«Միջազգային ճգնաժամային խումբ» (International Crisis Group) վերլուծական կենտրոնը, որը հետազոտում է գլոբալ ճգնաժամերը, անդրադարձել է Հարավային Կովկասին՝ հրապարակելով «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև նոր պատերազմի կանխումը» խորագրով զեկույցը:  Այն հիմնված է հայ, ադրբեջանցի, ռուս և արևմտյան պաշտոնյաների հետ տասնյակ հարցազրույցների վրա. «Միջազգային ճգնաժամային խումբ»-ի ներկայացուցիչները զրուցել են Բաքվում և Երևանում գտնվող դիվանագետների,  տարբեր անկախ փորձագետների և սահմանի երկու կողմերում գտնվող բնակիչների հետ: Զեկույցը հիմնված է երկու երկրների միջև կոնֆլիկտի վերաբերյալ Crisis Group-ի լայնածավալ հետազոտությունների վրա, ներառյալ այն, որը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակին:

«2023 թվականի հունվարին ԵՄ-ն հայտարարեց հայ-ադրբեջանական սահմանին մշտադիտարկման նոր առաքելության մասին։ Նախորդ սեպտեմբերին սահմանին տեղի էին ունեցել մարտեր, սակայն բարձր մակարդակի դիվանագիտությունն օգնեց կանխել այն լայնածավալ պատերազմի վերածումից: Բայց քանի որ խաղաղության բանակցությունները առաջ չեն շարժվում, իսկ Բաքուն ավելի ուժեղ ռազմական դիրքերում է, բախումների վերսկսման վտանգը մնում է բարձր: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև նոր պատերազմը կհանգեցնի հսկայական մարդկային կորուստների, կխաթարի տարածաշրջանային լարվածության թուլացմանն ուղղված  ԵՄ-ի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նպատակը և հետագա անկայունություն սերմանի առանց այն էլ անկայուն Եվրասիայում: Մինչդեռ մշտադիտարկման նոր առաքելությունը կարող է օգնել նվազեցնել ռիսկը:

Բրյուսելը պետք է իր նոր երկամյա քաղաքացիական մշտադիտարկման առաքելությանը տրամադրի համապատասխան ռեսուրսներ, ինչպես նաև օժտի ճկուն մանդատով՝ կողմերի միջև հաղորդակցությունն ու համագործակցությունը խթանելու համար: Այն պետք է հասնի Բաքվի կողմից համագործակցությանն առաքելության հետ, ներառյալ միջսահմանային հասանելիությունը, և (հնարավորության դեպքում) թույլ տա առաքելության անձնակազմին կապ հաստատել ռուս սահմանապահների հետ:

Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրենց երկրորդ պատերազմից երկու տարի անց Հայաստանն ու Ադրբեջանը մոտ են երրորդը սկսելուն: 2022 թվականի ընթացքում, նույնիսկ երբ միջնորդները ձգտում էին համապարփակ խաղաղության համաձայնագրի կնքման, տեղի ունեցած երեք հիմնական մարտերը՝ ամենավերջինը սեպտեմբերին, ցույց տվեցին իրավիճակի անկայունությունը: Մինչ Լեռնային Ղարաբաղի լեռնային անկլավի ապագան մնում է հարևանների հակամարտության առանցքում, սեպտեմբերյան մարտերը, որոնք տեղի ունեցան երկրների սահմանի երկայնքով և Հայաստանի ներսում, ընդլայնեցին մարտադաշտը։

Քանի որ Ադրբեջանը ավելի մեծ ռազմական առավելություն ունի, իսկ Ռուսաստանը զբաղված է Ուկրաինայում պատերազմով, քիչ բան կարող է հետ պահել Բաքվին այս նոր ճակատում իր առավելությունն առաջ տանելուց, եթե նա կորցնի համբերությունը բանակցություններում: Դա կարող է երկու երկրներին գցել պատերազմի մեջ:Եվրոպական միության (ԵՄ) նոր քաղաքացիական մշտադիտարկման առաքելությունը Հայաստանի հետ Ադրբեջանի սահմանին համարձակ և խրախուսող քայլ է, որը կօգնի նվազեցնել ռիսկերը։ Առաքելությանը պետք է տրվեն հաջողության հասնելու միջոցներ և մանդատ», — նշվում է զեկույցում։

Դրա հեղինակները, ներկայացնելով Արցախյան հակամարտության պատմությունը, նշում են, որ հայ-ադրբեջանական կողմերի միջև տարաձայնությունների հիմնական հարցը Լեռնային Ղարաբաղի ապագան է, ինչպես նաև հայ-ադրբեջանական չսահմանազատված սահմանի որոշ հատվածներ: Նշվում է, որ բանակցային գործընթացը կանգ է առել, մասամբ այն պատճառով, որ ադրբեջանցի «ակտիվիստները» (չակերտները՝ Tert.am) փակել են Արցախը Հայաստանին կապող միակ ճանապարհը՝ Լաչինի միջանցքը: Հեղինակները նշում են, որ չնայած միջանցքը բացելու միջազգային ճնշմանը, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը գովաբանում է միջանցքը շրջափակողներին, որոնց բողոքը դրական լույսի ներքո լայնորեն լուսաբանվում է ադրբեջանական պետական լրատվամիջոցներով:

«Եվս մեկ պատերազմի սպառնալիքը մայրցամաքում (Եվրասիայում), որն արդեն պայքարում է Ուկրաինայում Ռուսաստանի սկսած պատերազմին դիմակայելու համար, չափազանց իրական է: Շուտով գարունը կհասնի Հարավային Կովկաս, հալող ձյունը ճանապարհ կբացի նոր գործողությունների համար: Բրյուսելը պետք է արագ քայլեր ձեռնարկի իր առաքելությունը տեղում իրականացնելու համար՝ նախքան նոր մարտերի բռնկումը: Ներգրավելով դիվանագիտություն՝ Բրյուսելը պետք է ապահովի, որ իր անձնակազմն ունենա ազատ տեղաշարժ, համագործակցություն տեղական դերակատարների հետ և մանդատ, որը լավագույնս կօգնի նրան կանխել բախումները: Թեև հայ-ադրբեջանական սահմանին բախումները տարիներ շարունակ եղել են երկրների լարված երկկողմ հարաբերությունների մշտական հատկանիշը, սակայն սեպտեմբերյան մարտերից հետո Հայաստանի տարածքում ադրբեջանական զորքերի առկայությունը նոր խնդիր է ավելացնում խաղաղության բանակցությունների համար…

Ինչ վերաբերում է Բաքվի հնարավոր ռազմական գործողությանը, ապա Ադրբեջանը գիտի, որ նման քայլը կբերի կոշտ քննադատության արտաքին գործընկերների կողմից: Ներքին լսարանը նույնպես կարող է հետաքրքրվել, թե արդյոք հայկական տարածքի վրա հարձակումն իսկապես անհրաժեշտ էր, հատկապես, եթե դրա գինը բազմաթիվ զոհերն են (սեպտեմբերյան հարձակման ժամանակ Ադրբեջանը կորցրել է 80 զինծառայող)», — նշվում է զեկույցում։

«Քանի որ ԵԱՀԿ-ն միավորում է եվրոպական բոլոր հիմնական դերակատարներին, ֆրանսիացի պաշտոնյաները կարծում են, որ ԵԱՀԿ-ն, որպես միջոց, կարող է ավելի մեծ դերը ունենալ արևմտյան պետությունների և Մոսկվայի միջև լարվածությունից խուսափելուց, որը կարող է առաջացնել ԵՄ առաքելությունը:

Ֆրանսիացի դիվանագետներից մեկը նշել է, որ եթե Մոսկվան դժգոհ լինի այս առաքելությունից, ապա Հայաստանը կտուժի։ Նոր մարտերի դեպքում, դիվանագետը նշել է, որ «թույլ Հայաստանը ստիպված կլինի միայնակ պատասխանել։ Որովհետև Արևմուտքը չի կարողանա պաշտպանել նրան»:

ԱՄՆ պաշտոնյաներն, իրենց հերթին, ուղիներ էին փնտրում՝ ապահովելու լայն միջազգային ներգրավվածություն՝ միաժամանակ խուսափելով իրենց երկրի ուղղակի դերից: «Գետնին ԱՄՆ-ի կոշիկները չեն լինի», — ընդգծել է ամերիկացի պաշտոնյան:

Հաշվի առնելով Երևանի վերապահումները ՀԱՊԿ-ի և Բաքվի վերապահումները ԵԱՀԿ-ի վերաբերյալ՝ ԵՄ առաքելությունը տվյալ պարագայում  ամենահեռանկարային տարբերակն է»,- ասվում է  զեկույցում:

Միևնույն ժամանակ, ինչպես նշում են հեղինակները, առաքելության վերաբերյալ վերապահումներ ունեն  նաև Բրյուսելում ԵՄ պաշտոնյաները: Որոշ եվրոպացի պաշտոնյաներ Ճգնաժամային խմբին ասել են, որ կարծում են, որ ԵՄ-ն պետք է իր ռեսուրսները կենտրոնացնի Ուկրաինայի պատերազմի վրա, այլ ոչ թե այլ վայրում: Մյուսները հարց են տվել, թե արդյոք ԵՄ-ն պետք է դիտորդներ տեղակայի Հայաստանում, մի երկրում, որը ՀԱՊԿ-ի շրջանակում ռազմական դաշնակից է Ռուսաստանի հետ, որն էլ տեսականորեն պետք է պատասխանատվություն կրի Հայաստանի անվտանգության համար: 

«Եթե մենք առաքելություն ուղարկենք միայն հայկական կողմի հետ պայմանավորվածությամբ՝ առանց Բաքվի համաձայնության, դա կարող է սխալ տպավորություն ստեղծել … Բաքուն կարող է դա համարել որպես ԵՄ-ի դեմ լինելն Ադրբեջանին»,- ասել է մի եվրոպացի դիվանագետ:

Ոմանք էլ անհանգստացած են, թե ինչպես այս որոշումը կազդի էներգակիրների խոշոր արտահանող Ադրբեջանից իրենց ունեցած տնտեսական շահերի վրա: Խոսքը մասնավորապես Հունգարիայի, Իտալիայի և Ռումինիայի մասին է:

Այնուհանդերձ, թեև Բաքուն վերապահումներ է արտահայտել առաքելությանը, սակայն այն բացահայտ չի մերժել, ինչպես դա արել է ԵԱՀԿ-ի առաջարկի դեպքում։ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունը նախազգուշացրել է, որ «Հայաստանում ԵՄ առաքելությունը պատշաճ կերպով հաշվի առնի Ադրբեջանի օրինական շահերը»:

Այնուամենայնիվ, կան հիմնական հարցեր և խնդիրներ, որոնք դեռ պետք է լուծվեն: Առանցքային հարցն այն է, թե որտեղ թույլ կտան գնալ ԵՄ նոր դիտորդներին: Հայաստանը պատրաստ է առաջարկել նրանց անսահմանափակ մուտք, սակայն անվտանգության միջադեպերի մասին ճշգրիտ զեկուցելու համար նրանք նույնը պետք է ստանան ադրբեջանական կողմից:

Հավանականություններից մեկն այն է, որ Բաքուն կարող է համաձայնել ԵՄ նոր առաքելությանը, բայց իր կողմից դեպի սահման մուտք չտրամադրի: Եթե Ադրբեջանը թույլ չտա մշտադիտարկողներին  մուտք գործել անդրսահմանային հատված, ապա դա օպտիմալ չի լինի ինչպես զսպման, այնպես էլ իրազեկման տեսանկյունից: Բաքվի հետ պայմանավորվածության բացակայության դեպքում, առաքելությունը ստիպված կլինի հեռու մնալ սահմանային տարածքներից, որոնք կարող են վտանգավոր լինել: Բայց առաքելությունը դեռ կարող է շահավետ լինել, հատկապես, եթե Ադրբեջանը աջակցի մշտադիտարկողների հետ պաշտոնական շփումներին։ Այդուհանդերձ, այնպիսի ազդեցիկ դերակատարներ, ինչպիսին ԱՄՆ-ն է, պետք է իրենց կապի ուղիներով աշխատեն Բաքվի հետ՝ խրախուսելու առաքելության հետ լիարժեք համագործակցությունը, ներառյալ մուտքը դեպի սահմանի կողմ:

Այլ հարց է, թե արդյոք Ռուսաստանը կհամագործակցի։ Դեկտեմբերին ռուս պաշտոնյաները հրաժարվեցին մեկնաբանել ԵՄ առաջարկը՝ ընդգծելով միայն, որ իրենք համարում են ԵՄ ցանկացած ներգրավվածություն՝ ուղղված Ռուսաստանին Հարավային Կովկասից դուրս մղելուն:

Ռուս դիվանագիտական փորձագետը բացատրել է. «Կրեմլը ավելի ու ավելի է հավատում, որ Մոսկվան պետք է հրաժարվի համագործակցել այն երկրների և կառույցների հետ, որոնք ռազմական օգնություն են ցուցաբերում Ուկրաինային և պատժամիջոցներ են սահմանում Ռուսաստանի դեմ, քանի որ դա կընկալվի որպես նրանց թշնամական գործողությունների վավերացում»:

