդյունավետ քայլեր ձեռնարկվեն Հարավային Կովկասում իրավիճակի ապակայունացման փորձերը կանխելու համար։

Հարց. Արդյո՞ք լավատես եք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորման հարցում:

Պատասխան․ 2021 թվականի հունվարի 11-ին և 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ին Ռուսաստանի միջնորդությամբ ընդունված Եռակողմ հայտարարություններին և Բրյուսելում ձեռքբերված պայմանավորվածություններին համահունչ՝ Հայաստանը կառուցողական երկխոսություն է սկսել Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների ընդհանուր կարգավորման, երկու երկրների միջև սահմանազատման և սահմանային անվտանգության, ինչպես նաև տարածաշրջանային տնտեսական կապերի և տրանսպորտային հաղորդակցության ապաշրջափակման ուղղություններով։

Մենք վերահաստատում ենք բոլոր ուղղություններով կառուցողական ջանքեր գործադրելու մեր հանձնառությունը, և ցանկանում եմ ընդգծել, որ գործընթացը շատ ավելի հարթ և արդյունավետ կընթանար, եթե Ադրբեջանը զերծ մնար իր վտանգավոր առավելապաշտությունից և հայատյաց հռետորաբանությունից, դադարեր պատանդառության մեջ պահել բազմաթիվ հայ ռազմագերիների և քաղաքացիական անձանց, ոչնչացնել հայկական մշակութային և կրոնական ժառանգությունը, խոչընդոտել միջազգային մարդասիրական կազմակերպությունների մուտքը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտի և այլն։

Ընդհանուր առմամբ, մենք կարծում ենք, որ չնայած այն ամբողջ արյանն ու ատելությանը, որը եղել է տարածաշրջանում, Հարավային Կովկասում խաղաղության իրական հնարավորություն կա։ Հայաստանը բազմիցս վերահաստատել է երկարաժամկետ կայունություն հաստատելու և տարածաշրջանում խաղաղ զարգացման դարաշրջան բացելու իր պատրաստակամությունը։ Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ այդ ջանքերը չեն կարող միակողմանի լինել, և այդ ուղղությամբ մենք ակնկալում ենք նույնքան կառուցողական մոտեցում և անկեղծ գործնական քայլեր ադրբեջանական կողմից։

Գործող վարչապետին դուր է եկել Հիսուսի մեծ արձանը սարի գլխին տեղադրելու միտքը, որն, ըստ նրա, պետք է տուրիստներին գայթակղի գալ Հայաստան: Այսինքն, մարդիկ հատուկ գալու են Հայաստան, որպեսզի Հիսուսի արձանը տեսնեն:

Եթե Հիսուսի արձանի տեղադրումը ոչ թե հոգևոր, այլ տուրիստական ակտ է, ապա, ըստ ժանրի կանոնների, արձանի մոտակայքում պետք է զարգանա հարակից ինֆրաստրուկտուրան՝ խաշանոցներ, հասարակաց տներ, նայթ քլաբներ, խաղատներ, հետո Հատիսի ստորոտում կարելի է գեյ փրայդներ կազմակերպել, դա էլ կխթանի տուրիզմը, հատկապես հարակից երկրների տուրիստների համար, որտեղ դա անցկացնելը դժվար է: Բնական է, այդ ամենը սարքելուց, մոռանալու են հանրային զուգարանների մասին ու մոտակա ծառերի արանքում են տուրսիտները հոգալու կարիքները, հետո, առանց ձեռքերը լվանալու, ճաշակելու են արձանի աստիճանների մոտ վաճառվող թթու լավաշն ու չորացրած մրգերը, փորձելու են նվագել վաճառվող դուդուկների վրա ….: Մի խոսքով, հոգևոր ու մարմնական սննդի կոմպլեմենտարիզմ:

Կառավարությունը Հիսուսի արձանի տեղադրումը հիմնավորում է տուրիզմով, նման ձևակերպումը աներևակայելի էր պատկերացնելը:

Մի պահ փորձեցի արձանի տեղադրմանը լուրջ մոտենալ, գնալ 7-9 դդ. պատկերամարտության ու պատկերապաշտության պայքարի աստվածաբանական ու բարոյագիտական ձևակերպումներին (Բյուզանդիայում պատկերմարտները հիմնականում հայերն էին ու հայ եկեղեցին էր հատկապես խիստ վերաբերվում դրան), հետո քննարկել Հին ու Նոր կտակարաններում կուռքերի պաշտամունքի արգելքին, տարբեր եկեղեցիների մոտեցմանն այդ հարցին, նաև հասկանալ,  թե Իսլամում ինչպես են մոտենում պատկերների ու արձանների պաշտամունքին՝ կռապաշտությանը, որը հրեաների ու քրիստոնեաների ազդեցությամբ է ձևավորվել և այլն (նաև այսօրվա իրավիճակից բխող նման արձանների ու, առհասարակ,  կրոնների հնարավոր դերին ու այդ արձանի խորհրդին): Հետո հասկացա, որ դրա իմաստը չկա էլ:

Մեկ է, մարդկանց մի մասը գնալու է արձանի մոտ պաշտամունք իրականացնելու (աքլոր ու գառ մորթելու), հետո, կես ժամ անց, արձանի  տուրիստական զոնայում օգտվելու է վերը թվարկված տուրիստական ինֆրաստրուկտուրայի  բարիքներից, Սպիտակցի Հայկոյի կլկլոցների տակ: Այլ իմաստ կառավարությունը չի էլ դրել արձանին տեղադրմանը դրական մոտեցում ցույց տալուց:

Ստեփան Դանիելյան

Քաղաքագետ

Պաշտոնական այցով Հայաստան ժամանած ԻԻՀ Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի քարտուղար Ալի Շամխանին եւս մեկ անգամ վերահաստատել է իրանական կողմի դիրքորոշումը՝ հայտարարելով, որ Իրանն անընդունելի է համարում տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական իրավիճակի փոփոխության որևէ փորձ։ Թեմայի վերաբերյալ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է իրանագետ Գարիկ Միսակյանի հետ։

— Պարոն Միսակյան, այս օրերին Երեւանում գտնվող ԻԻՀ Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի քարտուղար Ալի Շամխանին հայտարարեց, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցությունները երկու կողմերի տարածքային ամբողջականության պահպանման շրջանակներում օգտակար կլինեն կողմերի համար: Ձեր կարծիքով ո՞րն էր այցի հիմնական նպատակը և այս հայտարարությունից ի՞նչ հետևություններ կարող ենք անել։

— Ընդհանուր առմամբ, տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության իրավունքի պահպանումը համարվում է Իրանի արտաքին քաղաքականության հիմնական սկզբունքներից, որի վերաբերյալ Իրանի հայտարարությունները պրոյեկտվում են բոլոր հակամարտությունների վրա։ Սակայն ներկա պահին Ալի Շամխանիի այս հայտարարությունը պետք է դիտարկել՝ հաշվի առնելով ՀՀ Սյունիքի մարզի և ՀՀ-ԻԻՀ սահմանի շուրջ ստեղծված իրավիճակը։

Իրանի հիմնական անհանգստությունը վերաբերում է հայ-իրանական ցամաքային սահմանի անխափան գործունեությանը և, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» ծրագրի գործարկմանը։ Իրանը ամեն կերպ փորձում է խոչընդոտել այս ծրագրին՝ նաև հայկական կողմին անուղղակի ասելով, որ այս խնդրի վերաբերյալ կարող է դիվանագիտական աջակցություն ցույց տալ Հայաստանին։

Քանի որ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպումներից հետո ադրբեջանական կողմից հնչում են ծավալապաշտական հայտարարություններ, իսկ հայկական կողմից դրանք լիարժեք չեն դատապարտվում, ապա Իրանում փորձում են ամենաբարձ մակարդակում հասկանալ Հայաստանի դիրքորոշումը և, ինչու՞ չէ, նաև ստանալ երաշխիքներ, որ Երևանը հաստատակամորեն դեմ է արտահայտվելու հայ-իրանական ցամաքային սահմանի գործունեությունը խաթարող ցանկացած նախագծի։

— Բառացի մեջբերում եմ Ա․ Շամխանիի հետևյալ հայտարարությունը. «Մենք դեմ ենք տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների տանող ցանկացած գործողության: Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ մեսիջ է պարունակում այս հայտարարությունը և ու՞մ է ուղղված։

-«Տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ» արտահայտությունը եթե դիտարկենք Իրանի տեսանկյունից, ապա պետք է նշել, որ նախ և առաջ դա վերաբերում է ՀՀ Սյունիքի մարզի նկատմամբ Ադրբեջան-Թուրքիա տանդեմի ծավալապաշտական հայտարարություններին և նկրտումներին, ինչպես նաև Թուրքիայի և Իսրայելի ներկայության պայմաններում Ադրբեջանական Հանրապետության միջոցով աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ իրականացնելու փորձերին։

Իրանում, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը», համարում են «Թուրանական միջանցք», որի գործարկումը աշխարհաքաղաքական լուրջ փոփոխություն է ենթադրելու ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Իրանի համար։ Թեհրանի տեսանկյունից՝ այս միջանցքի գործարկման հիմնական շահագրգիռ կողմը Թուրքիան է, որը, փորձում է շրջանցելով Իրանի տարածքը, ցամաքային մուտք ստանալ ՆԻՀ տարածքով դեպի Ադրբեջանի Հանրապետության արևելյան հատվածներ և Կասպից ծով։ Մյուս կողմից, Իրանը սա դիտարկում է որպես ՆԱՏՕ-ի դիրքերի ամրապնդման փորձ Իրանի հյուսիսային սահմանների երկայնքով։

— Արդյոք կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ այս հայտարարությամբ Ա․ Շամխանին արտահայտում էր պաշտոնական Իրանի դիրքորոշումը, և ինչպիսի՞ն պետք է լինի Հայաստանի պատասխանը։

Ալի Շամխանիի այցը կարևորվում է նաև այն տեսանկյունից, որ այս պաշտոնյան համարվում է Իրանի հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենիի ամենավստահելի քաղաքական կերպարներից, և ի պաշտոնե հաշվետու է անմիջապես հոգևոր առաջնորդին։ Սա կարող է նշանակել, որ այն խնդիրները, որոնց լուծման համար Երևան էր ժամանել Ալի Շամխանին, նախանշվել են անմիջականորեն Իրանի հոգևոր առաջնորդի կողմից։ Այս տեսանկյունից դիտարկելու դեպքում պետք է նշել, որ միանշանակ Ալի Շամխանին արտահայտում է ԻԻՀ պաշտոնական դիրքորոշումը և, Իրանի Հոգևոր առաջնորդի տեսակետները։

Ներկա աշխարհաքաղաքական իրավիճակը հաշվի առնելով՝ Հայաստանը անպայմանորեն պետք է բոլոր ոլորտներում փորձի զարգացնել իր հարաբերությունները Իրանի հետ։ Իսկ Ալի Շամխանիի այցը վկայում է, որ Իրանը ցանկություն ունի նաև անվտանգային և աշխարհաքաղաքական ոլորտներում համագործակցություն ծավալել ՀՀ-ի հետ։

Պարենի համաշխարհային շուկաներում իրավիճակը լարված է լինելու։ Այս մասին հայտարարել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, նրա խոսքերը մեջբերում է «ՌԻԱ Նովոստին»։

Երկրի ղեկավարն ասել է, որ Ռուսաստանը պետք է ներքին շուկա ապահովի՝ բոլոր հիմնական սննդամթերքներով։

«Մի շարք օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ բնույթի հանգամանքների բերումով պարենային ապրանքների համաշխարհային շուկաներում իրավիճակը լարված է լինելու։ Ուստի, առաջին հերթին, իհարկե, մենք պետք է օգտագործենք մեր գյուղմթերք արտադրողների աշխատանքի արդյունքները, որպեսզի ներքին շուկան, ռուսական շուկան ապահովենք հիմնական սննդամթերքներով եւ անհրաժեշտ ուշադրություն դարձնենք մթերքների վերամշակման ոլորտին»,- հանձնարարել է Պուտինը։

Ռուսաստանի ղեկավարի խոսքով՝ շուկաներում լարվածությունը կապված է «որոշ գործընկերների սխալ գործողությունների հետ»։ Պուտինը հավելել է, որ դա «նրանց խնդիրներն են», բայց դրանք կանդրադառնան նաեւ Ռուսաստանի քաղաքացիների վրա։

«Դարեր շարունակ Կոնդը եղել է բոշաների թաղամաս, քրդական: Ալիևն ուզում  է ասել, որ ինքը կուրդյո՞նշ է»,-ասուլիսում հայտարարեց քաղաքագետ Սերգեյ Շաքարյանցը՝ անդրադառնալով Ալիևի հայտարարությանը թե Կոնդն ադրբեջանական է եղել:

Նա չզարմացավ, որ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունների օրոք Ալիևը ուզենա գալ Երևան կամ ամեն օր մի բան ուզի:

«Ալիևը կարող է վաղը տեղից վեր թռնի և ասի, որ Սուրբ Սարգիս եկեղեցին, թուրքի սրբի տաճար է, կամ, որ Նոյ Նահապետը թուրք է եղել»,-ասաց քաղաքագետը:

Նա շեշտեց, որ այդ ամենն այդքան էլ կարևոր չէ, այլ պետք է որոշվի թե ինչ է կատարվում ՀՀ սահմանին վերջին օրերի կրակոցների ֆոնին:

«Տարածաշրջանի տագնապալի ռազմավարական պատկերը ստանալով՝ հասկանում ենք, որ այստեղ անպայման պատերազմը լինելու է»,-ասաց քաղաքագետը և հավելեց. «Մեր պատկերացումներն այնքան հեռու են իրականությունից, որ անգամ տեսանելի փաստերն գնահատելիս կարող ենք սխալվել»:

Հիշեցնելով, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետության ազգային անվտանգության գերագույն խորհրդի քարտուղար Ալի Շամխանին Երևանում հայտնել է, որ ՀՀ սահմանները հույժ կարևոր են Իրանի համար՝ Շաքարյանցը հայտարարեց. «Ես զարմանում եմ, մարդիկ ամոթ չեն զգում, երբ ինչ-որ մեկն այն ասում է, բայց պարզվում է, որ Իրանը գիտի ինչ սահմանների մասին է խոսքը գնում, իսկ Հայաստանի իշխանավորները դեռ պատրաստվում են զիբիլով-զարդով, ռուսի, մյուսի օգնությամբ ճշտել սահմանները: Միգուցե՞ ժամանակը եկել է, որ դուք ԻԻՀ-ին հարց տաք՝ ի՞նչ կլինի, պարզաբանեք, դուք մեր սահմանն ասելիս՝ ի՞նչ նկատի ունեք: Մյուս կողմից էլ, երբ քո սահմանի մասին խոսում է երրորդ պետության ներկայացուցիչը, դու չկաս, իսպառ չկաս՝ սեփական ձեռքով ոչնչացնելով քո գոյությունը»:

Քաղաքագետի կարծիքով Շամխանին Հայաստան է եկել ոչ թե կրկնելու դրույթը, թե ՀՀ սահմաններն անփոփոխ են մնալու, քանի որ Իրանի գերագույն առաջնորդի բանագնացն ինչ-որ մի Գրիգորյանի հետ բանակցելու համար չի գալիս, այլ նախապատրաստվում է իր տարածքում Կովկասյան պլատֆորմի հանդիպմանը:

«Իրանը պատրաստվում է Կովկասյան պլատֆորմի՝ 3+2 ձևաչափով նիստին: Ես ոչ ռուս եմ, ոչ էլ թուրք եմ, որ ստերը կրկնեմ, հետևաբար՝ չկա 3+3 ձևաչափ, այլ կա 3+2 ձևաչափ»,-ասաց բանախոսը և հայտարարեց, որ դեռ պետք է պարզել, թե Իրանին ինչով են շահագրգռել, որ նա համաձայնել է մասնակցել այդ ձևաչափին:

Ըստ քաղաքագետի տարածաշրջանային զարգացումների հիմքում պատմական գործոններն են և հիշեցրեց, որ նախորդ դարերում Ռուսաստանը հարձակվել է Իրանի վրա և երկու անգամ հաղթելով գրավել է Անդրկավկասը և հիմա երբ նահանջում է, հողը պետք է անցնի նախկին տիրոջը՝ Իրանին, ոչ թե՝ Թուրքիային:

«Ու կանցնի, պետք չէ կասկածել, որ մշտապես իրանցուց վախեցած թուրքը հետ չի շպրտվի»,-ասաց քաղաքագետը և ամփոփեց. «Բոլոր հարցերի պատասխաններն անցյալում են: Առանց անցյալը հիշելու դուք ապագա  չունես և ապագայում էլ տեղ չունես»:

Հայաստանում խանութ բացելը նշանակում է, որ դուք ներդրումներ եք կատարում Հայաստանում: Ինչպե՞ս որոշեցիք Ignite խանութ բացել նաև այստեղ (Երևան):

Սա միայն սկիզբն է: Հուսով ենք, որ մենք կարող ենք արտադրություն հիմնել նաև այստեղ, քանի որ մենք ցանկանում ենք վաճառել Ռուսաստանին և ԵՄ-ին: ԵՄ-ում պետք է լինի մինչև ամառվա վերջ:

The Armenian Report. Դուք զինվորական եք, ի՞նչ էիք մտածում 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի մասին։

Ես որոշակի գումար եմ նվիրաբերել գործին:
Հուսով եմ՝ մենք ամբողջությամբ կջնջենք Ադրբեջանին և հուսով եմ՝ կվերացնենք Երկրի երեսից։ Լավ կլինի:

Armenian Report. Իսկ պարտությունից հետո, ինչ պիտի անենք, ինչպես մեր գլուխը վեր բարձրացնենք

Հուսանք, որ Ռուսաստանը կաջակցի մեզ, և մենք կարող ենք պարզապես շարունակել կատարելագործվել: Այստեղ նույնպես շատ ռուսներ են արտագաղթում։ Քանի որ տնտեսությունն ուժեղանում է և երկիրը հզորանում…

The Armenian Report. Ինչպե՞ս եք ցանկանում տեսնել Հայաստանի ապագան:

Ծաղկած:  Կարծում եմ, որ բոլոր այն մարդիկ, ովքեր պատժամիջոցներ են սահմանում Ռուսաստանի նկատմամբ և հեռանում են այնտեղից, շատ հնարավորություններ կան, որպեսզի մենք վաճառենք մեր վեյփերը Ռուսաստանում՝ աջակցելով Հայաստանին և Ռուսաստանին: Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր կոնֆլիկտի դեպքում հնարավորություն կա, այնպես որ, հուսով եմ, որ մենք կարող ենք այն օգտագործել:

Ավելի ամուր կապ հաստատեք Ռուսաստանի հետ և ավելի շատ բիզնես արեք այնտեղ:

ԱԺ նախկին պատգամավոր Նաիրա Զոհրաբյանը լուսանկար է հրապարակել իր ֆեյսբուքի էջում ու կից գրել.

«Այս գեղեցիկ վարդերը Նիկոլի կնոջը նվիրում է Քաջարանի քաղաքապետ Մանվել Փարամազյանը, ում Նիկոլը ամիսներով պահում էր կալանքի տակ՝ որպես «թույն» ընդդիմադիրի։

Դե, մենք էլ բոլոր մեր հրապարակային ելույթներում պահանջում էինք «քաղբանտարկյալ» Մանվել Փարամազյանի ազատումը։

Ամեն դեպքում՝ սիրուն վարդեր են։

Տեսնես ո՞վ է հաջորդը։

Ու հանկարծ մեկի մտքով չանցնի այս իդիլիկ տեսարանի համար մեղադրել Նիկոլին։

Որովհետեւ այս նկարը այս պահին մեր բոլորիս հավաքական պարտության պորտրետն է նիկոլիզմին։

Բոլորիս»,-գրել է նա: