Չեք մարսելու։ Այսօր հանդիպել եմ 44-օրյա պատերազմում անհետ կորած զինվորների մայրերին։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է Նաիրա Զոհրաբյանը։

«Այս մայրերն ամեն զանգից ու փողոցում իրենց մի քիչ երկար նայող ամեն մի հայացքից կառչում են, մտածելով՝ երեւի մի բան կասեն որդուս մասին։

Ըստ պաշտոնական թվերի, 44-օրյա պատերազմից հետո մենք 309 անհետ կորած զինվոր ունենք, որոնց ծնողները պետական կառույց չի մնացել, որի դռների առաջ օրերով չեն սպասել, որպեսզի մի անբարոյականի վաստակ օգնական դուրս գա ու ծնողներին «բացատրի», թե ինչպիսի՞ն պիտի լինի զուսպ ծնողը։

Իսկ մեկ այլ պաշտոնյա էլ ծնողների վրա մուննաթ գա, թե անեծք ե՞ք բերում տունս, որ ինձ էլ մի բան լինի։
Հայաստանում չի մնացել դեսպանատուն, որ այս մայրերը, մեկ-մինուճար հարցով՝ ի՞նչ է եղել իրենց որդիներին ու ումի՞ց ստանան այդ հարցի պատասխանը, դիմած եւ օրերով այդ դռների առաջ նստած չլինեն։

Նրանք ընդամենը մեկ բան են ուզում՝ ի՞նչ եղավ հայրենիքը պաշտպանելու համար պատերազմին մասնակցած իրենց տղաների հետ եւ ո՞ւր են իրենց որդիները։

Երկուշաբթի օրը ուղիղ եթերով անդրադառնալու եմ անհետ կորած մեր տղաների խնդրին, հատ-հատ տալու եմ այն պաշտոնյաների անունները, ովքեր հարկ չեն համարել անգամ հանդիպել այս մայրերին, իսկ որոշներն էլ իրենց պահել են վերջին խուժանի պես։

Ու եզակի պաշտոնյաներ են եղել՝ 1-2, ովքեր իրենց պահել են մարդու, այսինքն՝ homo-sapiens-ի նման։ Նրանց անուններն էլ կասվի»,- գրել է նա։

Հարցը, որ Լաչինի միջանցքում հսկիչ-անցագրային կետ տեղադրելով ավելի է սրվում, հետեւյալն է. որքանո՞վ է Ադրբեջանն իրեն պարտավորված զգում կատարել իր միջազգայնորոն ստանձնած պարտավորությունները: Այս մասին այսօր՝ ապրիլի 27-ին, կառավարության նիստում հայտարարեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը:

«Լաչինի միջանցքում հսկիչ-անցագրային կետի տեղադրումը 2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 6-րդ կետի կոպտագույն խախտում է: Առիթ ունեցել եմ ասելու, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից ի վեր Ադրբեջանը խախտել է եռակողմ հայտարարության բոլոր կետերը։

Այս ամենի արձանագրումը, սակայն, պետք է բերի կոնկրետ եզրակացությունների։ Ուզում եմ ներկայացնել մեր պատկերացումները իրադրության ընդհանուր կարգվորման վերաբերյալ. ՌԴ խաղաղապահ զորախումբը պետք է վերահսկողության տակ պահի Լաչինի միջանքը՝ այսպիսով ապահովելով միանցքի բնականոն գործունեությունը: Այսինքն բացի ՌԴ-ից՝ որևէ մեկը Լաչինի միջանցքում վերահսկողություն չպետք է իրականացնի։ Ադրբեջանն էլ չպետք է խոչընդոտի միջանցքով ազատ երթևեկությունը։ Սա ճշգրիտ այն է, ինչ նախատեսված է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ», — ասաց վարչապետը։

Վրաստանից Հայաստան է ներմուծվում սառեցված թռչնամիս, որը վաճառվում է թարմ-պաղեցվածի անվան տակ։ Այս մասին «Հետք»-ին ահազանգում են տեղական արտադրողները:

Թարմ-պաղեցված թռչնամսի պիտանելիության ժամկետն արտադրման ավարտից սկսած կազմում է 48-72 ժամ (մասնատվածը՝ մինչև 48 ժամ, ամբողջական թռչունը՝ մինչև 72 ժամ, պահպանման ջերմային ռեժիմը՝ -1 մինչև +4c)։ Դրանից ավել պահելու համար այն սառեցվում է։ Շուկայում թարմ-պաղեցված թռչնամիսն ավելի թանկ է վաճառվում, քան սառեցվածը։

Տեղական արտադրողների մեկնաբանությամբ՝ Վրաստանից ներմուծված սառեցված հավի միսը բերվում է Հայաստան և ապասառեցվելուց հետո վաճառվում որպես թարմ-պաղեցված միս։Արտադրողները դժգոհում են, որ Էժանագին, կասկածելի անվտանգային հատկանիշներով, խթանիչներով աճեցված, անհամեմատ բարձր քաշով սառեցված թռչնամսի ներմուծման արդյունքում իրենց համար անհավասար մրցակցային պայմաններ են ստեղծվել: Արդեն մեկ տարի է՝ շուկայում այս վիճակն է։

«Այդ թռչնամիսը Հայաստան է ներմուծվում պետության տված քվոտայի շրջանակներում, 0% մաքսատուրքով՝ առանց ավելացված արժեքի հարկի։ ԵԱՏՄ միասնական մաքսատուրքերն այստեղ չեն գործում հենց քվոտավորման շրջանակներում: Ստացվում է, որ հայկական արտադրության պաղեցված թռչնամիսն առավելագույնը երեք օրվա է, իսկ ներմուծվածը, թեև իրականում պաղեցված չէ և իրացվում է 10-15 օրում, ավելի էժան է»,- «Հետք»-ի հետ զրույցում ասում է Թռչնաբույծների միության նախագահ Սերգեյ Ստեփանյանը։

Այս իրավիճակում մի կողմից սպառողներն են մոլորության մեջ հայտնվում՝ իրականում գնելով սառեցված թռչնամիս, կարծելով, թե այն թարմ է, մյուս կողմից՝ տեղական արտադրողներն են տուժում։

Միության անդամները, ՍԱՏՄ մասնագետները խանութներում մոնիթորինգ և դիտարկումներ են անցկացրել ու պարզել, որ սուպերմարկետներից մեծ մասում ներմուծված վրացական թռչնամսի պիտակի վրա ո՛չ արտադրման ժամկետն է նշված, ո՛չ էլ արտադրողը։ Միայն որոշ խանութներում նկատել են, որ պիտակի վրա գրված է «վրացական»։ 

Թռչնաբույծների միության կազմում կա 18 արտադրող, այդ թվում՝ նաև հավի մսի խոշոր և հայտնի արտադրողները։ Մեզ հետ զրույցներում նրանք նշում են, որ բազմիցս ահազանգել են, նամակներ գրել և հանդիպումներ ունեցել Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանի և փոխնախարար Արման Խոջոյանի հետ, ՍԱՏՄ-ի ղեկավար կազմի հետ, առաջարկություններ արել՝ իրավական կարգավորումներով թռչնամսի շուկայում վիճակը կարգավորելու, սակայն խնդրի լուծումը, ըստ նրանց, արհեստականորեն ձգձգվում է:

«Ներկրումը՝ որպես բիզնես, դարձել է ավելի շահավետ։ ԵԱՏՄ երկրներում թռչնամսի ներմուծման մաքսատուրքի ամենացածր դրույքաչափը 20% է, և դա ճիշտ է, քանի որ դրանով տեղական արտադրողներին են պաշտպանում։ Իսկ Հայաստանում հակառակ մոտեցումն է՝ մաքսատուրքը զրոյական է։ Վերջին մեկ տարում առանձնահատուկ արտոնյալ վիճակում է հայտնվել վրացական արտադրող «Չիրինա» ընկերության թռչնամիսը ներկրող 2 տնտեսվարող (որպես լիազորված անձ), որոնք բացի զրոյական դրույքաչափի արտոնությունից, ներկրում են թարմ-պաղեցվածի անվան տակ թռչնամիս»,- նշում է Սերգեյ Ստեփանյանը։

Օրեր առաջ մենք ևս խանութներում դիտարկել ենք վաճառվող թարմ-պաղեցված թռչնամսի գներն ու պիտակները։ Թարմ-պաղեցված թռչնամսի բաժիններում, տեղական մսի պիտակների վրա, բոլոր դեպքերում նշված է արտադրողի անունը։ Ափսեներով փաթեթավորվածների պարագայում՝ նաև արտադրման ժամկետը, արտադրողի անունը, հասցեն և այլն։

Նույն թարմ-պաղեցվածի կողքին «տեղավորվել է» վրացականը։ Մեծ մասամբ պիտակի վրա նշված էր «վրացական», սակայն չկար արտադրման օր, և փաթեթավորված էր միայն մեկանգամյա օգտագործման պոլիէթիլենային տոպրակներով։

Սուպերմարկետներից միայն մեկում պիտակի վրա գրված էր, որ այն վրացական է, նշված էր փաթեթավորման օրը, և որ պիտանի է 5 օր։ 

Անանուն մնալու պայմանով՝ մեր աղբյուրը լուսանկար է տրամադրել Վրաստանից Հայաստան ներմուծված թռչնամսից, որը դեռևս ապասառեցված չէ։ Անզեն աչքով երևում է, որ այն չի կարող թարմ կամ պաղեցված լինել (լուսանկարը՝ ստորև)։

Թռչնաբույծների ահազանգերի վերաբերյալ «Հետք»-ը հարցում է ուղարկել Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանին՝ հասկանալու՝ ծանո՞թ է խնդրին, քայլեր ձեռնարկվո՞ւմ են այն լուծելու համար։ 

Հարցում ենք ուղարկել նաև Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմին։ Առաջացած տնտեսական մրցակցային խնդիրների վերաբերյալ հարցում ենք ուղարկել նաև Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողով։

Թեմային կանդրադառնանք պատասխանները ստանալուց հետո։

Հայաստանում սպառվող թռչնամսի միայն 30%-ն է ապահովում տեղական արտադրությունը

Ըստ Վիճակագրական կոմիտեի (ՀՀ ՎԿ)՝ 2022 թվականին Հայաստան է ներմուծվել 38 հազար տոննա հավիս միս։ Նույն ընթացքում արտադրվել է 15 հազար տոննա։

Վերջին հինգ տարվա ընթացքում ներմուծման և արտադրության տվյալները ցույց են տալիս, որ հանրապետությունում տարեկան սպառվում է 50-55 հազար տոննա հավի միս, որի միայն շուրջ 30%-ն է ապահովում տեղական արտադրությունը։ 

Տեղական թռչնաբույծները դժգոհում են, որ առանց այն էլ շուկայում տեղական արտադրության մասնաբաժինն ընդամենը մեկ երրորդ է։ Ներմուծման զրոյական մաքսատուրքերի և դրա որակի վերաբերյալ չարաշահումներն ավելի խոցելի են դարձնում տեղական արտադրողներին։

Թռչնաբույծների միության տվյալներով՝ տեղական թռչնամսի 85-87%-ը շուկա է հանվում թարմ-պաղեցված, մակնշված վիճակում՝ օրական 45-50 տոննա։ 

Թուրք սերժանտ Ալի Օզը, որը մասնակցել է հազարավոր ալևի քրդերի ու հայերի կոտորածին Թուրքիայի Դերսիմի շրջանում 1937-38 թվականներին, ցնցող խոստովանություն է գրել այդ սպանություններում իր դերակատարության մասին։ Չափազանց վրդովվեցուցիչ է կարդալ սպանությունների մասին զարհուրելի մանրամասները։

Օզի նամակի աղբյուրը Հասան Սալթըքի արխիվն է․ նա Kalan Music-ի հիմնադիրն էր, որը ստեղծել է թուրքական և հայկական երաժշտության արժեքավոր ձայնագրություններ: Նա կյանքից հեռացել է երկու տարի առաջ։ Սալթըքը հարյուրավոր թուրքական պետական փաստաթղթեր ու լուսանկարներ ուներ, որոնցով կիսվել է մի քանի հետազոտողների հետ: Նրանցից մեկը Նևզաթ Օնարանն էր, որը շատ է գրել հայկական բռնագրավված կալվածքների մասին։ Պրոֆեսոր Թաներ Աքչամն ինձ տվեց Օզի նամակի պատճենը, որը նա ստացել էր Օնարանից: Աքչամը շնորհակալություն է հայտնել Նիլուֆերին՝ Սալթըքի կնոջը, նամակն օգտագործելու թույլտվության համար։

Սերժանտ Օզը 1946 թվականի դեկտեմբերի 17-ին նամակ է գրել ներքին գործերի նախարար Շուքրու Քայային՝ շնորհակալություն հայտնելով նրան աշխատանք գտնելու համար հզոր գեներալ Աբդուլլահ Ալփդողանի միջնորդությամբ, որը Աթաթուրքի կողմից Դերսիմի շրջան ուղարկված նահանգապետ-հրամանատարն էր՝  Դերսիմի կոտորածը կազմակերպելու համար։ Օզը Ալփդողանի թիկնապահն էր Դերսիմում։

Օզը նախարար Քայային գրած իր նամակում հայտնել է, որ իր բանակային գործընկեր Էթհեմը, որը իր հետ եղել է Դերսիմի կոտորածի ժամանակ, վերջերս այցելել է իրեն։ «Նա ամբողջովին կորցրել էր խելքը։ Նա ցնցված վեր էր կենում անկողնուց և բղավելով դուրս թռնում փողոց… Ես դժվարությամբ էի կարողանում նրան զսպել։ Երեխաները, որոնց նրանք սպանել են, անընդհատ անհանգստացնում էին նրան։ Նա չէր կարողանում քնել կամ ինչ-որ բան անել։ Մեծ դժվարությամբ նրան տարա Իզմիր՝ ընտանիքի մոտ և հանձնեցի նրանց։ Վերադառնալուց հետո լուր ստացա, որ նա կտրել է իր դաստակները և ինքնասպան եղել»։

Սերժանտ Օզը նկարագրել է Դերսիմում իր կատարած հանցագործությունների ազդեցության մասին։ «Այս միջադեպը խոր ազդեցություն թողեց ինձ վրա։ Այն տխուր դեպքերը, որոնք ես ապրել էի, սկսեցին մեկ առ մեկ վերադառնալ մտքումս: Իմ սպանած երեխաների աչքերը դոփում էին գլխումս, և ես նույնպես սկսեցի չքնել, չուտել։ Ես վեր եմ կենում ցնցված, կորցրել եմ ինքս ինձ։ Այնպես է լինում, որ չգիտեմ՝ ուր եմ գնացել, ինչ եմ արել»։

Օզը գրել է, որ իրեն ուղարկել են հոգեբույժի մոտ։ «Բժիշկն ինձ հանձնարարեց գրել այն ամենը, ինչ արել եմ և ստորագրել: Հիմա ես դեղ եմ ընդունում։ Ինձ երեք ամսով արձակուրդ տվեցին։ Բայց նախարար, մեր գեներալն ասաց. «Այստեղ [Դերսիմում] կատարվածի մասին չխոսեք ոչ մի քաղաքացիական անձի, նույնիսկ ձեր մոր կամ հոր հետ։ Հակառակ դեպքում բոլորդ կախաղան կբարձրացվեք։ Ես գրել եմ այդ բաները և ստորագրել։ Հիմա սկսել եմ վախենալ, թե արդյոք ինձ հետ ինչ-որ բան կարող է պատահել։ Ես խնդրեցի բժշկին վերադարձնել գրածս։ Անհնար է, նա չի տա»:
Օզը ներքին գործերի նախարարին պատմել է, թե ինչ է գրել իր հոգեբույժին. «Ես մասնակցել եմ Դերսիմի գործողությանը 1937-38 թվականներին։ Ես իմ գեներալի թիկնապահն էի։ Ավազակների հետ շատ բախումներ են եղել։ Մեր բռնած ավազակներին կամ հանձնվողներին սպանել ենք՝ կին, թե երեխա։ Բոլորի վրա բենզին ենք լցրել և վառել։ Երբեմն գեներալը հրամայում էր՝ բենզին լցնել նրանց վրա կենդանի վիճակում և վառել։ Գոռալով ու ճչալով նրանք վառվում էին ու մոխիր դառնում, նրանց մարմնի հոտն ամբողջութամբ այրել էր մեր քթանցքերը»:

Օզը շարունակեց իր սարսափելի հիշողությունները. «Գեներալին լուր եկավ Տերսեմեքից [Դերսիմ]. «Կանայք և երեխաները թաքնվել էին գետի ափին ինչ-որ զառիթափում, ի՞նչ անել»: «Բոլորին սպանեք և վառեք», հրամայեց գեներալը: Երկու ժամ անց լեյտենանտը ցուցումներ տվեց։ Բայց ոչ ոք չէր ուզում երեխաներին վնասել։ Նրանք չլսեցին հրամանները։ Գեներալը շատ զայրացավ։ Զինվորների ջոկատով ճանապարհ ընկանք։ Բոլորը կանգնել էին քար կտրած։ Նա սկսեց հարվածել լեյտենանտին և զինվորներին։ Հայհոյելով՝ նա ասաց. «Բոլորին բերեք այստեղ, որտեղ հարթ է»: Կանայք և երեխաները, բղավելով ու ճչալով, ողբալով ու հառաչելով, պաղատում էին գեներալի ոտքերի մոտ: Նրանց հագին և ոտքերին միայն ցնցոտիներ էին։ Բոլորի ձեռքերն ու ոտքերը կապել էին, բերանները խցկել կտորներով։ «Հիմա զինվորներ, ես դիմում եմ ձեզ, այս քիզիլբաշների [ալևիների] սերունդները բոլորը դավաճանների բճերն են, ձեր ընկերներին սպանողների բճերը, և եթե նրանք մեծանան, կշարունակեն սպանել ձեր եղբայրներին։ Նրանց պետք է ոչնչացնել։ Մենք արմատախիլ արեցինք հայկական սերունդը, մնացել են այս քրդերն ու քիզիլբաշները։ Եթե ուզում եք, որ ձեր երեխաները երջանիկ ապրեն այս երկրում, սպանեք առանց խղճահարության։ Կառավարությունը, մեր նախագահը, հանձնարարել է ջնջել, վառել, քանդել։ Ոչ ոք չի դատվի արած գործերի համար, ես խոստանում եմ ձեզ», ասաց նա»:

Հետո գեներալը հրամայեց. «Յուրաքանչյուրդ հերթով մեկ-երկու հոգու սպանեք»։ Խմբում լռություն տիրեց։ «Լեյտենանտ, սկսի՛ր, երկու հոգի բե՛ր», ասաց նա։ Բերեցին երկու երեխայի, նա կրակեց երեխաների գլխին։ Նրանք երկուսն էլ մահացան։ Երբ բանը հասավ երրորդ զինվորին՝ Դիարբեքիրից Սալիհին, նա մոտեցավ երեխաներին և ընկավ նրանց առաջ։ «Իմ հրամանատար, չեմ կարող, ես էլ երեխաներ ունեմ։ Երեխաներն անմեղ են, ասաց նա, այս թշվառները: Գեներալն ասաց՝ դու անիծյալ քուրդ ես, դա քո ցեղն է, դրա համար էլ ցավում ես, այնպես չէ՞։ Նա կրակեց զինվորի ճակատին և ասաց. «Ով չկատարի հրամանը, կարժանանա նրա բախտին»։ Այսպիսով, բոլորը սկսեցին սպանել մեկ կամ երկու կնոջ և երեխաների: Ամեն մահապատժից հետո գեներալն ինքն էր մեկ-երկու կրակոց արձակում նրանց գլխին՝ համոզվելու համար, որ մահացած են։
Յուրաքանչյուրը պետք է կատարեր իր պարտքը։ «Արի ինձ մոտ, սերժանտ [Օզ], քո հերթն է»։ Մնացել էին երեք փոքրիկ աղջիկներ։ «Զբաղվեք դրանցով», ասաց նա: Երեխաները կծկվել էին գետնին, կեղտոտել էին իրենց ցնցոտիներում և լաց էին լինում այդ թշվառ վիճակում։ Ես նայեցի նրանց աչքերի մեջ ու երեքին էլ սպանեցի։ Նրանց աչքերը խորապես խոցեցին հոգիս։ Ես չեմ կարողանում մոռանալ նրանց աչքերը: Այդ օրը մահապատժի ենթարկվեցին 70-80 երեխա և 30 կին։ Բոլորի մարմինները նետեցին Մուրատի ջրերը։ Գետը լցվեց արյունով։ Շատ զինվորներ ներում էին աղերսում։ Ես շատ մարդկանց եմ սպանել ու վառել, սակայն այդ երեխաների աչքերի պես խոցող աչքեր չեմ տեսել»։

Սերժանտ Օզն իր նամակն ավարտել է հետևյալ տանջալից գրառմամբ. «Ես ինչպե՞ս կարող եմ նայել իմ երեխաների աչքերին»:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

«Հայաստան-Իրան զարգացման հիմնադրամի» հիմնադիր, փորձագետ Փույա Հոսսեինին գրում է.

«Վերջին օրերին Հայաստանում տեղի է ունեցել նիստ՝ Հայաստան-Հնդկաստան-Իրան համագործակցության վերաբերյալ: Ակնհայտ է, որ երեք երկրների միջև համագործակցության թեմաներից մեկը տրանզիտ և տնտեսական համագործակցություն է: Որ գոյություն ունի երկու մեգանախագիծ. մեկը «Հյուսիս — Հարավ» տրանզիտ ճանապարհի մեգանախագիծն է, երկրորդը՝ «Պարսից Ծոց — Սև Ծով» մեգանախագիծը:

«Հյուսիս — Հարավ» միջանցքի վերաբերյալ 2004թ. -ի սեպտեմբերին կնքվել է պայմանագիր՝ Հնդկաստանի, Իրանի և Ռուսաստանի միջև, որը Հնդկաստանի Բոմբեյը միացնում էր Ֆինլանդիայի Հելսինկիին: Եվ դրանով կապ էր հաստատվում ասիական երկրների, նախկին ԽՍՀՄ երկրների և եվրոպական երկրների միջև: Իրանի համար «Հյուսիս — Հարավ» միջանցքի նախագծի մաս կազմելու համար չորս ճանապարհ կա.

1. Միջինասիական երկրների ընդհանուր երկաթուղային ճանապարհի միացումը իրանական երկաթգծի ցանցին, ինչը հասանելի կդարձնի Պարսից Ծոցի իրանական նավահանգստի հնարավորությունները միջինասիական երկրների համար, նաև՝ Իրանի միջոցով կկապի Հնդկաստանը Միջին Ասիային: Այդ ճանապարհը նաև կարող է համընկնել չինական «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» մեգանախագծի երթուղուն:

2. Պարսից Ծոցի իրանական նավահանգիստներից Կասպից ծովի միջոցով դեպի Ռուսաստան ճանապարհը: Այս ծովային ճանապարհը իրականություն դարձնելու համար Իրանի և Ռուսաստանի ենթակառույցները բավարար և համապատասխան չեն, և տարվա մեջ ձմեռվա եղանակը, ծովային սառույցը լրջորեն խոչընդոտում են տվյալ ճանապարհի լիարժեք օգտագործմանը:

3. Երրորդ ճանապարհը Ադրբեջանի երկաթգծով ճանապարհն է, որի համար Իրանում Ռաշտ և Աստարա քաղաքների միջև 162 կմ-անոց երկաթգիծ պիտի կառուցվի, որպեսզի իրանական երկաթգծի ցանցը միանա ադրբեջանականին և գնա դեպի Ռուսաստան: Այդ նախագծի ծախսերի հաշվարկները մեկ միլիարդ դոլարից ավելի են, ինչը ադրբեջանական կողմը պարտավորվել էր ապահովել՝ 500 միլիոն դոլարի չափով, որը մինչև օրս չի կատարել: Վերջերս ռուսական կողմը ակտիվորեն հետևում է, որ այդ նախագիծը իրականություն դառնա, սակայն Իրան — Ադրբեջան վերջին զարգացումները լուրջ խոչընդոտ են դրա համար, և «Հյուսիս — Հարավ» միջանցքի ճանապարհային այս տարբերակը լրջորեն հակասում է Իրանի շահերին, բայց ամեն դեպքում՝ որպես տարբերակներից մեկը, այն մնում է ուժի մեջ: Այդ տարբերակի առաջխաղացումը խոչընդոտվում է Իրանի և Ադրբեջանի միջև առկա քաղաքական լարվածությունների և շահերի լուրջ հակասությունների պատճառով: Բացի դա, Հնդկաստանը նույնպես չի նախընտրում այս տարբերակը՝ Ադրբեջանի և Պակիստանի հարաբերությունների հանգամանքով պայմանավորված:

4. Չորրորդը «Հյուսիս — Հարավ» միջանցքի Հայաստանով անցնելու տարբերակն է, որը համընկնում է «Պարսից Ծոց – Սև Ծով» տրանզիտ միջանցքի նախագծին: Այս տարբերակը Իրանի և Հնդկաստանի համար ավելի նախընտրելի և անվտանգ է: Հենց այդ պատճառով է, որ Ադրբեջանը և իր համակիրները ամեն կերպ փորձում են խոչընդոտել այն, ներխուժելով Հայաստանի ինքնիշխան տարածք և գրավելով լավագույն ռազմավարական բարձունքները, վերահսկողության տակ պահելով բարձունքները, Հայաստանի միջպետական ճանապարհները: Ադրբեջանի կողմից, այսպես կոչված՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» նպատակներից մեկը Իրանի և Հայաստանի ցամաքային ճանապարհի և սահմանների կտրելն է ու վերջնականապես Հայաստանի բազմակողմանի շրջափակումը: «Հյուսիս — Հարավ» միջանցքի և «Պարսից Ծոց – Սև Ծով» տրանզիտ միջանցքի Հայաստանով անցնելու տարբերակով, ասիական երկրները միանում են Եվրոպային: Այս տրանզիտ միջանցքը մրցակցում է Սուեզի նեղուցի տրանզիտ ուղու հետ, 40 % ժամանակի առումով և 30 % տրանսպորտային ծախսերի առումով կրճատելով այն: Նախնական հաշվարկներով այս տրանզիտ ճանապարհը 250 միլիարդ դոլարին համարժեք բեռնափոխադրման ներուժ ունի՝ ասիական երկրների և Ռուսաստանի, կամ՝ ասիական երկրների և Եվրոպայի միջև:

Այս ամենը իրականացնելու համար պետք է համատեղ ուժերով չեզոքացնենք Ադրբեջանի և իր համակիրների սադրանքները և անընդհատ ստեղծվող խոչընդոտները: Դրա համար Հայաստանը իր տարածքում օր առաջ պետք է ավարտին հասցնի «Հյուսիս — Հարավ» ճանապարհի իր բաժինը:

Սա մեծ, գեոպոլիտիկ և գեոէկոնոմիկ նշանակության պայքար և աշխատանք է տարածաշրջանում, որպեսզի մեր երկրները մաս կազմեն միջազգային տրանզիտ և էներգետիկ ճանապարհների շղթայում, որի համար ջանք չպետք է խնայել»:

Սյունիքի մարզի Տեղ գյուղի ներքևի հատվածում, որի ուղղությամբ ադրբեջանցիներն առաջ են եկել մարտի 29-ին, հող մշակելն ու անասուն պահելն անհնար է դարձել։ Գյուղացիների կենսագործունեության համար պայմաններն իսպառ բացակայում են։

«Հույս ունենք, որ հետ ենք շպրտելու ադրբեջանցիներին։ Ուրիշ ձև չկա, չենք կարող էսպես ապրել, գոյատևել։ Անհնար բան է դա։ Անկեղծ ասած, հույս չունեմ, թե դիվանագիտական ճանապարհով դրանց հետ տալ կստացվի, բայց լիահույս եմ, որ զենքով հետ ենք շպրտելու»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց Արավուսի նախկին համայնքապետ Արգամ Հովսեփյանը։

Հովսեփյանի խոսքով՝ թշնամին ինչպես եկել, մտել էր Տեղ գյուղի տարածք, նույն ձևով շարունակում է մնալ գյուղի տարածքում՝ իր վերահսկողության տակ պահելով շուրջ 150 հա տարածք։

«Անընդհատ աշխատում են, ինչ-որ բաներ են սարքում, քանդում։ Չի հասկացվում՝ կոնկրետ ինչ են անում, բայց հենց իրենց առաջ եկած հատվածում՝ Տեղ գյուղի տարածքում հողը քանդել են, բլուրների պես կիտել։ Ինչ-որ բան էլի սարքում են»,-ասաց Հովսեփյանը։
Հիշեցնենք, որ մարտի 29-ին, հերթական անգամ խախտելով երկկողմ պայմանավորվածությունը, Ադրբեջանը հայ-ադրբեջանական սահմանն անցել ու մտել է ՀՀ տարածք՝ Տեղի ուղղությամբ ու դիրքավորվել այնտեղ։

Ռուս խաղաղապահների ներկայությունը երաշխավորում է Ստեփանակերտի ներկայությունն իր ներկայիս տեսքով, իսկ Մակրոնի թվիթթերյան գրառումը դա էլ չեն երաշխավորում։ Արեւմտյան դիտորդները կանգնեցրել են արյունահեղությունը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանին։ Ի՞նչ են տալիս արեւմտյան պաշտոնյաների հայտարարությունները։ Այս մասին ապրիլի 25-ին կայացած քննարկման ժամանակ ասաց ռուս քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը։ Նրա գնահատմամբ՝ երեք ու կես տարվա ընթացքում Ռուսաստանի կախվածությունը թուրք-ադրբեջանական տանդեմից զգալիորեն աճել է, ինչը կապված է Արեւմուտքի հետ առճակատման, Ուկրաինայում հակամարտության եւ այլնի հետ:       

«Ի՞նչ է, Ադրբեջանը լիովին համաձա՞յն էր այն թեզերի հետ, որոնք կան 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ։ Նա օրակարգից հանե՞լ է Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ լիակատար վերահսկողություն հաստատելու հարցը։ Իհա՛րկե ոչ։ Իսկ հիմա Ադրբեջանի համար հաջող հանգամանքներ են ստեղծվել։ Ռուսաստանի ուշադրությունը շեղված է Ուկրաինայում տիրող իրավիճակներից։ Այն նպատակները, որոնք դրված էին փետրվարի 24-ին, չեն իրագործվել։ Բաքուն դրանից օգտվում է, իսկ 2025 թվականը սարերի հետեւում չէ»,-հավելեց նա։ Նրա խոսքով՝ ԱՄՆ-ն շահագրգռված է Իրանի զսպմամբ, Իսրայելի եւ Ադրբեջանի միջեւ տանդեմի ամրապնդմամբ, ուստի Բաքուն շատ բան կների: «Ռուսաստանի նկատմամբ հավակնություններ կան, բայց ավելի լավ բան չկա։ Արեւմուտքի հայտարարություններն ու բանաձեւերը չեն փոխել իրավիճակը երկրի վրա, քանի որ Արեւմուտքը նույնպես շահագրգռված է Բաքվով, այդ թվում՝ էներգետիկ հարցում»,-նշեց փորձագետը։ Մարկեդոնովը կարծում է, որ Թուրքիայում ընտրությունների արդյունքները չեն փոխի Ադրբեջանին աջակցելու ձգտումները: 

Արցախի Հանրապետության պետական նախարար Գուրգեն Ներսիսիյանն ապրիլի 25-ին հրավիրել է խորհրդակցություն՝ Ադրբեջանի կողմից Արցախ-Հայաստան սահմանագծին (Լաչինի միջանցքում) անցակետի տեղադրման և շրջափակումից բխող հումանիտար խնդիրների թեմաներով։

Պետնախարարն ընդգծել է, որ ստեղծված իրավիճակով պայմանավորված՝ արդեն ամբողջովին խափանվել է հումանիտար բեռների և վառելիքի ներկրումը, ինչը լրացուցիչ դժվարություններ և սահմանափակություններ է առաջացրել բնակչության կարիքների բավարարման աշխատանքներում։ Նա այդ թեմայով, մասնավորապես, նշել է.

«Լրացուցիչ սահմանափակումները Ադրբեջանի կողմից հանգեցրել են նույնիսկ նվազագույն ծավալի կենսական նշանակության ապրանքների ներկրման անհնարինության: Արդյունքում, չենք կարողացել մատակարարել նույնիսկ կտրոններով նախատեսված ծավալը՝ դրանցում նշված ժամկետում, որի պատճառով մենք հետաձգելու ենք կտրոնների գործունեության ժամկետը, որպեսզի մեր բնակչությունը կարողանա օգտվել այդ հնարավորությունից»։

Անդրադառնալով Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի կողմից կատարվող բեռնափոխադրումներին՝ պետնախարարը տեղեկացրել է, որ արդեն երրորդ օրն է դրանք նույնպես կասեցված են՝ հավելելով, որ Կարմիր խաչի ու ռուս խաղաղապահների միջոցով Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների հրատապ տեղաշարժի սկզբունքների մասով լրացուցիչ հստակեցումներ պետք է կատարվեն, որից հետո նորություն լինելուն պես կհայտարարվի։

Գ․Ներսիսյանը ներկաների ուշադրությունն է հրավիրել Շուշիի շրջանի չորս համայնքների բնակչության համար առաջացած սուր հումանիտար խնդիրներին, քանի որ շրջափակված են երկու կողմից՝ Շուշիի ու Հակարիի կամրջի մոտ տեղադրված անցակետի հատվածներում։

«Այս օրերին բոլորս պետք է ավելի բարձր պատրաստականությամբ ու զգոնությամբ կատարենք մեր աշխատանքը՝ շուրջօրյա ու օպերատիվ ռեժիմով: Եվ երբ որոշակի հստակ տեղեկություն է լինում, անպայմանորեն անհրաժեշտ է պատշաճ կերպով իրազեկել հասարակությանը, քանի որ բնականորեն այս իրավիճակում մեր հասարակությունը սպասում է տեղեկությունների և պարզաբանումների: Մյուս կողմից, կարևոր է, որ քաղաքացիներն ըմբռնումով մոտենան ստեղծված իրավիճակին և ձևավորված անորոշություններին, որոնց պատճառով չենք կարողանում բավարար տեղեկություններ տրամադրել՝ տեղի ունեցող գործընթացները հավելյալ ռիսկի չենթարկելու համար»,- ասել է Գ․ Ներսիսյանը։

Պետական նախարարն անդրադարձ է կատարել նաև կտրոնային համակարգում ներառված ապրանքների որակի հետ կապված խնդրին, նշելով, որ այդ և այլ խնդիրները բացառելու համար որոշում է կայացվել հրաժարվել պարենային ապրանքների մատակարարման այսպես կոչված տենդերային համակարգից, այդ գործընթացն ամբողջովին իրականացվելու է պետության կողմից, քանզի մասնավոր գործարար հատվածն այդ մասով ստանձնած պատասխանատվությունը չի կարողացել կատարել բարեխղճորեն:

Խորհրդակցության ընթացքում քննարկվել է նաև սոցիալալական աջակցության ծրագրերի արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված հարցերի լայն շրջանակ, որի առնչությամբ պետական նախարարը շեշտել է.

«Անհրաժեշտ է հստակ քայլեր ձեռնարկել տվյալների բազաների ստեղծման ուղղությամբ, իսկ մինչ այդ կառավարության որոշումները պետք է մշակել այնպես, որ հնարավոր լինի արագորեն կազմակերպել դրանց գործնական կիրառությունը: Սոցիալական ծրագրերի շուրջ ունեցած մեր քննարկումների արդյունքում եկել ենք այն եզրահանգման, որ անհրաժեշտ է աշխատանք ու եկամուտ չունեցող բոլոր անձանց ցուցաբերել դրամական աջակցություն, որի շուրջ ակնկալում եմ ձեր տեսակետները»:

Իմ աջակցությունն եմ հայտնում ՆԳՆ-ին եւ ոստիկանությանը՝ թմրամիջոցների դեմ պայքարի գործում, եւ պետք է նշեմ, որ մենք երեւի նորմալ չենք պատկերացնում, թե ինչ իրավիճակ է այսօր տիրում Հայաստանում: Այս մասին, այսօր՝ ապրիլի 25-ին, Աժ-ում հայտարարեց ԱԺ պաշտպանության և անվտանգության հարցերի հանձնաժողովի փոխնախագահ, ՔՊ-ական պատգամավոր Արմեն Խաչատրյանը:

«Մենք չենք պատկերացնում, որ դեռահաս տարիքի երեխաների շատ լուրջ տոկոս արդեն թմրամոլ է: Մենք չենք պատկերացնում, որ սինթետիկ թմրամիջոցների՝ երկրորդ, երրորդ օգտագործումից հետո այնպիսի օրգանական փոփոխություններ են կատարվում, որ այլևս մարդկային կյանքի չեն վերադառնում: Մենք չենք պատկերացնում, որ ազգային անվտանգության լուրջ հարց է առաջացել այս երկրում», — հայտարարեց Արմեն Խաչատրյանը՝ ընդգծելով՝ բարեփոխումները, ընդունած օրենքները, լուսավոր ապագայի մասին խոսքերն ի չիք են դառնում, եթե թմրամիջոցներն այս ծավալի տարածվում են:

«Մենք չենք պատկերացնում, որ սա կորոնավիրուսից ավելի վտանգավոր և ավելի լուրջ, ավելի հույժ կարևոր խնդիր է», — ասաց նա։

Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն արձագանքել է ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի ապրիլքսանչորսյան ուղերձին, որում նա կրկին կիրառել է «Հայոց ցեղասպանություն» եզրույթը։

«Շառլատանները, որոնք փորձում են խեղաթյուրել պատմությունը, նորից հայտնվում են քաղաքական բեմում։ Քաղաքական հայտարարությունները չեն փոխի պատմական իրողությունները: Նրանք, ովքեր փորձում են օգուտ ստանալ՝ հիմնվելով նախապաշարմունքների վրա, կհիշվեն որպես երկերեսանի: Ոչ ոք չի համարձակվի պատմություն սովորեցնել մեծ թուրք ժողովրդին»,- Թվիթերում գրել է Չավուշօղլուն։