Երրորդ և վերջին խնդիրը վերաբերում է առաքելության մանդատին և ֆինանսավորմանը: Նույնիսկ բոլոր համապատասխան դերակատարների լիարժեք համագործակցության դեպքում առաքելությունը կարող է ձախողվել, եթե այն վատ ֆինանսավորվի կամ սահմանափակվի չափազանց սահմանափակ մանդատով: Մշտադիտարկումից և միջադեպերի գրանցումից բացի, առաքելության մասնակիցները պետք է իրավասու լինեն նախաձեռնող լինել սահմանի երկայնքով տեղակայվածների միջև երկխոսությունը հեշտացնելու համար, եթե դա կարող է ծառայել բռնությունը կանխելուն և մեղմելուն: 

Անցյալի փորձը դասեր է տալիս այն մասին, թե ինչպես կարող է առաքելությունը առավելագույնս օգտակար լինել: Վրաստանում ԵՄ քաղաքացիական առաքելությունը հեշտացրել է հաղորդակցությունը Թբիլիսիի և նրա անջատված շրջանների՝ Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի միջև: Այն աջակցել է «թեժ գծի» ստեղծմանը, որը կապում է անվտանգության համար պատասխանատու համապատասխան պաշտոնյաներին հակամարտությունների գոտիների բաժանման գծերով: Այն նաև նպաստել է նրանց միջև դեմ առ դեմ հանդիպումներին: Նմանատիպ ջանքերը կարող են օգտակար լինել Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին: Զինվորական, ոստիկանական և սահմանապահ ուժերի ներկայացուցիչների կանոնավոր հանդիպումները կարող են օգնել կանխել անվտանգության միջադեպերը: Որպես հավելյալ առավելություն, առաքելության անդամները կարող են խրախուսել հանդիպումները տեղի պաշտոնյաների միջև՝ քննարկելու խմելու և ոռոգման ջրի համատեղ օգտագործման հարցը, ինչպես նաև էկոլոգիական խնդիրները, որոնք տասնամյակներ շարունակ տանջել են սահմանի երկու կողմի բնակիչներին:

Քանի որ Ռուսաստանը զբաղված է Ուկրաինայում, ԵՄ-ն վերջին երկու տարիների ընթացքում մեծ դեր է ստանձնել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև միջնորդության հարցում: Սակայն այս դիվանագիտական ջանքերն ի չիք կլինեն, եթե կողմերը շարունակեն նորից ընկնել առավել արյունալի զինված բախումների մեջ: Հունվարի 23-ին երկամյա մոնիթորինգային առաքելության մասին իր հայտարարությամբ Բրյուսելը ցույց տվեց, որ ունի քաղաքական կամք՝ ստանձնելու նոր և վճռական դեր՝ օգնելու կողմերին հակամարտությունից զերծ մնալ: Այժմ նա պետք է այս առաքելությանը տրամադրի մանդատ, դիվանագիտական աջակցություն և ռեսուրսներ, որոնք թույլ կտան հաջողության հասնել», — եզրափակել են զեկույցի հեղինակները:

Ermenihaber.am-ը գրում է․

Շվեդիայում Ղուրանի այրումից հետո ԱՄՆ-ն թարմացրել է իր նախազգուաշցումները Թուրքիայում հնարավոր հրթիռային հարձակումների վերաբերյալ։ Դրան զուգահեռ օրակարգում է հայտնվել նաև հայ հասարակության շրջանում անվտանգային կանխարգելիչ միջոցառումների հարցը։ Աշխատանքներ են տարվում նաև այլ փոքրամասնությունների համայնքներում անվտանգության միջոցառումներն ավելացնելու ուղղությամբ:

ԱՄՆ-ի դեսպանատունը կրկին զգուշացրել է Թուրքիայում գտնվող իր քաղաքացիներին «հնարավոր ահաբեկչական հարձակումների» վերաբերյալ։

Հունվարի 30-ի հայտարարության մեջ ասվում է, որ «Եկեղեցիները, սինագոգները, դիվանագիտական առաքելությունները որնք գտնվում են Ստամբուլում, հատկապես Բեյօղլու, Գալաթա, Թաքսիմ և Իսթիքլալ շրջաններում, գտնվում են ռիսկային գոտում և կարող են ահաբեկիչների հիթրռային հարձակումների թիրախ դառնալ»:

Հայ համայնքում ևս որոշակի աշխատանքներ են տարվում հնարավոր վտանգները չեզոքացնելու առումով, ըստ որոշ տեղեկությունների՝ Թուրքիայի արդարադատության նախարարությունը զբաղվում է այդ հարցով։

vz.ru-ն գրում է, որ հունվարի 27-ին Իրանում ահաբեկչություն է տեղի ունեցել: Զինված տղամարդը մտել է Ադրբեջանի դեսպանատան տարածք և կրակ բացել։ Ողջ աշխարհը ցավակցում է Ադրբեջանին, իսկ Ադրբեջանն իր հերթին պահանջներ է ներկայացնում Թեհրանին։ Բաքուն ուշադրություն չի դարձնում ո՛չ իրանական կողմի ցավակցություններին, ո՛չ էլ այն փաստին, որ իրանցիներն արագ բռնել են ահաբեկչին։ Ադրբեջանը հայտարարել է Թեհրանից իր դեսպանատան տարհանման մասին, իսկ ադրբեջանական լրատվամիջոցները մեղադրում են այաթոլաներին Իրանում հակաադրբեջանական տրամադրություններ հրահրելու մեջ։

Իսկապես, հակաադրբեջանական տրամադրություններն այժմ ուժեղ են Իրանում։ Ավելին, Թեհրանը Ադրբեջանին տեսնում է որպես պոտենցիալ հակառակորդ, բայց ոչ այն պատճառով, որ այաթոլաները Ադրբեջանը գրավելու կամ նրա աշխարհիկ համակարգը փոխելու հավակնություններ ունեն, այլ այն պատճառով, որ Իրանը այդ հարևանի գործողություններն ընկալում է որպես իր ազգային անվտանգության ուղղակի սպառնալիք։ Ինչո՞ւ։ Ընդհանրապես ընդունված է, որ Ռուսաստանն ունի շատ բարդ սահման։ Սակայն, համեմատած իրանականի հետ, դա հանգստության մոդել է։ Արևելքում Իրանը սահմանակից է անկայուն միջուկային Պակիստանին, ինչպես նաև ավելի անկայուն Աֆղանստանին: Պարսից ծոցի հարավ-արևմուտքում Իրանի պատմական թշնամիներն են՝ Պարսից ծոցի միապետությունները: Արևմուտքում Իրաքն է, որտեղ հզորանում են հակաիրանական տարրերը։ Սակայն Իրանի ամենավտանգավոր սահմանը համարվում է հյուսիս-արևմտյանը։ Եվ դրա համար շատ պատճառներ կան:

Նախ՝ դա Թեհրանի մոտ լինելն է սահմանին, մինչև ադրբեջանական տարածք ընդամենը մոտ 400 կմ է, իսկ դա իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերի համար բավականին մատչելի հեռավորություն է, որոնք կարող են թռիչք կատարել Ադրբեջանի տարածքից։ Փաստացի նաև պատճառ է այն, որ Ադրբեջանն իր տարածքը տրամադրում է Իրանի թշնամիներին՝ Իսրայելին և Թուրքիային։ Եվ եթե ադրբեջանական տարածքից իսրայելցիները պարզապես հետախուզական գործողություններ են իրականացնում, ապա Անկարայից գալիս են և՛ արտաքին քաղաքական, և՛ ներքաղաքական ռազմավարական սպառնալիքներ։ Իրանի քաղաքական և ակադեմիական շրջանակներում կա կոնսենսուս, որ Անկարան ակտիվորեն օգտագործում է պանթյուրքիստական տրամադրությունները իրանցի ադրբեջանցիներին հրահրելու համար կա՛մ անկարգությունների ձևով, կա՛մ էլ անջատողական կոչերով: Այսինքն, պարզ ասած, նպատակն իր պատմական աշխարհաքաղաքական մրցակցին թուլացնելն ու նույնիսկ սուբյեկտիվությունից զրկելն է։ Ընդ որում, վերջին տարիներին Իրանի համար այդ բոլոր վտանգները կտրուկ աճել են։ Մինչև 2018 թվականին Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալը Հայաստանը վերահսկում էր այն տարածքները, որոնք թույլ չէին տալիս Թուրքիային ելք ունենալ դեպի Ադրբեջան։

Բայց իշխանություն ստացավ մի մարդ, որը, ըստ իրանցիների, ուղղված է դեպի Արևմուտք, Հայաստանը Ռուսաստանից անջատելուն և դրանով իսկ հայկական պետականությունը քանդել/թուլացնելուն: 2020 թվականին Թեհրանի կասկածները հաստատվեցին. Փաշինյանի գլխավորած Հայաստանը բավարար ջանքեր չգործադրեց Լեռնային Ղարաբաղը փրկելու համար (ներկայիս մնացածը փրկել է Ռուսաստանը), ինչպես նաև հենց Հայաստանի տարածքային ամբողջականության համար սպառնալիքներ են առաջացել։ Ադրբեջանը Երևանից պահանջում է ցամաքային միջանցք «մայրցամաքային» Ադրբեջանի և ադրբեջանական Նախիջևանի միջև, պարզ ասած՝ ցամաքային կապ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև։ Ընդ որում, ոչ թե Հայաստանի տարածքով անցնող տրանսպորտային զարկերակ, այլ ցամաքային միջանցք, որը կլինի Հայաստանի իշխանությունների իրավասությունից դուրս։ Այն ժամանակ՝ 2020 թվականի Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ, իրանցիները ոչնչով չկարողացան հակադրվել թուրք-ադրբեջանական ակտիվությանը։ Այժմ Իրանի համար իրավիճակը բարդացել է։ Վտանգված են ազգային անվտանգության և երկրի տարածքային ամբողջականության հարցերը, բայց, միևնույն ժամանակ, Իրանը, ինչպես 2020 թվականին, չի կարող «սպիտակներով» խաղալ (նախաձեռնությունը վերցնել): Դա անելու համար նա չունի բավարար ռեսուրսներ և բավարար դաշնակիցներ: Արդյունքում Թեհրանը, ըստ երևույթին, որոշել է խաղալ «սևերով», այսինքն՝ սպասել Թուրքիայի ու Ադրբեջանի քայլերին, հետո պատասխանել:

Դատելով իրանցիների տրամադրվածությունից՝ «սպիտակները» երկու տարբերակ ունեն. կա՛մ Ադրբեջանն ու Թուրքիան Հայաստանի ղեկավարությանը ստիպելու են ստեղծել արտատարածքային միջանցք, կա՛մ էլ ուժով են վերցնելու դա։ Երկրորդ տարբերակի միակ խոչընդոտը Հայաստանում ռուսական ռազմակայանն է, սակայն այժմ Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ինչ անում է ռուս զինվորականներին վարկաբեկելու համար, անգամ հայտարարում է, որ «ՌԴ ռազմական ներկայությունը Հայաստանում ոչ միայն չի երաշխավորում ՀՀ անվտանգությունը, այլև, ընդհակառակը, սպառնալիքներ է ստեղծում ՀՀ անվտանգության համար»։ Եթե ամեն ինչ ընթանա առաջին տարբերակով, և Փաշինյանն ինքը հայկական տարածքի մի մասը փոխանցի թուրք-ադրբեջանական տանդեմին, ապա Իրանը պատասխանելու ոչինչ չի ունենա, քանի որ դա կլինի երկու պետությունների ինքնիշխան որոշումը։

Սակայն եթե Նիկոլ Փաշինյանը չհամաձայնի, և Ադրբեջանը փորձի ուժով վերցնել, ապա Իրանը կունենա տարբերակներ։ Իրանցի փորձագետները անգամ չեն բացառում իրանական բանակի մուտքը Հայաստան՝ այդ երկրի տարածքը պաշտպանելու համար։ Ընդ որում, հայ բնակչության մի զգալի մասը դժգոհ է վարչապետի գործողություններից և դեմ չի լինի դրան։ Իրանցիները վստահ են, որ Մոսկվան էլ չի առարկի, քանի որ, ինչպես կարծում է Թեհրանը, Ռուսաստանը դժվար թե համաձայնի հրաժարվել Հարավային Կովկասում իր ազդեցությունից։ Եվ այդ տեսանկյունից Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատանը տեղի ունեցած ահաբեկչությունն ամենևին էլ իրանական կողմին ձեռնտու չէ։

Դա Ադրբեջանին ներկայացնում է զոհի կարգավիճակով, թույլ է տալիս ուժեղացնել հակաիրանական տրամադրությունները ինչպես բուն Ադրբեջանում, այնպես էլ հենց Իրանի ադրբեջանաբնակ նահանգներում։ Եվ դա, իհարկե, Բաքվին հիմք է տալիս հակաիրանական տարբեր գործողությունների համար։ Այնպես որ, բոլորը հիմա սպասում են, թե ինչպես կխաղան «սպիտակները»:

Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի արգելափակման հետևանքով ստեղծված մարդասիրական ճգնաժամը շարունակվում է և կշարունակվի, եթե ՄԱԿ-ի արդարադատության միջազգային դատարանը հրատապ կերպով չմիջամտի: «Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին հայտարարեց Հայաստանի հայցը ներկայացնող փաստաբաններից Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը ՄԱԿ-ի արդրադատության միջազգային դատարանում՝ Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի դատավարական լսումներում:

Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը նախ խոսեց կանխակալ վերաբերմունքի մասին: «Դատարանը իրավունք ունի միջանկյալ միջոցներ կիրառել, եթե կանխակալ վերաբերմունքի հետևանքով կարող են տուժել դատական վարույթում քննվող իրավունքները, կամ, եթե այդ իրավունքների ոտնահարումը կարող է անուղղելի հետևանքներ առաջացնել»,-ասաց նա:

Սալոնիտիսը հիշեցրեց, որ բոլոր նախկին գործերում, որոնց շրջանակում Ռասսայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիայի հնարավոր խախտում է եղել, դատարանը կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքները ճանաչել է այնպիսին, որ դրանց նկատմամբ կանխակալ վերաբերմունքը կարող է անուղղելի վնաս պատճառել: Նա տարբեր օրինակներ բերեց. օրինակ՝  Կատարն ընդդեմ Արաբական Միացյալ Էմիրությունների գործով դատարանն արձանագրել է, որ կանխակալությունը կարող է անուղղելի համարվել, եթե անձանց նկատմամբ կիրառվում են ժամանակավոր կամ շարունակվող միջոցներ, որոնց հետևանքով նրանք կտրվում են ընտանիքից և կրում են հոգեբանական տառապանք:

Սույն միջնորդությամբ պահանջելով միջանկյալ միջոց՝ Հայաստանը ձգտում է պաշտպանել էթնիկ հայերի իրավունքները՝ կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի բ,դ, ե ենթակետերով, 4-րդ կետով, նաև  Ռասսայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածով նախատեսված հանգամանքները: Ադրբեջանն այս հանգամանքներով վտանգել է հայության՝ հազարավոր մարդկանց անվտանգությունը, նրանց զրկել տեղաշարժի ազատությունից և սիրելի մարդկանց հետ լինելու իրավունքից, սնունդ, դեղորայք, բուժօգնություն, կրթություն, ջեռուցում, էլեկտրաէներգիա ստանալու իրավունքներից՝ ցրտաշունչ ձմեռվա ամիսներին: «Դատարանը հիմքեր չունի վերանայելու իր ձևավորած նախադեպային պրակտիկան՝ կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի հիման վրա կամ  իրավունքների հնարավոր ոտնահարումների վերաբերյալ ձևավորված դատական պրակտիկան»,-շեշտեց Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը:

Ապա Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը միջանկյալ միջոցի կիրառումը հիմնավորեց հրատապության գործոնով: Դատարանը հստակորեն հայտնել է, որ միջանկյալ միջոցներ կիրառում է այն դեպքում, երբ կա հրատապություն՝ այն իմաստով, որ կա իրական վերահաս ռիսկ, որ կարող է վնաս պատճառվել նախքան դատարանի կողմից վերջնական որոշման կայացումը, ինչը տեղի է ունեցել ԼՂ շրջափակման այս 50 օրերի ընթացքում: Ապա Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը մանրամասն ներկայացրեց փաստեր՝ գազամատակարարման դադարեցումից մինչև դեղերի, սննդի պակաս, դպրոցների, նախակրթարանների փակումից մինչև Հայաստանից ԼՂ բարձրավոլտ հոսանքի միակ գծի վնասում և այլն:

«Իրավիճակը մնում է վտանգավոր: Թևակոխում ենք 50-րդ օրը: Ավելի քան 1000 անձ կտրված է ընտանիքից և ընկերներից, այդ թվում՝ հարյուրավոր երեխաներ: Պատկերացրեք, թե վերջին 50 օրերին ամեն րոպե այդ երեխաները, նրանց ծնողներն ինչ են զգացել:  Քիմիոթերապիա հնարավոր չէ ստանալ, մարդիկ բուժում չեն ստանում արդեն 7 շաբաթ, այսինքն՝ քաղցկեղից բուժվելու շանսերը կամաց-կամաց զրոյանում են: Այս պահին հարյուրավոր պլանային վիրահատություններ անժամկետ կասեցված են, հիվանդանոցների պալատները հնարավոր չէ բավականաչափ ջեռուցել, որ անվտանգ նվազագույն ջերմաստիճան ապահովվի: Գազամատակարարումն այս նիստից անմիջապես առաջ վերականգնվեց, բայց պարզ չէ, թե քանի ժամով կամ որքան ժամանակով: Էլեկտրաէներգիայի հովհարային անջատումները նախկինի պես անհրաժեշտ են, որ էլեկտրաէներգիայի ցանցը շարունակի կայուն գործել…»,-ներկայացրեց նա:

Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը հավելեց՝ ցանկացած պնդում, թե այս իրավիճակը կարող է լուծվել այն չնչին մատակարարումներով, որոնք թույլ են տալիս տեղ հասցնել, ցինիզմի դրսևորումներ կլինի,  նաև՝ ցանկացած պնդում, թե 120 հազար մարդկանց հրատապ ու ընթացիկ բուժօգնության համար ամեն անգամ պետք է ԿԽՄԿ-ի հետ բանակցել:

«Արգելափակումը պետք է ամբողջովին վերացվի: Եվ պետք է ապահովվի հանրային ծառայությունների անխոչընդոտ հասանելիությունը, որ այս դաժան արգելափակումից տուժողների համար հետևանքները վերացվեն: Սա միայն Հայաստանի եզրակացությունը չէ, սա նաև միջազգային հանրության եզրակացությունն է»,-ասաց նա:

Կոնստանտինոս Սալոնիտիսը հիշեցրեց Ադրբեջանին ուղղված բազմաթիվ կոչերի մասին՝ հրատապ դադարեցնելու արգելափակումը:  Սա անհրաժեշտ է՝ խուսափելու մարդասիրական աղետից, որի ռիսկը օրեցօր ահագնանում է: Նա հիշեցրեց, որ Ադրբեջանը չի կատարել նաև ՄԻԵԴ-ի որոշումը:

«Կոչերն անտեսվել են, Ադրբեջանը բացահայտ պարծենում է, թե ինչպես իրեն հնարավոր չէ կանգնեցնել, թե դա չի կարող անել միջազգային հանրությունը, անգամ՝ Ստրասբուրգի դատարանի պարտադիր ուժ ունեցող որոշումը: Իրավիճակն աստիճանաբար վատթարանում է, դա ակնհայտ է»,-ասաց նա՝ հավելելով, որ մարդասիրական ճգնաժամը շարունակվում է , և մտավախություն ունի, որ դա շարունակվելու է, եթե դատարանը հրատապ չմիջամտի:

Իրանի խորհրդարանի նախագահ Մոհամմադ Բաղեր Ղալիբաֆը Ադրբեջանի իշխանություններին նախազգուշացրել է, որ էմոցիոնալ որոշումներ չընդունեն դեսպանատան վրա հարձակման հետ կապված, հայտնում է Mehr-ը։

Նշելով, որ Իրանը խորապես ափսոսում է Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատան վրա հարձակման համար, Ղալիբաֆն ասել է, որ երկիրը ճշգրիտ եւ համակողմանիորեն հետաքննում է միջադեպը։

Ադրբեջանի պաշտոնյաները լիովին իրազեկված են այդ հետաքննության մանրամասների մասին, եւ այդ ոլորտում իրականացվում է երկկողմ սերտ համագործակցություն, հավելել է նա։

Ընդգծելով, որ միջադեպը ահաբեկչություն ճանաչելու ապացույցներ չեն գտնվել, Իրանի խորհրդարանի խոսնակն ընդգծել է, որ իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունների վերաբերյալ էմոցիոնալ որոշումները «այն երկու բանն են, ինչ ցանկանում են երկու երկրների ընդհանուր թշնամիները եւ իսլամական աշխարհի լավը չցանկացողները, հատկապես՝ սիոնիստական ռեժիմը»։

Ցանկացած որոշում, որը կարող է երկարաժամկետ հետեւանքներ ունենալ, պետք է զգույշ ընդունել, ընդգծել է Ղալիբաֆը։

Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատունը դադարեցրել է աշխատանքը, կիրակի օրը հայտարարել է փոխարտգործնախարար Խալաֆ Խալաֆովը։

Խալաֆովի խոսքով՝ Թավրիզում Ադրբեջանի գլխավոր հյուպատոսությունը կշարունակի աշխատել սովորական ռեժիմով։

Ավելի վաղ Կալաշնիկով ինքնաձիգով զինված տղամարդը հարձակվել էր Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատան վրա։ Զոհվել էր անվտանգության ծառայության ղեկավարը, դիվանագիտական առաքելության եւս երկու պահակներ վիրավորվել էին։ Հանցագործը ձերբակալվել է։ Հարցաքննության ժամանակ նա խոստովանել է, որ հարձակումը կատարել է ընտանեկան խնդիրների պատճառով։ Նա կարծել է, որ իր կինը, որի հետ կապը խզվել է 2022 թվականի ապրիլից, դեսպանատան շենքում է։

Միջազգային ճնշումը և ուշադրությունը Լաչինի միջանցքի փակ լինելու հարցի վրա մեծանում է, և պետք է շարունակենք մեծացնել ճնշումը, «Ազատության» 

 հետ զրույցում ասաց խորհրդարանի փոխնախագահ Ռուբեն Ռուբինյանը։ Նա նաև արձագանքեց իշխանությանն ուղղված քննադատություններին, որ չեն գնում Ադրբեջանի հետ բանակցելու այս հարցի շուրջ։

Ստորև հատված հարցազրույցից.

-Չեք գնում, ուղիղ չեք բանակցում միջանցքը փակողների հետ, առաջին փաստարկը։

Ես համաձայն չեմ այդ փաստարկի հետ, որովհետև իրականում նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունն այս մասով առնվազն շատ պարզ է, սևով սպիտակի վրա գրված է հետևյալը, որ ա) Լաչինի միջանցքը մնում է ռուս խաղաղապահ զորակազմի վերահսկողության ներքո, ընդ որում, ուշադրություն՝ եթե բուն Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահ զորակազմը բառիս դասական իմաստով խաղաղապահությամբ է զբաղվում, այսինքն՝ երկու հակամարտող կողմերի միջև է կանգնած՝ Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի, ապա Լաչինի միջանցքում, որը ոչ միայն ճանապարհ է, այլև 5 կմ լայնությամբ տարածք է, իրականացնում է այդ տարածքի ուղիղ վերահսկում, և այդտեղ, ըստ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության, ո՛չ Լեռնային Ղարաբաղը, ո՛չ ՀՀ-ն իրավազորություն կամ վերահսկողության որևէ ֆունկցիա չունեն Լաչինի միջանցքում։

Երկրորդը՝ նախ Ադրբեջանը նույնպես Լաչինի միջանցքում, բնականաբար, որևէ իրավասություն չունի, բայց ունի մեկ պարտավորություն՝ երաշխավորել Լաչինի միջանցքով Հայաստանից Լեռնային Ղարաբաղ և Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստան մարդկանց, մեքենաների և բեռների անվտանգ շարժը, այսինքն՝ այլ կերպ ասած՝ ոչ մի կերպով չանել գործողություններ, որոնք վտանգի կենթարկեն այդ ազատ տեղաշարժը։ Բնականաբար, Ադրբեջանը խախտել է այս կետը, և հիմա հարց է առաջանում՝ լավ, եթե սևով սպիտակին գրված է այն, ինչ պիտի լինի, այսինքն՝ պայմանավորվածությունն արդեն կա, և այն գրված է, բանակցել ինչի՞ շուրջ։ Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունն արդեն խախտված է, այդ խախտվածությունը պետք է վերականգնվի։

— Այդ պայմանագիրը խախտված է, և այդ պայմանագրի տակ նաև Հայաստանի ստորագրությունն է դրված։ Այնպես չէ, որ այն մի կետի վրա տարածվում է, մյուսի վրա՝ ոչ։

Այո, բայց բանակցությունը ենթադրում է, որ կողմերը խոսում են այն փոխադարձ քայլերի մասին, որոնք կարող են իրականացվել այս կամ այն իրավիճակը ստանալու համար։ Մենք ունենք մի իրավիճակ, երբ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ արդեն դա բանակցված է, Լաչինի միջանցքի կարգավիճակը, գործունեության պարամետրերը ֆիքսված են և հաստատված են նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ, այսինքն՝ օրինակ, ըստ այդ քննադատների՝ եթե սկսենք վերաբանակցել փաստացի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, որովհետև դա է նշանակում բանակցել այս իրավիճակի շուրջ, որտե՞ղ է երաշխիքը, որ նոր վերաբանակցվածը չի խախտվի երկու օր հետո։ Այսինքն՝ մենք նաև գործ ունենք Ադրբեջանի պայմանագրունակության հետ այստեղ։

— Այսինքն՝ Դուք նկատի ունեք՝ մի անգամ բանակցելով Երևանն այդ շանտաժին ենթարկվելու է, և դա կարող է անընդհատ կրկնվել։

Ես հիմա դետալների մեջ չեմ մտնում, ես ասում եմ՝ այն, ինչի մասին պետք էր բանակցել, արդեն բանակցված է, և դրա արդյունքում է նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ընդունվել, այսինքն՝ կա ֆիքսված փաստ չէ՞, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ Լաչինի միջանցքը ռուս խաղաղապահների վերահսկողության ներքո պետք է լինի, և այն պետք է լինի բաց։ Հիմա դա այդպես չէ։

 — Ադրբեջանն ասում է՝ այնտեղ գրված չէր, որ հայկական կողմը պիտի «զենք, ականներ տեղափոխի, եկեք միջոցներ ձեռնարկենք՝ դա կանխելու»։

Նախ՝ Հայաստանի Հանրապետությունը Լեռնային Ղարաբաղում չունի զորք և չի տեղափոխել զենք և ականներ, երկրորդը՝ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ գրված էլ չէ, որ այդպիսի բան չի կարող լինել, այսինքն՝ եթե նույնիսկ ՀՀ-ն դա աներ, միևնույնն է՝ դրան անդրադարձ չկար նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ։ Եվ եթե խոսում ենք շրջափակման մասին, իսկ ի՞նչ, գազատարով զենք է տեղափոխվել, որ գազատարը վնասել են և չեն թողնում՝ գազ լինի Ղարաբաղում։

Նոր պատերազմի սպառնալիքը տարածաշրջանում օդում կախված է։ Ադրբեջանը պատրաստվում է այդ պատերազմին՝ չիմանալով, թե ում դեմ է պատերազմելու՝ Հայաստանի, Իրանի թե նույնիսկ Ռուսաստանի։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանը՝ անդրադառնալով տարածաշրջանում տեղի ունեցող զարգացումներին։

«Չեմ բացառում, որ ինչ-որ պահի կարող են ռազմական բախումներ լինել նաև Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև։ Դրա համար էլ Թուրքիան ու Իսրայելը նախապատրաստում են Ադրբեջանին։ Ադրբեջանն էլ դեմ չէ նոր զենքեր, զինատեսակներ ունենալ ՝ հոգու խորքում հուսալով, որ դա ուղղելու է Հայաստանի դեմ»,- ասաց նա։

Մելիք-Շահնազարյանի խոսքով՝ վերջին շաբաթվա ընթացքում տեղի ունեցող տարածաշրջանային զարգացումները կապված են նոր աշխարհակարգի ձևավորման հետ։ Այդ համատեքստում պետք է դիտարկել նաև Հայաստանում ԵՄ նոր դիտորդական առաքելություն տեղակայելու որոշումը, որի նպատակը տարածաշրջանում ռուսական ազդեցությունը թուլացնելն է, իսկ վերջնարդյունքում՝ ռուսական զորքերի դուրսբերումը։ Ասել, որ դիտորդների ներկայությունը Հայաստանում կարող է Ռուսաստանի և Արևմուտքի համար բախման նոր օջախ դառնալ՝ հավանական չէ, բայց ԵՄ-ն այդպես սեպ խրելով հայ-ռուսական հարաբերություններում հող է նախապատրաստում Արևմուտք-Ռուսաստան հետագա հակամարտության համար։

Ինչ վերաբերում է Հայաստանը նոր Ուկրաինայի վերածելու մասին խոսակցություններին, Մելիք-Շահնազարյանը դժվարանում է ժամ առ ժամ փոփոխվող աշխարհում որևէ կանխատեսում անել։ Քաղաքագետը զուգահեռներ է՝ անցկացնում Ուկրաինայում ընթացող ռազմական գործողությունների և 44-օրյա պատերազմի միջև։ Ասում է ՝ արդեն պարզ էլ չէ ՝ Հայաստանն է նոր Ուկրաինայի վերածվում, թե հակառակը՝ Ուկրաինան են փորձում նոր Հայաստանի վերածել, բայց մեկ բան ակնհայտ է, որ Հայաստանն արդեն դադարել է տարածաշրջանային գործոն լինել և նոր աշխարհակարգի ձևավորման գործընթացներից դուրս է մնացել, գործընթաց, որտեղ բոլոր պետություններն իրենց ողջ զինանոցն օգտագործում են հնարավորինս բարենպաստ դիրք զբաղեցնելու համար, իսկ Հայաստանին սպառնում է չգոյության վտանգը։

«Հայաստանը կորցնում է տարածքներ, Հայաստանը կորցնում է հարաբերություններ, համաշխարհային տարբեր դերակատարների հետ, մեր երկրի ողջ ռեսուրսը կենտրոնացած է բացառապես մեկ խնդրի վրա՝ Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության պահել այնքան ժամանակ, որքան գոյություն կունենա Հայաստանը։ Ցավոք, այլ ներգրավվածություն, չեմ ասում այդ գործընթացների վրա ազդեցությու Հայաստանն այսօր չունի, այն պարզ պատճառով, որ իշխանությունները դրանով չեն զբաղվում, իշխանություններն այլ առաջնահերթություն ունեն սպասարկում են բացառապես սեփական անձնական շահերը՝ մի կողմ դնելով Հայաստանի պետական և մեր ժողովրդի ազգային պետական շահերը»,- նշեց քաղաքագետը։

Մելիք-Շահնազարյանը չի բացառում, որ այս խառնաշփոթ զարգացումների պայմաններում Հայաստանն իսկապես կարող է դառնալ մարտական գործողությունների թատերաբեմ, բայց դա կարող է լինել միայն այն դեպքում, երբ թուրքադրբեջանաիսրայելական դաշինքը պատերազմ սկսի Իրանի դեմ, եթե, իհարկե, այդ պատերազմն հասունանա։ Նրա խոսքով՝ այդ պատերազմի հասունացումն այնքան էլ հեշտ գործ չէ, քան առաջին հայացքից կարող է թվալ. ամեն դեպքում Իրանը մի երկիր է, որի դեմ բոլորն են վախենում պատերազմել։

Եվրամիությունը երկու տարի ժամկետով քաղաքացիական բնույթի դիտորդական առաքելություն կուղարկի Հայաստան։ Երեւանը հայտարարում է, որ Եվրամիության նախորդ՝ 2-ամսյա առաքելությունը Ադրբեջանի հետ սահմանային հատվածներում զսպող դեր է խաղացել եւ որոշակի չափով Ադրբեջանին հետ է պահել Հայաստանի տարածք նորից ներխուժելուց, այդ պատճառով էլ հայկական կողմը դիմել է, որպեսզի Եվրամիությունը նոր եւ ավելի երկարաժամկետ առաքելություն ուղարկի Հայաստան։ Ռուսաստանը, սակայն, կոշտ է արձագանքել՝ հայտարարելով, որ ԵՄ-ի՝ դիտորդներ ուղարկելու նպատակը ոչ թե խաղաղությանը նպաստելն է, այլ Ռուսաստանի դեմ աշխարհաքաղաքական պայքարը սրելը:

Հայկ Սահակյանը վերլուծել է, թե ինչ դեր կարող են խաղալ ԵՄ դիտորդներն Ադրբեջանի հնարավոր հարձակումները կանխելու հարցում, ո՞րն է դիտորդներ ուղարկելու՝ Եվրամիության գլխավոր շարժառիթը, ի՞նչ կապ ունի սա Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի կնքման եւ Ռուսաստանի ազդեցության թուլացման հետ:

Արդյո՞ք ԵՄ դիտորդների ներկայությունն Ադրբեջանին հետ կպահի Հայաստանի վրա հարձակվելուց, ինչու՞ Ադրբեջանի վրա ավելի հզոր ճնշում միջազգային հանրությունը չի գործադրում, որպեսզի դադարեցվի Արցախի շրջափակումը, արդյո՞ք Արևմուտքը կարող է եւ պատրաստ է անվտանգության երաշխիքներ տրամադրել Հայաստանին եւ նման երաշխիքներ ապահովել արցախահայության համար, եթե Արցախի հետագա կարգավիճակը Արեւմուտքում դիտարկվում է Ադրբեջանի կազմում: Այս եւ այլ հարցերի շուրջ դիտեք հարցազրույցները գերմանացի քաղաքագետ Ալեքսանդր Ռարի եւ միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանի հետ:

Թշնամական պետությունները օգտվեցին այն հանգամանքից, որ տեղի ունեցած ուժգին երկրաշարժից հետո փրկարարական ծառայություններն զբաղված են, և ԱԹՍ-ներով հարվածներ հասցրին Իրանի ռազմավարական օբյեկտներին։ Այս մասին «Փաստինֆո»— ի հետ զրույցում ասաց իրանագետ Գարիկ Միսակյանը՝ մեկնաբանելով նախօրեին Իրանում տեղի ունեցած իրադարձությունները։

Նրա կարծիքով՝ վարկածը, թե երկրաշարժը հետևանք էր այդ հարվածների, այնքան էլ իրատեսական չէ․ կատարվածի շուրջ բարձրացված աղմուկը ԱԹՍ հարվածներին հաջորդած մեդիագրոհի հետևանք է։
«Ոչ այնքան ուժեղ գրոհները բավականին լուրջ ներկայացվեցին՝ ընդհուպ մինչև ռազմական օպերացիայի սկսման փորձ Իրանի դեմ, բայց կարելի է ասել, որ նախկինում էլ ավելի հաջողված հարվածներ են եղել Իրանի դեմ»,- նշեց Միսակյանը՝ հավելելով, որ դատելով ամեն ինչից կարելի է ենթադրել՝ հարվածների հետևում Իսրայելն է կանգնած։

Չնայած լարվածության աճին՝ իրանագետը գրեթե բացառում է երկու երկրների միջև լայնածավալ ռազմական գործողությունների հնարավորությունը։ Նրա խոսքով՝ գործնականում նման պատերազմի նախադրյալ չկա և ոչ էլ հնարավորություն, իսկ միմյանց ռազմավարական լուրջ օբյեկտներին լուրջ վնասներ հասցնելու պրակտիկան Իրանի և Իսրայելի պարագայում նոր երևույթ չէ։

«Չեմ կարծում, որ սա կարող է Իրանի դեմ ռազմական լուրջ էսկալացիայի հանգեցնել, դա գրեթե բացառված է։ Համենայնդեպս, այս փուլում չկան պետություններ, որոնք ցանկանան իրենց հողը տրամադրել Իրանին հարվածելու համար, իսկ Իսրայելին պետք է Իրանին սահմանակից որևէ պետություն, որը կհամաձայնի դառնալ հարթակ այդ հարվածների համար։ Հասկանալի է, որ ավելի շուտ պայքարի թեժացման փուլ է գնում․ Իրան-Իսրայել մշտական պայքարի փուլում որոշակի թեժացումներ միշտ էլ եղել են»,- ընդգծեց իրանագետը։

Միսակյանը գրեթե բացառում է նաև այն հանգամանքը, որ հարձակումը կարող է իսրայելաադրբեջանական գործակցության հետևանք լինել՝ հաշվի առնելով Թեհրանում ադրբեջանական դեսպանատան վրա հարձակման փաստը։ Թեև, ըստ նրա, Արևելյան Ատրպատականի հատվածներում հարվածներ հասցնելը հնարավոր է ու ավելի հեշտ է հիմնականում Ադրբեջանի տարածքից։

«Իրանի սոցցանցային տիրույթում արդեն կան տեղեկություններ, որ Ադրբեջանը կարող էր այս լարվածության ֆոնին բազաները տրամադրել հարձակումների համար։ Իսրայելը Ադրբեջանին թվացյալ ռազմական օգնություն ցուցաբերելու խոստումներով կարող է և որոշակի հակաիրանական գործողությունների հրահրել։ Ադրբեջանում պետք է հասկանան, որ չեն կարողանա այդ ծրագիրն իրականացնել, իրանակում այն կործանարար կլինի իրենց համար»,- շեշտեց Միսակյանը։

Ով էլ լինի Իրանի վրա հարձակվողը՝ անպատասխան չի մնա, իսկ եթե պաշտոնական Թեհրանում պարզեն, որ հարձակման հարթակ տրամադրողը կամ տրամադրողներից մեկը Ադրբեջանն է, համարժեք գործողությունները չեն ուշանա․ իրանագետը հուշում է՝ Իրանի պարագայում բավականին դժվար է այդ գործողությունների ժամկետներն ու մասշտաբները կանխատեսելը։

Ամերիկան Ադրբեջանի դեմ երբեք պատժամիջոց չի կիրառելու, որովհետեւ Ադրբեջանն ԱՄՆ-ի համար ոչ պակաս կարեւոր երկիր է, քան Հայաստանը, եթե ոչ ավելի կարեւոր: Այս մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում նշեց միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը:

«Մի մոռացել պետքարտուղարության այն հայտարարությունը, որ եթե Իրան-Ադրբեջան ռազմական բախում լինի, ապա ԱՄՆ-ն Ադրբեջանի կողքին են կանգնելու: Այսինքն Իրանին պատերազմական գործողությունների մեջ ներքաշելու լավագույն միջոցներից մեկը դիտարկվում է  Ադրբեջանը: Այնպես որ սա մեծ խաղի ընդամենը մեկ բաղադրիչն է: Այնպես որ Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոց չեն կիրառի: Ի դեպ, Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոց կիրառվել է, 10 տարի գործել է 907-րդ բանաձեւը, որը հենց պատժամիջոց է եղել եւ հենց Լեռնային Ղարաբաղի համար:

ԱՄՆ-ն Ադրբեջանին օգնություն տրամադրում է բացառապես անվտանգային տեսակի: Այսինքն ոչ թե ռազմական, այլ անվտանգային օգնություն: Դրա նպատակը Իրանի հետ ծովային սահմանի պաշտպանությունն է: վերջին 2-3 տարիներին, որ Ադրբեջանին շուրջ 100 մլն դոլարի օգնություն է տրամադրվել, դա չի տրամադրվել Հայաստանի դեմ, տրամադրվել է Իրանի դեմ»,-ասաց նա:

Սուրեն Սարգսյանը նաեւ նկատեց, որ ԱՄՆ-ն մինչեւ պատժամիջոցներին հասնելը շատ լուրջ դիվանագիտական գործիքներ ունի, որ կարող են կիրառվել. «Դեռեւս այդ գործիքներն ԱՄՆ-ն չի սպառել, եւ համարյա զրոյական հվանականություն կա, որ ինչ-որ ձեւով Ադրբեջանի նկատմամբ կկիրառվեն ինչ-ինչ պատժամիջոցներ»,-համոզմունք հայտնեց միջազգայնագետը: